bab iv hasil panalungtikan jeung pedaran 4.1 déskripsi...

77

BAB IV

HASIL PANALUNGTIKAN JEUNG PEDARAN

4.1 Déskripsi Data

Dina ieu panalungtikan aya dua sumber data anu dipaké, nya éta buku

kumpulan carpon Guriang Tujuh jeung Surat keur ka Sawarga. Ieu dua buku

kumpulan carpon mangrupa hasil para wanoja pangarang anggota Paguyuban

Sastrawati Sunda Patrem. Ieu di handap mangrupa déskripsi data anu ngawengku

data jeung sinopsis 30 carpon.

4.1.1 Data Carpon

Guriang Tujuh anu disusun ku Tini Kartini saparakanca mangrupa

antologi carpon munggaran anu ditulis ku para wanoja pangarang dina

kasusastraan Sunda. Ieu buku medal taun 1984, kalawan dikaluarkeun ku pamedal

Rahmat Cijulang Bandung. Ukuran bukuna 17,3 cm x 12,1 cm jeung kandelna

252 kaca. Eusi carpon dina ieu antologi aya 19 judul, anu ditulis ku 19 urang

anggota Paguyuban Sastrawati Sunda Patrem, nya éta “Emang jeung Alo” karya

Tini Kartini, “Nu Beunghar” karya Ningrum Djulaeha, “Hatur Nuhun Ibu” karya

Ami Raksanagara, “Angin Sawah” karya Mumun Munayah, “Guriang Tujuh”

karya Tetty Suharti, “Harga Hiji Surat” karya Tika Gartika, “Kanyaah” karya

Neneng Daningsih, “Kiplik-kiplik” karya Yati Maryati Wiharja, “Gagak Ngelak

di Majingklak” karya Hanna Rohana Suwanda, “Deudeuh Teuing” karya Suci De

Wiharja, “Indung” karya Aam Amilia, “Nyiram” karya Sukaesih Sastrini, “Korsi

Hoé” karya Sum Darsono, “Milangkala” karya Cucu Siti Nurjanah, “Gurat-gurat

Dampal Leungeun” karya Yooke Tjuparmah, “Aya Méga Bodas Ayang-ayangan”

karya Tety S. Nataprawira, “Ngobor” karya Holisoh M.E, “Mama Haji” karya

Cicih Kurniasih, jeung “Tatangga” karya Tetti Hodijah.

Surat keur ka Sawarga mangrupa antologi carpon kadua karya Sastrawati

Sunda Patrem. Ieu antologi medal 20 taun ti saprak antologi munggaran medal.

Tangtuna waé 20 taun lain waktu anu sakeudeung, ieu hal jadi alesan panalungtik

pikeun maluruh ngeunaan ajén-inajén sosial budaya dumasar data sosial anu

kagambar dina kumpulan carpon anu kahiji jeung kumpulan carpon anu kadua.

78

Béda jeung antologi saméméhna, pamedal ieu antologi nya éta Kiblat. Lantaran

jumlah pangarang anu nulis dina ieu antologi saeutik, kandelna ogé ngan 97 kaca.

Tapi, ukuranna leuwih gedé, nya éta 20,8 cm x 14,3 cm. Eusina aya sabelas

carpon, nya éta “Aki Sasmita” karya Aam Amilia, “Surat keur ka Sawarga” karya

Ami Raksanagara, “Dongéng Sakotrét” karya Dyah Padmini, “Mulang” karya Etti

R.S., “Wasiat Pa Mantri” karya Holisoh M.E., “Handapeun langit Hideung” karya

Naneng Daningsih, “Hama” karya Risnawati, “Nu Mulang ti Panyabaan” karya

Sum Darsono, “Nu Datang Wanci Sareupna” karya Tetti Hodijah, “Bulan Mabra

di Madinah” karya Tetty Suharti, jeung “Nunun” karya Yooke Tjuparmah S.

Komarudin.

4.1.2 Sinopsis

Pikeun maluruh struktur, semiotik, jeung ajén-inajén sosial budaya anu

nyangkaruk dina 30 carpon karya sastrawati Sunda Patrem, ieu di handap

diébréhkeun sinopsis tina sakabéh carpon.

1) “Emang jeung Alo” (GT-01)

Emang Ki Ahmad anu boga sikep poksang sarta lamun nyarita sok tara

maké adab, boh ka sasama, boh ka sahandapeun. Lantaran kitu, emang Ki

Ahmad dipikasieun di lemburna. Dipikasieun téh lain pédah sok sahaok kadua

gaplok, tapi lantaran omonganna anu mindeng pikanyerieun.

Hiji mangsa manéhna ngamuk lantaran rapot si Husén goréng,

ngitungna ngan meunang peunteun tilu. Ceuk pamikirna, pamohalan peunteun

budak bisa uclag-aclog kitu, da peunteun ngitung keur di kelas duana mah

meunang dalapan. Pajarkeun téh guru jaman ayeuna anu teu barisaeun ngajar

cenah. Manéhna ngabandingkeun guru jaman ayeuna jeung guru jaman

manéhna sakola anu barutak lantaran pinter pisan.

Éta pamadegan dilelempeng ku Ki Ahmad anu harita kabeneran keur

aya di imah emangna. Ki Ahmad méré kamandang yén kapinteran budak téh

tara angger, da aya hukum perkembangan. Tuluy, perkara guru jaman ayeuna

anu dianggap bodo lantaran teu butak ku emang Ki Ahmad, Ki Ahmad kur

mairan bari heureuy.

79

Ki Ahmad anu geregeteun kana pamadegan emangna méré patalékan

yén naha budakna maké disakolakeun lamun teu percaya ka guruna mah.

Jawabna téh pajar tamba gandéng di imah, da ngajar maca jeung ngitung mah

mangrupa pagawéan énténg. Prak manéhna metakeun cara ngitung ka si

Husén. Si Husén dibéré soal sina ngitung 8 x 17, lamun bisa ngajawab cenah

rék dipangmeulikeun karéta mesin balap. Tapi, batan bener ngajawab Husén

kalah ceurik lantaran disentakan jeung dicarékan.

Ningali peta emangna anu modél kitu, Ki Ahmad méré deui

kamandang yén jadi guru téh teu énténg saperti anu aya dina pikiranna. Najan

bari nyentak ka Ki Ahmad ogé, emang Ki Ahmad éléh déét rumasa manéhna

lain guru jeung rumasa ogé yén pagawéan guru anu ngajar murid nu jumlahna

puluhan téh henteu gampang.

2) “Nu Beunghar” (GT-02)

Ieu carita dimimitian palaku Kuring jeung salakina anu nyémah ka

imahna Nini (nini ti gigir). Ieu Nini digambarkeun kacida beungharna, tapi

lantaran geus boseneun cicing di gedong sigrong jeung sagala dicukupkeun ku

kaméwahan, manéhna nyaung-nyaung di luar kota.

Ti mimiti gék diuk di éta imah, loba pisan hal-hal anu ditepikeun ku

Nini ka ieu salaki pamajikan. Ti mimiti élmu ngeunaan étika dahar, cara diuk,

nepi ka élmu ngeunaan perhiasan. Salila anu tiluan ieu ngawangkong, sok

diselang heula ku si Nyai atawa indungna anu pareng mawa amparan atawa

suguhkeuneun.

Tina hasil wangkonganna, tétéla Nini boga maksud séjén salian ti geus

bosen cicing di gedong téh. Manéhna leuwih milih cicing di imah panggung di

pasisian lantaran sangkan leuwih loba ngaku baraya. Ceuk pikiran Nini, ari

cicing di imah panggung mah baraya anu teu baroga téh mindeng datang keur

silaturahmi. Béda jeung mangsa cicing di gedong, baraya-baraya anu teu

baroga téh tara daraékeun unggah duméh sérab mantén ku imah. Jadi, sanajan

cicing di imah panggung bari jauh ti kota, anu nyémah mah tara saat. Ti

80

mimiti profésor, pajabat anu tinggeuleuyeung marawa mobil, nepika anu

nikreuh leumpang bari nanggung sakur hasil tatanén.

Nini ogé nyaritakeun yén geus nyieun sababraha pabrik di luar kota.

Kuring jeung salakina kungsi boga sangkaan goréng yén Nini kacida

sarakahna, sangkilang geus sakitu beungharna masih kénéh néangan pakaya.

Tétéla Nini boga niat hayang méré pangupa jiwa ka dulur-dulur teu baroga

anu perlu ditulungan ku jalma anu leuwih beunta, dina hal ieu Nini.

Ahir carita teu dipungkas ku balikna Kuring jeung salaki ti imah Nini,

tapi dipungkas ku kacindekan yén hiji jalma teu bisa disebut beunghar lamun

saukur beunghar ku harta, tapi ogé kudu beunghar haté, daék nulung ka nu

butuh jeung tatalang ka nu susah.

3) “Hatur Nuhun Ibu” (GT-03)

Ieu carpon nyaritakeun palaku “abdi”, wanoja kampung anu bubujang

di kota. Saméméh panggih jeung “Ibu”, di dunungan saméméhna “abdi” teu

weléh ngarandapan katunggara, lantaran mindeng narima katugenah tina ucap

ogé paripolah dununganna anu galak, gedé ambek, jeung goréng budi.

Lantaran kitu, “abdi” kabur tug nepi ka dipanggihkeun jeung “ibu”

dununganna kiwari.

Salila cicing di imah “Ibu”, “abdi” éstu ngarasa betah gawé betah

hirup. Kituna téh duméh “Ibu” kacida bageur jeung tulaténna. “Ibu” kacida

mikanyaah “abdi”, dianggap kulawarga sarta dibéré pangaweruh-pangaweruh

anyar ngeunaan kaparigelan ogé ngeunaan sawangan-sawangan kana

kahirupan.

Tapi lantaran “abdi” kudu mulang ka lemburna, nyumponan paménta

kolotna, “abdi” kudu pisah jeung kulawarga “Ibu”, ninggalkeun sakur

kahadéan ogé kanyaahna. Taya ungkara anu bisa ngawakilan rasa “abdi” basa

rék indit ninggalkeun imah “Ibu” iwal kalimah hatur nuhun, Ibu.

81

4) “Angin Sawah” (GT-04)

Dina mimiti carita kacaritakeun palaku Ilah anu getol ngepél jeung

rapékan ngurus imah jeung mantuan kolot. Sarta ditétélakeun ogé parigelna

Ilah ngolah dahareun, ti mimiti ngisikan ti cai, mirun seuneu, nyieun sambel

oncom, ngagoréng asin, nyieun ulukutek leunca, jeung nyangu.

Ilah téh wanoja kampung anak patani anu umurna geus sawawa keur

jatukrami, tétéla masih ngarasa bingung. Manéhna bingung lantaran kudu

milih antara Alan anu urang kota, kasép, jeung boga kalungguhan anu luhur di

kantor BRI tempatna gawé, atawa Otang pamuda kampung anu pada-pada

patani tapi getol gawé sarta satia nungguan Ilah ti baheula sanajan Ilahna

ngolémbar.

Kabigung Ilah mimiti aya kelemengna basa Acih, babaturanna ulin ka

imah Ilah. Harita Ilah keur di dapur, masak keur nganteuran jeung Otang anu

keur garawé di kebon. Acih méré sawatara pamadegan jeung kamandang

ngeunaan goréngna kalakuan Alan, duméh manéhna kungsi nyaksian Alan

jeung awéwé lian. Acih ogé ngingetan yén Otang geus nungguan Acih ti

barang manéhna sakola SD kénéh. Sanajan Ilah ngarasa meunang kelemeng

tina pasualanna, tapi haténa masih can panceg.

Ilah ngarasa yén Alan jalma anu bageur jeung nyaah ka kolot, sanajan

kungsi boga niat goréng ka manéhna. Harita Ilah keur sorangan di imah, alan

ulin ka imah, manéhna ngolo Ilah sangkan daék nganteur kahayangna.

Hadéna, harita bapana buru-buru balik nepi ka Ilah salamet, tapi ti harita Alan

teu nepungan deui Ilah.

Kacaturkeun di jalan, basa Ilah rék nganteuran téa ka kebon, manéhna

panggih jeung Alan ngaboncéng mojang geulis. Boro-boro nanya, Alan ngan

ngarérét saeutik bari tuluy ngabalieur. Harita Ilah ceurik, nyeri haté ngarasa

diulinkeun ku Alan. Nepi di kebon, Ilah nepungan Otang anu masih kénéh

ngoréd. Di dinya, Ilah panceg nagtukeun pilihan haténa ka Otang.

82

5) “Guriang Tujuh” (GT-05)

Nyaritakeun palaku Embu, nya éta hiji indung anu salawasna

mikamelang jeung mikadeudeuh anak-anakna. Lantaran umurna beuki

ngolotan, beuki loba pikiran minangka kahariwangna ka anakna anu tujuh.

Manéhna kungsi mikir, upama manéhna maot, rék ka saha mihapékeun anak-

anakna? Éta kahariwang manjang jeung jadi pikir anu jadi rasa sieun. Sieun

anak cikal jeung minantuna teu nyaaheun ka adi-adia, sieun upama adi-adina

ngalakukeun kasalah Si Cikal jeung pamajikanna teu daék ngahampura.

Lantaran ayana kahariwang anu pohara, manéhna mutuskeun nyieun

hiji surat dina buku harianna keur Karna, anakna nu cikal téa. Eusi suratna

mangrupa carita rékaan, manéhna ngalalakonkeun mangsa-mangsa ngandung

ku anakna anu tujuh. Tujuanna dijieun ieu carita rékaan nyé éta sangkan

Karna bisa ngahampura sipat jeung kalakuan adi-adina upama hiji mangsa

ngalakukeun kasalahan.

Ti mimiti Karna anu dikandung keur dina mangsa teu micinta salakina,

nepi ka manéhna jadi anak kameumeut. Satiawati anu teu kaopan duméh basa

keur dikandung, manéhna loba dipungpang kahayang ku salakina. Damayanti

antepan jeung resep ngaludah lantaran basa keur ngandung ku manéhna,

Embu teu kaopan ngambeu minyak atawa sangu téh sok babalongkéngan waé.

Susilawati anu réngkak paripolahna siga lalaki, lantaran basa keur dikandung,

Embu hayang pisan boga budak lalaki. Mustikawati anu gering bronchitis

lantaran basa keur dikandung, Embu sieun ku cai. Nuraini anu dipikanyaah

salaku awéwé lantaran sieun boga sipat siga lalaki. Nepi ka Si Bungsu salaku

anak pangleutikna.

Tapi, lantaran loba teuing nulis ngeunaan tujuh anakna, Embu anu

mémang keur gering kangker rahim, ngarasa lieur nepi kakapiuhan, teu kaburu

neundeun buku harianna. Barang hudang, bukuna geus euweuh ngan aya

keretas sacewir anu eusina ngeunaan kasanggpan Karna jeung Poppy ngaganti

peran indung jeung bapana keur adi-adina. Embu reugreug, kahariwangna anu

pohara dadaksakala leungit. Kabungah indung digambarkeun tina katarimana

kanyaah anak jeung minantu. kanyaah indung ka tujuh anakna miboga amanat

83

yén salaku lanceuk kudu nyaah ka adi, jeung salaku anak wajib tuhu jeung

mikanyaah kolot.

6) “Harga Hiji Surat” (GT-06)

Ratna jeung Ilham nya éta salaki pamajikan anu keur dibéré cocoba.

Ilham jadi pangangguran lantaran pausahaan tempat manéhna digawé

bangkrut. Kurang teuwih dua bulan manéhna ngaligeuh teu boga gawé.

Pangubutuh di imah geus teu bisa deui dicumponan ku hutang injeum ka

tatangga. Kabutuhan utama nya éta dahar. Kungsi sapoé jeput Ratna teu

saeutik-eutik acan kararaban sangu lantaran teu boga béas, katambah

maranéhna boga budak tilu anu keur meujeuhna rarewog dahar.

Kungsi Ilham nitah Ratna sangkan ngagadékeun baju-bajuna anu

aralus ka pagadé kuriling. Tapi Ratna boga pamadegan yén daripada manéhna

kudu rudin dangdangan, leuwih hadé nahan peurih beuteung, manéhna

embung milu prihatin.

Teu lila Ratna meunang gawé di hiji pausahaan gedé, jadi sekretaris

diréktur. Ratna beuki jarang aya di imah, anakna anu tilu dibawa ku indung

jeung bapana Ratna bari ulaheun disambat deui. Sanajan Ilham ngarasa jadi

teu boga harga diri, tapi manéhna teu bisa kumaha. Ratna beuki sibuk di

kantor, beuki loba tugas ka luar kota. Upama ti kantor teu balik peuting,

manéhna balik wanci subuh.

Hiji poé, Ilham kadatangan sémah awéwé anu ngaku pamajikan

dunungan Ratna. Éta awéwé némbongkeun bukti-bukti salingkuhna Ratna

jeung Diréktur Pausahaanana, salaki éta awéwé téa. Ilham ngarasa dihina ku

pamajikan.

Basa peutingna Ratna ditanya ku Ilham, manéhna ngaku yén geus

salingkuh jeung dununganna. Éta dununganna téh tétéla kabogoh Ratna basa

keur kuliah, anu harita digat duriatna ku Ilham sabab Ilham ngarasa kawasa

duméh keur aya dina kasuksésan, nepi ka kolotna Ratna nyatujuan Ilham

ngawin Ratna. Ti harita Ratna teu balik ka imahna, tapi ka imah indungna.

Hiji peuting, Ratna balik ka imah nepungan Ilham. Manéhna ménta sangkan

84

ditalak ku Ilham kalawan jangji upama manéhna ditalak ku Ilham rék méré

duit sajuta rupia. Lantaran Ilham ngarasa dihina, antukna duanana paséa nepi

ka Ilham ngamuk. Ilham kalepasan malédogkeun botol peupeus kana beungeut

Ratna. Sanggeus kitu, awak Ratna dihanca ku seuseukeut kaca nepi ka

kapiuhan. Lantaran reuwas jeung sieun, Ilham maéhan manéh ku sesemplékan

kaca anu ditancebkeun kana palebah jantungna. Sedengkeun nyawa Ratna bisa

salamet, tatu-tatu dina awak jeung beungeutna teu ngalantarankeun manéhna

ngaleupaskeun nyawa. Tapi céda dina beungeutna bakal jadi tapak talajakna

Ratna dina kahirupan.

7) “Kanyaah” (GT-07)

Popon keur baluweng mikiran hayang imah kontrakan anu murah tapi

can meunang. Manéhna ngarasa teu genah haté upama cicing waé di imah

bibina. Sanajan manéhna ti leuleutik digedékeun jeung diurus ku emang jeung

bibina, tapi ari geus laki rabi jeung Mumu mah, karasana béda jeung

kararagok. Manéhna kungsi boga niat ngahiji jeung mitohana di Banjaran, tapi

sanggeus dipikir-pikir loba rugi batan untungna.

Salian ti hayang mandiri imah-imah sorangan, Popon ogé hayang

ngawarah anak-anakna bibi anu kedul, sabab sagala pagawéan imah

dipasrahkeun ka manéhna kabéh. Éta hal lantaran bibina ngogo pisan anak-

anakna nepi ka tara daék barang gawé.

Beuki lila, pagawéan di imah beuki loba, Popon ogé sok mindeng

nyareri awak. Tapi sangeus dileukeunan mah, anak-anak bibi daraékeun

nyeuseuh bajuna séwang-séwang, sahenteuna pagawéan Popon rada énténg.

Tapi aya pasualan séjén, kabéhdieunakeun Popon mindeng kaleungitan duit.

Basa Popon nanyakeun ka Iwa, manéhna teu ngaku nyokot duit sanajan Popon

apal lantaran geus sababaraha kali kanyahoan. Tina éta pasualan, kaayan di

imah mingkin tegang, nepi ka Mumu ngampleng di banjaran.

Lantaran hariwang, Popon néang Mumu ka Banjaran. Di banjaran,

Popon diajak ku mitohana sangkan daék cicing di dinya maturan manéhna

sabab mitohana geus apaleun naon anu karandapan ku Popon di Bandung.

85

Balik ti Banjaran, manéhna nyieun kaputusan yén rék cicing di imah

mitohana. basa éta maksud ditepikeun, bibina teu ngomong nanaon. Iwa, anu

polos ngomong ka indungna yén enya manéhna anu nyokot duit ti kamat

Popon téh. Bibina ménta dihampura bari ceurik, tapi teu ieuh ngendagkeun

niatna. Manéhna indit ka Banjaran, nyorang hirup bagja jeung salaki ogé

mitohana.

8) “Kiplik-kiplik” (GT-08)

Nina keur gering panas basa manéhna teu bisa saré sabab ngarasa

sepréna anu paas. Nina ditungguan ku bapana geus aya tilu peuting. Nina

ngarasa hanaang tapi teu bisa nyarita. Salila ngararasakeun kahanaang jeung

kategenah awakna, Nina ngalamun ka mangsa-mangsa baheula. Mangsa

bapana ejueng indungna masih ngahiji, mangsa lanceuk-lanceukna masih

kénéh bisa ulin suka bungah.

Lamunan Nina, sok balik deui kana kaayaan manéhna keur gering.

Tapi panineunganna balik deui ka mangsa Mamah, indungna masih kénéh aya

deukeut manéhna jeung mikanyaah sakabéh kulawarga. nina inget, waktu

bapana nampiling indungna nepi ka paséa rongkah. Ahirna, Nina jeung

lanceuk-lanceukna dibawa ka imah gedong, imah mamih, indung téréna

ayeuna.

Di éta imah, Nina jeung lanceuk-lanceukna éstu dilimpudan kasieun,

teu meunang katengtreman, teu meunang kanyaah ti indung. Kanyaah bapana

ogé karasa jadi barobah. Sipat indungna Nina jeung sipat indung téréna éstu

jauh pisan. Indungna anu “lembut” jeung mikanyaah béda jeung indung téréna

anu “kasar” jeung apilain.

Beuki peuting, awak Nina beuki panas. Basa Nina maksakeun

ngomong sarta nanyakeun Mamah ka bapana, bapana kalah ceurik tuluy

nyuuh kana sisi dipan. Ku Nina buukna diusapan. Ceuk pikirna, bapana ogé

sarua hayangeun panggih jeung Mamah. Awak Nina anu asalna nyongkab

panas, ayeuna jadi malik tiis.

86

Nina ngarasa awakna kacida hampang malah nepi ka bisa ngapung tur

jangjangan bakat ku ngarasa hampang. Nina ngapung jauh pisan, ninggalkeun

bapana jeung lanceuk-lanceukana. Nina moal balik deui.

9) “Gagak Ngelak di Majingklak” (GT-09)

Nyi Lasem, mojang asal Kalipucang anu sok dagang cai mangrupa

anak pamayang. Manéhna boga beubeureuh, Ki Jaka. urang Karanganyar anu

bubuara jeung Ki Arsim (akin) di Majingklak. Ki Jaka anu kacida micinta laut,

boga prinsip anu pengkuh salaku pamayang anu hirupna patali jeung lauk,

laut, angin barat nu matak bangkrut, jeung Juragan parahu nu telenges.

Kacaturkeun geus aya tilu bulan pamayang di Majingklak teu

beubeunangan lantaran laut ngadadak miskin ku lauk. Pangna kitu, lantaran di

deukeut Palawangan aya kapal asing anu jaringna unggal menit ditarik nepi ka

teu ngagéhan lauk keur pamayang-pamayang di Majingklak. Loba pamayang

anu arindit ti lembur naréangan pagawéan di kota. Tapi Ki Jaka embung

ingkah ti lemburna, manéhna tetep percaya yén masih kénéh aya lauk anu bisa

nyangsang dina jaringna. Lantaran panasaran, peuting harita manéhna turun ka

laut sorangan.

Tapi nepi ka isukna, Ki Jaka teu balik-balik. Barang aya anu nyusulan,

kur manggih parahu Ki Jaka anu kosong. Ceuk nu néanganna, Ki Jaka geus

taya dikieuna, kasapu lambak anu motah sapeupeuting.

Nyi Lasem anu kanyenyerian ditinggalkeun ku Ki Jaka, balik ka

Kalipucang. Kiwari tinggal Ki Arsim anu ngarasa keueung lantaran manéhna

bener-bener nunggelis teu sanak teu kadang.

10) “Deudeuh teuing” (GT-10)

Nunung keur bingung néangan lanceuk awéwéna. Ceu Atin teuing

dimana, ceuk béja indit luntang-lantung lantaran gering pikir nepi ka gélo.

Anu jadi cukang lantaranna nya éta Atin teu sanggup mapalér haténa basa

salakina kawin deui, bari jeung hartana béak dipaké judi. Pamustunganana,

pabrik anu ngaréndéng jeung imahna béak kaduruk. Ti saprak harita, Atin lila

87

teu éling-éling, barang éling walahwah-weuleuhweuh nepi ka leungitna ti

imah. Pangna Atin teu siap narima kanyataan, lantaran Atin kapiduit teuing.

Basa mimiti kawin ka salakina, manéhna niatna lantaran duit jeung harta

dunya. Salaki Atin kacaritakeun jalma beunghar, tapi goréng lampah.

Ngaranna Dédén, jelema bangor jeung lacur leuwih ti misti. Lantaran Atin

ngancam rék ngagantung manéh lamun dihulag, kapaksa diijinan. Tapi,

sanggeus kaalaman ku sorangan, yén lampah salakina siga kitu, Atin teu

narima.

Nunung jeung salakina geus béak déngkak, sakuliah Bandung geus

dikulibek néangan Atin, tapi teu hasil. Nepi ka Nunung jeung salakina balik

deui ka Ciamis, Atin teu kapanggih.

11) “Indung” (GT-11)

Kuring keur ngabandungan Maman jeung Budi ker sasapu di buruan.

Ditungguan ku Ema dina korsi di téras imah bari nyieun strimin. Kuring

ngarasa kagugu ku polah adi-adina anu getol mantuan indungna. Kuring

rumasa kedul jeung teu boga kaparigelan sanajan disakolakeun nepi ka

paguron luhur.

Ngabandunganadi-adina sasapu, kuring ningali cara méré atikan jeung

motivasi pikeun mandiri ti Ema ka adi-adina. Basa adi-adina ngarasa

seunggah lantaran runtah kalakay meunang maranéhna nyapukeun balatak

deui ku angin, indungna ngahariring nitah angina reureuh heula,

mangmeunangkeun Maman jeung Budi.

Salian ti éta, sangkan adi-adina leuwih sumanget, Ema nunda duit

saratus rupia di handapeun tangkal cengkéh, nepi ka adi-adina ngarasa bungah

duméh ceuk pamikirna manggih duit. Adi-adina ogé leuwih sumanget sasapu.

Kuring masih nyérangkeun ti kamarna basa Ema ngarérét ka lebah manéhna.

12) “Nyiram” (GT-12)

Anih anu keur nyiram digawé di imah Néng Marti, anu sarua keur

nyiram. Néng Marti anu teu weléh diogo ku salakina, sagala kahayangna teu

88

weléh ditedunan matak pikabitaeun Anih. Naon waé anu dipikahayang ku

Néng Marti, manéhna gé pasti hayangeun tuluy ngurihit ka salakina. Ti mimiti

pais suung, anggur, korsi, bupét, risbang, toilet, kiték, pamulas pipi, jeung

lipstik kabéh hayang.

Hiji poé, basa salakina balik, Anih kasampak keur ngaheruk, teu bisa

ditanya. Salakina hariwangeun bisi aya kahayang deui, kabita ku nu

dipikahayang ku Néng Marti. Tapi Anih teu némbalan. Kakara kedal, basa

salakina rék nyanggupan naon waé anu kadada kaduga saperti nu karandapan

ku Néng Marti. Batan leler, Anih kalah ceurik, tapi tuluy nyarita yén salaki

Néng Marti rék kawin deui.

13) “Korsi Hoé” (GT-13)

Ieu carpon nyaritakeun lalakon korsi hoé anu dibeuli ku Ema taun ’56.

Kuring, anakna Ema anu pundah-pindah waé imah kontrakan, teu weléh

mamawa éta korsi. Korsi hoé dibeuli ku indungna meunang ngumpulkeun lila

pisan. Barang geus kabeuli, Ema getén pisan ngelapan éta korsi.

Éta korsi jadi saksi mangkak rumajana anak-anak Ema, sabab lamun

aya bébéndé atawa beubeureuhna anak-anak Ema, dariukna dina éta korsi.

Malah, basa Ema geus gering lantaran kakolotan, éta korsi dijadikeun

tempatna dzikir ka Alloh. Tapi nepi ka maotna, kahayang Ema pikeun boga

imah sorangan tue kungsi laksana, salawasna imah téh bati ngontrak waé

pundah-pindah.

Lantaran pangraksa Ema, éta korsi bisa awét nepi ka turun ka kuring.

Sanajan ku babaturan kuring éta korsi geus dilédék, tapi lantaran lalakonna

anu panjang kuring can daék ngaganti éta korsi. Sanajan aya kereteg, upama

boga milik, rék meuli korsi modél panganyarna, tapi korsi hoé titinggal Ema

mah moal dileupaskeun.

14)“Milangkala” (GT-14)

Nyaritakeun palaku Ibu anu ngurus tilu anak téré. Sanajan geus

papisah jeung Agus bapana, tapi anak-anakna leuwih milih cicing jeung

89

manéhna tibatan milu ka bapana. Basa hiji waktu Ibu keur nyieun tulisan,

manéhna butuh klise tangkal ganja keur bahan tulisanna. Sanggeus ditéangan,

klise teu kapanggih.

Manéhna néangan Aji jeung Santi, budak téré anu dipikanyahna.

Sanajan geus dibantuan ku Éni (adina), Aji jeung Santi teu kapanggih kénéh.

Antukna Éni anu indit ka imah Lily téh, niatna rék nginjeun klise tangkal

ganja.

Basa Éni bébéja yén teu panggih jeung Aji ogé Santi, manéhna boga

panyangka yén barudak téh geus teu baretaheun deui cicing jeung manéhna

nepi ka luas kabur ninggalkeun imah. Manéhna ceurik, lantaran geus salapan

taun cicing jeung barudak téh. Upamana rék indit, naha teu bébéja?

Barang barudak baralik, katingali pisan siga nu carapéeun. Barang

geus diomongan, tétéla arinditna Aji jeung Santi téh lain lantaran ngarasa teu

betah cicing jeung manéhna, tapi mareuli kado meuli kado keur milangkala

manéhna. Manéhna bagja lain dikira dipikanyaah ku barudak téh.

15) “Gurat-gurat Dampal Leungeun” (GT-15)

Ine, bibina Ati anu masih can tepung jeung jodona. Padahal umurna

geus kolot, karir suksés salaku psikolog anu mindeng pisan indit ka luar nagri

keur panalungtikan, jeung digambarkeun salaku wanoja pinter. Hiji waktu Ati

ngajak Ine sangkan daék diramal ku Emod, tukang norah anu dijurukeun di

India nepi ka dilandih Si India.

Ceuk ramalan Emod, barang ningali gurat-gurat dina dampal

leungeunna, cenah jodo Ine téh poék. Ine ngarasa sedih jeung nganaha-naha

kana nasibna. Sup ka kamar ngerem manéhn. Tétéla, Ine lain kakara harita

diramal ku ukang norah téh. Saméméhna kungsi diramal di Pakistan,

pajarkeun manéhna moal boga jodo bangsa sorangan, tapi ka urang Pakistan

atawa Arab. Saurang palmist di Paris ogé kungsi nyebutkeun yén dina diri Ine

aya hahalang nepi ka jodo hésé datang. Kolotna Ine geus satékah polah

ngubaran ka dukun-dukun kampung, tapi euweuh hasilna.

90

Ine anu masih kénéh ngerem di kamar, ningali buku Palmistry

meunang meuli di Paris. Ceuk pikirna, tangtu kabéh hasil tukang norah bakal

sarua upama norahna tina gurat dampal leungeun mah, sabab sumberna ngan

hiji. Ine sumerah ka Pangéran lantaran manéhna yakin kana jangji Gusti anu

bakal méré kabagjaan.

16) “Aya Méga Bodas Ayang-ayangan” (GT-16)

Nyaritakeun Asti anu keur ngalamun, manéhna masih kénéh hayang

sosorangan, sanajan manéhna ngarasa yén hiji waktu manéhna kudu daék

narima lalaki dina kahirupanna. Lamunana kagareuwahkeun ku Idah, adina.

Idah téh geus papacangan jeung Yayat kalawan sérius, rék aya rencana kawin

dina waktu deukeut.

Asti ngarasa bungah idah rék kawin téh, tapi indungna mah kacida

sedihna. Indungna miharep anu kawin tiheula téh Asti salaku anak anu

panggedéna. Tapi, Asti sorangan can hayang kawin, sanajan ari rasa cinta mah

kungsi ngalaman, jeung kiwari gé keur sono ka Dinan, lalaki anu kungsi

deukeut jeung manéhna. Semet deukeut, teu kungsi aya hubungan nanaon.

Dinan anu harita keur ngajauhan Amalia lantaran kolotna Amalia teu doaeun,

ngadeukeutan Asti. Tapi, lantaran Asti kaasup awéwé anu tara némbongkeun

kasono jeung kabungahna upama keur deukeut jeung Dinan, Dinan mundur

nepi ka pleng tilu taun teu manggihan deui.

Basa sawatara lalaki ngadeukeutan Asti, manéhna angger teu hayang

micinta sasaha. Asti hayang nyorangan, najan embung sorangan salilana. Asti

jangji hiji waktu manéhna kudu bisa mopohokeun Dinan keur kabagjaan

manéhna, indungna, jeung Idah.

17) “Ngobor” (GT-17)

Sanggeus sapopoé hujan ngecrek, peutingna Idon disampeur ku Tohir,

diajakan ngobor. Idon jeung Tohir tuluy indit muru imah Oyon, di dinya

bbaaturanna sasama pamuda keur ngarumpul. Nepi di imah Oyon, tétéla aya

Karno, Iing, jeung Atang.

91

Sanggeus sagalana siap, nu limaan muru ka sawah, mapay-mapay

galengan. Tapi, lantaran harita keur caang bulan, nu limaan teu meunag belut

hiji-hiji acan. Sabab pada-pada embung balik upama can beubeunangan, Oyon

méré usul. Sanggeus kabéh sapuk, bring saréréa ngajugjug balong nu bapana

Oyon. Sanggeus meunang lauk emas anu garedé, tuluy diasakan di imah

Oyon. Kabéh dalahar sangu liwet jeung lauk emas. Subuh-subuh, bapana

Oyon ribut yén cenah lauk pesenan Bapa Wadana aya nu maok.

18) “Mama Haji” (GT-18)

Nyaritakeun Sukri, jalma bengal, bedegong jeung wanian. Upama aya

anu ngalakukeun kasalahan, tara aya ampun. Bageurna téh iwal ka

kulawargana waé, saperti ka incuna. Saperti basa harita kungsi aya meri anu

ngarencah pabinihanna, teu loba mikir, éta meri ditalian kana awi tuluy

ditanceb-tancebkeun dina sawah anu ledok. tapi, lantaran éta meri téh anu

incuna, kapaksa dilaanan deui, cacak lamun nu batur mah tangtu bakal diantep

tinggulantung nepi ka paéh.

Hiji waktu, mangsa keur usum loba gorombolan ngaranjah lembur,

Sukri ditéangan ku gorombolan. Basa gorombolan datang ka imah Sukri,

sakilat manéhna asup kana liang deukeut hawu anu brasna ka balong gigireun

imahna. Tapi teu kungsi lila bedil didérédédkeun ka sakuriling balong. Sukri

anu keur nyempod di para masjid tétéla salamet. Kitu deui anak jeung

pamajikanna.

Sapoé sanggeus éta kajadian, Sukri pindah ka kota nyéwa imah anu

bari teu kungsi lila geus boga gedong. Sawatara taun ti harita, Sukri jeung

pamajikanna ka Mekah. Balik ti Mekah, ngaranna ganti jadi Haji Sukur,

pamajikanna jadi Hajah Zenab. Sukri anu jadi haji Sukur jadi jelema bageur

tur akuan ka sasaha. lantaran pada mikolot, urang lembur nyebutna Mama

Haji.

Poé ieu, Mama Haji maot. Sasaha ngarasa kaleungitan, sabab moal aya

deui anu unggal subuh ngurilingan lembur ngahudangkeun anu talibra ku cara

ngetruk-ngetrukkeun iteukna kana jajalaneun.

92

19) “Tatangga” (GT-19)

Carpon GT-19 nyaritakeun palaku Éma salaku kuring, ibu rumah

tangga anu sapopoé ngurus imah, ngarasa hayang nganjang ka imah Bu Érni,

tanggana anu geus ampir sataun imahna pahareup-hareup jeung manéhna.

Salila éta, Kuring can kungsi nganjang, lantaran aya kasieun teu ditarima ku

Bu Érni upama rék micongah. Kuring ngarasa jadi awéwé kampung anu teu

wanoh jeung dunya atikan ogé dunya pagawé siga Bu Érni.

Kuring kabita saperti Bu Érni anu katingalina siga bungah waé. Komo

upama aya babaturanna, teu weléh sempal guyon. Kuring nganaha-naha,

manéhna unggal poé ngan ukur masak jeung beberesih di imah, teu boga

babaturan anu bisa diajak suka bungah saperti kitu.

Hiji waktu, kalawan dijurung ku salakina, kuring ngawani-wanikeun

nganjang ka imahna Bu Érni bari ngirim urab bayem. Jauh tina panyangka, Bu

Érni daréhdéh, bari tuluy ngawangkongkeun kagoréngan babaturanna anu tadi

katingalina siga anu alakur. Sanggeus balik ti imahna Bu Érni, kuring

nyindekkeun yén sipat jeung paripolah hiji jalma teu saukur katingali tina

gelar atawa kaayaan luarna wungkul, tapi tina kapribadianana.

20) “Aki Sasmita” (SKKS-01)

Ieu carpon nyaritakeun ngeunaan palaku nu ngaranna Aki Sasmita,

manéhna mikiran nasib masarakat di lembur anu keur merjoangkeun tanahna.

Mimiti kajadianna tina tanah rahayat nu di taksir ku insinyur ti kota pikeun

dijadikeun lapangan golf.

Tujuan lapangan golf dijieun téh pikeun para gegeden jeung wakil

rahayat sangkan bisa refreshing. Loba rahayat nu teu panuju tanahna kudu

dijual, sabab teu saimbang jeung beubeunangan biasana lamun tanah

dijadikeun lahan tatanén. Harga tanah nu di jual murah pisan. Tapimasarakat

pilemburan teu bisa kukumaha sabab éta hal mangrupa paréntah ti nagara

sangkan tanahna bisa dibeuli. Dina seuhseuhanna, tanah nu dibeuli téh teu

dilunasan langsung, tapi dibayar panjerna hungkul sapertiluna. Sapuluh taun ti

saprak lapangan golf dijieun, hak masarakat lembur can katedunan. Harga

93

tanah nu sésana can dibayar teu dilunasan waé. Kaasup tanah na Aki Sasmita.

Masarakat mindeng ngayakeun démonstrasi pikeun merjoangkeun hakna, tapi

wakil rahayat euweuh nu maliré.

Nepi hiji mangsa masarakat geus teu bisa nahan sabar kana jangji-

jangji wakil rahayat nu can waé ditedunan. Masarakat ngayakeun démonstrasi

deui tur poé harita bakal dipatotoskeun kumaha hasilna.

Basa sawala antara wakil rahayat jeung masarakat pilemburan geus

dipatotoskeun, masarakat loba nu kuciwa, sabab hasilna ngarugikeun

masarakat. Éta hasil sawala nétélakeun yén sésa harga tanah bakal dilunasan

upama tanah masarakat téh aya sértipikatna. Éta sértipikat téh jadi bukti yén

tanah téh geus dijual. Sedengkeun kabiasaan dipilemburan, nalika meuli tanah

tara dibarengan ku sértipikat, cukup ku kuitansi jeung tanahna diwatesan ku

tatangkalan. Di antara réana masarakat, ngan tilu urang tanahna nu miboga

sértipikat, harita kénéh langsung dilunasan, sedengkeun nu lainna bati

colohok.

21) “Surat Keur Ka Sawarga” (SKKS-02)

Ieu carpon nyaritakeun ngeunaan tokoh “abdi” nu nulis surat keur

“abah” nu mangrupa mitohana nu geus tilar dunya. Dina eusi suratna

nyaritakeun pangalaman-pangalamana basa keur ngora ti mimiti rumah tangga

jeung “budakna abah” nepika “abah” maot.

Ieu carpon ogé nyaritakeun kahadéan abah jeung kulawargana nu

mangrupa urang lembur nu hirup saaya-ayana di lembur, hirup basajan,

soméah, jeung handap asor ka jalma anyar dina kulawarga. Sedengkeun

palaku abdi nya éta urang kota nu bageur, nu mikaresep kana kaayaan di

pilemburan

Carita dipungkas ku ngébréhkeun kaayaan “abdi” nu hirupna jeung

kulawarga kalawan mandiri. Kahirupanna kiwari mangrupa balukar tina

papatah ti “abah” nu salila hirupna bagja tur ngalakonan hirup ku kecap asal

cekap.

94

22) “Dongéng Sakotrét” (SKKS-03)

Ieu carpon nyaritakeun ngeunaan lamunan hiji palaku nu katelah

“manéhna”. “Manéhna” nu keur aya di kamar hotél di Slany, Cekoslowakia

ngimpleng jajaka nu dipikacintana, nya éta Walangsungsang. Tuluy harita

“manéhna” ngalalamun ngalanglang ka bumi Nusantara, nepungan

Walasungsang di tutugan Gunung Gedé. Sanggeus paamprok,

Walangsungsang jeung manéhna teu wasa meuraykeun kasono nu geus

puluhan windu. Duanana silih pataréma, bangun sieun pukah deui.

Salila nu duaan sosonoan, “manehna” ngimpleng mangsa katukang.

Harita Walangsungsang ragrag supata, sabab “manéhna” nu dipikacinta ku

Walangsungsang geus diistrénan jeung nu jadi lanceuk Walangsungsang, nya

éta Raja Pakuan. Ti harita, Walangsungsang jeung “manéhna” susulumputan

upama rék panggih. Basa supatana ragrag, harita alam Mandalawangi

ngariyeg. Raja Pakuan nu nyahoeun yén Walangsungsang geus ragrag supata

tuluy nepungan Walangsungsang nu keur sosonoan jeung “manéhna”. Raja

Pakuan ngélingan ka Walangsungsang kana polahna nu geus dilakonan, tapi

Walangsungsang kalah beuki ngudarkeun jangjina, alam milu nyaksian kana

jangjina. Bumi beuki ririyegan, nu ahirna ngahudangkeun lamunan anu keur

naghuleng sajongjonan handapeun jandéla hotél kamar Atlas di Slany.

23) “Mulang” (SKKS-04)

Carpon “Mulang” nyaritakeun hiji jalma nu keur diriung ku kulawarga,

tatangga, jeung kolégana alatan manéhna rék balik ka kalanggengan. Dina ieu

carita nu jadi puseur caritaanana kahirupan kuring. Kuring dina ieu carita nya

éta nu diriung téa.

Kuring téh kaasup jalma jegud, naon nu dipikahayang bisa laksana.

Kahirupan kuring nalika masih jeung maranéhanana narémbongan deui.

Kacipta, basa indung kuring nitah solat, nalika kuring méré susuguh ka

pajabat, nalika jalma nu boga taneuh dibéré duit, sarta nalika beungeut-

beunget nu rancunit nyanghareup. Kabéh katempo deui. Kuring nu geus jauh

ka Pangéran, jadi poho kana sagalana. Tapi kiwari kuring sadar deui, kuring

95

ngadéngé deui naon nu aya di sabudeureun. Anapon kitu, kiwari mah kuring

geus teu bisa naon-naon deui. Nu bisa téh ngan nungguan nu rék mapagkeun

bada lohor.

24) “Wasiat Ti Pa Mantri” (SKKS-05)

Nyaritakeun Pa Mantri, kapala sakola anu rék pangsiun. Manéhna geus

ngarasa capé jadi mantri di sakola, tungtungna manéhna ménta pangsiun

sanajan can waktuna. Sabada éska pangsiun turun, manéhna ngarasa hanjelu.

Di rohangan Kapala Dinas, babaturanana silih ngawilujengkeun. Di dinya ogé

aya omongan ngeunaan Pa Teguh nu hayang ngangkat anak buahna kalawan

nyogok.

Pa Mantri tuluy ka sakola, rék amitan ka guru-guru jeung mapagahan

hal-hal séjén keur kalumangsungan pangajaran di sakola. Di rohangan kantor,

manéhna ngomat-ngomatan yén upama manéhna geus teu di sakola éta deui,

disiplin waktu jeung administrasi masih kénéh kudu dituluykeun. Manéhna

ogé mihapékeun Mang Dana, panjaga sakola sangkan diperhatikeun, sabab

gajihna leutik pisan. Sanggeus pada ngawilujengkeun ku guru-guru, manéhna

amitan, bari nepikeun paniatanna minggu hareup rék ka sakola deui, rék

sosonoan heula jeung barudak.

25) “Handapeun Langit Hideung” (SKKS-06)

Carpon “Handapeun Langit Hideung” nyaritakeun ngeunaan

kapercayaan masarakat kampung ka hiji jalma nu sok muja. Harita, warga

kampung keur ngumpul di imah Ijah, nyaritakeun Si Ujang nu keur ulin jeung

Cép Entu, anakna Gan Wiria. Ti dinya obrolanna beuki manjang, nyaritakeun

Gan Wiria cenah sok numbalkeun budak sangkan beunghar.

Harita téh hujan gedé ngagebrét, padahal saméméhna panas mani

nyonghab. Si Ujang anu geus papanasan kalah tuluy huhujanan,

nyampeurkeun indungna nu keur ngalobrol. Peutingna, awak si Ujang panas.

Nyi Anah, indung Si Ujang, nyangka Si Ujang rék disébakeun ku Gan Wiria.

96

Nyi Anah néang dukun, Si Ujang dimandian tengah peuting. Sabada diubaran

téh Si Ujang teu cageur, isukna Si Ujang geus euweuh di kieuna.

26) “Hama” (SKKS-07)

Ua Istri mangrupa salah sahiji jalma pangjegudna di kampung kuring.

Anjeunna boga sawah nu kacida lobana. Tapi éta sawah téh geus tilu usum

kakeunaan ku hama waé. Sabenerna henteu ngan Ua Istri hungkul anu

ngalaman ieu kajadian téh, méh sakabéh warga ngalaman.

Ua Istri ngarasa handeueul kana kalakuan beurit nu salila ieu jadi hama

paré, nya atuh anjeunna téh ngajadikeun sabagéan sawahna nu tilu ratus bata

jadi balong. Éta balong tuluy dipelakan lauk emas jeung lélé dumbo.

Kaputusan Ua ngajadikeun sawahna jadi balong téh angger waé katarajang ku

hama. Ayeuna mah hamana téh bayawak. Nya atuh lantaran keuheul, balong

nu salima-lima téh dibedahkeun.

27) “Nu Mulang Ti Panyabaan” (SKKS-08)

Ieu carpon nyaritakeun palaku Ahmad anu mulang ti panyabaanana

nya éta di mana manéhna usaha pikeun néangan duit keur anak jeung

pamajikanana. Tapi nalika manéhna aya niat balik ku sabab geus hasil, tepina

diburuan imah, Ahmad meunang kareuwas sabab di imahna réa jelema,

parabotan dikalaluarkeun, sarta aya nu ngaji anu mangrupa tahlilan.

Nalika Ahmad dina panto imahna, anu keur ngaji aleureun bangun ku

reuwas ninggali anu dianggap geus maot nyata hirup kénéh. Ku sabab jadi

pasalia paham antara kulawarga Ahmad jeung Ahmad, antukna Ahmad

nyaritakeun kajadian anu kaalaman ku manéhna salila ngalaman cocoba hirup,

kitu ogé pamajikan jeung kulawarga Ahmad nyangka Ahmad geus maot

lantaran aya Pulisi ti Jakarta ngirim lokét anu eusina idéntitas jeung duit hasil

usaha Ahmad.

97

Nyatana yén anu maot téh lain Ahmad, tapi jelema anu maling lokét

Ahmad nalika rék mulang ka imahna. Ku sabab kajadian éta Ahmad sujud

jeung sukur kana kakawasaan Pangéran, sarta ngalaksanakeun sukuran dina

raraga sukur ni’mat kahirupanana.

28) “Nu Datang Wanci Sareupna” (SKKS-09)

Ieu carita nyaritakeun palaku Danang jeung kulawargana anu satatus

sosialna jalma leutik, ku lantaran kaayaan ékonomina pas-pasan keur

kabutuhan hirupna malah mah mindengna kurang. Danang teu miboga

pagawéan anu tetep sanajan Danang geus sarjana tapi manéhna henteu jadai

pagawé di kantor mana waé, sanajan jadi pagawé Danang ukur jadi titahan

batur dina nulis pagawéan batur anu boga kakawasaan.

Dina pangalamana ka tukang Danang kadatanangan Pa Arman anu

mangrupa wakil kapala di kantorna, anjeunna dititah niyieun buku sangkan

naék jabatan jadi kapala ngagantikeun pa Sasmita anu téréh pangsiun. Ku

sabab Pa Arman lain pituin urang Sunda, anjeunna mercayakeun tugasna

nyieun buku ka Arman anu pituin urang Sunda, anjeunna méré waktu dua

minggu ka Danang. Sanajan waktu anu samporét ku sabab kaleukeunan

Danang dibantuan ku pamajikanana ngetik éta pagawéan nulis buku téh parat

dina waktuna.

Saeunggeus Pa Arman dibenum jadi kapala, anjéunna jalma balabah ka

karyawan jeung nu lainna. Kitu ogé loba anu barang béré ka anjeunna boh

dina barang, duit, atawa jasana. Ku lantaran kajadian éta pa Arman dituding

korupsi nepi ka anjeunna disidang, tapi teu kabuktian anjeunna korupsi.

Tidinya pa Arman dipecat jadi kapala di kantor.

Kanyaah pa Arman ka Danang jeung kulawargana teu nepi ka jadi

kapala wungkul, tapi tetep salawasna sanajan ayeuna mah pa Arman ngan

usaha kana matérial. Kanyaahna kabukti tina kapadulian ka Danang jeung

papatah-papatah ka Danang pikeun nyanghareupan hirup.

98

29) “Bulan Mabra di Madinah” (SKKS-10)

Ieu carpon nyaritakeun palaku “kuring”, nya éta anu bébésan jeung

indungna Eulis anu ayeuna geus maot, kakuciwa jeung kakeuheul “kuring” ka

bésan nepi ka ayeuna masih kénéh karasa, sanajan geus lima taun Eulis maot,

tapi “kuring” mangkeuheulkeun lantaran Eulis budak anu soléh diusir jeung

“dibuang” tina jajaran kulawarga bésan ku sabab teu nurut kana kahayang

kolot.

Salila jadi pamajikan Si Jalu, Eulis bageur pisan, daék dibawa sangsara

ku salaki jeung bageur ka mitoha, naon anu dibikeun ku salaki jeung mitoha

pasti ditampanan, nepi ka salaki kitu ogé “kuring” mitohana nyaah pisan ka

Eulis. Sanajan geus lima taun kaliwat, tapi “kuring” henteu bisa poho ka Eulis,

saha waé awéwé anu keur kakandungan jeung degdeganana sarua jeung Eulis

pasti “kuring” ceurik lantaran inget ka Eulis minantu anu soléh téa.

Pisaminggueun deui ka lebaran “kuring” jeung Jalu nganjang ka imah

bésan nganteurkeun bingkisan, bésan ngabéjaan rék munggah haji, atuh

“kuring” toh pisan ninggali bésan bisa indit jarah, sanajan dina haté masih

cangcaya yén nu rék indit jarah mah kudu bararesih lahir-batinna, kudu geus

lunas utang-piutang. “kuring” ras ka bésan anu boga jangji rék nanggung

ongkos rumah sakit, tapi teu aya embusanana, “kuring” mung bisa ngadua

mugia teu aya mamala nanaon bésan munggah hajina sarta geus nganggap

hutangna lunas.

Basa dina waktuna bésan balik munggah haji, manéhna nyartita

panggih jeung “kuring” nu ngajak gumujeng ka bésan, tidinya bésan sadar

kana dosana sarta ménta hampura ka “kuring” jeung Jalu. Najan ukur sakecap

pangakuan, “kuring” atoh Jalu diaku ku ‘indungna’. Nuhun Gusti.

30) “Nunun” (SKKS-11)

Ieu carpon nyaritakeun palaku Akang, anu ngarasa salah ku lantaran

henteu bisa ngajaga jeung ngurus adina Nunun anu geus diamanatan ku Ambu

saméméh maot. “Akang” abus ka pangbérokan ku lantaran maéhan lalaki

99

playboy anu ngarogahala Nunun, tapi teu pantes disebut ngarogahala ku

lantaran duanana pada-pada suka antara Nunun jeung éta lalaki playboy.

Paripolah Nunun robah tisaprak gaul jeung geng Tina anu sok ulin

jeung lalaki playboy jeung kabiasaan anu goréng. Nunun jadi wani kabur ti

imah ku lantaran ngarasa bosén jeung kahirupanana anu ngan ngadeluk maca

buku jeung ngapalkeun, sarta ku lantaran Akang anu jadi lanceukna tara

nganteur ka sakola jeung nongton.

Ku sabab Akang hariwang jeung melang ka Nunun, Akang nyusulan

Nunun ka markas koboy anu di Bandung. Astagfirullah geus Nunun téh

dijadikeun cocooan lalaki playboy, tapi Nunun henteu ngalawan kitu ogé basa

dirogahala Nunun henteu pisan ngalawan. Ku lantaran ambek jeung nyaah

ninggali paripolah Nunun, Akang wani-wani maéhan lalaki playboy anu

nyababkeun Akang ditahan di pangbérokan.

4.2 Analisis Data

Prosés nganalisis data ngawengku analisis struktur, semiotik, jeung ajén-

inajén sosial budaya anu nyangkaruk dina 30 carpon kaya Sastrawati Sunda

Patrem.

4.2.1 “Emang jeung Alo” (GT-01)

4.2.1.1 Struktur Carita GT-01

a. Téma

Téma carpon “Emang jeung Alo” nya éta téma kamanusaan. Konsép

kamanusaan dina ieu carpon nyoko kana ayana pamadegan-pamadegan

pangarang ngeunaan rasa hormat ka guru. Upama ditilik tina sawangan anu

leuwih lega, ieu carpon ngébréhkeun téma atikan dina mangsa ieu carita

gumelar. Konsép atikan mangsa taun 1980-an anu museur kana perkara maca,

nulis, jeung ngitung. Dina prakna nembrakkeun carita, eusina patali ogé jeung

ajén linuhung martabat manusa.

Ieu di handap mangrupa sawatara cutatan anu ngébréhkeun téma

kamanusaan dina konsép hormat ka guru.

100

“… Mémangna kétang guru jaman ayeuna mah sok asa pinter, tapi

ari digawé teu balener… Ieuh guru déwék mah baheula, sirahna

ogé barutak tanda guru pinter.” (13/4)

“Matak pusing nya Mang ngajar téh? Angot geura upami mayunan

kelas mah. mangkaning budak anu saur emang”goblog” téh aya

puluhna.” (13/7)

Sanajan dina ngébréhkeun témana ngaliwatan kalimah langsung anu

mangrupa pamadegan palaku, tapi nu maca bisa nuluykeun interprétasina yén

lain kudu satuju kana pamadegan éta palaku, tapi kudu bisa ngajénan sarta

ngahormat ka guru lantaran pagawéanna éstu teu énténg.

b. Fakta Carita

1) Galur

(a) Dumasar Runtuyan Waktu

Dumasar kana runtuyan waktu, carpon “Emang jeung Alo” kaasup

kana galur maju/mérélé. Pangna kitu, lantaran dina ieu carpon pangarang

ngébréhkeun susunan galur sacara sistematis ti mimiti, tengah, nepi ka

tungtung carita.

Carita dimimitian ku gambaran watek emang Ki Ahmad anu

pikasieuneun lantaran dianggap galak. Pikeun nguatkeun karakterna, galur

maju ka mangsa anu leuwih nyata di imah emang Ki Ahmad. Ieu

mangrupa bagian tengah dina carita, sakaligus munculna konflik antara

emang Ki Ahmad, Husén (anak emang Ki Ahmad), jeung Ki Ahmadna

sorangan. Bagian tengah carita mangrupa galur anu pangpanjangna,

lantaran miboga kalungguhan salaku inti carita. Di dieu, dicaritakeun

Husén anu dibéré soal sina ngitung 8 x 17 ku bapana (emang Ki Ahmad).

Pangna ujug-ujug méré soal téh lantaran peunteun ngitung Husén di sakola

ukur meunang tilu. Emang Ki Ahmad ngarasa bisa ngajar ngitung ka

budakna. Tapi, dina bagian ahir carita dipungkas ku pamadegan Ki Ahmad

anu nétélakeun yén pagawéan ngajar téh lain mangrupa pagawéan énténg.

101

Upama dipolakeun, wangun galur carpon dumasar runtuyan

waktuna bisa katitén saperti ieu di handap.

A ---------- B ---------- C ---------- D ---------- E

(b) Dumasar Jumlah

Ditilik tina kritéria jumlahna, ieu carpon maké galur tunggal, nya

éta ngagunakeun hiji galur pikeun museurkeun panitén nu maca kana eusi

carpon. Éta hal katitén ti mimiti carita nepi ka ahir carita éstu nyaritakeun

palaku emangna Ki Ahmad. Dina konflik ogé leuwih didominasi ku

emangna Ki Ahmad tibatan ku Ki Ahmad. Nu maca diajak nuturkeun

palaku emang Ki Ahmad ti mimiti, pasipatan, paripolah, pakasaban, jeung

pamadegan-pamadeganna ngeunaan kahirupan sarta alam sabudeureunna.

(c) Dumasar Kritéria Kepadatan

Carpon “Emang jeung Alo” kaasup kana galur padet, éta dumasar

kritéria kepadatanna. Pangna kitu lantaran kajadian-kajadian anu

diébréhkeun ku pangarang dalit patalina jeung inti carita, dina ieu hal

tangtuna waé kajadian anu aya hubunganna jeung emang Ki Ahmad

salaku palaku utama.

(d) Dumasar Eusi

Dumasar eusina, galur ieu carpon kaasup kana galur penokohan.

Pangna kitu, lantaran dina ieu carpon galurna museur kana palaku utama

nya éta emangna Ki Ahmad jeung Ki Ahmad. Sanajan aya palaku séjén

nya éta Husén (anakna emang Ki Ahmad), tapi angger tujuan

dimunculkeunna pikeun ngarojong watek jeung jalan pikiran palaku

utama.

102

2) Palaku

Dina carpon “Emang jeung Alo” aya dalapan urang palaku, opat urang

palaku méré pangrojong kana eusi katut gaur carita, sésana saukur disebut

dina narasi pangarang jeung kalimah langsung tina paguneman palaku tapi

euweuh pangaruhna kana eusi carita.

(a) Dumasar Kalungguhan

Dumasar kana kalungguhanna, aya dua urang palaku utama dina

ieu carpon, nya éta emang Ki Ahmad (GT-01:11/1) jeung Ki Ahmad

salaku alo (GT-01:13/1). Salian ditilik tina jejer ieu carpon, ieu dua urang

palaku utama bisa katitén tina inti carita basa Ki Ahmad jeung emangna

pagedrug pamikiran ngeunaan cara diajar siswa jeung cara ngajar guru

(kaca 13). Sanajan kitu, palaku emang Ki Ahmad tetep miboga

kalungguhan anu leuwih luhur (dominan) dibandingkeun palaku Ki

Ahmad.

Salian ti éta, dumasar kalungguhanna ogé aya palaku tambahan,

nya éta Husén (anakna emang Ki Ahmad) jeung tukang béca. Ieu dua

urang palaku tambahan miboga peranna séwang-séwang. Palaku tukang

béca dipaké pikeun nguatkeun karakter palaku utama emang Ki Ahmad

jeung status sosialna di masarakat. Éta hal bisa katitén dina ieu cutatan,

“Lamun keur nyetiran mobil, pék hareupeunana aya tukang

béca dugal-dugil ngaboséh da puguh nanjak, haok baé,

“Minggir lu! hayang kojor?!” (12/4)

“Puguh baé tukang béca téh tibuburanjat, jaba reuwas ku sora

tuter téh jeung ceuli deuih panas asa disebit. Polotot baé ti

dituna mah rék ngalawan, tapi ana rék kana béntang anu

tinggurilap dina taktak emang Ki Ahmad , kulahék baé, ngan

ukur “Samber koléra! Dilebok méong!” cenah gegerenceman.”

(12/5)

Prosés interaksi palaku utama emang Ki Ahmad jeung palaku

tambahan tukang béca ngan sakitu-kituna dina ieu carpon. Tapi, ieu palaku

tambahan méré informasi ka nu maca ngeunaan status sosial palaku utama.

103

Béda jeung palaku tambahan Husén, anakna emang Ki Ahmad anu

ngalaman prosés interaksi leuwih loba. Ieu hal duméh Husén jadi palaku

tambahan pikeun aya dina konflik carita.

(b) Dumasar Penampilan

Ditilik tina penampilanna, anu kaasup kana palaku protagonis dina

ieu carpon nya éta Ki Ahmad (GT-01:13/1), Husén (GT-01:12/5), jeung

tukang béca (GT-01:12/4). Sedengkeun anu jadi palaku antagonisna nya

éta palaku utama, emang Ki Ahmad (GT-01:11/1).

Pangna kaasup kana palaku antagonis hiji-hijina dina ieu carpon

lantaran emang Ki Ahmad miboga sikep jeung paripolah anu goréng. Éta

hal katitén tina sawatara cutatan ieu di handap.

“Da éta mah emang Ki Ahmad, méh ku saban jalma

dipikasieun, dipikarisi, dipikagigis.” (11/1)

“Da poksangna beak ti karep, ceplak pahang garihal sugal

jeung kasar.” (11/2)

“Montong calecengiran, Monyét!” (11/5)

“Minggir lu! Hayang kojor?!” (12/4)

Tina sawatara cutatan di luhur, bisa katitén yén palaku utama dina

ieu carpon, penampilanna antagonis. Sikep goréng séjénna bisa katitén

tina gambaran eusi pamikiran emang Ki Ahmad anu teu weléh maksakeun

pamadeganna sanajan salah atawa henteu merenah. Saperti katitén tina ieu

cutatan:

“… Sugan guruna waé euweuh kanyaho! Naha teu diilikan

peunteun budak téh keur di kelas duana? Dasar guru jaman

ayeuna!” (13/2)

Emang Ki Ahmad boga pamadegan yén peunteun budak goréng

téh lantaran guruna anu euweuh kanyaho, teu bisaeun ngajar. Pamadegan

saperti kitu, ditémpas ku Ki Ahmad salaku palaku protagonis, yén

kapinteran budak téh tara angger.

104

“… Aya mangsana ti nu ieu maju, ti nu ieu mundur. Kapan aya

hukum perkembangan.” (13/3)

Pikeun negeskeun kaantagonisan emang Ki Ahmad, pangarang

nguatkeun pamadegan palaku anu tuluy dibandingkeun jeung pertélaan

yén guru jaman ayeuna jeung guru jaman baheula mah béda.

“… Mémangna kétang guru jaman ayeuna mah sok asa pinter,

tapi ari digawé teu balener… Ieuh, guru déwék mah baheula,

sirahna ogé barutak tanda guru pinter.” (13/4)

Ti dinya, bisa katitén sikep égois emang Ki Ahmad anu embung

éléh sanajan pertélaanna teu merenah. Sikep kasar ogé ditémbongkeun

emang Ki Ahmad ka Husén, anakna. Cara ngatik jeung nyarita ka budakna

diébréhkeun dina ieu cutatan,

“Bodo! Moal enya 8 x 17 saratus genep! ...” (15/7)

“Goblog! Geus moal tulus dibéré karéta mesin téh …” (15/9)

“Ituh-ituh kalah ka méwék! Si Bodo! Nyatu waé ka itu di

dapur! …” (15/11)

Palaku Husén, anakna emang Ki Ahmad jeung palaku tukang béca

sabenerna teu bisa disebutkeun protagonis, duméh sikepna teu goréng-

goréng teuing jiga emang Ki Ahmad. Éta hal lantaran pangarang teu

nembrakkeun sacara atra sikep jeung eusi pikiran ieu dua urang palaku.

Lantaran ieu dua urang palaku miboga kalungguhan salaku palaku

tambahan, tangtuna waé pangarang teu ngébréhkeun ayana palaku-palaku

antagonis jeung protagonis séjén. Éta hal miboga tujuan sangkan nu maca

museurkeun paniténna ka palaku utama.

(c) Dumasar Watek

Ditilik tina wangun watekna, dina ieu carpon aya saurang palaku

anu watekna kompléks jeung tiluan anu watekna basajan. Palaku anu

miboga watek kompléks nya éta emangna Ki Ahmad. Ieu paripolah palaku

105

sipatna dinamis, teu ngan miboga hiji watek. Hiji waktu manéhna gedé

ambek, babari émosional upama aya anu nyigeung perasaanna, tapi di

waktu anu séjén manéhna ogé bisa ngontrol émosi sangkan teu

ngagunakeun kakuatan fisik pikeun ngébréhkeun émosina. Hartina,

sanajan omonganna kasar jeung garihal, tapi ari neunggeul atawa

nampiling éstu tara pisan. Pangarang ngébréhkeun ieu hal saperti dina ieu

cutatan,

“Sarieuneunana téh lain pédah sok nampiling atawa nyabok

ngagitik, tara nyintreuk-nyintreuk acan. Ieu mah éta sarieuneun

ngadéngé omonganana. Da poksangna béak ti karep, ceplak

pahang garihal sugal jeung kasar.” (12/2)

Paripolah anu robah dina sawatara situasi carita ogé ngébréhkeun

yén palaku emang Ki Ahmad masih miboga jiwa humanis. Dina bubuka

dicaritakeun kumaha watek emang Ki Ahmad saperti cutatan di luhur,

dituluykeun ku gambaran sikepna ka alona anu teu kaopan. Aya ogé

gambaran situasi basa emang Ki Ahmad nyarékan tukang béca. Nincak

kana tengah carita, digambarkeun watek emang Ki Ahmad anu leuwih

kuat, nya éta basa manéhna ngamuk lantaran raport anakna goréng.

Ditambahan ku situasi adu pamadegan jeung Ki Ahmad ngeunaan cara

guru ngajar jeung kamampuh budak dina nyangkem pangajaran.

Gambaran-gambaran saperti kitu atra pisan katingali watek emangna Ki

Ahmad anu heuras.

Tapi sikepna anu sarupa kitu téh kungsi teu katingali basa manéhna

ngageroan anakna, saperti katitén dina ieu cutatan di handap,

“… Sén, Husén! Ka dieu Jang, urang diajar ngitung ku Bapa”

(14/3)

Cara palaku ngageroan budakna teu siga ngageroan barudak

umumna, anu cukup ku nyebut “Négro”, “Monyét”, atawa “Si Beuki

Méwék” (kaca 12). Di dieu, katitén watek nu jadi Bapa anu dibarung

106

kanyaah ngageroan budakna ku sebutan “Jang” atawa pondokna tina

“Ujang”. Dina hubungan pancakaki Sunda, sesebutan saperti kitu tanda

nyaah ti kolot atawa saluhureun ka budak atawa sahandapeun. Lian ti éta,

palaku ogé ngabapakeun, henteu nyebut déwék saperti sasari lamun pareng

nyebutkeun gaganti ngaran sorangan. Ti dieu bisa katitén robahna watek

palaku ti nu kasar jadi leuwih leuleuy.

Béda jeung palaku basajan anu statis, palaku emang Ki Ahmad

robah deui watekna jadi watek anu heuras sarta gedé ambek. Ieu hal

dirojong ku situasi anu aya dina carita. Kacaritakeun Husén teu bisa

ngajawab soal ngitung ti manéhna, tangtuna waé emang Ki Ahmad

ambekeun pisan. Kaambekna diébréhkeun ku cara nyentak jeung

ngageubig-geubig awak Husén. Saperti anu katitén dina ieu cutatan di

handap.

“Bodo! Moal enya 8 x 17 saratus genep! ...” (15/7)

“Goblog! Geus moal tulus dibéré karéta mesin téh…” (15/9)

“… Cing uteuk téh paké! Ieuh, dalapan kali tujuh belaaaas

sabarahaaaa?” bari ngageubig-geubig sirah budak, méh baé

budak téh tijengkang.” (15/9)

Sikep leuleuy anu geus ditémbongkeun saméméhna, ayeuna balik

deui lantaran teu bisa ngontrol émosina sanajn ka nu jadi anak. Éta hal

katurug katutuh, emang Ki Ahmad éléh pamadegan jeung Ki Ahmad

ngeunaan guru jeung kamampuh budak dina diajar. Ieu di handap

mangrupa cutatan anu ngarojong éta hal,

“Matak pusing nya Mang ngajar téh. Angot geura upami

mayunan kelas mah. Mangkaning budak anu saur emang

‘goblog’ téh aya puluhna.” (15/13)

“Ana sengor téh bari nyentak, “Bané waé déwék mah lain

guru! Cacak baheula sakola guru mah…” cenah bari ngaléos.”

(16/2)

107

Tina cutatan di luhur, katitén yén watek emang Ki Ahmad di ahir

carita tétéla balik deui kana sipat égoisna, sanajan manéhna apal yén éta

téh salah tapi tangtu waé moal daék ngaku, cukup ku pertélaan saperti dina

cutatan kadua di luhur (16/2). Jadi, bisa dicindekkeun yén palaku emang

Ki Ahmad anu kompléks miboga ogé watek anu dinamis, hartina bisa

robah sawaktu-waktu luyu jeung situasi ogé konflik carita.

Parapalaku basajan jauh leuwih statis, saperti Ki Ahmad jeung

Husén anu sacara ésénsial teu ngalaman parobahan watek, angger, datar

jeung teu mekar nepi ka ahir carita. Palaku tukang béca dina ieu carita ogé

miboga watek anu basajan kalawan teu mekar atawa statis. Lantaran

palaku tukang béca ngan muncul sakali dina ieu carita, pangarang teu

ngébréhkeun watek atawa pasipatanana.

(d) Dumasar Pencerminan

Ditilik tina pencerminan palakuna, Ki Ahmad, emang Ki Ahmad,

jeung Husén mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun tukang béca kaasup

palaku nétral anu ngan saukur aya dina eusi carita.

3) Latar

Pikeun maluruh latar lumangsungna carita ieu carpon, ieu di handap

bisa katitén data latar anu diwincik kana tilu rupa latar, nya éta latar tempat,

waktu, jeung sosial.

Tabel 4.1

Data Latar GT-01

No. Kode Data Data Latar

Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. GT-01/9:12/4 Jalan

2. GT-01/2:12/7 Tengah imah

3. GT-01/10:12/4 Kelas handap

4. GT-01/10:12/5 Masarakat kelas luhur

5. GT-01/10:12/6 Hiji mangsa

108


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

6. GT-01/3:13/1 Kwartal kahiji

7. GT-01/8:13/2 Jaman ayeuna

8. GT-01/5:15/11 Dapur

Kat:

Tpt. : Tempat Wkt. : Waktu Sos. : Sosial




(a) Tempat

Aya opat latar tempat dina carpon “Emang jeung Alo”, nya éta

jalan, tengah imah, dapur, jeung Jakarta. Latar tempat jalan (GT-01:12/4)

teu diébréhkeun sacara éksplisit, tapi saukur digambarkeun dina situasi

basa emangna Ki Ahmad nyarékan tukang béca duméh ngahalangan

mobilna waktu manéhna keur nyetir. Sangkan leuwih jelas, bisa katitén

dina cutatan ieu di handap.

“Lamun keur nyetiran mobil, pék hareupeunana aya tukang béca

dugal-dugil ngaboséh da puguh nanjak, haok baé, “Minggir lu!

hayang kojor?!” (12/4)

“Atuh puguh baé tukang béca téh tibuburanjat, jaba reuwas ku sora

tuter téh jeung ceuli deuih panas asa disebit. Polotot baé ti dituna

mah rék ngalawan, tapi ana rét kana béntang anu tinggurilap dina

taktak emang Ki Ahmad, kulahék baé, ngan ukur “Samber koléra!

Dilebok méong!” cenah gegerenceman.” (12/5)

Dina dua cutatan di luhur euweuh kecap anu nuduhkeun jalan, tapi

luyu jeung gambaran situasina anu ngagambarkeun béca dina tanjakan

jeung nyetiran mobil, tangtuna waé ieu kajadian lumangsung di jalan.

Latar tempat séjén nya éta tengah imah (GT-01:12/7), dina ieu hal imahna

emang Ki Ahmad. Ieu tempat jadi tempat utama dina inti carita, lantaran di

109

tengah imah lumangsung konflik antara Ki Ahmad, emang Ki Ahmad,

jeung Husén. Di dinya, Ki Ahmad jeung emangna pagedrug paham

ngeunaan kamampuh diajar budak jeung kapinteran guru dina ngajar. Di

dinya ogé emang Ki Ahmad nyarékan Husén (budakna) lantaran teu bisa

ngajawab soal itungan 8 x 17.

Salian ti éta, aya ogé latar dapur (GT-01:15/11) anu dijadikeun

tempat ngusir Husén ti tengah imah lantaran teu bisa ngajawab soal

itungan. Ieu latar mangrupa latar tambahan, lantaran teu kacaritakeun

Husén waktu geus di dapur, ieu tempat saukur disebutkeun ku palaku

utama ngaliwatan kalimah langsung dina paguneman.

(b) Waktu

Aya tilu latar waktu anu aya dina ieu carpon, nya éta kwartal kahiji

(GT-01:13/1), jaman ayeuna (GT-01:13/2), jeung hiji mangsa (GT-

01:12/6). Éta tilu latar waktu kaasup kana latar waktu anu henteu faktual,

lantaran upama teu ditingali kontéks caritana, bakal teu jelas iraha-irahana.

Sanajan kitu, tilu latar waktu tadi jadi bahan informasi keur nu maca.

Upamana kwartal kahiji, mangrupa istilah anu dipaké dina dunya atikan

sakola mangsa taun 80-an pikeun ngébréhkeun waktu diajar anu dibagi

kana tilu kwartal dina sataun ajaran. Ieu latar waktu dipaké pikeun

nétélakeun waktu diajar Husén anu kakara kwartal kahiji di kelas tilu SD.

Pangna disebutkeun sacara éksplisit, duméh nilik kana eusi galur carita

anu nyaritakeun yén peunteun ngitung Husén keur kelas dua téh dalapan,

ari nincak ka kelas tilu kwartal kahiji bet jadi peunteun tilu. Hartina, aya

rentang waktu anu sakeudeung tapi mangaruhan kana peunteun raportna

Husén.

Latar waktu lianna nya éta jaman ayeuna, jaman anu dimaksud

kurang jelas iraha-irahana. Tapi lamun nilik kana waktu gumelarna ieu

karya (1984), bisa disebutkeun yén maksud tina jaman ayeuna téh nya éta

mangsa taun 80-an. Salian ti éta, aya ogé katerangan anu ngébréhkeun

waktu lumangsungna kajadian, nya éta hiji mangsa. ieu latar waktu

110

mangrupa latar lumangsungna inti carita basa emangna Ki Ahmad ngamuk

lantaran raport Husén goréng.

(c) Sosial

Latar sosial dina ieu carpon aya anu mangrupa status sosial jeung

cara mikir palaku. Éta tilu latar nya éta gambaran masarakat kelas luhur

jeung kelas handap, gambaran guru anu dianggap euweuh kanyaho, jeung

ayana pamadegan ngeunaan budak ngora anu dianggap pipinteranan.

Gambaran ayana masarakat kelas luhur jeung masarakat kelas

handap katitén tina ayana palaku emang Ki Ahmad anu bisa jadi mangrupa

aparat (ABRI/Polisi), éta hal ditepikeun kalawan implisit ngaliwatan tanda

béntang anu tinggurilap dina taktak emang Ki Ahmad. Sabalikna,

masarakat kelas handap diwakilan ku tukang béca anu kungsi dicarékan ku

emang Ki Ahmad.

Latar sosial séjén anu kagambar dina ieu carpon nya éta ngeunaan

cara mikir palaku Ki Ahmad jeung emang Ki Ahmad. Cara mikir emang

Ki Ahmad ngeunaan guru-guru ngora anu euweuh kanyaho didadasaran ku

ayana perkara peunteun raport Husén anu goréng. Salian ti éta, manéhna

ogé nganggap guru jaman ayeuna anu henteu barutak nandakeun teu

pinter, béda jeung guru jaman baheula anu barutak tandana pinter.

Manéhna ngukur pinter jeung henteuna hiji jalma kawilang heureut. Béda

jeung cara mikir alona, Ki Ahmad. Manéhna boga pamadegan yén budak

boga kamampuh anu teu angger, lantaran aya hukum perkembangan. Kitu

deui ngeunaan kamampuh guru anu geus dibekelan élmu pikeun

ngondisikeun atawa ngajar puluhan murid dina sakelas, anu tangtuna waé

moal bisa kagéroh kabéh, éta hal gumantung kana prosés siswa nyangkem

pangajaran.

4.2.1.2 Unsur Semiotik GT-01

Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-01 ngawengku tilu ikon, salapan

indéks, jeung dua simbol.

111

a. Ikon

Ikon anu aya dina carpon GT-01 ngan aya anu mangrupa ikon imagis

wungkul. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di handap.

Tabél 4.2

Analisis Unsur Ikon GT-01

No. Kode Data Réferent Tipe

Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-01:12/4 Ngaboséh Kecap ngaboséh, sacara

langsung nyitrakeun

objék anu ditujuna, nya

éta béca.

Bisa katitén dina

cutatan ieu di handap:

… tukang béca dugal-

dugil ngaboséh da

puguh nanjak…

2. GT-01:11/2 Nyintreuk-

nyintreuk

Dina tataran léksikal,

kecap nyintreuk-

nyintreuk mangrupa

prosés réduplikasi.

Nyintreuk-nyintreuk

mangrupa petanda anu

nandaan pagawéan

anusacara langsung

nyitrakeun objék anu

ditujuna, nya éta ceuli.

Bisa katitén dina

cutatan ieu di handap:

… tara nyintreuk-

nyintreuk acan…

3. GT-1/4:12/2 Négro Négro mangrupa tanda

anu nyitrakeun kaayaan

hiji jalma anu

pakulitanna hideung. Ieu

hal patali jeung

kasapukkan persépsi

masarakat ngeunaan

urang Négro-Afrika anu

112


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

hideung. Dina ieu

kontéks bisa katitén tina

cutatan ieu dihandap.

“Ka dieu Négro, déwék

pencétan!”

Katerangan:

Img. : ikon imagis (citra) Mfr. : ikon métaforis

Dgm. : ikon diagramatis

b. Indéks

Indéks anu aya dina carpon GT-01 aya anu mangrupa indéks gejala

fisik, aktualisasi, jeung zat. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di handap.

Tabél 4.3

Analisis Unsur Indéks GT-01

No. Kode Data Réferent Tipe Interprétasi

(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-01:11/4 Pikanyerieun Gejala fisik Pikanyerieun mangrupa

tanda indéks tina ayana hiji

hal anu ngabalukarkeun rasa

nyeri. Dina ieu kontéks, rasa

nyeri anu karandapan

balukar tina omongan

emangna Ki Ahmad anu

matak pikanyerieun haté.

Cutatanna bisa katitén ieu di

handap.

… tapi ari matak nyungkelit

mah angger wé

pikanyerieun.

2. GT-01:12/2 Sawo tutung Gejala fisik Sawo tutung mangrupa

indéks tina kaayaan kulit

awak (fisik) anu pulasna

hideung. Ieu katitén tina

cutatan di handap:

113


(1) (2) (3) (4) (5)

… ka alona nu kulitna rada-

rada sawo tutung.

3. GT-01:12/3 Si Beuki

Méwék

Aktualisasi Si Beuki Méwék mangrupa

indéks tina jalma anu henteu

disebutkeun ngaranna

lantaran miboga kabiasaan

ceurik, jadi dilandih

sesebutanna. Ieu hal bisa

katitén tina cutatan ieu di

handap.

Calukan Si Beuki Méwék,

sugan moal jebléh ari dibéré

soklat mah.

4. GT-01:13/4 Butak Gejala fisik Butak mangrupa tanda

indéks tina kontéks

pamahaman yén sirah anu

butak nandakeun jelema anu

pinter. Ieu bisa katitén tina

cutatan di handap.

Ieuh, guru déwék mah

baheula, sirahna ogé

barutak tanda guru pinter.

5. GT-01:13/7 Beungeut

bareureum

Gejala fisik Beungeut bareureum

mangrupa tanda indéks tina

rasa ambek jeung éra anu

karandapan ku hiji jalma

sacara biologis. Ieu bisa

katitén tina cutatan di

handap.

Beungeut Ki Ahmad mimiti

bareureum, haténa mimiti

panas.

6. GT-01:14/4 Panas Zat Panas mangrupa tanda

indéks tina situasi rasa

ambek anu karandapan hiji

jalma, karasa ku haté sarta

teu bisa disaruakeun jeung

panas dina harti sacara fisik.

Ieu hal bisa katitén dina

114


(1) (2) (3) (4) (5)

cutatan di handap.

Beungeut Ki Ahmad mimiti

bareureum, haténa mimiti

panas.

7. GT-01:15/2 Ngahuleng Aktualisasi Ngahuleng mangrupa tanda

indéks tina sikep cicing bari

mikiran hiji hal. Dina ieu

kontéks, ngahuleng

dilakukeun ku Husén

lantaran keur mikiran

jawaban tina soal ngitung 8

x 17. Éta hal katitén dina

cutatan ieu di handap.

Aéh-aéh ngitung téh kalah

ngahuleng…

8. GT-01:14/3 Ka dieu Aktualisasi Ka dieu mangrupa tanda

indéks anu nuduhkeun

(demonstrative) prosés

pindah ti hiji tempat ka

tempat séjén. Ieu bisa


ahandap:

Ka dieu Jang urang diajar

ngitung ku Bapa!

9. GT-01:14/4 Bapa Aktualisasi Bapa mangrupa tanda

indéks tina gaganti jalma

pikeun ngébréhkeun status

hubungan pancakaki antara

Husén jeung emang Ki

Ahmad. Ieu bisa katitén tina

cutatan di handap.

Ka dieu Jang urang diajar

ngitung ku Bapa!

c. Simbol

Unsur simbol anu aya dina carpon GT-01 bisa katitén dina tabél ieu di

handap.

115

Tabél 4.4

Analisis Unsur Simbol GT-01

No. Kode Data Réferent Interprétasi

(1) (2) (3) (4)

1. GT-01:11/6 Monyét Monyét mangrupa simbol tina sato

anu sok mindeng teu daék cicing. Dina

ieu kontéks, monyét dilarapkeun ka

barudak anu keur saleuseurian.

Monyét ogé jadi simbol kaambek hiji

jalma, saperti anu katitén tina cutatan

ieu di handap.

Montong calecengiran, monyét!

2. GT-01:12/5 Béntang Béntang mangrupa simbol tina jabatan

atau kalungguhan palaku dina tataran

militér. Ieu katitén tina cutatan di

handap.

… tapi ari rét kana béntang nu

tinggurilap dina taktak emang Ki

Ahmad, kulahék baé…

4.2.1.3 Ajén-inajén Sosial Budaya GT-01

Kaayaan sosial dina hiji kelompok masarakat gumantung kana prosés

sosialna. Ieu hal bisa katitén tina ayana hubungan antarindividu dina hiji

kelompok sosial.

a. Ajén Sosial

Pikeun maluruh ajén sosial anu nyangkaruk dina carpon GT-01, bisa

katitén tina tabél data ieu di handap.

Tabél 4.5

Data Ajén Sosial GT-01

No. Kode Data Data Ajén Sosial

Katerangan Bnr. End. Mrl. Agm.

(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

1. GT-01:13/3 Kapinteran budak

2. GT-01:13/4 Guru sok asa bener

116



(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

3. GT-01:13/2 Guru euweuh kanyaho

4. GT-01:13/6 Teu percaya ka guru

Katerangan:

Bnr. : Ajén Bebeneran Mrl. : Ajén Moral

Énd. : Ajén Kaéndahan Agm. : Ajén Kaagamaan

Dumasar kana data tabél 4.5 di luhur, bisa katitén aya hiji data anu

ngandung ajén sosial bebeneran jeung tilu ajén sosial moral.

1) Ajén Bebeneran

Data GT-01:13/3 ngébréhkeun ayana konsép ngeunaan kapinteran

budak/siswa di sakola dumasar kana sawangan saurang guru. Ieu data

kapanggih dina cutatan ieu di handap.

“Atuda mang, kapinteran budak téh tara angger. Aya mangsana ti nu

itu maju, ti nu ieu mundur. Kapan aya hukum perkembangan.”

Palaku nyoba maluruh ngeunaan konsép bebeneran ngeunaan ayana

hukum perkembangan di dunya atikan. Bisa ogé ditétélakeun yén ayana

palaku Ki Ahmad miboga kalungguhan pikeun ngabenerkeun cara mikir

palaku emang Ki Ahmad ngeunaan kamampuh siswa, anu ku manéhna

dianggap bodo. Pertélaan dina cutatan di luhur ogé ngébréhkeun yén lain

sagemblengna salah budak upama peunteun ngitung dina raportna turun.

2) Ajén Moral

Data séjén anu patali jeung data saméméhna nya éta GT-01:13/4 jeung

GT-01:13/2. Ieu dua data miboga hubungan dina hal konsép pamikiran emang

Ki Ahmad, yén budak/siswa bodo lantaran guruna sok asa bener jeung euweuh

kanyaho kana soal ngatik barudak. Éta hal ngabalukarkeun ayana rasa teu

percaya ka guru (GT-01:13/6). Sacara sosial, ieu tilu ajén asup kana katégori

ajén moral. Pangna kitu, ieu hal nyindekel kana unsur kahayang hiji jalma

117

(emang Ki Ahmad), utamana kana kalakuan jalma (guru) anu dianggap

goréng. Lantaran aya persépsi saperti kitu ti palaku, nu maca bisa ningali

konsép séjén anu leuwih réalitas rék ditepikeun ku pangarang ngeunaan moral

hiji jalma anu salawasna diajén jeung diperhatikeun ku jalma séjén, kaasup nu

maca bisa ngajén palaku emang Ki Ahmad jeung Ki Ahmad ngaliwatan

interprétasina séwang-séwang. Sanajan kitu, luyu jeung data anu geus

kapanggih dina analisis palaku dumasar penampilanna, bisa katitén yén palaku

emang Ki Ahmad miboga watek anu goréng, sedengkeun palaku Ki Ahmad

miboga watek hadé.

b. Ajén Budaya

Pikeun maluruh ajén budaya anu nyangkaruk dina carpon GT-01, bisa

katitén tina tabél data ieu di handap.

Tabél 4.6

Data Ajén Budaya GT-01

No. Kode Data Data Ajén Budaya

Katerangan T É A Sn. K Sl.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-01:13/3 Kapinteran budak

teu angger

2. GT-01:13/3 Hukum

perkembangan

3. GT-01:15/13 Ngajar téh teu

gampang

4. GT-01:12/4 Nyetiran mobil

5. GT-01:12/4 Maréntah sina nyisi

6. GT-01:13/2 Guru jaman ayeuna

7. GT-01:14/3 Nitah ka tengah

imah

8. GT-01:15/11 Nitah ka dapur

9. GT-01:16/1 Ngajénan guru-guru

lian

118

Katerangan:

T : Ajén Téori Sn. : Ajén Seni

É :Ajén Ékonomi K : Ajén Kawasa

A : Agama Sl. : Ajén Solidaritas

Dumasar kana data anu kapanggih dina tabél 4.6 di luhur, katitén aya

tilu ajén téori, hiji ajén ékonomi,opat ajén kawasa jeung hiji ajén solidaritas.

Ajén téori nyoko kana pamadegan yén manusa mikawanoh ayana téori anu

jadi konsép dina prosés ngajén alam sabudeureun. Dina ieu hal, situasi anu

diajénna nya éta situasi pangajaran di sakola. Salian ti éta, ajén téori ogé

disawang tina pamadegan-pamadegan palaku ngeunaan kahirupan jeung cra

ngatik antara kolot jeung guru anu kudu silih rojong.

1) Ajén Téori

Data GT-01:13/3 jeung GT-01:13/3 ngébréhkeun ayana téori hukum

perkembangan dina prosés pangajaran. Hukum perkembangan pikeun siswa

SD miboga wirahma anu ngalaman pasang surut. Upamana dina ieu hal,

Husén anu keur di kelas duana ngitung meunang peunteun alus, tapi di kelas

tilu peunteunna jadi goréng, sabenerna lain perkara bodo jeung pinterna

budak, sakumaha anu ditétélakeun ku bapana. Tapi, ieu hal patali jeung irama

perkembangan budak dina umur antara genep nepi ka sabelas taun. Data GT-

01:15/13 ngébréhkeun dipakéna téori prosés pangajaran. Ieu téori nétélakeun

yén guru miboga konsép jeung rarancang ogé kaparigelan anu geus

ditataharkeun samaméh ngajar. Hartina, guru teu bisa ujug-ujug ngajar saperti

anu dipikirkeun ku palaku emang Ki Ahmad dina ieu carpon GT-01.

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi anu kapanggih dina ieu carpon nya éta katitén tina data

GT-01:12/4. Dina hirup kumbuh sapopoé, manusa ngagunakeun logikana

salian ti réalistis ogé ékonomis. Ukuran atawa tingkat ékonomi hiji jalma bisa

katitén tina matéri anu dipibandana. Saperti anu katitén dina ieu carpon GT-

01, ajén ékonomi diébréhkeun sacara kontras antara palaku emang Ki Ahmad

119

anu nyetiran mobil jeung tukang béca anu ngaboséh bécana. Ti dinya bisa

dicindekkeun kaayaan ékonomi éta dua urang palaku.

3) Ajén Kawasa

Ajén kawasa mangrupa ajén budaya anu panglobana dina ieu carpon.

Ieu ajén dominan lantaran nilik kana analisis struktur palaku jeung galur

carita, ieu carpon didominasi ku gambaran watek palaku utama (emang Ki

Ahmad). Ieu hal nyoko kana ayana patali antara hiji jalma jeung pamadegan

jalma séjén. Jalma bakal ngarasa sugema lamun jalma séjén nurut kana

paréntah jeung pamadeganna. Dina ieu carpon GT-01, data GT-01:12/4, GT-

01:14/3, jeung GT-01:15/11 ngébréhkeun ayana paréntah-paréntah ti hiji

palaku ka palaku séjén. Data GT-01:14/3 ngébréhkeun ayana kahayang ti

palaku emang Ki Ahmad sangkan pamadeganna ngeunaan guru anu euweuh

kanyaho dirojong atawa dienyakeun. Tapi, lantaran éta pamadegan teu

merenah, palaku Ki Ahmad ngarasa perlu némbongkeun hiji situasi anu bisa

ngarobah pamadeganna sakaligus bisa ngabéla guru-guru lian sangkan henteu

disakompétdaunkeun.

4) Ajén Solidaritas

Anu dilakukeun ku palaku Ki Ahmad ngabalukarkeun ayana ajén

budaya solidaritas, lantaran sacara teu langsung geus nulungan jalma séjén

tina kurang merenahna pamadegan hiji jalma, dina ieu kontéks emangna Ki

Ahmad.Ieu hal luyu jeung data GT-01:16/1 anu némbongkeun solidaritas Ki

Ahmad kana profési guru.

4.2.2 “Nu Beunghar” (GT-02)


a. Téma

Téma ieu carpon GT-02 nya éta ngeunaan kaadilan sosial. Ieu téma

luyu jeung maksud anu rék ditepikeun ku pangarang yén dina enas-enasna

kaayaan sosial téh bisa disebut teu adil. Lantaran kitu pangarang miharep ka

120

nu beunghar bisa inget ka nu sangsara, teu saukur ngudag kabeungharan

pribadi tapi ogé ngutamakeun karaharjaan balaréa ku cara hirup basajan jeung

teu poho ka baraya. Ieu di handap mangrupa sawatara cutatan anu

ngagambarkeun éta téma.

… Saur Ema mah cenah, anjeunna téh geus boseneun calik di

gedong sigrong, icikibung dina kaméwahan. Nya tuluy masisian,

nyaung-nyaung di luar kota. (17/4)

“Yeuh, geulis, bageur, pinter…, nini-nini mah ngadegkeun pabrik

di ditu di dieu sotéh gegedéna mah itung-itung méré pangupa jiwa

ka dulur-dulur urang nu teu mampuh!” (26/7)

“Ceuk nini gé, urang ningali téh ulah ngan ukur ka baraya-baraya

nu jareneng baé! Tuh tingali, di ditu di dieu teu saeutik dulur-dulur

urang,babarayaan urang anu teu garaduh, nu pikarunyaeun, rék ku

saha ditulunganna ari lain ku urang nu kasebutna leuwih beunta?”

(27/3)

“Matak Nini mah ngahaja imah-imah di pasisian kieu téh, imah

butut kieu, da ari ka gedongan mah baraya nu teu boga tara

daraékeun unggah, sérabun ku imah.” (27/8)

Tina sawatara cutatan di luhur, bisa katitén yén téma ieu carpon

mémang museur ka saurang palaku anu beunghar, luyu jeung judulna.

Kontéks anu dipidangkeun ngeunaan beunghar dina ieu téma bisa jadi

ngandung dua harti, jalma anu beunghar harta jeung beunghar haté.

b. Fakta Carita

1) Galur


Dumasar kana runtuyan waktuna, ieu carpon GT-02 ngagunakeun

galur campuran. Ieu galur matalikeun mangsa “ka tukang” jeung waktu

“kiwari” anu tuluy lumangsung ti mimiti nepi ka ahir carita.

Ieu carita dimimitian ku datangna palaku Kuring jeung salakina ka

imah Nini (nini ti gigirna). Dina ieu bagian dicaritakeun ti barang béca

eureun hareupeun imah, kaayaan pakarangan imah anu harieum ku

121

tatangkalan, nepi ka srogna ka tepas imah anu dibagéakeun ku piribumi

(A).

Sanggeus dititah diuk, tuluy ngamimitian ngawangkong ngalér

ngidul. Eusi wangkonganna nyaritakeun ngeunaan mangsa-mangsa

baheula Nini keur ngora (D1). Ieu mangrupa téhnik flash back, anu

nyaritakeun mangsa bihari dina waktu kiwari. Ieu téhnik digunakeun

upama aya hubungan atawa patula patalina hal anu karandapan baheula

jeung kajadian ayeuna. Lantaran dina ieu carpon téhnik flash back

digunakeun dina sela-sela wangkongan, tangtu waé upama ngawangkong

sok aya eureunna. Ieu waktu eureun (jeda tina flash back) digunakeun ku

pangarang pikeun malikeun deui pangacian anu maca ka mangsa kiwari,

kitu satuluyna (B). Carita balik deui ka mangsa Nini meuli imah jeung

nyieun pabrik keur kahirupan dulur-dulurna (D2). Upama ayah al anu teu

sapadegan jeung Kuring, Kuring langsung nyempad wangkongan, ieu hal

salaku galur anu mulangkeun pangacian anu maca kana mangsa kiwari

(C). Pangarang mungkas carita ku museurkeun ka mangsa kiwari anu keur

karandapan ku palaku Kuring jeung salakina anu keur nyémah. Teu

kacaturkeun balik atawa amitan ti imahna Nini, ngan nepi ka ayana hiji

kacindekan ti palaku Kuring ngeunaan palaku Nini, jalma beunghar anu

hirup basajan (E).

Upama dipolakeun, ieu galur bisa katitén saperti ieu di handap.

A ---------- D1 ---------- B ---------- D2 ---------- C ---------- E

(b) Dumasar Jumlah

Ditilik tina jumlahna, ieu carpon GT-02 ngagunakeun sub-galur

anu galurna leuwih ti hiji. Galur kahiji, nyaritakeun Kuring jeung salakina

anu nyémah ka imah Nini sarta tuluy ngawangkong. Galur kadua,

nyaritakeun lalampahan Nini ti mimiti cicing di imah gedong nepi ka

nyaung-nyaung di sisi kota. Galur ka tilu, nyaritakeun sémah-sémah séjén

anu daratang ka imah Nini. Jumlah galur saperti kieu ilahar digunakeun

122

dina carita anu ngagunakeun téhnik campuran dina midangkeun eusi

caritana.

(c) Dumasar Kepadatan

Ditilik tina padet henteuna, ieu galur kaasup kana galur anu

anggang. Ieu galur anggang, midangkeun caritana sacara kendor sarta

hubungan antarkajadianna ogé teu dalit. Sanajan kitu, pangarang kawilang

anca dina nembrakkeun runtuyan carita, tapi ogé dina bagian mimiti carita,

eusi sacara gemblengna geus bisa katingali. Kajadian-kajadian anu

diébréhkeun dina galur flash back ogé teu miboga hubungan anu sacara

langsung karandapan ku para palaku dina mangsa kiwari.

(d) Dumasar Eusi

Dumasar kana eusina, ieu carpon GT-02 ngagunakeun galur

pemikiran. Upama niténan eusi carita sacara gembleng, eusina mangrupa

hal-hal anu jadi bahan pamikiran pikeun nu maca. Sawatara hal anu jadi

bahan pamikiran diantarana nya éta ngeunaan loba kénéh kalangan

masarakat anu sangsara atawa teu boga pagawéan. Di sisi lianna, aya anu

beunghar tapi malah nyaung-nyaung sisi kota. Hal séjén ngeunaan

perhiasan anu dipaké ku palaku Nini, éstu nyurup jeung pangawakanna.

Aya ogé hal anu jadi bahan pikiraneun nya éta ngeunaan konsép duduluran

jeung babarayaan ngaliwatan prosés silaturahmi.

2) Palaku

Dina ieu carpon GT-02, aya lima urang palaku nya éta palaku salaki

(GT-02:17/1), Nini (GT-02:17/), Nyai (GT-02:19/1), kuring (GT-02:21/5),

jeung ninina budak (GT-02:23/8), Éta lima urang palaku bisa ditilik dumasar

kalungguhan, penampilan, watek, jeung pencerminan palakuna.

123


Dumasar kalungguhanna, dina ieu carpon aya dua urang palaku

utama jeung tilu urang palaku tambahan. Palaku utamana nya éta Nini

jeung kuring. Palaku tambahanna aya salaki, Nyai, jeung ninina budak.

Nini mangrupa palaku utama, éta hal dumasar kana kalungguhanna dina

carpon anu dominan sarta museurkeun panitén nu maca ka ieu palaku.

Sedengkeun Kuring ogé mangrupa palaku utama salaku ‘mata’ pangarang

anu ngagunakeun puseur sawangan jalma kahiji. Jadi, ieu palaku

némbongkeun sagala hal anu katingali, karasa, jeung kadéngé ku manéhna.

Nepi ka manéhna nyindekkeun jeung nepikeun amanat tina eusi ieu carpon

minangka perantara antara pangarang jeung nu maca.

Ayana palaku tambahan dina ieu carita digunakeun pikeun mapaés

eusi carita sangkan leuwih sieup jeung leuwih réalistis. Upamana salaki

salaku palaku anu marengan pamajikanna (Kuring), jadi gambaran logis

yén sakuduna hiji salaki boga kawajiban keur maturan pamajikanna

silaturahmi ka baraya anu jauh. Palaku séjén Nyai jeung indungna,

digunakeun pikeun ngalengkepan eusi carita ngeunaan babarayaan. Jadi,

sakur palaku miboga kalungguhanna séwang-séwang.


Ditilik tina penampilanna, kabéh palaku dina ieu carpon kaasup

kana palaku protagonis. Euweuh palaku anu kacaritakeun miboga watek

anu goréng. Palaku Nini jelas digambarkeun jadi hiji palaku anu kacida

bageurna sarta miboga jiwa sosial anu luhur. Éta hal katitén tina cutatan

ieu di handap.

“Ceuk nini gé, urang ningali téh ulah ngan ukur ka baraya-

baraya nu jareneng baé! Tuh tingali, di ditu di dieu teu saeutik

dulur-dulur urang,babarayaan urang anu teu garaduh, nu

pikarunyaeun, rék ku saha ditulunganna ari lain ku urang nu

kasebutna leuwih beunta?” (27/3)

124

Palaku kuring éstu miboga sipat ajrih, sanajan digambarkeun

leuwih réalistis minangka wanoja karir mangsa kiwari. Ieu bisa katitén tina


… rumasa, ari teu kaburu masak da puguh kuring gé digawé,

deungeun sangu téh cukup ku meuli ti warung. (21/6)

Palaku salaki, Nyai, jeung ninina teu némbongkeun ayana

pasipatan atawa watek goréng. Salaki anu maturan pamajikanna

silaturahmi jeung ngingetan pamajikanna ngeunaan rumah tangga, jadi

gambaran sikep anu alus. Palaku Nyai jeung ninina ogé némbongkeun

miboga watek hadé salaku sémah di imahna Nini. Ieu bisa katitén tina


teu kungsi lila torojol budak awéwé mawa samak… (19/2)

… solongkrong budak leutik téh munjungan ka kuring duaan.

(19/3)

… teu kungsi lila, kurunyung awéwé tengah tuwuh ka luar

mawa baki. (23/7)

Sanajan euweuh palaku antagonis, ieu carpon tetep méré warna

anu has dina eusi caritana. Malah, ieu carpon karasa pisan méré sugésti

positif ka nu maca. Jadi, pikeun nyieun kacindekan amanat tina hiji carita

teu kudu salawasna dibarengan ku ayana konflik antara palaku antagonis

jeung protagois.

(c) Dumasar Watek

Dumasar kana wangun watekna, palaku basajan aya tiluan nya éta

salaki, Nyai, jeung ninina budak. Palaku kompléksna ngan aya duaan, nya

éta Nini jeung kuring.

Palaku Nini miboga watek anu kompléks kalawan dinamis. Ieu hal

nyoko kana sikep, paripolah, sawangan ngeunaan kahirupan jeung konsép

réligius anu liket tapi diébréhkeun dina hal anu basajan sarta aplikatif. Ieu

125

palaku digambarkeun salaku hiji jalma anu beunghar, bisa katitén tina ali-

ali anu dipaké ku manéhna, tina imahna anu gedong, jeung tina sawatara

pabrik nu manéhna. Cara manéhna nyawang kahirupan sabudeureun éstu

basajan, aya nu boga jeung anu teu boga. Nu boga kudu bisa nulung ka nu

teu boga minangka kawajiban papada umat Gusti.

Ieu konsép ngeunaan kahirupan tétéla miboga wengkuan anu

jembar. Bisa patali jeung perkara pakasaban, status sosial, kalungguhan

wanoja, kawajiban manusa, kaayaan ékonomi masarakat, étika, moral,

jeung sajabana. Hal-hal saperti kitu kapanggih tina sawatara cutatan ieu di

handap.

… Sing saha gé moal aya nu nyangka yén nu nyicinganana téh

saenyana mah jalma beurat beunghar … geus boseneun calik di

gedong sigrong… (17/4)

… Ngaku baraya téh ulah ngan ka nu jareneng wungkul urang

téh! (19/7)

… bentén emas gé anjeunna mah gaduheun. (20/1)

… cingcin batu meni pinuh, teu sirikna dina unggal ramo.

(20/2)

… anyar-anyar ieu cenah manéhna téh ngagaleuh batako di

Pamanukan. (26/3)

Tina sawatara cutatan di luhur, katitén kompléksitas watek Nini

salaku jalma beunghar anu hayang terus makaya diri, tapi tetep hirup

sacara basajan. Salian ti mangrupa gambaran watek, ieu ogé mangrupa

gambaran prinsip kamanusaan anu sacara naluri hayang miboga rajakaya

tapi di lain sisi hayang makayakeun dulur. Prinsip hirup saperti kieu anu

hayang ditepikeun ku pangarang ka nu maca. Watek Nini salaku jalma anu

miboga pamadegan sosial anu hadé leuwih ngadominasi daripada watek

Nini salaku manusa biasa anu hayang aya dina kabeungharan.

Palaku séjén anu anu miboga watek kompléks sarta dinamis nya

éta palaku “Kuring”. Dina ieu carpon, palaku Kuring katitén miboga watek

126

anu dinamis. Sakapeung katitién miboga cara mikir anu basajan, tapi aya

ogé anu ngagambarkeun neuleuman harti hirup éstu gemet. Ieu hal tangtu

waé lantaran kalungguhanna salaku palaku utama anu ngébréhkeun rupa-

rupa pamadegan ti mimiti carita nepi ka nyindekkeun éta rupa-rupa

pamadeganna dina tungtung carita. Ieu di handap mangrupa sawatara

cutatan anu ngagambarkeun dinamisna watek Kuring.

… da cacak lamun nu makéna kuring atawa indung kuring

mah, tada temen ningnangna. Cara étalaseu téa, kitu téa! (20/2)

… Sorangan mah ukur nyenghél. Rumasa ari teu kaburu masak

da puguh kuring gé digawé, deungeun sangu téh cukup ku

meuli ti warung. (21/5)

… Aya deui béja ngadegkeun pabrik aci di Pagadén. Keur

naon? Asa ku sarakah-sarakah teuing ku dunya sepuh téh.

(26/3)

Ku mulya haté Nini. Boro haté geus boga sangka-sangka

goréng! Boro haté geus nyangka sarakah… (27/9)

… Bet asa éra sorangan! Sorangan mah ngalamun hayang

beunghar téh wungkul kabita ku boronyoyna kaméwahan,

hayang weureu seubeuh nyacapkeun kahayang napsu. (28/3)

Parapalaku basajan, watekna leuwih statis tibatan palaku

kompléks, saperti Salaki, Nyai, jeung ninina budak. Ieu para palaku,

sacara ésénsial teu ngalaman parobahan watek, malah parobahan sikep ogé

teu témbong dina carita. Sanajan palaku Salaki miboga peran anu leuwih

loba tibatan palaku basajan lianna, tapi teu matak ngabalukarkeun robahna

kayaan. Sedengkeun palaku Nyai jeung ninina ngan miboga kalungguhan

salaku panglengkep galur.

(d) Dumasar Pencerminan Palaku

Ditilik tina pencerminan palakuna, Kuring, Salaki, jeung Nini

mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun Nyai jeung ninina budak kaasup

palaku nétral anu ngan saukur aya dina eusi carita.

127

3) Latar




Tabél 4.7

Data Latar GT-02

No. Kode Data Data

FaktaCarita

Latar

Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. GT-02:17/1 Hareupeun bumi

2. GT-02:17/4 Peuntaseun jalan

3. GT-02:17/4 Buruan

4. GT-02:17/4 Luar kota

5. GT-02:17/4 Pribadi anu basajan

6. GT-02:18/1 Payun

7. GT-02:23/1 Tukang

8. GT-02:25/3 Imah panggung

9. GT-02:18/4 Kamari

10. GT-02:28/3 Beurang

(a) Tempat

Aya tujuh latar tempat anu dipaké para palaku dina ieu carpon GT-

02. Éta tujuh latar téh nya éta hareupeun bumi (GT-02:17/1), peuntaseun

jalan (GT-02:17/4), buruan (GT-02:17/4), luar kota (GT-02:17/4), payun

(GT-02:18/1), tukang (GT-02:23/1), jeung imah panggung (GT-02:25/3).

Nilik kana data GT-02:17/1, hareupeun bumi dina ieu carita

mangrupa tempat eureunna béca anu ditaékan ku Kuring jeung Salaki, nya

éta di hareupeun imah Nini. Latar GT-02:17/4 jeung GT-02:17/4

mangrupa tempat sabudeureun latar utama (GT-02:25/3) anu dipaké

pikeun méré gambaran panglengkep anu leuwih detil. Latar GT-02:17/4

nya éta latar anu leuwih lega, tempat ayana imah Nini anu dijugjug ku

128

palaku Kuring jeung Salaki. Latar GT-02:18/1 nya éta tepas imah, tempat

Nini ngabagéakeun sémah. Latar GT-02:23/1 dipaké pikeun éré gambaran

dapur atawa hiji rohangan tempat Nyai jeung ninina nyicikeun cai keur

sémah. Latar GT-02:25/3 nya éta imah Nini anu mangrupa latar utama

tempat lumangsungna carita.

(b) Waktu

Latar waktu anu diébréhkeun dina ieu carpon aya dua, nya éta

kamari (GT-02:18/4) jeung beurang (GT-02:28/3). Latar GT-02:18/4 nya

éta waktu basa Kuring jeung Salaki datang ti Bandung. Ieu bisa katitén

tina cutatan-cutatan di handap.

(c) Sosial

Latar sosial anu katitén nya éta status sosial jalma anu beunghar

tapi miboga pribadi anu basajan (GT-02:17/4) jeung cara mikir palaku

kana kahirupan sabudeureunana. Palaku Nini anu dicaritakeun salaku

jalma anu beunghar tapi éstu paduli kana kahirupan jeung karaharjaan

baraya-barayana anu kurang mampuh, jadi gambaran kaayaan sosial dina

ieu carpon.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-02 ngawengku lima ikon, tujuh

indéks, jeung lima simbol.

a. Ikon

Ikon anu aya dina carpon GT-02 aya anu mangrupa ikon imagis jeung

ikon métaforis. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di handap.

129

Tabél 4.8



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-02:18/6 Kawas

meunang

ngaminyakan

Ngupamakeun

hérangna lampit anu

siga dibalur minyak,

sanajan dina enyana

bisa jadi henteu. Ieu

bisa katitén dina

cutatan di handap.

… diuk dina lampit

hérang kawas

meunang

ngaminyakan.

2. GT-02:18/11 Ngahéhéh

Nyoko kana

onomatope seurina

palaku salaki lantaran

karumasa beuteungna

gendut alatan teu

ngajaga pola dahar.

Ieu bisa katitén dina

cutatan di handap.

Salaki kuring

ngahéhéh rumasaeun

meureun beuteungna

mimiti ngagendutan.

3. GT-02:19/9 Ragamang

Nyitrakeun sacara

langsung kana

leungeun. Ieu bisa

katitén dina cutatan di

handap.

Ragamang

pananganna ngolés-

ngoléskeun apu kana

seureuh.

4. GT-02:20/2 Lir babagian

tina salira

Perhiasana anu

diibaratkeun salaku

bagian tina diri Nini

anu nyurup jeung

130


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

pribadina. Ieu bisa


handap.

Anéh, perhiasan téh

dianggo ku anjeunna

mah kawas nu ngahiji

jeung salirana…

5. GT-02:25/1 Potrét karuhun Nyitrakeun jalma anu

aya dina foto. Ieu bisa


handap.

Di antarana aya potrét

karuhun mani geus

semu-semu konéng.

b. Indéks


alam, barang, aktualisasi, jeung sora. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di

handap.

Tabél 4.9



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-02:18/3 Kukupu jeung

sémah

Gejala

alam

Gejala alam anu dipikaharti

ku masarakat Sunda, patali

jeung kadatangan semah.

Kukupu dianggap tanda

bakal kadatangan sémah.

Ieu bisa katitén dina cutatan

di handap.

Paingan ti tadi kukupu

gegeleberan baé da rék aya

sémah jauh geuning.

131


(1) (2) (3) (4) (5)

2. GT-02:18/6 Lampit

hérang jeung

minyak

Barang Saliwat taya hubungana,

tapi ayana lampit anu kacida

hérang bisa nimbulkeun

indéks yén éta lampit

diempél ku minyak nepi ka

hérang. Ieu bisa katitén dina

cutatan di handap.

… diuk dina lampit hérang

kawas meunang

ngaminyakan.

3. GT-02:19/1 Ka dieu Indéks

aktualisasi

Nétélakeun pituduh jeung

paréntah. pituduh ka si Nyai

sangkan nyampeurkeun ti

jero imah ka tempat nini

jeung sémah dariuk di

hareup. Ieu bisa katitén dina

cutatan di handap.

Nyai, nyai…! Cing mawa

amparan ka dieu!

4. GT-02:19/6 Kuring seuri Indéks

aktualisasi

Minangka kecap gaganti

jalma tina sawangan

pangarang. Ieu bisa katitén

dina cutatan di handap.

Kuring seuri. Biasa Nini

mah, teu sirikna sakur urang

Ciamis sok diaku baraya.

5. GT-02:23/7 Sora pakétrok

pisin

Indéks

sora

Sora pakétrok nu kadéngé ti

tukang ku sémah nandakeun

aya nu keur nyicikeun cai

kana gelas atawa cangkir

anu dipisinan. Pangna bisa

kadéngé, lantaran imah

panggung mah maké bilik,

lain témbok. Ieu bisa katitén


Sora pakétrokna pisin

kadéngé deuih ka hareup, da

puguh imah bilik.

132


(1) (2) (3) (4) (5)

6. GT-02:23/7 Baki Barang Baki mangrupa barang anu

dipaké keur wadah kuéh

atawa cai lamun rek

nyuguhan sémah. hartina,

baki di dieu lain baki

kosong. Ieu bisa katitén dina

cutatan di handap.

Teu kungsi lila, kurunyung

awéwé tengah tuwuh ka luar

mawa baki.

7. GT-02:25/3 Lini Gejala

alam

Lantaran mindeng aya lini,

Nini hariwangeun/sieuneun

gedongna rugrug, jadi

mending imah panggung

anu jadi tempat

pamumpungan baraya anu

kurang mampuh. Ieu bisa


handap.

Nini mah geus kolot, cicing

di gedongan téh sieun

rugrug. Apan di ditu di dieu

kabéjakeunana téh ngan lini

jeung lini baé,

pikahariwangeun nini-nini!

c. Simbol


handap.

Tabél 4.10



(1) (2) (3) (4)

1. GT-02:19/9 Emas, pérak

kuningan

Simbol tina logam-logam anu

nétélakeun pangajina, emas anu paling

luhur, pérak, tuluy kuningan. Ieu bisa

katitén dina cutatan di handap.

133


(1) (2) (3) (4)

Sidik, wadah lemareunna téh nu pérak

dilakop emas téa. Ngan tampolongna

mah kuningan.

2. GT-02:20/2 Batu sulaéman,

jamrut héjo,

angkik beureum

Batu sulaéman, jamrut héjo, jeung

angkik beureum mangrupa simbol

pamor dina rupa-rupa batu ali sarta

miboga ajén anu luhung pikeun anu

makéna. Ieu bisa katitén dina cutatan

di handap.

… panitih rantay tina batu sulaéman

anu semu-semu bodas jeung liontin

tina jamrut héjo… sanggulna mah teu

lésot tina tusuk sanggul batu sulaéman

jeung angkik beureum.

3. GT-02:21/8 Nyai Dewi Sri Simbol karaharjaan anu dipercaya ku

masarakat sunda. Jadi lamun nutu bari

heureuy, matak pamali teu ngajénan

ka Dewi Sri. Ieu bisa katitén dina

cutatan di handap.

Témpo nutu, nutu nu bener, teu

meunang bari heureuy tutunggulan

sagal, pamali! Matak pundung Nyai

Déwi Sri ceuk kolot mah!

4. GT-02:28/2 Perhiasan Simbol status sosial, di masarakat aya

anggapan yén beuki loba perhiasan

atawa rarangkénna, beuki luhur status

ékonomina. Dina ieu kontéks,

perhiasan lain saukur ngagambarkeun

status sosial, tapi mangrupa simbol

tina éndahna sikep jeung paripolah hiji

jalma dina kahirupanna. Ieu bisa


Paingan Nini mah pantes waé nganggo

perhiasan kitu kieu minuhan salira

ogé, da kakayaanna téh bener-bener

dalit jeung pribadi katut jiwana.

5. GT-02:28/3 Imah Imah magrupa simbol tina

perlindungan jeung katengtreman. Ieu

bisa katitén dina cutatan di handap.

134


(1) (2) (3) (4)

Paingan imah téh ku matak

pikabetaheun, cacak ukur imah

basajan mah.

4.2.2.3 Analisis Ajén-inajén Sosial Budaya

a. Ajén Sosial

Pikeun maluruh ajén sosial anu aya dina carpon GT-02, bisa katitén

tina tabél data ieu di handap.

Tabél 4.11

Analisis Ajén Sosial GT-02



(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

1. GT-02:17/4 Kaéndahan visual

(pakarangan)

2. GT-02:18/3 Ngabagéakeun

sémah

3. GT-02:18/4 Munjungan ka

kolot

4. GT-02:18/9 Diuk mando

5. GT-02:18/10 Leungeun kénca

neken beuteung

6. GT-02:20/2 Perhiasan

7. GT-02:21/4 Kawajiban

pamajikan

8. GT-02:22/4 Lalamakan warna-

warni nu

diraweuykeun dina

tungtung halu

9. GT-02:23/1 Parawan teu ulin

sambarangan

10. GT-02:26/2 Kasarakahan

11. GT-02:27/4 Katengtreman

ibadah

12. GT-02:27/6 Tarékah nulungan

sasama

135



(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

13. GT-02:24/1 Nyémah

14. GT-02:24/2 Narima sémah

15. GT-02:27/9 Mulyana haté,

hayang ngaku

baraya

Dumasar kana tabél ajén sosial di luhur, ieu carpon miboga tilu ajén

bebeneran, tilu ajén kaéndahan, dalapan ajén moral, jeung hiji ajén

kaagamaan.

1) Ajén Bebeneran

Ajén bebeneran anu nyangkaruk dina ieu carpon nya éta GT-

02:18/9, GT-02:18/10, jeung GT-02:21/4 anu dianggap bener ku

masarakat Sunda dina jamanna (mangsa palaku Nini masih kénéh ngora).

Pikeun individu anu mungpang tina éta pakem, bakal dianggap teu sopan

(teu nyaho étika) atawa salah luyu jeung kasapukan kelompok masarakat.

2) Ajén Kaéndahan

Ajén kaéndahan anu aya dina ieu carpon nya éta GT-02:17/4, anu

mangrupa déskripsi pakarangan anu digambarkeun sacara visual kalawan

éndah. Kaéndahan GT-02:20/2 mangrupa rarangkén anu dipaké ku Nini,

disebut miboga ajén kaéndahan duméh upama éta rarangkén dipaké ku

manéhna éstu nyurup jeung kapribadianna. Konsép éndah dina ieu kontéks

bisa disebut lega lantaran matalikeun antara kaéndahan duniawi jeung

kaéndahan rohani. Ieu katitén dina cutatan di handap.

… Paingan Nini mah pantes baé nganggo perhiasan kitu kieu

minuhan salira ogé, da kakayaanana téh dalit jeung pribadi

katut jijiwaanana. Perhiasan téh keur anjeunna mah lain saukur

mangrupa rarangkén…”

136

Kaéndahan GT-02:22/4 patali jeung réspon alami hiji jalma kana

pulas anu rupa-rupa. Dina ieu carita rupa-rupa pulas anu dipikaresep ku

hiji jalma diaplikasikeun dina lalamakan anu diraweuykeun dina tungtung

halu.

3) Ajén Kaagamaan

Ajén kaagamaan GT-02:27/4 mangrupa ajén dasar anu ditepikeun

ku pangarang ka nu maca, yén upama hiji jalma dina hirupna loba

bangbaluh atawa karerepet, dina ibadah gé moal jongjon. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Kana ibadahna ogé moal tiasaeun jongjon ari salamina

diudag-udag baé ku karerepet mah. (27/4)

b. Ajén Budaya

Ajén budaya anu aya dina carpon GT-02, bisa katitén dina tabél ieu di

handap.

Tabél 4.12

Analisis Ajén Budaya GT-02



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-02:18/3 Ngabagéakeun sémah

2. GT-02:18/5 Dipan

3. GT-02:18/6 Lampit

4. GT-02:19/1 Amparan

5. GT-02:19/7 Ngaku baraya

6. GT-02:20/2 Perhiasan

7. GT-02:20/5 Niat meuli cincin

8. GT-02:21/4 Tanggung jawab istri

9. GT-02:21/8 Ulin babarengan

10. GT-02:21/8 Tutunggulan

11. GT-02:22/5 Aya nu bogoheun

12. GT-02:22/11 Ngagondang

13. GT-02:23/3 Kawin kumaha kolot

137



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

14. GT-02:23/11 Babarayaan

15. GT-02:25/2 Kabeungharan

16. GT-02:25/3 Lini

17. GT-02:25/3 Hawa bayeungyang

18. GT-02:25/7 Imah nu dieusian ku

dulur

19. GT-02:26/2 Sarakah

20. GT-02:27/1 Pangupa jiwa pikeun

dulur

21. GT-02:27/4 Sangkan teu boga

karerepet

22. GT-02:27/6 Pijalaneun hirup

23. GT-02:27/8 Baraya anu sérab ku

imah

Dumasar kana tabél di luhur, ajén téori anu aya dina carpon nya éta

GT-02:21/4 jeung GT-02:25/3.

1) Ajén Téori

Téori GT-02:21/4 nya éta ngeunaan ayana kasaimbangan antara

kapinteran sacara intéléktual jeung kaparigelan saurang pamajikan dina

prak-prakanna ngambah sagara rumah tangga. Jadi, awéwé lain wungkul

kudu bisa pinter, tapi ogé kudu parigel ngurus imah. Éta bisa katitén dina


“Enya, nutu! Teu ménak, teu cacah, awéwé baheula mah kudu

pinter nutu, pinter ngéjo, pinter masak, pinter ngawulaan salaki,

lain ngan ukur bisa maca!” (21/4)

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi anu aya dina ieu carpon aya tilu, nya éta GT-

02:20/2, GT-02:20/5, jeung GT-02:25/2. Data GT-02:20/2 jeung GT-

02:20/5 ngébréhkeun ngeunaan dipimilikna sawatara rarangkén atawa

perhiasan ku palaku Nini nepi ka Kuring ngarasa kabita. Data GT-02:25/2

ngeunaan konsép beunghar anu dicindekkeun dumasar puseur sawangan

138

Kuring, Nini mangrupa jalma beunghar lantaran imahna anu di Bandung

téh gedong sigrong, boga loba pabrik di luar kota, pakakas di imahna loba

anu lakop emas, jeung rarangkén anu narapel dina awakna éstu reunceum.

3) Ajén Seni

Ajén seni anu kapanggih dina ieu carpon nya éta aya dina data GT-

02:21/8 jeung GT-02:22/11. Seni tutunggulan jeung ngagondang nya éta

seni tradisi anu ilaharna lumangsung di saung lisung, paranti sawatara

awéwé narutu paré. Halu anu dipaké pikeun nutuna sok dikelentrungkeun

kana lisung sangkan ngawirahma, ieu miboga tujuan sangkan anu nutu teu

ngarasa capé. Lila-lila ieu jadi hiji kasenian anu dipagelarkeun minangka

hiburan urang lembur.

4) Ajén Kawasa

Ajén kawasa kapanggih tina data GT-02:23/3, anu ngébréhkeun

kakawasaan kolot ka anakna. Anak kudu sagala nurut ka kolot, kaasup

soal milih lalaki keur pisalakieun.


Ajén solidaritas mangrupa ajén anu panglobana kapanggih dina ieu

carpon, aya 13 ajén solidaritas nya éta GT-02:18/3, GT-02:18/5, GT-

02:18/6, GT-02:19/1, GT-02:19/7, GT-02:21/8, GT-02:22/5, GT-02:23/11,

GT-02:25/7, GT-02:27/1, GT-02:27/4, GT-02:27/6, jeung GT-02:27/8.

Data mangrupa tradisi masarakat Sunda anu ilahar bisa katitén dina hirup

kumbuh sapopoé upama aya datang nyémah ka imah. Ditilik tina ajén

budayana, dina ieu hal aya prosés silih ajénan antara sémah jeung

piribumi. Data GT-02:18/5, GT-02:18/6, jeung GT-02:19/1 mangrupa

barang-barang anu aya di imah anu gunana pikeun diuk. Ilaharna di imah

panggung, tempat diuk anu digunakeun nya éta dipan anu biasana ditunda

di tepas imah. Upama teu diuk dina dipan, bisana diuk dina lampit atawa

papan. Sangkan teu kotor, biasana sok diampara ku samak. Pangna ieu

data miboga ajén solidaritas nya éta ditilik tina sémah anu masih kénéh

139

ngora, ngarasa teu sopan upama diuk satata jeung kolot anu sakitu

dipiajrihna. Data GT-02:19/7, GT-02:23/11, GT-02:25/7, GT-02:27/1, GT-

02:27/4, GT-02:27/6, jeung GT-02:27/8 mangrupa gambaran ayana

kasugema anu dirasakeun ku palaku Nini lantaran bisa mantuan baraya-

barayana anu kurang mampuh ku cara sina nyicingan imah anu kosong

jeung nyieun pabrik minangka jalan hirup. Data GT-02:21/8 jeung GT-

02:22/5 mangrupa ajén anu béda jeung konsép solidaritas saméméhna,

lantaran dina ieu kontéks nyaritakeun ngeunaan Nini anu keur ngora sok

ulin babarengan jeung sobatna di saung lisung bari nutu. Konsép

hubungan intarindividu ogé katitén tina ayana gambaran rasa cinta ti lalaki

ka awéwé dina mangsa harita, mangsa lalaki tara wanieun nanyaan

lantaran unggal budak awéwé geus dijodokeun ku kolotna.

4.2.3 “Hatur Nuhun Ibu” (GT-03)


a. Téma

Téma carpon GT-03 nya éta kaadilan sosial, ieu téma nyoko kana

gambaran status sosial palaku anu aya dina ieu carpon. Jalma beunghar jeung

jalma teu boga diébréhkeun sacara langsung pikeun meunangkeun gambaraan

kaayaan sosialna. Upama diteuleuman, ieu carpon ogé miboga gambaran

ngeunaan kamanusaan. Ieu téma kaadilan sosial ogé katingali tina latar tempat

lembur jeung kota dina mangsa taun 1980-an (mangsa ieu carpon medal).

Tina téma anu diébréhkeun, pangarang miharep nu beunghar kudu

nyaah aka nu teu boga jeung kudu inget ka nu sangsara. Ieu di handap

mangrupa sawatara cutatan anu ngagambarkeun éta téma.

… Kénging sasasih abdi kumawula di dunungan anu ti payun téh.

Harita mah sadinten-sadinten téh karaosna asa lami…(31/3)

… Abdi mah ti lembur, ngadon milarian pangalaman ka kota. Gok

tepang sareng ibu anu sakitu mikadeudeuhna ka abdi… (32/3)

140

Ieu téma diébréhkeun ku palaku utama, Abdi. Manéhna

ngabéjérbéaskeun sagala rasa jeung pangalaman anu karandapanana

ngaliwatan puseur sawangan jalma kahiji anu ngajén situasi dumasar

pamadeganna. Tapi, sanajan palaku Abdi miboga otoritas ngeunaan

pamadeganna, nu maca “dipaksa” satuju kana éta pamadegan lantaran

dianggap bener ku hiji kelompok masarakat.

b. Fakta Carita

1) Galur


Dumasar kana runtuyan waktuna, ieu carpon kaasup kana galur

mundur (flash-back), nya éta galur carita anu dimimitian tina mangsa

kiwari dituluykeun ku nyaritakeun mangsa kamari. Abdi anu peuting

harita keur ngalamun, dina lamunana pinuh ku rupa-rupa carita anu geus

kalarung.

Carita dimimitian ku gambaran palaku Abdi anu keur nginget-

nginget mangsa manéhna mimiti datang ka imah Ibu (dununganna). Galur

bras kana sabab-musabab manéhna bisa datang kadinya. Dicaritakeun

pangalaman sabulan saméméh manéhna panggih jeung Ibu, basa manéhna

masih kénéh sok disiksa di dunungan saméméhna. Carita maju kana

mangsa salila cicing di imah Ibu nepi ka peuting ayeuna, peuting

pamungkas di imah Ibu lantaran isukna Abdi kudu mulang ka lembur.

D1 mangrupa mangsa peuting ayeuna basa Abdi ngalamun. A, B,

jeung C mangrupa waktu lumangsungna kajadian-kajadian anu kaalaman

ku Abdi ti mimiti gawé di dunungan anu kahiji nepi ka kabur tuluy gawé

di imah Ibu. D2 mangrupa waktu basa Abdi nyieun kaputusan rék balik ka

lembur. E mangrupa ahir carita anu ngagambarkeun beuratna haté Abdi

rék ninggalkeun imah Ibu.

Upama dipolakeun, runtuyan waktu dina ieu carpon bisa katitén

saperti di handap.

D1 ----------- A ----------- B ----------- C ----------- D2 ----------- E

141

(b) Dumasar Kritéria Jumlah

Ditilik tina kritéria jumlah galurna, ieu carpon ngan miboga hiji

galur (tunggal). Ieu hal lantaran galur caritana diébréhkeun ku cara

némbongkeun saurang palaku Abdi anu ngalaman rupa-rupa pasualan

hirup ti mangsa ka mangsa.


Ditilik tina kritéria kepadatanna, ieu carpon miboga galur anu

padet. Carita anu dipidangkeun kaasup gancang.. Lantaran diébréhkeun ku

palaku utamana sacara langsung, kajadian-kajadian anu ditembrakkeun

dina ieu carita miboga hubungan anu dalit jeung inti carita. Palaku abdi

anu indit ka kota rék néngan pagawéan, disiksa ku dunungan nu galak,

panggih jeung dunungan anu bageur, nepi ka kudu balik deui ka lembur

mangrupa kajadian-kajadian anu raket patalina.

(d) Dumasar Eusi

Dumasar eusina, galur ieu carpon kaasup kana galur peruntungan.

Ieu galur patali jeung eusi carita anu karandapan ku palaku utama Abdi.

Kajadian-kajadian anu tumiba ka Abdi salila sababaraha taun ti mimiti

indit ti lembur nepi ka rék balik deui ka lembur diébréhkeun sacara

langsung ku nu ngarandapanna.

2) Palaku

Dina carpon GT-03, aya 12 urang palaku, nya éta Ibu (GT-03:29/2),

Abdi (GT-03:29/2), dunungan (GT-03:29/2), rerencangan (GT-03:29/2), putra

dunungan (GT-03:30/2), pun adi (GT-03:30/3), wargi (GT-03:30/3), sadérék

dunungan (GT-03:31/3), Pun bapa (GT-03:33/2), pun biang (GT-03:33/2),

bungsu (GT-03:33/2), jeung tatangga (GT-03:33/2). Tujuh urang palaku méré

pangrojong kana eusi katut galur carita, sésana lima urang palaku ngan disebut

ku palaku utama minangka bagian tina pangalaman anu dilakonan.

142


Dumasar kana kalungguhanna, Ibu jeung Abdi mangrupa palaku

utama. Sanajan euweuh paguneman anu sacara langsung ngébréhkeun

prosés interaksi antara Ibu jeung Abdi, tapi ngaliwatan pertélaan Abdi

ngeunaan Ibu anu jadi objék utama, ieu carita bisa hirup.

Sapuluh palaku séjénna mangrupa palaku-palaku tambahan anu

ngarojong kana eusi carita, boh sacara langsung boh teu langsung. Anu

ngarojong palaku utama nya éta GT-03:29/2,GT-03:30/2,GT-03:31/3,

jeungGT-03:33/2. Parapalaku anu ngan salaku panglengkep carita atawa

ngarojong carita kalawan teu langsung nya éta GT-03:29/2, GT-03:30/3

(pun adi jeung wargi),GT-03:33/2, jeungGT-03:33/1.



ieu carpon nya étaIbu, Abdi, pun bapa, jeung pun biang. Sedegkeun anu

kaasup kana palaku-palaku antagonis nya éta dunungan, anak dunungan,

jeung sadérék dunungan.

Palaku Ibu mangrupa palaku protagonis lantaran digambarkeun

miboga sipat anu hadé, anu bisa dijadikeun panutan ku nu maca.

Kahadéan-kahadéan Ibu bisa katitén dina sawatara cutatan ieu di handap.

… Geuning ibu mah tara seueur saur. Upami abdi lepat téh

prak ku anjeun dicontoan, sareng éta conto téh ku abdi

diregepkeun pisan. (31/4)

… Naha pédah ibu mah ageung kaasih waé ka abdi téh. Ari

abdi aya kalepatan, ibu ngawurukan… (32/3)

… Ku ibu abdi dipaparin kasempetan maca rupi-rupi perkawis

anu aya patalina sareng abdi salaku awéwé… (33/1)

Tina sawatara cutatan di luhur, bisa katitén yén palaku Ibu miboga

sipat hadé lantaran nyaah ka Abdi sanajan salaku réncang di imahna.

Salian Ibu, palaku protagonis lianna nya éta Abdi. Salaku palaku utama,

143

abdi miboga sipat anu hadé, éta bisa katitén dina sawatara cutatan ieu di

handap.

… Sanaos abdi ti kampung, atanapi sareng sanaos abdi disebut

jalmi bodo, ku margi ari ngaji mah abdi téh da ti leuleutik, ari

kana nu haram mah nya sebel baé… (30/2)

… Abdi sok miconggah ka ibu, nanging dina batin abdi tetep

waé ajrih… (32/3)

… Hoyong abdi gé janten jalmi anu beunghar, hoyong méré

mawéh ka nu teu gaduh… (34/1)

Palaku protagonis séjén nyaéta pun bapa jeung pun biang kolot

Abdi anu di lembur. Ieu dua palaku teu digambarkeun sacara jelas

kaprotagonisanna, tapi ngaliwatan déskripsi palaku utama saperti dina


Ibu téh mariksa, bilih abdi dipaksa kawin ku pun bapa sareng

pun biang. Hatur nuhun kana kahariwang ibu. Saleresna sanés

kawin paksa margi abdi téh parantos kenal ti aalit sareng

pisalakieun abdi téh... (33/3)

Tina cutatan di luhur katitén yén kolotna Abdi teu maksa sangkan

kawin jeung hiji lalaki, tapi Abdina sorangan geus apal, matak daék

narima sanajan kudu ninggalkeun Ibu.

Salian palaku protagonis, dina ieu carpon ogé aya palaku

antagonis, nya éta dunungan, anak dunungan, jeung dulurna dunungan.

Cutatan anu ngébréhkeun kaantagonisanana bisa katitén dina cutatan ieu di

handap.

… Mangga waé galih ku ibu, haok ngamprong ka bujang,

goréng budi, komo éta mah putrana anu pameget, da wantun

najong sagala rupi ari abdi nuju ngepél téh. (30/2)

… Éstuning abdi téh seubeuh ku sentak seubeuh ku dibaeudan.

(31/3)

144

… Éta sadérék dunungan ku sok pipilueun ngabaeudan atanapi

nyarékan… (31/3)

Lantaran palaku-palaku séjén ngan saliwat-saliwat disebutkeunna,

teu kapaluruh protagonis jeung antagonisna.

(c) Dumasar Watek

Ditilik tina wangun watekna, dina ieu carpon aya tilu urang palaku

anu miboga watek basajan euweuh palaku anu watekna kompléks. Palaku

anu miboga watek basajan nya éta Ibu, dunungan, jeung Abdi. Sanajan ibu

kaasup kana palaku utama, tétéla watekna mah basajan jeung statis. Ieu

katitén tina mimiti Ibu panggih jeung Abdi nepi ka rék ditinggalkeun ku

Abdi, watekna angger bageur jeung miasih ka Abdi. Kabageuranna éstu

angger, teu robah jadi galak atawa jadi teu mikanyaah deui Abdi. Ieu bisa


… Abdi gé rumaos seueur katuna, nanging piwuruk ibu ti

saprak abdi dongkap dugi ka ayeuna abdi badé wangsul, éstu

nyerep kana ati sanubari … (31/4)

Palaku Ibu anu ti mimiti panggih jeung Abdi teu elat mapatahan

kana hal-hal kahadéan, nepi ka Abdi rék balik deui ka lembur masih kénéh

mikanyaah.

Salian ti Ibu, palaku dunungan ogé watekna statis, kalakuanna nu

goréng ti mimiti dipanggihkeun jeung Abdi nepi ka Abdi kabur ti imahna

angger galak. Euweuh parobahan sikep anu matak ngarobah pamadegan

Abdi salaku palaku utama. Ieu bisa katitén dina cutatan di handap.

Kénging sasasih abdi kumawula di dunungan anu ti payun téh.

Harita mah sadinten-sadinten téh karaosna asa ku lami pisan…

(31/3)

145

Palaku dunungan miboga watek goréng, salian ti mindeng

nyarékan jeung ngahina téh, manéhna sok mindeng ogé ningalikeun budi

anu teu soméah. Éta lumangsung salila sabulan, tuluy-tumuluy nepi ka

Abdi eureun gawé di éta dununganna.

Abdi salaku palaku anu watekna teu mekar kalawan dinamis, teu

matak ngabalukarkeun statisna eusi carita. Ieu hal lantaran watek-watek

parapalaku anu basajan diébréhkeun dina eusi carita anu kompléks.

Kajadian-kajadian anu kaalaman ku parapalaku miboga hubungan anu

dalit ngawangun hiji carita anu gembleng. Jadi, sanajan euweuh palaku

kompléks anu danamis, ieu carpon miboga eusi carita anu hadé.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Ibu, Abdi, jeung dunungan

mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun réréncangan,putra dunungan,pun

adi,wargi,sadérék dunungan,pun bapa,pun biang,bungsu, jeung tatangga

kaasup palaku nétral anu ngan saukur aya dina eusi carita, teu milu

mangaruhan sacara krusial kana guluyurna carita.

3) Latar




Tabél 4.13

Data Latar GT-03


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

1. GT-03:29/1 Kamari

2. GT-03:29/2 Waktos éta

3. GT-03:29/2 Harita

4. GT-03:29/2 Dunungan

5. GT-03:29/2 Réncang

146


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

6. GT-03:29/2 Tamatan SD mah ngarasa bodo

7. GT-03:30/2 Kampung

8. GT-03:30/2 Ngaji

9. GT-03:30/2 Ngarasa gedé dosa upama cicing di

tempat pidorakaeun

10. GT-03:31/1 Bumi dunungan

11. GT-03:31/2 Kota

12. GT-03:31/2 Kabiasaan di lembur, béda jeung

kabiasaan kota

13. GT-03:32/2 Bumi Ibu

14. GT-03:32/2 Rumah Sakit

15. GT-03:33/2 Tilu taun

16. GT-03:33/1 Dapur

17. GT-03:33/1 Kamar tamu

18. GT-03:33/1 Jamban

19. GT-03:33/1 Pangkuleman

20. GT-03:33/3 Jadi jalma bagja

21. GT-03:34/1 Braga

22. GT-03:34/1 Toko sarinah

23. GT-03:34/1 Dibawa balanja ka toko gedé

24. GT-03:34/2 Ayeuna

(a) Tempat

Aya sabelas latar tempat dina carpon GT-03 ieu, nya éta

kampung(GT-03:30/2) anu mangrupa tempat asal palaku Abdi,bumi

dunungan (GT-03:31/1) anu mangrupa tempat gawé Abdi anu teu

pikabetaheun, kota (GT-03:31/2) tempat Abdi ngadu nasib gawé

bubujang,bumi ibu (GT-03:32/2) anu mangrupa tempat Abdi gawé

sanggeus kabur ti imah dunungan saméméhna,Rumah Sakit (GT-03:32/2)

nya éta temapat Ibu dirawat basa keur udur. Latardapur (GT-03:33/1),

kamar tamu (GT-03:33/1), jamban (GT-03:33/1), jeung pangkuleman

(GT-03:33/1) mangrupa tempat-tempat Abdi diajar bébérés. Braga (GT-

147

03:34/1) jeung Toko Sarinah (GT-03:34/1) mangrupa tempat paranti Ibu

balanja.

Tina sabelas latar anu luyu jeung tabél di luhur, leuwih diheureutan

deui jadi ngan aya tujuh latar tempat, lantaran data GT-03:33/1, mangrupa

babagian rohangan di imah Ibu. Jadi geus kawengku ku data latar bumi ibu

(GT-03:32/2).

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya lima latar, nya éta, kamari(GT-

03:29/1), waktos éta (GT-03:29/2), harita (GT-03:29/2), tilu taun (GT-

03:33/2), jeungayeuna (GT-03:34/2). Kamari jeung waktos éta mangrupa

waktu basa Abdi mimiti datang ka imah Ibu. Waktu kamari lain mangrupa

poé saméméh poé ayeuna, tapi waktu mangtaun-taun anu geus kaliwat tapi

lantaran betah nepi ka karasana asa karék kamari.

Waktu harita nya éta waktu basa Abdi masih kénéh gawé di imah

dunungan anu baheula. Tilu taun mangrupa frekuensi waktu lilana Abdi

gawé di imah Ibu. Waktu ayeuna nya éta waktu Abdi kudu niggalkeun Ibu,

balik deui ka kampung.

(c) Sosial

Dumasar kana tabél 4.13 di luhur, bisa katitén yén aya dalapan

latar sosial dina ieu carpon. Éta dalapan latar sosial aya anu mangrupa

kabiasaan hirup, saperti ngaji (GT-03:30/2). Aya ogé anu patali jeung

status sosial saperti dunungan (GT-03:30/2) jeung réncang (GT-03:29/2)

anu ngagambarkeun ayana status sosial hiji jalma anu beunghar atawa

kelas menengah ka luhur jeung anu kurang mampuh atawa masarakat

kelas handap. Salian ti éta latar sosial anu mangrupa sawangan hirup

diébréhkeun dina data GT-03:29/2, Abdi boga anggapan yén upama hiji

jalma disakolakeun luhur bakal pinter, teu siga manéhna anu ngan tamatan

SD nepi ka ngarasa bodo teu bisa nanaon ukur gawé bubujang. Manéhna

ogé sawangan yén kabiasaan di kota béda jeung di lembur (GT-03:31/2).

148

Konsép séjén anu mangrupa sawangan hirup Abdi nya éta

ngeunaan kahayangna hayang jadi jalma beunghar anu bisa nulungan

jeung méré ka dulur-dulurna di lembur (GT-03:33/3). Data GT-03:34/1,

ngébréhkeun kagiatan dunungan jeung Abdi anu balanja ka toko-toko

gedé. Latar sosial anu mangrupa kayakinan ébréh dina data GT-03:30/2,

Abdi miboga kayakinan yén manéhna ngarasa gedé dosa upama cicing di

tempat pidorakaeun.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-03 ngawengku dalapan ikon, 14

indéks, jeung hiji simbol.

a. Ikon

Ikon anu aya dina carpon GT-03 mangrupa ikon imagis jeung ikon

métaforis. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di handap.

Tabél 4.14


No. Kode Data Réferent

Tipe Interprétasi

Ctr Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-03:29/1 Lalayu

sekar

Ngupamakeun baju

kumel/belél anu dipaké ku

palaku Abdi. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Dina lahunan dikeukeuweuk

tas plastic alit. Eusina mung

baju dua setél, kitu gé

parantos lalayu sekar.

2. GT-03:29/2 Tiis kana

ati

Ngaupamakeun katengtreman

ati anu karaa ku palaku Abdi

barang mimiti tepung jeung

Ibu. Ieu katitén dina cutatan di

handap.

149


Tipe Interprétasi

Ctr Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

Barang ibu mukakeun panto

payun téh, ngamanggakeun ka

nu ngabantun abdi, ujug-ujug

nyep waé karaos tiis kana ati.

3. GT-03:30/2 wuwuh

lami

wuwuh

ngarasa

dosa

Nyitrakeun kana kontéks

waktu anu beuki lila. Palaku

Abdi ngarasa beuki lila gawé

di dununganna, ngarasa beuki

loba dosa. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Malih wuwuh lami wuwuh asa

ageung dosa cicing baé di

tempat anu seueur

pidorakaeun mungguh ceuk

dina agama Islam mah.

4. GT-03:31/2 Sakola

hirup

Diajar ngeunaan kahirupan.

Lantaran rumasa ti lembur

sarta loba kateunyaho, palaku

Abdi miboga kahayang

sangkan gawéna di kota téh

bari nimba pangabisa néangan

pangaweruh anyar. Tapi

waktu di dununganna nu

baheula, hal-hal anu teu bisa

dipigawé téh lain

ngabalukarkeun jadi bisa

lantran dipapatahan, tapi

malah jadi panyiksa. Ieu


handap.

Atuh abdi téh seueur katuna.

Upami abdi diwurukan mah,

haté bingah nu aya, panginten

étang-étang sakola bé di kota

téh. Sakola hirup.

5. GT-03:31/4 Satutup

umur

Bakat ku ngarasa narimakeun

pisan kana kahadéan palaku

Ibu, Abdi ngarasa moal

mopohokeun éta kahadéan

saumur hirup manéhna. Ieu

150


Tipe Interprétasi

Ctr Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)


handap.

Abdi moal hilap ka ibu

satutup umur. Upami parantos

téa mah abdi téh asa dijait tina

naraka.

6. GT-03:31/4 Nyerep Nyerep ilaharna dibasakeun

kana cai anu asup saeutik-

saeutik kana jero taneuh. Dina

ieu kontéks, nyerep ngandung

harti tembresna kahadéan

palaku Ibua kana haté Abdi

(éstu katarimakeun). Ieu


handap.

Abdi gé rumaos seueur

katuna, nanging piwuruk ibu

ti saprak abdi dongkap dugi

ka ayeuna abdi badé wangsul,

éstu nyerep kana ati sanubari.

7. GT-03:33/2 Kembang

buruan

Meujeuhna cooeun antara 2-4

taun. Anu disebut kembang

bururan dina ieu kontéks nya

éta budak bungsu palaku Ibu

anu geus diurus ti leuleutik ku

Abdi. Ieu katitén dina cutatan

di handap.

Tilu taun abdi nyarengan ibu.

Murangkalih anu bungsu

ayeuna parantos kembang

buruan.

8. GT-03:34/1 Clik putih

clak

hérang

Imagis tina rasa nu wening.

Palaku Ibu éstu mikanyaah

Abdi kalawan daria. Ieu


handap.

Sok beuki karaos waé ibu

mah mikanyaah abdi téh éstu

clik putih clak hérang.

151

b. Indéks

Indéks anu aya dina carpon GT-03 aya anu mangrupa indéks réngkak

paripolah, gejala fisik, jeung aktualisasi. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di

handap.

Tabél 4.15



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-03:29/2 Kabur ti

dunungan

Réngkak

paripolah

Indéksikal tina kaayaan dunungan

Abdi anu galak. Ieu hal

ngabalukarkeun Abdi kabur ti

dunungan saméméhna. Ieu katitén


Dina waktos éta téh abdi kalintang

nuju bingungna margi abdi téh

sasatna kabur ti dunungan anu ti

payun téh.

2. GT-03:30/2 Murel

jeung

sebel

Gejala fisik Lantaran ngambeu daging babi

anu dipikaresep ku dunungan. Ieu


Ari mésér daging nya daging babi.

Atuh abdi téh ngan murel sareng

sebel baé ngambungna ogé.

3. GT-03:30/3 Hésé

mondok

Gejala fisik Hésé mondok mangrupa tanda

tina ayana nu dipikiran ku palaku,

dina ieu kontéks lantaran Abdi

inget ka nu di lembur. Ieu katitén


Unggal wengi abdi téh hésé

mondok. Unggal dug ngedeng

ngantelkeun sirah kana bantal,

pun bapa sareng pun biang, kitu

deui pun adi sareng wargi sanésna

batur salembur, sok narémbongan.

152


(1) (2) (3) (4) (5)

4. GT-03:32/1 Gedé

darajat

Aktualisasi Luhung kalungguhan jalma

sacara vertikal, bisa mangrupa

tahapan kahirupan anu bagja. Ieu


Geuning saur ibu téh, abdi téh ku

ibu dido’akeun sing gedé

darajat.

5. GT-03:31/2 Tara

sungkan

kana

barang

gawé

Réngkak

paripolah

Palaku Abdi tara ngarasa horéam

kana digawé sanajan dikakaya ku

dununganna. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Ari teu udur mah abdi téh tara

sungkan kana barang gawé

nanaon ogé. Harita ogé sanaos

ceuk paripaos abdi bari dikakaya,

abdi téh kana gawé mah

ngeureuyeuh waé.

6. GT-03:31/3 Sadinten

asa lami

Aktualisasi Lantaran dunungan saméhna

galak, Abdi ngarasa teu betah

cicing di imah dunungan nepi ka

waktu anu ukur sapoé ogé

karasana lila pisan. Ieu katitén


Harita mah sadinten-sadinten téh

karaosna asa ku lami pisan.

Éstuning abdi téh seubeuh ku

sentak seubeuh ku dibaeudan.

7. GT-03:31/3 Seubeuh Réngkak

paripolah

Lantaran Abdi mindeng pisan

disentak jeung dibaeudan, mun

diupamakeun kana dahar mah

nepi ka seubeuhna ku panyarék.

Ieu katitén dina cutatan di handap.

Éstuning abdi téh seubeuh ku

sentak seubeuh ku dibaeudan.

153


(1) (2) (3) (4) (5)

8. GT-03:31/3 Bayeung-

yang &

sesek

Réngkak

paripolah

Lantaran dulur dunungan sok

pipilueun nyarekan, Abdi ngarasa

katugenahna beuki nambahan,

kaayaan mingkin panas jeung

matak eungap lantaran teu bisa

ngébréhkeun katugenah anu

karandapanna. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Éta sadérék dunungan ku sok

pipilueun ngabaeudan atanapi

nyarékan. Bet asa beuki nambihan

bayeungyang sareng sesek.

9. GT-03:32/2 Cuang-

cieung asa

keueung

Réngkak

paripolah

Abdi ngarasa leungiteun lantaran

Ibu gering di rumah sakit

saminggu, Abdi sorangan di imah.


Nembé ogé Abdi téh saminggu

abdi aya di ibu, ibu téh ka rumah

sakit. Abdi cuang-cieung asa

keueung.

10. GT-03:33/2 Hésé

mondok

Réngkak

paripolah

Hésé mondok dina ieu kontéks

lantaran nineung kana kaayaan-

kaayaan pikabungaheun salila

Abdi aya di imah Ibu.

Sedengkeun sakeudeung deui

manéhna kudu balik ka lembur,

ningalkeun Ibu. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Beuki caket ka waktosna wangsul,

abdi beuki hésé modok.

11. GT-03:34/1 Tibra

manah

Aktualisasi Tengtrem batin (kolot) lantaran

Abdi hirup bagja upama bisa

mulang kanyaah, nurut kana

paménta jeung kahayangna. Ieu


Tiasa mulang kanyaah ka nu jadi

sepuh, atuh panginten upami abdi

bagja mah panginten tibra manah

bapa abdi téh.

154


(1) (2) (3) (4) (5)

12. GT-03:34/2 Bingah Aktualisasi Pédah rék ngabagjakeun kolot

jeung hirup bagja di mangsa nu

bakal datang (laki rabi), nedunan

paménta kolot. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Tiasa mulang kanyaah ka nu jadi

sepuh, atuh panginten upami abdi

bagja mah panginten tibra manah

bapa abdi téh.

13. GT-03:34/2 Nalangsa Aktualisasi Pedah rek ninggalkeun Ibu anu

sakitu nyaahna.

Bet asa moal bisa nahan cimata.

14. GT-03:34/3 Hatur

nuhun, ibu

Aktualisasi Mangrupa tanda indéksikal utama

lantaran Abdi geus dipikanyaah

salila gawé di Ibu. Ungkara hatur

nuhun mangrupa tanda tina Abdi

anu narimakeun sakur kahadéan

Ibu. Ieu katitén dina cutatan di

handap.

Kana sagala rupi kasaéan ibu,

abdimung tiasa ngahaturkeun

nuhun. Hatur nuhun, ibu.

c. Simbol

Simbol anu kapanggih dina ieu carpon ngan aya hiji simbol, nya éta

simbol tina kaayaan tempat anu pinuh ku panyiksa jeung kanyeri. Ieu bisa

katitén dina tabél ieu di handap.

Tabél 4.16



(1) (2) (3) (4)

1. GT-03:31/4 Naraka Naraka mangrupa simbol tina tempat nu

pinuh ku panyiksaan. Ieu mangrupa

gambaran tina kaayaan Abdi anu seubeuh

ku panyiksa dunungan.

155


(1) (2) (3) (4)


Abdi moal hilap ka ibu satutup umur.

Upami parantos téa mah abdi téh asa dijait

tina naraka.


Tina data-data sosial budaya nu aya di caropn, bisa dipaluruh ajén-inajén

sosial budaya saperti anu dipedar ieu di handap.

a. Ajén Sosial

Data ajén sosial dina ieu carpon bisa katitén dina tabél di handap anu

ngébréhkeun tujuh ajén sosial.

Tabél 4.17



Katerangan Bnr End Mrl Agm

(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

1. GT-03:29/2 Dunungan ageung

bendu

2. GT-03:30/2 Daging babi

3. GT-03:30/2 Dosa

4. GT-03:30/2 Haram

5. GT-03:32/2 Ngadu’a

6. GT-03:32/3 Dunungan anu

mikadeudeuh

7. GT-03:33/1 Dangdan

Dumasar kana tabél di luhur, bisa katitén aya tilu data anu ngandung ajén

bebeneran, hiji ajén kaéndahan, lima ajén moral, jeung opat ajén kaagamaan.

1) Ajén Bebeneran, Moral, jeung Kaagamaan

Ajén bebeneran dina ieu carpon patali jeung ajén moral sarta

kaagaman. Tina tilu data GT-03:30/2, katitén aya pasualan anu diébréhkeun

ku pangarang ngeunaan hubungan antara haramna daging babi, anu bakal

156

ngalantarankeun dosa upama didahar ku hiji jalma anu ngagem agama Islam.

Éta bisa katitén dina cutatan ieu di handap.

Ari neda, teu weléh jarijipen. Geuning kitu batur mah, sareng

cenah Kristen anjeuna téh. Ari mésér daging nya daging babi …

sanaos abdi disebut jalmi bodo, ku margi ari ngaji mah abdi téh da

ti leuleutik, ari kana nu haram mah nya sebel baé. Malih wuwuh

lami wuwuh asa ageung dosa cicing baé di tempat anu seueur

pidorakaeun mungguh ceuk dia agama Islam mah… (30/2)

Tina cutatan di luhur, bisa katitén hubungan antara ajén bebeneran,

moral jeung kaagaman dina ieu kontéks. Ngadahar daging babi dianggap salah

lantaran méngpar tina ajaran Islam anu ngaharamkeun daging babi. Sacara

moral, palaku bisa ngabédakeun mana nu salah jeung mana anu bener lantaran

kaimananna geus diipuk ti leuleutik sacara Islam. Jadi, basa aya dina hiji

situasi anu salah, waktu manéhna manggihan kajadian yén ngadahar babi téh

bener keur umat Kristen, manéhna masih nyekel pageuh kaimanana ku cara

teu milu ngadahar daging babi sabab kaimanan nyebutkeun yén ngadahar

daging babi mangrupa hiji hal anu kacida salah.

Ajén moral lianna, anu teu miboga hubungan dalit jeung ajén

bebeneran jeung agama nya éta data GT-03:29/2. Ieu data ngébréhkeun watek

dunungan anu gedé ambek. Sikep gedé ambekna dunungan ka bujang

mangrupa sikep anu goréng, lantaran luyu jeung kasapukan masarakat dina

umumna, jelema boga hak anu sarua pikeun narima perlakuan adil ti papada

jalma lianna. Béda jeung sikep palaku Ibu dina data GT-03:32/3 anu bageur

jeung mikanyaah jalma lian sanajan manéhna saukur bujang. Ajén kaagamaan

kapanggih ogé dina data GT-03:32/2, anu ngébréhkeun sikep palaku anu

salawasna muntang jeung ménta ka Gusti Nu Maha Suci.

2) Ajén Kaéndahan

DataGT-03:33/1 anu mangrupa data ajén kaéndahan hiji-hijina

dina ieu carpon méré gambaran ngeunaan éstétika dina diri wanoja.

Dangdan mangrupa hiji hal anu dianggap penting ku palaku Ibu, sabab

sangkan katingali sieup jeung matak ngirut. Tangtna waé, palaku Ibu

157

ngajarkeun Abdi cara dangdan anu teu kaleuleuwihi, tapi dangdan anu

luyu jeung kapribadian sarta kabutuhan.

b. Ajén Budaya

Ajén budaya anu aya dina carpon GT-03, bisa katitén dina tabél ieu di

handap.

Tabél 4.18



Katerangan T É A Sn K Sl

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (9)

1. GT-03:30/2 Kristen

2. GT-03:30/2 Ngaji

3. GT-03:30/2 Islam

4. GT-03:30/2 Anak dunungan

najong réncang

5. GT-03:30/3 Gusti Nu Maha

Asih

6. GT-03:30/3 Dunungan ngakaya

réncang

7. GT-03:32/2 Gusti Nu Maha

Suci

8. GT-03:32/3 Ibu nu

mikadeudeuh Abdi

9. GT-03:32/3 Ibu nu sok

ngawurukan

10. GT-03:34/1 Hayang méré

mawéh ka nu teu

boga

11. GT-03:34/2 Nurut ka kolot

12. GT-03:32/3 Néangan

pangalaman gawé ti

lembur ka kota

13. GT-03:33/1 Cara

nyanghareupan

sémah

14. GT-03:33/1 Cara natangga

158

Dumasar kana data anu kapanggih dina tabél di luhur, katitén aya hiji

ajén téori, hiji ajén ékonomi, lima ajén agama, dua ajén kawasa, jeung genep

ajén solidaritas. Dina ieu carpon teu kapanggih ajén seni.

1) Ajén Téori

Ajén téori dina ieu carpon patali ogé jeung ajén ékonomi, nya éta

ngeunaan masarakat ti lembur anu naréangan gawé ka kota (GT-03:32/3).

Salah sahijina aya dina gambaran palaku Abdi, awéwé urang kampung anu

ngadon bubujang ka kota. Ieu hal balukar tina héséna néangan gawé di

lembur, ditambah kaayaan ékonomi anu jauh tina cukup keur hirup

sapopoé. Sanajan palaku Abdi teu kacaritakeun boga niat pindah atawa rék

matuh di kota, tapi niatna keur néangan kipayah, konsép ékonomi

ngeunaan lapangan kerja anu kawatesanan di daérah pilemburan cukup

miboga alesan dipaké di dieu. Sacara logika, upama di lembur Abdi loba

lapangan pagawéan, geus tangtu moal kudu jauh-jauh néangan kipayah ka

kota. Tapi, tina data anu ditétélakeun ku Rusli (1996, kc. 141) yén prosés

urbanisasi ngaronjat nepi ka 22,3 % ti taun 1980-an (ieu carpon medal

taun 1984). Sacara teu lagsung, ieu hal méré gambaran ngeunaan kaayaan

sosial dina mangsa harita.

2) Ajén Agama

Data anu miboga ajén agama nya éta tilu data GT-03:30/2,

nétélakeun sacara lugas ngeunaan babandingan antara ajaran agama Islam

jeung Kristen. Dina ieu kontéks, Abdi anu agamana Islam gawé di

dunungan anu agamana Kristen. Dina eusina nyaritakeun yén dununganna

sok ngadahar daging babi anu ku umat Islam kalawan saklek diharamkeun.

Data GT-03:30/3 jeung GT-03:32/2 ngébréhkeun sifat Allah anu Maha

Suci jeung Maha Asih anu diungkarakeun ku Abdi salaku palaku

protagonis anu teu elat ngadu’a ka Alloh.

159

3) Ajén Kawasa

Data GT-03:30/2 ngébréhkeun paripolah anakna dunungan anu

wani najong Abdi duméh ngarasa kawasa lantaran kolotna dunungan Abdi.

Ajén kawasa saperti kieu mangrupa ajén anu goréng sabab aya sipat-sipat

anu sakuduna teu dipilampah ku hiji jalma lantaran saéstuna papada jalma

kudu silihajénan. Data GT-03:30/3 ngébréhkeun dunungan anu ngakaya

réncang sacara vérbal jeung mental (psikologis). Abdi mindeng dicarékan

jeung dihina ku dununganna lantaran gawéna teu kapaké.

4) Ajén Solidariras

Ajén-ajén solidaritas dina ieu carpon nya éta GT-03:32/3,GT-

03:32/3, GT-03:34/1, GT-03:34/2, GT-03:33/1, jeung GT-03:33/1. Dua

data GT-03:32/3 ngébréhkeun kanyaah Ibu salaku dunungan ka Abdi ku

cara mapatahan hal-hal anu can bisa dipigawé ku Abdi. Upamana salah, Iu

tara ngambek malah sok ngabenerkeun jeung mapatahan deui. Data GT-

03:34/1 mangrupa kahayang Abdi upama jadi jalma beunghar hayang

méré jeung nulugan ka nu teu boga. Data GT-03:34/2 miboga ajén

solidaritas lantaran ngébréhkeun kanyaah anak ka kolotna ku cara jadi

jelema anu bagja sangkan kolotna ogé bagja. Dina dua data GT-03:33/1,

ngébréhkeun ayana ajén solidaritas anu mangrupa silih ajénan jeung jalma

lianna, dina ieu hal tatangga atawa sémah anu datang ka imah. Jadi,

konsép kanyaah jeung silih ajénan jeung papada jalma, lantaran unggal

individu dina hiji kelompok masarakat hirup babarengan sacara sosial.

4.2.4 “Angin Sawah” (GT-04)


a. Téma

Téma ieu carpon nya éta téma kamanusaan anu patali jeung rasa cinta

antara lalaki jeung awéwé. Konsép kamanusaan ngeunaan cinta dina ieu

carpon, mangrupa konsép heureut. Nilik kana sinopsis di luhur, eusi caritana

ngeunaan wanoja anu mikahayang hiji lalaki, tapi lalaki séjén anu

160

mikahayangna teu diperhatikeun sanajan kanyaahna geus katarima ku

manéhna jeung kolotna. Ahirna ieu wanoja milih lalaki anu mikanyaah

manéhnana, sabab lalaki anu dipikanyaah ku manéhna malah salingkuh. Téma

saperti kieu mangrupa téma basajan anu ilahar kapanggih dina karya-karya

sastra lianna.


kamanusaan dina konsép rasa cinta sapasang manusa.

“Emh, resep nya, kang Otang mah bageur! Sagala ngabantu ka

pimitohaeun téh!” (37/5)

“Tah… tah, pédah boga nu anyar, nyah? Lain sirik Acih mah, ngan

kadé Ilah sing asak pamilih, ulah abong kéna it u aya onjoyna ti

Kang Otang… (38/3)

Seblak… haté Ilah nyeblak. Boa enya Alan téh boga deui kabogoh

matak tara embol-embol gé… (39/8)

… Tétéla Alan téh jeung mojang geulis. Mun kitu, omongan Acih

téh lain jijieunan… (41/3)

… Daun paré tingkérésék, kararas patingkorosak, tangkal jagong

tingarulang, kawas nu ngabagéakeun ka waruga nu kungsi midua

haté. (43/7)

Téma cinta karasa tina sawatara cutatan di luhur, anu ngébréhkeun

ayana panyangka, rasa timburu, jeung haté anu paheut kana kaputusanna. Nu

maca ogé diajak nyindekkeun yén teu salawasna anu leuwih onjoy téh anu

panghadéna.

b. Fakta Carita

1) Galur





161

Ieu carita dimimitian ku gambaran kagiatan palaku Ilah di dapur

(A). Basa aya Acih datang, maranéhna ngawangkongkeun perkara Otang

jeung Alan, dua jajaka anu ngadeukeutan Ilah. Salila ngawangkong,

lamunan Ilah pulang-anting ka Alan jeung Otang, ieu mangrupa téhnik

flash back (D1). Palaku Acih miboga kalungguhan keur malikkeun galur

ka mangsa kiwari (B), upama Ilah anteng teuing ngalamun. Téhnik flash

back loba dipaké keur nyusun galur mundur, ogé pikeun méré gambaran

ngeunaan kajadian-kajadian anu geus kaalaman ku palaku (D2). Sanggeus

kitu maju deui ka mangsa kiwari (C), tuluy dipungkas ku Ilah anu

nangtukeun pilihan haténa ka Otang (E). Upama dipolakeun, ieu galur bisa

katitén saperti ieu di handap.

A ---------- D1 ---------- B ---------- D2 ---------- C ---------- E



éta ngagunakeun hiji galur pikeun museurkeun paniténnu maca kana eusi

carpon.Éta hal katitén ti mimiti carita nepi ka ahir carita éstu nyaritakeun

palaku Illah. Dina konflik ogé mangrupa konflik batin anu kaalaman ku

Ilah salaku palaku utama. Nu maca diajak nuturkeunkajadian-kajadian anu

kaalaman ku palaku nepi ka ahir carita.


Carpon GT-04 kaasup kana galur padet, éta dumasar kritéria

kepadatanna. Lantaran kajadian-kajadian anu diébréhkeun ku pangarang

dalit patalina jeung inti carita, dina ieu hal tangtuna waé kajadian-kajadian

anu aya hubunganna antara Ilah, Alan, jeung Otang.

(d) Dumasar Eusi



nya éta Ilah. Sanajan aya palaku séjén nya éta Alan jeung Otang, tapi

162

tujuan dimunculkeunna ieu dua palaku nya éta pikeun ngarojong konflik

anu kaalaman ku Ilah. Palaku Acih ogé digunakeun pikeun

ngahangkeutkeun konflik anu aya dina ieu carita.

2) Palaku

Dina ieu carpon GT-04 aya sapuluh urang palaku, opat urang palaku

méré pangrojong kana eusi katut gaur carita, sésana saukur disebut dina

paguneman palaku, tapi euweuh pangaruhna kana galur utama carita.


Dumasar kana kalungguhanna, aya saurang palaku utama dina ieu

carpon GT-04, nya éta Ilah. Pikeun ngarojong konflik palaku utama, aya

palaku Alan, Otang, jeung Acih anu aktif ngarojong pasualan dina ieu

carita. Ilah nya éta wanoja anu keur bingung nyokot kaputusan milih

pisalakieun. Otang anubageur daék babantu tatanén ka kolot, tapi teu siga

Alan anu kasép jeung boga kalungguhan di kantorna. Acih, palaku

tambahan anu ngahangkeutkeun pamadegan Ilah ngeunaan dua urang

lalaki anu deukeut jeung Ilah. Acih méré gambaran ngeunaan Alan anu

sok ngaheureuykeun awéwé jeung Otang anu sakitu bageurna ka

pimitohaeun. Sanajan aya dina paguneman jeung palaku utama, palaku

Abah jeungEma teu méré kontribusi kana inti galur carita.

Palaku-palaku tambahan lianna, saperti ibu Camat,Kang Eman,Ceu

Oti,jeung mojang geulis,mangrupa palaku pasif anu saukur disebut ku

palaku aktif dina eusi paguneman antartokoh. Ieu hal bisa katitén dina

sawatara cutatan paguneman di handap.

… “Tah… tah, enya Panca tugas téa, nu kamari dipidatokeun

ku ibu Camat, nya!” (36/9)

“Tapi kamari basa Acih ngaliwat ka hareupeun bale désa, Alan

keur diuk pagégéyé jeung mojang geulis…” (39/7)

163

“Teuing atuh… da Kang Éman téh teu beunang dipercaya.

Luak-léok teu puguh. Pajar cenah sok ngalékor baé di imah

Ceu Oti, randa urang kulon téa.” (40/6)

Tina cutatan-cutatan di luhur bisa katitén yén euweuh prosés

interaksi antara palaku utama jeung palaku-palaku tambahan anu

disebutkeun dina eusi paguneman.



ieu carpon nya étaIlah,Acih, jeungOtang. Sedengkeun anu jadi palaku

antagonisna nya éta Alan. Palaku Ilah anu protagonis bisa katitén tina

gesitna nataharkeun kadaharan keur nganteuran kolotna di kebon. Katitén

ogé dina waktu keur mapatahan Acih, saperti dina ieu cutatn di handap.

“Ih… sing sabar wé, sing pasrah, keun tong mikiran baé Kang

Éman da mun bener mah pijodoeun Acih engké gé moal

kamana jigna!” (41/1)

Palaku Acih anu protagonis méré gambaran sikep déwasa dina

nyanghareupan pasualan babaturanna, manéhna ogé bisa méré

bongbolongan kana pasualan anu keur karandapan ku Ilah, ieu bisa katitén

tina cutatan ieu di handap.

“Ceuk pikiran Acih mah geus wé tongdipikiran Alan mah!

Mending gé sanghareupan Kang Otang. Leuwih hadé mun

buru-buru kawin. !”

Palaku Otang anu kaasup kana palaku protagonis digambarkeun ku

palaku séjén, saperti katitén dina cutatan ieu di handap.

“Emh… resep nya, Kang Otang mah bageur! Sagala ngabantu

ka pimitohaeun téh.” (37/5)

“Geuning… basa di kulon keur kuriak, Kang Otang mah ngaleu

wé magawé di sawah Ilah!” (37/7)

164

Palaku antagonis dina ieu carpon nya éta Alan, lalaki kasép jeung

boga kalungguhan anu ngadeukeutan Ilah. Tapi, manéhna boga kalakuan

anu goréng, nya éta cunihin jeung nganggap awéwé saukur kaulinan anu

bisa dideukeutan jeung dijauhan sangeunahna, malah nepi ka kungsi

kajadian Alan boga niat goréng ka Ilah. Ieu bisa katitén dina sawatara

cutatan di handap, anu mangrupa pertélaan pangarang, ungkara palaku

séjén, jeung eusi pikiran palaku utama.

“Tah… tah, pédah boga nu anyar, nyah? Lain sirik Acih mah,

ngan kadé Ilah sing asak pamilih, ulah abong kéna it u aya

onjoyna ti Kang Otang. Can puguh Lah, boa manéhna mah

ngan ukur hayang ngulinkeun wungkul!” (38/3)

“Sing percaya, Kang Alan moal jalir jangji, asal Ilah ulah

linghas teuing atuh!” pokna beuki haroshos. Manéhna

teterejelan, tapi éléh tanaga, teu bisa nandingan tanaga lalaki

Alan nu sakitu sembadana. Manéhna teu walakaya… (38/4)

“Tapi kamari basa Acih ngaliwat ka hareupeun bale désa, Alan

keur diuk pagégéyé jeung mojang geulis…” (39/7)

Seblak… haté Ilah nyeblak. Boa enya Alan téh boga deui

kabogoh matak tara embol-embol gé… (39/8)

… Tétéla Alan téh jeung mojang geulis. Mun kitu, omongan

Acih téh lain jijieunan… (41/3)

Palaku-palaku séjén teu kaasup kana palaku protagonis atawa

antagonis. Lantaran pangarang teu nembrakkeun sikep jeung eusi pikiran

palaku tambahan lianna. Éta hal miboga tujuan sangkan nu maca

museurkeun paniténna ka palaku utama.

(c) Dumasar Watek


anu watekna kompléks jeung tilu urang palaku anu wateknabasajan. Ilah

mangrupa palaku anu miboga watek kompléks. Paripolah jeung

pamadegan Ilah anu barobah ngébréhkeun kompéksitas watekna. Dina hiji

waktu, Ilah jadi awéwé anu déwasa, bisa ngawasa konsép pangaweruh

165

salaku awéwé. Ilah ogé bisa jadi awéwé anu miboga pamikiran

matérialistis duméh kairut ku Alan. Tapi salaku awéwé anu boga haté

sénsitif, manéhna tetep ceurik waktu ningali kanyataan anu pikanyerieun

haténa. Pangarang ngébréhkeun ieu hal saperti dina sawatara cutatan ieu di

handap.

“Hih… pan urang mah awéwé, calon ibu rumah tangga. Ngurus

imah, salah sahiji kawajiban ibu rumah tangga. Pan salaku

wanita urang kudu bisa ngalaksanakeun pancatugas.” (36/8)

Watek Ilah anu kagambar dina cutatan di luhur nya éta watek anu

tangguh jeung tanggung jawab. Manéhna sadar yén salaku awéwé anu

bakal jadi ibu rumang tangga, manéhna boga kawajiban pikeun ngurus

imah. Tapi, karakterna robah jadi awéwé anu matré sabab sérab ku jabatan

Alan anu boga kalungguhan di tempat gawéna. Ieu katitén dina cutatn di

handap.

… tuda Alan mah lain jalma joré-joré. Nya kasép nya urang

kota, ditambah boga kadudukan lumayan salaku mantra BRI.

Saha mojangna nu teu bakal kapincut. (39/8)

Salaku awéwé anu leuwih dominan ngagunakeun haté daripada

logika, basa Ilah panggih jeung Alan babarengan jeung hiji mojang,

manéhna ngarasa dihina jeung diheureuykeun ku Alan nepi ka ceurik

lantaran ambek. Ceurikna Ilah ogé lantaran ngarasa hanjakal lantaran geus

teu nganggap Otang. Ieu hal bisa katitén dina cutatan di handap.

… Basa Alan ngaliwat ka hareupeun Ilah manéhna ukur

ngarérét meueusan, tuluy ngabalieur… Teu karasa cipanonna

bet ngalémbéréh mapay pipi… (41/3)

Tina sawatara cutatan di luhur, katitén watek Ilah anu mekar sacara

dinamis. Parapalaku basajan watekna leuwih statis, saperti Acih, Alan

jeung Otang anu sacara ésénsial teu ngalaman parobahan watek, angger,

datar jeung teu mekar nepi ka ahir carita. Sanajan saméméhna palaku Alan

kacaritakeun bageur tuluy robah jadi atah anjang, éta lain mangrupa

166

parobahan watek lantaran bageurna Alan mangrupa cara keur

meunangkeun Ilah jeung hayang kaalem ku bapana Ilah.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Ilah, Acih, Otang, jeung Alan

mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun ibu Camat, Kang Éman, jeung Ceu

Oti kaasup palaku nétral anu ngan saukur aya dina eusi carita.

3) Latar

Pikeun maluruh latar lumangsungna carita carpon GT-04, ieu di

handap bisa katitén data latar anu diwincik kana tilu rupa latar, nya éta latar

tempat, waktu, jeung sosial.

Tabél 4.19

Data Latar GT-04

No. Kode Data Data

Latar

Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

1. GT-04:35/1 Cai

2. GT-04:35/2 Dapur

3. GT-04:35/2 Hareupeun hawu

4. GT-04:36/1 Tonggoheun imah

5. GT-04:37/8 Pipir hawu

6. GT-04:37/7 Kulon

7. GT-04:37/7 Sawah

8. GT-04:38/4 Kampung

9. GT-04:38/4 Kota

10. GT-04:38/4 Engké

11. GT-04:38/4 Ayeuna

12. GT-04:38/4 Saminggu ka

tukang

13. GT-04:38/4 Imah ilah

14. GT-04:39/2 Sataun ka tukang

15. GT-04:41/2 Kebon

16. GT-04:41/3 Jalan aspal

17. GT-04:42/3 Bale-balé saung

167

No. Kode Data Data

Latar

Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

18. GT-04:42/8 Landeuh

19. GT-04:43/7 Beurang

(a) Tempat

Dumasar kana tabél di luhur, bisa katitén yén aya opat belas latar

tempat dina ieu carpon GT-04, nya éta cai (GT-04:35/1) anu mangrupa

tempat Ilah ngisikan jeung ngala cai,dapur anu ngawengku pipir hawu

jeunghareupeun hawu (GT-04:35/2) mangrupa tempat Ilah nataharkeun

asakan keur nganteuran kolotna. Ieu latar ogé jadi salah sahiji tina dua

tempat utama lumangsungna carita. Dapur mangrupa tempat Ilah jeung

Acih ngawangkongkeun pasualan ngeunaan Alan, Otang, Éman, jeung

hal-hal lianna anu patali jeung maranéhna salaku awéwé.

Latar tonggoheun imah (GT-04:36/1) mangrupa tempat Acih

ngageroan Illah. Kulon (GT-04:37/8) mangrupa tempat ayana imah

Otang.Sawah (GT-04:37/7) mangrupa tempat tatanén kolotna Ilah anu sok

dibantuan ku Otang. Kampung jeung kota (GT-04:38/4) mangrupa tempat

anu jadi babandingan kahirupan. Kampung mangrupa lembur tempat Ilah

jeung Otang matuh. Kota nya éta tempat asal Alan.Imah Ilah (GT-04:41/2)

dina ieu data nya éta tempat nyaritakeun Alan anu nganjang ka Ilah.Kebon

(GT-04:41/2) nya éta tempat Abah jeung Emana Ilah digawé. Jalan aspal

(GT-04:41/3) mangrupa jalan anu diliwatan ku Ilah basa rék nganteuran ka

kebon. Di jalan ogé Ilah panggih jeung Alan bari ngaboncéng

awéwé.Bale-balé saung (GT-04:42/3) mangrupa tempat Ilah ngécagkeu

aisan jeung téko, di dinya ogé nu garawé rék dalahar. Landeuh (GT-

04:42/8) mangrupa tempat utama anu kadua dina ieu carpon, di landeuh

Otang jeung Ilah pada-pada sadar yén maranéhna ngarasa salah geus

midua haté. Di éta tempat rasa cinta tumuwuh deui.

168

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya lima latar, tilu latar miboga kode

GT-04:38/4 anu sarua lantaran aya dina paragrap anu sarua, nya éta engké,

ayeuna, jeung saminggu ka tukang. Data GT-04:39/2 nya éta sataun ka

tukang, anu mangrupa waktu Ilah mimiti wawuh ka Alan. Waktu beurang

(GT-04:43/7) nya éta waktu Ilah nganteuran kolotna jeung Otang di

kebon. Ieu waktu ogé mangrupa lumangsungna kajadian inti.

Engké mangrupa waktu anu boa bakal karandapan ku palaku Alan,

ninggalkeun Ilah di kampung. Ayeuna, mangrupa mangsa alan geus

ngajauhan Ilah bari ngolémbar ka awéwé lian. Saminggu ka tukang

mangrupa waktu umangsungna kajadian basa Alan ngolo Ilah sangkan

daék nganteur kahayangna.

(c) Sosial

Carpon GT-04 miboga dua latar sosial, nya éta Alan nu jadi mantri

BRI miboga status sosial anu luhur, jeung kaayaan kulawarga Ilah anu

patani. Ieu ststus sosial anu béda ngabalukarkeun béda ogé pola pikir

jeung cara nyawang kahirupan dumasar puseur sawangan palakuna.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-04 ngawengku genep ikon, jeung

salapan indéks. Teu kapanggih unsur simbol dina ieu carpon.

a. Ikon


jeung ikon métaforis. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di handap.

Tabél 4.20



Interprétasi Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-04:38/3 Nu anyar Mangrupa tanda ikon anu

ngébréhkeun ngeunaan

169



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

lalaki atawa kabogoh

anyar. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Tah… tah, pédah boga nu

anyar nyah?...

2. GT-04:38/3 Ngulinkeun Teu enyaan, mikabogoh

ngan keur heureuy

wungkul. Ilah anu ngarasa

can yakin bisa narina

Otang, keur deukeut jeung

Alan. Tapi Acih ngomat-

ngomat sangkan teu

gampang percaya ka Alan.

Ieu katitén dina cutatan di

handap.

… Can puguh Lah, boa

teuing manéhna mah ngan

hayang ngulinkeun

wungkul.

3. GT-04:38/3 Asak Dina ieu kontéks, asak

mangrupa tanda tina

hangkeutna hasil mikir

anu bener-bener. Ieu


handap.

… lain sirik Acih mah,

ngan kadé Ilah sing asak

pamilih, ulah abongkéna

itu aya onjoyna ti Kag

Otang.

4. GT-04:40/12 Luak-léok Dina ieu kontéks

ditujukeun ka palaku

Kang Éman,

beubeureuhna Acih anu

teu beunang dipercaya

lantaran sok mindeng ka

imah Ceu Oti. Ieu katitén


170



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

Teung atuh da Kang Éman

téh teu bia dipercaya.

Luak-léok teu puguh.

Pajar cenah sok ngalékor

baé di imahna Ceu Oti,

randa urang kulon téa.

5. GT-04:40/14 Aya maksud Sangakn teu togmol

nyebutkeun puasa,

ilaharna cukup ku

nyebutkeun aya maksud

upama ditiah dahar. Nu

nawaran geus ngarti yén

éta magrupa tanda tina

puasa. Ieu katitén dina

cutatan paguneman di

handap.

Pék atuh Acih bisi rék

dahar!

Ah, moal! Keur aya

maksud.

6. GT-04:43/7 Angin

beurang

Angin beurang mangrupa

ikon tina ayana hiliwih

hawa anu matak niiskeun

awak. Dina ieu kontéks,

angin beurang mangrupa

tanda ayana kabagja anu

bakal kasorang sanggeus

haté jeung pikiran pada-

pada panas jeung sumpek.

Angin asih ti Otang keur

Ilah. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Otang ngojéngkang

ngadeukeutan. Deukeut

pisan. Hiur angin

ngahiliwir. Angin beurang

nu mépés rasa

bayeungyang.

171

b. Indéks


paripolah, gejala fisik, jeung aktualisasi. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di

handap.

Tabél 4.21



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-04:37/8 Tulus Réngak

paripolah

Kontéks tulus dina ieu

pertélaan mangrupa istilah

séjén pikeun kawin atawa

dilamar. Acih nanya ka Ilah

lantaran manéhna ningali

yén Ilah jeung Otang geus

tingal ngajadikeun. Ieu

katitén dina cutatan

paguneman Ilah jeung Acih

di handap.

“Rék iraha tulusna, Lah?”

“Naon téa?”

“Kawinan…!”

2. GT-04:38/3 Madeg

mayong

Réngak

paripolah

Mandeg mayong mangrupa

tindakan jalma anu teu bisa

nyokot kaputusan lantaran

patali jeung pilihan. Dina

ieu kontéks carita, Illah anu

mandeg mayong téh,

lantaran can bisa milih

pisalakieun antara Otang

jeung Alan. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Teuing atuh, asa mandeg

mayong.

3. GT-04:39/8 Nyeblak Aktualisasi Nyeblak mangrupa rasa

anu dibalukarkeun ku

ayana katugenah lantaran

inget atawa mikanyaho

hiji hal anu matak

tugenah. Dina ieu kontéks,

anu nyeblak téh nya éta

172


(1) (2) (3) (4) (5)

Ilah lantaran meunang

béja ti Acih, Alan kungsi

katingali diuk pagégéyé

jeung mojang geulis. Ieu


handap.

Seblak… haté Ilah

nyeblak. Boa enya Alan

téh boga deui kabogoh

matak tara embol-embol

gé.

4. GT-04:39/8 Panas Aktualisasi Panas mangrupa tanda tina

ayana rasa anu ngahéab tina

sumberna. Dina ieu

kontéks, panas anu karasa

ku Ilah nya éta panas

haténa lantaran timburu,

Alan kanyahoan jeung

awéwé séjén. Ieu katitén


Boa enya Alan téh boga

deui kabogoh matak tara

embol-embol gé. haténa asa

panas.

5. GT-04:39/8 Handeueul Aktualisasi Rasa handeueul anu

kaalaaman ku Ilah

mangrupa balukar tina

salingkuhna Alan jeung

mojang séjén. Salian ti éta,

anu manghanjakalkeunna

téh, ku Ilah Alan geus

dianggap lain lalaki

sambarangan anu kasép,

urang kota, jeung boga

kalungguhan di tempat

gawéna. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Aya rasa handeueul anu

nyangkark dina dadana.

Tuda Alan téh lain jalma

173


(1) (2) (3) (4) (5)

joré-joré. Nya kasép nya

urang kota, ditambah boga

kadudukan lumayan salaku

mantra BRI.

6. GT-04:41/3 Ngarérét

meueusan,

tuluy

ngabalieur

Réngak

paripolah

Gerak panon anu ngarérét

bari tuluy ngabalieur

mangrupa paripolah anu

nandakeun ayana

katugenah, tapi teu

dibasakeun kalawan lisan.

Dina ieu kontéks, basa Ilah

papanggih jeung Alan nu

keur ngaboncéng awéwé

séjén, Alan ukur ngarérét

meueusan bari tuluy

ngabalieur geus jadi

jawaban yén Alan geus

embung deui miboga

hubungan jeung Ilah.

Katarimana ku Ilah, éta

paripolah téh karasa

mangrupa hinaan jeung

cara pikeun

ngaheureuykeun haténa

wungkul. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Basa Alan ngaliwat ka

hareupeun Ilah manéhna

kur ngarérét meueusan,

tuluy ngabalieur. Nyel haté

Ilah keuheul, asa dihina

jeung diheureuykeun.

7. GT-04:41/3 Keuheul Aktualisasi Kakeuheul Ilah

dibalukarkeun lantaran

panggih jeung Alan anu

nyapirakeun manéhna.

Disebut nyapirakeun

duméh manéhna geus lila

teu nepungan, sakali

panggih geus jeung awéwé

lian. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

174


(1) (2) (3) (4) (5)

Nyel haté Ilah keuheul, asa

dihina jeung

diheureuykeun.

8. GT-04:41/3 Leumpang

beuki

ngungkug

Réngkak

paripolah

Paripolah jalma anu

leumpang mémang miboga

ma’na anu béda. Saperti

dina ieu kontéks,

ditétélakeun Ilah anu

leumpangna beuki

ngungkug sanggeus

panggih jeung Alan anu

ngaboncéng awéwé séjén.

Leumpang ngungkug

mangrupa leumpang

tungkul bari segut sarta teu

rurat-rérét ka sisi ka gigir.

Dina ieu kontéks, Ilah lain

wungkul segut tapi ogé

lantaran nahan kaambek

jeung kanyeri haténa. Ieu


handap.

Jajantungna asa aya anu

ngaréraban. Leumpangna

beuki ngungkug.

9. GT-04:41/3 Cipanon

ngelémbréréh

Gejala fisik Cipanon anu ngalémbéréh

mangrupa tanda indéksikal

tina ayana kasedih atawa

kaambek anu karandapan

ku hiji jalma. Dina ieu

kontéks, Ilah ceurik

lantaran nyeri haté ku Alan

jeung boga karumasa salah

geus midua haté ti Otang.


handap.

Teu karasa cipanonna bet

ngalémbéréh mapay pipi.

Dina implenganana nyipta-

nyipta tangtungan Alan tapi

175


(1) (2) (3) (4) (5)

weléh teu ngajirim. Nu

ngajénggélék ngan waruga

Otang anu keur luut-léét

késang.

10. GT-04:42/10 Panonna

neges-neges

Réngkak

paripolah

Gerak panon anu neges-

neges dina kontéks Ilah

ningalikeun Otang anu keur

ngoréd, tujuanna lain

hayang atra kana anu keur

ditingalina, tapi Ilah

ngararasakeun rasa dina

haténa ka nu atra dedegan

jeung deudeuhna. Ieu


handap.

Bréh Otang keur ngagecruk

ngoréd, nganggeuskeun

hanca anu kari sajuru deui.

Keteyep Ilah ngadeukeutan.

Panonna neges-neges

waruga nu keur jongjon

ngagecruk.

11. GT-04:43/4 Ngabalieur Aktualisasi Ngabalieur dina data GT-

04:41/3, béda hartina jeung

ngabalieur dina kontéks ieu

wacana. Ngabalieur di dieu,

nya éta waktu Ilah ngarasa

teu kuat paadu teuteup

jeung Otang anu seukeut lir

mikanyaho sakur eusi haté

Ilah. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Teup… panonna neuteup

kana beungeut Ilah nu

beureum lantaran

kapanasan. Ilah ngabalieur,

teu uat nadah paneuteup

Otang nu asa naranjangan

eusi haténa.

176


a. Ajén Sosial

Ajén sosial anu aya dina carpon GT-04, bisa katitén tina tabél data

ieu di handap.

Tabél 4.22




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. GT-04:36/10 Awéwé kudu jadi

anggota masyarakat

nu hadé

2. GT-04:36/10 Awéwé kudu jadi

pangjaring salaki

3. GT-04:36/10 Awéwé kudu bisa

ngatur rumah tangga


ngatik budak


ngatur turunan

6. GT-04:37/5 Kang Otang bageur

7. GT-04:40/15 Puasa sunat

Dumasar kana tabél di luhur, bisa katitén aya lima data anu ngandung

ajén bebeneran sakaligus miboga hubungan sacara langsung jeung ajén moral,

nya éta bisa katitén dina data GT-04:36/10. Ieu data moboga kode anu sarua

lantaran aya dina kaca jeung paragraph anu sarua. Salian ti éta, ieu carpon ogé

miboga hiji ajén moral anu euweuh hubunganna jeung ajén bebeneran, sarta

hiji ajén kaagamaan. Ieu carpon teu miboga ajén kaéndahan.

1) Ajén Bebeneran jeung Ajén Moral

Lima ajén bebeneran anu patali jeung ajén kaagamaan nya éta

ngeunaan lima kawajiban awéwé salaku ibu rumah tangga, nya éta yén

awéwé téh kudu jadi anggota masyarakat nu hadé,kudu jadi pangjaring

salaki,kudu bisa ngatur rumah tangga,kudu bisa ngatik budak, jeungkudu

177

bisa ngatur turunan. Ieu hal ditétélakeun ku palaku Ibu camat, anu

ditepikeun deui ku palaku Ilah ka Acih. Éta bisa katitén dina cutatan ieu di

handap.

“Heeh…, pan urang salaku wanita kudu sanggup

ngalaksanakeun éta pancén. Kudu jadi pangjaring nu jadi

salaki, kudu bisa ngatur rumah tangga, kudu bisa ngatik budak,

kudu bisa ngatur turunan, jeung kudu bisa jadi anggota

masarakat nu hadé,” cek Ilah mani norolang…(36/10)

Tina cuatatn di luhur katitén yén awéwé boga kalungguhan anu

penting di kulawarga jeung masarakat. Di kulawaraga, awéwé kudu bisa

jadi pangjaring salaki anu ngingetan upama salah, anu ngarojong kana

kahadéan, jeung anu satia dina kaayaan susah jeung senang. Salian ti éta,

awéwé kudu bisa ngatur rumah tangga, ngurus imah jeung ngatur lar-

supna duit keur kabutuhan rumah tangga. Perkara ngatur turunan,

mangrupa tanggung jawab babarengan antara salaki jeung pamajikan.

Salian di kulawarga, awéwé ogé kudu jadi anggota masarakat anu hadé.

Ieu hal patali jeung kalungguhan manusa salaku mahluk sosial. Dina hirup

kumbuhna, hiji jalma geus tangtu bakal merlukeun jalma lian keur

lumangsungna hirup.

Patali jeung ajén bebeneran, ieu kawajiban-kawajiban awéwé téh

dianggap bener ku kelompok masarakat lantaran nyoko kana peran dan

fungsi awéwé sacara umum. Éta hal aya patalina jeung ajén moral, sabab

nyindekel kana unsur kahayang hiji jalma pikeun lumangsungna kahirupan

anu tengtrem nurutkeun kasapukan balaréa.

2) Ajén Moral

Ajén moral séjén anu euweuh patalina jeung kawajiban awéwé nya

éta ngeunaan sikep bageurna Otang ka pimitohaeun. Ieu miboga ajén

moral lantaran sacara sosial, minantu lalaki di masarakat patani kudu bisa

ngolah tanah sabab mangrupa hiji-hiji tempat nyiar kipayah keur

kahirupan sapopoé. Jadi, lain perkara bageur henteuna atawa bener

178

salahna, tapi mangrupa wujud tina pertélaan yén hiji lalaki anu bisa

ningalikeun kamampuhna ngurus tatanén ka pimitohaeun, dianggap bisa

tanggung jawab ka kulawarga upama engké jadi minantu. Snajan ieu

pamadegan mangrupa pamadegan anu heureut, tapi di masarakat anu

pakasaban utamana tatanén, pamadegan saperti kieu dianggap bisa dipaké

pikeun ngajén hiji jalma. Salian ti keur lalaki, awéwé ogé ilahar diajén

gawéna dumasar kana kamampuhna ngurus salaki jeung gurus anu gawé.

3) Ajén Kagamaan

Data GT-04:40/15 ngébréhkeun ngeunaan puasa sunat anu miboga

ajén kaagamaan. Dina ieu carita, Acih anu ngalaksanakeun puasa sunat

sangkan tinekanan sagala pamaksudan.

b. Ajén Budaya

Ajén budaya anu aya dina carpon GT-04, bisa katitén dina tabél data ieu

di handap.

Tabél 4.23




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-04:36/9 Pancatugas

2. GT-04:37/5 Mantuan pimitohaeun

3. GT-04:37/2 Sakola teu tamat

SMP lantaran teu

kamodalan

4. GT-04:38/3 Acih ngingetan Ilah

5. GT-04:38/4 Kahayang Alan nu

teu kacumponan

6. GT-04:39/2 Nasabah

7. GT-04:40/15 Puasa sunat

8. GT-04:40/16 Gusti Allah

179

Dumasar kana tabél di luhur, aya hiji ajén téori (GT-04:36/9), dua ajén

ékonomi (GT-04:37/2, GT-04:37/2), dua ajén Agama (GT-04:40/15, GT-

04:40/16), jeung opat ajén solidaritas (GT-04:36/9, GT-04:37/5, GT-04:38/3),

hiji ajén kawasa (GT-04:38/4). Dina ieu carpon teu kapanggih ajén seni.

1) Ajén Téori

Manusa mikawanoh ayana téori anu jadi konsép dina prosés ngajén

alam sabudeureun luyu jeung konsép kaélmuanana. Dina ieu kontéks

carita, kapanggih ayana konsép pangaweruh ngeunaan téori panca tugas

awéwé sakumaha anu ditétélakeun ku Nani Suwondo:

… wanita dalam keluarga itu mempunyai panca tugas yaitu (1)

sebagai istri (2) sebagai ibu pendidik (3) sebagai ibu pengatur

rumah tangga (4) sebagai tenaga kerja (5) sebagai anggota

organisasi masyarakat.

Dumasar kana pamadegan di luhur, awéwé dina kahirupan

kulawarga miboga lima pancén (panca tugas), nya éta salaku pamajikan,

salaku nu ngatur rumah tangga, salaku pangatik, salaku anu ngadidik,

jeung salaku anggota organisasi masarakat. Ieu panca tugas miboga

saeutik bébédaan jeung anu kapanggih dina carpon GT-04. Ieu di handap

mangrupa cutatanna.

“Heeh…, pan urang salaku wanita kudu sanggup

ngalaksanakeun éta pancén. Kudu jadi pangjaring nu jadi

salaki, kudu bisa ngatur rumah tangga, kudu bisa ngatik budak,

kudu bisa ngatur turunan, jeung kudu bisa jadi anggota

masarakat nu hadé,” cek Ilah mani norolang…(36/10)

Nilik kana data panca tugas anu kapanggih dina cutatan di luhur,

anu bédana nya éta aya dina perkara kalungguhan salaku pamajikan jeung

salaku pagawé di imah. Dina cutatan éta peran téh leuwih kana fungsi

pamajikan anu kudu ngaping jeung ngajaring salaki upama ngalakukeun

kasalahan. Perkara pagawé jeung nu ngatur turunan, éta dua hal mangrupa

tanggung jawab babarengan antara salaki jeung pamajikan.

180

2) Ajén Ékonomi

Dina prakna hirup kumbuh sapopoé, manusa ngagunakeun banda

jeung kajadian pikeun ngajén hiji kagunaan kalawan ngagunakeun logika

efisiensi. Dina ieu carita, data anu miboga ajén ékonomi salaku balukar

tina ayana logika efisiensi tadi, nya éta perkara waragad pikeun mayar

sakola. Dina data kapanggih, patani teu sanggup ngabiayaan sakola anak-

anakna lantaran mahal.

Konsép mahal tangtuna waé rélatif keur sawangan pada-pada

jalma. Pikeun gambaran, taun 1980-an ayana iflasi anu luhur

ngabalukarkeun mahalna ogé waragad atikan. Upama waragad sakola

30.000 per bulan dina taun 1980, taun 1981 bakal naék jadi 33.000

sabulan. Hartina, waragad sakola taun 1980-an naék 10% per taun.

Dumasar kana data di luhur, logis upama dina ieu carpon GT-04

disebutkeun yén patani teu bisa nyakolakeun anak-anakna. Ieu kontéks

diwakilan ku palaku Ilah jeung Acih, dua wanoja kampung anu hirup tina

hasil tatanén.

3) Ajén Agama

Ajén agama anu aya dina ieu carpon diwakilan ku palaku Acih anu

getol puasa sunat. Manéhna yakin upama getol ngalaksanakeun ibadah

sunah, sagala pamaksudan bakal diijabah ku Gusti Alloh. Ieu luyu jeung

katerangan yén puasa sunat bisa numuwuhkeun kacinta ka Alloh sarta

ngabalukarkeun dikobulna do’a hiji jalma.

4) Ajén Kawasa

Hiji jalma mikawanoh ajén kawasa upama ngarasa sugema upama

jalma séjén nurut kana kahayangna. Dina ieu carpon, nyampak dina palaku

Alan anu hayang meunangkeun Ilah sangkan daék nganteur kahayangna.

Manéhna ogé ngarasa boga kakuatan salaku urang kota anu kasép sarta

boga jabatan luhur di bank.

181


Ajén budaya anu pamungkas nya éta ajén solidaritas. Dina ieu

carpon, data anu miboga ajén solidaritas nya éta ngeunaan rasa cinta,

sosobatan jeung silih tulungan. Rasa cina diwakilan ku palaku Ilah jeung

Otang, sosobatan katingali tina palaku Ilah jeung Acih. Sedengkeun silih

tulungan katingali tina palaku Otang anu mantuan kolotna Ilah gawé di

sawah jeung di kebon.

4.2.5 “Guriang Tujuh” (GT-05)


Téma carpon GT-05 nya éta kamanusaan. Ieu téma nyoko kana rasa cinta

indung ka anak anu diéksplor ku pangarang. Hiji indung, bisa ngalakukeun naon

waé keur anakna, kaasup nyieun carita rékaan sangkan anakna dipikanyaah.

Sanajan dina ieu carita éta hiji indung miboga tujuh anak, manéhna teu ngarasa

boga beban.

Ieu téma diébréhkeun ku palaku utama, Embu. Salaku indung, manéhna

hayang sarua mikanyaahna tapi teu bisa lantaran aya sawatara kasang tukang anu

ngabalukarkeun bédana kayaah indung ka saurang anak tina tujuh anak. Embu,

anu ngarasa hariwang, lamun seug manéhna maot, genep budakna teu dipikanyaah

ku budakna nu cikal lantaran geus boga pamajikan. Ieu kasieun mangrupa

gambaran luhungna kanyaah indung. Ieu di handap mangrupa sawatara cutatan

anu ngagambarkeun éta téma.

Lamunanana ngajaul ka mangsa-mangsa nu bakal datang. Gusti, kedah

ka saha abdi mercayakeun barudak nu keur meujeuhna atikeun, anu

keur meujeuhna talingakeuneun? Ka Si Cikal anu kakara bubulanan

rumah tangga? Asa teu tararéga teuing. (44/3)

Reup panonna dipeureumkeun. Kacipta Si Cikal dirurungsing ku adi

sagenep-genep. Kacipta Poppy, minantuna, pusingeunana. (45/2)

… Manéhna kudu gancang-gancang nyieun carita rékaan sangkan Si

Cikal bisa ngahampura dosa adi-adina, lamun hal anu teu dipiharep

kajadian. (46/2)

182

Tina téma anu diébréhkeun, pangarang nepikeun kacindekan ngeunaan

luhung jeung sucina kacinta hiji indung ka nu jadi anak.

b. Fakta Carita

1) Galur





Ieu carita dimimitian ku gambaran kagiatan palaku Embu anu keur

ngalamun di kamarna (A). Basa lamunanana mingkin jauh, manéhna

ngarasa hariwang sieun anak-anakna anu genep teu dipikanyaah ku Si

Cikal. Manéhna tuluy nyieun carita rékaan dina buku harianna. Dina

tulisanna, carita pulang-anting ka mangsa-mangsa kakandungan ku tujuh

budak. Ieu mangrupa téhnik flash back (D1). Kajadian karasana nyeri dina

tonggong basa keur anteng nulis, miboga kalungguhan keur malikkeun

galur ka mangsa kiwari (B). Téhnik flash back loba dipaké keur nyusun

galur mundur, ogé pikeun méré gambaran ngeunaan kajadian-kajadian anu

geus kaalaman ku palaku (D2). Sanggeus kitu maju deui ka mangsa kiwari

(C), tuluy dipungkas ku Karna jeung Poppy anu nyebutkeun siap jadi

gaganti indung jeung bapa keur adi-adina (E). Upama dipolakeun, ieu

galur bisa katitén saperti ieu di handap.

A ---------- D1 ---------- B ---------- D2 ---------- C ---------- E




némbongkeun saurang palaku Embu anu hariwang budak-budakna teu

dipikanyaah. Saliwat, ieu carpon siga sub-galur, tapi sabenerna eusi carita

anu nyaritakeun mangsa-mangsa Embu anu keur ngandung tujuh budakna

183

mangrupa carita rékaan Embu, carita bohong keur budakna anu cikal

sangkan daék mikanyaah adi-adina anu genep upama manéhna geus maot.



padet. Carita anu dipidangkeun kaasup gancang. Lantaran diébréhkeun ku


dina ieu carita miboga hubungan anu dalit jeung inti carita. Palaku Embu

anu ngarasa sieun, tuluy nulis carita rékaan, lantaran gering manéhna

kapiuhan, pas hudang carita réngsé lantaran langsung meunang jawaban

tina kahariwangna. Éta galur carita dipidangngkeun sacara gancang

kalawan miboga hubungan anu dalit antarkajadianna.

(d) Dumasar Eusi


Pangna kitu, lantaran dina ieu carpon galurna museur ka palaku nya éta

Embu jeung Karna. Sanajan aya palaku séjén nya éta Poppy (pamajikan

Karna), tapi saukur dimunculkeun keur ngantebkeun pamungkas carita.

2) Palaku

Dina carpon GT-05 aya saurang palaku utama, nya éta Embu (GT-

05:44/4). Palaku tambahan aya 19 urang, nya éta Si Cikal atawa Karna (GT-

05:44/4), Poppy (GT-05:45/2), dokter (GT-05:45/4), Dewi Kunti (GT-

05:47/1), Batara Surya (GT-05:47/1), Ama (GT-05:47/2), Eyang (GT-

05:47/3), Satiwati (GT-05:49/1), dulur misan Ama (GT-05:49/4), Susilawati

(GT-05:53/2), Damayanti (GT-05:51/2), Déwi Kania (GT-05:51/3), Ema (GT-

05:54/4), emang béca (GT-05:55/2), Mustikawati (GT-05:55/4), Nuraini (GT-

05:56/1), Si Bungsu (GT-05:56/2), dokter (GT-05:55/4), jeung dokter Adi

(GT-05:57/8). Palaku Embu, Karna, jeung Poppy méré pangrojong kana eusi

katut galur carita, sésana ngan disebut ku palaku utama minangka bagian tina

pangalaman anu geus dilakonan.

184


Dumasar kana kalungguhanna, Embu mangrupa palaku

utama.Salapanbelas palaku séjénna mangrupa palaku tambahan anu

ngarojong kana eusi carita, boh sacara langsung boh teu langsung.Anu

ngarojong sacara langsung nya éta Karna jeung Poppy. Sésana mangrupa

palaku anu disebutkeun ku palaku utama dina suratna keur Karna.



ieu carpon nya éta Embu, Karna, Poppy, Satiwati, Damayanti, Emang

béca, jeung Mustikawati. Tina tujuh palaku protagonis, aya anu dumasar

kana subjéktivitas palaku utama, saperti Satiawati jeung Damayanti. Aya

ogé palaku Embu, Karna jeung Poppy anu objéktif dumasar kana

penampilan dina carita anu bisa diajén ku nu maca.

Ieu di handap mangrupa sawatara cutatan anu ngébréhkeun

kaprotagonisan Satiawati jeung Damayanti dumasar pamadegan indungna,

salaku palaku utama.

Nya Satiawati anu nyeungceurikan bari ngupah-ngapéh, pajar

téh: “Ulah sieun Embu, nu teu lepat mah pasti katangén

bersihna!” pokna bari eueuriheun. (49/3)

Nya dingaranan Damayanti. Anak anu teu weléh didama-dama,

dianti-anti. (51/3)

Palaku Embu atra mangrupa palaku protagonis, lantaran ieu palaku

salawasna jadi palaku séntral. Ti mimiti carita, pangarang geus méré

gambaran kana ieu palaku salaku hiji indung anu kacida mikanyaah anak-

anakna anu nganteng parat nepi ka ahir carita.

Karna jeung Poppy ogé mangrupa palaku protagonis, lantaran

manéhna kacida mikanyaah Embu. Salian ti éta, Karna jeung Poppy ogé

siap jajadi gaganti indung jeung bapa upama Embu geus teu aya. Ieu


185

Embu tong seueur nu dimanahan. Sing percanten, abdi sareng

Poppy nu bakal janten gegentos Ama sareng Embu kanggo adi-

adi. (58/1)



(c) Dumasar Watek

Ditilik tina wangun watekna, dina ieu carpon aya genep urang

palaku anu miboga watek basajan sarta saurang palaku anu watekna

kompléks. Palaku anu miboga watek basajan nya éta Karna, Poppy,

Satiwati, Damayanti, tukang béca, jeung Mustikawati. ieu para palaku

waterna teu mekar atawa statis, lantaran ngan digambarkeun saliwat dina

carita.

Palaku Embu miboga watek anu kompléks, lantaran watekna

mekar kalawan dinamis nuturkeun guluyurna carita. Pangna Embu kaasup

kana watek kompléks, lantaran kaayaan batinna digambarkeun salaku

awéwé anu lembut tapi pengkuh nyekel prinsip. Manéhna ogé gambaran

awéwé anu satia ka salaki sarta mangrupa wanoja mandiri anu teu kudu

ngahésékeun batur atawa gumantung ka batur. Sanajan kitu, Embu ogé

miboga watek pesimis nyanghareupan hirupna. Manéhna ngarasa yén

panyakitna beuki parna sarta moal bisa cageur deui sabihari. Manéhna ogé

miboga panyangka goréng ka anak jeung minantuna.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Embu, Karna, Poppy, Satiwati,

Damay anti, tukang béca, jeung Mustikawati mangrupa palaku tipikal.

Sedengkeun Dokter, Dewi Kunti, Batara Surya, Ama, Eyang, dulur misan,

Susilawati, Déwi Kania, Ema, Dokter, jeung Dokter Adi kaasup palaku

nétral anu ngan saukur aya dina eusi carita, teu milu mangaruhan sacara

krusial kana guluyurna carita.

186

3) Latar




Tabél 4.24

Data Latar GT-05


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

1. GT-05:44/1 Kamar

2. GT-05:44/1 Isuk-isuk

3. GT-05:44/1 Pipir imah

4. GT-05:47/2 Tutugan gunung Haruman


6. GT-05:53/5 Salapan bulan

7. GT-05:54/4 Bumi Ema

8. GT-05:55/1 Sajam

9. GT-05:55/1 Rumah sakit

10. GT-05:55/1 Tilu parapat jam

11. GT-05:44/4 Sawangan kana kahirupan

12. GT-05:45/1 Cara mikir wanoja salaku

pamajikan, indung, anak,

jeung mitoha

(a) Tempat

Aya genep latar tempat dina carpon GT-05 ieu, nya éta kamar (GT-

05:44/1) anu mangrupa tempat Embu ngalamun. Ieu tempat mangrupa

tempat utama lumangsungna carita. Latar pipir imah (GT-05:44/1)

mangrupa tempat ayana tangkal jeruk bali, anu kembangna diperhatikeun

ku Embu jeung diibaratkeun kana hirupna anu geus kolot. Tutugan

Gunung Haruman (GT-05:47/2) mangrupa tempat kajadian basa

pisalakieun Embu kacilakaan. Luar kota (GT-05:54/4) mangrupa tempat

Ama tugas, basa Embu rék ngalahirkeun Mustikawati. Bumi Ema (GT-

05:54/4) nya éta imah tempat indungna Embu cicing. Dina ieu carita teu

187

nyaritakeun lakawan lengkep ngeunaan kaayaan imah Ema, lantaran basa

kacaritakeun Embu ka imah Ema, Ema keur euweuh. Rumah Sakit (GT-

05:55/1) mangrupa tempat Embu ngalahirkeun Mustikawati. Tina tujuh

anak Embu, ngan palaku Mustikawati anu kacaritakeun sacara éksplisit

dilahirkeun di rumah sakit.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya lima. Waktu isuk-isuk(GT-

05:44/1) mangrupa waktu basa Embu keur ngalamun di kamar. Dina ieu

carita teu disebutkeun sacara langsung yén kajadian carita lumangsung

isuk-isuk, tapi ngaliwatan gambaran kaayaan saperti cutatan ieu di handap.

Ibun masih ngagaréndang dina tungtung dangdaunan basa

manéhna mukakeun jandéla kamarna. Hawa seger karasa

nyerep kana tulang sungsum… (44/1)

Tina cutatan di luhur, sanajan teu disebutkeun isuk-isuk, tapi nu

maca bisa apal yén upama masih kénéh aya ciibun jeung hawa seger

nétélakeun waktu isuk-isuk. Waktu salapan bulan(GT-05:53/5)mangrupa

lilana Embu kakandungan dibarung ku kasiksana awak lantaran teu bisa

barangdahar. Waktu sajam (GT-05:55/1) mangrupa lilana waktu anu kudu

dilakonan ti imah Embu ka imah Ema upama kana béca. Sajamtilu parapat

jam(GT-05:55/1) mangrupa lilana waktu anu kudu dilakonan ti imah Ema

ka rumah sakit upama kana béca.

(c) Sosial

Aya dua latar sosial dina ieu carpon, nya éta GT-05:44/4 anu

ngébréhkeun sawangan hirup palaku Embu kana kahirupan. Manéhna

nganggap yén di dunya euweuh nu abadi, kabéh pasti aya mangsana ka

kalanggengan. Latar sosial séjén anu kapanggih nya éta GT-05:45/1 anu

mangrupa gambaran cara mikir wanoja (Embu) dumasar kana

kalungguhanna salaku pamajikan anu kudu tuhu tur satia ka salaki, salaku

indung anu mikadeudeuh anak-anakna, salaku anak anu salawasna ménta

188

rido jeung do’a ti indung, jeung salaku mitoha anu sakudua mikanyaah

minantu jeung teu boga pamikiran goréng.


Unsur semiotik dina ieu carpon GT-05 aya tilu, nya éta ikon, indéks, jeung

simbol. Éta data diinterprétasikeun dina wangun tabél kalawan dirojong ku data

cutatan tina carpon GT-05.

a. Ikon


jeung ikon métaforis.

Tabél 4.25



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-05:44/2 Kembang murag

katebak angin

Kembang anu murag

katebak angin

disawang ku palaku

yén taya nu abadi,

éta rasa dibarung

ayana kanyaah anu

rohaka sanajan

mémang kudu

tumarima upama

waktu palastra

(kembang murag)

cunduk ti ajalina

(angin). Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

Deudeuh kembang,

marurag katebak

angin.

2. GT-05:44/3 Nyusul salakina Nyusul salakina dina

ieu kontéks

mangrupa gambaran

189


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

waktu jeung kasieun

kana maot. Palaku

ngarasa seunggah

ninggalkeun budak-

budakna anu tujuh.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Rasa lewangna

beuki nambahan

mun ras inget kana

umurna nu geus

leuwih ti tengah

tuwuh. Biheung isuk

biheung pagéto

manéhna bakal

nyusul salakina ka

kalanggengan.

3. GT-05:45/3 Samagaha Samagaha

nyitrakeun sacara

langsung kana

kaayaan anu poék

mongkléng. Dina ieu

kontéks, anu

poékeun téh nya éta

mangrupa kabingung

pilampaheun anu

kudu disorang. Ieu


di handap.

Hidep kudu terang

kumaha samagahana

haté Embu! Lain

Embu téga!

4. GT-05:45/4 Jampé Jampé dina ieu

kontéks lain

mangrupa kekecapan

anu dilisankeun

pikeun nyageurkeun

hiji panyakit, tapi

190


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

mangrupa élmu

ngeunaan kanyaah

lanceuk ka adi, yén

kudu bisa

nganyahokeun kana

pasipatanana. Ieu


di handap.

Ngan aya jampéna,

Karna, sangkan

hidep bisa rido,

hidep kudu bisa

nganyahoankeun

kana pasipatanana.

Ari sipat budak téa,

Anaking, gumantung

kana kaayaan

mangsa

dikandungna.

5. GT-05:46/1 Tunggal sagetih Dina ieu kontéks,

tunggal sagetih

mangrupa tanda yén

tujuh barudak Embu

asalna ti kolot anu

sarua.

6. GT-05:46/1 Dulur pet ku

hinis

Dina ieu kontéks,

tunggal sagetih

mangrupa tanda yén

tujuh barudak Embu

asalna ti kolot anu

sarua.

7. GT-05:46/1 Lahir

patungturan hulu

Dina ieu kontéks,

tunggal sagetih

mangrupa tanda yén

tujuh barudak Embu

asalna ti kolot anu

sarua. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

191


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

Hidep bakal yakin

yén hidep jeung adi-

adi téh tunggal

sagetih. Dulur pet ku

hinis, nu lahir

patungturun hulu.

8. GT-05:47/2 Diheulang Diheulang atawa

dipaok heulang

mangrupa istilah

pikeun ngébréhkeun

rasa kaleungitan anu

ujug-ujug. Dina ieu

kontéks, rasa siga

diheulang

karandapan ku

Embu anu

ditinggalkeun maot

ku beubeureuhna,

saméméh

ngarangkep jeung

Ama. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

Pisaminggueun deui

nikah, manéhna

tiwas basa keur

ngebut di tutugan

Gunung Haruman.

Embu téh asa

diheulang, Karna.

9. GT-05:47/2 Poék leuwih ti

samagaha

Samagaha

nyitrakeun kaayaan

anu poék. Dina ieu

kontéks, hartina

mangrupa rasa sedih

jeung bingung

lantaran ditingalkeun

maot ku beubeureuh

anu pisaminggueun

deui rék nikah. Ieu


192


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

di handap.

Pisaminggueun deui

nikah, manéhna

tiwas basa keur

ngebut di tutugan

Gunung Haruman.

Embu téh asa

diheulang, Karna.

Haté Embu harita

poékna leuwih-

leuwih ti samagaha.


nyanghareup ati

mungkir

Lampah teu luyu

jeung ketereg haté.

Dina ieu kontéks

karandapan ku

Embu anu daék

ditikah sarta

ngalayanan Ama

sakumaha mistina

pamajikan ka salaki,

tapi haté tetep

manteng ka nu geus

tilar. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Dina ayaran rumat

tangga tepi ka

ngandung ku hidep,

haté Embu angger

ngolémbar, teu

mandep ka nu jadi

salaki. Éstu

beungeut

nyangharep ati

mungkir.

193

b. Indéks

Indéks anu aya dina carpon GT-05 aya anu mangrupa indéks réangkak

paripolah, gejala fisik, aktualisasi, jeung barang. Éta bisa katitén dina data

tabél ieu di handap.

Tabél 4.26



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-05:44/1 Ngarénghap jero Réngkak

paripolah

Dina ieu kontéks, nyeuseup

hawa kalawan jero bisa

dihartikeun lantaran hayang

ngaleupaskeun bangbaluh anu

aya dina haté jeung pikiran

Embu. Ieu katitén dina cutatan

di handap.

Manéhna ngrénghap jero,

nyeuseup hawa seger

sadaékna.

2. GT-05:44/2 Deudeuh,

kembang

Aktualisasi Dina ieu kontéks,

mikadeudeuh kembang

mangrupa indéksikal tina rasa

nu hanjelu dibarung ku rasa

nyaah jeung manglebarkeun

yén hal nu éndah ogé hiji

waktu bakal paéh, kitu deui

manusa. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Deudeuh kembang, marurag

katebak angin.

3. GT-05:46/2 Buku harian Barang Buku harian mangrupa barang

anu dipaké nulis surat anu

sabenerna mangrupa carita

rékaan keur Karna ti Embu

sangkan Karna bisa

ngahampura dosa adi-adina

lamun seug adi-adina

ngalakukeun kasalahan. Ieu


194


(1) (2) (3) (4) (5)

Karayap manéhna

ngadeukeutan méja tulis,

néangan buku harian. Ceuk

pamikirna, manéhna kudu

ngajéntrékeun yén kakurang

barudak téh raket patalina

jeung tingkah paripolah

indung bapana… Manéhna

kudu gancang-gancang nyieun

carita rékaan, sangkan Si

Cikal bisa ngahampura dosa

adi-adina. lamun hal anu teu

dipiharep kajadian.

4. GT-05:46/2 Kacilakaan Gejala

fisik

Kacilakaan dina ieu kontéks

nya éta kaayaan fisik awéwé

nu meunang aéb,

kakandungan saméméh sah

boga salaki. Awéwé anu

dipikahariwang sieun

kacilakaan nya éta budak-

budak awéwé Embu anu

genep. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Ras deui ka barudakna anu

genep, awéwé wungkul,

kumaha mun seug

“kacilakaan”, ngarandapan

nasib goréang tur aéb?

5. GT-05:49/2 Beubeulahan

nyawa

Aktualisasi Beubeulahan nyawa dina ieu

kontéks mangrupa sesebutan

indung ka nu jadi anak cikal

lantaran kanyaahna anu

leuwih tibatan nyaah ka anak-

anakna nu lian. Karna, budak

cikal Embu éstu budak anu

pangdipikanyaahna. Ieu

katitén dina cutatan kalimah

langsung Setiawati basa

Karna mangmeunangkeun

Ama nuduh Embu nu lain-

lain.

195


(1) (2) (3) (4) (5)

“Kakang! Kapan kakang téh

beubeulahan nyawa Embu,

naha Kakang téga ngaraheutan

manah Embu? Kakang

telenges, kacida..”

6. GT-05:49/4 Antipati ka

lalaki

Réngkak

paripolah

Anu antipasti ka lalaki dina

ieu kontéks nya éta Satiawati.

Ceuk Embu, pangna kitu téh

lantaran waktu dikandungna,

Embu dituduh ku Ama midua

haté. Sanajan Embu ngarasa

teu narima, tapi tetep satia ka

Ama. Lantaran keur

dikandungan, Embu dituduh

midua haté. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Ulah kagét, lamun Satiawati

rada antipatika lalaki… basa

Embu keur kakandungan ku

manéhna, Ama kungsi nuduh

Embu midua haté.

7. GT-05:54/3 Awak ngayakas

blég rorongkong

hirup

Gejala fisik Awak anu diupamakeun kana

kayakas jeung rorongkong,

dina ieu kontéks dipaké

pikeun ngagambarkeun

kaayaan fisik hiji jalma anu

begang leuwih ti misti. Embu

anu awakna begang lantaran

Embu tara daék dahar da sok

kautahkeun deui. Ieu katitén


Awak beuki lila beuki ruksak.

Ningal dahareun téh ngan bati

kabita, da lamun am didahar

mah kapan ukur memenitan

ogé pasti kaluar deui

kautahkeun … (53/5) Awak

ngayakas, blég rorongkong

hirup

196


(1) (2) (3) (4) (5)

8. GT-05:54/4 Bobokong

tingjeletot

Gejala fisik Dina ieu kontéks, gejala fisik

bobokong tingjeletot

kaalaman ku Embu anu rék

ngalahirkeun budak kalmia.


handap.

Basa karasa bobokong

tingjeletot, tandana rék

ngalahirkeun, Embu indit

sorangan ka bumi Ema.

9. GT-05:56/1 Tara cengkat

tina pangsalatan

Réngkak

paripolah

Dina ieu kontéks, paripolah

Embu anu tara cengkat tina

pangsalatan ngébréhkeun du’a

anu teu pegat-pegat, neneda ka

nu Maha Kawasa, hayang

dibéré budak lalaki. Ieu


Beurang peuting teu sirikna

tara cengkat tina pangsalatan,

neneda sangkan boga budak

lalaki.

10. GT-05:57/1 Nitipkeun jimat Réngkak

paripolah

Jimat dina ieu kontéks nya éta

anak-anak Embu anu tujuh.

Bakat ku nyaah jeung

bungahnana, nepi ka Embu

nyebutna jimat. Tapi lantaran

geus beuki kolot, Embu

bingung kudu saha

mihapékeun budak-budakna

sabada Ama miheulaan ka

kalanggengan. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Meureun geus kadar ti Gusti,

Embu kudu boga jimat tujuh.

Embu bagja, Karna… Tapi

basa awak karasa kacida

ropohna, sanggeus Ama lawas

ngantun, Embu jadi baluweng.

Kudu ka saha Embu nitipkeun

jimat?

197


(1) (2) (3) (4) (5)

11. GT-05:57/2 Leungeun

ngadégdég rosa.

Téténjoan asa

beuki muter

Gejala fisik Leungeun anu ngadégdég

jeung titingalian anu asa muter

mangrupa tanda gejala fisik

tina awak anu keur dina

kaayaan gering. Ieu hal

kaalaman ku Embu basa geus

réngsé nulis surat dina buku

harian. Ieu katitén dina cutatan

di handap.

Leungeunna ngadégdég rosa.

Téténjoanna asa beuki muter.

Masih kapikiran ku manéhna

pikeun nyumputkeun buku

harian kana handapeun angel.

Basa kadéngé aya nu

ngetrokan panto, manéhna

geus taya tangan pangawasa

pikeun ngobahkeun awakna.

12. GT-05:57/9 Kolong anggel

disasaran

Réngkak

paripolah

Nyasaran kolong anggel

mangrupa tanda paripolah tina

néangan hiji barang. Dina ieu

kontéks, lantaran kaburu

kapiuhan, Embu teu kaburu

nyumputkeun buku harian.

Barang inget, manéhna

néangan ka handapeun anggel

tapi teu kapanggih. Ieu katitén


Ras manéhna inget kana

sisimpenan handapeun anggel.

Tapi, kumaha rék nepikeunana

ka Karna jeung Poppy. Kolong

anggel disasaran. Euweuh

nanaon.

13. GT-05:57/9 Keretas

salambar

Barang Keretas salambar dina ieu

kontéks mangrupa tanda tina

pesen tulisan di jerona, lain

saukur keretas kosong anu

euweuh eusian. Ieu katitén


198


(1) (2) (3) (4) (5)

Euweuh nanaon. Sakali deui,

tapi ukur aya keretas

salambar. Bari panasaran

keretas diilikan.

14. GT-05:58/3 Ubar Barang Ubar dina ieu kontéks lain

ubar ti dokter pikeun ngubaran

panyakit kangker rahim anu

karandapan ku Embu, tapi

ubar haté anu nyageurkeun

bangbaluh pikir. Ubar di dieu

nya éta kalimah anu ditulis ku

Karna dina keretas salambar.

Éta tulisan minangka

pangreugreug haté Embu. Ieu

bisa katitén dina cutatan di

handap.

Eusi tulisan dina keretas

handapeun anggel: Embu tong

seueur nu dimanahan. Sing

percanten, abdi sareng Poppy

nu bakal janten gegentos Ama

sareng Embu kanggo adi-adi.

(58/1)

Keun… Keun teuing

anaking… Kiwari Embu geus

pasrah, teu kudu diubar-abér.

Ayeuna gé enggeus cageur.

Lain, lain ubar ti dokter

pibareunana ogé. Tapi ieu dina

keretas sacewir.

c. Simbol


handap.

199

Tabél 4.27



(1) (2) (3) (4)

1. GT-05:47/2 Dipati Karna Simbol anak hasil samuni Déwi Kunti ti

Bataran Surya. Ieu katitén dina cutatan di

handap.

Lamun hidep resep kana carita wayang,

pasti terang naon sababna Embu méré

ngaran Karna ka hidep. Apal meureun saha

ari Dipati Karna? Putra Dewi Kunti hasil

samuni jeung Batara Surya.

2. GT-05:50/3 Déwi Setiawati Simbol istri anu satia. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Hidep terang dongéng Déwi Setiawati dina

wayang, Karna? Satiwati téh istri anu satia

ka carogé. Najan rék ngemasi pati, angger

buméla tumutur.

3. GT-05:51/3 Déwi Kania Simbol ratuning istri anu parigel, rancagé

jeung rapékan. Ieu katitén dina cutatan di

handap.

… Déwi Kania mah ratu-ratuning istri,

rapékan, percéka tur binékas.


a. Ajén Sosial

Ajén budaya anu aya dina carpon GT-05, bisa katitén tina tabél data ieu

di handap.

Tabél 4.28




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. GT-05:44/1 Ibun dina tungung

dangdaunan

200



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

2. GT-05:48/1 Sabar

3. GT-05:48/3 Dosa

4. GT-05:48/3 Soléh

5. GT-05:50/6 Nyiram dipungpang

kahayang

6. GT-05:50/6 Bugah/sedih jadi

matak keur budak nu

di kandung

7. GT-05:50/1 Wirid di pangsalatan

Dumasar kana tabél di luhur, bisa katitén aya dua data anu ngandung

ajén bebeneran, hiji ajén kaéndahan, tilu ajén moral, jeung opat ajén

kaagamaan.

1) Ajén Bebeneran

Ajén bebeneran dina ieu carpon nyampak dina dua data GT-

05:50/6 anu ngébréhkeunngeunaan kaayaan hiji indung anu keur

kakandungan. Ieu kaayaan ngabalukarkeun sawatara konsép ngeunaan

bener henteuna éta gambaran kaayaan. Data anu kahiji, awéwé anu keur

kakandungan tuluy nyiram, boga hiji kahayang, ceuk sawatara masarakat

teu meunang dipungpang, sabab bakal ngalantarankeun budakna ngelay.

Salian ti éta, upama dipungpang bisi jadi pikiran. Lamun geus matak jadi

pikiran patali jeung data anu kadua yén bungah jeung sedihna indung anu

keur kakandungan, bakal jadi matak ka budak anu dikandungna.

2) Ajén Kaéndahan

Ajén kaéndahan ébréh dina basa anu dipaké ku pangarang waktu

ngamimitian carita ku cara ngagambarkeun kaaaan isuk-isuk nepi ka

karasa éndahna, sanajan teu disebutkeun isuk-isukna. Éta bisa katitén dina


Ibun masih ngagaréndang dina tungtung dangdaunan basa

manéhna mukakeun jandéla kamarna. Hawa seger karasa

nyerep kana tulang sungsum… (44/1)

201

Tina cutatan di luhur, bisa katitén cara ngolah basana nepi ka

miboga ajén kaéndahan anu khas.

3) Ajén Moral jeung Kaagamaan

Ajén moral dina ieu data GT-05:48/1 jeung dua data GT-05:48/3

patali jeung ajén kaagamaan. Data GT-05:48/1 ngébréhkeun ayana sikep

anu hadé dina nyanghareupan pasualan kahirupan. Data GT-05:48/3

ngébréhkeun dua ajén ngaeunaan konsép alus jeung bener dumasar kana

tatapakan kaagamaan. Dina ieu carpon, ieu ajén nyoko kana kajadian anu

kaalaman ku palaku Ama anu digambarkeun salaku jalma anu sabar jeung

soléh. Perkara dosa, ayana kasadaran hiji jalma ngeunaan konsép kasalahn

atawa méngpar tina aturan agama mangrupa gambaran yén palaku bisa

ngabédakeun mana anu bener jeung mana anu salah dumasar kana aturan

kaagaman jeung aturan anu aya di masarakat. Ajén kaagamaan lianna nya

éta data GT-05:50/1. Ieu data ngébréhkeun pancegna prinsip kaagaman

anu dicekel anu diyakini ku palaku.

b. Ajén Budaya

Data ajén budaya dina carpon GT-05 bisa katitén dina tabél di handap.

Aya tilu belas ajén budaya.

Tabél 4.29




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-05:45/4 Sipat budak gumatung

keur dikandung

2. GT-05:45/5 Kangker rahim

3. GT-05:46/4 Carita wayang

4. GT-05:47/2 Iman

5. GT-05:48/1 Wekel kana agama

6. GT-05:49/4 Ama jeung Embu nu

silih mikanyaah

7. GT-05:44/4 Kanyaah Embu ka

202



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

anak

8. GT-05:58/1 Kanyaah Karna jeung

Poppy ka Embu jeung

adi-adi

9. GT-05:50/6 Bungah/sedih jadi

matak keur budak nu

dikandung

10. GT-05:53/2 Gusti

11. GT-05:54/2 Jalma bisa maot mun

teu dahar

12. GT-05:55/4 Bronchitis teu

meunang keuna ku cai

13. GT-05:56/1 Kawasa Pangéran

Dumasar kana data anu kapanggih dina tabél di luhur, katitén aya lima

ajén téori, opat ajén agama, hiji ajén seni, jeung tilu ajén solidaritas. Dina ieu

carpon teu kapanggih ajén ékonomi jeung ajén kawasa.

1) Ajén Téori

Ajén téori nyoko kana ayana konép-konsép kaélmuan anu patali

jeung dunya kaséhatan. Upamana dina data GT-05:45/4 jeung GT-05:50/6

anu mangrupa pertélaan ti palaku Embu anu ngébréhkeun yén kaayan

psikologis awéwé anu keur kakandungan, bakal méré pangaruh kana sipat

atawa sikep budak anu keur dikandungna. Ieu hal luyu jeung hasil studi

jeung risét anu dilakukeun ku para ahli, sakumaha anu ditétélakeun ku Dr.

Fakhir Aqil (aya dina www.al-shia.org).

“Kesehatan jasmani dan kondisi psikis ibu sangat berpengaruh

pada janin. Rasa cemas, kalut, takut, dan sebagainya, dapat

mengakibatkan hal yang serupa pada jiwa anak. Ketegangan

dan goncangan yang dialami oleh seorang ibu hamil akan

mengakibatkan hal-hal yang tidak diinginkan pada janin.

Bahkan hal itu akan membuat anak yang ia kandung menjadi

seorang yang emosional. Masa kehamilan juga sangat

berpengaruh pada kestabilan jiwa dan mental anak”.

203

Tina hasil panalungtikan di luhur, katitén yén kaayaan émosi anu

keur kakandungan saperti Embu bakal mangaruhan kaayaan émosi anak

anu dikandungna. Data GT-05:45/5 ngeunaan kangker rahim anu

karandapan ku palaku Embu ngabalukarkeun rasa kasieun jeung pesimis

anu pohara kana hirupna. Manéhna ngarasa yén hirupna moal lila deui.

Sacara téori, kangker rahim mangrupa panyakit anu karandapan ku

awéwé. Anu ngarandapan ieu panyakit, nurutkeun Prof Dr dr Ketut

Suwiyoga, SpOG (K), dina 1980-an, rata-rata penderita kangker rahimaya

dina umur 52,5 taun.

Salian ti éta, dina data GT-05:54/2, ditétélakeun yén jalma bakal

maot upama teu dahar. Sacara téori, ieu pamadegan luyu jeung konsép

kaélmuan yén hirupna manusa di ieu dunya ngabutuhkeun énérgi atawa

tanaga anu sumberna tina nutrisi anu didahar.

Ajén téori séjén kapanggih dina data GT-05:55/4 anu nétélakeun

yén jalma anu kakeunaan ku panyakit bronchitis teu meunang keuna ku

cai. Sacara téori, panyakit bronchitis mangrupa panyakit inféksi paru-paru

anu ngabalukarkeun sensitif kana cai jeung hawa tiis.

2) Ajén Agama

Data anu nétélakeun ayana ajén agama nya éta GT-05:47/2,GT-

05:48/1, jeung GT-05:56/1. Data GT-05:47/2 ngébréhkeun yén kaimanan

bisa jadi kendali emosi keur hiji jalma. Sakumaha anu kaalaman ku

palaku Embu basa pisaminggueun deui kana waktu nikah, pisalakieunna

kacilakaan nepi ka maot. Dina kontéks eusi catita, lamun seug teu kuat

iman mah manéhna hayang nemahan pati nyusul pisalakieunna.

Dina data GT-05:48/1, katitén ayana kritéria pisalakieun anu kudu

sabar jeung wekel kana agama. Ieu hal tangtu waé patali jeung

kalungguhan lalaki dina rumah tangga salaku imam kulawarga. Data

lianna nya éta GT-05:56/1 anu ngébréhkeun yén moal aya au bisa

miheulaan atawa mungpang tina kawasa jeung pangersa Pangéran.

204

3) Ajén Seni

Ajén seni anu aya dina ieu carpon nya éta ngeunaan carita wayang

(GT-05:46/4). Palaku Embu matalikeun ngaran-ngaran budakna jeung para

palaku anu aya dina carita wayang. Saperti Karna tina Dipati Karna,

Satiawati, Dewi Kania, Mustikawati.

Salian ditepikeun dina ngaran-ngaran palakuna, ajén seni carita

wayang geus leuwih tiheula diébréhkeun dina jejer ieu carpon, “Guriang

Tujuh”. Dina carita wayang, Guriang Tujuh mangrupa tujuh naga anu

ngajaga Lalayang Salakadomas. Dina ieu carpon, guriang tujuh dipaké

pikeun ngawakilan tujuh urang anak-anak Embu.


Ajén-inajén solidaritas dina ieu carpon nya éta aya dina data GT-

05:49/4, anu ngébréhkeun ayana rasa cinta antara Ama jeung Embu. Data

GT-05:44/4 ngébréhkeun kanyaah Embu ka anak-anakna nepi ka ngarasa

hariwang sieun euweuh nu mikanyaah upama manéhna maot. Data GT-

05:58/1 ngébréhkeun kanyaah anak ka indung jeung adi-adi anu ébréh dina

palaku Karna. Palaku Poppy ogé ngagambarkeun rasa nyaahna ka mitoha

jeung adi-adi beuteung.

4.2.6 “Harga Hiji Surat” (GT-06)


a. Téma

Téma carpon GT-06 nya éta kamanusaan. Ieu téma nyoko kana ayana

pamadegan-pamadegan pangarang ngeunaan rasa cinta anu sipatna manusiawi

dina kahirupan rumah tangga. Konsép anu diébréhkeun dina ieu carita

mangrupa konsép cinta anu leuwih luhung tibatan konsép cinta dina carpon

GT-05. Ieu hal lantaran cinta antara salaki jeung pamajikan geus leuwih

universal. Di dinya aya kanyaah salaki ka pamajikan, pamajikan ka salaki,

kolot ka anak, jeung anak ka kolot dina wengkuan kulawarga. Rasa cinta dina

205

ieu carita leuwih kompléks sabab patali jeung kaayaan ékonomi, salingkuh,

sarta harga diri lalaki jeung awéwé.


kamanusaan kalawan konsép cinta dina kulawarga.

Geus katempo ti mimiti manéhna balaka yén pagawéanana macét

ku lantaran bangkrut téh ngariukna beungeut Ratna bet matak

nyentug kana haténa… (61/3)

“Cik atuh Rat, sakalieun teu aya keur Ratna mah kumaha wé

carana. Ulah nyiksa manéh kitu, akang teu téga!” (62/8)

“Bilih teu uninga tuang rayi anu jenengan Ratna téh parantos

ngalambangsari sareng Diréktur Pausahaanana, dununganan, nya

éta salaki abdi!” (68/1)

“Kumaha mun akang teu suka? Tapi akang moal nyerahkeun da

gedé duriat ka Ratna.” (72/3)

“Ratna ulah kacida teuing ngahinakeun akang ku cara sarupa kitu.

Akang lalaki, sanajan euweuh gawé, akang teu hayang ngajual

talak ka pamajikan.” (74/2)

Tina sawatara cutatan di luhur, kitten yén téma kamanusaan

diébréhkeun ngaliwatan paguneman langsung antarpalaku jeung ngaliwatan

narasi ti pangarang.

b. Fakta Carita

1) Galur





Ieu carita dimimitian ku munculna palaku Ratna anu sibuk

nataharkeun dangdanana lantaran rék aya acara di kantor, sarta tuluy aya

nu néang maké mobil (A). Sanggeus Ratna indit, Ilham ngalamun nginget-

nginget kajadian-kajadian anu geus disorang ku manéhna jeung Ratna. Ti

206

mimiti maksa Ratna sangkan daék dikawin ku manéhna, boga anak tilu,

nepi ka bangkrutna pausahaan tempat Ilham digawé. Ieu mangrupa téhnik

flash back (D1) anu digunakeun ku pangarang sangkan sangkan eusi carita

bisa diébréhkeun kalawan gembleng. Galur maju ka hiji poé waktu Ilham

kadatangan sémah awéwé, pamajikan dunungan Ratna (B). Tidinya, galur

maju deui ka mangsa Ratna nembrakeun rusiah salingkuhna nepi ka

manéhna paséa rongkah jeung Ratna (C). Paséa rongkah ngabalukarkeun

ngamukna Ilham ka Ratna nepi ka manéhna sorangan maéhan manéh

(D2). Ieu pangrupa hasil akumulasi tina A, B, C, jeung D1 anu miboga

hubungan dalit dina carita. Carita dipungkas ku salametna Ratna sanggeus

disiksa ku Ilham. Upama dipolakeun, ieu galur bisa katitén saperti ieu di

handap.

A ---------- D1 ---------- B ---------- C ---------- D2---------- E




némbongkeun palaku Ilham jeung Ratna anu sacara dominan aya dina ieu

carpon.


Ditilik tina padet henteuna, ieu galur kaasup kana galur anu

anggang. Ieu galur, midangkeun caritana sacara kendor sarta hubungan

antarkajadianna ogé teu dalit. Pangarang kawilang anca dina nembrakkeun

runtuyan carita. Kajadian-kajadian anu diébréhkeun dina galur flash back

ogé teu kabéh miboga hubungan anu sacara langsung kana eusi carita

mangsa kiwari. Sanajan kitu, kajadian-kajadian anu anggang éta,

diakumulasi jadi hiji pasualan gedé anu ngabalukarkeun konflik dina ieu

carita.

207

(d) Dumasar Eusi


Ieu galur patali jeung eusi carita anu karandapan ku palaku utama Ilham

jeung Ratna. Ieu dua palaku jadi palaku séntral anu ngahirupkeun carita.

Kajadian-kajadian anu tumiba ka Ilham mangrupa balukar tina kalakuan

Ratna. Kitu deui kajadian anu kaalaman ku Ratna, dina enas-enasna

dilantarankeun ku polah Ilham mangsa baheula.

2) Palaku

Dina carpon GT-06, aya dua belas urang palaku, nya éta Ratna (GT-

06:59/1), Ilham (GT-06:59/3), mahasiswa anu jadi dunungan Ratna (GT-

06:61/4), Ceu Atik (GT-06:63/3), indung Ratna (GT-06:63/7), bapa Ratna

(GT-06:63/7), pamajikan dunungan Ratna (GT-06:65/3), tatangga anu

nganyahoankeun kajadian di imah Ilham (GT-06:75/6), hansip anu mimiti

nganyahoankeun Ilham jeung Ratna baloboran getih (GT-06:75/6), Si

Bungsu(GT-06:76/2), dokter (GT-06:76/3), jeung pulisi (GT-06:76/2. Dua

urang palaku méré pangrojong kana eusi katut galur carita sacara langsung,

anu sapuluh urang palaku ngan disebut ku dua urang palaku tadi minangka

bagian tina pangalaman anu dilakonan.


Dumasar kana kalungguhanna, Ilham jeung Ratna mangrupa

palaku utama. Ieu dua urang palaku mangrupa palaku séntral dina

carpon anu ngahirupkeun carita kaasup konflik-konflik di jerona.



ngarojong palaku utama sacara langsung nya éta GT-06:65/3,manéhna nya

éta pamajikan dunungan Ratna anu méré nyaho ka Ilham yén Ratna jeung

salakina salingkuh.

208



ieu carpon nya éta Ilham. Sanajan dina carita digambarkeun Ilham miboga

sikep goréng anu megatkeun tali duriat Ratna jeung kabogohna, tapi

upama ningali eusi carita kalawan gembleng, bisa katitén yén Ilham

mangrupa palaku anu miboga sipat hadé. Gedé ambekna Ilham, malah

nepi ka wani nyiksa pamajikanna ku beling jeung botol peupeus lain

ébréhan sipatna nu antagonis, tapi dirojong ku palaku Ratna anu antagonis

nepi ka Ilham salaku lalaki ngaluarkeun émosina nepi ka teu kakontrol. Ieu

di handap mangrupa sawatara cutatan anu ngébréhkeun kaprotagonisan

Ilham.

…Ilham ogé rumasa kawin ka Ratna téh sanggeus megatkeun

duriat batur anu geus masket… (61/4)

“Cik atuh Rat, sakalieun teu aya keur Ratna mah kumaha wé

carana. Ulah nyiksa manéh kitu, akang teu téga!” (62/8)

“Na atuh ari enya mah digawé Ratna téh teu bébéja ka akang ,

ngarah akang teu deudeupeun.”… (64/5)

“Rat, akang sakumaha beuratna ka pamajikan, dipikir mah milu

dosa lmun ngantep Ratna terus icikibung dina dosa lantaran

midua haté. Kalah kumaha ogé dina agama mah kapan teu

meunang awéwé kitu peta téh.” Ceuk Ilham sorana leuleuy.

(73/6)

Tina sawatara cutatan di luhur, bisa katitén yén palaku Ilham

sanggeus jadi salaki sarta bapa ti anakna nu tilu miboga sipat anu hadé,

nyaah ka pamajikan sanajan pamajikanna geus ngalakukeun lampah

goréng jeung salaki batur.

Palaku protagonis dina ieu carpon nya éta Ratna. Palaku Ratna

mimiti kacaritakeun goréng téh ti saprak Ilham jadi pangangguran. Cara

hirup Ratna anu salawasna mentingkeun penampilan, ngarasa teu siap

prihatin basa salakina teu boga pagawéan. Manéhna leuwih hadé peurih

209

beuteung lantaran euweuh dahareun daripada kudu rudin papakéan. Ieu


“Pokona abdi mah kajeun kudu nahan beuteung lapar tibatan

rudin barang paké!” ceuk Ratna bari ngagejlig ka tukang.

(33/3)

Tina cutatan di luhur katitén yén gaya hidup Ratna leuwih penting

batan ngajaga kaalumangsungan rumah tangga sarta sakuduna néangan

jalan kaluar bbarengan. Éta sipat goréng mangrupa sabagian leutik tina

sababaraha sipat goréng lianna.

Minangka konflik utama dina ieu carpon, palaku Ratna salingkuh

jeung mantan kabogohna basa keur kuliah anu ayeuna jadi dununganna di

kantor. Sanajan Ratna ngagunakeun alesan cinta keur ieu paripolahna, tapi

teu bisa dianggap bener. Ngantep anak sabab waktuna séép keur salingkuh

jeung ngalakukeun jinah jeung salaki batur mangrupa gambaran

kaantagonisan Ratna anu ébréh dina ieu carpon. Salian ti éta, kaangkuhan

Ratna anu poho kana ajén jeung agama kagambar dina kajadian yén Ratna

bakal méré duit sajuta upama Ilham daék nyerahkeun manéhna. Ieu bisa

katitén dina sawatara cutatan di handap.

“Bilih teu uninga tuang rayi anu jenengan Ratna téh parantos

ngalambangsari sareng Diréktur Pausahaanana, dununganan,

nya éta salaki abdi!” (68/1)

“… Tah abdi geus gadung jangji anu sami sareng kaul, lamun

abdi ditalak ku akang, abdi masrahkeun artos sajuta rupia

minangka mulang tarima…” (74/1)


teu kapaluruh protagonis atawa antagonisna.

(c) Dumasar Watek


anu miboga watek basajan jeung dua urang palaku anu miboga watek

210

kompléks. Ilham jeung Ratna mangrupa palaku anu miboga watek

kompléks. Ilham anu mimitina bageur, sabar, jeung hayang ngarobah

kaayaan sangkan leuwih hadé deui, tétéla robah jadi lalaki anu gedé ambek

nepi ka wani malédog beungeut Ratna ku botol peupeus, malah nepi

ngahanca awak Ratna ku beling.Ieu bisa katitén dina cutatan di handap.

“Lain kitu, da Ratna téh pamajikan akang atuh! Bisi aya kitu

kieu pan akang ogé saeutikna kababawa.” Témbal Ilham

leuleuy… (64/7)

“Rék ngalacur nyah?” Teu kaampeuh Ilham nanya. (71/4)

“… Soal nyerahkeun keur akang mah soal anu kacida

pentingna, teu bisa dilalaworakeun…” (72/5)

Ilham ngarasa kasedekkeun tina sagala perkara, antukna

manéhna sagal horéam, sagala teu purun. Tapi dina kaayaan

kitu tetep haté kalalakianana ngarasa teu narima kana kalakuan

Ratna. (73/3)

Ngadéngé kitu ana gebro téh Ilham malédogkeun botol nu

peupeus mani meneran pisan kana beungeut Ratna… Gabres-

gabres waé seuseukeut kaca dipaké ngahanca awak Ratna…

(75/4)

Tungtungna kapanggih kapanggih di kamar barudak dina

pangsaréan Si Bungsu Ilham geus teu nyawaan… (76/2)

Palaku Ratna ogé miboga watek anu kompléks kalawan mekar

sacara dinamis. Ratna anu salila rumah tangga teu kacaritakeun boga

watek goréng, nepi ka Ilham teu boga pagawéan, manéhna langsung robah

jadi awéwé anu goréng adat. Sanajan Ratna nganggap yén salingkuhna

atas dasar cinta ka popotonganna, tapi teu bisa dianggap bener sabab

manéhna masih kénéh pamajikan Ilham. Watek Ratna anu heuras jeung

geus teu boga moral deui salaku awéwé, hiji waktu robah jadi awéwé anu

borangan basa Ilham ngamuk ka manéhna. Ieu bisa katitén dina sawatara

cutatan di handap.

211

“Nya éta teu aya nanaon pisan. Saumur sirah disusuhun asa

kakara ayeuna teu kararaban sangu ti énjing!” (62/5)

“… Moal abdi mah, najan beuteung peurih ogé moal rék

ngamurah-murah pakéan abdi!” (63/4)

“… Keur abdi, ngalakonan hirup kawas ayeuna teu jadi

halangan!” Témbal Ratna bangun nangtang. (71/3)

“… Artos sajuta mah étang-étang pamulang tarima ceuk abdi

ogé!” Témbal Ratna keukeuh bari imut semu nu meunang.

(74/3)

Ratna ngarasa kacida sieunna nempo nu ngamuk téh, panon

Ilham kacida girasna.

“Kang Ilhaaaam atos Kang! To sari teu kersa mah, abdi ogé

moal maksa! Atoos Kang!” Ratna jejeritan bari ceurik bakat ku

sieun. (75/2-3)

Palaku anu watekna basajan sarta teu mekar ti mimiti dicaritakeun

depi ka bérésna angger satis nya éta pamajikanna dunungan Ratna anu

nyémah ka Ilham. Éta awéwé, ti mimiti datang ka imah Ilham, nyaritakeun

Ratna anu saligkuh jeung salakina, nepi ka méré bukti-bukti ka Ilham,

euweuh parobahan watek. Angger teuneung bari tetep bisa ngontrol

émosina.

“Lepat éta téh, Yi, dihenteu-henteu ogé ayi téh carogéna. Nu

jelas kumargi ayi lemah teu tiasa ngariksa nu janten garwa,

abdi ngiring disangsara.” (67/6)

… Si ibu kalawan tatag ngajelaskeun bari nyodorkeun surat-

surat satumpuk… (68/2)

Lantaran palaku aktifna ngan tiluan, palaku séjénna teu kapaluruh

watek-watekna, sabab ngan disebut saliwat-saliwat dina eusi caritana.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Ilham jeungRatna mangrupa

palaku tipikal. Sedengkeun mahasiswa (anu jadi dunungan Ratna), Ceu

Atik,indung Ratna,bapa Ratna,tatangga,hansip,Si Bungsu,dokter, jeung

212

pulisi kaasup palaku nétral anu ngan saukur aya dina eusi carita, teu milu

mangaruhan sacara langsung kana guluyurna carita.

3) Latar

Latar anu aya dina carpon GT-06 ngawengku latar tempat, waktu, jeung

sosial. Éta bisa katitén dina tabél ieu di handap.

Tabél 4.30

Data Latar GT-06


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

1. GT-06:59/1 Salon

2. GT-06:59/1 Modiste

3. GT-06:59/3 Palebah panto kamar

4. GT-06:59/4 Kantor

5. GT-06:61/4 Ngéléhkeun musuh

6. GT-06:61/4 Ilham keur sukses

7. GT-06:62/4 Ayeuna

8. GT-06:63/6 Kajeun lapar, batan

rudin

9. GT-06:65/4 Rohangan paragi

narima sémah

10. GT-06:66/7 Rorompok

11. GT-06:67/1 Wengi

12. GT-06:67/1 Subuh

13. GT-06:67/1 Malem minggu

14. GT-06:67/6 Ilham lemah

15. GT-06:68/1 Diréktur pausahaan


17. GT-06:69/3 Tengah peuting

18. GT-06:69/4 Pangkéng (kamar)

19. GT-06:73/2 Imah kolotna ratna

20. GT-06:73/4 Hiji peuting bada

magrib

21. GT-06:74/3 Kaum

22. GT-06:75/6 Subuh-subuh

23. GT-06:75/6 Wanci janari

213


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

24. GT-06:76/2 Kamar barudak

(a) Tempat

Aya sabelas latar tempat dina carpon GT-06 ieu, nya éta salon

(GT-06:59/1) tempat Ratna neukteuk buukna, modiste (GT-06:59/1)

tempat Ratna nyokot baju,palebah panto kamar (GT-06:59/3) tempat

Ilham nangtung ningalikeun Ratna, kantor (GT-06:59/4) mangrupa tempat

Ratna gawé jadi sekretaris, rohangan paragi narima sémah (GT-06:65/4)

nya éta tempat Ilham ngawangkong jeung hiji awéwé (pamajikan

dunungan Ratna), rorompok (GT-06:66/7) anu mangrupa imah Ilham

jeung Ratna, luar kota (GT-06:68/2) nya éta tempat nu dijadikeun alesan

dines ku Ratna,pangkéng (GT-06:69/4) nya éta tempat Ilham nyarita ka

Ratna basa Ratna kakara balik, imah kolotna Ratna (GT-06:73/2)

mangrupa tempat Ratna balik salila teu balik ka imahna, kaum (GT-

06:74/3) nya éta tempat ngaruskeun talak anu rék dibeuli ku Ratna,

jeungkamar barudak (GT-06:76/2) nya éta tempat Ilham kanyahoan geus

teu nyawaan lantaran maténi manéh.

Tina sabelas latar anu luyu jeung tabél di luhur, leuwih diheureutan

deui jadi ngan aya dalapan latar tempat, lantaran data GT-06:65/4, GT-

06:69/4, jeung GT-06:76/2, mangrupa babagian rohangan di imah Ilham.

Jadi geus kawengku ku data latar rorompok (GT-06:76/2).

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya dalapan latar, nya éta ayeuna (GT-

06:62/4) anu mangrupa waktu basa Ratna teu kararaban sangu salila sapoé,

wengi (GT-06:67/1) mangrupa waktu mimindengna Ratna balik ti kantor,

subuh (GT-06:67/1) mangrupa waktu basa Ratna balik ka imah upama

malem minggu, tengah peuting (GT-06:69/3) mangrupa waktu basa Ratna

balik ti kantor, hiji peuting bada magrib (GT-06:73/4) nya éta waktu Ratna

214

nepikeun maksudna rék méré duit sajuta rupia upama Ilham daék

ngaragragkeun talak, subuh-subuh (GT-06:75/6) nya éta waktu tatangga

gujrud lantaran Ratna jeung Ilham kanyahoan baloboran getih, jeungwanci

janari (GT-06:75/6) nya éta waktu hansip nganyahoankeun Ratna

kasampak kapiuhan bari baloboran getih.

(c) Sosial

Dina carpon GT-06 aya lima latar sosial. Éta lima latar sosial aya

anu mangrupa status sosial, saperti Ilham keur sukses (GT-06:61/4), Ilham

lemah (GT-06:67/6), jeung diréktur pausahaan (GT-06:68/1). Ieu data

ngagambarkeun status sosial Ilham jeung diréktur pausahaan. Data GT-

06:61/4 ngébréhkeun status sosial Ilham mangsa keur nanjung nepi ka bisa

ngawin Ratna. Data GT-06:67/6 ngébréhkeun robahna status sosial Ilham

ti nu asalna di luhur jadi di handap lantaran pausahaan tempat manéhna

digawé bangkrut. Data GT-06:68/1 ngébréhkeun status sosial palaku

diréktur pausahaan tempat Ratna gawé anu keur aya di luhur.

Latar sosial anu mangrupa cara mikir palaku nyampak dina data

GT-06:61/4 anu ngébréhkeun cara mikir Ilham yén ku kasuksésan

manéhna bisa ngalakukeun naon waé, kaasup ngajiret kolot Ratna sangkan

nyatujuan ngawin Ratna sarta megatkeun tali duriat Ratna jeung

mahasiswa. Data séjén nya éta anu mangrupa cara mikir Ratna ngeunaan

dangdanan, manéhna kajeun kénéh peurih beuteung sabab teu dahar

daripada kudu rudin dangdanan, ieu nyampak dina data GT-06:63/6.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-06 ngawengku 19 ikon, jeung 18

indéks, jeung opat simbol.

a. Ikon



215

Tabél 4.31



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-06:62/1 Tiis Tiis mangrupa tanda

métaforis anu dipaké

pikeun

ngagambarkeun sikep

teu ngaréspon kana

sagala hal

esabudeureunana. Ieu

katitén tina sikep

Ratna anu api lain ka

Ilham, salakina. Ieu


handap.

Komo basa harita

sajolna manéhna tas

ider-ideran néangan

lowongan pagawéan

bari teu hasil, jol ka

imah téh

disampakkeun ku

pasemon Ratna anu

kacida tiisna.

2. GT-06:62/3 Tampi raos Tampi raos mangrupa

tanda anu nyitrakeun

katugenah sacara

langsung kana sikep

palaku anu katingali.

Ieu kapanggih dina

situasi waktu Ilham

neuteup Ratna ku

teuteupan anu tugenah

atawa teu narima kana

sikep Ratna. Ieu bisa


handap.

Ratna teu némbalan

nanaon terus nyokot

216


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

cai sok ditunda dina

méja bari pasemonna

mah angger tiis. Ilham

nuturkeun pripolah

Ratna ku teuteup

panonna nu rada tampi

raos.

3. GT-06:62/5 Teu aya

nanaon pisan

Pertélaan teu aya

nanaon pisan

mangrupa tanda tina

kaayaan anu mémang

di imah euweuh

nanaon keur dahareun.

Tapi, dina prosés

komunikasi antara

Ratna jeung Ilham

katitén ayana

bébédaan antara

“naon” ceuk Ilham

jeung “nanaon” ceuk

Ratna. “Naon” ceuk

Ilham aya dina

kontéks masalah anu

karandapan ku Ratna,

tapi “nanaon” ceuk

Ratna mangrupa

kaayaan anu keur teu

boga sangu-sangu

acan keur dahareun.

Ieu katitén dina

cutatan paguneman di

handap.

“Aya naon, Rat?”

“Nya éta teu aya

nanaon pisan. Saumur

sirah disusuhun asa

kakara ayeuna teu

kararaban sangu ti

énjing!”

217


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

4. GT-06:62/5 Saumur

sirah

disusuhun

Saumur sirah

disusuhun mangrupa


kana lilana hirup hiji

jalma. Dina ieu

kontéks, Ratna

ngarasa yén Saumur

hirupna kakara harita

teu dahar sapopoé. Ieu


handap.

“Nya éta teu aya


sirah disusuhun asa

kakara ayeuna teu

kararaban sangu ti

énjing!”

5. GT-06:62/7 Bilatung

dulang

Bilatung dulang

mangrupa tanda

métaforis anu

ngupamakeun budak

nu keur meujeuhna

rewog dahar siga

bilatung anu aya dina

dulang (wadah tina kai

paranti ngakeul

sangu). Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

“Sumuhun nyésa,

kapan budak urang nu

keur meujeuhna

bilatung dulang téh

aya tilu.”

6. GT-06:62/9 Puntang

gurayang

Puntang gurayang

mangrupa tanda anu

nyitrakeun kaayaan

hiji jalma anu perlu

bantuan atawa

pitulung jalma séjén.

218


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

Tapi, dina ieu kontéks

Ratna ngarasa daék

kénéh peurih beuteung

tibatan kudu ménta

tulung ka batur. Ieu


handap.

“Suka kénéh peurih

beuteung abdi mah

batan kudu puntang

gurayang ka batur…”

7. GT-06:63/4 Naranjangan Naranjangan

mangrupa tanda anu

sacara teu langsung

ngébréhkeun kaayaan

anu matak éra. Dina

ieu kontéks, Ratna

ngarasa éra lamun téa

pakéanna kud

digadékeun ka Ceu

Atik. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

“Naon Ceu Atik

pagadé liar bank lieur?

Sami waé sareng badé

naranjangan abdi kitu

mah…”

8. GT-06:64/4 Rupana

beunang

dibawa ka

hareup

Rupa anu beunag

dibawa ka hareup

nyitrakeun rpa

hadé/geulis hiji

wanoja. Luyu jeung

dina ieu kontéks basa

Ilham boga

pamadegan yén Ratna

mémang geulis, moal

ngérakeun upama

digawé. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

219


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

… Tapi da lamun

manéhna mikir deui

mémang Ratna mah

salian ti boga pangarti

téh, ogé rupana

beunang dibawa ka

hareup.

9. GT-06:65/8 Didakwa Didakwa mangrupa

tanda anu

ngupamakeun hiji

jalma nu boga kasalah

bari tuluy ditanya

dipariksa. Ieu

kagambar waktu Ilham

terus ditanya ku hiji

awéwé ngeunaan

Ratna. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Ilham rada

panasaran, naha

manéhna téh bet terus

ditanya kawas rék

didakwa.

10. GT-06:66/3 Panto

rorompok

tiasa kénéh

dibuka

Ieu tanda nyitrakeun

sacara langsung yén

Ilham nitah in ka

awéwé anu nyémah ka

imahna lantaran

kekecapanna matak

nyigeung haté Ilham.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

“… Upami ibu awon

pamaksadan panto

rorompok masih kénéh

tiasa dibuka, mangga

énggal sasauran, aya

perkawis naon

ngeunaan punbojo!”

220


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

11. GT-06:66/6 Kaicalan Kaicalan mangrupa


leungitna hiji hal. Dina

ieu kontéks, anu

leungit mangrupa

jalma, Ratna anu

jarang aya di imah. Ieu


handap.Ieu katitén

dina cutatan

paguneman di handap.

“Dupi Ayi sok

kaicalan tuang rayi

Ratna?”

“Kaicalan mah tara da

sok wangsul waé ka

rorompok.”

12. GT-06:68/1 Ngalambang

sari

Ngalambangsari

mangrupa istilah

métaforis tina jinah.

Dina ieu wacana, anu

ngalambangsari téh

nya éta Ratna jeung

dununganna di kantor,

salaki awéwé anu

nyémah ka Ilham. Ieu


handap.

“Bilih teu uniga tuang

rayi nu jenengan

Ratna téh parantos

ngalambangsari

sareng Diréktur

Pausahaanana,

dununganana, nya éta

salaki abdi.”

13. GT-06:68/2 Satumpuk

surat

Satumpuk surat

nyitrakeun tulisan-

tulisan anu aya di

jerona. Dina ieu

221


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

kontéks, eusi éta surat

mangrupa bukti-bukti

salingkuh Ratna jeung

dununganna. Ieu


handap.

… ngajelaskeun bari

nyodorkeun surat-

surat satumpuk. Ku

Ilham sarérétan ogé

geus kajudi, mémang

tulisan jeung tanda

tangan Ratna. Nu

séjénna surat-surat

bukti tos mondok di

hotel anu di hotel anu

sakitu peuting…

14. GT-06:70/4 Pinter Pinter nyitrakeun

kamampuh hiji jalma

pikeun mikir jeung

ngaaktualisasikeun

pikiranna. Dina ieu

kontéks, pinter miboga

harti bisaan néangan

kasalah batur. Ieu


paguneman Ratna anu

sinis di handap.

“Pinter Kang Ilham

ari nyilidik néangan

rasiah batur mah! Mun

atuh beubeunangan téh

nu beunang

diduitkeun!”

15. GT-06:73/4 Mustika Mustika mangrupa

batu permata anu

éndah. Dina ieu

kontéks, mustika

diupamakeun ka

pamajikan anu geulis.

222


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

Basa Ratna datang,

manéhna ningali Ratna

anu mingkin geulis.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Katempona ku Ilham

Ratna téh bet kawas

hiji mustika anu beuki

éndah cahayana.

16. GT-06:73/4 Seungseureu

dan,racun

jeung peurah

Seungseureudan

mangrupa rupa-rupa

sato anu sok nyeureud.

Dina ieu kontéks

seungseureudan

mangrupa adat sarta

sipat goréng Ratna ka

salaki anu antukna

bakal mawa mamala.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Hanjakal bet

dikuriling ku

seungseureudan, nepi

ka keur Ilham matak

mawa racun tina

peurahna.

17. GT-06:74/1 Duit sajuta

rupia

Duit sajuta rupia anu

dihargakeun ku Ratna

mangrupa pameuli

talak. Nominal duit

bisa jadi lain saukur

pameuli talak, tapi ogé

harga “harga diri”

Ilham salaku lalaki

anu disapirakeun bisa

dibeuli ku Ratna. Ieu


handap.

Tah abdi geus gaduh

223


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

jangji anu sami sareng

kaul, lamun abdi

ditalak ku akang, abdi

masrahkeun ka akang

artos sajuta rupia

minangka mulang

tarima.

18. GT-06:75/4 Kawas anu

dicébor cét

beureum

Kaayaan kamar anu

pinuh ku getih Ratna

lantaran awakna

dihanca ku Ilham

maké seuseukeut kaca,

diibaratkeun kana

kaayaan tempat anu

geus dicébor ku cét

beureum. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

Gabres-gabres waé

seuseukeut kaca

dipaké ngahanca awak

Ratna. Getih ulawéran

ka mana-mana, kamar

tengah kawas anu

dicébor ku cét

beureum.

19. GT-06:76/3 Tapak Tapak dina ieu

kontéks nya éta tapak

talajakna dina

kahirupan Ratna, lain

saukur tatu alatan

raheut/panyiksa. Ieu


handap.

Anu geus tangtu céda

tina raheut dina

beungeutna bakal

ninggalkeun tapak

keur dirina.

224

b. Indéks


fisik, aktualisasi, sora, jeung réngkak paripolah. Éta bisa katitén dina data


Tabél 4.32



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-06:59/1 Dangdak-

déngdék

Réngkak

paripolah

Awéwé anu dangdak-

déngdék hareupeun

kaca mangrupa

indéksikal tina

kagiatan dangdan.

Dina ieu kontéks,

dangdanna Ratna

nandakeun aya hiji

kahayang anu teu

dikedalkeun sacara

lisan. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Kaas nu tacan

sugema manéhna

hayoh waé dangdak-

déngdék mapantes

dangdanana bisi aya

kakurang.

2. GT-06:60/3 Ngarahuh Gejala fisik Ngarahuh mangrupa

indéksikal tina rasa

katugenah lantaran

nahan kakeuheul. Ieu


handap.

Ilham kadéngé

ngarahuh, beungeutna

kaciri bangun ngemu

kakeuheul.

225


(1) (2) (3) (4) (5)


ngariuk

Réngkak

paripolah

Pasemon beungeut anu

ngariuk mangrupa

indéksikal tina rasa

manghanjakalkeun

jeung nganahakeun

kana kaayaan. Ratna

ngariuk basa apal

usaha Ilham bangkrut

mangrupa éksprési tina

katugenah anu dikemu

ku manéhna. Ieu


handap.

Geus katempo ti

mimiti manéhna

balaka yén

pagawéanna macét ku

lantaran bangkrut téh,

ngariukna beungeut

Ratna bet matak

nyentug kana haténa.

Karasana bet kawas nu

nganaha-naha

ngabongan-bongan.

4. GT-06:61/4 Ngajiret Réngkak

Paripolah

Ngajiret mangrupa

indéksikal anu

ngupamakeun kana

beunangna hiji hal.

Dina ieu kontéks,

ngajiret mangrupa

ungkara pikeun

ngagambarkeun cara

Ilham meunangkeun

haté kolotna Ratna. Ieu


handap.

… Manéhna keur

suksés, nepi ka

kalawan gampang bisa

ngajiret kolotna Ratna

supaya hasil

mangaruhan anakna.

226


(1) (2) (3) (4) (5)

5. GT-06:62/5 Teu kararaban

sangu ti isuk

Réngkak

paripolah

Teu kararaban sangu ti

isuk mangrupa

indéksikal tina teu

boga béas, ieu hal

dilantarankeun teu

boga duit keur

meulina. Anu

ngarandapan teu dahar

ti isuk téh nya éta

Ratna, nepi ka

ngomong siis ka

Ilham, salakina. Ieu


handap.

“Nya éta teu aya


sirah disusuhun asa

kakara ayeuna teu

kararaban sangu ti

énjing!”

6. GT-06:64/2 Beuki mindeng

luas-léos

Réngkak

Paripolah

Ratna beuki mindeng

luas-léeos lantaran

geus gawé di hiji

pausahaan, budak-

budakna disambat ku

kolot Ratna. Ieu

mangrupa tanda

indéksikal tina ayana

hal séjén anu

ngabalukarkeun Ratna

jarang aya di imah. Ieu


handap.

… Tapi manéhna teu

bisa kukumaha da

rumasa teu bisa

nyukupan

kahirupanana. Turug-

turug Ratna beuki

mindeng luas-léos.

227


(1) (2) (3) (4) (5)

7. GT-06:64/5 Deudeupeun Réngkak

Paripolah

Deudeupeun mangrupa

tanda tina rasa

kahariwang. Dina ieu

kontéks, kahariwang

Ilham salaku salaki

dirasa wajar

deudeupeun ka

pamajikanna sanajan

teu katarima ku Ratna.

Ieu katitén dina cutatan

paguneman di handap.

“Na atuh ari enya mah

digawé Ratna téh teu

bébéja ka akang,

ngarah akang teu

deudeupeun.”

“Nganggo kedah

deudeupeun? Na abdi

téh budak leutik?”

8. GT-06:65/2 Udar-ider Réngkak

Paripolah

Udar-ider dina ieu

kontéks mangrupa

tanda indéksikal tina

néangan gawé,

lantaran Ilham

bangkrut téa.

Cutatanna katitén di

handap.

Tapi teu ku hanteu hiji

poé mah, basa

manéhna geus reureuh

sanggeus balik udar-

ider, teu sawatara lila

jol aya mobil eureun

hareupeun imahna.

9. GT-06:65/9 Cruk-crek bari

gogodeg

Réngkak

Paripolah

Dina ieu kontéks,

polah hiji jalma anu

cruk-crek bari gogodeg

mangrupa tanda tina

rasa hiji awéwé anu

nyémah, nganaha-naha

ka Ilham bet teu bisa

228


(1) (2) (3) (4) (5)

ngariksa Ratna. Ieu


handap.

Jeung saenyana, éta

ibu téh katempo terus

cruk-crek bari

gogodeg. Panonna

semu anu nganaha-

naha.

10. GT-06:67/3 Boga panyangka

goréng

Aktualisasi Panyangka goréng

dina ieu kontéks

dibalukarkeun ayana

gambaran informasi

anu katarima ku

Ilham dihubungkeun

jeung paripolah Ratna

kabéhdianakeun. Ieu


di handap.

“Curiga mah henteu

mung sok ditaros waé

tos ti manana, da

awon-awon ogé abdi

téh salakina. Tapi da

waleranana téh

wangsul ngiring rapat

sareng dunungan,

margi manéhna téh

sekretaris jabatanana

mah,” Ilham

némbalan bari rada

boga haté nyangka

teu puguh ka Ratna.

11. GT-06:67/6 Ngiring sangsara Aktualisasi Lantaran

kateumampuhan Ilham

ngariksa Ratna salaku

pamajikan, awéwé anu

nyémah jadi milu

sangsara. Sabab,

salakina salingkuh

jeung Ratna. Ieu

229


(1) (2) (3) (4) (5)


handap.

“Lepat éta téh yi,

dihenteu-henteu ogé

ayi téh carogéna. Nu

jelas kumargi ayi

lemah teu tiasa

ngariksa nu janten

garwa, abdi ngiring

disangsara.”

12. GT-06:68/2 Molohok reuwas Réngkak

paripolah

Ilham anu molohok

lantaran reuwas

dilantarankeun

meunang béja ti sémah

yén Ratna salingkuh

jeung salakina. Ieu


handap.

Ilham molohok reuwas

bari héran, aya ambek

aya wiring asa teu

dihargaan…

13. GT-06:69/1 Raheut haté Aktualisasi Raheut haté

mangrupa indéksikal

tina rasa nyeri anu

karandapan ku Ilham

lantaran manéhna

diteungteuinganan

jeung ngarasa teu

dihargaan pisan ku

Ratna. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

Karasa ku Ilham

sanggeus si ibu geulis

pamitan asa aya

raheut dina haténa.

Asa moal kaubaran

ku naon waé ogé.

230


(1) (2) (3) (4) (5)

14. GT-06:70/4 Biwir ngageter Gejala fisik Biwir Ratna anu

ngageter mangrupa


rasa sieun jeung

reuwas. Éta hal

lantaran manéhna geus

kanyahoan salingkuh

ku Ilham. Ieu katitén


Sajongjongan siak baé

beungeut Ratna sepa

kawas manggih

kareuwas, biwirna

katara ngageter,

panonna nu tadi giras

bangun nangtang

ayeuna semu ngemu

kasieun nu pohara.

15. GT-06:74/7 Brong-brang Sora Brong-brang mangrupa

indéksikal tina sora

piring anu peupeus ku

Ilham lantaran

ngamuk. Ieu katitén


Sora piring anu brong-

brang preupeus

diruksak ku Ilham geus

teu kacatur deui.

16. GT-06:74/7 Ngayekyek Gejala fisik Awak Ratna anu

ngayekyek mangrupa


kasieun anu pohara

bari jeung kasima

lantaran ningali Ilham

ngamuk. Ieu katitén


Nempo kitu Ratna

ngayekyek sieun, rék

lumpat ménta tulung

asa hésé rék

ngaléngkah ogé bakat

ku kasima.

231


(1) (2) (3) (4) (5)

17. GT-06:75/4 Getih Zat Ayana getih di kamar

mangrupa tanda tina

kajadian ngamukna

Ilham anu nyiksa

Ratna ku seuseukeut

kaca tina botol

peupeus. Ieu katitén


Gabres-gabres waé

seuseukeut kaca

dipaké ngahanca awak

Ratna. Getih ulawéran

ka mana-mana…

18. GT-06:76/1 Lampu nu caang,

panto teu nutup,

jeung jandela nu

muka.

Barang Lampu imah Ilham anu

caang dina wanci

janari nandakeun aya

kagiatan di hiji imah.


di handap.

… Hansip wanci janari

nganyahoankeun tina

caangna lampu di imah

Ilham, bet katempo

panto teu nutup

jandélana muka.

Disangka aya bangsat,

Hansip asup ka imah.

c. Simbol


handap.

Tabél 4.33



(1) (2) (3) (4)

1. GT-06:68/2 Surat Surat mangrupa simbol tina informasi

ngeunaan salingkuh. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

232


(1) (2) (3) (4)

… ngajelaskeun bari nyodorkeun surat-

surat satumpuk. Ku Ilham sarérétan ogé

geus kajudi, mémang tulisan jeung tanda

tangan Ratna. Nu séjénna surat-surat

bukti tos mondok di hotel anu di hotel

anu sakitu peuting…

2. GT-06:76/2 Hansip Hansip mangrupa simbol tina kaamanan.


… Hansip wanci janari nganyahoankeun

tina caangna lampu di imah Ilham, bet

katempo panto teu nutup jandélana muka.

Disangka aya bangsat, Hansip asup ka

imah.

3. GT-06:76/2 Pulisi Polisi mangrupa simbol tina ayana tindak

criminal. Ieu katitén dina cutatan di

handap.

Hansip dibantu ku pulisi anu harita terus

ditéang, néangan saha nu boga dosa.

4. GT-06:76/3 Dokter Dokter mangrupa simbol tina akhi

kesehatan. Ieu katitén dina cutatan di

handap.

Anéhna barang dipariksa ku dokter,

Ratna masih bisa katulungan.


a. Ajén Sosial


ngébréhkeun dua belas ajén sosial.

233

Tabél 4.34




(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

1. GT-06:59/1 Ka salon

2. GT-06:61/4 Mahasiswa pengkuh

diajar

3. GT-06:63/6 Éstétika baju, embung

rudin

4. GT-06:64/7 Kawajiban pamajikan

5. GT-06:70/1 Status pernikahan

6. GT-06:71/2 Nyandung

7. GT-06:71/5 Hukum nikah

8. GT-06:71/6 Omongan batur

9. GT-06:72/4 Duit pameuli talak

10. GT-06:73/6 Salingkuh

11. GT-06:75/4 Salaki nyiksa

pamajikan

12. GT-06:76/2 Maténi diri

Dumasar kana tabél 4.38 di luhur, bisa katitén aya genep data anu

ngandung ajén bebeneran, dua ajén kaéndahan, dalapan ajén moral, jeung

dalapan ajén kaagamaan. Tina dua belas data, aya dua data anu miboga

hubungan antara ajén moral jeung ajén kaagamaan, tilu data anu miboga

hubungan antara ajén bebeneran, moral, jeung kaagamaan.


Ajén bebeneran anu miboga hubungan jeung ajén moral dina ieu

carpon nya éta GT-06:64/7, GT-06:71/2, jeung GT-06:75/4. Data GT-

06:64/7, ngébréhkeun kawajiban pamajikan ka salaki. Palaku Ratna anu

teu bébéja yén manéhna meunang gawé di hiji pausahaan méré gambaran

yén salaku pamajikan, Ratna henteu bukbrak. Ieu mangrupa salah sahiji

ajén anu salah upama ditilik tina ajén bebebneranna. Ditilik tina ajén

moral, anu ngalantarankeun manéhna teu jujur ka salakina nya éta ayana

hal anu disumput-sumput ku Ratna perkara salingkuhna jeung diréktur

pausahaan tempat manéhna digawé (GT-06:73/6).

234

Ajén bebeneran anu miboga hubungan jeung ajén moral sarta ajén

kaagamaan dina ieu carpon nya éta éta GT-06:71/2, anu ngébréhkeun yén

boh sacara agama boh sacara moral, awéwé teu wenang boga dua salaki

atawa nyandung. Tapi ieu ajén bebeneran, moral, jeung kaagamaan anu

ditepikeun ku palaku Ilham ka pamajikanna teu dianggap. Sanajan kitu,

pikeun anu maca ieu ajén bisa ditarima. Ajén bebeneran séjén, anu

mandeg mandiri teu miboga hubungan jeung lianna nya éta GT-06:61/4.

Ieu data ngébréhkeun kawajiban mahasiswa anu kudu pengkuh diajar.

2) Ajén Kaéndahan

Ajén kaéndahan katitén dina data GT-06:59/1 jeung GT-06:63/6,

anu ngébréhkeun yén palaku Ratna merhatikeun éstétika dina

penampilanna. Manéhna kacida merhatikeun buukna di salon, dangdan

saméméh indit ka acara kantor, jeung maké baju anu aralus.

3) Ajén Moral jeung Ajén Kaagamaan

Ajén moral anu patali jeung ajén kaagamaan nya éta GT-06:70/1,

GT-06:71/5, GT-06:75/4, jeung GT-06:76/2. Data GT-06:70/1 jeung GT-

06:71/5 ngébréhkeun ngeunaan status pernikahan antara Ilham jeung

Ratna anu sacara agama jeung hukum masih kénéh sah. Lantaran kitu,

Ilham ngarasa masih kénéh boga hak meunang jawaban anu jujur

ngeunaan salingkuhna Ratna jeung diréktur pausahaan. Tapi Ratna ngarasa

yén hubunganna jeung Ilham ngan hubungan sacara hukum, lantaran

haténa lain keur Ilham.

Dumasar kana ajén kaagamaan, data GT-06:75/4 ngébréhkeun

paripolah Ilham anu wani nyiksa pamajikanna teu diwenangkeun. Sacara

moral, ieu kalakuan mangrupa kalakuan goréng. Data GT-06:76/2

mangrupa data anu sacara moral jeung agama mangrupa polah anu salah.

235

b. Ajén Budaya

Data tilu belas ajén budaya dina carpon GT-06 bisa katitén dina tabél

ieu di handap.

Tabél 4.35




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-06:59/1 Baju ti Modiste

2. GT-06:60/4 Nu maké mobil

3. GT-06:61/4 Ngarasa jago

4. GT-06:61/4 Kolot mangruhan

anak

5. GT-06:61/4 Ilham suksés

6. GT-06:63/4 Pagadéan kuriling

7. GT-06:63/7 Mitoha nyaah ka

incu

8. GT-06:64/4 Hubungan atikan

jeung pagawéan

9. GT-06:72/3 Gedé duriat

10. GT-06:72/4 Lalaki kawasa

11. GT-06:72/4 Duit sajuta rupia

pameuli talak

12. GT-06:75/4 Lalaki nyiksa

pamajikan

13. GT-06:76/2 Mateni diri


ajén téori, lima ajén ékonomi, dua ajén agama, tujuh ajén kawasa, jeung opat


1) Ajén Téori

Ajén téori dina ieu carpon aya dina data GT-06:64/4, anu

ngébréhkeun hubungan antara atikan hiji jalma jeung pagawéan. Dina ieu

kontéks carita, Ratna kacaritakeun boga pangarti anu luhur jeung rupa anu

alus nepi ka manéhna kalawan gampang meunangkeun pagawéan di

pausahaan salaku sekretaris. Sacara téori, kualifikasi jadi saurang

236

sekretaris nya éta miboga kaparigelan dina widang administrasi, bisa

komunikasi, disiplin, jeung berpenampilan menarik. Kualifikasi anu

pamungkas, jadi sarat utama dina ieu carpon. Ieu hal teu kacaritakeun

kalawan jelas dina carita, lantaran diréktur pausahaanna nya éta

popotongan Ratna basa keur kuliah. Hartina, sanajan Ratna teu miboga

kulifikasi anu luhur, tapi urusan pribadi ngadominasi ditarimana Ratna di

éta pausahaan.

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi katitén dina data GT-06:59/1, GT-06:60/4, GT-

06:61/4, GT-06:63/4, jeung GT-06:72/4. Data GT-06:59/1 ngébréhkeun

yén Ratna anu geus boga gawé sorangan mampuh maké baju ti modiste.

Modiste nya éta tempat meuli baju saperti butik, tapi ukuran jeung

modélna bisa diluyukeun jeung kahayang nu meuli. Ampir mirip jeung

desainer baju atawa tukang ngaput, tapi hargana leuwih mahal lantaran di

modiste hasilna leuwih alus. Lantaran kitu, gambaran baju di modiste

leuwih miboga ajén ékonomi anu luhur tibatan baju anu dibeuli ti toko

baju biasa. Data GT-06:60/4 ngébréhkeun yén dina ieu carpon, ajén

ékonomi diukur ku palaku anu boga mobil. Data GT-06:61/4 ngébréhkeun

palaku Ilham anu kungsi suksés sacara ékonomi nepi ka ngarasa kawasa

bisa meunangkeun Ratna. Data GT-06:63/4 ngébréhkeun ngeunaan ayana

pagadéan kuriling. Pagadéan kuriling nya éta jalma anu sok nginjeun-

nginjeunkeun duit bari jeung ménta jaminan. Ieu pagadé biasa nguriling ka

imah-imah keur nagihan nu malayar hutang, upama geus lunas, jaminan

bisa dibawa deui, kitu ogé upama mayarna teu leuir tina waktu anu geus

ditangtukeun. Data séjén anu boga ajén ékonomi nya éta GT-06:72/4. Ieu

data miboga hubungaan jeung ajén agama sarta kawasa. Duit sajuta rupia

anu rék dibikeun ka Ilham minangka pameuli talak mangrupa gambaran

tina ayana rasa égois Ratna anu ngarasa kawasa lantaran boga duit,

sedengkeun Ilham henteu. Duit sajuta rupia dina taun 1980-an, sarua

pangajina dina taun 2014 ayeuna jeung + 15.000.000 rupia.

237

3) Ajén Agama

Data miboga ajén agama nya éta GT-06:76/2. Ieu data

ngébréhkeun perkara Ilham anu maténi manéh lantaran rasa sieun anu

pohara sanggeus nyiksa awak pamajikanna ku sesemplékan kaca nepi ka

baloboran geutih tuluy kapiuhan. Dina agama Islam, maténi manéh

mangrupa kalakuan anu teu diwenangkeun. Saperti anu kaunggel dina

cutatan QS. An-Nisa kaca 29 ieu di handap.

"Hai orang-orang yang beriman, janganlah kamu saling

memakan harta sesamamu dengan jalan yang batil, kecuali

dengan jalan perniagaan yang berlaku dengan suka sama suka

di antara kamu. Dan janganlah kamu membunuh dirimu;

sesungguhnya Allah adalah Maha Penyayang kepadamu." (An-

Nisa' : 29)

Tilu data GT-06:61/4 ngagambarkeun ayana ajén kawasa anu

diébréhkeun ku palaku Ilham basa manéhna keur suksés. Ilham bisa

ngajiret kolotna Ratna sangkan mangaruhan Ratna supaya bisa kawin

jeung manéhna. Data séjénna nya GT-06:72/4, ngébréhkeun kaayaan lalaki

anu dianggap boga kawasa tibatan awéwé. Ieu bisa katitén dina cutatan di

handap.

“Ceuk abdi ogé teu langkung akang, apan akang téh lalaki,

umat anu kawasa anu sagala wenang ngaleuwihan awéwé…”

(72/4)

Tina cutatan di luhur, bisa katitén yén sok sanajan Ratna égois tapi

masih kénéh nganggap yén Ilham salaku salakina masih boga kawasa

pikeun nangtukeun kaputusan. Data GT-06:75/4 ngébréhkeun kakawasaan

lalaki salaku salaki anu teu kakontrol nepi ka téga nyiksa pamajikan.

238

4.2.7 “Kanyaah” (GT-07)


a. Téma

Téma carpon GT-07 nya éta kamanusaan, ieu téma nyoko kana ésénsi

eusi carita, nya éta ngeunaan rasa nyaah. Luyu jeung jejer ieu carpon,

“Kanyaah”, mangrupa carita ngeunaan gambaran kanyaah antara salaki jeung

pamajikan, bibi jeung alo, minantu jeung mitoha, sarta kapilanceuk jeung

kapiadi. Konsép kanyaah anu ditembrakkeun dina ieu carpon mangrupa

kanyaah di lingkungan kulawarga.

Tina téma anu diébréhkeun, pangarang nepikeun yén teu salawasna

kanyaah ditétélakeun ngaliwatan tuhuna nu sahandapeun ka saluhureun, tapi

ogé bisa katitén tina sikep tegas kana bebeneran. Ieu di handap bisa katitén

sawatara cutatan anu ngébréhkeun téma kamanusaan ngeunaan konsép

kanyaah.

Bisa ngomong kitu téh kuring mah inget kana cariosan ibu Guru,

cenah lamun nyaah ka anak, béré maranéhna tanggung

jawab…(81/2)

“… Bisa jadi bibi mah lain indung nu hadé, tapi lamun bibi

ngéléhan éta téh kajurung ku kanyaah bibi ka barudak…” (82/1)

“Tong abot teuing atuh barang damel téh, bisi teu damang.”

(83/10)

… Kalah kumaha ogé kuring tetep nganggap yén emang jeung bibi

téh kolot kuring pribadi, atuh kanyaah kuring tangtuna ogé

kanyaah anak ka indung, nyaah nu sajati jeung iklas. (89/1)

“… Ema téh geus nyaho lalakon hirup nyai di Bandung téh.

Timbangan ema, leuwih hadé nyai téh di dieu baé ngabaturan

ema… (94/2)

… Biasana mah haté sok lééh lamun geus nyanghareupan bibi

saperti kieu. “Hapunten bibi, abdi téh sanés teu nyaah…” (97/9)

Ieu téma diébréhkeun ku palaku utama, Popon. Manéhna

ngabéjérbéskeun sagala rasa jeung pangalaman anu karandapanana ngaliwatan

239

puseur sawangan jalma kahiji anu ngajén situasi dumasar pamadeganna. Tapi,

sanajan palaku Popon miboga otoritas ngeunaan pamadeganna, nu maca

“dipaksa” satuju kana éta pamadegan lantaran dianggap bener ku hiji

kelompok masarakat.

b. Fakta Carita

1) Galur


Dumasar kana runtuyan waktu, carpon “Kanyaah” kaasup kana

galur campuran. Pangna kitu, lantaran pangarang ngébréhkeun susunan

galur ngaliwatan téhnik flash-back. Tapi galur maju ogé dipaké pikeun

ngébréhkeun guluyurna carita.

Carita dimimitian ku kaayaan palaku Popon anu keur ngalamun

hayang ngontrak imah, misah ti bibina (D1). Carita mundur ka mangsa-

mangsa anu dilamunkeun ku Popon (A, B, jeung C), nya éta waktu

lumangsungna kajadian-kajadian anu kaalaman ku Popon ti mimiti

ditinggalkeun maot ku kolotna, diasuh jeung digedékeun ku bibina, nepi

ka kawin jeung Mumu. Carita maju deui kana konflik sanggeus Mumu

jeung Popon rumah tangga tapi tetep cicing di imah bibina (D2). Carita

dipungkas ku inditna Popon ti imah bibina lantaran rék cicing jeung salaki

ogé mitohana di Banjaran (E).


saperti di handap.

D1 ----------- A ----------- B ----------- C ----------- D2 ----------- E






240




palaku Popon salaku palaku utamana sacara langsung, kajadian-kajadian

anu ditembrakkeun dina ieu carita miboga hubungan anu dalit jeung inti

carita. Palaku Popon anu ngarasa nyaah ka emang jeung bibina ngarasa

bingung lantaran geus boga salaki tapi can boga imah, antukna cicing di

imah mitohana lantaran pasualan-pasualan anu karandapan ku Popon di

imah bibina. Galur saperti anu dilalakonkeun ngaliwatan palaku Popon

miboga hubungan anu dalit antarkajadianna.

(d) Dumasar Eusi


Ieu galur patali jeung eusi carita anu karandapan ku palaku utama Popon.

Kajadian-kajadian anu tumiba ka Popon diébréhkeun ku palakuna

sorangan.

2) Palaku

Dina carpon GT-07, aya 13 urang palaku, nya éta Popon (GT-07:77/2),

bibi (GT-07:78/2), emang (GT-07:78/3), Mumu (GT-07:78/3), mitoha Popon

(GT-07:79/2), Titin (GT-07:80/1), Érna (GT-07:80/1), Nina (GT-07:80/1),

Dedi (GT-07:80/1), Iwa (GT-07:80/1), Mia (GT-07:80/1), ibu guru (GT-

07:81/2), jeung Mang Jamhari (GT-07:91/2). Genep urang méré pangrojong

kana eusi katut galur carita, sésana tujuh urang palaku ngan disebut ku palaku

utama minangka bagian tina pangalaman anu dilakonan.


Dumasar kana kalungguhanna, Popon jeung bibi mangrupa palaku

utama. Sabelas palaku séjénna mangrupa palaku-palaku tambahan anu


241

ngarojong sacara langsung kana eusi carita nya éta GT-07:77/2, GT-

07:78/2, GT-07:78/3, GT-07:79/2, jeung GT-07:80/1. Palaku-palaku anu

sacara teu langsung ngarojong ieu carita nya éta lima data GT-07:80/1,

GT-07:81/2, jeung GT-07:91/2.



ieu carpon nya éta GT-07:77/2, GT-07:78/2, GT-07:78/3, GT-07:79/2,

jeung GT-07:80/1 (Iwa). Sedengkeun anu kaasup kana palaku-palaku

antagonis nya éta ngan GT-07:78/3.

Palaku Popon, bibi, Mumu, mitoha Popon, jeung Iwa mangrupa

palaku protagonis lantaran digambarkeun miboga sipat hadé anu bisa

dijadikeun panutan ku nu maca. Kahadéan-kahadéan Popon salaku palaku

utama bisa katitén dina sawatara cutatan ieu di handap.

Nu matak kuring mah ngamugi-mugi téh, supaya buru-buru baé

meunang séwaeun, salian ti rék milu ngawarah kapiadi téh,

kapan kuring ogé boga tanggung jawab sorangan, nya éta Kang

Mumu, salaki kuring. (31/4)

… da unggal poé ogé kuring mairan keur balanja mah, kurang

itu kurang ieu téh kuring tara wani ménta deui ka bibi, nya duit

kuring baé. (88/3)

Tapi ari dina usaha ngadidik barudak bibi téa mah kuring téh

henteu gagal-gagal teuing. Beuki dieu seuseuhan kuring beuki

ngrotan… (85/5)

… Kalah kumaha ogé kuring tetep ngaggap yén emang jeung

bibi téh kolot kuring pribadi, atuh kanyaah kuring tangtuna ogé

kanyaah anak ka indung, nyaah nu sajati jeung iklas. (89/1)

“Hapunten bibi, abdi téh sanés teu nyaah…” (97/10)

Tina sawatara cutatan di luhur, bisa katitén yén palaku Popon

miboga sipat hadé lantaran nyaah ka kapiadi, salaki, jeung bibina sanajan

242

sakapeung kanyaahna disalahartikeun ku bibina. Bibina Popon ogé

sabenerna miboga sifat hadé. Ieu bisa katitén dina cutatan di handap.

“Bisa jadi bibi mah lain indung nu hadé, tapi tapi lamun bibi

ngéléhan éta téh kajurung ku kanyaah bibi ka barudak…”

(82/1)

“Hampura bibi, ka Popon téh bibi geus asa ka anak

sorangan…” (97/8)

Palaku protagonis lianna nya éta Mumu, salaki Popon. Sipat hadé

Mumu bisa katitén dina sawatara cutatan ieu di handap.

… “Tong abot teuing atuh barang damel téh, bisi teu damang,”

mindeng salaki nyarita kitu. (83/10)

“Timbangan Akang mah, mending di dieu. Soal ka pagawéan

mah gampang, artos keur ngontrak urang pésérkeun motor

baé…” (94/4)

Palaku protagonis séjén nya éta mitoha Popon jeung Iwa. Palaku

mitoha Popon, anu mangrupa indungna Mumu miboga sipat anu hadé

lantaran ngaku jeung ngajak Popon sangkan cicing di imahna sabab geus

nyahoan kahirupn Popon di Bandung anu kacida capé gawé jeung cape

haté. Ieu bisa katitén dina cutatan di handap.

“… Timbangan ema, leuwih hadé nyai téh di dieu baé

ngabaturan ema, malaur ema hirup gulak-gilek sorangan,

euweuh pisan pakumaha…” (94/2)

Palaku Iwa, sanajan kacaritakeun budak kénéh, tapi méré

gambaran anu ngébréhkeun miboga sipat hadé, nya éta jujur. Iwa anu

kacaritakeun maok duit tina calana Mumu di kamar, basa ditanya ku

Popon mah teu ngaku. Tapi basa Popon rék indit ka Banjaran, Iwa jujur ka

indungna. Ieu katitén dina cutatan di handap.

“Pasihkeun deui ieu artos téh ka Ceu Popon, Mih. Nu sapalihna

ku Iwa tos dipésérkeun gelasan sareng jajan.” (97/8)

243

Salian palaku protagonis, dina ieu carpon ogé aya saurang palaku

antagonis, nya éta emang Popon. Cutatan anu ngébréhkeun

kaantagonisanana bisa katitén dina cutatan ieu di handap.

“Alus,” saur emang, “Ari nu teu perlu disusul-susul, ari ngahaja

dititah nyusul budak, teu keresa…” (96/4)

“Bisi aya duit manéh anu kapaké, sebutkeun baé sabaraha,

engké digantian, tong maké nyangka nu lain-lain ka barudak.”

(88/5)



(c) Dumasar Watek


anu miboga watek basajan jeung tilu urang palaku anu watekna kompléks.

Palaku anu miboga watek basajan nya éta emang,Mumu, jeugmitoha

Popon. Emang miboga watek basajan anu statis dina guluyurna carita.

Tiis, teu soméah, jarang ngomong, jeung teu weléh togmol upama aya

katugenah anu karasa ku manéhna. Palaku basajan séjén nya éta Mumu.

Manéhna ogé tara loba omong, upama aya pasualan, disidem sorangan,

tapi kacida nyaahna ka pamajikan. Ieu watek konsistén ti mimiti nepi ka

ahir carita. Palaku mitoha Popon kitu deui, watekna anu soméah,

mikadeudeuh, jeung miboga rasa humor teu némbongkeun ayana watek

anu mekar.

Popon jeung bibi salaku palaku anu watekna mekar,

ngabalukarkeun dinamisna eusi carita. Ieu hal lantaran watek palaku

Popon diébréhkeun salaku awéwé anu sabar, jujur, mikanyaah salaki,

jeung mikanyaah kulawarga bibina. dina eusi carita anu kompléks,

antukna leuwih milih cicing jeung salaki ogé mitohana. Ieu kaputusan

mangrupa tanda bakti jeung nyaah ka salakina, tapi lain hartina manéhna

teu nyaah deui ka kulawarga bibina. Kajadian-kajadian anu kaalaman ku

parapalaku miboga hubungan anu dalit ngawangun hiji carita anu

244

gembleng. Ieu hal ogé dikuatkeun ku palaku kompléks séjénn anu mekar

kalawan dinamis. Palaku bibi anu mémang salaku indung mikanyaah

anakna, tapi teu daék tegas ngalatih kadisiplinan. Manéhna ogé

digambarkeun boga sipat goréng sangka jeung sok ngomong anu

pikanyerieun haté. Tapi, dina pungkas carita, bibi diébréhkeun boga

kanyaah anu gedé ka Popon, sarua jeung kanyaah manéhna ka anak

sorangan. Kompléksitas watek palaku bibi bisa katitén dina sawatara

cutatan di handap.

“Salaki pundungan mah tong ieuh disusul-susul, kuriak beuki

olo-olo,” (89/4)

“Barina ogé hina awéwé mah nyusul-nyusul lalaki, salaki teu

kaopan mah kudu diantep ulah dibéré haté.” (96/5)

“Mamih mah éta teu resepna téh ku geus wani-wani lancang,

nyangka nu lain-lain…” (96/7)

“Hampura bibi, ka Popon téh bibi geus asa ka anak

sorangan…” (97/8)

Bibi jeung Popon anu silih pkanyaah, dina kanyataanna boga cara

séwang-séwang pikeun ngébréhkeun kanyaahna.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Popon, bibi, emang, Mumu,

mitoha Popon, jeung Iwa mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun Titin,

Érna, Nina, Dedi, Mia, ibu guru, jeung Mang Jamhari kaasup palaku nétral

anu ngan saukur aya dina eusi carita, teu milu mangaruhan sacara krusial

kana guluyurna carita.

3) Latar




245

Tabél 4.36

Data Latar GT-07

No. Kode Data Data

Latar

Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

1. GT-07:77/1 Ayeuna

2. GT-07:77/1 Harita

3. GT-07:77/2 Ngontrak imah

4. GT-07:78/2 Bumi bibi

5. GT-07:79/2 Banjaran

6. GT-07:79/2 Lembur

7. GT-07:79/3 Dapur

8. GT-07:82/4 Senén

9. GT-07:82/4 Kantor

10. GT-07:84/1 Jelema cacah

11. GT-07:84/2 Peuting

12. GT-07:86/5 Warung

13. GT-07:88/5 Sumur

14. GT-07:88/1 Kamar Popon

15. GT-07:89/4 Terminal Tegallega

16. GT-07:90/2 Imah Ema (mitoha Popon)

17. GT-07:90/4 Lebak

18. GT-07:90/5 Handapeun tangkal cangkring

19. GT-07:91/1 Balong

20. GT-07:95/3 Tengah imah

21. GT-07:95/4 Kamar bibi

22. GT-07:97/1 Ngagayuh ka subuh

(a) Tempat

Aya lima belas latar tempat dina carpon GT-07 ieu, nya éta, bumi

bibi (GT-07:78/2), Banjaran(GT-07:79/2) anu mangrupatempat cicing

mitohana Popon,lembur(GT-07:79/2) mangrupa tempat indungna

Mumu,dapur(GT-07:79/3) minangka tempat Popon barang gawé, Kantor

(GT-07:82/4) nya éta tempat Mumu digawé,warung(GT-07:86/5)

mangrupa tempat Popon balanja pangabutuh,sumur(GT-07:88/5) nya

étatempat Popon nyeuseuhjeung tempat emang ngomongan Popon

246

ngeunaan duit anu kapaké, kamar Popon(GT-07:88/1), salian ti paranti

saré Popon jeung Mumu, di kamar ogé tempat manéhna kaleungitan duit.

Tempat séjénna nya éta terminal Tegallega(GT-07:89/4) anu mangrupa

tempat Popon néangan oplét basa rék indit ka Banjaran nyusul

salakina.Latar imah Ema (GT-07:90/2) mangrupa imah mitoha

Popon.Lebak(GT-07:90/4) jeung handapeun tangkal cangkring(GT-

07:90/5) mangrupa tempat Mumu nguseupbasa disampeurkeun ku Popon.

Balong(GT-07:91/1) nya éta tempat Mumu jeung Popon labuh bari tuluy

gogonjakan silih simbeuh.Tengah imah(GT-07:95/3) nya étatempat

barudak ngarandéng madungdengkeun Iwa anu can balik.Kamar bibi(GT-

07:95/4) nya éta tempat bibi ngagorowok nitah Popon nyusulan Iwa.

Tina opat belas latar anu luyu jeung tabél di luhur, leuwih

diheureutan deui jadi ngan aya genep latar tempat. Pangna kitu, lantaran

latar imah ema, lembur, lebak, handapeun tangkal cangkring, jeung balong

geus kawengku ku latar tempat Banjaran (GT-07:79/2). Salian ti éta, latar

kamar Popon, kamar bibi, dapur, jeung tengah imah geus kawengku ku

latar bumi bibi (GT-07:78/2).

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya lima, nya éta, ayeuna(GT-

07:77/1),harita(GT-07:77/1),poé Senén (GT-07:82/4), peuting(GT-

07:84/2), jeungngagayuh ka subuh(GT-07:97/1). Ayeuna nya éta latar

waktu basa Popon mimiti kacaritakeun bingung néangan imah kontrakan.

Harita mangrupa waktu basa Popon jeung Mumu panganténan. Waktu poé

Senén nya éta waktu basa Mumu kacaritakeun balik ti kantor tuluy

mantuan moé-moékeun seuseuhan. Peuting nya éta waktu Popon sok

ngarasa lalina awak lantaran capé teuing migawé pagawéan imah. Waktu

ngagayuh ka subuh nya éta waktu basa popon meunang kacindekan

ngeunaan pilampaheun anu rék disorang jeung Mumu.

247

(c) Sosial

Dumasar kana tabél 4.40 di luhur, bisa katitén yén aya dua latar

sosial dina ieu carpon. Éta dua latar sosial kaasup kana status sosial

palaku, nya éta kalangan cacah (GT-07:84/1) jeung ngontrak imah GT-

07:77/2. Data GT-07:84/1 mangrupa gambaran kaayaan Mumu anu teu

sanggup meuli imah nepi ka kudu cicing di imah bibina pamajikan. Bisa

disebut cacah téh duméh aya palaku séjén nya éta Popon salaku pamajikan

Mumu anu nyebutkeun kitu. Jadi, teu diajén sacara objéktif ku nu maca.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-07 ngawengku sabelas ikon jeung

14 indéks. Teu kapanggih unsur simbol dina ieu carpon.

a. Ikon


jeung ikon métaforis. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di handap.

Tabél 4.37



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-07:78/2 Nunggul pinang Nunggul pinang

mangrupa tanda

anu ngébréhkeun

kaayaan jalma

anu geus teu boga

indung jeung

bapa atawa

pahatu halis. Dina

ieu kontéks, anu

nunggul pinang

nyaa éta palaku

utama, Popon. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

248


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

… da puguh

kuring mah ti

leuleutik cicing

sareng anjeunna.

Kuring mah

digedékeun téh ku

bibi da puguh

geus nunggul

pinang.

2. GT-07:79/4 Adat ka kurung

ku iga

Adat kakurung ku

iga atawa

kalakuan/paripola

h anu hésé

dirobahna. Dina

ieu kontéks

nyampak dina

watek anak-

anakna bibi anu

ngaredul. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

Tapi nya éta atuh,

adat kakaurung

ku iga, basa ku

kuring

ditinggalkeun ka

Banjaran aya

kana samingguna,

basa balik téh

kuring jadi teu

puguh cagap.

3. GT-07:80/5 Adat istimewa Adat istiméwa

nyitrakeun ayana

kalakuan anak-

anak bibi anus ok

nyungkun upama

ditiah gawé. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

249


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

Boga adat

istiméwa barudak

téh, lamun

dipaksa dititah

baranggawé sok

tara balég.

4. GT-07:85/1 Ngotok ngowo Ngotok ngowo

nyitrakeun

langsung ka hiji

jalma anu cicing

waé di hiji

tempat. Dina ieu

kontéks

kaaalaman ku

Popon jeung

salakina anu

masih kénéh

cicing di imah

bibina. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

Pédah kuring

duaan ngotok

ngowo kénéh di

imah kolotna?

5. GT-07:85/3 Harénghéng Kaayaan anu

panas mangrupa

tanda tina

kaayaan imah bibi

anu mingkin teu

pikabetaheun. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

Kuring moal

nambahan

suasana jadi

tambah

harénghéng.

250


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

6. GT-07:85/4 Titeureuy buleud Diteureuy buleud

nandakeun

kamampuh hiji

jalma pikeun

nyidem pasualan

ku sorangan. Dina

ieu kontéks

kaalaman ku

Popon jeung

salakina anu tara

loba ngomong.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Tapi ku lantaran

jelema tara réa

ngomong téa,

sigana mah

diteureuy buleud

baé ku sorangan,

siga kuring.

7. GT-07:90/8 Tugas dan

Kawajiban

Tugas dan

kewajiban

nyitrakeun

pagawéan di imah

bibi anu geus

dianggap salaku

tugas anu wajib

dilaksanakeun.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

“Wayah kieu tos

di dieu, naha tos

bérés “tugas dan

kewajiban” di

Bandung?”

8. GT-07:92/7 Ngabudi ucing Ngabudi ucing

mangrupa sikep

jalma anu

lungguh, tapi

mijah di

251


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

tukangeun, saperti

watek Mumu. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

“Yéy, ngabudi

ucing, teu sangka

cunihin kieu

geuning di

lemburna mah.”

9. GT-07:93/4 Soca capétang Soca capétang

mangrupa

gambaran tina

pertélaan yén rasa

dina haté teu

salawasna kudu

dilisankeun,

cukup ku

teuteupan saperti

anu dilakukeun

ku Mumu.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Ari sugan téh

soca Kang Mumu

téh henteu tiasa

cacarita, horéng

geuning mani

sakitu

capétangna.

10. GT-07:98/2 Saléngkah, dua

tilu

Nyitrakeun sacara

langsung kana

itungan lengkah

anu rék dilakonan

ku Popon pikeun

ngarobah jalan

kahirupan anu

leuwih hadé. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

252


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

Saléngkah, dua,

tilu… mimiti

kuring

ninggalkeun imah

bibi

sapangeusina,

muru oplét nu rék

mawa kuring ka

kahirupan nu

anyar…

11. GT-07:98/2 Dunya anu caang Caang dina ieu

kontéks

mangrupa tanda

tina kahirupan nu

leuwih bagja. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

… muga-muga ka

dunya kuring nu

caang.

b. Indéks


fisik, réngkak paripolah, aktualisasi, sora, jeung barang. Éta bisa katitén dina

data tabél ieu di handap.

Tabél 4.38



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-07:79/1 Haté geus teuas

ngabatu

Aktualisasi Haté nu geus teus jeung

ngabatu mangrupa

balukar tina biasana

narima kajadian anu

tumuluy nepi ka geus teu

ngarasa nanaon deui.

253


(1) (2) (3) (4) (5)

Saperti Popon anu geus

tara nyeri haté lamun

emang ngambek atawa

murang-maring. Ieu


handap.

… haté kuringna ogé

geus teuas, geus ngabatu.

2. GT-07:79/3 Begang Gejala fisik Awak bibi anu begang

dilantarankeun ku

panyakit jeung ripuh

digawé di imah euweuh

anu ngabantuan. Ieu


handap.

… Piraku ari rék téga mah

ngagawékeun indung anu

sakitu kaayaanana, begang

beak ku panyakit.

3. GT-07:79/4 Teu puguh cagap Réngkak

paripolah

Polah Popon anu teu

puguh cagap lantaran

loba teuing nu kudu

dipigawéna, seuseuheun

jeung kumbaheun anu

ditinggalkeun saminggu.


di handap.

… basa balik téh kuring

teu puguh cagap.

Seuseuheun ngunung-

ngunung, kumbaheun

patulayah.

4. GT-07:80/5 Brang-bréng-

brong

Sora Brang-bréng-brong

mangrupa indéks sora

tina sora parabot anu

keur dikumbahan ku

barudak bibi lantaran

gawéna kapaksa. Ieu


handap.

254


(1) (2) (3) (4) (5)

… Dina ngumbah wadah

ogé sok brangbréngbrong

nepi ka henteu saeutik

piring cangkir nu

saronghék.

5. GT-07:84/2 Linu sabuku-

buku

Gejala fisik Kaayaan awak anu lalinu

sabuku-buku mangrupa

balukar tina capé teuing

gawé, da paling teu betah

ngisukkeun pagawéan.


di handap.

… Tapi geuning ayeuna

mah sipat kitu téh karasa

ripuhna, ari geus peuting

karasa linu sabuku-buku.

6. GT-07:85/1 Tanggung jawab

timbal balik

Aktualisasi Tanggung jawab timbal

balik dina ieu kontéks

mangrupa tanggung

jawab dina wengkuan

hubungan rumah tangga

antara salaki jeung

pamajikan. Ieu katitén


… Kang Mumu kitu anu

henteu tanggung jawab

timbal balik téh, pédah can

bisa ngimahan ka kuring?

…

7. GT-07:85/5 Ngadidik

barudak

Réngkak

paripolah

Ngadidik dina ieu

kontéks mangrupa

ngdidik sikep barudak

anu dilakukeun ku Popon

ka kapiadi-kapiadina, ti

nu asalna karedul

nyeuseuh jadi sok

nyeuseuh bajuna séwang-

séwang. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

255


(1) (2) (3) (4) (5)

Tapi ari dina usaha

ngadidik barudak bibi téa

mah kuring téh henteu

gagal-gagal teuing.Beuki

dieu seuseuhan kuring

beuki ngorotan, da

barudak gedé mah geus

nyeuseuh séwang-

séwangan.

8. GT-07:86/6 Calana nu

ngalumburuk

Barang Lantaran mineng leungit

duit, sarta Iwa kungsi

kanyahoan kaluar ti

kamarna Popon, atuh

basa calana Kang Mumu

kasampak aya di handap

téh jadi tanda yén aya nu

mindahkeun atawa

nyokot. Lantaran

saméméhna éta calana

digantungkeun dina

kapstok. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Kamari ogé (Iwa)

ngaberebet ti kamar kuring

basa aya nu nyampeur ulin

téh. Kasampak calana

Kang Mumu nu digantung

dina kapstok geus

ngalumburuk di handap.


beureum

Gejala fisik Beungeut anu nyiak

beureum dina ieu kontéks

mangrupa tanda gejala

fisik lantaran rék ceurik.

Ieu kaalaman ku Iwa anu

diguliksek ku Popon

nanyakeun duit nu dipaké

meuli gelasan. Ieu katitén


… beungeut budak téh ku

kuring dipencrong,

beungeutna mimiti

256


(1) (2) (3) (4) (5)

bareureum jeung lewa

lewé rék ceurik.

10. GT-07:89/1 Nyeri haté Aktualisasi Rasa nyeri haté

mangrupa aktualisasi tina

rasa katugenah jeung teu

narima anu dirandapan

ku Popon lantaran

omongan amangna, nepi

ka Popon boga pikiran

goréng. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… kuring ogé anu boga

haté sakieu teuasna bet

ngarasa nyeri. Harita mah

kuring bet maké boga

anggapan goréng sagala

yén emang jeung bibi téh

nyaahna ka kuring téh lain

nyaah indung ka anak, tapi

nyaah sabagé dunungan ka

bujang.

Pangna Popon bisa boga

rasa kitu téh, duméh

emangna ngomong kieu:

“Bisi aya duit manéh anu

kapaké, sebutkeun baé

sabaraha, engké digantian,

tong maké nyangka nu

lain-lain ka barudak.”88/5

11. GT-07:90/12 Kukumbul nu

oyag-oyagan

Barang Kukumbul anu oyag-

oyagan dina beungeut cai

(balong) mangrupa tanda

yén aya lauk nu

nyanggut. Ieu katitén


… sabot ngomong kitu,

panonna mah mencrong

kukumbulnu mimiti oyag-

oyagan tanda aya lauk nu

nyanggut.

257


(1) (2) (3) (4) (5)

12. GT-07:91/1 Perang silih

simbeuh

Réngkak

paripolah

Popon jeung Mumu anu

perang silih simbeuh ku

cai dina balong

mangrupa indéksikal tina

gambaran ayana deudeuh

jeung asih dina paripolah

gogonjakan. Ari pangna

bisa duanan aya dina

balong lantaran Popon

labuh, Mumu nu niat

nulungan kalah milu

labuh. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Ku kuring disimbeuhan

beungeutna, manéhna

males, tungtungna perang

silih simbeuh, teu nolih

kana leutak anu geus

lamédong kana buuk-

buuk.

13. GT-07:92/2 Aluman-alimen Réngkak

paripolah

Aluman-alimen


paripolah anu nandakeun

éra. Dina ieu kontéks,

Popon anu ngarasa

kaperego keur ocon

jeung Mumu kur bisa

aluman-alimen teu bisa

némbalan. Ieu katitén


… Horéng mang Jamhari

geuning nu nyentak téh, nu

ngurus pakaya ema. Teu

ditémbalan pananya mang

Jamhari téh, aluman-

alimen baé, éra asa

kaperego.

14. GT-07:97/2 Kacindekan Aktualisasi Kacindekan mangrupa

tanda tina ayana

kaputusan dumasar kana

tinimbangan pasualan

258


(1) (2) (3) (4) (5)

anu geus dipikirkeun

saméméhna. Kaputusan

Popon pikeun leuwih

milih cicing jeung salaki

di Banjaran tibatan

nuluykeun cicing di imah

bibina mangrupa tanda

satia ka salaki, sarta lain

hartina geus henteu

mikanyaah bibina. Ieu


handap.

Isukna éta kacindekan téh

ku kuring dicaritakeun ka

bibi, yén kuring rék ka

Banjaran rék nuturkeun

salaki.


a. Ajén Sosial


ngébréhkeun salapan ajén sosial.

Tabél 4.39




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)


timbal balik

2. GT-07:85/5 Ngadidik barudak

3. GT-07:96/5 Awéwé hina lamun

nyusul-nyusul lalaki

4. GT-07:97/5 Iwa jujur geus maok

duit Popon

5. GT-07:97/2 Satia ka salaki

6. GT-07:78/2 Ngurus jeung

ngagedékeun budak

259



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

yatim piatu

7. GT-07:82/2 Budak kudu diajar

tanggung jawab dina

rumahtangga sangkan

bisa tanggung jawab

di masarakat

8. GT-07:86/6 Maok duit

9. GT-07:81/1 Teu ngawaro ka

indung

Dumasar kana tabél di luhur, bisa katitén aya opat data anu ngandung

ajén bebeneran, tujuh ajén moral, jeung hiji ajén kaagamaan. Dina ieu carpon

teu kapanggih ajén kaéndahan. Ajén bebeneran dina ieu carpon patali jeung

ajén moral sarta kaagaman. Lian ti éta, aya ogé data anu ngébréhkeun

hubungan antara ajén bebeneran jeung ajén moral. Hiji data ngébréhkeun

hubungan antara ajén moral jeung ajén kaagamaan.

1) Ajén Bebeneran

Ajén bebeneran anu teu miboga hubungan dalit jeung ajén moral

atawa kaagamaan, nya éta data GT-07:84/8. Ieu data ngébréhkeun konsép

tanggung jawab antara salaki jeung pamajikan. Ceuk pamadegan palaku

Popon, yén tanggung jawab téh nya éta aya dina prioritas antara ngurus

salaki anu leuwih penting tibatan ngurus kapiadi. Tapi pamadegan

kapiadina béda, veuk pikirna yén tanggung jawab anatara salaki jeung

pamajikan téh kudu timbal balik, lamun Popon salaku pamajikan kudu

bakti ka salaki, salaki ogé kudu daék ngimahan pamajikanna.

Konsép tanggung jawab séjén aya dina data GT-07:82/2, anu

ngébréhkeun yén budak kudu diajar tanggung jawab dina rumah tangga

sangkan bisa tanggung jawab di masarakat. Ieu pamadegan diébréhkeun

ku Popon basa ngabandungan bibina anu ngogo anak-anakna. Lantaran

kitu, Popon boga kereteg pikeun ngadidik kapiadi-kapiadina sangkan bisa

diajar tanggung jawab jeung mandiri. Ieu hal aya hasilna, anak-anakna bibi

260

anu garedé geus mimiti daraékeun nyareuseuh baju sorangan, saperti anu

nyampak dina data GT-07:85/5.


Hubungan antara ajén bebeneran jeung ajén moral aya dina data

GT-07:96/5, anu ngébréhkeun pamadegan ngeunaan hinana hiji awéwé

upama daék nyusul-nyusul lalaki. Ku palaku bibi, ieu hal dianggap salah

lantaran kalungguhan awéwé nu teu pantes néang-néang lalaki. Ieu tangtu

waé bisa dianggap bener ku hiji kelompok masarakat upama pertélaanna

ngan nepi ka dinya. Tapi pikeun palaku Popon, salaku saurang pamajikan

manéhna ngarasa boga tanggung jawab pikeun nyusul salakina anu lila teu

balik deui. Pangna kitu, salaku pamajikan sok sieun ayah al-hal anu

goréng tumiba ka salaki atawa mitohana. Lantaran kitu, popon nganggap

yén hal anu dilakukeun ku manéhna téh bener sacara moral.

3) Ajén Moral

Ajén moral séjén anu teu miboga hubungan jeung ajén lianna nya

éta, GT-07:97/5ngeunaan kajujuran Iwa ka Popon jeung indungna yén

manéhna geus maok duit Popon. Data séjén nya éta GT-07:97/2, anu

ngébréhkeun kasatiaan jeung tuhuna Popon salaku pamajikanka Mumu

salaku salakina. Data GT-07:86/6 ngébréhkeun ajén moral anu goréng,

komo bari dilakukeun ku budak. Salian ti éta, ajén moral anu goréng ogé

témbong dina dataGT-07:81/1anu ngébréhkeun budak anu teu ngawaro ka

indungna.


Hubungan antara ajén moral jeung ajén kaagamaan aya dina data

GT-07:78/2 anu ngébréhkeun ngeunaan diasuh jeung digedékeunna Popon

ku bibina ti saprak kolotna maraot. Sacara moral, anu geus dilakukeun ku

bibina Popon téh mangrupa paripolah anu bener jeung alus. Sacara

261

kaagamaan, ngurus budak yatim mangrupa amalan anu boga ganjaran anu

gedé.

b. Ajén Budaya

Data ajén budaya dina carpon bisa katitén dina tabél di handap. Aya

lima belas ajén budaya anu diwincik kana genep ajén anu béda-béda.

Tabél 4.40




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-07:78/1 Imah séwaan nu

mahal

2. GT-07:81/1 TBC lantaran capé

jeung loba pikiran


timbal balik

4. GT-07:86/1 Sukur

Alhamdulillah

5. GT-07:86/1 Kersana Pangéran

6. GT-07:86/5 Pulangan balanja

7. GT-07:87/1 Sapuluh rébu keur

mayar listrik

8. GT-07:89/1 Nyaah indung ka

anak

9. GT-07:89/1 Nyaah dunungan ka

bujang

10. GT-07:93/4 Ni’mat Pangéran

11. GT-07:94/3 Duit keur ngontrak

dipaké meuli motor

12. GT-07:83/10 Kanyaah salaki ka

pamajikan

13. GT-07:97/2 Kanyaah pamajikan

ka salaki

14. GT-07:85/5 Kanyaah lanceuk ka

adi

15. GT-07:97/8 Kanyaah adi ka

lanceuk

262


ajén téori, opat ajén ékonomi, tilu ajén agama, jeung tujuh ajén solidaritas.

Dina ieu carpon teu kapanggih ajén seni jeung ajén kawasa.

1) Ajén Téori

Ajén téori dina ieu carpon patali jeung téori kaséhatan, saperti dina

data GT-07:81/1, anu ngébréhkeun korélasi antara capé gawé jeung loba

pikiran kana panyakit TBC.

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi nyampak dina data GT-07:78/1, anu ngébréhkeun

mahalna imah séwaan. Data GT-07:86/5 ngébréhkeun ngeunaan

pamulangan balanja anu sok diteundeun dina galar sangkan babari nyokot.

Kontéks pamulangan balanja nandakeun jumlah atawa pangaji duit anu teu

pira, matak teu ditunda dina lomari. Data GT-07:87/1 nyebutkeun nominal

sapuluh rébu rupia anu harita leungit lantaran dicokot ku Iwa. Éta duit anu

tadina rék dipaké mayar listrik, ngébréhkeun waragad anu diperlukeun

keur mayar listrik imah anu sacara normal mangsa taun 1980-an teu jauh ti

harga sapuluh rébu per bulanna. Data séjén GT-07:94/3 ngébréhkeun

éfisiénsi waktu jeung transportasi anu kapikiran ku palaku Mumu anu rék

meuli motor maké duit anu tadina rék dipaké ngontrak imah. Perkara

imah, leuwih hadé cicing di imah indungna heula.

3) Ajén Agama

Data anu miboga ajén agama nya éta dua GT-07:86/1, nétélakeun

ayana kersa Pangéran anu ngabalukarkeun rasa syukur ngaliwatan ungkara

Alhamdulillah. Data GT-07:93/4 mangrupa rasa syukur ka Pangéran yén

kabagjaan anu karandapan ku Mumu jeung Popon téh mangrupa ni’mat ti

Pangéran.


Ajén-ajén solidaritas dina ieu carpon nya éta, GT-07:84/8 anu

ngébréhkeun tanggung jawab timbal balik salaku tanda kanyaah antara

263

salaki jeung pamajikan. Dua data GT-07:89/1 ngébréhkeun konsép

kanyaah indung ka anak anu dibadingkeun jeung kanyaah dunungan ka

bujang. Data GT-07:83/10 nétélakeun kanyaah salaki ka pamajikan. Data

GT-07:97/2 mangrupa data anu ngébréhkeun kanyaah pamajikan ka salaki.

Data GT-07:85/5 nétélakeun konsép kanyaah lanceuk ka adi anu hariwang

upama adi-adina teu bisa tanggung jawab di kulawarga, maranéhna moal

bisa tanggung jawab di masarakat. Data GT-07:97/8 mangrupa ébréhan

anyaah adi ka lanceuk jeung kasieunan leungiteun upama lanceukna indit

ti imah.

4.2.8 “Kiplik-kiplik” (GT-08)


a. Téma


di kulawarga. Konsép kamanusaan ngeunaan cinta dina ieu carpon, mangrupa

rasa cinta anu beresih, lantaran diungkarakeun tina sawangan budak awéwé

anu ngaranna Nina, budak leutik anu umurna kira-kira dua taun. Nilik kana

sinopsis di luhur, eusi caritana ngeunaan budak anu keur gering tuluy sonoeun

ka indungna, sabab ayeuna manéhna cicing jeung indung téré. Lantaran geus

tilu peuting gering panas teu dibawa ka rumah sakit, Nina antukna maot. Téma

kamanusaan saperti kieu mangrupa téma kompléks anu diébréhkeun kalawan

basajan tina polosna pikiran jeung sawangan budak.


kamanusaan dina konsép rasa cinta anak ka kolot.

Mamah émut kénéh henteu? Nina nangis da Mamah dicabok ku

Apa… (105/7)

Nina sok nyauran Mamah. Ari badé bobo. Ari gugah bobo. Ari

badé emam. Ari badé ibak. Tapi, tara dikedalkeun, sieun dikulub…

(109/2)

Da Nina gé tos teu kiat palay ka Mamah. Badé ngapung wé, ah!

Badé milarian Mamah… (110/8)

264

Konsép cinta indung ka anak katitén dina cutatan paguneman antara

lanceukna Nina jeung indungna.

“Tétéh gé panggeulisna sareng pangpinterna di sadunya, nuju

saageung Nina mah,”

“Ari ayeuna?”

“Ayeuna sok rada bangor. Sok nyumputkeun bonéka Néng Tari

jadi wéh henteu panggeulisma di sadunya. Upami bageur deui

mah, janten panggeulisna deui di sadunya.” (101/9)

Tina cutatan paguneman di luhur, katitén cara hiji indung ngatik jeung

mikanyaah anakna kalawan ngagunakeun cara anu diluyukeun jeung umur

anakna.

b. Fakta Carita

1) Galur





Ieu carita dimimitian ku gambaran kaayaan Nina di anu keur

gering panas (A). Salila ngararasakeun panasna awak, Nina ngalamun ka

mangsa-mangsa masih kénéh cicing jeung indungna. Ieu mangrupa téhnik

flash back (D1). Basa Nina ngarasa kacida hanaang jeung biwirna

pareurih, miboga kalungguhan keur malikkeun galur ka mangsa kiwari

(B). Téhnik flash back loba dipaké keur nyusun galur mundur, ogé pikeun

méré gambaran ngeunaan kajadian-kajadian anu geus kaalaman ku palaku

(D2). Sanggeus kitu maju deui ka mangsa kiwari (C), tuluy dipungkas ku

teu kuatna Nina nandangan sono jeung gering nepi ka antukna maot (E).


A ---------- D1 ---------- B ---------- D2 ---------- C ---------- E

265








padet. Carita anu dipidangkeun kaasup gancang.. Lantaran diébréhkeun ku


dina ieu carita miboga hubungan anu dalit jeung inti carita. Palaku Nina

anu dibawa cicing jeung indung téré lantaran indung jeung bapana

papisah, ngarasa kasiksa batinna. Nina anu sono pisan ka indungna,

goréngna sikep indung téré nepi ka robahna perhatian bapana mangrupa

kajadian-kajadian anu raket patalina dina ieu eusi carita.

(d) Dumasar Eusi


Ieu galur patali jeung eusi carita anu karandapan ku palaku utama Nina.

Kajadian-kajadian anu tumiba ka Nina salila masih cicing jeung indungna

nepi ka cicing jeung indung téréna diébréhkeun sacara langsung ku nu

ngarandapanna.

2) Palaku

Dina carpon GT-08, aya 13 urang palaku, nya éta apa (GT-08:99/2),

Nina (GT-08:99/2), mamah (GT-08:99/4), mamih (GT-08:99/4), Aa (GT-

08:100/4), Tétéh (GT-08:100/4), Néng Tari (GT-08:101/11), tukang sate (GT-

08:102/1), Pa Haji Yakub (GT-08:102/13), bibi (GT-08:103/7), nini (GT-

08:105/6), dokter (GT-08:104/2), jeung babu (GT-08:106/4). Genep urang

266

palaku méré pangrojong kana eusi katut galur carita, sésana ngan disebut ku

palaku utama minangka bagian tina pangalaman anu dilakonan.


Dumasar kana kalungguhanna, Nina mangrupa palaku utama. Dua

belas palaku séjénna mangrupa palaku-palaku tambahan anu ngarojong

kana eusi carita, boh sacara langsung boh teu langsung. Anu ngarojong

palaku utama nya éta apa (GT-08:99/2), Nina (GT-08:99/2), mamah (GT-

08:99/4), mamih (GT-08:99/4), Aa (GT-08:100/4), Tétéh (GT-08:100/4),

dokter (GT-08:104/2), jeung babu (GT-08:106/4). Para palaku anu ngan

salaku panglengkep carita atawa ngarojong carita kalawan teu langsung

nya éta Néng Tari (GT-08:101/11), tukang saté (GT-08:102/1), jeung Pa

Haji Yakub (GT-08:102/13).



ieu carpon nya éta Nina,mamah,aa, jeungtétéh. Sedegkeun anu kaasup

kana palaku-palaku antagonis nya éta apa jeung mamih.

Palaku Nina mangrupa palaku protagonis lantaran salaku anak,

digambarkeun miboga sipat anu hadé, anu bisa dijadikeun panutan ku nu

maca. Pangna kitu, lantaran sanajan masih kénéh budak tapi miboga

sawangan anu jembar ngeunaan kahirupan. Éta hal bisa katitén dina

sawatara cutatan ieu di handap.

… Jurig kitu Mamih téh? Tapi, piraku kétang ari jurig mah, da

Apa mah henteu sieuneun. Sok bobo sareng, saranjang…

(104/3)

Ari Mamah kamana? Naha henteu ngusapan Nina? Naha

Mamah henteu terang kitu yén Nina teu damang? Nina téh sok

émut waé ka Mamah… (105/6)

Tina cutatan di luhur, bisa katitén yén palaku Nina boga sawangan

anu kacida anteb dina niténan kajadian-kajadian sabudeureun, sanajan can

bisa nyindekkeun. Nina ngarasa bingung lantaran indungna euweuh, kalah

267

aya indung téré anu ku lanceuk-lanceukna disebut batur téh bet laeut pisan

jeung bapana.

Palaku séjén anu miboga sipat hadé nya éta mamah, indung Nina.

gambaran kanyaah Indung ka anak bisa katitén dina sawatara cutatan ieu

di handap.

… Geuningan ari Nina nyebat biwir, Mamah sok nyeuseulan.

Sakapeung mah sok nyintreuk… (99/4)

… Mamah sok gumujeng. Teras nyium. Bageur, bageur pisan

Mamah téh… (100/1)

Ku Mamah mah, ari alim emam téh sok dipangkon, diais bari

diemaman. Ditaros, palay kulub endog, palay roti, palay cau?

Atawa naon baé. (104/1)

Palaku protagonis séjén nya éta pun Aa jeung Tétéh, salaku

lanceuk-lanceuk Nina. Sabenerna teu sacara lugas diébréhkeun protagonis,

lantaran masih kénéh barudak, sarta diungkarakeun ku palaku anu masih

sahandapeunana, jadi konsép protagonisna leuwih basajan. Ieu bisa

katitén dina cutatan ieu di handap.

Nina rada murungkut, sieun diciwit. Da sok kitu Tétéh mah, ari

Nina dialem téh sok nyiwit ari Mamah langah. (101/8)

.. Tara ribut Aa mah. Tara nyiwitan sapertos Tétéh. Paling gé,

ari Nina nangis sok néké. Céngéng! Tukang léwéh! Delit! tapi

tara nyiwit. (102/7)

… Saé gé keur naon bumi batur ieu mah, saur Aa ka Apa…

(106/2)

Tina cutatan di luhur katitén yén Aa jeung Tétéh sabenerna boga

perhatian jeung kanyaah ka Nina salaku adina, tapi cara némbongkeuna

ngaliwatan cara barudak.


antagonis, nya éta Apa jeung Mamih. Cutatan anu ngébréhkeun

kaantagonisan Apa bisa katitén dina cutatan ieu di handap.

268

… Éta kitu, mamah téh sieun dicabok deui ku Apa sapertos

basa wengi-wengi téa?... (105/6)

… Jung baé rék kawin deui mah, bawa budak kabéh! Saur

Mamah ka Apa. (105/6)

… Wengi éta Apa teu bobo di kamer urang tapi di kamer payun

bari ngajebrédkeun panto tarik pisan (105/7)

Palaku Mamih ogé kaasup kana palaku antagonis, lantaran boga

sipat anu goréng. Éta hal bisa katitén dina cutatan ieu di handap.

… Tah sangu dina biwir, saurna téh, lamun keur emam aya

sangu nu napel na… lambé nya, Mah, sanés biwir? (99/4)

Mamih mah tara. Ari alim téh kalah sik nyeuseul, kasar pisan

sasauranna téh, Mah. Kajeun, ari embung cageur mah! Keun

wé, ambéh dibawa deui ka dokter!... (104/2)

…“Ulah sok diogo teuing budak mah, sok ngalunjak!” saurna

ka Apa… (107/4)



(c) Dumasar Watek

Ditilik tina wangun watekna, dina ieu carpon aya dua urang palaku

anu miboga watek basajan jeung opat urang palaku anu watekna

kompléks. Palaku anu miboga watek basajan nya éta Aa jeung Tétéh,

sedengkeun anu watekna kompléks nya éta Nina, Mamah, Apa, jeung

Mamih.

Aa jeung Tétéh, salila guluyur carita miboga watek anu basajan

salaku budak dina umumna. Sanajan kacaritakeun saméméhna Tétéh sok

ménta diogo jeung ngaheureuyan Nina, saprak cicing jeung Mamih mah

duanana tara loba ngomong jeung nurut pisan ka Mamih. Tapi, nurutna Aa

jeung Tétéh lain lantaran robah watek, tapi lantaran kungsi ngadéngé yén

indung téré mah sok ngulub. Jadi, pangna nurut téh sabab ayana rasa

sieun.Ieu bisa katitén dina cutatan di handap.

269

… Jadi bageur Aa sareng Tétéh téh, komo ari aya Mamih mah.

Nurut. Nurut kacida. Dipiwarang sagala gé keresa, padahal ka

Mamah mah sok sering ngajebian. Pokna téh sieun dikulub!

(108/4)

Nina salaku palaku anu watekna kompléks, mekar kalawan

dinamis luyu jeung kajadian-kajadian anu karandapan ku manéhna. Nina

anu basa keur cicing kénéh jeung indungna ngarasa tengtrem jeung

salawasna bungah, robah jadi budak anu borangan sarta loba kapanasaran

ngeunaan “sosok” mamih anu aya dina kahirupanana. Palaku Mamah

salaku indung Nina anu mimitina bageur jeung “lembut”, jadi “kasar” nepi

ka embung katurut ku anak-anakna basa pisah jeung salakina, bapa Nina.

Palaku Apa ogé watekna robah-robah, kacaritakeun jadi bapa anu

bageur jeung perhatian, tapi robah ninggalkeun pamajikanna jeung kawn

deui ka awéwé séjén anu leuwih beunghar. manéhna ogé ongkoh nyaah ka

anak-anakna tapi teu merhatikeun kabutuhna, anak-anakna butuh kanyaah

jeung perhatian anu sakuduna katarima ti kolotna. Basa Nina keur gering,

bapana kugsi ménta dihampura minangka ungkara kahanjakal manéhna

geus misahkeun ana-anakna ti indungna nepi ka batinna kasiksa.

Mamih, palaku anu kompléksitas watekna kabandungan ku Nina

minangka puseur sawangan pangarang. Manéhna boga watek anu galak

jeung kasar upama nyarita, tapi upama ka salakina mah robah jadi ogoan

jeung soméah. Ieu hal karasa jeung katingali sacara langsung ku nina nepi

ka ngabalukarkeun konflik batin keur Nina. Aya rasa bingung anu

mémang teu kaharti ku budak pantar Nina.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Apa, Nina, Mamah, mamih, Aa,

jeung Tétéh mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun Néng Tari, tukang saté,

Pa Haji Yakub, bibi, nini, dokter, jeung babu kaasup palaku nétral anu

ngan saukur aya dina eusi carita, teu milu mangaruhan sacara krusial kana

guluyurna carita.

270

3) Latar




Tabél 4.41

Data Latar GT-08


Katerangan Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6) (8)

1. GT-08:99/1 Kamar Nina

2. GT-08:99/3 Tilu wengi

3. GT-08:102/13 Masjid

4. GT-08:105/2 Jam disada leuwih

ti sapuluh kali

5. GT-08:105/2 Wengi harita

6. GT-08:105/7 Kamer urang

7. GT-08:105/7 Kamer payun

8. GT-08:106/2 Gedong

9. GT-08:106/3 Kebon binatang

(a) Tempat

Aya genep latar tempat dina carpon GT-08 ieu, nya éta kamar Nina

(GT-08:99/1) nya éta kamar di imah mamih anu anu mangrupa latar

tempat utama dina ieu carpon. Di éta kamar, Nina keur gering panas bari

ngumbar lamunan ka mangsa anu kaliwat. Latar masjid (GT-08:102/13)

mangrupa tempat anu disebutkeun ku palaku Aa salaku tempat Pa Haji

Yakub biasa ngimaman. Kamer urang (GT-08:105/7) nya éta kamar

tempat biasa Nina jeung indung bapana saré di imahna anu baheula.

Kamer payun (GT-08:105/7) nya éta kamar tempat Apa saré sanggeus

paséa jeung Mamah. Latar gedong (GT-08:106/2) nya éta imahna Mamih,

Nina jeung dua lanceukna dibawa pindah ka éta imah ku bapana.

Pamungkas latarkebon binatang (GT-08:106/3), ieu latar mangrupa latar

271

anu ngan disebutkeun ku palaku Apa keur ngabubungah nina nu keur

gering.

Tina lima latar tempat anu luyu jeung tabél di luhur, leuwih

diheureutan deui jadi ngan aya tilu latar tempat, lantaran dua data GT-

08:105/7, mangrupa babagian rohangan di imah Nina saméméhna.

Sedengkeun data GT-08:99/1 mangrupa babagian di imah Mamih anu

geus kawengku ku data GT-08:106/2.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon nya lima latar, nya éta, tilu wengi

(GT-08:99/3) anu mangrupa frékuénsi lilana Nina gering. Jam anu disada

leuwih ti sapuluh kali (GT-08:105/2) mangrupa ungkara anu nandakeun

waktu anu geus leuwih ti jam sapuluh peuting. Latar waktu wengi harita

(GT-08:105/2) mangrupa waktu basa Mamah jeung Apana Nina paséa

rongkah nepi ka Apa nampiling Mamah sarta mutuskeun rék papisah.

(c) Sosial

Dumasar kana tabél 4.46 di luhur, bisa katitén yén ngan aya hiji

latar sosial dina ieu carpon. Latar sosial anu katitén dina ieu carpon

mangrupa status sosial. Kaayaan imah anu disebutkeun alus jeung gedé,

disebut gedong (GT-08:106/2) nandakeun luhurna status sosial hiji jalma

anu nyicinganana. Dina ieu carpon anu nyicingan éta gedong téh nya éta

Mamih, indung téré Nina jeung lanceuk-lanceukna.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-08 ngawengku lima ikon jeung 15

indéks. Teu kapanggih unsur simbol dina ieu carpon.

a. Ikon



272

Tabél 4.42



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-08:110/7 Socana

ngahérangan

Soca nu

ngahérangan

nandakeun aya

cimata anu

ngeyembeng

piceurikkeun. Ieu


di handap.

… Socana

ngahérangan, teras

nyuuh. Damisna

baseuh.

2. GT-08:110/8 Jangjang Jangjang

nyapertikeun ayana

rasa nu

ngabalukarkeun

harampangna awak,

siga aya

jangjangan. Ieu


di handap.

… Tah, tos

jangjangan ayeuna

gé.

3. GT-08:110/8 Sapertos

kukupu

Kukupu mangrupa

sato anu bisa hiber,

ieu dupamakeun ku

Nina yén waktu

manéhna ngarasa

harampang asa

hiber, manéhna

ngaupamakeun

kana kukupu anu

jangjangan sarta

bisa hiber. Ieu


273


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

di handap.

… Jangjangan

sapertos kukupu.

Hiber wé, ah.

Kiplil-kiplik…!

4. GT-08:111/1 Hiber tebih Hiber tebih

mangrupa métaforis

tina indit jauh. Indit

dina ieu kontéks

nya éta indit

ninggalkeun alam

dunya.

Ninggalkeun sakur

kulawarga, siga

Nina anu hiber

ninggalkeun bapa

jeung lanceuk-

lanceukna. Ieu


di handap.

… Tingali yeuh ku

sadayana, Nina rék

hiber, tebih… tebih

pisan. Kiplik-

kiplik…

5. GT-08:106/2 Batur Batur nyitrakeun

sacara langsung ka

indung téré anu

mémang deungeun-

deungeun. Ieu


di handap.

Mamah… duka

kunaon da Nina

sareng sadayana téh

dicandak ngalih ku

Apa ka bumi batur.

274

b. Indéks


paripolah, gejala fisik, aktualisasi, jeung sora. Éta bisa katitén dina data tabél

ieu di handap.

Tabél 4.43



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-08:101/1 Camerut Réngkak

paripolah

Camerut mangrupa tanda

paripolah lantaran ngarasa

ambek atawa keuheul. Dina

ieu kontéks, Tétéh anu sok

camerut lantaran ngarasa

sirik duméh Nina sok dilem

waé ku Apa jeung Mamah.


handap.

… Geulis Nina mah, pinter,

panggeulisna sadunya,

pangpinterna sadunya!

Celengok deui nyium. Tapi

Tétéh camerut.

2. GT-08:103/7 Areng koneng

semu beureum

Barang Areng anu pulas konéng

semu beureum nandakeun

yén éta areng kacida

panasna. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Panon Nina anteng ningal

areng nu tilas meuleum

sasaté téa. Hurung. Konéng

semu beureum. Panas pisan

pantesna téh.

3. GT-08:104/2 Soca mamah Gejala fisik Soca Mamah anu

dibandingkeun jeung soca

Mamih anu pikasieuneun,

tangtu mangrupa tanda yén

teuteupan indung

nandakeun ayana kanyaah

anu wening tur

275


(1) (2) (3) (4) (5)

nengtremkeun. Ieu katitén


… Socana henteu sapertos

soca mamah…

Pikalewangeun

4. GT-08:104/2 Soca mamih Gejala fisik Soca mamih mangrupa

tanda tina teuteupan indung

téré anu ceuceub,

pikasieuneun, jeung

pikalewangeun budak.

Saperi Nina anu ngarasa

sieun lamun diteuteup ku

Mamih (indung téréna). Ieu


handap.

Sieun ku Mamih mah.

Socana henteu sapertos soca

Mamah. Pikalewangeun. Sok

hayang nangis Nina mah

sieun.

5. GT-08:105/2 Jam disada Sora Sora jam anu disada leuwih

ti sapuluh kali, nandakeun

yén waktu geus peuting. Ieu

ogé nandakeun yén Nina

anu keur gering panas can

bisa saré lantaran masih

kénéh bisa ngadéngé sora

jam. Ieu katitén dina cutatan

di handap.

Hawar-hawar kakuping jam

disada. Duka sabaraha kali.

Tapi asa langkung ti sapuluh.

Duka sawelas. Duka

sabaraha.

6. GT-08:110/1 Nina

nyepengan

panangan Apa

Réngkak

paripolah

Nina nu nyekelan leungeun

bapana mangrupa indéksikal

tina ayana kereteg yén

budak butuh pamuntangan,

disagigireun hayang

némbongkeun kanyaah

276


(1) (2) (3) (4) (5)

jeung perhatianna ka nu jadi

bapa. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Apa ngusapan deui rambut.

Nina nyepengan panangan

Apa.

7. GT-08:110/1 Soca

bareureum

Gejala fisik Soca bareureum mangrupa

tanda gejala fisik balukar

tina kurang saré atawa geus

ceurik. Dina ieu kontéks

panon Apa anu bareureum

bisa jadi lantaran duanana,

nya ceurik lantaran

hariwang ka Nina jeung

sono ka indungna, nya

kurang saré sabab nungguan

Nina anu gering

sapeupeuting. Ieu katitén


Nina muka panon. Apa

caket pisan, neuteup.

Socana bareureum. Kirang

bobo rupina mah.

8. GT-08:110/7 Lambé

ngageter

Gejala fisik Lambé Apa anu ngageter

basa Nina nanyakeun

Mamah, nandakeun yén

Apa nahan piceurikeun

lantaran rasa sedih jeung

hanjakalna. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

“Mamah mana, Pa?”

Lambé Apa ngageter. Socana

ngahérangan, teras nyuuh.

Damisna baseuh.

9. GT-08:110/8 Begang Gejala fisik Awak anu begang dina ieu

kontéks mangrupa gejala

fisik anu nandakeun yén

awakna kurang kaurus.

Awak Tétéh anu asalna

lintuh, saprak cicing jeung

277


(1) (2) (3) (4) (5)

indung téré jadi begang. Ieu


handap.

… Begang ningan Tétéh téh,

patuanganana henteu gendut

sapertos kapungkur.

10. GT-08:111/1 Milari enén

Mamah

Réngkak

paripolah

Milari enén Mamah

mangrupa tanda tina ayana

kahayang hiji budak, hayang

dipikanyaah, dipiasih, jeung

dipikadeudeuh saperti ku

indung sorangan. Siga Nina

anu hayang indit néangan

kanyaah indung. Ieu katitén


… Nina hiber rék milarian nu

empuk, haneut, enén

Mamah…

11. GT-08:99/1 Ngararampa

sepré

Réngkak

paripolah

Paripolah ngarampaan sepré

dina ieu kontéks nya éta

néangan lebah tempat saré

anu teu pati panas, lantaran

karasana ku awak kacida

panas. Padahal, awakna anu

mémang panas, sanajan

néangan nu tiis gé moal aya.


handap.

Sepré dirarampa ku ramo.

Diusap-usap. Sepré diusapan

ku ramo. Ku lima ramo.

Ramo nu kénca. Hayang

néangan nu rada tiis, tapi

sepré téh teuing ku panas.

Duka Ramona nu panas.

12. GT-08:102/1 Seuri Gejala fisik Seuri dina ieu kontéks lain

saukur aktualisasi tina rasa

bungah. Tukang saté anu

seuri lantaran kagugu ku

polah Tétéh anu lucu, basa

278


(1) (2) (3) (4) (5)

naros Nina kumaha lamun

anu pangpinterna jeung

panggeulisna sadunya téh

Tétéh. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Tukang sate ngiring seuri,

bangun lucueun.

13. GT-08:101/8 Nyiwit Réngkak

paripolah

Polah Tétéh upama ngarasa

sirik ka Nina lantaran Nina

dialem téh sok nyiwit lamun

Mamah lengah. Ieu katitén


Nina rada murungkut, sieun

diciwit. Das ok kitu Tétéh

mah, ari Nina dialem téh sok

nyiwit ari Mamah langah.

14. GT-08:105/7 Mamah nangis Gejala fisik Nangis mangrupa aktualisasi

tina rasa sedih jeung ambek

anu karandapan ku hiji jalma.

Dina ieu kontéks, nangisna

Mamah dilantaran paséa

jeung apa nepika Mamah

dicabok dua kali ku Apa

sabab Apa rék nikah deui. Ieu


handap.

… Mamah dicabok ku Apa.

Dua kali. Apa sareng Mamah

teras paséa… Mamahn angis

nya, harita?

15. GT-08:107/5 Sieun Aktualisasi Sieun mangrupa aktualisasi

tina rasa keueung anu pohara.

Dina ieu kontéks kaalaman

ku Nina anu unggal peuting

ngarasa sieun lantaran saré

sorangan jeung tara aya nu

ngeukeupan. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

279


(1) (2) (3) (4) (5)

Pangsieun-sieunna ari wengi.

Sieun… téh, Mamah! Atuda

biasana mah ku Mamah

dikeukeupan…


a. Ajén Sosial

Ajén budaya anu aya dina carpon GT-08, bisa katitén tina tabél data

ieu di handap.

Tabél 4.44




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. GT-08:100/1 Mamah bageur

2. GT-08:105/6 Dicabok

3. GT-08:106/2 Saé gé bumi batur

4. GT-08:106/4 Molotot bari ngajerit

nyauran babu

5. GT-08:108/2 Mamih sok

nyeuseulan

6. GT-08:108/5 Indung téré sok

ngulub

7. GT-08:109/5 Apa ménta hampura

ka Nina

8. GT-08:99/4 Diajar undak usuk

basa


ajén bebeneran, genep ajén moral, jeung teu kapanggih ajén kaéndahan sarta

ajén kaagamaanana.

1) Ajén Bebeneran

Ajén bebeneran dina ieu carpon aya dina data GT-08:106/2 jeung

GT-08:99/4. Data GT-08:106/2 ngébréhkeun ayana pamadegan ngeunaan

280

imah anu alus, tapi anu batur jeung matak teu pikabetaheun. Data GT-

08:99/4 ngébréhkeun élmu basa ngeunaan undak-usuk basa Sunda. Palaku

Nina, sok dipapatahan maké basa Sunda anu lemes ku indungna, saperti

nyebut ilat keur létah, nyebut lambé keur biwir. Basa saperti kitu

dibiasakeun diajarkeun ka budak sangkan geus gedéna biasa. Palaku Nina

ogé jadi bisa ngabandingkeun basa lemes anu sok dipaké ku manéhna

jeung basa anu mindeng dipaké ku Mamih. Ceuk Nina, basa saperti biwir,

jeung sok ngagorowok ngageroan pembantu ku sebutan babu téh

mangrupa basa anu goréng.

2) Ajén Moral

Ajén moral anu nyampak dina ieu carpon nya éta data GT-

08:100/1, anu ngébréhkeun kanyaah indung ka anakna. Data GT-08:105/6

ngébréhkeun ajén moral anu goréng, lantaran kalakuan salaki anu nyabok

atawa nampiling pamajikanna lantaran alesan kaégoisnana hayang kawin

deui lain mangrupa picontoeun. Komo ieu dilakukeun hareupeun budak

anu bakal ngabalukarkeun trauma psikis.

Data lianna nya éta GT-08:106/4, anu ngébréhkeun ajén moral anu

goréng. Ieu paripolah diwakilan ku palaku mamih anu saperti teu boga

étika sarta nganggap handap ka pembantu ku cara nyebut babu bari

ngagorowok upama ngageroan aya perlu. Tapi, sanajan ieu mangrupa ajén

anu goréng, pangarang nyoba ngabandingkeun jeung pembantu di imah

nina baheula anu sok disebut bibi, lain babu. Malah, ku palaku Nina mah

disebutna gé bibi bageur. Data lianna anu masih kénéh aya patalina jeung

mamih nya éta GT-08:108/2. Ieu data ngébréhkeun mamih anu sok

nyarékan Nina upama peuting-peuting ceurik lantaran ngarasa keueung,

tiris, jeung hanaang.

Data steroetipe di masarakat ngeunaan indung téré anu galak,

malah nepi ka sok ngulub anak téréna, aya dina data GT-08:108/5. Sacara

moral, kalakuan siga jeung pamikiran saperti kitu teu bisa

disakompétdaunkeun. Tapi, pikeun ngarojong karakter palaku Mamih dina

281

ieu carpon jeung sangkan palaku utama Nina beuki lega pamikiranna, ieu

pamadegan diébréhkeun ngaliwatan pamadegan lanceuk-lanceukna Nina

jeung pembantuna Mamih. Ajén moral anu alus nyampak dina data GT-

08:109/5, ieu dta ngébréhkeun Apa anuménta hampura ka Nina lantaran

ngarasa yén kaputusanna kawin jeung mamih téh salah, lain ngabagjakeun

anak, kalah nyiksa batinna.

b. Ajén Budaya

Data ajén budaya dina ieu carpon bisa katitén dina tabél di handap.

Aya sapuluh ajén budaya anu diwincik kana genep ajén anu béda.

Tabél 4.45




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-08:107/4 Budak diogo sok

ngalunjak

2. GT-08:108/1 Nyium teras

mangkon

3. GT-08:106/2 Kawin ka nu

beunghar

4. GT-08:107/4 Indung téré teu

nyaaheun

5. GT-08:108/4 Réncang nu

nyaaheun

6. GT-08:109/5 Kanyaah bapa ka

anak

7. GT-08:105/6 Nyerahkeun

pamajikan

8. GT-08:105/7 Kanyaah anak ka

indung


bapa

10. GT-08:106/2 Gering panas bisa

nepi ka maot

282


dua ajén téori, hiji ajén ékonomi, hiji ajén kawasa, jeung genep ajén

solidaritas. Dina ieu carpon teu kapanggih ajén agama jeung ajén seni.

1) Ajén Téori

Ajén téori dina ieu carpon aya dina data GT-08:107/4 jeung GT-

08:106/2. data GT-08:107/4 ngébréhkeun ayana pamadegan ngeunaan

budak anu mindeng teuing diogo, bakal ngalunjak ka kolotna. Ieu

pamadegan ditétélakeun ku palaku Mamih anu sok sirik upama salakina

ngogo Nina.

Data ajén téori lianna nya éta GT-08:106/2 anu ngébréhkeun

kaayaan Nina anu keur gering panas salila tilu peuting, teu dibawa ka

dokter nepi ka maotna. Sanajan dina ieu carpon teu sacara éksplisit

disebutkeun yén palaku nina maot, tapi nilik kana data semiotik unsur ikon

métaforis (GT-08:111/1) anu ngébréhkeun yén Nina anu kacaritakeun

awakna jadi hampang, boga jangjang, nepi ka bisa hiber jauh pisan

mangrupa métaforis tina indit jauh. Indit dina ieu kontéks nya éta indit

ninggalkeun alam dunya. Ninggalkeun sakur kulawarga, siga Nina anu

hiber ninggalkeun bapa jeung lanceuk-lanceukna. Sacara téori, panyakit

panas anu karandapan ku budak dina umur kurang leuwih dua taun bisa

ngabalukarkeun maot, komo bari kurang dahar, kurang nginum, jeung

kurang saré.

1) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi dina ieu carpon aya dina data GT-08:106/2. Ieu data

ngébréhkeun kaayaan awéwé anu beunghar, anu dikawin ku bapana Nina.

Éta awéwé anu disebut Mamih téh pangna bisa ditétélakeun beunghar

lantaran dina ieu carita disebutkeun boga imah gedé jeung alus, malah

disebutna gé gedong ku Nina mah. Sanajan cicing di imah gedong, tétéla

kabagja mah teu ngan bisa diukur ku matéri wungkul, tapi ogé ku

katengtreman haté jeung kabagja kulawarga.

283

2) Ajén Kawasa

Data GT-08:105/6 ngébréhkeun kawasana hiji lalaki, dina ieu

kontéks nya éta Apa (bapana Nina). Salaku salaki, ngarasa boga kawasa

pikeun nyieun kaputusan sorangan, ngarasa kawasa bisa sangeunahna

ninggalkeun hiji awéwé tuluy kawin deui ka awéwé séjén. Salaku bapa,

manéhna ngarasa bisa ngatur anak-anakna sangkan daék narima Mamih

salaku indungna jeung kudu nurut kana sagala paméntana.


Ajén-ajén solidaritas dina ieu carpon nya éta GT-08:108/1, GT-

08:107/4, GT-08:108/4, GT-08:109/5, GT-08:105/7, jeung GT-08:110/8.

Data GT-08:108/1 ngébréhkeun kanyaah indung ka anakna anu teu weléh

dirawu dipangku, diciuman, jeung dipupuncuhkeun, siga Nina anu

dipikadeudeuh ku indungna. Data GT-08:107/4 ngébréhkeun ajén

solidaritas anu teu sagemblengna, lantaran Mamih ngan nyaah ka bapana

Nina wungkul, teu nyaah ka Nina jeung lanceuk-lanceukna. Data GT-

08:108/4 ngébréhkeun kanyaah pembantu Mamih ka Nina jeung lanceuk-

lanceukna. Data GT-08:109/5ngébréhkeun kanyaah bapa ka anak. Sanajan

teu boga maksud nganyerikeun haté Nina jeung lanceuk-lanceukna, tapi

haté Apana Nina éstu nyadar yén kaputusan manéhna téh salah nepi ka

kedal ucap Apa ménta dihampura ka Nina. Data GT-08:105/7

ngébréhkeun kanyaah anak ka indung. Nina anu sono pisan ka indungna,

nepi ka kagegeringan lantaran kasonona ngan bisa disidem dina jero

haténa, teu bisa kedal. Ieu hal jadi pasualan inti dina ieu carita, anu

nembrakeun kanyaah jeung kasono anak ka indung anu bageur jeung

miasih anak-anakna. Data GT-08:110/8 ngébréhkeun kanyaah anak ka

bapana. Nina anu ngarasa karunya lantaran bapana mélaan teu saré

nungguan Nina anu gering. Nina ogé ngarasa hariwang basa manéhna rék

“indit” néangan indung anu dipisono.

284

4.2.9 “Gagak Ngelak di Majingklak” (GT-09)


a. Téma


gambaran kaayaan pamayang di Majingklak anu sacara teu langsung dijajah

ku juragan-juragan parahu anu baleunghar. Lian ti éta, konflik utamana

mangrupa gambaran ayana monopoli lauk di laut Majingklak ku kapal asing,

nepi ka pamayang teu beubeunangan, malah loba anu néangan pakasaban

séjén ka kota. Ieu hal ngébréhkeun ayana kateuadilan sacara sosial jeung

ékonomi.

Tina téma anu diébréhkeun, pangarang miharep nu beunghar kudu

nyaah aka nu teu boga jeung kudu inget ka nu sangsara. Ieu di handap

mangrupa sawatara cutatan anu ngagambarkeun éta téma kaadilan sosial.

“… Kabéh pamayang sanasib jeung Akang, ukur kabagéan barau

hayirna wungkul. Kasaksian ku saréréa, anu tambah gendut mah

para juragan parahu…” (117/7)

… Laut pikeun manéhna mangrupa sagala rupana. Cintana tamplok

ka laut. Nyawana aya di laut. Harepan jeung angen-angenna kabéh

di laut … (118/1)

Béja pabéja-béja, tungtungna urang lembur kabéh nyaho yén di

béhditueun palawangan aya kapal urang asing ngadangong.

Jaringna saban menit ditarik, mungguh ngagayot ku lauk… (119/7)

Tina sawatara cutatan di luhur, témbong pengkuhna prinsip pamayang

anu micinta laut, teu sabanding jeung pangupa jiwa anu katarima ti para

juragan parahu. Ditambah deui ku pasualan kapal asing anu ngaranjah

Palawangan nepi ka pamayang majingklak teu kabagéan lauk.

Salian ti téma kaadilan sosial, ieu carita ogé diwuwuh ku téma

ngeunaan kamanusaan. Tapi, téma kamanusaanna leuwih jembar, lain saukur

ngeunaan cinta lalaki ka awéwé atawa sabalikna. Rasa cinta antara Nyi Lasem

jeung Ki Jaka ngan pikeun mapaés eusi carita, sabab aya rasa cinta séjén anu

leuwih prinsipil nya éta cinta para pamayang ka laut. Ieu lain saukur ngeunaan

285

pakasaban, tapi ogé ngaeunaan prinsip jeung idealism anu nyangkaruk dina

batin-batin para pamayang di Majingklak.

… Aya kénéh ogé sayagian cai dina gentong di pawon, kudu baé

meuli deui. lain meuli butuh, meuli deudeuh ieu mah (113/1)

… Dunya pamayang anu tumali jeung lauk, laut, angin barat anu

matak bangkrut, jeung Juragan parahu anu telenges taya rasrasan..

(32/3)

… Tapi sorot panon jeung tingkah paripolahna cukup pikeun

ngayakinkeun kasucian cintana ka mojang Kalipucang… (114/1)

Kacinta pamayang ka laut, ngaleuwihan kacintana ka bébéndé. Pangna

kitu, lantaran pikeun pamayang mah laut mangrupa sagalana. Laut jeung

pamayang geus teu bisa dipisahkeun.

b. Fakta Carita

2. Galur


Dumasar kana runtuyan waktuna, carpon GT-09 kaasup kana galur

maju/mérélé. Pangna kitu, lantaran dina ieu carpon pangarang


tungtung carita.

Carita dimimitian ku gambaran palaku Nyi Lasem anu ngajual cai

di Majingklak (A). Pikeun mapaés carita, galur maju kana gambaran

perasaan Nyi Lasem jeung Ki Jaka anu silih pikanyaah (B). Lantaran inti

konflik aya dina pakasaban para pamayang, salaku pamayang Ki Jaka

boga prinsip ngeunaan rasa cintana ka laut. Ki Jaka nalungtik anu

ngabalukarkeun laut jadi euweuh laukan, nepi ka kapanggih aya kapal

asing di Palawangan (C). Lantaran ngarasa panasaran, Ki Jaka indit ka laut

ngadeukeutan Palawangan. Lantaran lambak laut sapeupeuting tarik, Ki

Jaka maot (D). Sanggeus Ki Jaka maot, anu ngarasa kaleungitan lain

saukur Nyi Lasem, tapi ogé akina, Ki Arsim (E).

286



A ---------- B ---------- C ---------- D ---------- E



éta ngagunakeun hiji galur pikeun museurkeun panitén nu maca kana eusi

carpon. Éta hal katitén ti mimiti carita nepi ka ahir carita éstu nyaritakeun

palaku Ki Jaka anu pengkuh kana prinsipna micinta laut jeung pamayang-

pamayang séjén di lemburrna.


Ieu carpon miboga galur padet, éta dumasar kritéria kepadatanna.

Pangna kitu lantaran kajadian-kajadian anu diébréhkeun ku pangarang

dalit patalina jeung inti carita, dina ieu hal tangtuna waé kajadian anu aya

hubunganna antara laut, Nyi Lasem, jeung Ki Jaka.

(d) Dumasar Eusi

Dumasar kana eusina, ieu carpon GT-09 ngagunakeun galur

pemikiran. Upama niténan eusi carita sacara gembleng, eusina mangrupa

hal-hal anu jadi bahan pamikiran pikeun nu maca. Sawatara hal anu jadi

bahan pamikiran diantarana nya éta ngeunaan kakawasaan para juragan

parahu, prinsip hirup para pamayang, jeung monopoli pamayang dina

kapal asing.

2) Palaku

Dina carpon GT-09, aya 12 urang palaku, nya éta Ki Jaka (GT-

09:112/1), Nyi Lasem (GT-09:112/3), Bapa Nyi Lasem (GT-09:112/3), Ki

Arsim (GT-09:113/3), juragan parahu (GT-09:113/6), Ema (GT-09:120/3),

Bah Nata (GT-09:121/9), Sipir (GT-09:125/1), narapidana (GT-09:125/1),

Bah Bejo (GT-09:127/2), Ki Irsan (GT-09:128/4), jeung Ki Salya (GT-

287

09:131/4). Salapan urang palaku méré pangrojong kana eusi katut galur carita,

sésana tilu urang palaku ngan disebut ku palaku utama minangka bagian tina

pangalaman anu dilakonan.


Dumasar kana kalungguhanna, Ki Jaka jeung i Lasem mangrupa

palaku utama. Sapuluh palaku séjénna mangrupa palaku-palaku tambahan

anu ngarojong kana eusi carita, boh sacara langsung boh teu langsung.



ieu carpon nya éta Ki Jaka, Nyi Lasem, Bapa Nyi Lasem, Ki Arsim, Bah

Nata, Bah Bejo, Ki Irsan, jeung Ki Salya. Sedengkeup ngan aya saurang

palaku antagonis, nya éta juragan parahu.

Palaku Ki Jaka anu miboga sipat-sipat anu hadé anu bisa

dijadikeun picontoeun keur nu maca, saperti tanggung jawab, pengkuh

kana prinsip hirup, mikanyaah batur salemburna, jeung boga wawanén anu

luhung salaku lalaki. Éta hal bisa katitén dina cutatan di handap.

… Laut pikeun manéhna mangrupa sagala rupana. Cintana

tamplok ka laut. Nyawana aya di laut. Harepan jeung angen-

angenna kabéh di laut … (118/1)

Palaku Nyi Lasem ogé miboga sipat anu hadé salaku wanoja

basisir anu mandiri. sabar jeung boga pamikiran anu positif. Éta hal bisa


…Pikirna, engké gé moal keur saha jeung moal ka sahan deui

prukna upama mémang jodo ti Allah mah. (114/1)

“Kang Jaka, abdi salawasna ngajurung ku dunga…” (116/1)

Akina Jaka, Ki Arsim miboga sipat anu méh sarua jeung

pamayang-pamayang séjén anu nyaah ka Jaka jeung micinta laut. Bah

Bejo,Ki IrsanBapa Nyi Lasem, jeung Ki Salya miboga pamadegan anu

288

sarua ngeunaan Jaka jeung laut, saperti anu bisa katitén dina cutatan di

handap.

“Jaka, incu Aki…, naha hirup urang jadi teu paruguh kieu?

Terus atawa moal? Urang terah pamayang, budah laut, badéga

laut nu dalit jeung laut, hirup sagulung-sagalang jeung laut…”

(126/7)

“Enya…, mun seug atuh baheula téh Ki Jaka disakolakeun sina

pinter, sing jadi Nangkoda, sina boga kapal gedé kawas urang

asing itu, meureun kabéh pamayang di dieu ayeuna milu

senangna, nya Ki Arsim?” (127/8)

“Nyai, geulis, layon pamayang nu gedé wawanén mah

dipendem di dasar laut. tetenggerna lambak anu ngajungkiring

tanding gunung…” (133/6)

Tina sawatara cutatan di luhur, bisa katitén yén pamayang-

pamayang digambarkeun salaku jalma anu boga sipat anu hadé kana hirup

jeung dina kahirupan. Maranéhna boga prinsip yén upama ngarasa hirup

tina laut,jeung digedékeun ku laut, geus sakuduna iklas upama hiji waktu

dipénta ku laut.


antagonis, nya éta juragan parahu. Cutatan anu ngébréhkeun

kaantagonisanana bisa katitén dina cutatan ieu di handap.

… Dunya pamayang anu tumali jeung lauk, laut, angin barat

anu matak bangkrut, jeung Juragan parahu anu telenges taya

rasrasan.. (32/3)

Kabéh pamayang sanasib jeung Akang, ukur kabagéan barau

hanyirna wungkul. Kasaksian ku saréréa, anu tambah gendut

mah juragan parahu. (115/7)

Juragan parahu anu boga sipat teu bisa ngaraskeun kana kaayaan di

laut, te weléh ménta setor bagian ka pamayang, sanajan pamayang ukur

meunang saeutik. Lantaran palaku Ema, sipir, jeung narapidana ngan

saliwat disebutkeunna, jadi teu kapaluruh protagonis atawa antagonisna.

289

(c) Dumasar Watek

Ditilik tina wangun watekna, dina ieu carpon aya tujuh urang

palaku anu miboga watek basajan jeung dua palaku anu watekna

kompléks. Palaku anu miboga watek basajan nya éta Bapa Nyi Lasem, Ki

Arsim, juragan parahu, ema, Bah Nata, sipir, narapidana, Bah Bejo, Ki

Irsan, jeung Ki Salya. Palaku anu watekna kompléks nya éta Ki Jaka jeung

Nyi Lasem.

Para palaku anu basajan, miboga watek anu statis ti mimiti nepi ka

ahir carita. Pamayang anu ti mimiti dicaritakeun pengkuh kana prinsipna

micinta laut teu robah nepi ka ahir carita. Béda jeung Nyi Lasem salau

palaku wanoja anu mandiri. sabar, jeung boga pamikiran anu positif kana

kahirupan robah jadi wanoja anu luyu jeung kodratna nya éta anu sok

ngaheulakeun rasa batan pikir. Émosina anu labil basa dibéjaan Ki Jaka

maot di laut, jadi meupeus keuyang ka kapal asing anu ngaranjah

Majingklak.

Abdi salaku palaku anu kompléks, watek Ki Jaka mekar kalawan

dinamis. Watekna anu pengkuh nyekel prinsip leuwih micinta laut

daripada bébéndéna, nepi ka ancrub ka laut nyacapkeun kapanasaran

néangan lauk. Padahal, saméméhna kungsi dilelemu ku Nyi Lasem yén

peré sapeuting mah teu nanaon, tapi teu metu. Kitu téa mah pantes, ku Nyi

Lasemna sorangan geus kabaca kumaha heuras jeung teuasna haté Ki Jaka.

Sanajan kitu, salaku lalaki, manéhna ogé boga sipat leuleuy ka bébéndéna

mah.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Ki Jaka, Nyi Lasem, Bapa Nyi

Lasem, Ki Arsim, Bah Nata, Bah Bejo, Ki Irsan, jeung Ki Salya mangrupa

palaku tipikal. Sedengkeun Juragan parahu, Ema, sipir, jeung narapidana



290

3) Latar

Latar anu kapanggih dina ieu carpon bisa katitén dina tabél ieu di

handap.

Tabél 4.46

Data Latar GT-09



(1) (2) (7) (4) (5) (6) (8)

1. GT-09:112/1 Citanduy

2. GT-09:112/1 Sagaraanakan

3. GT-09:112/1 Beulah kulon

4. GT-09:112/3 Kalipucang

5. GT-09:112/3 Awéwé basisir wani

paparahuan

6. GT-09:112/3 Cilacap

7. GT-09:113/3 Majingklak

8. GT-09:113/3 Karanganyar

9. GT-09:113/5 Lapang kacamatan

10. GT-09:113/5 Pangandaran

11. GT-09:113/6 Dunya pamayang

12. GT-09:114/1 Basisir

13. GT-09:118/3 Tilu bulan

14. GT-09:120/5 Banjarsari

15. GT-09:122/4 Pulo

Nusakambangan

16. GT-09:122/7 Unggal poé

17. GT-09:125/1 Lembur

18. GT-09:125/1 Leuweung

geledegan

19. GT-09:129/6 Wanci haneut

moyan

20. GT-09:131/2 Imah Ki Arsim

21. GT-09:131/3 Pukul sawelas

22. GT-09:131/3 Pukul dua welas

23. GT-09:131/3 Wanci lohor

24. GT-09:131/3 Wanci asar

25. GT-09:131/3 Buruan imah Ki

Arsim

291



(1) (2) (7) (4) (5) (6) (8)

26. GT-09:134/5 Lumrah pamayang

paéh di laut

(a) Tempat

Aya genep belas latar tempat dina carpon GT-09 ieu, nya éta

Citanduy (GT-09:112/1) anu mangrupa tempat Nyi Lasem ngwelah parahu

dagang cai. Sagaraanakan (GT-09:112/1) nya éta muara Citanduy, beulah

kulon (GT-09:112/1) mangrupa Tempat Ki Jaka nungguan Nyi Lasem.

Kalipucang (GT-09:112/3) nya éta lembur Nyi Lasem. Cilacap (GT-

09:112/3) geus asup ka wewengkon jawa Tengah, Nyi Lasem waé can

ludeungeun ngwelah parahu nepi ka dinya.Majingklak (GT-09:113/3) nya

éta tempat Ki Jaka jeung akina bubuara.Karanganyar (GT-09:113/3) jeung

lapang kacamatan (GT-09:113/5) mangrupa tempat ayana kariaan

Ronggéng Gunung. Pangandaran (GT-09:113/5) nya éta asal grup

Ronggéng Gunung. Basisir (GT-09:114/1) mangrupa tempat Nyi Lasem

jeung Ki Jaka ngobrol. Banjarsari (GT-09:120/5) nya éta tempat kebon

kadu nu kolotna Nyi Lasem. Pulo Nusakambangan (GT-09:122/4) nya éta

tempat pabuén.Lembur (GT-09:125/1) mangrupa tempat tujuan narapidana

kabur ti Nusakambangan. Leuweung geledegan (GT-09:125/1) nya éta

leuweung anu aya di lembur. Imah Ki Arsim (GT-09:131/2), anu harita

dianjangan ku Nyi Lasem. Buruan imah Ki Arsim (GT-09:131/3)

mangrupa tempat ngariungna para pamayang, narungguan Ki Jaka.

(b) Waktu

Aya tujuh latar waktu dina ieu carpon nya éta, tilu bulan (GT-

09:118/3) anu mangrupa lilana di laut Majingklak miskin lauk.

Waktuunggal poé (GT-09:122/7) mangrupa frékuénsi raména kaayaan di

Citanduy. Wanci haneut moyan (GT-09:129/6) mangrupa waktu basa Nyi

Lasem nganteuran bonténg keur Ki Jaka, sanajan Ki Jaka mah sabenerna

292

harita geus maot.Pukul sawelas (GT-09:131/3),pukul dua welas (GT-

09:131/3), wanci lohor (GT-09:131/3), jeung wanci asar (GT-09:131/3)

mangrupa lilana waktu nunungguan Ki Jaka balik ti laut.

(c) Sosial

Aya tilu latar sosial dina ieu carpon. Data GT-09:112/3

ngébréhkeun kawani jeung kamandirian wanoja basisir. Data GT-09:113/6

ngébréhkeun dunya pamayang anu dalit jeung lauk, laut, angin barat,

jeung juragan parahu. Data GT-09:134/5 ngébréhkeun cara mikir jeung

sawangan kana kahirupan, yén salaku pamayang geus jadi hal anu lumrah

upama paéh di laut sabab layon pamayang anu gedé wawanénna mah

dipendem di dasar laut.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-09 ngawengku tujuh ikon 14


a. Ikon



Tabél 4.47



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-09:114/1 Amanah cinta Amanah cinta

mangrupa tanda

ayana rasa cinta

dina sakur omonga

jeung paripolah.

Dina ieu kontéks,

Nyi Lasem anu

ngarasa yén Ki

Jaka boga rasa

cinta nu rohaka

293


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

keur manéhna. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

… Tapi mun

dirasa-rasa, tindak

tanduk, budi basa

jeung

kekecapanana mun

keur guntreng

kawas kieu di

basisir

2. GT-09:114/3 Ngawelah

kamudi

Ngawelah kamudi

mangrupa tanda

métaforis tina

mingpin

rumahtangga. Dina

ieu kontéks, Nyi

Lasem anus ok

ngalamun bisa

marengan Ki Jaka

ngambah sagara

rumahtangga. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

… Ngalamunkeun

poé pikahareupeun

mun diparengkeun

ngahiji jeung Ki

Jaka ngawelah

kamudi

rumahtangga,

manéhna anu satia

marenganana.

3. GT-09:114/3 Lelemah

kasatiaan

Dina ieu kontéks,

lelemah kasatiaan

mangrupa dasar

pikeun

lumangsungna

rumahtangga.

Saperti anu

294


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

dipikirkeun ku Nyi

Lasem, bisa

katitén dina

cutatan di handap.

… Dicéboran ku

asih duaan,

lelemahna

kasatiaan jeung

tékad hirup

basajan, tumarima

kana kadar.

4. GT-09:117/5 Haté teuas lir

batu maléla

Batu maléla

mangrupa batu anu

kacida teuasna.

Dina ieu kontéks

dupamakeun kana

haté anu boga

pamadegan

pengkuh, teuas

siga batu maléla.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Kabaca naon

anu ngagurat dina

haténa. Haté nu

teuas lir batu

maléla.

5. GT-09:123/2 Geus manukna Geus manukna,

mangrupa istilah

anu dipaké pikeun

nandakeun tapisna

masarakat

Kalipucang dina

ngwelah parahu.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Kolot, budak,

awéwé, lalaki,

tarapis deui

295


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

ngawelah parahu,

taya karisi

karémpan,

kawantu geus

manukna, conggah

jeung nyobat jeung

cai.

6. GT-09:133/1 Dihin pinasti

anyar pinanggih

Ungkara ti bapana

Nyi Lasem ka Nyi

Lasem yén sakur

anu asalna ti

Mantenna bakal

mulang ka

Mantenna, siga

Jaka anu perlaya di

laut. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

“… Dihin pinasti

anyar pinanggih,

Nyai! Asal ti

Mantenna nya

mulang ka

Mantenna…”

7. GT-09:133/6 Lambak nu

ngajungkring

tanding gunung

Lambak anu

ngajungkiring

nandingan gunung

mangrupa tanda

tina kakuatan anu

rohaka. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

“… Layon

pamayang anu

gedé wawanén

mah dipendem di

dasar laut.

tetenggerna

lambak

nungajungkiring

296


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

tanding gunung.”

b. Indéks


alam, aktualisasi, jeung réngkak paripolah. Éta bisa katitén dina data tabél ieu

di handap.

Tabél 4.48



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-09:112/1 Ngajanteng Réngkak

paripolah

Dina ieu kontéks, Ki Jaka

anu keur ngajanteng di

belah kulon nandakeun

yén keur aya anu

ditungguan. Ieu katitén


… Kadéngéeun pisan ku

Ki Jaka nu keur

ngajanteng beulah kulon,

kawas nu keur ngadagoan.

2. GT-09:113/1 Meuli cai Réngkak

paripolah

Ki Jaka anu mindeng

meuli cai ka Nyi Lasem

lain lantaran butuh, tapi

lantaran deudeuh,

dijadikeun alesan sangkan

bisa mindeng tepung. Ieu


handap.

… Aya kénéh ogé

sasayagian cai dina di

pawon, kudu baé meuli

deui. Lain meuli butuh,

meuli deudeuh ieu mah.

297


(1) (2) (3) (4) (5)

3. GT-09:114/2 Leuwih nyaah ka

laut

Aktualisasi Kanyaah ka laut karasa ku

Ki Jaka, leuwih gedé

tibatan rasa nyaah ka

dirina pribadi jeung Nyi

Lasem, buah haténa. Ieu

lantaran Ki Jaka jeung laut

moal bisa dipisahkeun

sabab pikeun pamayang,

laut sagala-galana. Ieu


handap.

… Cinta Ki Jaka leuwih

beurat ka laut batan ka

dirina pribadi jeung ka

buah haténa. Laut jeung

dirina geus teu bisa

dipisahkeun deui. Laut

mangrupa sagala rupana

pikeun pamayang, ogé

pikeun Ki Jaka.

4. GT-09:115/7 Tambah gendut Aktualisasi Gendut dina ieu kontéks

mangrupa tanda tina

kaayaan ékonomi anu

beunghar. Lantaran Ki

Jaka ngarasa yén nasib

para apamayang anu ngan

meunang saeutik,

sedengkeun Juragan

Parahu beuki beunghar,

manéhna ngarasa perlu

boga parahu jeung jarring

sorangan. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Kabéh pamayang sanasib

jeung Akang, ukur

kabagéan barau hanyirna

wungkul. Kasaksian ku

saréréa, anu tambah

gendut mah juragan

parahu.

298


(1) (2) (3) (4) (5)

5. GT-09:118/2 Laut ngadadak

miskin lauk

Gejala alam Laut anu ngadadak jadi

euweuh laukan, mangrupa

tanda gejala alam anu

nandakeun yén aya sabab

musababna. Ieu katitén


… Laut nu biasa

ngaweureu seubeuhkeun,

nyuwuk para pamayang,

teu ditinggalkeun dina

waktuna miskin ku lauk Ki

Jaka nékad rék tagen

pangger di lembur bari

nalungtik, naliti jeung

nyusud nu jadi marga

lantaran laut miskin ku

lauk.

6. GT-09:118/3 Guling gasahan Réngkak

paripolah

Para pamayang di

Majingklak ngarasa teu

genah cicing lantaran

hariwang jeung panasaran

kana hal anu jadi cukang

lantaran di laut jadi

euweuh lauk. Ieu katitén


Saeunyana geus aya kana

tilu bulanna para

pamayang Majingklak

ngarasa guling gasahan,

sabab laut ngadadak

miskin.

7. GT-09:122/4 Sora gagak

ngelak

Sora Sora manuk gagak anu

ngelak dipercaya salaku

tanda bakal datang

musibah atawa aya anu

perlaya di sabudeureun

tempat ngelakna gagak.

Saperti dina ieu kontéks,

sora gagak anu ngelak

matak curinghak.

299


(1) (2) (3) (4) (5)

Lapat-lapat kadéngé sora

gagak ngelak. Écés pisan

ti lebah runggunukna Pulo

Nusakambangan. Nyi

Lasem curinghak.

8. GT-09:122/5 Haté ngalenyap

jeung seseblakan

Aktualisasi Haté Nyi Lasem anu

ngalenyap dibalukarkeun

lantaran rasa hariwang.

Kahariwangna dibarung

ku haté anu seseblakan

lantaran saméméhna

ngadéngé sora gagak anu

ngelak. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

“Sora gagak, Bah Nata!

Tah, mani ngelak!”

haréwos Nyi Lasem.

Haténa ngalenyap. Teuing

kunaon. Dibarung ku

seseblakan.

9. GT-09:124/6 Sora situncuing Sora Sora situncuing mangrupa

tanda bakal datang balai di

sabudeureun éta manuk

disada. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Jeung sora situncuing

mani ngajelenger.

10. GT-09:128/2 Paéh

pangharepan,

paéh pakasaban

Aktualisasi Pertélaan Ki Arsim ka Bah

Bejo ngeunaan sora gagak

mangrupa totondén téh

yén mémang aya nu paéh,

paéhna harepa para

pamayang anu teu bisa

meunang lauk jeung

paéhna pakasaban salaku

pamayang alatan éta hal.


handap.

300


(1) (2) (3) (4) (5)

“Hih, ari Bejo! Nya

meureun ngelakan urang

wé, anu paéh

pangharepan, paéh

pakasaban!”

11. GT-09:132/2 Parahu kosong Barang Parahu anu kosong

sabenerna biasa waé, tapi

dina ieu kontéks parahu

anu kosong jadi tanda

yénanu ngawelahna

perlaya di laut. Ki Jaka,

anu peuting ngawelah

parahu, isukna parahu

kapanggih ku Ki Salya

geus kosong. Ieu katitén


Nénjo parahu kosong tur

tétéla parahu Ki Jaka, Nyi

Lasem ngajerit ceurik

mungguh kanyenyerian,

bari nyambat buah

haténa…

12. GT-09:133/3 Lambak motah Gejala alam Lambak anu motah

nétélakeun kaayaan laut

waktu peuting harita Ki

Jaka ngawelah parahu,

meneran ogé jeung peuting

basa kadéngé sora gagak

jeung situncuing. Ieu


handap.

Ceuk Ki Salya, lambak

sapeupeuting motah, turta

euweuh lauk sapotong-

sapotong acan. Ari bieu

parahu kosong kapanggih

kabuntang banting ku

lambak di Palawangan.

13. GT-09:133/7 Paéh poso Paéh poso hartina digawé

sakuat tanaga kalawan

hasil anu kurang

301


(1) (2) (3) (4) (5)

nyugemakeun. Ieu


handap.

… Da cacak lamun teu

aya kapal éta mah, ukur

dua tilu balikan turun

turun ka laut gé

beubeunangan mucekil.

Moal paéh poso teuing…

14. GT-09:135/3 Keueung Aktualisasi Keueung mangrupa

aktualisasi tina rasa rasa

sieun. Dina ieu kontéks,

sieunna Ki Arsim lantaran

kiwari manéhna éstu

sorangan, nunggelis taya

batur pakumaha sanggeus

Ki Jaka perlaya. Ieu


handap.

Ki Arsim rey ngarasa

keueung. kakara sadar ka

dirina nu bener-bener

jadinunggelis. Beuki

karasa nunggelisna bada

parahu nu mawa Nyi

Lasem jeung bapana,

ngageuleuyeung ka

Kalipucangkeun.

c. Simbol


handap.

302

Tabél 4.49



(1) (2) (3) (4)

1. GT-09:121/4 Parahu jeung jaring Simbol tina pakasaban salaku

pamayang.

4.2.9.4 Analisis Ajén-inajén Sosial Budaya GT-09

a. Ajén Sosial



Tabél 4.50




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. GT-09:115/1 Tékad hirup

2. GT-09:115/1 Basajan

3. GT-09:115/1 Tumarima kana kadar

4. GT-09:115/1 Moal aral subaha

5. GT-09:121/2 Sabar

6. GT-09:116/2 Bakti ka kolot

7. GT-09:113/6 Angin barat anu matak

bangkrut

Dumasar kana tabél di luhur, bisa katitén aya hiji data anu ngandung

ajén bebeneran, tilu ajén moral, jeung tilu ajén kaagamaan. Teu kapanggih

ajén kaéndahan dina ieu carpon.

1) Ajén Bebeneran

Ajén bebeneran dina ieu carpon patali jeung konsép élmu alam.

Angin barat biasana lumangsung ti bulan Oktober nepi ka April ti arah

Asia ka Australia. Ieu angin ngabalukarkeun ayana usum hujan di

Indonésia. Pikeun pamayang, ieu angin ngaganggu kana kalumangsungan

303

hirupna néangan lauk di laut, sabab upama hujan kalawan tuluy-tumuluy,

langit jadi angkeub sarta di alut jadi gedé ombak.

2) Ajén Moral

Ajén moral anu aya dina carpon nya éta dina dua data GT-09:115/1

ngeunaan kahayang jeung cita-cita Nyi Lasem, manéhna nyipta-nyipta

upama pareng ngajodo jeung Ki Jaka, manéhna moal rék aral subaha sarta

ngambah kahirupan kalawan basajan. Data lianna nya éta GT-09:116/2,

ieu data méré gambaran tuhuna anak ka kolot minangka kawajiban anu

sakuduna ditedunan ku Nyi Lasem jeung Ki Jaka ka kolotna séwang-

séwang ku cara mantuan néangan kipayah keur hirup sapopoé.

3) Ajén Kaagamaan

Ajén kaagaman nyampak dina dua data GT-09:115/1 jeung GT-

09:121/2. Dua data GT-09:115/1 ngébréhkeun sikep sumerah ka Pangéran

anu ngatur rejeki, pati, jeung jodo. Salaku jelema, ngan bisa ngalakonan

dina jalan anu bener. Data GT-09:121/2 ngébréhkeun kasabaran Nyi

Lasem jeung Ki Jaka dina nyanghareupan pasualan laut anu keur miskin

ku lauk.

b. Ajén Budaya

Aya tujuh belas ajén budaya anu diwincik kana genep ajén anu béda.

Data ajén budaya dina carpon bisa katitén dina tabél di handap.

Tabél 4.50




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-09:112/3 Ngajual cai

2. GT-09:113/5 Ronggéng gunung

3. GT-09:113/6 Angin barat nu matak

304



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

bangkrut

4. GT-09:114/1 Cinta Ki Jaka ka Nyi

Lasem

5. GT-09:114/1 Jodo datangna ti Allah

6. GT-09:114/2 Laut sagala-galana

keur pamayang

7. GT-09:115/7 Hayang parahu jeung

jarring

8. GT-09:115/7 Juragan parahu tambah

gendut

9. GT-09:116/2 Bakti ka kolot

10. GT-09:119/2 Istigfar

11. GT-09:119/2 Kapal asing

12. GT-09:120/12 Najan teu

beubeunangan kudu

angger setor ka nu

boga parahu

13. GT-09:121/2 Malarat

14. GT-09:121/3 Neneda ka Allah

15. GT-09:123/4 Balanja jeung dagang

16. GT-09:127/8 Sakola

17. GT-09:132/9 Inalillahi wainna ilaihi

rojiun

Dumasar kana data anu kapanggih dina tabél di luhur, katitén aya tilu

ajén téori, dalapan ajén ékonomi, opat ajén agama, hiji ajén seni, dua ajén

kawasa, jeung tilu ajén solidaritas. Ajén téori dina ieu carpon nyampak dina

data GT-09:113/6, GT-09:114/2, jeung GT-09:127/8.

1) Ajén Téori

Data GT-09:113/6, ngébréhkeun balukar tina ayana angin barat

keur pamayang. Angin barat biasana lumangsung ti bulan oktober nepi ka

April ti arah Asia ka Australia. Ieu angin ngabalukarkeun ayana usum

hujan di Indonésia. Pikeun pamayang, ieu angin ngaganggu kana

kalumangsungan hirupna néangan lauk di laut, sabab upama hujan

kalawan tuluy-tumuluy, langit jadi angkeub sarta di alut jadi gedé ombak.

305

Ajén téori séjén aya dina data GT-09:114/2 anu nétélakeun yén laut

mangrupa sagala-galana keur pamayang. Pangna kitu, sacara géografis

sumber kahirupan pamayang asalna ti laut. Jadi, upama laut aya anu

ngagunasika, hartina, ngagunasika pamayang ogé. Pamayang dina kontéks

carita nya éta pamayang tradisional. Pangna kitu, pangarang

ngabandingkeun sacara éksplisit jeung ayana pamayang modéren anu

ngagunakeun kapal gedé sarta jaring anu gedé ogé. Sedengkeun pamayang

tradisional, ngandelkeun ombak jeung angin dina ngawelah parahu

leutikna.

Ajén téori anu nyampak dina data GT-09:127/8 ngébréhkeun téori

atikan. Dina eusi carita digambarkeun harepan pamayang ka Ki Jaka. Ceuk

pikirna, upama Ki Jaka sakola luhur tuluy jadi nahkoda, kahirupan

maranéhna salaku pamayang téh tangtu moal susah. Sacara téori, tujuan

ayana atikan téh nya éta sangkan miboga kaparigelan pikeun

kalumangsungan hirup. Lantaran kitu, logis upama aya harepan pamayang

saperti tadi. Maranéhna hayang aya anu ngajeujeuhkeun sangkan hirupna

teu susah waé.

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi nyampak dina data GT-09:112/3, anu ngébréhkeun

ayana pakasaban di kalangan masarakat pamayang nu mémang hésé cai

beresih keur inumeun. Sacara ékonomi, ayana usaha saperti kieu lantaran

tuntutan lingkungan jeung ayana peluang. Dina data GT-09:113/6

ngébréhkeun hubungan antara ayana angin barat jeung bangkrutna

pamayang.

Data ajén ékonomi séjén aya dina GT-09:115/7, anu ngébréhkeun

ayana kahayang Ki Jaka pikeun boga parahu jeung jaring sorangan. Salila

ieu, manéhna jeung para pamayang séjén ngadelkeun maké parahu jeung

jaring anu juragan-juragan parahu. Lantaran Ki Jaka geus teu kuat ku

kalakuan juragan parahu anu teu daék nganyahokeun kaayaan di laut,

manéhna ngarasa kudu boga jarring jeung parahu sorangan. Ceuk pikirna,

306

upama teu kitu, salaku pamayang manéhna moal menyat-menyat, salilana

kur bati cape taya hasilna. Éta hal dirojong ku data GT-09:115/7 jeung

GT-09:120/12, anu nétélakeun yén beuki dieu, beuki ngabeungharkeun

juragan parahu, ari pamayang anu ripuhna ngan kabagéan sahuap kadua

euweuh.

3) Ajén Kawasa

Dina data GT-09:119/2, ayana kapal asing anu ngawasa

wewengkon Majingklak, mangrupa gambaran ayana monopoli lahan bisnis

pamayang. kapal asing geus ngarampas lauk-lauk anu aya di wewengkon

Majingklak, nepi ka para pamayang geus tilu bulan teu meunang lauk.

Data GT-09:121/2 ngébréhkeun kaayaan pamayang anu beuki susah

balukar tina ayana kapal asing jeung kakawasaan para juragan parahu.

Data GT-09:123/4 nembrakkeun kaayaan anu béda, ieu data

ngébréhkeun ayana prosés jual beli lintas provinsi antara Jawa Tengah

jeung Jawa Barat. Dina eusi carita diébréhkeun gambaran urang

majingklak jeung karanganyar anu balanja atawa dagang ka Cilacap, kitu

deui sabalikna.

Data GT-09:119/2 mangrupa gambaran ayana kakawasaan ti pihak

asing ka pamayang tradisional di Majingklak. Salian ti éta, data ajén

kawasa séjénna nya éta GT-09:120/12. Ieu data ngébréhkeun ayana

otoritas juragan parahu anu digambarkeun teu boga rasrasan. Pangna kitu,

lantaran pamayang kudu setor unggal poé sanajan di laut keur euweuh

lauk.

4) Ajén Agama

Data anu miboga ajén agama nya éta GT-09:114/1, anu nétélakeun

yén jodo geus diatur ku Allah, kari yakin jeung narékahan ku jalan anu

bener. Dina GT-09:119/2 ngébréhkeun Ki Jaka anu langsung istigfar basa

parahuna muih kabantingkeun ka sisi lantaran sora mesin kapal asing anu

ngaguruh ngabalukarkeun dasar muara caina motah.

307

Ajén agama séjén aya dina GT-09:121/3 anu ngébréhkeun

pangéling-ngéling Ki Jaka ka Nyi Lasem ngeunaan hirup pamayang anu

kudu sabar lantaran kaayaan laut anu keur miskin ku lauk. Ki Jaka

ngélingan yén kudu sabar jeung tetep ngadu’a ka Allah sangkan kaayaan

di laut dipulangkeun deui siga baheula. Dina data GT-09:132/9,

ngébréhkeun kayakinan yén sagala anu asalna ti Allah bakal balik deui ka

Allah. Ieu kayakinan ditembrakeun basa Ki Jaka dipastikeun maot di laut.



09:115/7, jeung GT-09:116/2. Data GT-09:114/1 ngébréhkeun rasa cinta

antara Ki jaka jeung Nyi Lasem. Data GT-09:115/7 ngébréhkeun ayana

kahayang Ki Jaka ngarobah kahirupan sangkan leuwih alus ku cara boga

parahu jeung jarring sorangan. Data GT-09:116/2 ngébréhkeun kanyaah

Ki Jaka jeung Nyi Lasem ka kolot. Dina carita ditétélakeun bapana Nyi

Lasem hayang méré nginjeum parahu ka Ki Jaka. Tapi, manéhna ngarasa

yén boh manéhna boh Nyi Lasem pada-pada boga kolot anu butuh bantuan

anak, lamun seug parahuna dipaké ku Jaka, pimanaeun Nyi lasem bisa

néangan kipayang keun mantuan kolotna.

4.2.10 “Deudeuh Teuing” (GT-10)


a. Téma


di kulawarga. Rasa nyaah adi ka lanceuk, lanceuk ka adi, jeung indung ka

anak. Ieu di handap mangrupa cutatan anu ngébréhkeun ayana rasa kanyaah

adi ka lanceuk.

Basa harita Atin ku Nunung diajak milu ka Bandung, maksudna

rék ditambaan, rék diasupkeun ka Rumah Sakit Jiwa… (143/1)

308

… Ceuk nu bohong mah, sakuliah kota Bandung dikulibek, unggal

jalan dipapayan, unggal gang diusapan. Tapi weléh teu kapanggih.

(144/5)

Emh…, deudeuh teuing lanceuk aing! (145/3)

Tina cutatan di luhur katitén kanyaah Nunung salaku adi ka Atin,

lanceukna. Sanajan Atin boga spat goréng jeung kungsi nganerikeun haaténa,

tapi salaku adi Nunung ngarasa boga tanggung jawab keur ngubaran

lanceukna. Malah, basa Atin indit ti imah, Nunung jeung salakina langsung

néangan Atin di sakuliah Bandung bakat ku hariwang jeung nyaah ka lanceuk.

Kanyaah lanceuk ka adi ogé témbong dina ieu carpon, nya éta kanyaah

Atin ka Nunung. Sanajan cara mikanyaahna ngaliwatan pamadegan anu salah.

Ieu bisa katitén tina cutatan di handap.

… Sakali deui ceuceu ngabéjaan, jang di dunya mah, ngan duit anu

bisa nyenangkeun téh!.. (137/1)

Tina cutatan di luhur katitén yén Atin miharep adina bisa jadi jalma

aya nu beunghar jeung hirup senang. Tapi, cara anu dipaké ku Atin ku cara

kawin jeung lalaki beunghar anu goréng adat, lain mangrupa solusi tina

pasualan hirup Nunung anu pas-pasan.

Kanyaah anu leuwih anteb ditémbongkeun ku indungna Nunung jeung

Atin, anu moal maksa rék kawin jeung saha-saha waé ogé asal suka pada suka

jeung ka jalma anu bener. Sakumaha bisa katitén dina cutatan di handap.

… “Nung, bageur, Ibu mah moal ngahulag hidep milih jodo ka

saha waé… Asal jelema bener. Asal suka pada suka… (147/3)

Kontéks jelema bener di dieu nya éta jelema anu jujur jeung tanggung

jawab ka kulawarga. Indungna hariwangeun Nunung boga salaki siga salaki

Atin anu rucah. Di dieu, kanyaah jeung kahariwang indung diébréhkeun.

309

b. Fakta Carita

1) Galur


Dumasar kana runtuyan waktu, carpon GT-10 kaasup kana galur

campuran. Pangna kitu, lantaran pangarang ngébréhkeun susunan galur

ngaliwatan téhnik flash-back. Tapi galur maju ogé dipaké pikeun

ngébréhkeun guluyurna carita.

Carita dimimitian ku kaayaan palaku Nunung anu keur ngalamun

hayang di imah almarhum kolotna, mikiran lanceukna anu leungit ti imah

(D1). Carita mundur ka mangsa-mangsa anu dilamunkeun ku Nunung (A,

B, jeung C), nya éta waktu lumangsungna kajadian-kajadian anu

kaalaman ku Nunung ti mimiti lanceukna hayang kawin ka Dédén,

manéhna ngajodo jeung Asép, nepi ka gélona Atin. Carita maju deui ka

mangsa manéhna ngalamun dina lawang pantong, bari tuluy dilelemu ku

salakina (D2). Carita dipungkas ku teu kapanggihna Atin, ngan dicipta-

cipta ku Nunung, lanceukna leumpang kadungsang-dungsang. Mapay-

mapay jalan, mapay-mapay lembur, ngarerewig nyaliksik bari ngerenyem

(E).


saperti di handap.

D1 ----------- A ----------- B ----------- C ----------- D2 ----------- E




museurkeun panitén kana karakter para palaku anu ngan aya dina sagalur.



padet. Carita anu dipidangkeun kaasup gancang. Lantaran kajadian-

310

kajadian anu ditembrakkeun dina ieu carita miboga hubungan anu dalit

jeung inti carita. Palaku Atin anu kapiduit ahirna kagégéloan ku hartana

anu geus séép. Nunung anu sabar jeung tawakal kawin ka mahasiswa nepi

ka salakina jadi Sarjana Hukum, sarta nepi ka bisa boga mobil sorangan,

tetep nyaah ka Atin mangrupa kajadian-kajadian anu raket patalina.

(d) Dumasar Eusi


Ieu galur patali jeung eusi carita anu karandapan ku palaku Nunung jeung

Atin. Kajadian-kajadian anu tumiba ka Nunung jeung Atin salila

sababaraha taun ti mimiti milih pisalakieun, kawin ka salaki pilihan

masing-masing, nepi ka narima kaayaan balukar tina kaputusanna baheula,

museurkeun panitén nu maca ka para palakuna.

2) Palaku

Dina carpon GT-10, aya 13 urang palaku, nya éta Nunung (GT-

10:136/1) Ceu Atin (GT-10:136/3), Asép (GT-10:136/3), Nanang (GT-

10:137/1), Dédén (GT-10:137/1), Nini (GT-10:137/1), indung Nunung (GT-

10:137/3), Ceu Asih (GT-10:137/3), Ua Haji (GT-10:137/3), Aki (GT-

10:137/3), Bapa Nunung (GT-10:138/1), Ina (GT-10/142/3), jeung Bi Onah

(GT-10:144/3). Lima urang palaku méré pangrojong kana eusi katut galur

carita, sésana tujuh urang palaku ngan disebut ku palaku utama pikeun

panglengkep eusi carita.


Dumasar kana kalungguhanna, Nunung jeung Atin mangrupa

palaku utama. Sabelas palaku séjénna mangrupa palaku-palaku tambahan

anu ngarojong kana eusi carita, boh sacara langsung boh teu langsung.

Anu ngarojong palaku utama sacara langsung nya éta GT-10:136/3 jeung

GT-10:137/1. Palaku séjénna mangrupa palaku anu ngarojong eusi carita

sacara teu langsung.

311



ieu carpon nya éta Nunung, Asép, jeung indung Nunung. Sedengkeun anu

kaasup kana palaku-palaku antagonis nya éta Ceu Atin jeung Dédén. Ieu di

handap mangrupa cutatan anu ngébréhkeun sipat hadé Nunung.

Basa harita Atin ku Nunung diajak milu ka Bandung,

maksudna rék ditambaan, rék diasupkeun ka Rumah Sakit

Jiwa… (143/1)

… Ceuk nu bohong mah, sakuliah kota Bandung dikulibek,

unggal jalan dipapayan, unggal gang diusapan. Tapi weléh teu

kapanggih. (144/5)

Emh…, deudeuh teuing lanceuk aing! (145/3)

Palaku protagonis séjén nya éta Asep, salaki Nunung anu getén,

tanggung jawab, jeung perhatian ka pamajikan. Sakumaha anu katitén dina


Karasa ku Nunung bagja lain deui meunangkeun Asép téh.

Salakina éstu mikadeudeuh, jeung bisa nganyahoankeun sipat

Nunung anu ogo tapi getén gumati ka nu jadi salaki… (138/3)

Palaku indungna Nunung ogé miboga sipat alus salaku indung,

manéhna kagambarkeun indung anu wijaksana. Ieu katitén dina cutatan ieu

di handap.

… “Nung, bageur, Ibu mah moal ngahulag hidep milih jodo ka

saha waé… Asal jelema bener. Asal suka pada suka… (147/3)


antagonis, nya éta Atin jeung Dédén. Atin miboga sipat goréng, nya éta

piduitjeung sombong. Éta bisa katitén dina cutatan ieu di handap.

… Sakali deui ceuceu ngabéjaan, jang di dunya mah, ngan duit

anu bisa nyenangkeun téh!.. (137/1)

312



(c) Dumasar Watek

Ditilik tina wangun watekna, dina ieu carpon aya opat urang

palaku anu miboga watek basajan jeung saurang palaku anu watekna

kompléks. Palaku anu miboga watek basajan nya éta Atin, Asép, Dédén,

jeung indung Nunung. Nunung kaasup palaku anu watekna kompléks.

Asép, salaki Nunung anu watekna kacaritakeun bageur ti mimiti

nepi ka ahir carita, teu ngalaman parobahan watek. Saperti halna Dédén,

salaki Atin anu bangor jeung lacur leuwih ti misti kacaritakeun kalakuanna

angger nepi ka sanggeus kawin ka Atin, manéhna kawin deui, malah jadi

tambah beuki mabok jeung judi. Indungna Nunung anu bageur, saliwat

kagambarkeun salaku indung anu bageur anu teu ngalaman parobahan

watek.Sedengkeun Atin, anu watekna judes, bawél, piduit, jeung sombong

kacaritakeun statis nepi ka ahir carita.

Nunung salaku palaku anu watekna mekar kalawan dinamis,

ngébréhkeun pancegna nyekel prinsip, sabar, jeung tumarima kana

kaayaan. hiji waktu kasabaranna kedal, manéhna hayang geura boga

budak, sanggeus lila sabar nungguan salakina bérés kuliah.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Nunung, Atin, Asép, Dédén,

jeung Indung Nunung mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun Nanang, Nini,

Ceu Asih, Ua Haji, Aki, Bapa Nunung, jeung Bi Onah kaasup palaku

nétral anu ngan saukur disebutkeun ku palaku tipikal dina eusi carita, teu

milu mangaruhan sacara krusial kana guluyurna carita.

313

3) Latar


bisa katitén data latarna.

Tabél 4.51

Data Latar GT-10


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. GT-10:136/1 Sisi panto

2. GT-10:136/3 Kawin ka pagawé

leutik

3. GT-10:136/3 Juragan jegud

4. GT-10:137/1 Imah Nini

5. GT-10:137/3 Saminggu ka

tukang

6. GT-10:137/3 Kawin paksa

7. GT-10:142/4 Kalimantan

8. GT-10:142/4 Tilu taun ka tukang

9. GT-10:140/2 Lembur

(pagunungan)

10. GT-10:141/4 Tengah imah

11. GT-10:142/3 Jam opat soré

12. GT-10:143/1 Bandung

13. GT-10:143/1 Rumah sakit jiwa

14. GT-10:144/5 Jalan

15. GT-10:144/5 Gang

16. GT-10:144/7 Sapanjang jalan

Bandung-Ciamis

(a) Tempat

Aya sapuluh latar tempat dina carpon GT-10 ieu, nya éta sisi panto

(GT-10:136/1) anu mangrupa tempat Nunung ngalamunan Atin, lanceukna

anu teuing aya di mana.Imah Nini(GT-10:137/1) mangrupa tempat anu

dipaké kabur ku Nunung basa rék dijodokeun ka Nanang. Lembur(GT-

10:140/2) nya éta tempat asal Nunung jeung Atin. Tengah imah (GT-

10:141/4) nya éta tempat Asép ngajak diuk ka Nunung sabab geus lila

teuing ngalamun deukeut panto. Kalimantan (GT-10:142/4) nya éta tempat

314

dines Didi, lanceuk kahijina Nunung. Bandung (GT-10:143/1) nya éta

tempat Nunung bubuara jeung Asép. Rumah sakit jiwa (GT-10:143/1) nya

éta tempat anu satadina rék dijadikeun tempat ngubaran Atin anu stres.

Jalan (GT-10:144/5), gang (GT-10:144/5) jeung sapanjang jalan Bandung-

Ciamis (GT-10:144/7) mangrupa tempat-tempat anu disasar ku Nunung

jeung Asép keur néangan Atin anu kabur ti lembur.

(b) Waktu

Aya opat latar waktu dina ieu carpon nya éta, saminggu ka tukang

(GT-10:137/3) anu mangrupa waktu anu matak pikabungaheun keur

Nunung basa indungna nyatujuan hubunganna jeung Asép. Tilu taun ka

tukang (GT-10:142/4) nya éta waktu basa indungna Nunung maot. Jam

opat sore (GT-10:142/3) nya éta basa Nunung jeung salakina nepi ka

imahna anu di lembur.

(c) Sosial

Aya tilu latar sosial dina ieu carpon. Dua data GT-10:136/3

ngébréhkeun ayana status sosial anu luhur jeung menengah. Dédén, salaki

Atin mangrupa jelema beunghar. Sacara sosial manéhna boga

kalungguhan anu luhur. Béda jeung Asép, salaki Nunung anu ngan jadi

pagawé leutik anu masih kénéh kuliah, mangrupa kalangan menengah.

Tapi, ku Atin mah Asép téh lalaki dianggap miskin. Malah manéhna

ngarasa yakin upama Nunung kawin Asép, hirupna bakal sangsara.

Lantaran Asép jeung Nunung anu keying jeung silih rojong dina

ngawangun rumah tangga, antukna Asép bisa lulus kuliah jeung

ngabagjakeun Nunung. Kacaturkeun Asép jeung Nunung geus boga mobil

sorangan basa indit ka ka Ciamis jeung néngan Atin di Bandung.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-10 ngawengku genep ikon, lima


315

a. Ikon



Tabél 4.52



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-10:136/1 Nini Antéh Nini Antéh mangrupa

tanda tina ayana bulan

purnama, sabab dina

dongéng ngan ukur

dina waktu bulan

purnama, Nini Antéh

bisa katingali. Dina ieu

kontéks, disebutkeun

yén Nini Antéh teu

némbongan. Hartina,

kajadian lumangsung

lain dina waktu bulan

purnama. Ieu katitén


… Nini Antéh teu

némbongan. Euweuh

dongéngkeuneun

nini-nini ka incuna.

2. GT-10:136/1 Langit

bangun

kurang

marahmay

Langit nu kurang

marahmay mangrupa

gambaran tina kaayaan

langit anu angkeub.


di handap.

… Aya bulan di

langit, ngagantung

sapasi. Langit bangun

kurang marahmay.

316


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

3. GT-10:137/1 Salieuk béh Salieuk béh mangrupa

tanda tina kaayaan hiji

jalma anu beunghar.


di handap.

… Yeuh Nung, na teu

apal kitu kana

kahirupan Ceuceu

kiwari? Salieuk béh.

4. GT-10:137/1 Kongkorong

sagedé ranté

kapal

Kongkorong anu

sagedé ranté kapal

nandakeun duit anu

dipimilik kacida

lobana. Ieu katitén


Hayang boga

kongkorong sagedé

ranté kapal ogé moal

henteu katedunan.

5. GT-10:140/6 Hérang Hérang dina ieu

kontéks carita nya éta

sebutan ker wanoja

anu geulis. Ieu katitén


Teu kaop manggih nu

hérang, pasti kudu

beunang.

6. GT-10:143/1 Kangkung,

daging

munding,

daging

hayam, uteuk

Dina ieu kontéks

carita, kangkung jadi

tanda dahareun jalma

teu boga. Daging

munding, daging

hayam, jeung uteuk

mangrupa dahareun

anu mahal sarta

miboga prestise anu

luhur dina mangsa

harita (ieu karya

gumelar). Jadi, ieu bisa

317


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

jadi tanda anu

nétélakeun yén jalma

anu meulina mangrupa

jalma beunghar, sabab

moal kabeuli ku jalma-

jalma pantar cacah

mah. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Teu percaya

teuing manéh bisa

ngawaragadan

lanceuk nu beunghar

kieu! Kami mah tara

dahar jeung

kangkung, jeung

daging munding,

daging hayam, jeung

uteuk! …

b. Indéks



di handap.

Tabél 4.53



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-10:136/1 Ngahuleng di

sisi panto

Réngkak

paripolah

Ngahuleng mangrupa

paripolah anu dilakukeun

lantaran aya anu dipikirkeun.

Dina ieu kontéks, Nunung anu

keur ngahuleng di sisi panto

téh nanadakeun keur mikiran

lanceukna anu teuing aya

dimana. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

318


(1) (2) (3) (4) (5)

Nunung ngahuleng di sisi

panto… Sakolébatan

némbongan paroman lanceuk

awéwé hiji-hijina, nu kiwari

teu béja, teu carita.

2. GT-10:137/2 Mata

simeuteun

Aktualisasi Mata simeuteun mangrupa

sikep anu nandakeun yén hiji

jalma hookeun lantaran

ningali atawa ngadéngé hiji

hal anu pikareuwaseun. Dina

ieu kontéks carita, Nunung

anu mata simeuteun lantaran

ngarasa ambek jeung nyeri

haté dihina ku lanceuk

awéwéna. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Nunung molotot teu neuleu.

Mata simeuteun. Teu bisa

cacarita sakecap ogé, bakat ku

heneg.

3. GT-10:137/1 Ka mamana

henteu

lewang

Aktualisasi Lewang mangrupa aktualisasi

tina rasa sieun jeung paur kana

hiji hal. Dina ieu kontéks, Atin

anu ngarasa teu lewang mun

indit ka mamana lantaran

nyekel loba duit. Ieu katitén


… Ka mana-mana ogé teu

lewang da boga jang nebusna,

da boga jang meulina.

4. GT-10:139/3 Ngusapan

beuteung

Réngkak

paripolah

Nunung anu ngusapan

beuteung mangrupa tanda tina

kahayangna geura-geura boga

budak. Ieu katitén dina cutatan

di handap.

“Kang Sep, tos waktuna

ayeuna mah…” Nunung

neuteup deudeuh ka salakina,

bari ngusapan beuteungna.

319


(1) (2) (3) (4) (5)

5. GT-10:140/1 Angin

gunung

Gejala alam Ayana angin gunung

mangrupa tanda yén kajadian

carita lumangsung di lembur

pagunungan. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Nunung éling tina lamunan,

basa aya angin gunung

ngahiriwik nebak beungeutna.

Tiis, nyecep.

c. Simbol


handap.

Tabél 4.54



(1) (2) (3) (4)

1. GT-10:143/1 Rumah Sakit Jiwa Simbol tina ayana kasus/kajadian

ngeunaan panyakit jiwa.


a. Ajén Sosial


ngébréhkeun sapuluh ajén sosial.

Tabél 4.55




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. GT-10:140/2 Kaayaan peuting di

pilemburan

2. GT-10:140/6 Kapiduit

3. GT-10:140/6 Bangor

320



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

4. GT-10:140/6 Lacur

5. GT-10:142/6 Gélo lantaran strés

6. GT-10:143/2 Dipibudak harta

7. GT-10:143/3 Judi buntut

8. GT-10:143/3 Tarohan

9. GT-10:143/3 Pamabokan

10. GT-10:144/5 Néangan hiji jelema di

kota Bandung


ajén bebeneran, tujuh ajén moral, jeung tilu ajén kaagamaan.

1) Ajén Bebeneran

Ajén bebeneran dina ieu carpon aya dina data GT-10:142/6. Ieu

data ngébréhkeun panyakit jiwa anu karandapan ku Atin, lanceukna

Nunung. Manéhna awéwé sombong anu kacida mupuncuhkeun duit jeung

harta banda. basa salakina kawin deui, tuluy imah jeung pabrikna séép

kaduruk, manéhna teu bisa mapalér haté, émosina teu kakontrol nepi ka

walahwah-weuleuhweuh sorangan. Sacara psikologis, gangguan émosi anu

karandapan ku Atin nya éta balukar tina ayana kasombongan anu

kamalinaan, nepi ka ngarasa teu siap jeung teu percaya yén harta anu

dipimilikna leungit kitu waé.

Data GT-10:144/5 ngébréhkeun ayana pamadegan, yén sacara

logika néangan hiji jelema anu teu waras di kota Bandung, anu jumlah

pendudukna dina taun 1980-an aya kana 20.000.000 jiwa tangtuna waé

lain perkara gampang. Kamungkinan kapanggihna leutik pisan.

2) Ajén Kaéndahan

Data GT-10:140/2 ngébréhkeun kaayaan peuting di pilemburan

anu diwawaas ku pangarang, minangka hiji aprésiasi palaku kana stimulus

situasi anu digambarkeun.

321

3) Ajén Moral

Opat data GT-10:140/6 ngébréhkeun kalakuan goréng palaku salakina

Atin, nya éta jalma bangor jeung lacur. Data GT-10:143/2 ngébréhkeun

watek palaku anu kapiduit nepi ka dikawasa ku harta.

2. Ajén Budaya


salapan ajén budaya.

Tabél 4.56




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-10:136/3 Pagawé leutik

2. GT-10:136/3 Kuliah

3. GT-10:137/1 Saudagar suksés

4. GT-10:137/1 Kahirupan nu

beunghar

5. GT-10:140/6 Kapiduit

6. GT-10:142/6 Gélo lantaran strés

7. GT-10:144/5 Kanyaah adi ka

lanceuk

8. GT-10:141/3 Kanyaah salaki ka

pamajikan

9. GT-10:137/3 Kanyaah indung ka

anak


ajén téori, hiji ajén ékonomi, lima ajén agama, dua ajén kawasa, jeung genep


1) Ajén Téori

Ajén téori dina ieu carpon anya dina data GT-10:136/3 jeung GT-

10:142/6. data GT-10:136/3 ngébréhkeun yén palaku Asép jeung Nunung

ngajénan atikan minangka bekel keur kahirupan dina mangsa nu bakal

322

datang. Data GT-10:142/6 ngébréhkeun yén salah sahiji hal anu

ngabalukarkeun hiji jalma jadi gélo nya éta strés.

2) Ajén Ékonomi

Dua data GT-10:137/1 ngébréhkeun ayana ajén ékonomi ngeunaan

salaki Atin anu beunghar. Éta hal ngalantarankeun Atin daék dikawin ku

Dédén, anu saudagar beunghar. Lantaran Atin kapiduit, manéhna teu

paduli sanajan kalakuan Dédén goréng. Ceuk pikirna, asal matak beunghar

jeung hirup senang (GT-10:140/6). Ieu hal ogé miboga hubungan jeung

ajén kawasa, lantaran harta anu dipimilik ku Atin ngabalukarkeun ayana

kasugemaan jeung ngarasa ngawasa sagala ku duit. Data GT-10:136/3

ngébréhkeun kaayaan ékonomi anu Asép teu stabil, salaku pagawé leutik

manéhna dianggap boga darajat handap ku Atin.


Data GT-10:144/5ngébréhkeun ayana kanyaah adi ka lanceuk.

Kanyaah Nunung ka Atin sanajan kungsi nganyerikeun haténa. Data GT-

10:141/3 ngébréhkeun ayana kanyaah salaki ka pamajikan. Digambarkeun

dina palaku Nunung jeung salakina anu silih pikanyaah. Sedengkeun data

GT-10:137/3ngébréhkeun ayana kanyaah indung ka anak. Diébréhkeun

basa indungna kalawan wijak masrahkeun ngeunaan pilihan jodo ka

Nunung.

4.2.11 “Indung” (GT-11)


a. Téma



rasa cinta indung ka anak-anakna. Nilik kana sinopsis di luhur, eusi caritana

ngeunaan indung anu nyaah ka anakna ngaliwatan cara ngatik kamandirian

323

jeung tanggung jawab. Sanajan diébréhkeun dina kajadian anu basajan, tapi

miboga ésénsi anu kuat dina lumangsungna komunikasi hiji kulawarga.


kamanusaan dina konsép rasa nyaahna indung ka anak.

… Karérét Ema dongko di handapeun tangkal cengkéh. Atra Ema

téh nyimpen artos ratusan di handapeunana… (150/1)

“Cik angin reureuh sakeudeung… Putra ema keur sasapu!”…

(150/2)

Tina cutatan di luhur, katitén ayana kanyaah indung ka anak. Ema anu

keur ngalatih Maman jeung Budi diajar sasapu, ngaraskeun kana kacapé anak-

anakna, lantaran kitu keur ngubaran kacapéna Ema nunda duit dina handapeun

kalakay-kalakay anu rék disapukeun ku Maman jeung Budi jeung ku cara siga

ngomong ka angin, ti dituna mah mangmeunangkeun anak-anakna anu capé

sasapu.

b. Fakta Carita

1) Galur





tungtung carita.

Carita dimimitian ku palaku kuring anu keur nyérangkeun buruan

sanggeus dicébor cihujan saparalak (A). Galur maju kana kuring anu kalah

merhatikeun Maman jeung Budi anu keur sasapu di buruan (B). Salila

merhatikeun adi-adina sasapu, kuring bari nuluykeun bébérés di kamarna

(C). Barang ngarérét Ema nunda duit handapeun tangkal cengkéh,

manéhna ngarasa héran, tétéla dihaja sangkan Maman jeung Budi leuwih

sumanget sasapu (D). Basa duitna kapanggih, ningali adi-adina sakitu

bungahna, kuring ningali rasa nyaah indung anu teu weléh boga cara

324

pikeun méré kabagjaan ka anak-anakna (E). Upama dipolakeun, wangun

galur carpon dumasar runtuyan waktuna bisa katitén saperti ieu di handap.

A ---------- B ---------- C ---------- D ---------- E




némbongkeun saurang palaku kuring anu niténan kaayaan di buruan.





dina ieu carita miboga hubungan anu dalit jeung inti carita. Palaku kuring

anu ngabandungan adi-adi jeung indungna di buruan, meunang rupa-rupa

karumasa jeung kacindekan ngeunaan kanyaah indung ka anak-anakna.

(d) Dumasar Eusi



nya éta Ema. Palaku Ema dirojong ku palaku kuring salaku anakna.

Konflik ditémbongkeun ku palaku Maman jeung Budi anu manggih duit

saratus dina handapeun kalakay-kalakay anu disapukeunna. Kabungah

Maman jeung kabungah Budi, tétéla bisa jadi kabungah Kuring jeung

kabungah indungna. Indung teu weléh boga cara pikeun ngabagjakeun

anak-anakna.

325

2) Palaku

Dina carpon GT-11, aya tujuh urang palaku, nya éta kuring (GT-

11:146/3), Maman (GT-11:146/3), Budi (GT-11:146/3), Ema (GT-11:146/3),

Ahmad (GT-11:147/4), Tita (GT-11:147/4), jeung Mama (GT-11:149/2).


Dumasar kana kalungguhanna, Ema mangrupa palaku utama.

Kuring, Maman, Budi, Ahmad, Tita, jeung Mama mangrupa palaku

tambahan anu ngarojong kana eusi carita. Kuring, Maman, jeung Budi

mangrupa palaku anu ngarojong kana inti carita sacara langsung. Sésana

mangrupa palaku panglengkep eusi carita.



ieu carpon nya éta Kuring, Maman, Budi, jeung Ema. Dina ieu carpon

euweuh palaku antagonis. Lian ti éta, lantaran palaku-palaku séjén ngan

saliwat-saliwat disebutkeunna, teu kapaluruh protagonis atawa

antagonisna.

(c) Dumasar Watek


palaku anu miboga watek basajan euweuh palaku anu watekna kompléks.

Palaku anu miboga watek basajan nya éta Kuring, Maman, Budi, jeung

Ema.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Kuring, Maman, Budi, jeung

Ema mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun Ahmad, Tita, jeung Mama



326

3) Latar




Tabél 4.57

Data Latar GT-11


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. GT-11:149/3 Kamar kuring

2. GT-11:147/4 Buruan beulah kénca

3. GT-11:147/4 Buruan beulah katuhu

4. GT-11:150/1 Handapeun tangkal

cengkéh

5. GT-11:150/1 Cara indung méré atikan

6. GT-11:150/4 Tilu menit

(a) Tempat

Aya opat latar tempat dina ieu carpon GT-11, nya éta, kamar

kuring (GT-11:149/3) anu mangrupa tempat kuring ningalikeun adi-adina

sasapu di buruan, buruan beulah kénca (GT-11:147/4) nya éta tempat

Maman sasapu,buruan beulah katuhu (GT-11:147/4) nya éta tempat Budi

sasapu, jeung handapeun tangkal cengkéh (GT-11:150/1) anu mangrupa

tempat Ema nunda duit saratusan.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya hiji, nya éta tilu menit (GT-

11:150/4) anu mangrupa lilana waktu Budi sasapu di handapeun tangkal

cengkéh.

327

(c) Sosial

Aya hiji latar sosial dina ieu carpon, nya éta cara indung méré

atikan (GT-11:150/1). Ieu data ngébréhkeun cara mikir hiji indung

ngeunaan ngatik anak-anakna sangkan mandiri jeung tanggung jawab.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-11 ngawengku dua ikon, jeung

dua indéks. Teu kapanggih unsur simbol dina ieu carpon.

a. Ikon



Tabél 4.58




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-11:146/3 Gambar

kembang eros

Gambar kembang

eros dina urung bantal

korsi nyitrakeun

sacara langsung kana

kembang eros. Ieu


handap.

Ema téh keur

ngadamel babantal

korsi , enkéna

dibungkus ku urung

tina strimin

digambaran

kembang eros.

2. GT-11:147/2 Aku-aku

angga

Aku-aku angga nya

éta hayang ngaku

banda sorangan,

padahal anu diakuna

banda batur. Dina

ieu kontéks, kuring

ngarasa ngan saukur

328



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

status hungkul jadi

mahasiswa téh,

dalah ari kaparigelan

mah teu bisa nanaon.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Boro wé aku-aku

angga keur tolabul

ilmi di Paguron

Luhur, tapi kana

karajinan mah,

euweuh nu metu.

b. Indéks


alam jeung réngkak paripolah. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di handap.

Tabél 4.59



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-11:150/7 Ngabalieur Réngkak

paripolah

Ngabalieur mangrupa malikeun

beungeut lantaran embung

paadu teuteup jeung jalma lian.

Dina ieu kontéks, palaku

Kuring ngarasa éra basa Ema

ngalieuk ka palebah kamar. Ieu


Kuring ngabalieur, basa Ema

jiga ngalieuk ka sorangan.

2. GT-11:150/2 Angin

telenges

Gejala

alam

Angin dina ieu kontéks

dianggap telenges lantaran

ngapungkeun waé kalakay anu

meunang nyapukeun. Ieu


329


(1) (2) (3) (4) (5)

Basa angin ngahiuk deui rada

tarik, budak dua bangun

ngarungkupan gundukan daun

anu beunangna nyapukeun di

handapeunan. (149/7)

“Cik angin, reureuh

sakeudeung… Putra Ema keur

sasapu!” saurna, bari rada

dialeukeun. Si Kembar neuteup

méh bareng. Bangunna téh asa

aya nu mantuan tina telengesna

angin.

4.2.11.3 Ajén-inajén Sosial Budaya

a. Ajén Sosial


ngébréhkeun dua ajén sosial.

Tabél 4.60




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. GT-11:147/2 Tolabul ilmi

2. GT-11:148/9 Getol sasapu


ajén bebeneran sarta patali jeung ajén agama, sarta hiji ajén moral. Teu

kapanggih data anu ngébréhkeun ajén kaéndahan.

1) Ajén Bebeneran jeung Ajen Kaagamaan

Data GT-11:147/2 ngébréhkeun ayana hiji jalma anu mikawanoh

ajén bebeneran lantaran disakolakeun nepi ka Paguron Luhur. Pangna

miboga hubungan jeung ajén kaagamaan lantarannéangan élmu sabenerna

konsép jeung paréntah agama anu kudu salawasna diajar.

330

2) Ajén Moral

Ajén moral témbong dina data GT-11:148/9 anu ngébréhkeun yén

sacara moral, mantuan indung bébérés di imah mangrupa kalakuan anu

hadé salaku anak.

b. Ajén Budaya


lima ajén budaya anu diwincik kana genep ajén anu béda-béda.

Tabél 4.61




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-11:148/1 Karunya ka budak

nu capé sasapu

2. GT-11:148/5 Nimu artos

3. GT-11:148/9 Gusti nyahoeun ka

nu getol


indung


anak


hiji ajén ékonomi, hiji ajén agama, jeung tilu ajén solidaritas. Dina ieu carpon

teu kapanggih ajén seni, téori, jeung kawasa.

1) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi dina ieu carpon kapanggih dina data GT-11:148/5

anu ngébréhkeun kabungah buardak basa manggih duit sanggeus capé

sasapu. Sanajan sabenerna éta duit téh ngahaja diteundeun ku indungna.

Pangna matak bungah, duit miboga ajén ékonomi anu konvénsional di

masarakat.

331

Data anu miboga ajén agama nya éta data GT-11:148/9, anu

ngébréhkeun yén Gusti nganyahokeun kana kacapé anu getol sasapu. Ieu

mangrupa papatah Ema ka maman jeung Budi basa maranéhna manggih

duit.



11:147/1, jeung GT-11:147/3. Data GT-11:148/1 ngébréhkeun ayana rasa

karunya indung ka anak-anakna anu keur dialajar sasapu di buruan. Data

GT-11:147/1 ngébréhkeun ayana perhatian kuring ka indungna nepi ka

ngarumasakeun sorangan anu kedul, sedengeun Ema unggal poé kacida

getolna. Data GT-11:147/3 kanyaah indung ku cara méré kabungah ka

anak-anakna.

4.2.12 “Nyiram” (GT-12)


a. Téma



rasa cinta salaki ka pamajikanna. Nilik kana sinopsis di luhur, eusi caritana

ngeunaan pamajikan anu keur nyiram bari loba kahayang, ku salakina teu

weléh ditedunan.


kamanusaan dina konsép rasa nyaahna salaki ka pamajikan.

“Enya, enya Nih, komo wé Akang gé nyaah ka Anih. Nya nu

kadada kaduga mah piraku dipersabenan.” (151/4)

“Enya, enya Nih, pan mana Akang mihapé ka mang Soma gé sakin

ku naon, nya éta saking ku nyaah ka pamajikan jeung

nganyahokeun…” (153/2)

Tina cutatan di luhur, katitén ayana kanyaah salaki ka pamajikan.

Anih, pamajikan Unang anu sakitu bawél lantaran kabita ku barang-barang

332

jeung kadaharan dununganna teu weléh getén jeung sabar nyanghareupanna.

Unang ngaraskeun kana kahayang pamajikan, teu aral komo mungpang

kahayangna, anu kadada kaduga ku manéhna mah teu weléh dicumponan.

b. Fakta Carita

1) Galur





tungtung carita.

Carita dimimitian ku gambaran kaayaan palaku Anih jeung Néng

Marti anu sarua keur nyiram (A). Anih anu gawé di imah Néng Marti teu

weléh kabita ku nu dipikahayang ku Néng Marti (B). Unggal balik ti imah

Néng Marti, Anih geus pasti ngurihit ka salakina hayang dipangmeulikeun

anu saperti Néng Marti (C). Unang, salakina Anih teu weléh merhatikeun

kahayang pamajikanna (D). Carita dipungkas ku kasieun Anih ka Unang,

Anih sieun Unang kawin deui siga salaki Néng Marti, harita mah Anih

kalah ceurik teu kabitaeun, rumasa sok ngabanding-banding salakina jeung

salaki Néng Marti (E).



A ---------- B ---------- C ---------- D ---------- E




némbongkeun saurang palaku Anih anu sagala kabita ku kadaharan jeung

barang-barag anu dibeuli ku dununganana.

333



padet. Carita anu dipidangkeun kaasup gancang. Kajadian-kajadian anu

ditembrakkeun dina ieu carita miboga hubungan anu dalit jeung inti carita.

Palaku Néng Marti anu diogo jeung diperhatikeun sagala kahayangna,

ujug-ujug kacaritakeun yén salakina rék kawin deui.Tapi, ieu kajadian

miboga hubungan anu dalit jeung kabiasan Anih anu sok ngabanding-

banding salakina jeung salaki Néng Marti.

(d) Dumasar Eusi



nya éta Anih. Palaku Anih dirojong ku palaku Unang salaku salakina.

Konflik ditémbongkeun ku palaku Néng Marti anu salakina rék kawin

deui.

2) Palaku

Dina carpon GT-03, aya lima urang palaku, nya éta Anih (GT-

12:151/2), Néng Marti (GT-12:151/2), salaki Néng Marti (GT-12:151/3),

Unang (GT-12:152/1), jeung Mang Soma (GT-12:152/8).


Dumasar kana kalungguhanna, Anih mangrupa palaku utama.

Sedengkeun lima palaku lianna nya éta Néng Marti (GT-12:151/2), salaki

Néng Marti (GT-12:151/3), Unang(GT-12:152/1), jeung Mang Soma (GT-

12:152/8) kaasup kana palaku tambahan.



ieu carpon nya éta Anih (GT-12:151/2), Néng Marti (GT-12:151/2),

Unang (GT-12:152/1), jeung Mang Soma (GT-12:152/8). Sedengkeun anu

334

kaasup kana palaku-palaku antagonis nya éta salaki Néng Marti (GT-

12:151/3).

Palaku salaki Néng Marti mangrupa palaku antagonis lantaran

kacaritakeun manéhna rék kawin deui. Sanajan mimitina kacaritakeun

bageur, tapi tayohna bageurna ka pamajikan téh minangka pameuli. Dina

ieu carpon teu ditémbongkeun ayana paguneman antara Néng Marti jeung

salakina, tapi kaantagonisanna diébréhkeun ku Anih ka salakina. Éta hal

bisa katitén dina cutatan ieu di handap.

“Enya, carogé Néng Marti téh nyandung! Watir ka Néng

Martina…”. (31/4)

Salian palaku antagonis, dina ieu carpon ogé aya palaku

protagonis. Anu jelas katingali kahadéan palakuna nya éta palaku Unang,

salaki Anih. Éta bisa katitén dina cutatan ieu di handap.

“Enya, enya Nih, komo wé Akang gé nyaah ka Anih. Nya nu

kadada kaduga mah piraku dipersabenan.” (151/4)

“Enya, enya Nih, pan mana Akang mihapé ka mang Soma gé

sakin ku naon, nya éta saking ku nyaah ka pamajikan jeung

nganyahokeun…” (153/2)



(c) Dumasar Watek


anu miboga watek basajan jeung saurang anu miboga watek kompléks.

Palaku anu miboga watek basajan nya éta Néng Marti jeung Unang.

Palaku anu watekna kompléks nya éta Anih.

Néng Marti anu ti mimiti kacaritakeun teu weléh diayonan

kahayangna ku salakina, boga watek anu bageur jeung perhatian. Kituna

téh lantaran upama boga kadaharan, sok méré ka Anih. Kitu deui, Anih

335

tara sina barang gawé anu bareurat. Sigana ngaraskeun ogé ka nu pada-

pada keur nyiram.

Salian ti Néng Marti, palaku Unag ogé sipatna statis. Euweuh

parobahan watek, Ti mimiti carita digambarkeun Unang salaku salaki anu

perhatian jeung mikanyaah pamajikanna, nepi ka ahir carita watek Unang

teu robah, tetep nyaah ka pamajikanna.

Anih salaku palaku anu watekna méh bubudakeun, sagala kabita

jeung sagala hayang kana naon waé anu dipikahayang ku Néng Marti, hiji

waktu mah robah. Manéhna sok ngabanding-banding salakina jeung salaki

Néng Marti anu teu weléh nyumponan sakur paménta Néng Marti. Hiji

waktu,manéhna boga karumasa jeung hanjakal ogé ngarasa sieun salakina

ngalakukeun hal anu sarua jeung salaki Néng Marti. Salaki Néng Marti

anu nyandung ngabalukarkeun ayana Anih sadar tina sipatna anu teu

bersyukur ka Allah lantaran boga salaki anu sakitu nyaah ka manéhna.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Anih, Néng Marti, jeung Unang

mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun salaki Néng Marti jeung Mang

Soma kaasup palaku nétral anu ngan saukur aya dina eusi carita, teu milu


3) Latar




Tabél 4.62

Data Latar GT-12


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. GT-12:151/2 Imah Néng Marti

2. GT-12:152/2 Bandung

336


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

3. GT-12:151/2 Gawé di imah nu

beunghar

4. GT-12:152/4 Pasar

5. GT-12:152/4 Jongko

6. GT-12:153/7 Poé Saptu

7. GT-12:154/1 Jalma beunghar

8. GT-12:154/5 Imah Anih

9. GT-12:154/8 Kamar Néng Marti

10. GT-12:155/9 Hiji poé


(a) Tempat

Dumasar kana data dina tabél 4.72 di luhur, aya genep latar tempat

dina carpon GT-12 ieu, nya éta imah Néng Marti (GT-12:151/2) mangrupa

tempat Anih digawé, Bandung (GT-12:152/2) nya éta tempat salakina

Néng Marti meuli anggur, pasar (GT-12:152/4) jeung jongko (GT-

12:152/4) mangrupa tempat Mang Soma dagang, imah Anih (GT-

12:154/5) mangrupa imah leutik tempat Anih jeung salakina cicing, jeung

kamar Néng Marti (GT-12:154/8) anu mangrupa tempat ditundana

toilet/buffet anu anyar dibeuli.

Tina genep latar anu luyu jeung tabél di luhur, leuwih diheureutan

deui jadi ngan aya opat latar tempat, lantaran data GT-12:154/8, mangrupa

babagian rohangan di imah Néng Marti. Jadi geus kawengku ku data latar

imah Néng Marti (GT-12:151/2). Data GT-12:152/4 ogé geus kawengku

ku data GT-12:152/4.

(b) Waktu

Aya dua latar waktu dina ieu carpon, nya éta poé Saptu (GT-

12:153/7) jeung hiji poé (GT-12:155/9). Poé Saptu nya éta poé basa Unang

nampa duit ladang pagawéanana, harita ogé Anih riweuh muru salakina

anu kakara balik. Manéhna bébéja yén Néng Marti dipangmeulikeun

337

parabot-parabot imah anu anyar. Sedengkeun hiji poé nya éta waktu basa

Anih bébéja ka Unang yén salakina Néng Marti nyandung.

(c) Sosial

Dumasar kana tabél di luhur, bisa katitén yén aya tilu latar sosial

dina ieu carpon. Éta tilu latar sosial aya anu mangrupa status sosial jeung

cara mikir palaku kana kahirupan jeung kajadian di sabudeureunna. Data

GT-12:151/2 ngébréhkeun status sosial masarakat kalangan handap anu

digawé salaku pembantu di imah anu beunghar. Dina ieu kontéks carita,

palaku Anih gawé di imah Néng Marti. Data GT-12:154/1 ngébréhkeun

status sosial masarakat luhur anu sacara ékonomi kacaritakeun beunghar.

Data GT-12:156/9 ngébréhkeun ayana klimaks carita ngaliwatan ébréhan

cara mikir palaku Anih kana kajadian anu tumiba ka Néng Marti anu

dicandung ku salakina. Pangarang matalikeun dua latar saméméhna, anu

dicaritakeun yén Néng Marti jeung salakina kaasup jalma beunghar, sagala

kahayang Néng Marti dicukupkeun, nepi ka ahirna apal yén lantaran

rumasa boga loba duit, salaki Néng Marti téga nyandung.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-12 ngawengku hiji ikon, salapan

indéks, jeung dua simbol. Teu kapanggih unsur simbol dina ieu carpon.

a. Ikon

Ikon anu aya dina carpon GT-12 ngan aya anu mangrupa ikon

métaforis.

Tabél 4.63



Katerangan Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-12:152/7 Geus asa

dina biwir

Geus aya dina biwir

mangrupa tanda yén

anu dipikabita téh

kacida dipikahayangna.

338


Katerangan Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)


cutatan di handap.

Paribasa tatéh, lah mani

geus kacipta, atawa lah

mani geus asa dina

biwir.

b. Indéks


fisik, aktualisasi, jeung zat. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di handap.

Tabél 4.64


No. Kode Data Réferent Tipe Katerangan

(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-12:152/3 Garo-garo teu

ateul

Réngkak

paripolah

Polah anu gagaro tapi teu

ngarasa ateul mangrupa

tanda yén aya rasa kagugu,

bigung, jeung jéngkél anu

karandapan ku hiji jalma.

Dina ieu kontéks, Unang

anu ngarasa bingung

lantaran Anih hayang

anggur ti Bandung. Ieu bisa


handap.

Unang seuri bari garo-garo

teu ateul. Taeun nyaah ka

pamajikan, ari taeun maenya

kudu ngaluangkeun gawé

mah, indit ka Bandung

wungkul rék meuli anggur.

339


(1) (2) (3) (4) (5)

2. GT-12:154/2 (ulah)

pungka-

pungku

Réngkak

paripolah

Unang anu nanya ka Anih

ngeunaan pagaéanna naha

ngakutan barang nu beurat

atawa henteu, mangrupa

indéksikal tina kaayaan

awéwé anu keur

kakandungan teu meunang

ngangka anu bareurat

lantaran bahaya keur anu

dikandungna. Ieu bisa


handap.

“Ké, ké, ari Anih teu milu

pungka-pangku?” Unang

hariwangeun.

3. GT-12:151/3 Dagdag-

dégdég

Réngkak

paripolah

Dina ieu kontéks, salaki

anu dagdag-dégdég ka

pamajikan nu nandakeun

kanyaah anu diébréhkeun

ngaliwatan perhatian jeung

leuwih diogo. Ieu bisa


handap.

“Kang, geuning carogé

Néng Marti gé sakitu bélana,

sakitu dagdag-dégdégna,

komo Néng Marti rék

kagungan putra mah…”

4. GT-12:156/3 Ceurik Réngkak

paripolah

Anih anu kasampak ku

Unang pasemonna teu

biasa, basa ditanya kalah

ceurik. Ceurik Anih

mangrupa tanda tina ayana

rasa karunya ka Marni

lantaran salakina kawin

deui jeung lantaran ngarasa

sieun Unang rék

ngalakukeun hal anu sarua.


cutatan di handap.

… kalah hing ceurik.

340


(1) (2) (3) (4) (5)

5. GT-12:155/9 Ngaheruk Réngkak

paripolah

Ngaheruk dina ieu kontéks

mangrupa tanda ayana rasa

katugenah lantaran hiji

masalah anu kaalaman ku

Anih. Ieu bisa katitén dina

cutatan di handap.

Tapi dina hiji poé, datang ti

bumi Néng Marti téh Anih

ngaheruk…

c. Simbol


handap.

Tabél 4.65


No. Kode Data Réferent Katerangan

(1) (2) (3) (4)

1. GT-12:151/5 Berlian Simbol kaméwahan jeung

kabeungharan lantaran harga berlian

anu mahal.

2. GT-12:151/5 Mobil Simbol tina harga barang anu mahal,

nepi ka dijadikeun perbandingan ku

Anih kana paméntana.


a. Ajén Sosial



341

Tabél 4.66




(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

1. GT-12:151/1 Nu nyiram sok loba

pamentana

2. GT-12:153/2 Gawé keur bekel

orokan

3. GT-12:154/1 Meuli parabot imah

4. GT-12:151/4 Salaki nyaah ka

pamajikan



ajén bebeneran, hiji ajén kaéndahan, hiji ajén moral, jeung hiji ajén

kaagamaan.

1) Ajén Bebeneran

Ajén bebeneran dina ieu carpon aya dina data GT-12:151/1, nya

éta ngeunaan anu keur nyiram sok loba paméntana. Nilik kana kaayaanna,

anu nyiram sok mindeng nyipta-nyipta dahareun anu pikabitaeun, sabab nu

nyiram ilaharna sok ngarasa sebel upama barang dahar.

2) Ajén Kaéndahan

Data GT-12:154/1 ngébréhkeun ajén kaéndahan, lantaran dibeulina

parabot anyar lain keur kabutuhan primer, tapi keur mapaés kaayaan di

jero imah. Hartina, ieu parabot miboga fungsi keur hiasan atawa pajangan.

Lantaran kitu, palaku Néng Marti anu meuli ieu parabot ngarti kana ayana

ajén kaéndahan.

3) Ajén Moral

Data GT-12:153/2 ngébréhkeun ajén moral perkara tanggung

jawab salaki ka pamajikan, anu néangan kipayah keur waragad

ngalahirkeun. Data GT-12:156/9 ngébréhkeun salaki Néng Marti anu

342

nyandung mangrupa ajén moral anu goréng, lantaran ditarima salaku

paripolah teu hadé ku palaku Anih jeung Néng Marti.

4) Ajén Kaagamaan

Ajén kaagamaan aya dina data GT-12:151/4, anu ngébréhkeun

kanyaah Unang salaku salaki ka Anih, pamajikanna anu keur nyiram bari

loba kahayang lantaran kabita ku Néng Marti.

b. Ajén Budaya


genep ajén budaya anu diwincik kana genep ajén anu béda-béda.

Tabél 4.67




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-12:155/10 Nu kakandungan

tong capé gawé

2. GT-12:154/9 Dangdan

3. GT-12:154/4 Meuli parabot

4. GT-12:135/7 Nampa bayaran

gawé


6. GT-12:151/4 Kanyaah Unang ka

Anih


hiji ajén téori, hiji ajén ékonomi, lima ajén agama, dua ajén kawasa, jeung

genep ajén solidaritas. Dina ieu carpon teu kapanggih ajén seni.

1) Ajén Téori

Ajén téori patali jeung élmu kaséhatan (GT-12:155/10, yén anu

keur kakandungan teu meunang capé gawé lantaran bisa ngabalukarkeun

gangguan ka orok anu dikandungna.

343

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi nyampak dina data GT-12:154/4 jeung GT-

12:135/7. Data GT-12:154/4 ngébréhkeun ayana kamampuh finansial

kulawarga Néng Marti jeung salakina. Data GT-12:135/7 ngébréhkeun

ayana pakasaban nu dipigawé ku salaki Anih. Pikeun awéwé, dangdan

mangrupa cara ngaaprésiasi kaéndahan. Éta hal nyampak dina data GT-

12:154/9, anu ngébréhkeun kahayang Anih anu ménta dipangmeulikeun

alat-alat make-up ka salakina.

3) Ajén Kawasa

Data GT-12:156/9 ngébréhkeun ayana ajén kawasa salaku salaki

anu boga harta. Salaki Néng Marti anu beunghar, ngarasa kawasa bisa

kawin deui jeung awéwé séjén. Sanajan ieu ajén kawasa mangrupa ajén

anu goréng, tapi sacara konsép, palaku geus mikawanoh ajén kawasa dina

hirup kumbuhna.


Ajén solidaritas anu dominan aya dina data GT-12:151/4. Ieu data

ngébréhkeun kanyaah salaki ka pamajikan anu keur kakandungan. Unang,

salaku salaki miboga tarékah anu némbongkeun kanyaah jeung satiana ka

Anih ku cara satékah polah nyumponan kahayang Anih.

4.2.13 “Korsi Hoé” (GT-13)


a. Téma


di antara lingkungan kulawarga. Konsép kamanusaan ngeunaan cinta dina ieu

carpon mangrupa cinta anu jembar. Lain waé ngeunaan cinta indung ka anak

atawa anak ka indung. Tapi ogé indung jeung anak anu micinta hiji korsi. Lain

saukur resep atawa pédah alus, éta kacinta kana korsi mangrupa kacinta

344

lantaran korsi hoé anu dibeuli ku indungna miboga ajén sajarah anu moal

kalindih ku korsi-korsi anyar.


kamanusaan dina konsép jembarna rasa cinta.

… Moal boa kanyaahna kana éta korsi leuwih ti ka salirana ku

anjeun… (158/5)

… Barang mimiti mah henteu mercayakeun ka batur, dielapan

nyalira... (159/1)

Bener, kuring henteu titén cara Ema miara éta korsi, ngan cek

rarasaan, kanyaah kuring kana éta korsi teu pati jauh ti kanyaah

Ema ka éta barang… (164/2)

Téma cinta karasa tina sawatara cutatan di luhur, anu ngébréhkeun

ayana kanyaah anu teleb pisan kana hiji barang lantaran patali ogé jeung

kacinta hiji indung ka anak-anakna.

b. Fakta Carita

1) Galur




kiwari dituluykeun ku nyaritakeun mangsa kamari. Kuring ngalalakonkeun

perjuangan kolotna ngagedékeun anak-anakna, nepi ka babanda meuli

korsi. Éta korsi hoé jadi objék utama dina ieu carpon.

Carita dimimitian ku déskripsi ngeunaan fisik korsi jeung sét

méjana (D). Galur mundur kana kahayang jeung perjuangan Ema pikeun

meuli éta korsi (A). Galur maju nepi ka kacaritakeun éta korsi bisa kabeuli

ku Ema, nepi ka dilalakonkeun jasa-jasa éta korsi (B).Carita tuluy maju

kana maotna Ema, tuluy éta korsi diwariskeun ka kuring (C). Ayeuna,

korsi tetep dibawa ungkrah-angkrih pipindahan imah kontrakan (D2).

Carita dipungkas ku kacindekan kuringngeunaan niatna meuli korsi anyar,

345

upama hiji waktu kabeuli korsi anyar, korsi hoé warisan Ema moal

dileupaskeun (E).


saperti di handap.

D1 ----------- A ----------- B ----------- C ----------- D2 ----------- E




némbongkeun saurang palaku kuring anu ngalalakonkeun korsi hoé

warisan indungna.





dina ieu carita miboga hubungan anu dalit jeung inti carita.

(d) Dumasar Eusi



nya éta Ema. Sanajan aya palaku séjén nya éta kuring, tapi tujuanna salaku

palaku anu ngadéskripsikeun palaku séjén sarta salaku gambaran palaku

anu miboga hubungan anu dalit jeung Ema.

2) Palaku

Dina carpon GT-13, aya genep urang palaku, nya éta Ema, Apa,

babaturan sakola, kuring, barudak, jeung babaturan gawé.

346


Dumasar kana kalungguhanna, Ema jeung Kuring mangrupa

palaku utama. Apa, babaturan sakola, barudak, jeung babaturan gawé

mangrupa palaku tambahan anu ngarojong eusi carita.


Ditilik tina penampilanna, Ema, Apa, jeung Kuring kaasup kana

palaku protagonis. Dina ieu carpon teu kapanggih palaku antagonis.

Lantaran palaku-palaku séjén ngan saliwat-saliwat disebutkeunna, teu

kapaluruh protagonis jeung antagonisna.

(c) Dumasar Watek


anu miboga watek kompléks, nya éta Ema jeung Kuring. Sarta euweuh

palaku anu watekna mekar kalawan statis atawa basajan.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Ema jeung Kuring mangrupa

palaku tipikal. Sedengkeun Apa, babaturan sakola, babaturan gawé, jeung

barudak kaasup palaku nétral anu ngan saukur aya dina eusi carita, teu


3) Latar




347

Tabél 4.68

Data Latar GT-13


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. GT-13:157/2 Bumi Ema

2. GT-13:157/2 Taun ‘56

3. GT-13:159/4 Guru taun 50-an teu bisa

nyieun imah

4. GT-13:161/1 Kantor


(a) Tempat

Aya dua latar tempat dina ieu carpon GT-13, nya éta bumi Ema

(GT-13:157/2) anu mangrupa tempat kuring jeung adi-adi digedékeun,

jeung kantor (GT-13:161/1) anu mangrupa tempat Apa digawé.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon nya éta taun ’56 (GT-13:157/2)

anu mangrupa waktu basa Ema meuli éta korsi. Peuting (GT-13:161/2)

mangrupa waktu Ema teu weléh ngawirid dina korsi hoé.

(c) Sosial

Dumasar kana tabél 4.79 di luhur, bisa katitén yén aya hiji latar

sosial (GT-13:158/3) anu ngébréhkeun kaayaan ékonomi guru dina taun

1950-an. Gajih guru mangsa harita, bari jeung nyakolakeun budak di

SMA, SMP, jeung SD matak susah, nepi ka maotna Ema teu kungsi bisa

boga imah.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-13 ngawengku hiji ikon, dua


348

a. Ikon

Ikon anu aya dina carpon GT-13 ngan aya anu mangrupa ikon imagis,

diagramatis, jeung ikon métaforis.

Tabél 4.69



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-13:157/2 Ratusan rébu

urang

Tanda diagramatis

keur ngagambarkeun

lobana jalma anu teu

bisa disebutkeun

jumlah kongkritna.


cutatan di handap.

Mun diitung, duka

sabaraha ratus rébu

urang boa nu geus

kungsi diuk dina éta

korsi.

b. Indéks


paripolah jeung barang. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di handap.

Tabél 4.70



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-13:161/1 Tara lésot

tina tasbé

Réngkak

paripolah

Tara lésot tina tasbé

mangrupa tanda tina

paripolah wiridan anu

ngagunakeun tasbé. Ieu

bisa katitén dina cutatan

di handap.

349


(1) (2) (3) (4) (5)

Mun keur salsé

pananganana tara lésot

tina tasbé. Lambeyna

ngunyem.

2. GT-13:164/2 Korsi hoé Barang Korsi hoé dina ieu

kontéks mangrupa tanda

tina perjuangan,

kanyaah, raketna

duduluran, jeung

neundeun loba carita ti

mimiti dibeuli nepi ka

ayeuna aya di palaku

kuring. Ieu bisa katitén


Korsi hoé anu ieu mah

moal dileupaskeun, nepi

ka manéhna bener-bener

ménta pangsiun, teu bisa

dipaké deui.

c. Simbol


handap.

Tabél 4.71



(1) (2) (3) (4)

1. GT-13:163/2 Jaman jahiliah Simbol jaman anu kacida lilana;

jaman baheula pisan.


a. Ajén Sosial


ngébréhkeun opat ajén sosial.

350

Tabél 4.72




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. GT-13:158/4 Teu boga korsi, bisi

éraeun dianjangan

2. GT-13:158/4 Teu dihargaan lantaran

status ékonomi

3. GT-13:159/3 Lalaki jeung awéwé

teu meunang diuk

pagégéyé

4. GT-13:161/1 Maca sholawat jeung

ayat suci

Dumasar kana tabél 4.84 di luhur, bisa katitén aya dua data anu

ngandung ajén bebeneran, hiji ajén moral, jeung dua ajén kaagamaan. Dina ieu

carpon teu kapanggih ajén kaéndahan.

1) Ajén Bebeneran

Ajén bebeneran dina data GT-13:158/4, ngébréhkeun ayana

hubungan antara kaayaan ékonomi jeung hubungan sosial di masarakat.

Salah sahiji anu dijadikeun ukuranna nya éta korsi. Dina ieu carpon, korsi

paranti sémah mangrupa barang anu kacida penting pikeun hiji kulawarga.


Ajén moral nyampak dina data GT-13:159/3, anu ngébréhkeun yén

budak awéwé teu meunang diuk pagégéyé. Sacara moral, kolot ngarasa

hariwang sieun aya kajadian-kajadian anu teu dipiharep tur matak wirang.

Ieu hal patali jeung ajén agama anu ngalarang awéwé jeung lalaki anu lain

muhrim diuk padeukeut. Lantaran kitu, kacaritakeun palaku Ema teu

weléh nalingakeun anak-anakna. Ajén kaagamaa séjén aya dina data GT-

13:161/1 anu ngébréhkeun Ema anu getol ngaji jeung maca sholawat bari

diuk dina korsi hoé kameumeutna.

351

b. Ajén Budaya


lima ajén budaya.

Tabél 4.73




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-13:158/2 Nyésakeun duit

balanja

2. GT-13:158/2 Dikiridit

3. GT-13:158/3 Gaji guru taun 50-an

4. GT-13:161/1 Maca sholawat jeung

ayat suci


anak


ajén ékonomi, hiji ajén agama, jeung hiji ajén solidaritas. Dina ieu carpon teu

kapanggih ajén téori, seni, jeung kawasa.

1) Ajén Ékonomi

Dua data GT-13:158/2 ngébréhkeun ayana kamampuh palaku

ngumpulkeun duit keur mayar korsi sacara kiridit. Dina data GT-13:158/3

ngébréhkeun yén gajih guru taun 50-an teu bisa dipaké keur nyieun imah.

Éta hal ditambah ku gambaran kaayaan Ema anu boga budak sarakola.

2) Ajén Agama

Data anu miboga ajén agama nya éta GT-13:161/1, anu

ngébréhkeun ayana kawajiban manusa pikeun maca Qur’an jeung

sholawat ka Nabi. Ieu hal ditémbongkeun ku palaku Ema anu getol ngaji

jeung wiridan, ogé sholawat upama keur waktu rinéh.

352


Data GT-13:158/4 ngébréhkeun perhatian indung ka anak-anakna

minangka rasa nyaah, sieun anak-anakna teu dihalargaan ku babaturanna

lantaran di imahna euweuh korsi-korsi acan. Harita, korsi dijadikeun salah

sahiji ukuran status sosial hiji jalma.

4.2.14 “Milangkala” (GT-14)


a. Téma


di kulawarga. Nilik kana sinopsis di luhur, eusi caritana ngeunaan kanyaah

indung téré ka anak-anakna.


kamanusaan dina konsép wening kanyaah indung ka anak.

… Pami mémang Salira tos teu ngaridoan ka abdi pikeun ngurus

barudak,peurih-peurih gé mangga nyanggakeun. (168/4)

Lamun téa mah rék luluasan, na kira-kirana rék luluasan, na kira-

kirana rék luar ngarandapanana, seug babarengan téh geus sakiu

lilana?... (169/2)

“Tapi Ibu gé teu rék égois, mentingkeun perasaan Ibu sorangan.

Sakira hidep matak jadi kasiksa mah, Ibu rido mun kudu paturay.”

(170/7)

Salian ti éta, konsép kanyaah jeung kacinta séjén ogé témbong dina

gambaran kanyaah anak ka indung sanajan lain ka indung bener. Ieu hal bisa

katitén dina cutatan ieu di handap.

“Ibu, Aji mah hoyong teras sareng Ibu. Pami ku Ibu tos teu

kabiayaan, wios janten loper koran gé, asal sareng Ibu…” (171/2)

“Ibu, wilujeng ulang taun. Santi sareng Aji teu tiasa maparin

nanaon… ieu gé mirah pangaosna… kénging kekempel…” (171/6)

353

Konsép kanyaah anu jembar di lingkungan kulawarga ditembrakeun ku

pangarang sacara basajan tapi miboga amanah kamanusaan anu luhung.

Ngeunaan luhungna kanyaah indung, ngeunaan beresihna kanyaah anak, jeung

perkara kabagjaan anu teu bisa dibeuli atawa digantian ku matéri.

b. Fakta Carita

1) Galur





tungtung carita.

Carita dimimitian ku gambaran kaayaan Ibu anu keur riweuh

néangan klise tangkal ganja (A). Lantaran teu kapanggih, Ibu tadina rék

nitah Aji panginjeumkeun ka Lily. Tapi Aji jeung Santi euweuh teuing

kamana (B). Ibu jeung Éni néangan, tapi teu kapanggih (C). Ibu boga

karumasa yén barudak geus teu baretaheun deui cicing jeung manéhna

(D). Padahal, Aji jeung Santi keur néangan kado jang ulang taun Ibu (E).



A ---------- B ---------- C ---------- D ---------- E




némbongkeun saurang palaku Ibu ngasuh Aji jeung Santi sarta mikanyaah

saperti ka anakna sorangan.

354




Ibu salaku palaku utamana sacara langsung, kajadian-kajadian anu

ditembrakkeun dina ieu carita miboga hubungan anu dalit jeung inti carita.

(d) Dumasar Eusi


Ieu galur patali jeung eusi carita anu karandapan ku palaku utama Ibu.

Kajadian-kajadian kaalaman ku Ibu salila ngagedékeun Aji jeung Santi

diébréhkeun sacara langsung ku nu ngarandapanna.

2) Palaku

Dina carpon GT-14, aya dalapan urang palaku, nya éta Santi (GT-

14:165/2), Aji (GT-14:165/2), Eni (GT-14:165/9), Lily (GT-14:165/11), Dedi

(GT-14:166/2), Kang Agus (GT-14:167/2), Ené (GT-14:171/1), jeung Ibu(GT-

14:171/6).


Dumasar kana kalungguhanna, Ibu mangrupa palaku utama. Santi

(GT-14:165/2), Aji (GT-14:165/2), Eni (GT-14:165/9), Lily (GT-

14:165/11), Dedi (GT-14:166/2), Kang Agus (GT-14:167/2), jeung Ené

(GT-14:171/1) mangrupa palaku tambahan.


Ditilik tina penampilanna, Santi,Aji,Éni,jeung Ibu mangrupa

palaku protagonis. Dina ieu carpon euweuh palaku antagonis. Palaku Lily,

Dedi, Kang Agus, jeung Ené mangrupa palaku séjén anu ngan saliwat-

saliwat disebutkeunna, jadi teu kapaluruh protagonis atawa antagonisna.

355

(c) Dumasar Watek


anu miboga watek basajan, jeung saurang palaku kompléks. Palaku anu

miboga watek basajan nya éta Santi, Aji, jeung Éni. palaku komplésna nya

éta Ibu. Pangna kompléks, Ibu miboga watek anu bageur jeung mikanyaah

anak-anak téréna.

… Téré sotéh mungguh status yuridis formal, haté mah palias

teuing boga rasa nérékeun … (167/2)

Lamun téa mah rék luluasan, na kira-kirana rék luluasan, na

kira-kirana rék luar ngarandapanana, seug babarengan téh geus

sakiu lilana?... (169/2)

“Tapi Ibu gé teu rék égois, mentingkeun perasaan Ibu

sorangan. Sakira hidep matak jadi kasiksa mah, Ibu rido mun

kudu paturay.” (170/7)


Ditilik tina pencerminan palakuna, Santi, Aji, Eni, jeung Ibu

mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun Lily, Dedi, Kang Agus, jeung Ené



3) Latar




Tabél 4.74

Data Latar GT-14


Tpt Wkt Sos

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. GT-14:166/1 Bojonghérang

2. GT-14:166/2 Buruan tukang

3. GT-14:166/3 Lapang ténis

356


Tpt Wkt Sos

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

4. GT-14:166/3 Poé Juma’ah

5. GT-14:166/5 Harmoni

6. GT-14:166/6 Kamar hareup

7. GT-14:167/2 Kaayaan indung téré

nu ngasuh anak

sampeuran

8. GT-14:169/6 Poé Jumaah

9. GT-14:170/5 Rohang sekretariat

10. GT-14:171/1 Sumedang

11. GT-14:171/1 Nulis dina majalah

Manglé

12. GT-14:171/1

Anak téré nu betah

cicing jeung indung

téré

13. GT-14:172/4 Sapuluh Juni

14. GT-14:172/8 Muka

(a) Tempat

Aya dalapan latar tempat dina ieu carpon GT-14, nya éta

Bojonghérang (GT-14:166/1), nya éta tempat Lily (anu bogaeun klise tangkal

ganja). Buruan tukang (GT-14:166/2) mangrupa tempat barudak récét

arulin.Lapang ténis (GT-14:166/3) mangrupa tempat Aji biasa ulin, tapi basa

harita disususlan mah teu nyampak. Harmoni (GT-14:166/5) mangrupa

komplék perumahan anu dikubek ku Ibu jeung Éni, néangan Aji jeung

Santi.Kamar hareup (GT-14:166/6) mangrupa tempat Ibu néangan klise.

Rohang sekretariat (GT-14:170/5), mangrupa latar tempat utama

lumangsungna inti carita, basa Aji jeung Santi ngucapkeun pangwilujeng ka

Ibu anu ulang taun. Sumedang (GT-14:171/1) nya éta tempat ninina barudak

cicing. Muka (GT-14:172/8) nya éta hiji wewengkon di Cianjur, tempat Aji

jeung Santi meuli lawon keur hadiah ulang taun Ibu.

357

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya tilu, nya éta, poé Juma’ah (GT-

14:166/3) mangrupa waktu matuh Aji latihan Pramuka.Poé Jumaahdina data

GT-14:169/6 mangrupa waktu anu dipiharep ku Ibu sangkan naskahna bisa

dimuat. Sapuluh Juni (GT-14:172/4) mangrupa latar waktu utama, nya éta

waktu Ibu milangkala dina poé harita.

(c) Sosial

Aya dua latar sosial dina ieu carpon. Data GT-14:167/2 ngébréhkeun

Kaayaan indung téré nu ngasuh anak sampeuran, tapi kacida mikanyaah siga

ka anaksoranga. Data GT-14:171/1 ngébréhkeun kaayaan anak téré nu betah

cicing jeung indung téré lantaran dipikanyaah.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-14 ngawengku tilu ikon, opat


a. Ikon



Tabél 4.75



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-14:165/11 Klise

tangkal

ganja

Nyitrakeun sacara

langsung kana

tangkal ganja. Ieu


di handap.

Sugan aya di Lily,

rék nginjeum, da mun

teu salah mah klise

tangkal ganja téh

Lily gé bogaeun.

358


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

2. GT-14:167/2 Anak

sampeuran

Anak sampeuran nya

éta sebutan pikeun

anak anu lain anak

pituin, tapi

kasampeur dina

waktu ngarangkep

jeung lalaki anu geus

boga budak atawa

ilahar disebut anak

téré. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Enya, anak

sampeuran.

Maranéhna lir pahatu

da ditinggalkeun ku

biangna.

3. GT-14:166/2 Kalangkang Kalangkang

nyitrakeun langsung

kana objék nyatana.

Dina ieu kontéks,

kalangkang jadi ikon

Aji anu keur

ditéangan ku Kuring

tapi can kapanggih.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Hantem diubek gé sa-

Harmoni ari jinisna

euweuh mah nya

angger wé teu aya

kalangkang-

kalangkangna acan.

c. Indéks


paripolah jeung barang. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di handap.

359

Tabél 4.76



(1) (2) (3) (4) (5)


beureum

Gejala fisik Beungeut beureum dina ieu

kontéks mangrupa gejala

fisik lantaran awak anu

capé tos lulumpatan atawa

leumpang jauh. Ieu katitén


Rét ka Aji, beungeutna

beureum kawas cape

nakeranan…

2. GT-14:171/5 Neuteup

seukeut

Aktualisasi Neuteup seukeut mangrupa

aktualisasi tina ayana rasa

nyaah ti anak ka indung.


handap.

… Sajongjongan Santi

neuteup seukeut nakeranan,

belesat kana jajantung.

3. GT-14:171/5 Kado Barang Kado dina ieu kontéks

mangrupa tanda kanyaah ti

anak ka indung, sanajan

lain indung benerna. Ieu


handap.

… Lanceukna éléh déét,

sup tiheula, leungeunna

nyekel bungkusan maké

keretas kado. Pék

ngajanteng, ngaréndéng,

ngasongkeun kado keur

sorangan.

4. GT-14:172/6 Ceurik Aktualisasi Ceurik dina ieu kontéks

mangrupa aktualisasi tina

rasa bungah lantaran

meunangkeun kanyaah anu

sakitu gedéna ti barudak,

sanajan saméméhna

360


(1) (2) (3) (4) (5)

ngado’a hayang

dipohokeun kana poé

milangkala lantaran

euweuh waragad keur

numpengna. Ieu katitén


Sawatara poé ka tukang

sorangan téh mémang

kungsi neneda ka Mantenna

bari ceurik, neda

dipohokeun kana poéan

milangkala.

d. Simbol


handap.

Tabél 4.77



(1) (2) (3) (4)

1. GT-14:172/3 Almenak Almenak mangrupa simbol pananggalan,

dina ieu kontéks digunakeun pikeun

mastikeun tanggal ulang taun. Ieu katitén


“Haaar…, na tanggal sabaraha kitu ieu

téh?” Panon culang-cileung néangan

almenak.


a. Ajén Sosial



361

Tabél 4.78




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. GT-14:165/8 Salam

2. GT-14:168/3 Ngurus barudak

kalawan niat ibadah

3. GT-14:172/6 Ngadu’a

4. GT-14:172/8 Mikanyaah indung

téré

Dumasar kana tabél 4.91 di luhur, bisa katitén aya tilu data anu

ngandung ajén moral jeung dua ajén kaagamaan. Data GT-14:168/3 mangrupa

gambaran ayana ajén moral palaku Ibu anu ngurus anak-anak téréna kalawan

niat ibadah, ieu data patali ogé jeung ajén kaagamaan jeung data ajén moral

GT-14:172/8.

Ajén kaagamaan anu nyampak dina ieu carpon nya éta GT-14:165/8

anu ngébréhkeun kabiasaan palaku uluk salam.

b. Ajén Budaya


tujuh ajén budaya anu diwincik kana genep ajén anu béda-béda.

Tabél 4.79




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-14:167/2 Téré, status yuridis

formal

2. GT-14:168/3 Mikanyaah barudak

3. GT-14:168/4 Gusti

4. GT-14:169/3 Lillahita’ala

5. GT-14:170/1 Kumelendang jeung

362



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

mulang kalawan

ridho mantena

6. GT-14:173/1 Kukumpul duit keur

meuli kado

7. GT-14:171/6 Ucapan milangkala


ajén téori, hiji ajén ékonomi, tilu ajén agama, jeung tilu ajén solidaritas. Dina

ieu carpon teu kapanggih ajén seni jeung ajén kawasa.

1) AjénTéori

Ajén téori dina ieu carpon aya dina data GT-14:167/2, anu

ngébréhkeun status yuridis formal antara Ibu jeung dua anak téréna.

Pangna disebut anak téré, duméh maranéhna duaan mangrupa anak

sampeuran basa Ibu kawin jeung Agus. Tapi, sanajan Ibu jeung Agus geus

papisah, anak-anakna Agus embungeun milu ka bapana, tapi leuwih milih

cicing jeung Ibu. Sacara psikologis, Aji jeung Santi manggih katengtreman

salila cicing jeung digedékeun ku Ibu, nepi ka maranéhna teu ngarasa ka

indung téré. Sasat hubunganna geus jadi deungeun-deungeun, Ibu jeung

barudak geus siga anak jeung indung benerna.

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi kapanggih dina data GT-14:173/1 anu ngébréhkeun

palaku Aji jeung Santi anu teu jajan salila sababaraha poé lantaran hayang

meuli kado keur Ibu.


Data GT-14:168/3, GT-14:173/1, jeung GT-14:171/6 mangrupa

ajén solidaritas antara indung jeung anak anu silih mikanyaah. Indung anu

363

nyaah ka anak-anak téréna saperti ka anak sorangan, Anak-anak téré anu

méré kado milangkala lantaran perhatian jeung nyaah ka Ibu.

4.2.15 “Gurat-gurat Dampal Leungeun” (GT-15)


a. Téma

Téma carpon GT-15 nya éta réligi, ieu téma nyoko kana gambaran

kaayaan wanoja anu can panggih jeung jodona. Geus sababaraha kali diramal

jeung tatamba ka dukun, hasilna sarua yén jodona jauh.

Tina téma anu diébréhkeun, pangarang miharep hiji kacindekan yén

jodo, pati, bagja, jeung cilaka saéstuna geus diatur ku Alloh. Salaku manusa,

teu wenang miheulaan gurat hirup jalma séjén anu jalanna geus aya anu

nangtukeun. Ieu di handap mangrupa sawatara cutatan anu ngagambarkeun éta

téma.

“Malah mah… Duh paralun Gusti. Abdi mah pasrah mung ka

Anjeun. Cocobi ditampi. Hapunten Gusti…” (183/4)

“… Duh Gusti. Mugi dihapunten mahluk Anjeun anu

nyanyahoanan.” (183/4)

… Da yakin, hiji mangsa Gusti pasti marengkeun kabagjaan…

(184/7)

Ieu téma diébréhkeun ku palaku utama, Ine. Manéhna ngabéjérbéskeun

sagala rasa jeung pangalaman anu karandapanana ngaliwatan puseur

sawangan jalma kahiji anu ngajén situasi dumasar pamadeganna. Tapi,

sanajan palaku Ine miboga otoritas ngeunaan pamadeganna, nu maca

“dipaksa” satuju kana éta pamadegan lantaran nyoko kana konsép bener

sacara agama.

364

b. Fakta Carita

1) Galur





Ieu carita dimimitian ku gambaran situasi Ine anu keur maca buku

bari ngalamun, ngalamunan kaayaan manéhna anu can ditepungkeun jeung

jodona. Tuluy Ati ngajak sangkan Ine daék diramal ku Si India (A).

Lantaran kasigeung pédah jodona disebut poék, Ine lumpat ngerem manéh.

Salila di jero kamar, pikiranna ngwangwang mangsa-mangsa anu geus

kaliwat patali jeung ramalan ngeunaan jodo (D1). Ati rumasa geus

ngabalukarkeun bibina nyeri haté, gegedor kana panto bari ngolo, tapi ku

Ine teu dibuka (B). Ine kalah beuki anteng ngumbar lamunan basa Indung

jeung bapana narékahan ngubaran manéhna ka dukun-dukun kapung (D2).

Ati anu masih kénéh nungguan di luareun kamar nyebutkeun yén Si India

téh ngabohong, da sabenerna mah lain saperti tadi cenah (C). Ineu teu

miroséa, kalah ningali buku Palmistry dina rak. manéhna yakin yén Allah

geus nangtukeun nasib pada-pada jalma, upama aya jalma anu

nyanyahoanan miheulaan jalan Alloh, tangtu lain kaaasup jalma anu yakin

kana takdir Gusti (E).


A ---------- D1 ---------- B ---------- D2 ---------- C ---------- E




némbongkeun saurang palaku Ine anu panggih jeung rupa-rupa tukang

norah, ti mimiti di Pakistan, Paris, Yogya, nepi ka di imahna sorangan.

365





dina ieu carita miboga hubungan anu dalit jeung inti carita. Palaku Ine anu

ditorah goréng waé ngeunaan jodo, ngabanding-bandingkeun sababaraha

cara norah para palmist anu maca gurat dampal leungeun, tétéla hasilna

sarua. Ieu al dalit hubunganna jeung ayana buku Palmistry di Paris

minangka sumber élmu norah ngaliwatan dampal leungeun.

(d) Dumasar Eusi


Ieu galur patali jeung eusi carita anu karandapan ku palaku utama Ine.

Kajadian-kajadian anu tumiba ka Ine salila sababaraha taun ti mimiti

ditorah di Pakistan, Paris, Yogya, nepi ka di imahna sorangan diébréhkeun

sacara langsung ku nu ngarandapanna.

2) Palaku

Dina carpon GT-15, aya 12 urang palaku, nya éta Ati (GT-15:174/2),

Iné (GT-15:175/3), Emod (GT-15:175/5), Om Iskandar (GT-15:175/7),

Palmist (GT-15:181/2), ahli magic (GT-15:181/8), Ema (GT-15:181/10), Bapa

(GT-15:181/10), ahli kabatinan (GT-15:181/10), jeung dukun (GT-15:182/1).


Dumasar kana kalungguhanna, Ine mangrupa palaku utama.

Ati,Emod,Palmist, Ema, Bapa,ahli kabatinan, jeungdukun mangrupa

palaku anu méré pangrojong kana lumangsungna eusi carita. Sedengkeun

Om Iskandar saukur disebut sakali ku palaku Ati, anu nuduhkeun yén

Emod atawa Si India keur aya di imah Om Iskandar.

366



ieu carpon nya éta Ati jeung Ine. Sedegkeun anu kaasup kana palaku-

palaku antagonis nya éta Emod jeung dukun.

Palaku Ati mangrupa palaku protagonis lantaran digambarkeun

miboga sipat perhatian ka bibina, sanajan niat perhatianna nyalahan. Tapi

Ati nyaah ka Ine, bibina. Ari Ine, pangna kaasup kana palaku protagonis

sabab boga sipat sabar jeung tuhu ka kolot. Sabar sanajan can

dipanggihkeun jeung jodona. Tuhu ka kolot, diubar-abér ka dukun ogé

daék, cenah méh kolotna teu panasaran. Tapi, anu paling utama tina sipat

Ine nya éta sumerah ka Nu Kawasa, manéhna yakin yén jodo, pati, bagja,

jeung cilaka geus diatur ku Pangéran. Salaku manusa, teu boga hak keur

miheulaan katangtuan ti Mantenna.

Palaku antagonis dina ieu carpon nya éta Emod jeung dukun. Ieu

dua urang paaku pada-pada kungsi norah Ine ngeunaan jodona anu jauh

atawa kahalangan. Sacara éksplisit, euweuh data anu ngagambarkeun yén

Emod jeung dukun goréng adat atawa galak, ilaharna palaku antagonis

dina hiji carita. Tapi, sipat antagonisna aya dina kalakuan atawa

kabiasaanna norah jelema. Gusti Alloh geus nangtukeun takdir pada-pada

jalma, jadi manusa ngan bisa narékahan sangkan hirupna tetep

lumangsung dina jalan anu bener.



(c) Dumasar Watek


anu miboga watek kompléks, jeung saurang palaku anu watekna basajan.

Ati mangrupa palaku basajan dina ieu carpon. Sedengkeun anu watekna

kompléks jeung mekar kalawan dinamis nya éta Ine, Emod, jeung dukun.

367


Ditilik tina pencerminan palakuna, Ati, Ine,, Emod jeung dukun

mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun Om Iskandar, palmist, ahli magic,

Ema, Bapa, jeung ahli kabatinan kaasup palaku nétral anu ngan saukur aya

dina eusi carita, teu milu mangaruhan sacara krusial kana guluyurna carita.

3) Latar




Tabél 4.80

Data Latar GT-15


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

1. GT-15:179/1 Mancanagara

2. GT-15:179/1 Nagara Eropah

3. GT-15:179/1 Timur Tengah

4. GT-15:179/3 Dinten ieu

5. GT-15:179/8 Parawan kolot

6. GT-15:176/3 Norah jadi

pakasaban


8. GT-15:179/4 New Zeland

9. GT-15:180/10 Dua taun ka tukang

10. GT-15:180/10 Pakistan

11. GT-15:180/10 Arab

12. GT-15:181/2 Paris

13. GT-15:181/9 Lemah cai

14. GT-15:182/2 Panumbangan

15. GT-15:182/2 Muara Cikidang

16. GT-15:182/3 Sawah

17. GT-15:183/4 Jogja

368

(a) Tempat

Aya tilu belas latar tempat dina carpon GT-15 ieu, nya éta

Mancanagara (GT-15:179/1) nya éta tempat-tempat anu biasa didatangan

ku Ine, saperti nagara-nagara Eropah (GT-15:179/1), Timur Tengah (GT-

15:179/1), New Zeland (GT-15:179/4), Pakistan (GT-15:180/10), Arab

(GT-15:180/10), jeung Paris (GT-15:181/2). Basa keur di Pakistan, Ine

kungsi ditorah perkara jodo yén cenah manéhna moal boga jodo ka bangsa

sorangan. Basa keur di Paris, Ine ogé kungsi diramal yén cenah pangna

can panggih jeung jodo téh duméh dina diri Ine aya panghalang. Latar

tempat lemah cai (GT-15:181/9) mangrupa istilah séjén keur ngabasakeun

Indonésia upama aya dina kontéks internasional saperti anu ditétélakeun

ku Ine. Bandung(GT-15:179/4) nya éta kota tempat Ine matuh, minangka

lemburna. Latar Panumbangan (GT-15:182/2) mangrupa tempat ayana

dukun anu nyebutkeun yén Ine dikawinkeun ka Léntah. Muara Cikidang

(GT-15:182/2) nya éta tempat Ine dimandian tengah peuting ku dukun.

LatarSawah (GT-15:182/3) mangrupa jalan balik basa Ine tos dimandian

di walungan, di dinya suku Ine pinuh ditapelan ku léntah. Jogja (GT-

15:183/4) mangrupa tempat Ine tatamba bari manggih pertélaan yén lamun

Ine pareng boga salaki cenah moal lana.

(b) Waktu

Aya dua latar waktu dina ieu carpon, nya éta dinten ieu (GT-

15:179/3) anu mangrupa waktu basa Ine ditorah ku Si India. Latar waktu

séjénna nya éta dua taun ka tukang (GT-15:180/10), anu mangrupa waktu

basa Ine riset di Pakistan nyieun data collecting.

(c) Sosial

Dumasar kana tabél 4.93 di luhur, bisa katitén yén aya dua latar

sosial anu kagambar dina ieu carpon. Data GT-15:179/8 ngébréhkeun

kaayaan Ine anu can panggih jeung jodona sanajan umurna geus kolot.

Data GT-15:176/3 ngébréhkeun kaayaan ékonomi jeung sosial masarakat

369

anus ok resep upama diramal, komo ngaramal kode buntut keur judi mah.

Norah angka anu bakal kaluar jadi hiji pakasaban anu ngahasilkeun duit.

Hiji gambaran sosial masarakat anu labil.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-15 ngawengku genep ikon, 13


a. Ikon



Tabél 4.81



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-15:178/9 Gurat dampal

leungeun

Gurat dampal

leungeun dina ieu

kontéks mangrupa

métaforis tina kaayaan

nasib hiji jalma. Ieu


handap.

… Tuluy ngagambar

dina dampal leungeun

kuring, mapay-mapay

gurat dampal

leungeun.

2. GT-15:179/8 Poék Kaayaan anu poék

dina ieu kontéks

nyitrakeun sacara

langsung kana

pijodoeun anu can

témbong. Teu

katingali, siga di nu

poék. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

“Emh, soal jodo mah

370


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

geuning poék!”

3. GT-15:180/3 Caang Kaayaan anu caang

dina ieu kontéks

nyitrakeun sacara

langsung kana

pijodoeun Ine. Ieu


handap.

“Salawasna poék.

Poék. Poék. Iraha rék

caang?”

4. GT-15:180/7 Euweuh laleur

bodas-laleur

bodas acan

anu daék

ngalanglangan

Ieu mangrupa tanda

métaforis anu

nandakeun euweuh

pisan lalaki anu daék

ngadeukeutan Ine.

… Ceuk anu deleka

mah, euweuh laleur

bodas-laleur bodas

acan anu daék

ngalanglangan.

5. GT-15:181/2 Panghalang Panghalang dina ieu

kontéks nyitrakeun

kana ayana karerepet

atawa masalah anu

ngahalangan jalan

datangna pijodoeun,

dumasar kana

pertélaan palmist. Ieu


handap.

“Hapunten, panginten

matak jaheut kana

manah. Na diri anjeun

siga aya panghalang.”

sorana halimpu.

6. GT-15:183/1 Poék pikiran Poék pikiran

mangrupa tanda tina

371


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

teu bisana mikir jejeg.

Dina ieu kontéks Ine

kungsi percaya kana

kekecapan dukun

ngeunaan léntah anu

narapel kana awakna

téh mangrupa rahayat

léntah anu rajana

dipiceun tina awak

Ine. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Harita mah

percaya. Ari

dipikirpikir ayeuna,

pan éta téh sawah urut

rawa. Usum hujan.

Tangtu baé loba

léntah. Ih ku tolol,

abong poék pikiran.

b. Indéks


fisik, barang, réngkak paripolah, aktualisasi, corétan jeung sora. Éta bisa

katitén dina data tabél ieu di handap.

Tabél 4.82



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-15:174/1 Kulit tarang

murungkut

Gejala fisik Kulit tarang anu murungkut

sanajan henteu keur kerung,

dina ieu kontéks mangrupa

gejala fisik tina kaayaan awak

anu geus kolot. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

372


(1) (2) (3) (4) (5)

… Kulit tarang, najan henteu

kerung salawasna murungkut.

2. GT-15:174/5 Kaca tujuh

belas

Barang Kaca tujuh belas dina buku anu

diteundeun dina lahunan Ine

nandakeun yén Ine keur

ngalamun, kaca bukuna teu

pidah-pindah. Ieu katitén dina

cutatan paguneman di handap.

“Meunyi, saha anu keur

ngalamun, nun? Sidik keur

maca.”

“Iiiih, sok ngabohong. Maenya

maca ti tadi kaca tujuh belas

baé.”

3. GT-15:176/3 Indung

leungeun

jeung

curukna

ditapelkeun,

digésék-

digésék

Réngkak

paripolah

Gerakan indung leungeun anu

saperti kitu nétélakeun kana

duit. Ieu katitén dina cutatan di

handap.

… ngomongna henteu

dituluykeun. Tapi indung

leungeun jeung curukna

ditapelkeun, digésék-gésék.

4. GT-15:177/5 Unggeuk-

unggeukan

Réngkak

paripolah

Si India anu ungeuk-unggeukan

dina ieu kontéks mangrupa

tanda yén manéhna nyatujuan

basa Ati ménta

dipangramalkeun. Ieu katitén


“Well”, bari unggeuk-

unggeukan. Siga pisan dukun

profésional.

373


(1) (2) (3) (4) (5)

5. GT-15:178/8 Teu bisa

nulungan

dirina

sorangan

Aktualisasi Pagawéan Ine salaku psikolog,

loba mantuan pasualan batur,

tapi manéhna teu bisa nulungan

manéhna sorangan dina hal

néangan jodo. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

“Ine Kania Garliah. Sarjana

Psycology anu henteu bisa

nulungan dirina sorangan.” Ati

mangjawabkeun ningali

sorangan ngabigeu…

6. GT-15:178/8 Henteu gaduh

waktos

kanggé

konsultasi

pribadi

sareng

introspéksi

diri

Aktualisasi Teu boga waktu dina ieu

kontéks mangrupa gambaran

tina kasibukan Ine nepi ka can

diparengkeun panggih jeung

jodona. Ieu katitén dina cutatan

di handap.

…“Gaduh Biro konsultasi jiwa,

namung henteu gaduh waktos

kanggé konsultasi pribadi

sareng introspéksi diri.” Ati

ngomong ngadelékan.

7. GT-15:178/9 Ngagambar Coretan Ngagambar dina ieu kontéks

mangrupa gambar klise anu

imajinatif maké curuk katuhu Si

India dina dampal leungeun Ine.

Tujuanna hayang ningali nasib

Ine ditilik tina gurat-gurat anu

aya dina dampal leungenna.Ieu


… Leungeun kéncana angger

nyekel leungeun kuring. Dampal

leungeun ditelek-telek, curuk

katuhuna kana tarangna. Mikir.

Tuluy ngagambar dina dampal

leungeun kuring. …

8. GT-15:179/7 Kerung Réngkak

paripolah

Kerung mangrupa indéksikal

tina rasa héran anu karandapan

ku Si India basa tos norah Ine

ngeunaan jodo. Ieu katitén dina

374


(1) (2) (3) (4) (5)

cutatan di handap.

Si India kerung. Haté ngageter.

Jodo mah tara aya nu norah

alus.

9. GT-15:180/9 Gegedor Sora Sora panto kamar Ine anu

digedoran ku Ati mangrupa

indéksikal tina paménta Ati

sangkan Ine daék mukakeun

panto. Ieu katitén dina cutatan di

handap.

Kadéngé Ati gegedor. Diantep.

Henteu dibuka. Moal dibuka.

10. GT-15:181/7 Ngajungjung

keun taktak

Réngkak

paripolah

Ngajungjungkeun taktak dina

kontéks mangrupa indéksikal

tina teu nyahona kana hiji hal.

Ieu dilakukeun ku palmist di

Paris basa tos norah Ine

ngeunaan jalan jodona anu

akahalangan, basa ditanya

panghalang naon, palmist ukur

ngajungjungkeun taktak tanda

teu nyaho. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Manéhna ukur ngajungjungkeun

taktak.

11. GT-15:182/1 Mandi di

walungan

Réngkak

paripolah

Mandi di walungan anu

dilakukeun ku Ine miboga

tujuan miceun sial tina awakna

luyu jeung paménta dukun. Ieu


… Kudu mandi di walungan.

Ditedunan. Meureun ieu anu

disebut kudu diubaran ku ahli

magic téh.

12. GT-15:184/3 Nangkarak

bari leungeun

dipaké anggel

Réngkak

paripolah

Nangkarak bari leungeun dipaké

angel mangrupa indéksikal tina

ngalamun lantaran ayana

kabingung jeung rasa

panasaran. Dina ieu kontéks,

kabingung Ine ngeunaan sabab

375


(1) (2) (3) (4) (5)

musabab tukang norah norahna

bet sarua. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Awak nangkarak. Leungeun

dipaké anggel. Kunaon?

Kunaon kabéh norah sarua?

Kunaon?

13. GT-15:184/5 Buku

Palmistry

Barang Buku Palmistry anu dibeuli ku

Ine di Paris nandakeun ayana

jawaban tina kahéran Ine

ngeunaan anu norah pasti sarua,

lantaran sunberna sarua, buku

jeung élmu anu dipakéna ogé

sarua. Ieu katitén dina cutatan di

handap.

Rét kana buku Palmistry dina

rak. Ngahaja meuli basa di

Paris… Tangtu Si India gé maca

buku nu kitu. Tangtu kabéh

palmist norahna sarua ari tina

gurat leungeun mah.

c. Simbol


handap.

Tabél 4.83



(1) (2) (3) (4)

1. GT-15:175/7 Nomer buntut Nomer buntut mangrupa simbol tina

ayana perjudian.

376


a. Ajén Sosial



Tabél 4.84



Kat. Bnr. End. Mrl. Agm.

(1) (2) (3) (4) 5) (6) (7) (8)

1. GT-15:175/2 Maca kudu bari ngarti

2. GT-15:176/2 Tukang norah

3. GT-15:176/8 Ningali nasib

4. GT-15:176/13 Pamali

5. GT-15:1881/8 Ahli magic

6. GT-15:181/11 Puasa

7. GT-15:181/10 Ahli kebatinan

8. GT-15:181/10 Dukun

9. GT-15:182/1 Aya nu nyeri haté,

dikawinkeun kana

léntah

10. GT-15:183/1 Usum hujan, loba

léntah di sawah urut

rawa


ajén bebeneran, genep ajén moral, jeung tilu ajén kaagamaan. Teu kapanggih

data ajén kaéndahan di ieu carpon. Éta ajén-inajén dipedar luyu jeung data

ajénna saperti ieu di handap.

1) Ajén Bebeneran

Ajén bebeneran dina ieu carpon aya dina data GT-15:175/2 jeung

GT-15:183/1. Data GT-15:175/2 ngébréhkeun ayana pangaweruh yén

upama maca ngeunaan hiji hal kudu bari jeung ngartina. Data GT-

15:183/1 nétélakeun hubungan logika jeung alam sabudeureun. Basa Ine

balik dimandian di wahangan ku dukun, jalan balikna ngaliwat ka sawah.

Didinya, suku Ine pinuh ditapelan ku léntah. Ceuk dukunna, éta téh

377

rahayatna raja léntah anu geus diéléhkeun ku dukun. Tapi, sacara logika

harita téh keur usum hujan, bari sawah urut rawa, geus tangtu waé loba

léntah.


Ajén moral aya dina data GT-15:176/8, GT-15:176/13, GT-

15:1881/8, jeung GT-15:181/10. Éta data ajén moral silih pangaruhan

jeung miboga hubungan anu dalit. Pangna kitu, lantaran kaayaan Ine anu

masih can panggih jeung jodona, ngabalukarkeun Ine mindeng diramal ku

palmist atawa dukun. Sanajan Ine nyaho yén éta téh pamali atawa teu

meunang dilakukeun, Ine teu burung waé diganggayong ku rasa percaya

teu percaya kana hasil ramalan para dukun. Saperti basa aya dukun anu

nyebutkeun yén manéhna kungsi nganyerikeun haté lalaki, tuluy

ngawinkeun manéhna kana léntah. Tina éta hubungan kajadian, palaku Ine

mikawanoh ayana ajén moral sanajan salaku manusa sok kakeunaan ku

khilaf. Ine ngarasa dosa geus rumasa hayang nyaho kana mangsa-mangsa

anu bakal datang, miheulaan jalan takdir Pangéran. Ajén kaagamaan séjén

dina ieu carpon aya dina data GT-15:181/11, ieu data ngébréhkeun

ngeunaan puasa minangka salah sahiji sarat sangkan énténg jodo.

b. Ajén Budaya

Ajén budaya anu aya dina carpon GT-15, bisa katitén tina tabél data ieu di

handap.

Tabél 4.85



Kat. T É A Sn. K Sl.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-15:175/2 Maca kudu jeung ngartina

2. GT-15:176/3 Tukang norah jadi tukang

kode sabab dibayar

3. GT-15:179/1 Kalér-kulon

378



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

4. GT-15:179/3 Kidul-wétan

5. GT-15:180/5 Kanyaah kolot

6. GT-15:180/10 Risét

7. GT-15:180/10 Datacollecting

8. GT-15:183/4 Pasrah ka Gusti

9. GT-15:183/4 Rasiah Pangeran

10. GT-15:184/5 Buku Palmistry


lima ajén téori, hiji ajén ékonomi, dua ajén agama, jeung hiji ajén solidaritas.

Dina ieu carpon teu kapanggih ajén seni jeung ajén kawasa.

1) Ajén Téori

Ajén téori dina ieu carpon aya anu ngébréhkeun téori maca, saperti

dina data GT-15:175/2. Ieu data ngébréhkeunpamadegan Ine yén upama

maca kudu bari jeung ngartina. Sacara téori, téhnik maca saperti kieu

kaasup téhnik maca gemet (membaca intensif), nya éta maca hiji hal

sangkam maham kana eusi jeung maksudna. Data séjén anu ngandung ajén

téori nya éta GT-15:179/1 jeung GT-15:179/3. Ieu dua data ngébréhkeun

téori ngeunaan pongpok-pongpok angin. Data GT-15:179/1 nétélakeun

arah kalér kulon, nya éta arah aya di antara kaléh kulon (barat laut). Data

séjén nya éta GT-15:179/3 anu ngébréhkeun arah kidul wétan, nya éta arah

anu aya di antara kidul jeung belah wétan (tenggara). Data ngeunaan

panalungtikan aya dina dua data GT-15:180/10. Ine anu mindeng

ngumpulkeun data (data collecting) keur panalungtikanna di luar negri

mangrupa pangaweruh keur nu maca yén dina hiji risét, panalungtik kudu

ngumpulkeun rupa-rupa data keur bahan panalungtikanana. Dina data GT-

15:184/5, ayana buku Palmistry anu dibeuli ku Ine ti Paris mangrupa buku

ramalan anu ngagunakeun gurat-gurat dina dampal leungeun minangka

média ramalanna. Ieu buku ogé jadi barang anu penting dina ieu carita.

379

Lantaran bisa ngalempengkeun deui pamadegan jeung logika Ine

ngeunaan jodo.

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi dina ieu carpon aya dina data GT-15:176/3

ngeunaan tukang norah anu jadi jadi tukang kode sabab dibayar. Ieu hal

patali jeung kabutuhan hirup, lantaran pakasaban jadi tukang norah teu

bisa diandelkeun, lantaran di lemburna keur usum judi palaku Emod maca

peluang séjén ku cara neguh angka anu bakal kaluar. Upama teguhanan

meneran, manéhna bakal meunang komisi ti nu pasang.


Ajén solidaritas dina ieu carpon aya dina data GT-15:180/5. Ieu

data ngébréhkeun kanyaah kolotna Ine anu geus satékah polah

nyakolakeun manéhna di jurusan psikologi, nepi ka junun jadi psikolog.

Ayeuna, kolotna ogé anu bur-ber natambakeun manéhna sangkan

meunang jodo. Tina gambaran éta kajadian, katitén kanyaah kolot anu

moal laas jeung salawasna miharep kabagjaan keur anakna.

4.2.16 “Aya Méga Bodas Ayang-ayangan” (GT-16)


a. Téma

Téma carpon GT-16 nya éta kamanusaan. Ieu téma nyoko kana rupa-

rupa rasa cinta. Cinta ka lalaki, cinta indung, jeung cinta ka adi. Rasa cinta ka

lalaki digambarkeun tina puseur sawangan anu béda jeung konsén cina dina

umumna. Palaku Asti, awéwé anu siga “frigid”, tiis, jeung teu bisa ngaréspon

sakur stimulus atawa perhatian-perhatian Dinan ka manéhna. Padahal,

manéhna bisa ngarasakeun bungah upama deukeut jeung Dinan, ngarasa sono

mun jauh, jeung ngarasa timburu upama Dinan deukeut jeung awéwé séjén.

Rasa anu saméméhna can pernah karasa ku Asti ka lalaki séjén.

380

Béda jeung gambaran cinta ka indung jeung adina, anu leuwih ti rasa

nyaahna ka Dinan. Sanajan teu bisa dibandingkeun, tapi aya hubunganna. Idah

nungguan jeung ngaragangan Asti salaku lanceuk, sangkan leuwih tiheula

kawin. Tapi, Asti anu masih hayang sorangan, tétéla ngaraheutkeun haté

indungna. Ieu hal ngabalukarkeun Asti ngarasa égois. Manéhna ngarasa teu

masalah hirup sorangan, tapi tétéla jadi hahalang pikeun kabagjaan Idah jeung

ngaraheutkeun haté indungna lantaran ningali anakna dirunghal.Ieu di handap

mangrupa sawatara cutatan anu ngagambarkeun éta téma.

Dinan mah teu engeuheun, yéh harita Asti ngarasa haténa

sabenerna geus kaeusian ku Dinan, sarta embung leungiteun…

(191/1)

“Ibu mah bungah teu bungah Mamih rék nanyaan Idah gé… Naha

Asti teu karunya ka Ibu… Deudeuh Ibu, geuning Asti téh

ngajuwetkeun manah Ibu…” (195/1)

Deudeuh teuing Idah, boa Idah téh kasiksa ku Tétéh. Ngadagoan

Tétéh. Padahal Idah geus boga pangeunteupan haté, geus waktuna

paheuyeuk-heuyeuk leungeun jeroning rumah tangga. Naha Asti

maké jadi hahalang? (159/4)

Tina sawatara cutatan di luhur, katitén rupa-rupa rasa cinta jeung

kanyaah anu karasa ku hiji jalma dina kahirupanna.

b. Fakta Carita

1) Galur





Ieu carita dimimitian ku gambaran kagiatan palaku Asti anu keur

ngobrol jeung indungna (A). Dina sela-sela wangkonganna, pangarang

ngébréhkeun eusi haté Asti jeung pangalaman-pangalaman anu geus

kaliwat jeung Gofar anu ku Asti mindeng diantep (D1). Carita maju deui

kana wangkonganna jeung Ibu ngeunaan rasa guligahna Ibu, mun kudu

381

ningali Asti dirunghal ku Idah (B). Lantaran sakur anu karasa ku Asti teu

bisa dikedalkeun ka indungna, pangarang malikkeun carita ka mangsa Asti

keur deukeut jeung Dinan (D2). Asti ngarasa yén karepna anu masih kénéh

hayang sorangan tétéla salah, lantaran nguciwakeun Idah jeung indungna

(C). Pangarang mungkas carita ku tékad Asti anu hiji waktu manéhna kudu

mopohokeun Dinan sarta ngambah kahirupan anu leuwih bagja (E).

Flash back loba dipaké keur nyusun galur mundur, ogé pikeun

méré gambaran ngeunaan kajadian-kajadian anu geus kaalaman ku palaku

(D2). Upama dipolakeun, ieu galur bisa katitén saperti ieu di handap.

A ---------- D1 ---------- B ---------- D2 ---------- C ---------- E




némbongkeun palaku Asti anu ngalaman rupa-rupa kajadian dina hirupna

anu masih ngarasa hayang bébas.






(d) Dumasar Eusi


Ieu galur patali jeung eusi carita anu karandapan ku palaku utama Asti anu

digambarkeun ngarandapan rasa jeung rumasa dina haté ogé pikiranna.

382

2) Palaku

Dina carpon GT-16, aya 14 urang palaku, nya éta Asti (GT-16:185/1),

Idah (GT-16:186/2), Yayat (GT-16:186/7), Ibu (GT-16:186/7), Mamih (GT-

16:187/2), baraya Yayat (GT-16:187/2), bapa (GT-16:188/11), ibuna Iwan

(GT-16:188/4), Iwan (GT-16:188/5), Dinan (GT-16:189/8), Tita (GT-

16:192/6), Gofar (GT-16:192/8), Amalia (GT-16:191/2), jeung Dikdik (GT-

16:194/3).


Dumasar kana kalungguhanna, Asti mangrupa palaku utama.

Palaku tambahanna nya éta Idah, Yayat, Ibu, Mamih, baraya Yayat, bapa,

ibuna Iwan, Iwan, Dinan, Tita, Gofar, Amalia, jeung Dikdik.


Ditilik tina penampilanna, anu kaasup kana palaku protagonis nya

éta Asti, Idah, jeung Ibu. Sedengkeun Dinan, mangrupa palaku antagonis

anu nganyerikeun haté Asti. Sanajan Dinan teu digambarkeun boga watek

goréng atawa kasar saperti palaku antagonis dina umumna, tapi ku inditna

Dina tina kahirupan Asti, geus jadi gambaran yén Dinana mangrupa lawan

Asti dina rongkahna perasaan Asti.

(c) Dumasar Watek


basajan jeung tilu urang palaku anu watekna kompléks. Palaku anu

miboga watek basajan nya éta Idah anu ti mimiti nepi ka ahir carita

kagambarkeun mikanyaah jeung ngaragangan lanceukna sanajan manéhna

geus boga pisalakieun. Palaku kompléks dina ieu carpon nya éta Asti,Ibu,

jeungDinan. Asti watekna dinamis, ti mimiti carita digambarkeun

manéhna ngarasa hayang sorangan jeung nyorangan, teu hayang micinta

jeung dipicinta sasaha, tapi sanggeus sadar yén kahayangna nyorangan téh

mangrupa hal anu égois lantaran nganyerikeun haté indungna jeung

383

ngahahalang kabagja adina, Asti nyadar yén hirup mah teu bisa sorangan

jeung teu bisa salawasna nyorangan.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Asti, Idah, Ibu jeung Dinan

mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun Yayat, Mamih, baraya, Yayat, bapa,

ibuna Iwan, Iwan, Tita, jeung Gofar kaasup palaku nétral anu ngan saukur

aya dina eusi carita, teu milu mangaruhan sacara krusial kana guluyurna

carita.

3) Latar

Latar anu tempat, waktu, jeung sosial anu aya dina carpon GT-16 bisa


Tabél 4.86

Data Latar GT-16


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. GT-16:185/1 Isuk-isuk

2. GT-16:186/2 Poé Minggu


4. GT-16:187/2 Langensari

5. GT-16:189/3 Kamar Ibu (imah

Asti)

6. GT-16:192/1 Harita

7. GT-16:192/1 Ayeuna

8. GT-16:192/1 Kamari

9. GT-16:189/2 Masarakat

menengah

10. GT-16:192/9 Kantor

11. GT-16:190/4 Salabintana

12. GT-16:190/4 Poé Minggu

384

(a) Tempat

Aya lima latar tempat dina carpon GT-16 ieu, nya éta Bandung

(GT-16:187/2) nya éta tempat baraya-baraya Yayat, Langensari (GT-

16:187/2) nya éta tempat indungna Yayat,kamar Ibu (GT-16:189/3) nya

éta tempat Ibu anu tadina rék nyiapkeun kaperluan ténis keur bapa, Kantor

(GT-16:192/9) nya éta tempat Asti jeung Gofar digawé, Selabintana (GT-

16:190/4) nya éta tempat Asti jeung Dinan ngojay.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon nya éta aya lima latar, nya éta isuk-

isuk (GT-16:185/1) waktunya éta waktu Asti ngalamun di buruan. Teu

disebutkeun sacara éksplisit yén éta kajadian lumangsung isuk-isuk, tapi

ngaliwatan gambaran ayana cai reumis anu ngagarenclang katojo poyan,

geus ngagambarkeun kaayaan isuk-isuk. Latar poé Minggu (GT-16:186/2)

ngawengku waktu isuk-isuk, basa idah amitan indit jeung Yayat. Latar

harita (GT-16:192/1) nya éta waktu basa Dinan masih deukeut jeung Asti.

Latar ayeuna (GT-16:192/1) nya éta waktu Asti ngarasa sorangan

sanggeus ditinggalkeun ku Dinan. Kamari (GT-16:192/6) nya éta waktu

basa ceu Tita lanceukna Gofar ménta ucing ka Asti. Latar poé Minggu

(GT-16:190/4) anu ieu mangrupa waktu Asti jeung Dinan ngojay tilu taun

ka tukang.

(c) Sosial

Aya hiji data anu ngagambarkeun latar sosial dina ieu carpon. Data

GT-16:189/2 ngébréhkeun status sosial di kalangan menengah, sabab

kabiasaan ténis dina poé Minggu tara dilakukeun ku masarakat kalangan

handap.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-16 ngawengku opat ikon jeung

sapuluh indéks. Teu kapanggih unsur simbol dina ieu carpon.

385

a. Ikon



Tabél 4.87




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-16:193/3 Pangeunteupan Pangeunteupan

mangrupa tanda

tina ayana jalma

anu bisa dijadikeun

batur haté anu

matak

nengtremkeun haté.

Dina ieu kontéks,

Asti anu ngarasa

keur hayang

sorangan

nétélakeun yén hiji

waktu manéhna rék

néangan hiji lalaki

(pangeunteupan).

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Asti geus ngaku

tadi. Hiji waktu rék

néangan

pangeunteupan,

pikeun

merenahkeun haté

saendengna.

2. GT-16:191/3 Ngiuhan Ngiuhan dina ieu

kontéks mangrupa

tanda tina kaayaan

lalaki (Dinan) anu

ngahaja néangan

batur awéwé (Asti)

keur mapalérkeun

rasa tugenah jeung

386



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

bébéndéna

(Amalia). Ieu


di handap.

… Ku kituna téh

haténa buru-buru

nyindekkeun,

Dinan ngan saukur

ngadon ngiuhan.

3. GT-16:196/1 Kalakay Kalakay mangrupa

daun garing nu

murag tina

tangkalna lantaran

katebak angin

atawa lantaran geus

kolot. Dina ieu

kontéks, mangrupa

tanda tina jalma anu

teu boga

pamadegan. Ieu


di handap.

… Asti mah lain

kalakay nu

kokoléangan

katebak angin. Tapi

Asti nu bedang.

4. GT-16:196/5 Méga bodas

ayang-ayangan

Méga bodas nu

ayang-ayangan

mangrupa tanda

tina ayana harepan

Asti keur mangsa

nu bakal datang

sarta impian-impian

nu bakal

diwujudkeun jeung

hiji lalaki, siga

méga anu teu pegat,

salawaasna ayang-

ayangan di langit.

Ieu katitén dina

387



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

cutatan di handap.

Panon Asti neuteup

langit nu paul. Aya

méga bodas ayang-

ayangan… beresih

jeung béngras.

2. Indéks


fisik, aktualisasi, sora, jeung réngkak paripolah. Éta bisa katitén dina data


Tabél 4.88



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-16:185/3 Bébas Réngkak

paripolah

Bébas dina ieu kontéks

mangrupa kabébasan

dumasar pamadegan

Asti. Manéhna hayang

bébas saperti manuk

galéjra anu bisa

kamamana jeung

eunteup dina dahan

anu kuat. Haté Asti

ogé hayang bébas bisa

miboga rasa ka saha

waé nepi ka pancegna

panggih jeung hiji

lalaki anu nguatkeun.


di handap.

… haté Asti hayang

saperti manuk galéjra,

nu bisa bébas

kamamana. Hayang

boga pangeunteupan

388


(1) (2) (3) (4) (5)

nu kuat dahanna, nu

iuh sabudeureunana,

nu gomplok daunna.

2. GT-16:188/9 Gogodég Réngkak

paripolah

Gogodeg dina ieu

kontéks mangrupa

tanda tina ayana rasa

kuciwa anu dirasakeun

indungna Asti ka Asti

lantaran Asti

katingalina masih

betah nyorangan. Ieu


handap.

Indung Asti gogodeg,

socana ngembeng.

3. GT-16:189/7 Éong-éongan Sora Sora ucing anu

kadéngé ku Asti jadi

hiji tanda sora anu bisa

mulangkeun

panineungan Asti

jeung Dinan. Ieu


handap.

Si Maniséong-éongan

nyampeurkeun lahunan

Asti… Baheula, Kang

Dinan sok

ngagelendeng mun

Asti nyoo ucing téh.

4. GT-16:189/11 Ngarasa atoh

mun panggih

Aktualisasi Rasa atoh anu

karandapan ku Asti

lamun panggih jeung

Dinan, nandakeun

ayana rasa cinta anu

nyamuni dina haté

Asti. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

…na haté mah atoh ari

papanggih téh.

389


(1) (2) (3) (4) (5)

5. GT-16:190/1 Reugreug Aktualisasi Rasa reugreug anu

karasa ku Asti

nandakeun yén haténa

mémang ngarasa

tengtrem upama

deukeut Dinan. Ieu


handap.

Sakapeung mah Asti

sok ngarasa héran naha

bet tara bisa

némbongkeun kasono?

Ngan haté Asti

reugreug. Reugreug

kacida. Kang Dinan

aya di gigireun.

6. GT-16:190/4 Kalangkang

méga

Gejala alam Kalangkang méga anu

katingali ku Asti dina

beungeut cai di kolam

renang, nandakeun

kaayaan cuaca anu

béngras. Ieu katitén


… Dina cai anu hérang

ngagenclang, dina

kalangkang méga

bodas jeung langit

paul, dina hiliwirna

angin ririh.

7. GT-16:191/1 Teu méréan Aktualisasi Haté Asti anu teu

méréan lantaran

timburu sabab Asti

ningali Dinan ngobrol

jeung mojang geulis.


di handap.

… Da basa Dinan

ngobrol jeung hiji

mojang geulis nu

harita saruakeur

ngojay, haté Asti teu

méréan.

390


(1) (2) (3) (4) (5)

8. GT-16:191/3 Ambleng Réngkak

paripolah

Dinan anu ambleng

(ngampleng) tara

nepungan Asti lantaran

geus panggih deui

jeung Amalia. Ieu


handap.

Tapi sanggeus panggih

deui jeung Amalia,

Dinan langka aya di

gigireun Asti. Lila-lila

mah ambleng.

9. GT-16:193/2 Hanjakal Aktualisasi Rasa hanjakal anu

karandapan ku Asti

dilantarankeun geus

kumawani miharep

Dinan. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Hanjakal geus

kungsi miharep Dinan.

Hanjakal geus kungsi

miharep sagalana ti

manéhna …

10. GT-16:196/4 Beureum

beungeut

Gejala fisik Beungeut Asti anu

nyiak beureum

lantaran éra ku Ibu

sabab ngagerencem

ngaluarkeun kalimah

anu mirip jeung

kalimah anu kungsi

diucapkeun ku Dinan.


di handap.

… Asti ngabalieur,

beungeutna karasa

panas. Boa bareureum

391


a. Ajén Sosial



Tabél 4.89




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. GT-16:185/1 Cai reumis katojo

poyan

2. GT-16:185/3 Micinta sagala nu

éndah

3. GT-16:185/3 Can wawuh jeung

kadeudeuh nu

éndah

4. GT-16:195/2 Indung hariwang ka

anak

5. GT-16:194/2 Frigid

6. GT-16:195/2 Égois lantaran

betah kénéh

nyorangan


ajén bebeneran, tilu ajén kaéndahan, jeung dua ajén moral. Dina ieu carpon

teu kapanggih ajén kaagamaan.

1) Ajén Bebeneran

Ajén bebeneran dina ieu carpon aya dina data GT-16:194/2, anu

nétélakeun kaayaan psikologis Asti anu frigid, teu bisa ngaréspon sakur

stimulus anu dibikeun atawa diébréhkeun ka manéhna, malah nepi ka teu

bisa ngaéksprésikeun sagala rasa anu aya dina haténa. Manéhna teu bisa

ningalikeun kabungah jeung katugenahna, ngan cukup ku cicing. Éta

dianggap bener ku manéhna sabab teu hayang nganyerikeun haté sasaha.

Tapi, ku cicingna Asti, sabenerna matak ngabingungkeun, malah matak

nganyerikeun haté batur.

392

2) Ajén Kaéndahan

Ajén kaéndahan dina ieu carpon témbong dina ungkara-ungkara

basa meunang pangarang anu diréka. Saperti dina data GT-16:185/1 anu

ngébréhkeun latar isuk-isuk ngaliwatan ungkara “cai reumis katojo

poyan”. Éta ungkara dijelaskeun dina dua data GT-16:185/3 ngeunaan

kaéndahan. Anu hiji konsép kaéndahanna patali jeung kaayaan alam anu

éndah sacara fisik, dina anu hiji deui, konsép kaéndahanna dipapandékeun

kana carita cinta anu éndah.

3) Ajén Moral

Ajén moral dina carpon aya dina data GT-16:194/2 anu

ngébréhkeun kahariwang indung ka anakna anu rék dirunghal ku adina.

Dina data GT-16:195/2 nétélakeun sipat égois Asti anu mentingkeun

kahayang jeung kabungahna sorangan anu teu ngaraskeun kana kabagja

indung jeung adina.

b. Ajén Budaya


opat ajén budaya.

Tabél 4.90




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-16:194/2 Frigid

2. GT-16:193/2 Kanyaah lalaki

3. GT-16:195/2 Indung

nyaah/hariwang ka

anak

4. GT-16:195/5 Lanceuk nyaah ka

Adi

393

Dumasar kana data anu kapanggih dina tabél 4.105 di luhur, katitén

aya hiji ajén téori jeung tilu ajén solidaritas. Dina ieu carpon teu kapanggih

ajén ékonomi, agama, seni jeung kawasa.

1) Ajén Téori

Ajén téori dina ieu carpon aya dina data GT-16:194/2 ngeunaan

kaayaan psikologis Asti anu frigid, teu bisa ngaréspon sakur stimulus anu

dibikeun atawa diébréhkeun ka manéhna, malah nepi ka teu bisa

ngaéksprésikeun sagala rasa anu aya dina haténa. Manéhna teu bisa

ningalikeun kabungah jeung katugenahna, ngan cukup ku cicing. Éta

dianggap bener ku manéhna sabab teu hayang nganyerikeun haté sasaha.

Tapi, ku cicingna Asti, sabenerna matak ngabingungkeun, malah matak

nganyerikeun haté batur.



16:195/2, jeung GT-16:195/5. Data GT-16:193/2 ngébréhkeun kahayang

Asti narima kanyaah ti lalaki anu teu laas-laas. Data GT-16:195/2

ngébréhkeun kanyaah indung jeung kahariwangna lantaran anak

panggedéna dirunghal. Dina data GT-16:195/5 ngébréhkeun ayana

kanyaah lanceuk ka adi. Asti ahirna sadar yén kaputusanna hayang

nyorangan tétéla ngahalangan kabagja Idah. Asti jangji yén manéhna kudu

bagja keur kabagjaan adi jeung kolotna. Kitu deui sabalik, adi jeung

indungna ngaragangan jeung ngajénan Asti salaku salaku lanceuk jeung

salaku anak. Anu leuwih gedéna mah perkara silih ajénan jeung papada

awéwé.

4.2.17 “Ngobor” (GT-17)


a. Téma


gambaran kahirupan pamuda lembur anu kakurangan lapangan kerja, nepi ka

394

aya anu garawé di kota keur néangan kipayah. Tapi, keur anu masih kénéh

hayang hirup di lembur, maranéhna bisa tetep ngalumangsungkeun hirupna

sanajan basajan.

Ieu carpon miboga gambaran kamanusaan, salaku mahluk sosial anu

miboga ajén solidaritas, ciri mandiri urang lembur anu teu weléh rempeg dina

ngalakukeun hiji kagiatan.

b. Fakta Carita

1) Galur





tungtung carita.

Carita dimimitian ku Idon anu disampeur ngobor ku Tohir (A).

Tuluy arindit ka imah Oyon (B). Geus kitu, arindit ngobor ka sawah (C).

Lantaran di sawah teu meunang belut, antukna Idon jeung batur-baturna

ngala lauk di balongna Oyon, tuluy dipurak jeung liwet di imah Oyon (D).

Carita dipungkas ku bapana Oyon basa subuh-subuh ngahudangkeun

Oyon yén lauk pesenan Bapa Wadana aya nu maok.



A ---------- B ---------- C ---------- D ---------- E




némbongkeun lalampahan Idon jeung babaturanna dina hiji peuting.

395






(d) Dumasar Eusi


Ieu galur patali jeung eusi carita anu karandapan ku palaku utama Idon.

Kajadian-kajadian anu kaalaman ku Idon, Oyon, Iing, Karno, jeung Atang

diébréhkeun sacara langsung ku nu ngarandapanna.

2) Palaku

Dina carpon GT-03, aya 19 urang palaku, nya éta Ema (GT-17:197/1),

Ceuk Unasih (GT-17:197/1), Si Ujang (GT-17:197/2), Abah (GT-17:197/2),

Idon (GT-17:197/3), Tohir (GT-17:197/5), Si Késih (GT-17:198/7), bibina Si

Késih (GT-17:198/12), Si Oyon (GT-17:199/12), Si Karno (GT-17:199/14),

Mama Ajengan (GT-17:200/6), santri (GT-17:200/6), Mantri (GT-17:203/2),

Anang (GT-17:202/3), Atang (GT-17:203/9), Iing (GT-17:203/10), Mang

Kusén (GT-17:205/11), Euis (GT-17:206/1), jeung Bapa Wadana (GT-

17:207/8).


Dumasar kana kalungguhanna, Idon (GT-17:197/3) mangrupa

palaku utama. Sedengkeun Ema (GT-17:197/1), Ceuk Unasih (GT-

17:197/1), Si Ujang (GT-17:197/2), Abah (GT-17:197/2), Tohir (GT-

17:197/5), Si Késih (GT-17:198/7), bibina Si Késih (GT-17:198/12), Si

Oyon (GT-17:199/12), Si Karno (GT-17:199/14), Mama Ajengan (GT-

17:200/6), santri (GT-17:200/6), Mantri (GT-17:203/2), Anang (GT-

17:202/3), Atang (GT-17:203/9), Iing (GT-17:203/10), Mang Kusén (GT-

17:205/11), Euis (GT-17:206/1), jeung Bapa Wadana (GT-17:207/8)

mangrupa palaku tambahan.

396



ieu carpon nya éta Idon, Si Oyon, Si Karno, Anang, Atang, Iing, jeung

Mang Kusén. Lantaran nyaritakeun ngeunaan kahirupan pamuda lembur

anu basajan, dina ieu carpon euweuh palaku antagonisan. Palaku-palaku

séjénna, lantaran ngan disebut saliwat-saliwat ku palaku-palaku protagonis

di luhur.

(c) Dumasar Watek


anu miboga watek basajan, nya éta Si Oyon, Si Karno, Anang, Atang, Iing,

jeung Mang Kusén. Éta para palaku miboga watek anu basajan, resep ulin,

resep ngawangkong, ngaraketkeun tali silaturahmi jeung babaturan, sarta

pada-pada miboga kahayang anu réalistis. Kahayang anu basajan jeung

réalistis, saperti hayang boga kabogoh atawa hayang boga gawé anu

matuh. Palaku-palaku basajan teu miboga watek anu matalikeun jeung

émosi atawa eusi pamikiran anu bakal mangaruhan palaku séjénna.

Palaku Idon kaasup palaku kompléks anu watekna mekar kalawan

dinamis. Pangna kitu, manéhna anu mimiti boga pamadegan anu ilahar

saperti batur-baturna, tapi digambarkeun miboga pola pikir anu leuwih

jembar. Éta hal katitén tina pamikiranna ngeunaan gawé di kota jeung

lobana pagawéan di lembur. Lian ti éta, Idon ogé miboga karumasa

(ngarasa dosa), basa manéhna apaleun yén lauk anu didahar téh lauk

ceungceuman Bapa Wadana.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Idon, Si Oyon, Si Karno,

Anang, Atang, Iing, jeung Mang Kusén mangrupa palaku tipikal.

Sedengkeun Ema, Ceuk Unasih, Si Ujang, Abah, Mama Ajengan, Santri,

Mantri, Euis, jeung Bapa Wadana kaasup palaku nétral anu ngan saukur

397

aya dina eusi carita, teu milu mangaruhan sacara langsung kana guluyurna

carita.

3) Latar




Tabél 4.91

Data Latar GT-17


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. GT-17:197/1 Imah

2. GT-17:197/1 Jalan

3. GT-17:197/1 Warung

4. GT-17:198/12 Babakan Situ

5. GT-17:198/16 Peuting

6. GT-17:199/10 Ngobor

7. GT-17:199/12 Pamuda gawé ka

dayeuh

8. GT-17:199/15 Dayeuh (Jakarta)

9. GT-17:200/4 Enggon

10. GT-17:200/6 Bulan tukang

11. GT-17:200/6 Désa

12. GT-17:200/6 Tengah peuting

13. GT-17:201/1 Lumbung désa

14. GT-17:204/5 Babakan Kinim

15. GT-17:205/11 Balong Si Oyon

16. GT-17:206/7 Imah si Oyon

(a) Tempat

Aya sabelas latar tempat dina ieu carpon GT-17, nya éta Imah (GT-

17:197/1) anu mangrupa imah Idon. Latar jalan (GT-17:197/1) jeung

warung (GT-17:197/1) mangrupa tempat Ema meuli ubar. Ilaharna, keur

ngabasakeun warung anu aya di sisi jalan, cukup ku nyebutkeun jalan.

398

Babakan Situ (GT-17:198/12) nya éta tempat asal dulurna Késih (anak

bibina) anu rék ngawin Késih.Latar Jakarta (GT-17:199/15) nya éta kota

tempat Karno gawé geus tilu taun. Latar enggon (GT-17:200/4) nya éta

tempat Emana Idon norojol nanyakeun rék kamana rék ka manana ka Idon.

latar désa (GT-17:200/6) nya éta tempat Idon disangka ngabedahkeun

balong Mama Ajengan.Latar lumbung désa (GT-17:201/1) nya éta tempat

Idon saré basa dihukum sapeuting di désa. Babakan Kinim (GT-17:204/5)

nya éta tempat ngobor anu kasohor belutna garedé. Latar balong Si Oyon

(GT-17:205/11) mangrupa latar utama konflik ieu carita. Pangna kitu,

lantaran di éta balong Idon sabalad ngarala lauk anu bapana Oyon kalawan

teu bébéja heula. Latar imah si Oyon (GT-17:206/7) nya éta tempat murak

lauk emas ti balongna Oyon.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya tilu nya éta, peuting (GT-

17:198/16) nya éta waktu Idon diajak ngobor ku babaturanna.Latar bulan

tukangn GT-17:200/6) jeung tengah peuting (GT-17:200/6) nya éta waktu

Idon dituduh ngabedahkeun balong Mama Ajengan bari tuluy

diabringkeun ka désa nepi ka dikerem sapeuting di dinya.

(c) Sosial

Aya dua latar sosial dina ieu carpon. Data GT-17:199/10 nya éta

ngébréhkeun ayana kabiasaan urang lembur di wewengkon pasawahan.

Keur para pamuda atawa lalaki di pilemburan, ngobor jadi kagiatan

hiburan sanggeus capé gawé sapopoé. Dina carpon, lantaran ngoborna

waktu keur caang bulan, maranéhna teu meunang belut hiji-hiji acan.

Antukna ngala lauk di balong bapana Oyon.

Data GT-17:199/12 ngébréhkeun kaayaan pamuda anu gawé ka

dayeuh lantaran kurangna lapangan kerja di lembur. Ieu hal dialaman ku

palaku Karno, anu leuwih milih gawé di Jakarta salila mangtaun-taun

tibatan cicing di lembur siga Idon jeung batur-baturna nu lian.

399


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-17 ngawengku lima ikon, tilu


a. Ikon



Tabél 4.92



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-17:198/2 Samping kebat Ikon anu nyitrakeun

sacara langsung ka

awéwé, lantaran

ilaharna dipaké ku

awéwé, upama

dipaké ku lalaki,

biasana dipaké

harudum peuting-

peuting upama rék

néng paraji. Dina

ieu kontéks, bisa


di handap.

… Sup Tohir,

diharudum samping

kebat.

“Rék néang paraji,

euy?”

… “Samping

indung déwék ieu

téh.”

2. GT-17:202/8 Leumpeuh

yuni

Teu kaopan/teu

payaan lamun

meunang kareuwas.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

400


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

“Bener, déwék mah

leumpeuh yuni!”

3. GT-17:202/9 Sapanyeupahan Sapanyeupahan

mangrupa tanda

tina lilana waktu

anu diibaratkeun

kana lilana

nyeupah, kurang

leuwih antara

sapuluh nepi ka

lima belas menit.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Ngan ukur

sapanyeupahan

meureun leumpang

téh geus nepi ka

imah Si Oyon.

4. GT-17:203/3 Eusi aseupan Eusi aseupan

nyitrakeun sacara

langsung kana béas.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Atuh da boro-

boro mayar Mantri,

keur eusi aseupan

gé teu cukup.

5. GT-17:206/5 Makan besar Makan besar

mangrupa tanda tina

situasi dahar

ngariung anu teu

biasa lantaran

deungeun sanguna

lauk. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

“Wah.., makan besar

euy!” ceuk Iing bari

ngawadahan lauk

kana ember.

401

b. Indéks


fisik, réngkak paripolah, jeung zat. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di

handap.

Tabél 4.93



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-17:205/1 Caang bulan Zat Caang bulan mangrupa

gambaran kaayaan

bulan mangsa tanggal

opat belas anu keur

meujeuhna mabra. Ieu

hal ngabalukarkeun

kagiatan ngobor Idon

jeung batur-baturna

bedo. Éta hal bisa


handap.

… Da belut mah ari

caang bulan téh tara

kaluar. Mun tas hujan

ngaririncik heug poék

bulan, belut téh

mayakpak wé na

kotakan.

2. GT-17:202/5 Leuleus tuur Gejala fisik Leuleus tuur mangrupa

tanda tina kaayaan

fisik salaku réspon anu

dibalukarkeun lantaran

ningali parawan mandi

minangka stimulus anu

diolah jadi émosi. Éta

hal bisa katitén dina

cutatan di handap.

“Sok leuleus tuur euy

déwék mah ari ningali

nu mandi téh!”

402


(1) (2) (3) (4) (5)

3. GT-17:204/10 Sial teu mandi Réngkak

paripolah

Sial lantaran teu mandi


tina ayana kajadian

anu tumiba ka hiji

jalma lantaran teu

ngalaksanakeun

kabiasaan anu

samistina dilakukeun.

c. Simbol


handap.

Tabél 4.94



(1) (2) (3) (4)

1. GT-17:198/16 Lalaki Simbol jalma gedé kawani jeung mandiri,

anu sakuduna teu borangan atawa sieunan.


… Da borangan pisan Si Éta mah lalaki-

lalaki.


a. Ajén Sosial



403

Tabél 4.95




(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

1. GT-17:202/13 Silaturahmi

2. GT-17:205/6 Teu tanggung jawab

3. GT-17:206/2 Maok banda nu

kolot sorangan


ajén bebeneran jeung ajén kaagamaan.

1) Ajén Bebeneran

Tina data GT-17:206/2, katitén aya pasualan anu diébréhkeun ku

pangarang ngeunaan hubungan antara dibenerkeun atawa henteu upama

maok barang atawa naon waé anu milik kolot sorangan. Naon waé

alesanna, anu ngaranna mawa atawa ngadahar hiji hal salian ti milik

sorangan kalawan teu bébéja heula, teu bisa disebut bener.

2) Ajén Moral

Dina data GT-17:205/6 némbongkeun ayana ajén moral anu goréng

ngeunaan sikep palaku Idon jeung ababturanna anu teu tanggung jawab

sanggeus maok lauk anu bapana Oyon. Data GT-17:202/13 ngébréhkeun

ayana niat hadé silaturahmi para pamuda anu boga paniatan rék ngobor ka

Karno anu geus tilu taun gawé di Jakarta.

b. Ajén Budaya


tujuh ajén budaya anu diwincik kana genep ajén anu béda-béda.

404

Tabél 4.96




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-17:199/10 Ngobor

2. GT-17:205/1 Caang bulan

3. GT-17:202/12 Ngariung di balé

imah

4. GT-17:203/2 Mantri

5. GT-17:203/3 Teu boga jang mayar

mantri

6. GT-17:203/3 Teu cukup jang

dahar

7. GT-17:203/3 Salaku rakyat leutik

nu dicekék

Dumasar kana data anu kapanggih dina tabél 4.112 di luhur, katitén

aya dua ajén téori, tilu ajén ékonomi, lima ajén agama, jeung dua ajén

solidaritas. Dina ieu carpon teu kapanggih ajén seni, agama, jeung ajén

kawasa.

1) Ajén Téori

Ajén téori dina ieu carpon aya dina data GT-17:203/2 anu

ngébréhkeun ngeunaan cara berobat di lembur ku cara datang ka mantri.

Data GT-17:205/1 ngébréhkeun yén upama caang bulan, tara aya belut anu

némbongan, jadi ngobor ogé moal aya hasilna.


Ajén-ajén solidaritas dina ieu carpon nya éta aya dina data GT-

17:199/10 anu ngébréhkeun ayana gambaran raketna tali duduluran di

pilemburan. Ieu hal diwakilan ku palaku Idon jeung babaturanna. Dina

data GT-17:202/12, ngébréhkeun cara masarakat pilemburan ngaraketkeun

tali duduluran ngaliwatan cara ngariung bari ngawangkong dina balé-balé.

405

Kabiasaan ngawangkong peuting-peuting dina balé-balé imah geus jadi

ciri urang lembur upama keur rinéh.

4.2.18 “Mama Haji” (GT-18)


a. Téma

Téma carpon GT-18 nya éta réligi, ieu téma nyoko kana gambaran

insafna hiji jalma, anu asalna bedegong, galak, jeung wanian ka sasaha jadi

jalma anu bageur sarta akuan. Upama nilik kana eusi caritana, némbongkeun

sisi kamanusaan anu jembar. Sipat Sukri anu diébréhkeun miboga watek

goréng, sacara manusiawi bisa dianggap wajar. Tuluy, Sukri anu insaf lantaran

sadar yén hirupna manusa di alam dunya téh alatan ayana panangtayungan

Pangéran, mangrupa sisi kamanusaan anu dipimilik ku unggal jalma.

Unsur réligina ditembrakkeun tina mimiti hal basajan nepi ka hal anu

kompléks. Aya gambaran ngeunaan kabiasaan Haji Sukur anu teu weléh

ngurilingan kampung wanci subuh, niatna keur ngahudangkeun anu talibra

kénéh. Sanajan ceuk basana mah bari olah raga. Aya deui gambaran situasi

anu kuat jeung leuwih sérius, nya éta waktu Sukri didatangan ku gorombolan

tuluy nyumput di para masjid nepi ka salametna.

b. Fakta Carita

1) Galur




kiwari dituluykeun ku nyaritakeun mangsa kamari. Kuring anu ngalamun

basa dibéjaan Mama Haji maot, dina lamunana pinuh ku rupa-rupa carita

ngeunaan Sukri anu insap jadi Mama Haji.

Carita dimimitian ku gambaran palaku Kuring anu reuwas lantaran

Mama Haji maot (D1). Kuring ngalamun, ngaliwatan lamunna, nu maca

bisa apal saha ari Mama Haji. Saméméh jadi Mama Haji, ngaranna Sukri,

406

jalma Bengal jeung wanian (A). Galur maju kana kabiasaan-kabiasaan

Sukri anu sok mawa karep sorangan upama aya katugenah atawa aya hiji

hal anu ngabalukarkeun manéhna ngambek (B). Tapi, ti saprak manéhna

salamet tina kepungan gorombolan, manéhna tuluy babalik pikir jadi jalma

bageur anu akuan ka sasaha, malah bisa naék haji ka Mekah nepi ka

disebut Mama Haji (C). Sanggeus lila pada mikolot ku urang lembur,

kacaritakeun Mama Haji maot (D2). Carita dipungkas ku inditna kuring

ngalayad Mama Haji bari ngaungkarakeun kacindekan ngeunaan jasa-jasa

Mama Haji, urang lembur geus pasti leungiteun (E).


saperti di handap.

D1 ----------- A ----------- B ----------- C ----------- D2 ----------- E


Ditilik tina kritéria jumlah galurna, ieu carpon ngan miboga dua

galur (sub-galur). Ieu hal lantaran galur caritana diébréhkeun ku cara

némbongkeun galur carita Sukri ti mimiti bengal nepi ka babalik pikir.

Galur séjén nya éta carita kuring jeung bapana anu ngabandungan lampah

hirup Sukri ti baheula nepi ka maot.



anggang. Carita anu dipidangkeun kaasup lila. Lantaran diébréhkeun ku

palaku anu teu ngabandungan kajadianna sacara langsung, tapi

nyaritakeun deui lamunan tina carita kolotna. Palaku kuring apal ngeunaan

Sukri téh ti bapana, ku pangarang ditembrakeun dina lamunan,

ngalamunkeun dongéng bapana.

407

(d) Dumasar Eusi


Ieu galur patali jeung eusi carita anu karandapan ku palaku utama Sukri

(Mama Haji). Kajadian-kajadian anu karandapan ku Sukri salila

sababaraha taun ti mimiti masih kénéh bengal nepi ka balik deui ka lembur

sanggeus babalik pikir jadi jelema bageur diébréhkeun tina puseur

sawangan kuring.

2) Palaku

Dina carpon GT-18, aya 12 urang palaku, nya éta Mama Haji/Sukri

(GT-18:208/1), Rasdi (GT-18:208/1), Kuring (GT-18:208/1), Ambu Sukri/Hj.

Zenab (GT-18:209/5), Bangsat (GT-18:210/2), Atang (GT-18:211/5), Suha

(GT-18:212/6), Mang Muhtar (GT-18:212/6), Gorombolan (GT-18:213/3),

Mang Saad (GT-18:213/3), Mang Wirya (GT-18:215/4), jeung bapa kuring

(GT-18:215/3).


Dumasar kana kalungguhanna, Mama Haji jeung kuring mangrupa

palaku utama. Sanajan euweuh paguneman anu sacara langsung

ngébréhkeun prosés interaksi antara Mama Haji jeung Kuring, tapi

ngaliwatan pertélaan Kuring ngeunaan Mama Haji anu jadi objék utama,

lantaran ieu dua alaku hirup dina mangsa anu béda.



ieu carpon nya éta kuring jeung bapa. Sedegkeun anu kaasup kana palaku

antagonis nya éta Sukri, bangsat, jeung gorombolan. Sanajan palaku Sukri

ahirna robah jadi palaku protagonis, tapi anu jadi puseur implengan

pangarang nya éta kana sipat antagonisna Sukri saméméh jadi Mama Haji.

(c) Dumasar Watek


palaku anu miboga watek basajan jeung saurang palaku anu watekna

408

kompléks sarta mekar kalawan dinamis. Palaku anu miboga watek

basajan nya éta kuring, bangsat, gorombolan, jeung bapa kuring. Anu

watekna kompléks sarta mekar kalawan dinamis nya éta Sukri anu jadi

Mama Haji Sukur.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Mama Haji, kuring,

gorombolan, jeung bapa mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun Rasdi,

Ambu Sukri, bangsat, Atang, Suha, Mang Muhtar, Mang Saad, jeung

Mang Wirya kaasup palaku nétral anu ngan saukur aya dina eusi carita.

3) Latar




Tabél 4.97

Data Latar GT-18


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. GT-18:208/1 Subuh

2. GT-18:208/3 Salembur geus pada

apal yén Sukri

bengal

3. GT-18:209/2 Kebon Sukri


5. GT-18:211/1 Jalan

6. GT-18:211/1 Garduh ronda

7. GT-18:211/5 Sawah

8. GT-18:212/6 Usum panén

9. GT-18:213/3 Imah Sukri

10. GT-18:213/4 Dapur

11. GT-18:213/3 Wanci isa

12. GT-18:213/4 Nyieun

panyumputan waktu

usum gorombolan

409


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

13. GT-18:214/2 Para masjid

14. GT-18:215/2 Kota

15. GT-18:215/2 Opat bulan

16. GT-18:215/2 Tanah suci/Mekah

17. GT-18:215/2 Malem Juma’ah

(a) Tempat

Aya salapan latar tempat dina ieu carpon GT-18, nya éta kebon

Sukri (GT-18:209/2) anu mangrupa tempat Sukri ngintip bangsat.

Latarjalan (GT-18:211/1) mangrupa tempat Sukri ngagusur bangsat.

Digarduh ronda (GT-18:211/1), bangsat disungkrukeun ku Sukri ka

hareupeun ronda anu keur sararé. Latar sawah (GT-18:211/5) nya éta

tempat Sukri nalian meri kana rérénténg awi lantaran ngacak-ngacak

pabinihanana. Latar imah Sukri (GT-18:213/3) nya éta tempat Sukri

didatangan gorombolan. Latar dapur (GT-18:213/4) mangrupa tempat

Sukri nyumput. Di para masjid (GT-18:214/2), Sukri nyumput lantaran

sieun gorombolan. Latarkota (GT-18:215/2) mangrupa tempat Sukri titrah

sanggeus salamet tina serangan gorombolan. Latar tanah suci/Mekkah

(GT-18:215/2) mangrupa tempat transformasi Sukri jadi Mama Haji Sukur

anu bageur jeung akuan ka sasaha.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya genep nya éta, Subuh (GT-

18:208/1) nya éta waktu matuh Mama Haji ngurilingan lembur. Latar

peuting (GT-18:210/2) nya éta basa Sukri néwak bangsat. Latar usum

panén (GT-18:212/6) nya éta waktu Sukri nyarékan Si Suha lantaran

nyieun empit-empitan tina tangkal paré anu masih kénéh aya

paréan.Wanci isa (GT-18:213/3) mangrupa waktu basa gorombolan

ngaburudul ti lebah kebon sukri Opat bulan (GT-18:215/2) nya éta lilana

Sukri jeung kulawarga bubuara di kota ti mimiti ngontrak imah nepi ka

410

kabeuli imah.Malem Juma’ah (GT-18:215/2) nya éta waktu matuh urang

lembur sok sukuran di masjid, ngariung bari sholawatan.

(c) Sosial

Aya dua latar sosial dina ieu carpon. Data GT-18:208/3

ngébréhkeun status sosial Sukri di masarakat anu dipikasieun lantaran

Bengal jeung wanian. Data GT-18:213/4 ngagambarkeun kaayaan teu

aman dina mangsa gorombolan. Harita kaayaan lembus salawasna

harénghéng nepi ka loba anu ngungsi.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-18 ngawengku opat ikon, tujuh


a. Ikon



Tabél 4.98



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-18:208/3 Disalib Dina ieu kontéks, disalib

mangrupa tanda tina hiji

kaayan jalma anu

ditalian dina tangkal

lantaran ngalakukeun

hiji kasalahan. Ieu


handap.

… Mun néwak bangsat

tara ngarusiahkeun ka

batur, ku sorangan baé

di katukangkeun

leungeunn, atawa

411


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

dicangcang dina tangkal

arba gedé kawas nu

disalib.

2. GT-18:213/3 Urang

leuweung

Urang leuweung dina

ieu kontéks nya éta

jalma-jalma

(gorombolan) anu anus

ok nyumput di

leuweung. Ieu katitén


… Hiji waktu keur

usumna urang leuweung

nu ngaranjah ka lembur-

lembur, wanci Isa harita

téh, burudul gorombolan

ti kebon Sukri, dor-dor

ngajedoran imah

Sukri…

3. GT-18:215/2 Lembur

singkur

Lembur singkur dina ieu

kontéks lain mangrupa

hiji tempat anu jauh tina

karaméan, tapi

mangrupa tanda tina

dipopohokeunna hiji hal

anu goréng, diganti ku

cara mukir anyar anu

leuwih hadé. Ieu katitén


… Balik ti Mekah

ngaran Sukri dikubur di

lembur singkur, nu aya

ngan Haji Sukur…

4. GT-18:216/4 Ngali Ngali nyitrakeun sacara

langsung kana kuburan.

Sabab anu rék dikali nya

éta kuburan keur Alm.

Mama Haji. Ieu katitén


… Jung geura ngalayad.

Bapa mah rék ngali.

412

2. Indéks


fisik, barang, jeung sora. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di handap.

Tabél 4.99



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-18:209/1 Jiga monyét Gejala fisik Dina ieu kontéks, jiga monyét


beungeut anu méhong lantaran

beungeut anu dihideungan

harangasu ku Pa Sukri. Ieu


… Pék diméhongan ku

harangasu, blég jiga monyét

mandahna.

2. GT-18:210/2 Sarung

hideung

Barang Sarung hideung anu dipaké ku

Pa Sukri dina ieu kontéks


kaayaan manéhna anu keur

nyumput ngadodoho bangsat

wanci peuting. Pangna kitu,

sangkan teu katingali ku nu

keur didodoho. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Peuting ét aAmbu Sukri teu

nyahoeun yén salakina ti wanci

isa candekul di kebon nu

harieum ku rungkun bari

diharudum ku sarung

hideung…

3. GT-18:213/2 Tuur

ngoroncod

Gejala fisik Tuur nyoroncod angrupa tanda

gejala fisik lantaran ayana

kasieun, dina ieu kontéks

kaalaman ku Mang Muhtar anu

dicarékan ku Sukri. Ieu katitén


413


(1) (2) (3) (4) (5)

… Mang Muhtar teu némbalan

kalah ngeleper hareupeun

hawu, tuurna mungguh

nyoroncod…


pias

Gejala fisik Beungeut pias dina ieu kontéks

mangrupa balukar tina rasa

sieun Sukri anu keur nyumput

di para masjid sabab sieun

dibedil ku gorombolan. Ieu


Sukri keur nyempod di para

masjid, istigfar sababaraha

balikan, beungeutna pias,

awakna ngadégdég siga nu

nirisan…

5. GT-18:214/1 Sora bedil Sora Sora bedil anu kadéngé dina

ieu kontéks asalna tina sora

bedil gorombolan nu ngabedil

ngararat balong néangan Sukri.


handap.

Teu kungsi lila kadéngé sora

bedil didérédédkeun nyapu

balong sakurilingna.

6. GT-18:216/4 Ngawadahan

béas kana

baskom

Réngkak

paripolah

Ngawadahan béas kana baskom

mangsa aya nu kapapaitan,

nandakeun yén rék aya anu

ngalayad bari nyambungan,

saperti anu dilakukeun ku

Kuring dina ieu kontéks carita

basa Mama Haji ngantunkeun.


handap.

Kuring ngawadahan béas kana

baskom, léos indit bareng jeung

batur nu sarua rék ngalayad.

7. GT-18:216/5 Sora iteuk Sora Sora iteuk anu biasana kadéngé

nandakeun yén aya Mama Haji

nu ngahudangkeun solat subuh.


handap.

414


(1) (2) (3) (4) (5)

Matak dédéngéeun, iteukna

diketruk-ketruk kana

jajalaneun… truk… truk…

truk…

c. Simbol


handap.

Tabél 4.100



(1) (2) (3) (4)

1. GT-18:215/2 Tanah suci Tanah suci/Mekah mangrupa simbol

sampurnana rukun Islam, jalma nu ka

tanah suci jadi haji.


a. Ajén Sosial

Ajén sosial anu aya dina carpon GT-18, bisa katitén tina tabél data ieu

di handap.

Tabél 4.101




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. GT-18:208/2 Mun teu sepor sok

nyeri awak


3. GT-18:214/2 Ngadu’a sangkan

salamet

4. GT-18:215/2 Munggah haji

5. GT-18:215/2 Bageur jeung akuan

415



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

6. GT-18:215/2 Nyieun masjid

7. GT-18:215/2 Sukuran

8. GT-18:215/2 Sholawat sarébu

kali

9. GT-18:215/4 Khusnul khotimah


ajén bebeneran, hiji ajén moral, jeung dalapan ajén kaagamaan. Dina ieu

carpon teu kapanggih ajén kaéndahan.

1) Ajén Bebeneran

Data GT-18:208/2 ngébréhkeun ayana ajén bebeneran ngeunaan

kabiasaan leumpang isuk-isuk, anu ku palaku disebut sepor (tina sport;

olahraga). Ieu hal geus jadi kabiasaan palaku Mama Haji, nepi ka lamun

teu leumpang isuk-isuk téh sok nyareri awak.

2) Ajén Moral

Ajén moral aya dina data GT-18:215/2 anu ngébréhkeun ngeunaan

sipat bageur jeung akuanna Sukri sanggeus jadi Mama Haji Sukur.

3) Ajén Kaagamaan

Ajén kaagamaan nyampak dina dua data GT-18:214/2 anu

ngébréhkeun ngeunaan jalma anu ngan ménta tulung ngan ka Alloh. Ieu

hal diwakilan ku palaku Sukri basa keur nyumput ti para gorombolan di

para masjid. Harita Sukri ngan bisa istigfar jeung ménta sangkan manéhna

jeung kulawarga ogé pangebonna disalametkeun. Lima data GT-18:215/2

ngéréhkeun kahadéan-kahadéan Mama Haji Sukur, ti mimiti munggah

haji, bageur jeung akuan ka sasaha, nyieun masjid, nepi ka ngayakeun

sukuran unggal malem juma’ah, jeung maca sholawat sarébu balikan. Dina

GT-18:215/4, ngébréhkeun kaayaan Mama Haji anu maot kalawan

khusnul khotimah.

416

b. Ajén Budaya

Ajén budaya anu aya dina carpon GT-18, bisa katitén tina tabél data

ieu di handap.

Tabél 4.102




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-18:208/3 Sukri anu wanian

2. GT-18:208/1 Sepor tos sholat

subuh

3. GT-18:211/5 Pabinihan Sukri

panglegana


5. GT-18:215/2 Alhamdulillah

6. GT-18:215/2 Munggah haji

7. GT-18:215/2 Sukri jadi jalma

bageur

8. GT-18:216/4 Ngajak solat subuh

9. GT-18:216/4 Ngalayad


ajén téori, hiji ajén ékonomi, tilu ajén agama, hiji ajén kawasa, jeung dua ajén

solidaritas. Dina ieu carpon teu kapanggih ajén seni.

1) Ajén Téori

Ajén téori dina ieu carpon patali jeung kaséhatan. Mama Haji anu

getol leuleumpangan sanggeus sholat subuh, ku manéhna disebut yén éta

téh olah raga. Ieu hal katitén dina data GT-18:208/1.

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi aya dina data GT-18:211/5 anu ngagambarkeun

legana pabinihan Sukri. Pangna miboga ajén ékonomi, geus bisa kasawang

yén upamana Sukri boga pabinihan anu disebut panglegana di antara

pabinihan-pabinihan batur-batur salemburna, hartina sacara status sosial

417

ékonomi, Sukri mangrupa jalma anu boga sawah panglegana. Ieu hal jadi

salah sahiji indicator hiji jalma mikawanoh ajén ékonomi.

3) Ajén Agama

Data anu miboga ajén agama nya éta GT-18:214/2, anu

ngébréhkeun kaayaan sumerah Sukri basa keur nyumput. Dina dua data

GT-18:215/2, ngébréhkeun Sukri anu jadi jelema bageur sanggeus balik

munggah haji. Data séjénna nya éta GT-18:216/4 anu ngébréhkeun niat

hadé Mama Haji anu unggal isuk ngahudangkeun urang lembur ku cara

ngetruk-ngetruk iteukna kana jajalaneun.


Ajén-ajén solidaritas dina ieu carpon nya éta nyampak dina data

GT-18:215/2 anu ngébréhkeun parobahan sikep jeung sipat Sukri tina anu

asalna Bengal jadi jalma bageur anu akuan ka sasaha. Data GT-18:216/4

ngébréhkeun ayana solidaritas di masarakat pilemburan, upama aya nu

maot ilaharna sok ngalayad bari nyambungan ku béas.

4.2.19 “Tatangga” (GT-19)


a. Téma


gambaran status sosial palaku anu aya dina ieu carpon. Palaku Érni anu

beunghar, pinter, jeung gawé di hiji pausahaan natangga jeung Éma,

pamajikan Aming anu ngan jadi ibu rumah tangga sabab teu boga atikan anu

luhur bari asalna ti lembur. Kaayaan anu kontras saperti di luhur mangrupa

anggapan palaku Éma kana kahirupan Érni anu ngan dicipta-cipta jeung

dipapantes ku manéhna. Sacara sosial, dina ieu carpon jalma anu boga gelar

jeung kalungguhan dina pagawéan dianggap boga status sosial anu luhur.

Tina ieu carpon, pangarang miharep anu beunghar bisa inget ka nu

kurang mampuh. Beunghar dina ieu kontéks kawilang jembar, lantaran

418

patali jeung beunghar élmu ogé beunghar kapribadian sarta jiwa sosial dina

dirina. Sedengkeun kontéks kurang mampuh nyoko kana suwungna pangabisa

atawa élmu pangaweruh anu dipibanda ku hiji jalma.

b. Fakta Carita

1) Galur





tungtung carita.

Carita dimimitian ku palaku kuring anu keur nyérangkeun buruan

imah Bu Érni bari ngalamun ngeunaan manéhna anu ngarasa teu boga

pangarti jeung kahayang manéhna nganjang ka imah Bu Érni (A). Galur

maju kana kaayaan kuring anu ngawangkong jeung salakina ngeunaan Bu

Érni (B). Kalawan idin salakina, kuring nganjang ka imah Bu Érni (C). Di

imah Bu Érni, kuring ngarasa yén pamadeganna salila ieu ngeunaan

kaayaan Bu Érni téh nyalahan (D). Carita dipungkas ku balik deuina

kuring ka imah, bari bisa nyindekkeun yén sipat jeung paripolah hiji jalma

teu saukur katingali tina gelar atawa kaayaan luarna wungkul, tapi tina

kapribadianana.



A ---------- B ---------- C ---------- D ---------- E




némbongkeun saurang palaku Kuring anu sibuk kana persepsina kana

rupa-rupa kaayaan tatanggana.

419





dina ieu carita miboga hubungan anu dalit jeung inti carita. Palaku kuring

anu nganjang ka imahna Bu Érni boga pamadegan ngeunaan kaayaan

jalma anu ku manéhna dianggap béda sacara sosial.

(d) Dumasar Eusi

Dumasar eusina, galur ieu carpon kaasup kana galur pemikiran. Ieu

galur patali jeung eusi carita anu karandapan ku palaku utama kuring.

Eusi-eusi pamikiran jeung persepsi kana kaayaan sosial diébréhkeun

sacara langsung ku nu ngarandapanna. Kaasup cara mikir kuring anu

basajan jeung pola pikir Érni anu kompléks.

2) Palaku

Dina carpon GT-19, aya 13 urang palaku, nya éta Bu Érni (GT-

19:217/3), Kuring/Éma (GT-19:217/4), Aming (GT-19:219/3), Cep Edwin

(GT-19:218/2), Barudak (GT-19:219/6), Si Munah (GT-19:221/5), Mang

Sukri (GT-19:221/5), Pa Kapala (GT-19:223/5), Salaki Érni (GT-19:223/5),

Wiwin (GT-19:224/1), Tince (GT-19:224/4), Elly (GT-19:224/4), jeung Tika

(GT-19:224/4).


Dumasar kana kalungguhanna, Bu Érni (GT-19:217/3) jeung

Kuring/Éma (GT-19:217/4) mangrupa palaku utama. Anu kaasup kana

palaku tambahanna nya éta Aming (GT-19:219/3), Cep Edwin (GT-

19:218/2), Barudak (GT-19:219/6), Si Munah (GT-19:221/5), Mang Sukri

(GT-19:221/5), Pa Kapala (GT-19:223/5), Salaki Érni (GT-19:223/5),

Wiwin (GT-19:224/1), Tince (GT-19:224/4), Elly (GT-19:224/4), jeung

Tika (GT-19:224/4).

420



ieu carpon nya éta Bu Érni, Kuring, jeung Aming. Sedengkeun anu kaasup

kana palaku-palaku antagonis Wiwin, Tince, Elly, jeung Tika anu

mangrupa palaku-palaku anu miboga sipat goréng.

(c) Dumasar Watek

Ditilik tina wangun watekna, dina ieu carpon aya hiji urang palaku

anu miboga watek basajan jeung dua urang palaku anu watekna kompléks.

Palaku anu miboga watek basajan nya éta Aming, salaki Éma. Palaku anu

watekna kompléks nya éta kuring jeung Bu Érni.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Bu Érni, kuring, jeung Aming.

mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun Cep Edwin, Barudak, Si Munah,

Mang Sukri, Pa Kapala, Salaki Érni, Wiwin, Tince, Elly, jeung Tika



3) Latar




Tabél 4.103

Data Latar GT-19


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. GT-19:217/1 Natangga

2. GT-19:217/3 Sataun

421


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

3. GT-19:219/4 Rohangan paranti

dahar

4. GT-19:219/6 Tabuh tilu soré

5. GT-19:219/6 Tempat saré barudak

6. GT-19:219/7 Rohangan tamu

7. GT-19:220/4 Kahirupan di lembur

8. GT-19:222/4 Pasosoré

9. GT-19:223/5 Ciamis

10. GT-19:224/1 Universitas

Pacabakan

11. GT-19:224/6 Kahirupan Érni

salaku wanita karir

12. GT-19:225/3 Dapur

(a) Tempat

Aya genep latar tempat dina carpon GT-19 ieu, nya éta GT-19:219/4

anu mangrupa tempat kuring maturan salakina dahar di rohangan paranti

dahar. Data GT-19:219/6 nétélakeun tempat saré barudak, dina data GT-

19:219/7 ngébréhkeun latar rohangan tamu tempat kuring ngalamun. Latar

GT-19:223/5 nya éta tempat salakina gawé di Ciamis. Data GT-19:224/1 nya

éta tempat Bu Érni jeung Wiwin pada-pada kuliah di Universitas Pacabakan.

Latar GT-19:225/3 nya éta tempat kuring ngaléos ka dapur rékneundeun

piring urut urab.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya lima nya éta, GT-19:217/3 mangrupa

lilana waktuna kuring jadi tatangga Bu Érni. Data GT-19:219/6 nya éta waktu

basa salaki kuring balik gawé.Latar GT-19:222/4nya éta waktu kuring

nganjang ka imahna Bu Érni.

422

(c) Sosial

Aya tilu latar sosial dina ieu carpon, nya éta GT-19:217/1, GT-

19:220/4, jeung GT-19:224/6. Data GT-19:217/1 mangrupa tradisi sosial dina

kahirupan sapopoé. Data GT-19:220/4 mangrupa gambaran kahirupan di

lembur anu basajan. Pangarang ngébréhkeun gambaran rumah tangga di

lembur anu ilaharna salaku patani. Béda jeung kahirupan rumah tanga di kota,

anu salaki jeung pamajikanna loba anu digarawé, nepi ka heureutna waktu

panggih jeung kulawarga. Saperti dina data GT-19:224/6 anu ngébréhkeun

kahirupan Bu Érni salaku wanita karir.


Unsur semiotik anu aya dina carpon GT-19 ngawengku opat ikon jeung

genep indéks. Teu kapanggih unsur simbol dina ieu carpon.

a. Ikon



Tabél 4.104




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-19:217/4 Suwung ku

élmu walurat

ku pangabisa

Suwung ku élmu

walurat ku pangabisa

mangrupa tanda tina

kurang pangarti jeung

pangaweruh. Ieu


di handap.

Enya, pimanaeun

kuring mah wanoh

jeung awéwé pantar

Bu Érni? Rumasa

sorangan mah

suwung ku élmu

walurat ku

pangabisa…

423



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

2. GT-19:223/2 Gering Gering dina ieu

kontéks lain

dilantarankeun ayana

panyakit dina jero

awak, ti lantaran aya

rasa katugenah dina

jero haté. Ieu katitén

dina cutatan

paguneman di

handap.

“Na kasawat naon ibu

téh? Abong nu atah

anjang, dugi ka teu

terang tatangga teu

damang.”

…

“Ah henteu, mung ieu

wé nuju teu genah

rasa.” …

3. GT-19:224/2 Ngasongkeun

susuguh nu

geus

ngajagrag

Ngasongkeun

susuguh nu geus

ngajagrag sabenerna

tanda komunikasi

basa-basi minangka

panyelang obrolan.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Nyaritana

ngarandeg, nyelang

ngasongkeun susuguh

nu ngajagrag ti tadi…

4. GT-19:224/4 Luhur kuta

gedé dunya

Luhur kuta gedé

dunya mangrupa

tanda tina kaayan hiji

jalma anu beunghar.

Luhur kuta (makuta),

miboga harti boga

kalungguhan/jabatan,

gedé dunya miboga

harti beunghar.

424



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

… Lah, sadayana wé

taya pisan nu hijieun.

Pada-pada aradigung

adiguna, rasa manéh

boga kolot luhur kuta

gedé dunya.

b. Indéks


alam jeung réngkak paripolah. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di handap.

Tabél 4.105



(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-19:219/3 Resep

ngalamun

Réngkak

paripolah

Kuring jadi resep

ngalamun lantaran

mikiran jeung

ngabandingkeun awéwé

kampung anu teu

miboga atikan jeung

awéwé kota anu atikanna

luhur. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

“Ti iraha Ema sok resep

ngalamun?”

2. GT-19:219/4 Nangkarakkeu

n piring

Réngkak

paripolah

Nangkarakkeun piring

anu nangkub dina luhur

méja, mangrupa tanda

tina rék dahar. Ieu


handap.

425


(1) (2) (3) (4) (5)

… Awak nguniang muru

rohangan paranti dahar,

dituturkeun ku Kang

Aming. Leungeun hiding

nangkarakkeun piring nu

tadi dipasang nangkub.

3. GT-19:221/1 Tara ningali

datang jeung

mulangna

srangéngé

Réngkak

paripolah

Tara ningali datang

jeung mulangna

srangéngé sabab sapopoé

di imah waé, tara kaluar.

Tara ningali datang

jeung mulangna

srangéngé

Sedeng kuring? Unggal

poé ngan ngotok ngowo

jero imah. Sakapeung

mah tara-tara acan

nyaksén datang jeung

mulangna srangéngé.

4. GT-19:221/4 Andalemi Réngkak

paripolah

Andalemi mangrupa

sikep anu sabenerna

kudu dipiboga ku

awéwé. Lantaran kodrat

awéwé kudu tarapti,

mandiri, jeung teu

réwél.Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Sakapeung, cenah kuring

téh kudu jadi awéwé

andalemi, tong réwél.

5. GT-19:221/4 Resep tatanya Réngkak

paripolah

Resep tatanya miboga

tujuan sangkan leuwih

ngaraketkeun tali

silaturahmi jeung

sangkan leuwih bisa

mekarkeun wawasan

atawa pangaweruh. Ieu


handap.

426


(1) (2) (3) (4) (5)

Sakapeung, cenah ari

jadi awéwé kudu resep

tatanya, nambah

kanyaho, ulah

kuuleun,sumuhun

dawuh.

6. GT-19:222/6 Cangra Gejala alam Langit anu cangra dina

ieu kontéks dijadikeun

tanda rék aya sémah anu

biasana tara nganjang.


di handap.

“Uluuuuh.. Bu Aming.

Panginten atuh mani

cangra kieu, da badé

sumping tamu.”


a. Ajén Sosial



Tabél 4.106




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. GT-19:218/3 Atikan jeung

kalungguhan

2. GT-19:221/1 Pamajikan cicing

di imah

3. GT-19:221/4 Awéwé kudu

andalemi

427


ajén bebeneran, hiji ajén moral, jeung opat ajén kaagamaan.

1) Ajén Bebeneran

Ajén bebeneran dina data GT-19:221/4 patali jeung aturan étika

wanoja Sunda anu andelemi. Salaku awéwé, geus sakuduna sagalana hadé

tata jeung hadé basa, lungguh tur bisa ngurus diri jeung kulawarga. Ieu hal

dianggap nyusahkeun ku palaku kuring lantaran ngarasa teu bébas.

2) Ajén Moral

Ajén moral aya dina data GT-19:218/3 anu ngébréhkeun hubungan

atikan jeung kalungguhan di masarakat, anu mingkin luhur atikan hiji

jalma, mingkin dianggap luhur ogé status sosialna. Dina data GT-19:221/1

nétélakeun peran jeung fungsi wanoja salaku indung jeung salaku

pamajikan anu boga kawajiban ngurus imah jeung anak.

b. Ajén Budaya


opat belas ajén budaya anu diwincik kana genep ajén anu béda-béda.

Tabél 4.107




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-19:217/1 Natangga

2. GT-19:219/7 Ngalamun teu

matak olok duit

3. GT-19:220/2 Sarjana

4. GT-19:220/2 Gedé dunya


andalemi


reseptatanya

428



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

7. GT-19:222/2 Salaki ngarti kana

kahayang

pamajikan

8. GT-19:222/3 Pamajikan tuhu ka

salaki


ajén téori, dua ajén ékonomi, jeung genep ajén solidaritas. Dina ieu carpon teu

kapanggih ajén seni, agama, jeung kawasa.

1) Ajén Téori

Ajén téori dina ieu carpon aya dina dua data GT-19:221/4 jeung

GT-19:220/2. Dua data GT-19:221/4 ngébréhkeun étika jeung aturan

tatakrama awéwé anu kudu bisa tatanya sangkan loba kabisa tapi tetep

andalemi. Dina data GT-19:220/2 ngébréhkeun ayana data atikan dina

gambaran salakina kuring anu boga gelar sarjana. Gelar Strata-1 dina ieu

carpon miboga kalungguhan anu luhur. Ieu hal patali jeung mangsa ieu

carpon ditulis.

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi dina ieu carpon aya dina data GT-19:219/7 jeung

GT-19:220/2. Data GT-19:219/7 ngagambarkeun yén sagala hal butuh

duit, iwal ngalamun anu gratis. Ceuk pamikiran heureut palaku kuring,

ngalamun teu matak ngarugikeun sasaha. Jadi, ayana duit salaku tolak

ukur keur ngajén hiji hal anu aya patalina jeung untung sarta rugi, bisa

ditétélakeun yén duit miboga kalungguhan anu kacida penting keur

lumangsungna kahirupan.


Data GT-19:217/1, GT-19:222/2, jeung GT-19:222/3 ngébréhkeun

ayana ajén solidaritas dina ieu carpon. Palaku kuring anu hayang natangga

429

jeung Bu Érni lantaran dianggap pinter jeung siga anu alus budi mangrupa

gambaran kalungguhan hiji jalma di masarakat, salian ti salaku mahluk

individu anu miboga galur hirup jeung kahirupan sorangan, tapi ogé salaku

mahluk sosial, anu salila hirupna teu bisa sorangan jeung nyorangan. Éta

hal aya dina data GT-19:217/1. Konsép solidaritas séjén témbong dina

data GT-19:222/2, anu ngébréhkeun ayana rasa nyaah salaki jeung sipatna

anu surti kana kahayang pamajikan. Palaku Aming, anu ngaraskeun kana

kakesel pamajikanna ngotok ngowo di imah ngarasa perlu ngajarkeun cara

sosialisasi jeung masarakat sabudeureunna. Dina data GT-19:222/3

ngébréhkeun kanyaah jeung kasatiaan pamajikan ka salaki. Kuring kakara

wani nganjang ka Bu Érni sanggeus diidinan ku salakina.

4.2.20 “Aki Sasmita” (SKKS-01)

4.2.20.1 Struktur Carita SKKS-01

a. Téma

Téma carpon SKKS-01 nya éta kadaulatan rakyat atawa téma

ngeunaan perjoangan rahayat ngalawan sikep otoriter parapamingpin. Ieu

tema katitén tina eusi carita nu ngagambarkeun perjoangan rahayat ka

pangusaha jeung wakil rahayat salaku tamengna. Rahayat satékah polah

merjoangkeun hakna kana jangji ti pangusaha nu can kénéh ditedunan nya éta

pembayaran sésa tanah nu can dilunasan.

Sikep pangusaha matak ngarugikeun masarakat. Tanah nu mangrupa

tempat néangan pakasaban sapopoéna dibeuli paksa ku pangusaha, bari jeung

teu dilunasan langsung. Rahayat merjoangkeun hakna nepika lilana 10 taun.

Ieu dii handap mangrupa cutatan nu ngagambarkeun perjoangan rahayat salila

sapuluh taun.

“... Ceuk abdi maenya, kira-kira waé sapuluh taun katukang

disaruakeun sareng ayeuna..." (17/1)

Tina téma nu diébréhkeun pangarang miharep sangkan

pangusaha,wakil rahayat jeung rahayat sauyunan babarengan ngokolakeun

430

nagara keur kapentingan balarea,lain kapentingan golongan. Tapi nu kajadian

pangusaha jeung wakil rahayat ngan sakur ngabibita, méré jangji-jangji teu

dibarengan ku bukti. Antukna rahayat leutik mingkin sangsara.

b. Fakta Carita

1) Galur


Dumasar runtuyan waktu ieu carpon kaasup kana galur mundur

(flash back), nya eta galur anu dimimitian tina mangsa kiwari dituluykeun

ku nyaritakeun mangsa kamari. Aki Sasmita anu peuting harita keur

ngalamun, dina lamunana pinuh ku rupa-rupa carita nu geus kalarung.

Carita dimimitian ku gambaran palaku "Aki Sasmita" nu hayang

geura nyaho kumaha kaputusan ngeunaan tanah anu keur jadi

pacengkadan. Galur bras kana sabab musabab tanah rahayat rek dibeuli ku

pangusaha ti kota. Carita maju kana perjoangan rahayat anu hakna can

dilunasan, nepika ahirna bras deui ka peuting ayeuna nu bakal

dipatotoskeun kumaha hasilna.

Upama dipolakeun, runtuyan waktu dina ieu carpon bisa katiten

saperti di handap. D1 mangrupa mangsa peuting ayeuna basa Aki Sasmita

ngalamun. A, B jeung C mangrupa waktu lumangsungna kajadian-

kajadian nu kaalaman ku Aki Sasmita saméméh jeung sanggeus datangna

pangusaha ti kota. D2 mangrupa waktu perjoangan rahayat nungtut hakna

ka pangusaha jeung wakil rahayat.E mangrupa ahir carita nu

ngagambarkeun kuciwana Aki Sasmita kana hasil kaputusan nu kudu

ditarima.

D1 ----------- A ----------- B ----------- C ---------- D2 ----------- E



galur (tunggal). Ieu hal lantaran galur caritana diebrehkeun ku cara

431

nembongkeun saurang palaku Aki Sasmita anu ngalaman rupa-rupa

pasualan hirup ti mangsa ka mangsa.


Ditilik tina kriteria kepadatana, ieu carpon miboga galur anu padet.

Carita anu dipidangkeun kaasup gancang. Lantaran diebrehkeun ku palaku

utamana sacara langsung. Kajadian-kajadian anu ditembrakkeun dina ieu

carita miboga hubungan nu dalit jeung inti carita. Palaku Aki Sasmita nu

ngimpleng ka tukang kana kajadian saméméh jeung sanggeus datangna

pangusaha ti kota, perjoangan rahayat nu nungtut hakna ka pangusaha,

jeung hasil kaputusan nu matak nguciwakeun keur Aki Sasmita ogé

rahayat mangrupa kajadian anu raket patalina.

(d) Dumasar Eusi


Ieu galur patali jeung eusi carita nu karandapan ku palaku utama Aki

Sasmita. Kajadian-kajadian nu tumiba ka Aki Sasmita ti mimiti ngimpleng

ka mangsa kamari nepika mangsa kiwari diébréhkeun sacara langsung ku

nu ngarandapanna.

2) Palaku

Dina carpon SKKS-01, aya 14 urang nya eta Aki Sasmita (SKKS-

01:9/1), pamajikan Aki Sasmita (SKKS-01:9/2), barudak ngora (SKKS-

01:9/4), Samudi (SKKS-01:10/1), Insinyur Pertanian (SKKS-01:11/1), Pak

Kuwu (SKKS-01:11/2), Jang Karsa (SKKS-01:11/4), Pa Endang Udin

(SKKS-01:11/4), pamajikan Endang (SKKS-01:11/6), indung jang Karsa

(SKKS-01:12/1), wakil rahayat (SKKS-01:12/1), wakil pangusaha(SKKS-

01:13/4), Jang Kadar (SKKS-01:15/8), jeung buta héjo (SKKS-01:12/2).

Dalapan urang palaku méré pangrojong kana eusi katut galur carita, sésana

lima urang palaku ngan disebut ku palaku utama minangka bagian tina

pangalaman anu dilakonan.

432


Dumasar kalungguhanna, Aki Sasmita mangrupa palaku utama.

Tilu belas palaku sejenna mangrupa palaku-palaku tambahan anu


ngarojong palaku utama nya eta (SKKS-01:10/1), (SKKS-01:11/1),

(SKKS-01:11/2), (SKKS-01:11/4), jeung (SKKS-01:13/4). Sedengkeun

para palaku anu ngan salaku panglengkep carita atawa ngarojong carita

kalawan teu langsung nya éta (SKKS-01:9/2), (SKKS-01:9/4), (SKKS-

01:11/6), (SKKS-01:12/1), (SKKS-01:12/1), (SKKS-01:15/8), jeung

(SKKS-01:12/2).


Ditilik tina penampilanana, anu kaasup kana palaku protagonis

dina ieu carpon nya éta Aki Sasmita, pamajikanana, barudak ngora,

Samudi, jang Karsa, Pa Endang Udin, pamajikan Endang, indung Jang

Karsa, jeung wakil rahayat. Sedengkeun nu kaasup kana palaku-palaku

antagonis nya éta Pa Kuwu, gegedén, konglomerat, jeung buta héjo.

Palaku Aki Sasmita mangrupa palaku protagonis lantaran

digambarkeun miboga sipat nu hadé, anu bisa dijadikeun panutan ku nu

maca. Kahadéan-kahadéan Aki Sasmita bisa katitén dina sawatara cutatan

ieu di handap.

“Apa mah teu hayang boga anak beurat beunghar tina duit nu

teu kakesangan, hayang soteh boga anak jujur anu pangger

iman, henteu mentingkeun diri sorangan jeung salawasna

ngaragap angen batur,” pokna. (12/5)

“... Ulah unggut kalinduan dina kajujuran. Keun baé batur

beunghar, urang henteu ge, ari kudu pecat iman mah. Ajak

pamajikan kana hirup beresih.”(12/6)

“Keun baé, entong sok kacemekan ku barang saeutik. Urang

geus kudu nganuhunkeun kana ni’mat anu geus dipasihkeun ku

Anjeunna. Tanah sakitu mah keun bae atuh. Batur mah

ngawakafkeun tanah nepi ka hektaran. Ari urang, keun atuh aya

433

wae milik urang rawatan, henteu mah nyanggakeun ka Nu

Kagungan.”(15/2)

Tina sawatara cutatan diluhur bisa katiten yen Aki Sasmita miboga

sipat nu hadé, pengkuh kana iman, jujur, tur wijaksana. Salian ti Aki

Sasmita, palaku protagonis liana nya eta Samudi, manéhna mangrupa

jalma nu teu kumeok méméh dipacok, terus usaha merjoangkeun tanah

rahayat.

“Ayeuna mah jaman réformasi, Ki, teu kudu sieun. Urang

kabeh bisa ngadoni ka Wakil Rahayat, yen tanah urang can

dibayar lunas ku nu meuli.”(14/1)

Palaku protagonis lianna nu miboga sipat hadé nya éta jang Karsa

jeung Pa Endang Udin. Manéhna duaan nepi ka dibérok lantaran terus

nungtut merjoangkeun hak rahayat.

... Tapi basa jang Karsa jeung Pa Endang Udin

dikerewed,disebut subversive, ngahalang-halang

pangwangunan, sarerea ngeleper... (11/4)

Salian palaku protagonis, dina ieu carpon aya ogé palaku

antagonis, nya eta Pa Kuwu, Insinyur Pertanian, wakil pangusaha, jeung

buta héjo. Najan teu dicaritakeun sacara jelas sipat antagonis Pa Kuwu,

Insinyur, jeung gegedén tapi bisa katilik tina sikepna nu ngarojong ka

pangusaha pikeun ngawangun lapangan golf nu saenyana éta tanah rahayat

the mangrupa ladang sapopoé pakasaban rahayat.

“...Pa Kuwu ngajakan ngariung ka sakumna urang lembur.

Cenah tanah maranehna rék dibeuli.”(11/2)

… tapi wawakil pangusaha tea unggal ditagih duit sesana,

cukup ku engké gé tangtos diwartosan... (13/4)

Lantaran palaku-palaku sejen ngan saliwat-saliwat disebutkeunna,


434

(c) Dumasar Watek

Ditilik tina wangun watekna, dina ieu carpon aya lima urang

palaku nu miboga watek basajan, sedengkeun taya palaku nu watekna

kompleks. Palaku nu miboga watek basajan nya eta Aki Sasmita,

pamajikanana, Samudi, Jang Karsa, jeung Pa Endang Udin. Sanajan Aki

Sasmita kaasup kana palaku utama, tetela watekna mah basajan jeung

statis. Ieu katiten tina mimiti dibukana carita nu ngagambarkeun sikep Aki

Sasmita nu tenang, wijaksana nepi ka ahir carita. Palaku wawakil

pangusaha miboga watek nu goréng, sabab milu ngarojong kana

pangwangunan eta lapangan nu can bérés dilunasan ka rahayat.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Aki Sasmita, pamajikana,

Samudi, Jang Karsa, Pa Endang Udin mangrupa palaku tipikal.

Sedengkeun barudak ngora, Insinyur Pertanian, Pa Kuwu, pamajikan

Endang, indung Jang Karsa jeung buta héjo kaasup palaku nétral anu ngan

saukur aya dina eusi carita, teu milu mangaruhan sacara krusial kana

guluyurna carita.

3) Latar




Tabél 4.108

Data Latar SKKS-01

No Kode Data Data Latar

Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

1. SKKS-01:9/1 Dina Korsi

2. SKKS-01:9/1 Désa

3. SKKS-01:9/5 Lapangan Golf

4. SKKS-01:9/5 Désa

Heulangruyuk

435


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

5. SKKS-01:9/5 Éra geus kolot

6. SKKS-01:9/5 Baretona jalma

ngarti

7. SKKS-01:10/2 Ayeuna

8. SKKS-01:10/4 Ka kota

9. SKKS-01:11/1 Sapuluh taun ka

tukang

10. SKKS-01:11/2 Saminggu

11. SKKS-01:11/4 Engkéna

12. SKKS-01:11/4 Di éta tempat

rékréasi

13. SKKS-01:11/6 Ti dapur


15. SKKS-01:13/2 Heuleut sabulan

16. SKKS-01:13/2 Baréto

17. SKKS-01:13/4 Satengah taun

18. SKKS-01:13/4 Di tukangeun

jaruji beusi

(a) Tempat

Aya salapan latar tempat dina carpon SKKS-01 ieu, nya éta dina

korsi (SKKS-01:9/1), désa (SKKS-01:9/1), lapangan golf (SKKS-01:9/5),

Désa Heulangruyuk (SKKS-01:9/5), ka kota (SKKS-01:10/4), tempat

rékréasi (SKKS-01:11/4), ti dapur (SKKS-01:11/6), tukangeun jaruji beusi

(SKKS-01:13/4).

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya genep, nya éta ayeuna (SKKS-

01:10/2), sapuluh taun ka tukang (SKKS-01:11/1), saminggu (SKKS-

01:11/2), engkéna (SKKS-01:11/4), baréto (SKKS-01:13/2), jeung

satengah taun (SKKS-01:13/4). Ayeuna jeung sapuluh taun ka tukang nya

éta waktu nu nuduhkeun kaayaan alam harita nu masih kénéh seger.

Saminggu nuduhkeun waktu sanggeus katatamuan insinyur ti kota.

Engkena nuduhkeun waktu yen urang lembur bakal diajak gawé. Jeung

436

baréto mangrupa waktu nuduhkeun kaayaan tanah nu can dijieun tempat

rékréasi.

(c) Sosial

Dumasar kana tabél diluhur, aya dua latar sosial dina ieu carpon.

Éra geus kolot nya éta cara mikir nu nuduhkeun kaayaan Aki Sasmita nu

geus kolot (SKKS-01:9/5) Aki Sasmita ngarumasakeun diri yén manéhna

geus kolot kukituna manehna cukup ku ngadu’akeun ti tukang.

Sedengkeun barétona jalma ngarti (SKKS-01:9/5) mangrupa cara mikir

ogé ti sawangan masarakat nu miharep Aki Sasmita sangkan milu aub

kana démonstrasi sabab Aki Sasmita barétona mangrupa jalma ngarti.

4.2.20.2 Unsur Semiotik SKKS-01

Unsur semiotik anu aya dina carpon SKKS-01 ngawengku dua ikon, tilu

indéks, jeung opat simbol.

a. Ikon

Ikon anu aya dina carpon SKKS-01 ngan aya anu mangrupa ikon

imagis jeung ikon métaforis.

Tabél 4.109

Analisis Unsur Ikon SKKS-01


Tipe Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (7) (8)

1. SKKS-01:14/3 Getas

harupateun

Sagala hal kudi

dipikiran kalawan

asak meh teu

kaduhung di ahir. Ieu

bisa katitén dina

cutatan di handap.

“Kadé, Ujang, ulah

getas harupateun,

bisi kaduhung di

ahir.”

437


Tipe Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (7) (8)

2. SKKS-01:15/16 Pacikrak

ngalawan

merak

Nuduhkeun rahayat

moal bisa meunang

ngalawan

konglomerat. Ieu bisa


di handap.

“Paingan saur Aki,

urang téh kawas

pacikrak ngalawan

merak”.

b. Indéks

Indéks anu aya dina carpon SKKS-01 aya anu mangrupa indéks gejala

alam. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di handap.

Tabél 4.110

Analisis Unsur Indéks SKKS-01

No. Kode Data Referent Tipe Interpretasi

(1) (2) (3) (4) (5)

1. SKKS-01:9/1 Langit angkeub Gejala

alam

Langit angkeub

mangrupa tanda tina

kaayaan nuduhkeun rék

hujan. Ieu bisa katitén


Langit angkeub,

haleungheum

pihujaneun...

2. SKKS-01:9/1 Angina ngagelebug

ngoyageun daun

Gejala

alam

Biasana pihujaneun sok

dibarengan ku angina.


cutatan di handap.

... Angin ngagelebug

ngoyagkeun sagala

daun. Aki Sasmita

angger diuk...

438

No. Kode Data Referent Tipe Interpretasi

(1) (2) (3) (4) (5)

3. SKKS-01:10/2 Kalakay maruragan Gejala

alam

Balukar tina angina nu

gedé, kalakay milu

maruragan. Ieu bisa


handap.

... Ayeuna mah lain

ukur daun aroyag,

kalakay ogé mimiti

maruragan, da angin

beuki rosa

ngagelebugna...

c. Simbol

Unsur simbol anu aya dina carpon SKKS-01 bisa katitén dina tabél ieu di

handap.

Tabél 4.111

Analisis Unsur Simbol SKKS-01


(1) (2) (3) (4)

1. SKKS-01:9/1 Langit Bagian alam kasajagatan nu posisina

aya di luhur bumi. Dina ieu carpon

nuduhkeun yen langit angkeub

nuduhkeun pihujaneun. Ieu katiten dina

cutatan di handap.

Langit angkeub, ngaheungheum

pihujaneun...

2. SKKS-01:9/2 Jandela Bagian imah pikeun lawang asup hawa.

Dina ieu carpon pamajikan Aki Sasmita

nitah sangkan Aki Sasmita nutupan

jandéla. Ieu katiten dina cutatan di

handap.

“Akang, sanés tutup jandela teh angin”

439


(1) (2) (3) (4)

3. SKKS-01:11/4 Gunung Mangrupa babagian eusi bumi anu

wangunna gedé, biasana diwangun ku

tatangkalan, atawa gunung kapur. Ieu

katiten dina cutatan di handap.

... Gunung anu ngalingkung, pasir anu

bulitsir, jeung jukut anu hejo lembok

narik ati nu beunghar.

4. SKKS-01:13/2 Tanah Mangrupa bagian eusi bumi, gunana

pikeun tempat ngawangun imah, melak

rupa-rupa tatanen. Dina carpon ieu

tanah mangrupa hal nu jadi matak

pacengkadan antara rahayat jeung

pangusaha lapangan golf. Ieu katiten


Baréto gé kitu, abrul-abrulan nyaksian

tanahna diurugan taneuh,terus

dibuldoser...

4.2.20.3 Ajén-inajén Sosial Budaya SKKS-01

a. Ajén Sosial



Tabél 4.112

Data Ajén Sosial SKKS-01

No Kode Data Data Ajen Sosial


(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. SKKS-01:9/5 Dipihormat

2. SKKS-01:10/4 Gunung

ngalingkung,

pasir bulitsir,

jukut héjo

ngalémbok

3. SKKS-01:12/2 Jadi jalma teu

meunang

sarakah

440

No Kode Data Data Ajen Sosial


(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

4. SKKS-01:12/5 Teu

mentingkeun

diri sorangan

5. SKKS-01:12/6 Ajak

pamajikan

hirup beresih

6. SKKS-01:15/2 Nganuhunkeun

kana ni’mat

anu

dipasihkeun ku

Anjeunna

7. SKKS-01:16/7 Basa lemes

dianggit

soméah

daréhdéh

Dumasar kana tabél di luhur, katiten aya tilu ajen bebeneran, hiji ajen

kaendahan, dua ajen moral, sarta hiji ajen agama.

1) Ajén Bebeneran

Dina ajén bebeneran, data-data nu dipidangkeun raket patalina dina

kahirupan sapopoe yen jalma teu meunang sarakah, teu mentingkeun diri

sorangan, sarta kudu ngajak jalma kana hirup nu beresih. Tilu hal diluhur

kacida pentingna dina ngajalankeun kahirupan sangkan leuwih hadé. Data

SKKS-01:12/2 ngébréhkeun yén jalma sarakah lain jalma anu bener. Dina

data SKKS-01:12/5, ngébréhkeun pamadegan sangkan teu mentingkeun diri

sorangan. Data SKKS-01:12/6 ngébréhkeun kawajiban salaki pikeun ngajak

pamajikan hirup beresih.

2) Ajén Kaéndahan

Dina data SKKS-01:11/4 ngébréhkeun kaendahan alam nu kacida

éndahna nu digambarkeun nya éta gunung ngalikung, pasir bulitsir, jukut

héjo lémbok.

441

3) Ajén Moral

Ajén moral nu aya dina data SKKS-01:9/5 nu ngébréhkeun yén Aki

Sasmita mangrupa jalma nu dipihormat. Data liana nya éta SKKS-01:16/7

nu ngébréhkeun yén wakil rahayat teh éstu basa lemesna dianggit, soméah

tur daréhdéh.

4) Ajén Kaagamaan

Ajén agama aya dina data SKKS-01:15/2 nu mangrupa sikep réligius ti

palaku utama nya éta Aki Sasmita nu nganuhunkeun kana ni’mat nu

dipaparinkeun ku Gusti Nu Maha Agung.

b. Ajén Budaya

Data ajén budaya dina carpon bisa katitén dina tabél di handap. Aya dalapan

ajén budaya anu diwincik kana genep ajén anu béda-béda.

Tabél 4.113

Data Ajén Budaya SKKS-01

No Kode Data Data Ajén Sosial


(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. SKKS-01:10/3 Resik jeung subur

2. SKKS-01:10/3 Sagala nu dipelak

teu burung jadi

3. SKKS-01:11/2 Tanah maranéhna

rék dibeuli

4. SKKS-01:11/4

Ladang bisa dipaké

meuli sawah

ditempat séjén

5. SKKS-01:12/1 Lamun

dibutuhkeun nagara

6. SKKS-01:13/3 Dadagangan

7. SKKS-01:12/1 Ngan bisa

ngupahan

8. SKKS-01:17/14 Dibahanan payung

hiji sewing

442

Dumasar kana tabél diluhur katitén aya dua ajen téori, tilu ajén ékonomi, hiji

ajén kakawasaan, jeung dua ajén solidaritas. Dina ieu carpon teu kapanggih ayana

ajén agama jeung ajén seni.

1) Ajén Téori

Ajén téori nu kapanggih luyu jeung kaayaan alam di desa

Heulangruyuk nu alamna resik jeung subur, nepi ka sagala rupa nu dipelak

teu burung jadi (SKKS-01:10/3).

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi nyaritakeun ngeunaan pangolo ti pangusaha nu rék

meuli tanah yen dina hasil duit tanah nu dijual téh bisa dibeulikeun deui

kana sawah (SKKS-01:11/4) jeung bisa dipaké dadagangan (SKKS-

01:13/1). Najan ahirna nu dadagangan di sakuriling tempat rékréasi téh teu

payu, sabab gegedén teu daraék barang beuli jajanan di luar tempat rékréasi.

3) Ajén Kawasa

Data nu miboga ajén kawasa nya éta SKKS-01:12/1, nu ngébréhkeun

yén milik pribadi upama dibutuhkeun ku nagara teu beunang dikorétkeun.

Ieu hal nuduhkeun yén masarakat teu bisa kukumaha upama nagara boga

kawasa, contona basa tanah rakyat dipénta keur kapentingan nagara.


Data nu miboga ajén solidaritas aya dua, nya éta SKKS-01:11/1 nu

ngébréhkeun kajadian basa pamajikan Endang Udin, jeung indungna Jang

Karsa ceurik balilihan ménta tulung ka Aki Sasmita sangkan nulungan

Endang Udin, jeung Jang Karsa nu dikerewed. Tapi Aki Sasmita teu bisa

kukumaha ngan bisa ngupahan. Data nu kadua nya éta SKKS-01:17/14 nu

ngébréhkeun kahadéan ti pamajikan Aki Sasmita nu mahanan payung ka

Jang Karsa, Jang Kadar, Samudi, jeung Endang Udin, sabab peuting harita

hujan beuki gedé. Ieu hal nuduhkeun ajen solidaritas nu luhur sangkan nu

sémah teu kahujanan.

443

4.2.21 “Surat Keur Ka Sawarga” (SKKS-02)


a. Téma

Téma carpon SKKS-02 nya eta kamanusaan. Ieu tema nyoko kana gambaran

hirup “abdi” nu éstu mikanyaah “abah” najan “abah” téh geus taya dikieuna, tapi

papatah abah éstu nerap ka palaku “abdi” salila hirupna, nu ahirna éta papatah téh

nganteurkeun kahirupan “abdi” kana kahirupan nu mandiri.

Tina téma anu diébréhkeun, pangarang miharep sangkan nu jadi anak kudu

mikanyaah kolot. Najan kolot geus tilar dunya, tapi piwuruk-piwurukna kudu

pageuh dicekel sangkan hirupna leuwih nanjeur. Ieu di handap mangrupa cutatan

nu ngagambarkeun éta téma

“... Mugi-mugi abdi sareng barudak tiasa ngeunteung ka abah anu

ngalakonan hirup di dunya téhestu ku kecap asal cekap...”(24/1)

Ras emut ka barudak abdi téh, kapan parantos duaan nu dibantun ku

abdi... (23/6)

“Hirup mah sing gedé kanyaah. Kanyaah mah dibikeunan téh lain

béak, kalah ngagedéan...” (23/7)

b. Fakta Carita

1) Galur


Dumasar kana runtuyan waktuna, ieu carpon kaasup kana galur mundur

(flash-back), nya éta galur carita anu dimimitian tina mangsa kiwari

dituluykeun ku nyaritakeun mangsa kamari. Andi anu harita keur ngalamun

bari nyieun surat, dina lamunana pinuh ku carita nu geus kalarung.

Carita dimimitian ku gambaran palaku abdi anu keur nginget-nginget

mangsa manehna mimiti datang ka lembur abah (mitohana). Galur bras kana

sabab-musabab manéhna bisa datang ka lembur abah ku cara panggih jeung

pun lanceuk nya éta budakna abah. Carita maju kana pangalaman-

444

pangalaman abdi di lembur abah nu matak pikabetaheun. Tuluy carita

dipungkas ku mangsa kiwari nu ngebrehkeun kahirupan abdi geus sagala

cukup balukar tina nyekel pageuh piwuruk-piwuruk abah.

D1 mangrupa mangsa peuting ayeuna basa abdi nulis surat. A

mangruapa waktu abdi ti mimiti panggih jeung pun lanceuk, B mangrupa

mangsa-mangsa “abah” méré gambaran ngeunaan kahirupan. C mangrupa

waktu hirup di lembur abah. D2 mangrupa mangsa abah tilar dunya nepi ka

mangsa abdi ngarorok tur mikanyaah putra-putra abah nepi ka mandiri.

Sedengkeun E mangrupa mangsa kiwari basa abdi nulis surat keur abah nu di

sawarga. Upama dipolakeun, runtuyan waktu dina ieu carpon bisa katiten

saperti di handap.

D1 ------------ A ---------- B ------------- C ------------ D2 -------------- E


Ditilik tina kriteria jumlah galurna, ieu carpon ngan miboga hiji galur

(tunggal). Ieu hal lantaran galur caritana diébréhkeun ku cara némbongkeun

saurang palaku abdi anu ngalaman rupa-rupa pangalaman hirup ti mangsa ka

mangsa.


Ditilik tina kriteria kepadatana, ieu carpon miboga galur anu padet.



carita miboga hubungan nu dalit jeung inti carita. Palaku “abdi” nu

ngimpleng ka tukang kana pangalaman saméméh jeung sanggeus tilarna

“abah” nu mangrupa mitohana, mangrupa galur carita nu raket pisan patalina.

(d) Dumasar Eusi

Dumasar eusina, galur ieu carpon kaasup kana galur peruntungan. Ieu

galur patali jeung eusi carita nu karandapan ku palaku utama abdi.

445

Pangalaman- pangalaman nu karandapan ku abdi ka ti mimiti ngimpleng ka

mangsa kamari nepika mangsa kiwari diebrehkeun sacara langsung ku nu

ngarandapanna.

2) Palaku

Dina carpon SKKS-02, aya lima urang palaku nya éta Abdi (SKKS-02:19/1),

Abah (SKKS-02:19/1), Ema (SKKS-02:23/7), pun lanceuk (SKKS-02:20/2),

jeung putra abah nu aralit (SKKS-02:21/3). Tilu urang palaku méré pangrojong

kana eusi katut galur carita, sésana ngan disebut ku palaku utama minangka

bagian tina pangalaman anu dilakonan.


Dumasar kalungguhanna, abdi jeung Abah mangrupa palaku utama.

Dua palaku séjénna mangrupa palaku-palaku tambahan anu ngarojong kana

eusi carita, boh sacara langsung boh teu langsung. Anu ngarojong palaku

utama nya éta (SKKS-02:23/7). Sedengkeun para palaku anu ngan salaku

panglengkep carita atawa ngarojong carita kalawan teu langsung nya éta

(SKKS-02:20/2) jeung (SKKS-02:21/3).


Ditilik tina penampilanana, anu kaasup kana palaku protagonis dina

ieu carpon nya eta abdi, pun lanceuk, Abah, Ema, jeung budak abah nu aralit.

Sakabeh palaku dina ieu carpon mangrupa palaku protagonis lantaran

digambarkeun miboga sipat nu hadé, anu bisa dijadikeun panutan ku nu maca.

Kahadéan-kahadéan Abdi jeung abah bisa katiten tina cutatan ieu di handap.

“... Ari parantos asak di ka abdikeun. Katampi pisan ku abdi téh

lahir batin.” (19/3)

Ras emut ka barudak abdi téh, kapan parantos duaan nu dibantun

ku abdi... (23/6)

“Manga geura tuang endén, tuh aya goréng lauk emas, kénging

ngala ti balong. Aya sambel, ieu aya lauk asin deuih. Tah éta mah

écéng kénging ngala ti balong. Kieu tuang di kampung mah teu aya

nu saé…”(21/2)

446

Dina cutatan di luhur katitén yén abdi miknyaah ka Abah, kitu Abah

mikanyaah pisan ka abdi. Kanyaah Abah kagambar tina sikepna nu soméah ka

abdi nu salaku minantuna, méré pangalaman-pangalaman di pilemburan nu

matak pikaresepeun ka abdi, ogé sok mamatahan ka abdi nepi ka abdi jadi

jalma bener. Kanyaah abdi ka kulawarga abah ogé kabukti basa abdi ngarorok

budak abah nu aralit.

(c) Dumasar Watek

Ditilik tina wangun watekna, dina ieu carpon sakabéh palaku miboga

watek basajan, euweuh palaku anu miboga sipat kompléks. Palaku anu miboga

watek basajan nya éta abah, abdi, jeung ema. Sanajan abdi palaku utama,

tétéla watekna mah basajan jeung statis. Ieu katitén tina mimiti abdi panggih

jeung abah, basa abah geus tilar dunya, watekna angger bageur mikanyaah ka

abah. Ieu bisa katitén tina cutatan di handap

... Mugi-mugi abdi tiasa ngeunteung ka abah anu ngalakonan hirup

di dunya téh estu ku kecap asal cekap... (24/2)

Abdi salaku palaku anu watekna teu mekar kalawan dinamis, teu

matak ngabalukarkeun statisna eusi carita. Ieu hal lantaran watek-watek para

palaku anu basajan diébréhkeun dina eusi carita anu kompléks. Kajadian-

kajadian anu kaalaman ku para palaku miboga hubungan anu dalit ngawangun

hiji carita anu gembleng. Jadi, sanajan euweuh palaku anu kompléks tur

dinamis, ieu carpon miboga carita anu alus.


Ditilik tina pencerminan palakuna, abdi, Abah, jeung Ema mangrupa

palaku tipikal. Sedengkeun pun lanceuk jeung budak abah nu aralit mangrupa

palaku nétral anu ngan saukur aya dina eusi carita, teu milu mangaruhan

sacara krusial kana guluyurna carita.

447

3) Latar

Latar tempat, waktu, jeung sosial anu aya dina ieu carpon bisa katitén dina


Tabél 4.114

Data Latar SKKS-02


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

1. SKKS-02:19/1 Dina hawu

2. SKKS-02:19/1 Kahirupan basajan

di kampung

3. SKKS-02:19/3 Ti huma

4. SKKS-02:19/4 Di pasir

5. SKKS-02:20/5 Jaman kapengker

6. SKKS-02:20/4 Cipalebuh

7. SKKS-02:20/4 Di walungan

8. SKKS-02:21/4 Dina hiji dinten

9. SKKS-02:22/1 Dinten sanes

10. SKKS-02:22/1 Cilauteureun

11. SKKS-02:22/1 Santolo

12. SKKS-02:22/8 Taun-taun dipapay

13. SKKS-02:22/8 Ka Bandung

14. SKKS-02:22/8 Rumah sakit

15. SKKS-02:22/9 Sakali-kalina

(a) Tempat

Aya sapuluh latar tempat dina carpon SKKS-02 ieu, nya eta di hawu

(SKKS-02:19/1) anu mangrupa tempat di dapur paranti abah meuleum sampeu

bari sideang, di kampung (SKKS-02:19/1) mangrupa lembur abah, ti huma

(SKKS-02:19/3) mangrupa tempat abah melak sampeu, di pasir (SKKS-

02:19/3) mangrupa tempat abah melak sagala rupa anu bisa di tuang,

Cipalebuh (SKKS-02:20/4) mangrupa walungan tempat mandi, di walungan

(SKKS-02:20/4) tempat marandi urang lembur, Cilauteureun (SKKS-02:22/1)

tempat abdi diajak ku abah ka laut, Santolo (SKKS-02:22/1) tempat abdi

diajak abah ka basisir, ka Bandung (SKKS-02:22/8) tempat abdi dumuk sok

448

dianjangan ku abah, rumah sakit (SKKS-02:22/8) tempat waktu abah tatamba

lantaran gering.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya lima, nya éta jaman baheula (SKKS-

02:20/5) waktu abah jeung ema mulih ka kalanggengan, dina hiji dinten

(SKKS-02:21/4) waktu abdi diajak ku abah ka huma, dinten sanes (SKKS-02:

22/1) waktu abdi diajak ku abah ka laut, taun-taun dipapay (SKKS-02:22/8)

mangsa abdi salila hirup rumah tangga jeung “pun lanceuk”, sakali-kalina

(SKKS-02:22/9) mangrupa mangsa abdi nganjangan deui ka lembur nalika

abah répot.

(c) Sosial

Data SKKS-02:19/1 ngébréhkeun latar sosial masarakat pilemburan

anu basajan, leubeut ku ajén-inajén ngeunaan kahirupan.


Unsur semiotik anu aya dina carpon SKKS-02 ngawengku dua ikon, genep


a. Ikon



Tabél 4.115




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. SKKS-02:23/5 Nabung dina

diploma

Nabung dina diploma

nyitrakeun yén

palaku boga élmu

hasil sakola diploma.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

449



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

“Abah, abdi mah teu

acan tiasa nabung

nanaon, panginten

abdi mah nabung téh

dina diploma baé…”

2. SKKS-02:20/3 Ombak sagedé

gunung

Ombak anu sagedé

gunung mangrupa

gambaran tina ombak

anu kacida gedé di

Laut Kidul. Ieu


di handap.

… Na aya ombak

mani tingsurungkuy

sagedé-gedé

gunung…

b. Indéks

Indéks anu aya dina carpon SKKS-02 aya anu mangrupa indéks

zat/barang, gejala fisik, jeung réngkak paripolah. Éta bisa katitén dina data


Tabél 4.116



(1) (2) (3) (4) (5)

1. SKKS-02:19/3 Nya seungit

sareng pulen

Zat atawa

barang

Lantaran sampeu téh

dibeuleum dina hawu maké

keretas, ku kituna

ngajadikeun sampeu seungit

jeung pulen. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Beuleum sampeu anu

seungit sareng pulen, tadi

siang ditatanggung ku Abah

ti huma.

450


(1) (2) (3) (4) (5)

2. SKKS-02:20/1 Hanaang Gejala fisik Kaayaan di basisir anu panas

ngabalukarkeun abah

ngarasa hanaang. Ieu katiten


... Panasna basisir henteu

ditolih, salira hanaang

ditahan-tahan...

3. SKKS-02:20/6 Tara aya nu

nyebat

kampung

Aktualisasi Ku sabab Bandung mah

kota, tara aya nu nyebut

kampung. Ieu katiten dina

cutatan di handap.

Tara aya nu nyebat kampung

ka Bandung mah, sadayana

oge ngebatna teh upami

hanteu kota nya dayeuh

Bandung.

4. SKKS-02:20/4 Batu Barang Sabab di walungan taya

rohangan pikeun mandi nu

buni, ahirna abdi nyusud

walungan néangan batu gedé

keur nyumput. Ieu katitén

tina cutatan di handap

... Milarian batu ageung nu

ngajarentul saageung leuit,

kanggo nyingkur...

5. SKKS-02:21/3 Neda ngalimed Rengkak

paripolah

Sabab ku abah jeung ema

disadiakeun goreng lauk

emas, sambel, asin, angeun

kacang, abdi neda ngalimed

mani ni’mat. Ieu katiten dina

cutatan di handap.

Dina kastrol aya angeun

kacang. Abdi teh ngalimed

neda mani ni’mat...

6. SKKS-02:21/4 Giak Rengkak

paripolah

Sabab abdi diajak ku abah ka

huma, abdi giak. Ieu katiten

tina cutatan di handap.

451


(1) (2) (3) (4) (5)

Dina hiji dinten abdi diajak

ka huma ku abah teh, magar

bilih hoyong uninga. Abdi

giak...

c. Simbol

Unsur simbol anu aya dina carpon SKKS-02 bisa katitén dina tabél ieu

di handap.

Tabél 4.117


No Kode Data Réferent Interprétasi

(1) (2) (3) (4)

1. SKKS-02:19/1 Bulan purnama Bulan purnama mangrupa

simbol tina kabagjaan, sabab

bulan purnama anu mambra

digambarkeun bisa nyaangan

kahirupan Abah di

kalanggengan.

... Damel naon abah ayeuna

naha nuju ngalanglang

serang,atanapi nuju calik dina

mabrana bulan purnama bari

mangkék paréranggeuyan di

pipir leuit?...


a. Ajén Sosial


ngébréhkeun genep ajén sosial.

452

Tabél 4.118


No. Kode Data Data Ajen Sosial


(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. SKKS-02:20/4 Baluligir

2. SKKS-02:23/2 Nyuhunkeun

dihapunten mah

budak ka sepuh

3. SKKS-02:20/4 Milarian

panyumputan

4. SKKS-02:21/3 Ku abdi

didu’akeun

5. SKKS-02:23/7 Hirup mah sing

gede kanyaah

6. SKKS-02:23/8 Sing saha nu

mikanyaah

mahluk di bumi

bakal

dipikanyaah ku

nu di langit

Dumasar kana tabél di luhur, katiten ata dua ajen bebeneran, tilu ajen

moral, jeung dua ajen agama. Sedengkeun ajen kaendahan mah teu kapaluruh.

1) Ajén Bebeneran

Tina dua ajen bebeneran di luhur tetela data (SKKS-2:23/7) sarta

(SKKS-02:23/8) ngébréhkeun kanyaah abdi ka kulawarga abah. Kitu deui

kanyaah abah ogé ka abdi salaku minantu kacida gedé. Kanyaah abdi nu

gedé kabukti basa abah geus maot, abdingurus dua budak abah nu laleutik

kénéh nepi ka bisa hirup mandiri. Kanyaah abdi ka kulawarga kalintang

gedena. Najan kulawarga abdi hirupna basajan, teu weléh bisa ngurus tur

mikanyaah budak-budak abah nepi ka jumeneng.

2) Ajén Moral

Ajen moral dina data SKKS-02:23/2 ngébréhkeun sikep moral nu

ngandung rasa hormat budak ka kolot. Éta hal lumrah diterapkeun dina

kahirupan masarakat, yén geus kawajibanana budak kudu hormat ka kolot.

453

Dina ieu carpon cara ngahormat abdi ka abah katitén basa saméméh abah

maot, abah ménta dihampura ka abdi upama aya kasalahan, tapi abdi nu

rumasa geus meunang kanyaah nu gedé ti abah, sabalikna ménta

dihampura. Éta hal nuduhkeun ajén moral nu gedé ku cara ngahormat

jalma saluhureun. Sedengkeun data SKKS-02:20/4 ngébréhkeun kabiasaan

sapopoé masarakat di walungan nu nyareuseuh, ngaruru. Pikeun masarakat

di eta tempat, kabiasaan ngarebak bari buligir téh mangrupa hal nu geus

biasa dilakonan, tapi pikeun abdi mah éta hal matak éra jeung ragab. Abdi

nu miboga ajén moral nu hadé, teu wani ibak bari buligir, sabab teu biasa.

Ku kituna abdi mah nyusud heula walungan néangan panyumputan nu

buni nepi ka manggihan batu gedé nu sing jarentul.

3) Ajén Kaagamaan

Ajén kaagamaan nu kapanggih dina ieu carpon aya dina data

(SKKS-02:21/3) ngebrehkeun pangdu’a ti abdi pikeun palaputra abah nu

aralit sangkan meunang atikan nu luhung, bisa hirup mandiri, nepika bisa

mikanyaah jalma rea nu ngabutuhkeun kanyaahna. Pangdu’a ti abdi nu

ihlas balukar tina kanyaahna ka kulawarga abah.

Kanyaah abdi ka abah mangrupa aktualisasi tina kanyaah abah nu

ihlas, di dinya aya hubungan timbal balik silih pikanyaah, nepi ka abdi

ngadu’a kalayan suhud ka budak-budak abah sangkan jaradi jalma nu

mandiri.

b. Ajén Budaya

Ajén budaya anu aya dina carpon SKKS-02, bisa katitén tina tabél data ieu

di handap.

454

Tabél 4.119




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. SKKS-02:24/1 Bekel hirup

2. SKKS-02:24/1 Du’a abdi

3. SKKS-02:24/1 Muji sukur ka

Nu Maha

Agung

4. SKKS-02:24/2 Mahlukna nu

takwa

5. SKKS-02:21/2 Mangga geura

tuang

6. SKKS-02:22/1 Ku abah baé

ditatangggung,

ulah ku nu

sanés

1) Ajén Ékonomi

Dumasar kana tabél di luhur, ajén ekonomi aya dina data SKKS-

02:24/1 nu ngébréhkeun yén putra abah nu laleutik téh kiwari geus miboga

bekel pikeun hirup nu mandiri. Éta hal kahontal ku sabab dirojong ku

tarékah abdi ngurus jeung ngadu’akeun budak-budak abah nepi ka ahirna

jadi jalma nu mandiri, nu bisa nyukupan sagala kabutuhan hirupna.

2) Ajén Agama

Ajén agama katitén dina data SKKS-02:24/1 ngébréhkeun dua abdi

nu rerencepan téh tétéla diijabah ku Gusti Allah. Abdi nu ngadu’akeun

palaputra abah sangkan jadi jalma mandiri, harita du’a na ngabukti

kalayan rido ti Gusti Allah.

Ajén agama saterusna aya dina data SKKS-02:24/1 ngebrehkeun

yen abdi muji sukur ka Nu Maha Agung kana sagala pangalaman salila

hirup nu geus karandapan, nepika bisa ngarojong kana kahirupan palaputra

abah nepika bisa hirup mandiri. Ajen agama nu liana nya eta SKKS-

02:24/2 ngebrehkeun salila hirupna, abdi miharep jadi jalma nu takwa,

tumut kana agama, pangger kana iman. Sangkan mangsa kahareupna bisa

455

panggih deui jeung abah dina kabagjaan, kani’matan nu geus

dijanngjikeun ku Gusti Allah. Dina carpon ieu bisa katiten yen abdi

mangrupa jalma nu mindeng ngucap sukur kana sagala rupa ni’mat nu

karandapan.


Ajén solidaritas nu kapanggih dina ieu carpon aya dina data SKKS-

02:21/2 ngébréhkeun kulawarga abah anu nitah dahar, ti dinya katitén yén

kulawarga abah miboga ajén solidaritas nu luhur. Pamungkas, ajén

solidaritas kapanggih dina data (SKKS-02:22/1) ngebrehkeun rasa

kanyaah abah ka abdi nalika angkat ka Cilauteureun. Abah nu harita

nananggung pibekeleun, teu meunang ditanggung ku nu lain, sedengkeun

jalan ka Cilauteureun kacida jauh. Éta hal mangrupa bukti yén abah

miboga rasa kanyaah nu gedé, tur miboga ajén solidaritas nu luhur.

4.2.22 “Dongéng Sakotrét” (SKKS-03)


a. Téma

Téma carpon SKKS-03 nya éta kamanusaan, ieu tema nyoko kana

gambaran palaku manéhna nu mikacinta Walangsungsang. Tarékah

merjoangkeun cintana dibuktikeun ku mindeng nepungan Walangsungsang

najan manehna geus diistrenan ku Raja Pakuan. Sedengkeun tarekah

Walangsungsang dina merjoangkeun cintana ka manehna dibuktikeun ku

ngalakonan tapadrawa-tantrayana nya eta tapa sututup mangsa sarta tapa

merangan birahi.

Tina téma nu diébréhkeun, pangarang nétélakeun yén kanyaah atawa

rasa cinta kudu diperjoangkeun dibarengan ku ayana pangorbanan ti pribadi

séwang-séwang. Ieu hal katitén dina cutatan di handap.

“Eulis, sabarining kitu… najan katingal ayeuna mah mingkin

pamohalan kudu rangkep jeung Enung, tapi inyana kudu terang

kana adat akang. Moal reuntas memeh dituar akang mah.”(31/2)

456

“… Ti semet ieu ka hareup nepika hiji mangsa bentang

nepungkeun asih kuring ka manehna, Karajaan Pakuan bakal

tumpur Saumur hunjur wuluku!”(31/3)

“Kuring ti semet ieu kahareup sumpah arék ngeumbingan waktu

jeung tangtu ku pameuli rek ngalampahkeun Tapadrawa-

Tantrayana!”(31/3)

Ieu téma diébréhkeun ku palaku utama nya éta manéhna jeung

Walangsungsang. Manéhna jeung Walangsungsang ngabéjérbéaskeun sagala

rasa jeung pangalaman anu karandapan ngaliwatan puseur sawangan jalma

kadua anu ngajén situasi dumasar pamadeganana.

b. Fakta Carita

1) Galur




kiwari dituluykeun ku nyaritakeun mangsa kamari. Manéhna anu harita

keur ngalamun, dina lamunana pinuh ku carita nu geus kalarung.

Carita dimimitian ku gambaran palaku manéhna anu keur nginget-

nginget mangsa manehna sok manggihan Walangsungsang bubunian.

Galur bras kana sabab musabab manéhna bisa manggihan

Walangsungsang ku cara bubunian. Carita maju kana pangalaman-

pangalaman manehna diistrenan ku Raja Pakuan nepika Walangsungsang

ragrag supata. Tuluy carita dipungkas ku mangsa kiwari nu ngebrehkeun

yen manehna geus sadar kana lamunana.

D1 mangrupa mangsa ayeuna basa manehna ngalamun di kamar

hotél Atlas di Slany. A, B jeung C mangrupa waktu lumangsungna

kajadian-kajadian anu kaalaman ku manehna ti mimiti leutik nepi ka gedé

tur ngaraketkeun jangjina silih mikaasih. D2 mangrupa mangsa manéhna

diistrenan ku Raja Pakuan nepika Walangsungsang ragrag supata.

457

Sedengkeun E mangrupa mangsa kiwari nalika manehna sadar geus jauh

ngimpleng caritaan.


saperti di handap.

D1 ----------- A --------- B ------------ C ----------- D2 ------------- E




némbongkeun saurang palaku “manéhna” anu ngalaman rupa-rupa

pangalaman hirup.


Ditilik tina kritéria kepadatana, ieu carpon miboga galur anu padet.



carita miboga hubungan nu dalit jeung inti carita. Palaku “manéhna” nu

ngimpleng ka tukang kana basa ngaraketkeun tali kaasih jeung

Walangsungsang, mangrupa galur carita nu raket patalina.

(d) Dumasar Eusi


Ieu galur patali jeung eusi carita nu karandapan ku palaku utama manehna.

Pangalaman- pangalaman nu karandapan ku manehna ti mimiti ngimpleng

mangsa kamari nepika mangsa kiwari diébréhkeun sacara langsung ku nu

ngarandapanna.

2) Palaku

Dina carpon SKKS-03, aya opat urang palaku nya eta manehna

(SKKS-03:25/1), Walangsungsang (SKKS-03:28/2), Raja Pakuan (SKKS-

458

03:28/2), Hyang Hantiga (SKKS-03:32/1). Tilu urang palaku mere pangrojong

kana eusi katut galur carita, sedengkeun saurang palaku mangrupa bagian tina

eusi pangalaman nu dilakonan.


Dumasar kalungguhanana, manehna jeung walangsungsang

mangrupa palaku utama, sedengkeun dua palaku sejenna, mangrupa

palaku tambahan anu ngarojong kana eusi carita.


Ditilik tina penampilanana, anu kaasup kana palaku protagonis

dina ieu carpon nya éta manehna, Walangsungsang, jeung Hyang Hantiga.

Sakabeh palaku dina ieu carpon mangrupa palaku protagonis lantaran

digambarkeun miboga sipat nu hadé, anu bisa dijadikeun panutan ku nu

maca. Kahadéan-kahadéan manéhna jeung Walangsungsang bisa katitén

tina cutatan ieu di handap.

Sérédét haténa asa ditanjéng ku seuseukeut hinis ningal cimata

anu ngembeng dina kongkolak panon nu mandé ruyuk.(26/5)

…. Ngadéngé jawaban Walangsungsang, haté manéhna

ngagoak maratan langit. (31/1)

“…geus puguh karajaan mah korsina teu bisa didiukan ku

Akang, cik atuh urusan pribadi mah … pan inyana gé apal

kumaha perasaan akang ka Enung..! Lebah tahta mah teu

dijadikeun nyeri, tapi urusan Eulis mah béda deui caritana.”

(30/3)

Tina cutatan di luhur katitén yén manéhna jeung Walangsungsang

miboga sipat nu hadé dina merjoangkeun cintana. Walangsungsang nu

kanyenyeria ku Raja Pakuan, teu bisa ngantep “manéhna” kitu baé jadi

pamajikanana. Najan tahta karajaan nu dicangking ku Raja Pakuan teu

dijadikeun kanyeri, tapi lebah urusan cinta jeung manéhna teu bisa

ngantep kitu baé. Éta hal ngébréhkeun yén Walangsungsang éstu

mikacinta manéhna. Sedengkeun manéhna nu mangpuluh windu teu bisa

459

nepungan Walangsungsang di tutugan Gunung Gedé, harita teu bisa

kumawasa basa nempo Walangsungsang nu harita rambay cimata. Jelas

pisan katitén yén antara manéhna jeung Walangsungsang silih pikanyaah

jeung mikacinta tan wates wangen.

Sampeurkeun baé ayeuna mah. Lelemu sina leumpeuh

amarahna.(32/3)

Cutatan di luhur mangrupa pangéling ti Hyang Hantiga ka Raja

Pakuan. Hyang Hantiga méré pangéling nu bener ka Raja Pakuan pikeun

nembongkeun sikep nu hadé dina nyanghareupan Walangsungsang.

Pangéling nu bener éta mangrupa ciri yén Hyang Hantiga mangrupa jalma

nu wijaksana tur miboga sikep nu hadé.

Salian ti palaku nu protagonis, aya ogé palaku nu antagonis, nya

éta Raja Pakuan. Ieu hal bisa ditilik tina pedaran Walangsungsang di

handap ieu.

“…geus puguh karajaan mah korsina teu bisa didiukan ku

Akang, cik atuh urusan pribadi mah … pan inyana gé apal

kumaha perasaan akang ka enung..! Lebah tahta mah teu

dijadikeun nyeri, tapi urusan Eulis mah béda deui caritana.”

(30/3)

Atra pisan penampilan antagonis nu dilakonan ku Raja Pakuan,

yén manéhna geus ngarebut tahta karajaan Walangsungsang ogé ngarebut

“manéhna” nu mangrupa awéwé nu dipikacintana.

(c) Dumasar Watek

Ditilik tina wangun watekna, dina ieu carpon sakabéh palaku

miboga watek basajan, euweuh palaku nu miboga sipat kompléks. Palaku

anu miboga watek basajan nya éta manéhna, Walangsungsang, Raja

Pakuan, Hyang Hantiga. Manéhna nu miboga watek basajan, tétéla miboga

sipat nu kompléks. Katitén dina paripolahna nu sawaktu-waktu bisa robah.

Lantaran kanyaahna ka Walangsungsang kacida gedé, manéhna nurut waé

diistrenan ku Raja Pakuan tétéla mindeng sumput salindung nepungan

460

Walangsungsang di tutugan Gunung Gede. Eta hal nuduhkeun yen sipat

manehna sawaktu-waktu bisa robah atawa kompléks. Di handap ieu

cutatan pedaran nu nuduhkeun eta hal.

Manehna tuturubun mapay seke papanggungan. Satepina ka

handap, manehna luak-lieuk inggiseun polahna bubunian

manggihan Walangsungsang aya nu nganyahoankeun.

Sarupa halna jeung Walangsungsang, najan manehna miboga sipat

nu hade, tapi nalika awewe nu dipikacinta ku manehna diistrenan ku Raja

Pakuan sipatna langsung robah, amarahna ngagugudag nepika bisa

ngaragrageun supata.

“Yeuh angin..! dengekeun Walangsungsang menit ieu ragrag

supata.. demi alam Mandalawangi, demi Gunung Gede… demi

karuhun jeung getih Surajanma! Anu sakeclak ngancik lebah

urat diri.. ti semet ieu ka hareup nepi ka hiji mangsa bentang

nepungkeun asih ka manehna… Karajaan Pakuan bakal tumpur

saumur hunjur wuluku…!”(31/3)

Supata nu diragrageun ku Walangsungsang diluhur mangrupa

tanda yén manéhna teu bisa narimakeun awewe nu dipikacintana

diistrenan ku Raja Pakuan. Kajadian-kajadian anu kaalaman ku para

palaku miboga hubungan anu dalit ngawangun hiji carita anu gembleng.

Ditambah sipat para palaku anu dinamis, kukituna ieu carpon miboga

carita anu hadé.


Ditilik tina pencerminan palakuna, manehna, Walangsungsang,

jeung Raja Pakuan mangrupa palaku anu netral. Ieu palaku bener-bener

imajiner anu ngan hirup dina dunya fiksi. Sedengken palaku Hyang

Hantiga mangrupa palaku tipikal anu ngan saeutik dipintonkeun kaayaan

individualitasna.

461

2) Latar




Tabél 4.120

Data Latar SKKS-03


Tempat Waktu Sosial

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

1. SKKS-03:25/1 Lemburna

2. SKKS-03:25/1 Slany, Cekoslowakia

3. SKKS-03:25/2 Unggal poé

4. SKKS-03:26/1 Gunung Gede

5. SKKS-0326/1 Wanci sariak layung

6. SKKS-03:27/3 Ieu tempat

7. SKKS-03:28/6 Sareureuh budak

8. SKKS-03:29/6 Ponclot gunung

Kancana

9. SKKS-03:29/1 Curug Seureuh

10. SKKS-03:29/2 Ka handap

11. SKKS-03:29/2 Tadi beurang

12. SKKS-03:29/2 Ti harita

13. SKKS-03:29/3 Calubak Sindhunata

Tatar Pakuan

14. SKKS-03:30/3 Tadi siang

15. SKKS-03:31/3 Hiji mangsa

16. SKKS-03:33/3 Ka hareup

17. SKKS-03:34/5 Kamar hotel

(a) Tempat

Aya salapan latar tempat dina carpon SKKS-03 nya éta lemburna,

anu mangrupa tempat anu dipikahayang pikeun geura balik. Slany

Cekoslowakia mangrupa hotél tempat kiwari manehna ngimpleng

lamunan, Gunung Gedé mangrupa tempat manehna jeung

Walangsungsang mindeng panggih, ieu tempat mangrupa Gunung Gedé,

Ponclot Gunung Kancana mangrupa tempat Walangsungsang ngalakonan

tapa, Curug Seureuh nya éta tempat Walangsungsang ngadagoan manéhna,

462

handap nya éta tempat panggih jeung Walangsungsang, jeung calubak

Sindhunata Tatar Pakuan anu mangrupa tempat hulu cai Tatar Pakuan, yén

di dinya tempatna manéhna jeung Walangsungsang sok panggih.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya lima latar, nya eta unggal poe

(SKKS-03:25/2) ngebrehkeun kabiasaan lalaki nu dipikacintana sok

silanglang mandi dina haneutna panonpoe Asia. Wanci sariak layung

(SKKS-03:26/1) mangsa basa manehna nepi di tutugan Gunung Gede,

gunung angkeuhan rasana. Wanci sareureuh budak (SKKS-03:28/6)

mangrupa mangsa bérésna hajat ngistrénan “manéhna” ka Raja Pakuan.

Tadi beurang (SKKS-03:29/2) mangrupa mangsa “manéhna” diistrénan

ku Raja Pakuan. Ti harita (SKKS-03:29/2) mangrupa mangsa manéhna

bisa manggihan Walangsungsang tilu kali bulan purnama deui. Tadi siang

(SKKS-03:30/3) mangrupa mangsa teu datangna Walangsungsang ka

hajatan ngistrénan manéhna ka Raja Pakuan, hiji mangsa (SKKS-03:31/3)

mangrupa mangsa nalika Walangsungsang jeung manéhna bisa

dipanggihkeun deui, jeung ka hareup (SKKS-03:33/3) mangrupa mangsa

Walangsungsang bakal ngaping rundayan Raja Pakuan.


Unsur semiotik anu aya dina carpon SKKS-03 ngawengku dalapan ikon,

geneh indéks, jeung hiji simbol.

a. Ikon



463

Tabél 4.121




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. SKKS-03:25/3 Pakupis

roroesan

nyuay-

nyuay ramat

mangsa

Ngupamakeun hayang

kaluar tina kaayaan

ayeuna nu keur

karandapan. Ieu katiten


Sukmana sakapeung

pakupis rororesan

nyuay-nyuay ramat

mangsa...

2. SKKS-03:25/4 Urat-uratna

tingrarudat

ngempur

hurung

Ngupamakeun panonpoe

nu karek bijil warnana

beureum koneng. Ieu

katiten tina cutatan di

handap

... Biwirna renyu nahan

imut mapag mata poe

anu urat-uratna

tingarudat ngempur

hurung beureum koneng

siga kembang dadap

Afrika sumedang

mangkak...

3. SKKS-03:30/5 Ngagulung

dua guruntul

hate

Ngupamakeun ayana dua

jajaka jeung wanoja nu

keur pasosono. Ieu

katiten dina cutatan di

handap.

Sora curug mingkin

nyéah, ngina rosa

lilintungan ngagulung

dua guruntul hate anu

keur samagaha dibeulit

ku rante darmaanu geus

ditotol ku bentang ku

tungtung seuseukeut

Kudu jeung Tangtu...

464



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

4. SKKS-03:31/1 Ngagoak

maratan

langit

Ngupamakeun teu wasa

kudu ngarandapan

kanyataan nu aya. Ieu


handap.

... Ngadéngé jawaban

Walangsungsang haté

manehna ngagoak

maratan langit...

5. SKKS-03:31/2 Moal

reuntas

méméh

dituar

Ngupamakeun sikep

moal éléh saméméh

bajoang. Ieu katitén tina

cutatan di handap.

…tapi inyana kudu apal

kana adat akang, moal

reuntas memeh dituar

akang mah.

6. SKKS-03:32/1 Sabeunyeur

mata holang

anu nengtet

tina

mataholang

Ngupamakeun yen jalma

teh ngan saukur bagian

leutik tina gedena alam

dunya. Ieu katiten dina

cutatan di handap.

... Kapan urang teh

kabeh oge ngan saukur

sabeunyeur mata holang

nu nengtet tina mata

holang...

7. SKKS-03:33/2 Gulidagna

Sindhunata

Gunung

Gede

Ngupamakeun kakuatan

nu gede ibarat gulidagna

hulu cai. Ieu katiten tina

cutatan di handap.

Ajian Danurweda nu

dijantur ku Raja Pakuan,

pangaruhna lir gulidagna

sindunata Gunung Gede

anu mukpruk embun-

embunan

Walangsungsang tina

geburna panas amarah...

465



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

8. SKKS-03:30/5 Ngagebur

cika-cikaan

Ngupamakeun napsu

birahi nu keur ngagebur.

Ieu katiten tina cutatan di

handap.

... Panon

Walangsungsang mimiti

ngagebur cika-cikaan

kahuru ku seuneu birahi

anu mimiti ngalentaban

ragana...

b. Indéks


alam, réngkak paripolah, jeung zat/barang. Éta bisa katitén dina data tabél ieu

di handap.

Tabél 4.122



(1) (2) (3) (4) (5)

1. SKKS-03:25/1 Meuraykeun kerak

és

Gejala alam Sabab di Slany,

Cekoslowakia usum

salju,balukarna loba

kerak es nu narapel na

jandela. Ieu katiten dina

cutatan di handap.

Napas anu kaluar tina

sela-sela jajantung anu

nguyung hayang buru-

buru balik ka lemburna,

teu wasaeun meuraykeun

kerak es nu narapel dina

kaca jandela kamar

hotelna Slany,

Cekoslowakia.

466


(1) (2) (3) (4) (5)

2. SKKS-02:25/4 Biwirna renyu

nahan imut

Réngkak

paripolah

Bagja ku sabab geus nepi

ka tempat nu

dipikahayang, Nusantara.

Ieu katiten dina cutatan

di handap.

…biwirna renyu nahan

imut mapag mata poe anu

urat-uratna tingarudak

ngempur hurung

beureum konéng siga

kembang dadap Afrika

sumedeng mangkak.

Mata poé Nusantara,

mata poé haténa.

3. SKKS-02:26/1 Ngabelenyéh seuri Rengkak

paripolah

Sabab manéhna geus

nepi ka tutugan Gunung

gedé, manéhna

ngabelenyéh seuri. Ieu


handap.

Biwirna ngabelenyéh

seuri barang manéhna

nepi ka lebah tutugan

Gunung Gedé...

4. SKKS-03:26/4 Selengseng ambeu

campaka

Zat/barang Sabab manehna

mapatkeun rajah,

antukna kaambeu rupa-

rupa kembang nu

seungit. Ieu katiten dina

cutatan di handap

... purun lungsur mun

digentra. Ieu wayah keur

tunggara. Mantra. Bajra.

Gentra. Candra !

Selengseng ambeu

campaka, nyambuang

ambung tanjung, sek

kamuning ngadalingding,

pelenghir seungit

malati…

467


(1) (2) (3) (4) (5)

5. SKKS-03:31/4 Ngorejat tina

pulesna

Réngkak

paripolah

Sabab Walangsungsang

geus ngaragrageun

supatana,

ngabalukarkeun bumi

Mandalawangi ngariyeg

nepika Raja Pakuan

ngorejat waktu sare. Ieu


handap.

Bumi Mandalawangi

ngariyeg ciciren nyakseni

sumpah Walangsungsang

anu bakal jadi mamala

rundayan sekeselerna.

Raja anu nembe

diistrenan, ngorejat tina

pulesna...

6. SKKS-03:33/4 Lemah

Mandalawangi

ririegan

Gejala alam Sabab Walangsungsang

ngucapkeun jangji nu

kacida beuratna,

ngabalukarkeun Raja

Pakuan milu ngungudag

amarahna. Ieu katiten

dina carpon di handap.

Walangsungsang

nyaritana teu kebat sabab

lemah Mandalawangi

kaburu ririyegan semu

monteng bari dibarung

ku angin lilintungan anu

nyaksian jangji nu

dikedalkeun ku

Walangsungsang kacida

beuratna.

c. Simbol


di handap.

468

Tabél 4.123


No Kode Data Réferent Interprétasi

(1) (2) (3) (4)

1. SKKS-03:26/4 Kembang campaka, tanjung,

kamuning, malati

Campaka mangrupa

simbol hiji hal anu matak

ngirut. Kembang tanjung

mangrupa simbol

panineungan. Kembang

kamuninganu mangrupa

simbol kanyaah atawa

kadeudeuh. Kembang

malati miboga simbol

beresihna asih jeung

simbol mistis tina

kosmologi Sunda anu

sok mindeng

digambarkeun salaku

tanda ayana karuhun.

Dina ieu carpon

ngébréhkeun waktu basa

manéhna mapatkeun

rajah, pelenghir seungit

rupa-rupa kekembangan.

Selengseng ambeu

campaka, nyambuang

ambung tanjung, sek

kamuning

ngadalingding, pelenghir

seungit malati…


a. Ajén Sosial



469

Tabél 4.124


No. Kode Data Data Ajen Sosial


(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1.

SKKS 03 32/1 Tong

ngahukum

jelema

2. SKKS 03 32/1 Teu gampang

jadi raja

3. SKKS 03 32/5 Rerencepan

4. SKKS 03 26/1 Alam endah

5. SKKS 03 34/1 Astagfirullah

Dumasar tabél di luhur bisa katiten aya dua ajen bebeneran, hiji ajen

kaendahan, hiji ajen moral sarta hiji ajen kaagamaan.

1) Ajén Bebeneran

Ajén bebeneran dina ieu carpon aya dina data (SKKS-03:32/1)

ngebrehkeun yén salaku raja teu meunang ngahukuman jalma nu

ngeundeuk-ngeundeuk tahta. Eta hal di tuduhkeun keur Walangsungsang

nu harita geus ragrag supata ka rundayan Raja Pakuan. (SKKS-03:32/1)

mangrupa ajen bebeneran nu ngebrehkeun teu gampang jadi raja sabab

loba dodojana.

2) Ajén Kaéndahan

Ajén kaéndahan aya dina data (SKKS-03:26/1) ngébréhkeun

éndahna sabudeureun Gunung Gedé nu harita keur dipapayan ku manéhna

rék nepungan Walangsungsang.

3) Ajén Moral

Ajén moral aya dina data (SKKS-03:32/5) nu ngebrehkeun

kabiasaan nu dilakonan ku Walangsungsang jejung manehna nalika

panggih sok rerencepan. Éta hal nuduhkeun ajen moral nu kurang hade,

sabab manehna geus diistrenan ku Raja Pakuan, sakuduna eta kabiasaan

470

teh dieureunan. Tapi kusabab kanyaahna gedé ka Walangsungsang, kitu

deui Walangsungsang ka manéhna éta paripolah téh tumuluy dilakonan.

4) Ajén Kaagamaan

Pamungkas, ajén kaagamaan aya dina data SKKS-03:34/1 anu

ngébréhkeun kasadaran ti maneéhna nu ngucap istigfar sabab geus

kamalinaan teuing dina ngumbar lamunan sakitu panjangna.

b. Ajén Budaya



Tabél 4.125




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. SKKS 03 32/5 Ngaragangan

2. SKKS 03 33/4 Lemah

mandala

wangi

ririyegan

3. SKKS 03 33/5 Angin anu

ngabula-bali

ngangkat

kirikil jeung

keusik

Dumasar kana data anu kapanggih, katiten aya tilu ajen tiori, hiji ajen

kakawasaan, sarta hiji ajen solidaritas.

1) Ajén Téori

Ajén téori anu kapanggih aya dina data (SKKS-03:33/4) anu

ngébréhkeun kaayaan lemah Mandalawangi anu ririyegan balukar tina

ngagedurna amarah Raja Pakuan kana paripolah Walangsungsang sabab

geus supata kalintang beuratna. Data ajen téori saterusna nya éta (SKKS-

471

03:33/5) nu ngebrehkeun gedena angin nu ngagolak nepika ngabula-bali

ngangkat karikil jeung keusik nu méré sora tingparalak tingsaléor teu

puguh déngé. Eta hal balukar tina ngagugudagna amarah Raja Pakuan ka

Walangsungsang nu ngajangji supata kacida beuratna.


Ajen solidaritas aya dina data (SKKS-03:32/5) nu ngébréhkeun

solidaritas Raja Pakuan ka manéhna ku cara ngaragangan teu nyingkab

ajian halimunana, sabab nyingkahan sangkan manehna teu ngarasa éra ku

pamolahna sok nepungan Walangsungsang rerencepan.

4.2.23 “Mulang” (SKKS-04)


a. Téma

Téma dina ieu carita nya éta ngeunaan kahirupan. Ieu carita téh

direumbeuy ogé ku téma réligi. Ieu carita nyaritakeun kahirupan kuring nu

salila hirupna jauh ti Pangéran. Téma dina ieu carita méré gambaran ka nu

maca kumaha kahirupan jalma nu jauh ti pangéran. Ieu téma bisa katitén tina

cutatan di handap.

“Kacida beuratna haté rék ninggalkeun ieu tempat téh. Kuring keur

betah, keur suhud digawé…” (36/1)

Ayeuna, poé ieu , dina mangsa kuring kudu ninggalkeun kabetah,

rasa lewang jeung laip téh awor dina haté. Sihoréng dunya barana

téh teu salawasna kawasa... (39/2)

b. Fakta Cerita

1) Galur


Dumasar runtuyan waktuna, galur dina ieu carita nya éta galur

mundur. Ieu hal nyoko kana carita nu disodorkeunana. Dimimitian tina

carita kuring nu diriung ku kulawarga, tatangga, jeung koléga. Tuluy

472

nyaritakeun kahirupan kuring nalika sangsara, néangan pagawéan nepi ka

kuring jadi jalma jegud. Ieu carita balik deui kana carita awal, nya éta

kuring nu rék dianteurkeun ka tempat kalanggengan. Saupama

dibagankeun, ieu galur téh saperti di handap.

D1 ------ A ------ B ------ C-------- D2 ------- E


Dumasar kana jumlahna, galur dina ieu carita miboga galur

tunggal, nya éta nyaritakeun kahirupan kuring.


Dumasar kepadatanana, galur dina ieu carita kaasup galur padet,

nya éta galur nu midangkeun carita sacara gancang.

(d) Dumasar Eusi

Dumasar eusina, galur dina ieu carita kaasup galur peruntunga,

lantaran patali jeung carita anu ngébréhkeun kaayaan nasib anu tumiba

/karandapan ku palaku utama.

2) Palaku

Palaku dina ieu carita aya salapan, nya éta Sémah (SKKS-

04:35/1),Tatangga (SKKS-04:35/1), Sémah Awéwé (SKKS-04:35/1),

Pamajikan (SKKS-04:35/1), Sémah Lalaki (SKKS-04:35/1), Budak Kuring

(SKKS-04:35/1), Kuring (SKKS-04:35/2), Indung (SKKS-04:36/2), jeung Adi

Beuteung (SKKS-04:37/1).


Dumasar kalungguhanana, palaku dina ieu carita ngawengku

palaku utama jeung palaku tambahan. Palaku utama dina ieu carita nya éta

Kuring (SKKS-04:36/2), jeung Indung (SKKS-04:35/2). Ari palaku

tambahanana nya éta sémah (SKKS-04:35/1), tatangga (SKKS-04:35/1),

Sémah awéwé (SKKS-04:35/1), pamajikan (SKKS-04:35/1), sémah lalaki

473

(SKKS-04:35/1), budak kuring (SKKS-04:35/1), jeung adi beuteung

(SKKS-04:37/1).


Dumasar penampilanana, palaku dina ieu carita ngawengku palaku

protagonis jeung palaku antagonis. Palaku protagonis dina ieu carita nya

éta tatangga (SKKS-04:35/1), sémah awéwé (SKKS-04:35/1), Pamajikan

(SKKS-04:35/1), sémah lalaki (SKKS-04:35/1), jeung indung (SKKS-

04:36/2). Ari palaku antagonisna nya éta kuring. Ieu hal katitén tina

kalakuan kuring salila hirup nu sok ngagunakeun duit pikeun

ngalancarkeun sagala urusanana.

... Basa si cikal teu katarima di hiji SMA ku sabab peunteunna

leutik, ahirna mah bisa asupka dinya. Sabab naon? Sabab boga

jampéna! Terus basa adi beuteung nabrak jelema nepi ka

hanteuna, Alhamdulillah teu tulus ditibanan hukuman panjara..

(37/1)

(c) Dumasar Watek

Dumasar wangun watekna, palaku dina ieu carita ngawengku

palaku basajan jeung palaku kompléks. Palaku basajan nya éta SÉMAH

(SKKS-04:35/1), tatangga (SKKS-04:35/1), sémah awéwé (SKKS-

04:35/1), pamajikan (SKKS-04:35/1), sémah lalaki (SKKS-04:35/1),

budak kuring (SKKS-04:35/1), indung (SKKS-04:36/2), jeung adi

beuteung (SKKS-04:37/1). Ari palaku kompléksna nya éta Kuring (SKKS-

04:35/2).

Dumasar mekar henteuna watek, palaku dina ieu carita ngawengku

palaku statis jeung palaku dinamis. Palaku statis nya éta sémah (SKKS-

04:35/1), tatangga (SKKS-04:35/1), sémah awéwé (SKKS-04:35/1),

pamajikan (SKKS-04:35/1), sémah lalaki (SKKS-04:35/1), budak kuring

(SKKS-04:35/1), indung (SKKS-04:36/2), jeung adi beuteung (SKKS-

04:37/1). Ari palaku dinamisna nya éta Kuring (SKKS-04:35/2).

474


Dumasar pencerminanana palaku dina ieu carita ngawengku palaku

tipikal jeung palaku nétral. Palaku tipikal nya éta kuring (SKKS-04:35/2),

pamajikan (SKKS-04:35/1), jeung indung (SKKS-04:36/2). Ari palaku

nétralna nya éta sémah (SKKS-04:35/1),tatangga (SKKS-04:35/1), sémah

Awéwé (SKKS-04:35/1), sémah lalaki (SKKS-04:35/1), budak kuring

(SKKS-04:35/1), jeung adi beuteung (SKKS-04:37/1).

3) Latar

Latar dina ieu carita ngawengku latar tempat, waktu, jeung sosial.

Pikeun maluruh dimana tempatna, iraha waktuna, jeung latar sosial naon waé

nu aya, ieu di handap diébréhkeun dina wangun tabél.

Tabél 4.126

Data Latar SKKS-04


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

1. SKKS-04:35/1 Ti tadi

2. SKKS-04:35/1 Gigireun

3. SKKS-04:35/1 Sasalaman

4. SKKS-04:35/1 Di buruan

5. SKKS-04:35/1 Di dapur

6. SKKS-04:35/2 Beurang

7. SKKS-04:35/2 Di jero imah

8. SKKS-04:35/2 Dariukna

9. SKKS-04:35/2 Di luar

10. SKKS-04:35/2 Poé ieu


12. SKKS-04:36/1 Di imah babaturan

13. SKKS-04:36/1 Unggal poé

14. SKKS-04:36/1 Di hiji pausahaan

15. SKKS-04:36/1 Harita

16. SKKS-04:36/2 Unggal bulan

17. SKKS-04:36/2 Sawatara taun

18. SKKS-04:36/2 Baheula

19. SKKS-04:40/2 Manceran

475

(a) Tempat

Aya tujuh latar tempat dina ieu carpon, nya éta gigireun, di buruan,

di dapur, di jero imah, di luar, di imah babaturan, jeung di hiji pausahaan.

Gigireun nya éta tempat pamajikan kuring émok bari pada ngarangkul ku

sémah awéwé. Buruan nya éta tempat nyadiakeun korsi keur sémah. Dapur

mangrupa tempat popolah barangasakan. Jero imah mangrupa tempat

ngambeu kekembangan anu ngahiliwir ti palebah téras. Imah babaturan

mangrupa tempat ngarereb basa keur néangan gawé. Hiji pausahaan

mangrupa tempat kuring ditarima gawé.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carita nya éta ti tadi, beurang, poé ieu,

ayeuna, unggal poé, harita, unggal bulan, sawatara taun, manceran, jeung

baheula. Tadi mangrupa lilana waktu pamajikan diuk di gigireun kuring.

3) Sosial

Latar sosial dina ieu carita mangrupa gambaran kaayaan masarakat anu

pinuh ku rasa solidaritas. Ieu hal kagambar basa kuring maot, loba anu

ngalayad. Aya ogé gambaran ngeunaan robahna status soaial kuring ti nu

asalna sangsara, jadi jalma jugala.


Unsur semiotik anu aya dina carpon SKKS-04 ngawengku genep ikon,

tujuh indéks, jeung tilu simbol.

a. Ikon



476

Tabél 4.127



Interprétasi Img. Dgm. Mtf.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. SKKS-04:35/1 Pakpikpek Mangrupa gambaran

tina riweuhna

digawé. Ieu katitén

tina cutatan di

handap.

... Kadéngé téh di

dapur gé keur

pakpikpek nu

popolah da sora

pakakas mani

brongbrang.

2. SKKS-04:35/2 Teu gugur teu

angin

Mangrupa paribasa

keur hiji hal nu ujug-

ujug kajadian, teu

puguh

lantarananana. Ieu

katitén tina cutatan

di handap.

... Kuring jeung

maranéhna

reureujeungan geus

puluhan taun, kari-

kari ayeuna teu

gugur teu angin

kuring indit.

3. SKKS-04:36/1 Pait peuheur Mangrupa

kekecapan keur

nuduhkeun yén

bagja jeung susahna

kahirupan geus

kalakon. Ieu katitén

tina cutatan di

handap.

477



(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

... Bruh-bréh lalakon

mangsa-mangsa ka

tukang. Pait

peuheurna tur amis

maduna hirup datang

narémbongan deui...

5. SKKS-04:38/2 Lir lauk-lauk

nu hirup di

balong

Mangrupa gambaran

tina kahirupan

manusa. Ieu katitén

tina cutatan di

handap.

“Ema, hirup di alam

dunya mah lir lauk-

lauk nu hirup di

balong. Mun éta

balong diawuran

parab ku nu bogana,

lauk-lauk téh bakal

paheula-heula

nyapluk parab...

6. SKKS-04/38/3 Haté kosong

molongpong

Mangrupa indéksikal

tina kahirupan

kuring nu

ditingalkeun ku

indung. Ieu katitén

tina cutatan di

handap.

... Peurih pisan

geuning paturay

jeung nu dipiasih

téh. Hirup asa

keueung, haté

kosong molongpong.

b. Indéks


fisik, réngkak paripolah, aktualisasi, barang, jeung sora. Éta bisa katitén dina

data tabél ieu di handap.

478

Tabél 4.128



(1) (2) (3) (4) (5)

1. SKKS-04:35/1 Brongbrang Sora Mangrupa indéksikal tina

pakakas anu didiaradu. Ieu

katitén tina cutatan di handap.

... Kadéngé téh di dapur gé

keur pakpikpek nu popolah da

sora pakakas mani

brongbrang.

2. SKKS-04:36/1 Ijazah Barang Mangrupa bukti bérésna

sakola. Ieu katitén tina cutatan

di handap.

... Bekelna ngan ukur

salambar ijazah STM jeung

pakéan dua pangadeg...

3. SKKS-04:36/1 Bagja Aktualisasi Mangrupa indéksikal tina

meunang pagawéan. Ieu


... Kacida bagjana hate kuring

harita sanajan ngan ukur jadi

pagawé leutik.

4. SKKS-04/36/1 Utrak-atrok Réngkah

Paripolah

Mangrupa gambaran tina

paripolah hiji jalma nu

nénéangan pakasaban ka ditu

k adieu. Ieu katit’en tina

cutatan di handap.

... Alhamdulillah, utrak-atrok

unggal poé téh henteu

gaplah...

5. SKKS-04:38/3 Alum Gejala

fisik

Mangrupa indéksikal tina

kahirupan kuring. Ieu katitén


... Kuring héran ku indung,

siga nu teu bagja nempo

kuring jadi jelema.

Paromanna alum baé nepi ka

pupusna...

479


(1) (2) (3) (4) (5)

6. SKKS-04:39/2 Maleukmeuk Gejala

fisik


kateusugemaan. Ieu katitén


... Kacipta deui para diréktr

kelas teri, beungeutna-

beungeutna maleukmeuk

ngandung kahanjelu lantaran

teu kabagéan order...

7. SKKS-04:40/1 Beunta Réngkak

paripolah

Mangrupa indéksikal tina rsa

kuring anu sadar deui. Ieu


... Geuning nembé ayeuna

panon abdi beunta deui, awas

deui ka maranéhna nu hirup

ngan dugi ka neda...

c. Simbol


di handap.

Tabél 4.129



(1) (2) (3) (4)

1. SKKS-04:37/1 Panjara Mangrupa hiji tempat pikeun jalma-jalma nu

meunang hukuman ti pangadailan. Ieu


... Terus basa adi beuteung nabrak jelema

nepi ka henteuna, Alhamdulillah teu tulus

ditibanan panajara...

2. SKKS-04:40/2 Panonpoé Mangrupa sumber cahaya nu nyaangan alam

dunya. Ieu katitén tina cutatan di handap.

... Panonpoé geus rék manceran, waktu

piinditeun kuring beui deukeut, da cenah nu

mapagkeun téh engke bada lohor...

480


(1) (2) (3) (4)

3. SKKS-04:40/3 Karéta Mangrupa salah sahiji alat transportasi. Dina

ieu carita, maksud karétana nya éta alat nu

dipaké nganteurkeun mayit. Ieu katitén tina

cutatan di handap.

Karéta nu ditumpakan ku kuring téh laju

alon pisan, kawas nu méré kasempetan

pikeun kuring ngucapkeun pileuleuyan ka

sakur nu jajap jeung kaliwatan...


a. Ajén Sosial

Data jén sosial dina ieu carpon bisa katitén dina tabél di handap anu

ngébréhkeun lima ajén sosial.

Tabél 4.130




(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

1. SKKS-04:36/2 Ngadu’akeun

2. SKKS-04:37/1 Alhamdulillah

3. SKKS-04:37/8 Muji sukur

4. SKKS-04:37/9 Solat

5. SKKS-04:37/1 Jampé

Tina tabél di luhur, katitén ayana ajén moral jeung opat ajén

kaagamaan. Ajén moral. Data SKKS-04:37/1 ngébréhkeun ayana maksud

ngupamakeun duit kana jampé, anu bisa ngaréngsékeun sagala pasualan jeung

ngalancarkeun sagala hahalang. Ti dinya, témbong ayana ajén moral anu

goréng ngeunaan paripolah nyogok keur kalancaran usaha anu dilakukeun ku

kuring.

481

Dina opat data ngeunaan ajén kaagamaan, kagiatan wajib saperti sholat

jeung ngadu’a ka Alloh mangrupa ébréhan ngeunaan luhungna ajén-inajén

kaagamaan anu diipuk ku indung keur kamaslahatan hirup anakna.

b. Ajén Budaya


sapuluh ajén budaya anu diwincik kana dua ajén.

Tabél 4.131




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. SKKS-04:35/1 Ngarangkul

2. SKKS-04:35/1 Ngaheruk

3. SKKS-04:36/1 Anugerah ti

Gusti

4. SKKS-04:36/2 Ngadu’akeun

5. SKKS-04:36/1 Gusti Allah

Maha Wenang

6. SKKS-04:38/1 Nabi Sulaéman

7. SKKS-04:38/4 Ngupahan

8. SKKS-04:40/2 Ngajajapkeun

9. SKKS-04:40/2 Adan

10. SKKS-04:40/3 Inna lillahi wa

inna ilaihi rojiun

1) Ajén Agama

Ajén agama nyampak dina data SKKS-04:36/1 mangrupa rasa

sukur ka Pangéran. Data SKKS-04:36/2 mangrupa kabiasaan ngadu’a.

Data lianna SKKS-04:37/1, SKKS-04:38/1, SKKS-04:40/2, jeung SKKS-

04:40/3 mangrupa kayakinan-kayakinan umat Islam ngeunaan ayana Alloh

anu Maha Wenang. Data adan ogé mangrupa tanda ayana ajén agama dina

ieu carpon. Konsép agama séjénna aya dina data ngeunaan nabi Sulaéman

anu beunghar tapi masih tetep takwa ka Alloh. Dina ieu carpon, amanatna

482

nyampak dina ajén agama yén sagala anu asalna ti Alloh bakal balik deui

ka Alloh (Inna lillahi wa inna ilaihi rojiun).


Dua data SKKS-04:35/1 anu nétélakeun paroman jeung réngkak

paripolah anu ngébréhkeun sungkawa. Data SKKS-04:38/4 ogé

ngébréhkeun réngkak paripolah anu nétélakeun sungkawa jeung

nguatkeun sangkan méntalna kuat. Data SKKS-04:40/2 ngébréhkeun

solidaritas dina ngalayad atawa nganteurkeun mayit ka kuburan.

4.2.24 “Wasiat ti Pa Mantri” (SKKS-05)


a. Téma

Téma dina ieu carita nya éta kamanusaan. Ieu hal nyoko kana carita

kahirupan Pa Mantri, jeung guru-guru séjénna. Téma dina ieu carita miharep

sangkan hirup téh kudu salawasna gotong royong, silih asah, asuh, jeung silih

pikanyaah. Salawasna ngajalankeun adat kabiasaan nu hadé. Ieu hal katitén


“Syukur! Bapa reugreug meureun pangsiun téh! moal marojéngja.

Ngan peupeujeuh sakali deui, sipat-sipat urang anu hadé, omat ulah

leungit. Gotong royong, sosial, silih tulungan, silih bélaan jeung

babaturan, silih tutupan kagoréngan, sillih geuing, kadé ulah leungit.”

(47/2)

b.Fakta Carita

1) Galur


Dumasar kana runtuyan waktuna, galur dina ieu carita nya éta

galur maju. Dimimitian éska nu ditarima ku Pa Mantri di kantor Kapala

Dinas, ngobrol jeung babaturanana di jero kantor, sarta méré wejangan ka

anak buahna di kantor sakola. Upama dipolakeun, runtuyan waktu dina ieu

carpon bisa katitén di handap.

483

A ---------- B --------------- C --------- D ---------- E


Ditilik tina jumlah galurna, ieu carita téh miboga galur tunggal. Ieu

hal lantaran nyaritakeun saurang palaku nu ngalaman pasualan dina hirup.

c) Dumasar Kritéria Kepadatan

Ditilik tina kritéria kepadatanana, ieu carita miboga galur anu

padet. Caritana dicaritakeun kalayan gancang. Lantaran miboga hubungan

anu dalit jeung inti carita.

(d) Dumasar Eusi

Dumasar eusina, ieu carita téh miboga galur pamikiran. Disebut

galur pamikiran lantaran nyaritakeun perasaan ogé hal nu kudu jadi

pamikiran para palaku.

2) Palaku

Palaku dina ieu carita aya 12 urang, nya éta Kapala Desa (SKKS-

05:41/1), Pa Mantri (SKKS-05:41/4), Kaur (SKKS-05:42/7), Rustan (SKKS-

05:42/8), Cép Wowo (SKKS-05:42/12), Pa Teguh (SKKS-05:42/14), Asep

(SKKS-05:45/2), Bu Halimah (SKKS-05:45/6), Bu Cucun (SKKS-05:45/8),

Bu Euis (SKKS-05:45/10), Murid (SKKS-05:46/2), jeung Mang Dana (SKKS-

05:46/7).


Dumasar kalungguhanana, palaku dina ieu carita ngawengku palau

uatama jeung palaku tambahan. Palaku utama dina ieu carita nya éta Pa

Mantri (SKKS-05:41/4). Ari palaku tambahanana nya éta Kapala Desa

(SKKS-05:41/1), Kaur (SKKS-05:42/7), Rustan (SKKS-05:42/8), Cép

Wowo (SKKS-05:42/12), Pa Teguh (SKKS-05:42/14), Asep (SKKS-

05:45/2), Bu Halimah (SKKS-05:45/6), Bu Cucun (SKKS-05:45/8), Bu

484

Euis (SKKS-05:45/10), Murid (SKKS-05:46/2), jeung Mang Dana

(SKKS-05:46/7).


Ditilik tina penampilanana, palaku dina ieu carita ngawengku

palaku protagonis jeung palaku antagonis. Palaku protagonis dina ieu

carita nya éta Pa Mantri (SKKS-05:41/4), Kaur (SKKS-05:42/7), Rustan

(SKKS-05:42/8), Cép Wowo (SKKS-05:42/12), Asep (SKKS-05:45/2),

Bu Halimah (SKKS-05:45/6), Bu Cucun (SKKS-05:45/8), Bu Euis

(SKKS-05:45/10), Murid (SKKS-05:46/2), jeung Mang Dana (SKKS-

05:46/7). Ari palaku antagonisna nya éta Pa Teguh (SKKS-05:42/14). Ieu

hal katitén tina omongan Pa Teguh nu hayang ngasupkeun anakna jadi

pagawé maké duit.

(c) Dumasar Watek

Ditilik tina wangunna watekna, palaku dina ieu carita méh

kabéhanana miboga watek anu basajan. Hartina sipatna statis, gampang

dipikawanoh jeung gampang diinget. Ditilik tina mekar henteuna watek,

palaku dina ieu carita méh kabéhanana mangrupa palaku statis nya éta

sacara ésénsial ieu palaku téh teu ngalaman parobahan.


Dumasar pencerminanana, palaku aya palaku tipikal jeung palaku

nétral. Palaku tipikal nya éta Pa Mantri (SKKS-05:41/4). Ari palaku nralna

nya éta Kapala Desa (SKKS-05:41/1), Kaur (SKKS-05:42/7), Rustan

(SKKS-05:42/8), Cép Wowo (SKKS-05:42/12), Pa Teguh (SKKS-

05:42/14), Asep (SKKS-05:45/2), Bu Halimah (SKKS-05:45/6), Bu Cucun

(SKKS-05:45/8), Bu Euis (SKKS-05:45/10), Murid (SKKS-05:46/2),

jeung Mang Dana (SKKS-05:46/7).

485

3) Latar




Tabél 4.132

Data Latar SKKS-05


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)


2. SKKS-05:42/5 Rohangan Kapala Dinas

3. SKKS-05:42/14 Rohangan Bendahara

4. SKKS-05:44/4 Paksakeun

5. SKKS-05:44/8 Kantor Dinas

6. SKKS-05:44/13 Kantor Sakola

7. SKKS-05:45/9 Kapala sakola anu dipilih

heula

8. SKKS-05:46/1 Sawelas taun

9. SKKS-05:46/4 Takol loncéng

10. SKKS-05:46/7 Pukul sapuluh

11. SKKS-05:46/10 Nyumbang penjaga

12. SKKS-05:47/2 Gotong royong

(a) Tempat

Latar tempat dina ieu carita nya éta di rohangan Kapala Dinas,

rohangan Bendahara, Kantor Dinas, jeung Kantor sakola. Rohangan

Kapala Dinas mangrupa tempat Pa Mantri narima SK ti provinsi.

Rohangan bendahara nya éta tempat Pa Mantri ngobrol jeung Pa Teguh

ngeunaan jadi kapala sakola jaman ayeuna mah bisa maké duit. Kantor

sakola mangrupa tempat Pa Mantri amitan jeung mapagahan ka guru-guru.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carita nya éta ayeuna, sawelas taun, jeung

pukul sapuluh. Ayeuna mangrupa latar tempat anu jembar, manrupa

mangsa ayeuna, mangsa pa Mantri rék pangsiun. Sawelas taun mangrupa

486

lilana Pa Mantri aya di éta sakola. Pukul sapuluh nya éta waktuna siswa

arasup deui ka kelas sanggeus istirahat.

(c) Sosial

Latar sosial dina ieu carita nya éta paksakeun, disaring heula,

nyumbang penjaga, jeung gotong royong. Latar sosial anu kagambar nya

éta ngeunaan masarakat di lingkungan atikan. Dunya atikan anu teu leupas

tina perkara siswa, guru, prosés ngajar jeung ngatik siswa, kepala sakola,

jeung pangsiunan. Dunya atikan anu masih kénéh aya oknum anu sok

ngandelkeun duit sogokan keur naék jabatan. Tapi, latar sosial anu paling

kuat nya éta ngeunaan karakter kapala sakola anu dipikareueus ku guru-

guru jeung siswa.


Unsur semiotik anu aya dina carpon SKKS-05 ngawengku tilu ikon,

salapan indéks, jeung dua simbol.

a. Ikon

Ikon anu aya dina carpon SKKS-05 ngan aya ikon métaforis.

Tabél 4.133


No. Kode Data Data Tipe


(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. SKKS-05:44/1 Ngadarah

daging

Mangrupa paribasa nu

dipaké keur nuduhkeun

hiji hal/kabiasaan nu

geus moal bisa

dipisahkeun. Ieu katitén


“Hésé ngabasmina,

Kang! Sabab geus lila

teuing, geus ngadarah

daging. Hésé mupusna...

487

b. Indéks


fisik, réngkak paripolah, aktualisasi, sora, jeung barang. Éta bisa katitén dina


Tabél 4.134



(1) (2) (3) (4) (5)

1. SKKS-05:41/1 Éska (SK) Barang SK mangrupa surat kaputusan

salaku bukti yén Pa Mantri geus

pangsiun. Ieu katitén tina cutatan

di handap.

Éska pangsiun nu karék katarima

ti Kapala Dinas maih dikekewek

dina leungeunna...

2. SKKS-05:41/1 Ratug Gejala

fisik

Ratug mangrupa tanda tina aya

rasa kasieun jeung kahariwang

alatan geus narima surat SK

pangsuiun. Ieu katitén tina

cutatan di handap.

... Tacan wani muka. Haténa

ratug, teu puguh rasa.

3. SKKS-05:41/7 Hanjelu Aktualisasi Hanjelu mangrupa indéksikal tina

rasa hanjakal, lantaran bet

ngajukeun pangsiun saméméh

waktuna. Ieu katitén tina cutatan

di handap.

Tuluy surat pangsiun téh diilo,

mani imeut naker. Bet aya rasa

hanjelu dina dasar haténa...

4. SKKS-05:42/9 Seuri konéng Réngkak

paripolah

Seuri konéng mangrupa

indéksikal tina ayana katugenah,

lantaran ngarasa teu puguh

pilampaheun saenggeus pangsiun.

Ieu katitén tina cutatan di handap.

“Iraha rék nuturkeun?” tanyana

bari seuri konéng.

488


(1) (2) (3) (4) (5)

5. SKKS-05:44/5 Seuri maur Réngkak

paripolah

Seuri maut mangrupa indéksikal

tina ayana rasa rumasa. Ieu


Rustan seuri maur. Manéhna

cengkat. Asa geus kumpul deui

pangadananana ayeuna mah.

6. SKKS-05:46/1 Aya nu

ngeclak

Gejala

fisik

Mangrupa indéksikal tina kasedih

para guru, lantaran bakal

leungiteun pamingpin panutan.


Katémbong tina juru-juru panon

guru awéwé aya nu ngeclak.

7. SKKS-05:46/9 Harus Sora Harus mangrupa indéksikal tina

locéng anu ditakol, anu

nandakeun yén barudak anu keur

istirahat kudu asup deui ka kelas .


Locéng ditakol. Mani harus

kadéngé ka kantor.

8. SKKS-05:47/8 Arunggeuk Réngkak

paripolah


kasapukan guru-guru kana

papatah kapala sakola. Ieu katitén


... Anak buahna arunggeuk bari

nyusutan cipanon.

c. Simbol


handap.

Tabél 4.135



(1) (2) (3) (4)

1. SKKS-05:43/9 Duit Duit mangrupa simbol kakawasaan

mangsa kiwari, anu sagala bisa

dikawasa jeung dibeuli ku duit.

489


(1) (2) (3) (4)


“Sanés ku duk, Kang! Ku duit!”

témbalna bari nyalakatak seuri.


a. Ajén Sosial



Tabél 4.136




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)


2. SKKS-05:44/2 Lahaola

3. SKKS-05:46/1 hampang

leungeun

4. SKKS-05:47/1 Insya’alloh

5. SKKS-05:43/12 Duit keur

nyogok

Tina tabél di luhur, katitén ayana ajén bebeneran, moral, jeung

kaagamaan.

1) Ajén Bebeneran

Data SKKS-05:46/1 ngébréhkeun ajén bebeneran ngeunaan

papatah pa Mantri anu ngalarang guru-guru hampang leungeun upama aya

murid anu ngalanggar aturan atawa réngkak paripolahna teu luyu jeung

sikep salaku siswa.

2) Ajén Moral

Ajén moral kagambar dina data SKKS-05:43/12, anu ngébréhkeun

ayana oknum kapala sakola anu hayang naék jabatan cukup ku méré duit

490

sogokan. Snajan pada-pada apal yén éta téh mangrupa hal anu goréng, tapi

angger loba anu ngalakukeun.

3) Ajén Kaagamaan

Data SKKS-05:42/17, SKKS-05:44/2, jeung SKKS-05:47/1

mangrupa ungkara-ungkara anu dilisankeun ku palaku salaku gambaran

yén dina sagala rupa réngkak paripolah jalma teu leupas tina rido Nu maha

Kawasa.

b. Ajén Budaya


dalapan ajén budaya anu diwincik kana lima ajén anu béda-béda.

Tabél 4.137



Keterangan T É A Sn. K Sl.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. SKKS-05:42/11 Mekah

2. SKKS-05:43/12 Duit dipaké

nyogok

3. SKKS-05:44/9 Motor cicilan

4. SKKS-05:45/4 Kabéh pagawé

nagri bakal

pangsiun

5. SKKS-05:46/10 Gajih penjaga

sakola anu leutik

6. SKKS-05:43/12 Subhat

7. SKKS-05:43/12 Doraka

8. SKKS-05:47/4 Leungiteun

sosok pamingpin

1) Ajén Téori

Dina data SKKS-05:45/4 katitén aturan ngeunaan pagawé nagri

anu pasti bakal pangsiun, luyu jeung aturan anu geus ditangtukeun ku

nagara.

491

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi nyampak dina data SKKS-05:43/12 jeung SKKS-

05:44/9 anu ngébréhkeun ayana oknum guru jeung kapala sakla anu milih

ngagunakeun duit keur naék jabatan. Ieu hal patali jeung ajén kawasa, basa

Pa Rustan keukeuh kana pamadeganna yén aturan mah bisa dirémpak ku

duit. Data SKKS-05:46/10 nétélakeun yén gajih penjaga sakola kacida

leutik, lantaran kitu kudu dibantuan jeung dirojong ku guru-guru sangkan

pangabutuh sapopoéna kacumponan.

3) Ajén Agama

Data SKKS-05:42/11 ngébréhkeun sacara langsung kana agama

Islam, anu salah sahiji rukunna nya éta indit munggah haji ka baitullah.

Dua data SKKS-05:43/12 nétélakeun hukum suap anu leuwih gedé

dorakana batan subhat. Boh anu nyogokna, boh anu disogokna, sarua

pada-pada doraka.


Dina data SKKS-05:47/4, ajén solidaritas digambarkeun dina

situasi tempat gawé. Sakola lain saukur tempat ngajar jeung diajar

ngeunaan téori atawa matéri, tapi ogé ngeunaan kahirupan, silih

talingakeun jeung silih pikanyaah.

4.2.25 “Handapeun Langit Hideung” (SKKS-06)


a. Téma

Téma dina ieu carita nya éta kamanusaan. Ieu hal nyoko kana

kahirupan masarakat di kampung kuring nu masih percaya kana ayana jalma

nu munjung, nyaritakeun kahirupan sapopoé, tur ayana kabiasaan masarakat

492

ngawangkong nu can puguh bebenerananan. Ieu hal katitén tina cutatan di

handap.

Tepas imah téh rada lega, lampitna hérang balas didariukan tatangga-

tatangga nu sok ngahaja ngalayung pasosoré… (48/3)

“Ieuh, di lembur urang mah saréréa ogé geus tarerangeun, yén Gan

Wiria téh munjung,” pokna (50/1)

b. Fakta Carita

1) Galur


Galur dina ieu carita, nya éta galur maju. Ieu galur dimimitian ku

tatangga nu daratang ka imah kuring keur ngiuhan. Ti dinya bijil omongan

ngeunaan Gan Wiria nu disangka Munjung. Teu lila jol si Ujang, anak Nyi

Anah bari huhujanan. Soréna si Ujang panas, tuluy diubaran ka dukung

peutingna. Si ujang dimandian tengah peuting, awakna teu disimbutan.

Isuk-isukna si ujang tilar dunya. Upama dibagankeun, ieu galur téh saperti

di handap.

A ---------- B --------------- C --------- D ---------- E


Dumasar jumlah galurna, ieu carita miboga galur sub-galur. Nya

éta carita anu nyaritakeun dua carita tapi masih patali nu hiji jeung nu

séjénna.


Dumasar kepadatanana, ieu carita miboga galur padet. Nya éta

midangkeun carita sacara gancang tur kajadianan dalit.

(d) Dumasar Eusi

493

Dumasar eusina, galur ieu carita téh nya éta galur pemikiran. Dina

ieu carita pondok, dicaritakeun kumaha pamikiran masarakat ngeunaan

pasualan kahirupan nu karandapanana.

2) Palaku

Palaku dina ieu carita aya sabelas, nya éta (SKKS-06:48/1) Ijah,

(SKKS-06:48/4) Bi Mamah, (SKKS-06:49/5) Nyi Anah, (SKKS-06:49/7) Si

Ujang, (SKKS-06:49/9) Cép Entu, (SKKS-06:49/8) Juragan Wiria, (SKKS-

06:50/7) Ki Ja’I, (SKKS-06:50/7) Si Uju, (SKKS-06:50/7) Nyi Erum, (SKKS-

06:53/6) Pa Samhari, jeung Ceuk Idah (SKKS-06:54/2).


Dumasar kalungguhanana, palaku dina ieu carita aya palaku utama

jeung tambahan. Palaku utamana nya éta Ijah (SKKS-06:48/1), Bi Mamah

SKKS-06:48/4), Nyi Anah (SKKS-06:49/7), jeung Si Ujang (SKKS-

06:49/9). Ari nu tambahannana nya éta (SKKS-06:49/7) Nyi Anah,

(SKKS-06:49/9) Si Ujang, (SKKS-06:49/8) Cép Entu, (SKKS-06:50/7)

Juragan Wiria, (SKKS-06:50/7) Ki Ja’I, (SKKS-06:50/24) Si Uju, (SKKS-

06:51/7) Nyi Erum, (SKKS-06:53/6) Pa Samhari, jeung Ceuk Idah

(SKKS-06:54/2).


Dumasar penampilanana aya protagonis jeung antagonis. Palaku

protagonis nya éta (SKKS-06:48/1) Ijah, (SKKS-06:49/7) Nyi Anah,

(SKKS-06:49/9) Si Ujang, (SKKS-06:49/8) Cép Entu, jeung (SKKS-

06:49/7) Juragan Wiria. Ieu palaku bisa katitén tina cutatan di handap.

“Muga-muga baé enya jeung Cép Entu, hariwang sotéh bisi teu

aya,” ceuk Nyi Anah…” (49/9)

Peuting éta kuring milu ngemitan. Kira kira pukul dalapan jol

GanWiria, bojona, jeung Cép Entu, putra nu kari hij-hijina.

Ningali simbut budak nyinglid téh Ceuk Idah ngarongkong ti

dituna mah rék menerkeun meureun. (54/2).

494

Palaku antagonis dina ieu carita nya éta (SKKS-06:48/4) Bi

Mamah, (SKKS-06:51/6) Nyi Erum, jeung (SKKS-06:53/2) Pa Samhari.

Ieu hal katitén tina kalakuan Bi Mamah jeung Nyi Erum nu sok

ngagogoréng Gan Wiria, sarta Pa Samhuri (dukun).

“Ari Nyai, geus réa nu manggihan,” ceuk Bi Mamah. “apan

pamajikanan sakitu reunceumna emas-emasna,” Nyi Anah

mencrong kana beungeut Bi Mamah.” (50/4).

(c) Dumasar Watek

Dumasar wangun watekna, palaku dina ieu carita watakna basajan.

Ieu hal katitén tina babari kapanggihna/dipikawanohna watek-watek

palaku.Dumasar mekar henteuna watek palaku, dina ieu carita ngawengku

palaku statis jeung palaku dinamis. Palaku statis nya éta (SKKS-06:48/1)

Ijah, (SKKS-06:48/4) Bi Mamah, (SKKS-06:49/9) Si Ujang, (SKKS-

06:49/12) Cép Entu, (SKKS-06:49/8) Juragan Wiria, (SKKS-06:50/7) Ki

Ja’I, (SKKS-06:50/7) Si Uju, (SKKS-06:51/6) Nyi Erum, (SKKS-06:53/2)

Pa Samhari, jeung (SKKS-06:54/2) Ceuk Idah. Sedengkeun palaku

dinamisna nya éta , (SKKS-06:49/8) Nyi Anah. Ieu hal katitén tina sipat

Nyi Anah nu babari kapangaruhan ku omongan tatangga-tatanggana.


Dumasar pencerminanana, palaku dina ieu carita ngawengku

palaku tipikal jeung palaku nétral. Palaku tipikal nya éta Palaku statis nya

éta (SKKS-06:49/8) Nyi Anah, (SKKS-06:48/1) Ijah, (SKKS-06:48/4) Bi

Mamah, (SKKS-06:49/9) Si Ujang, jeung (SKKS-06:49/12) Cép Entu. Ari

palaku nétral nya éta (SKKS-06:49/12) Juragan Wiria, (SKKS-06:50/7) Ki

Ja’I, (SKKS-06:50/7) Si Uju, (SKKS-06:51/2) Nyi Erum, jeung (SKKS-

06:53/2) Pa Samhari, jeung (SKKS-06:54/2).

3) Latar

495




Tabél 4.138

Data Latar SKKS-06


Tpt Wkt Sos

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

1. SKKS-06:48/2 Kampung

2. SKKS-06:48/3 Ngalayung

3. SKKS-06:48/3 Pasosoré

4. SKKS-06:48/4 Sababaraha poé rérés tandur

5. SKKS-06:48/4 Di tepas

6. SKKS-06:49/9 Gigireun

7. SKKS-06:50/1 Munjung

8. SKKS-06:50/7 Pakalongan

9. SKKS-06:50/7 Gunung Kromong

10. SKKS-06:51/8 Hujan nu munjung

11. SKKS-06:52/14 Isuk-isuk

12. SKKS-06:52/14 Dapur

13. SKKS-06:53/2 Dukun

14. SKKS-06:54/2 Peuting

15. SKKS-06:54/2 Pukul dalapan

16. SKKS-06:55/3 Tengah peuting

17. SKKS-06:55/3 Di buruan

18. SKKS-06:55/3 Pukul dua peuting

19. SKKS-06:55/4 Tabuh dalapan

(a) Tempat

Latar tempat dina ieu carita nya éta kampung, di tepas, gigireun,

Pakalongan, Gunung Kromong jeung di buruan. Ieu hal katitén tina

cutatan di handap.

“Kampung kuring téh teu kaasup kampung gedé, sabab paling

réa ogé imah-imah nu aya di dinya téh ngan ukur pupuluhan

suhunan...” (48/2).

“... Kuring ogé keur ngalangseu di tepas, bari ngageberan awak

ku hihid...” (48/4).

496

“…manéhna ngésod ka gigireun kuring bari ngarongkong

seupaheun.’(49/9).

(b) Waktu

Waktu dina ieu carita nya éta pasosoré, sababaraha poé rérés

tandur, isuk-isuk, peuting, pukul dalapan, tengah peuting, pukul dua

peuting, jeung tabuh dalapan. Ieu hal katitén tina cutatan di handap.

“... Tepas imah téh rada lega, lampitna hérang balas didariukan

tatangga-tatangga nu sok ngahaja ngalayung pasosoré…”

(48/3).

“Isukna, isuk kénéh pisan Nyi Anah geus norojol ka dapur…”

(52/14).

(c) Sosial

Latar sosial dina ieu carita nya éta munjung, hujan nu munjung,

jeung dukun. Ieu hal katitén tina cutatan di handap.

“Ieuh, di lembur urang mah saréréa ogé geus tarerangeun, yén

Gan Wiria téh munjung” pokna. (50/1).

“… Sugan mah hujan nu munjung ieu mah…” (51/8).


Unsur semiotik anu aya dina carpon SKKS-06 ngawengku opat ikon, tujuh

indéks, jeung dua simbol.

a. Ikon


métaforis wungkul.

Tabél 4.139



Img. Dgm. Mfr.

497

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. SKKS-06:48/4 Siga keur

udag-

udagan

Dina ieu carita,

mega jeung angin

diumpamakeun keur

silih udag. Ieu


di handap.

... Poé keur

meujeuhna

nongtoréng, sanajan

kitu sagumpluk

mega ngabelegbeg

beulah kidul, katiup

angin siga keur

udag-udagan...

2. SKKS-06:49/1 Asa

dirérab

Mangrupa istilah

nalika urang

ngarasa kapanasan.

Ieu kecap biasa

dilarapkeun upama

kaayaan hiji jalma

nu aya di hareupeun

seuneu. Ieu katitén

tina cutatan di

handap.

“Alah, mani asa

dirérab!”

Omongna...

3. SKKS-06:49/1 Tiis Mangrupa hiji

kecap nu biasana

dilarapkeun kana

kaayaan cai. Dina

ieu carita, kecap tiis

dilarapkeun kana

kaayaan nu iuh. Ieu


di handap.

“... Sugan baé di

dieu mah rada tiis.”

4. SKKS-06:53/4 Kawas

ruhak

Mangrupa kecap nu

nuduhkeun barang

anu panas. Ieu

kecap dipaké pikeun

498


Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

mapandékeun awak

Ujang anu panas.

... Saluar awakna

panas mani kawas

ruhak, ambekanana

jiga nu ampeg.

b. Indéks


fisik, réngkak paripolah, jeung sora. Éta bisa katitén dina data tabél ieu di

handap.

Tabél 4.140



(1) (2) (3) (4) (5)

1. SKKS-06:48/4 Ngageberan

awak

Réngkak

paripolah

Pagawéan kuring

lantaran ngarasa

hareudang. Ieu


handap.

... Kuring ogé geur

ngalangseu di tepas,

bari ngageberan

awak ku hihid...

2. SKKS-06:50/6 Geleger guludug Gejala

alam

Mangrupa hiji gejala

alam nu nuduhkeun

keur hujan badag. Ieu


handap.

... Sabot kitu geleger

499


(1) (2) (3) (4) (5)

guludugti kajauhan...

3. SKKS-06:50/8 Paralak-paralak Sora Mangrupa sora nu

asalna tina luhureun

suhunan. Ieu sora téh

ciri ayana hujan. Ieu


handap.

Paralak-paralak

hujan mimiti turun,

baradag pisan,

geleger guludug tarik

pisan...

4. SKKS-06:52/3 Mucicid Gejala

fisik


tina awak nu

kahujanan. Ieu


handap.

... Geus kitu mah léos

waé manéhna balik

bari nungtun

budakna nu bajuna

jibreg jeung mucicid

kabulusan.

5. SKKS-06:53/4 Geuneuk Gejala

fisik

Mangrupa kausalitas

tina kaayaan awak

anu keur gering. Ieu


handap.

Kuring gura-giru ka

imahna, enya baé

budak téh panas mani

nyebrét. Beungeutna

mani geuneuk...

6. SKKS-06:54/5 Noroktok Gejala

fisik


tina kaayaan awak

ujang anu tiris. Ieu


handap.

“Naha maké entong

500


(1) (2) (3) (4) (5)

disimbutan, karunya

ieuh, sakitu

noroktokna tiriseun,”

ceuk Ceuk Idah.

7. SKKS-06:55/4 Jejeritan jeung

jujungkelan

Réngkak

paripolah


tina kaayaan émosi

anu teu kakontrol

lantaran Si Ujang

maot. Ieu katitén tina

cutatan di handap.

Saeunggeus

dimandian budak téh

kalah beuki kacida,

isukna, kira-kira

tabuh dalapan budak

téh maot. Kuring

mapalér Nyi Anah nu

jejeritan jeung

jujungkelan di

buruan...

c. Simbol


simbol tina kaayaan tempat anu pinuh ku panyiksa jeung kanyeri. Ieu bisa

katitén dina tabél di handap.

Tabél 4.141



(1) (2) (3) (4)

1. SKKS-06:53/ Cai kembang tujuh

rupa

Cai kembang tujuh rupa

mangrupa simbol ayana itungan

501


(1) (2) (3) (4)

tujuh anu dianggap sakral dina

wengkuan kosmologi Sunda,

Dina ieu carpon kembang tujuh

rupa dipaké ku dukun keur

ngamandian Si Ujang. Ieu


... engké peuting bapaka dieu

deui bari mawa lodong keur

mandi Si Ujang, caina cai

kembang tujuh rupa keur

panyinglar...

2. SKKS-06:54/1 Duit Mangrupa simbol tina panuhun

atawa rasa kaingetan. Ieu katitén


Méméh indit Pa Samhari

dibahanan duit ku Nyi Anah

keur meuli kembang basana.


a. Ajén Sosial


ngébréhkeun tilu ajén sosial.

Tabél 4.142




(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

1. SKKS-06:48/3 Ngémploh

2. SKKS-06:56/1 Rido

3. SKKS-06:56/2 Malakal

maot

Tina tabél di luhur katitén ayana ajén sosial kaéndahan jeung agama.

Éta ajén kapanggih dina cutatan di handap.

1) Ajén Kaéndahan

502

Ajén kaéndahan témbong dina data SKKS-06:48/3, anu

ngagambarkeun sawah anu héjo ngémploh.

2) Ajén Kaagamaan

Data ajén kaagamaan nyampak dina SKKS-06:56/1, anu

ngagambarkeun ridona Ceuk Idah basa rék méré ongkos keur ngubaran Si

Ujang ka klinik. Data SKKS-06:56/2, ngébréhkeun ayana kayakinan yén

anu nyabut nyawa jalma téh nya éta Malakal Maot kalawan hakékatna

Gusti Alloh SWT.

b. Ajén Budaya


lima beas ajén budaya anu diwincik kana genep ajén anu béda-béda.

Tabél 4.143



Keterangan T É A Sn. K SI.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. SKKS-06:56/1 Rido

2. SKKS-06:56/2 Malakal maot

3. SKKS-06:54/2 Gan Wiria

ngalongok

4. SKKS-06:54/2 Ngemitan

5. SKKS-06:55/4 Mapalér

1) Ajén Agama

Data ajén kaagamaan nyampak dina SKKS-06:56/1, anu

ngagambarkeun ridona Ceuk Idah basa rék méré ongkos keur ngubaran Si

Ujang ka klinik. Data SKKS-06:56/2, ngébréhkeun ayana kayakinan yén

anu nyabut nyawa jalma téh nya éta Malakal Maot kalawan hakékatna

Gusti Alloh SWT.


503

Ajén solidaritas nyampak dina dua data data SKKS-06:54/2 jeung

SKKS-06:55/4. Dua data SKKS-06:54/2 ngébréhkeun ayana rasa

solidaritas Gan Wiria jeung Ceuk Idah ka kulawarga Nyi Anah basa Si

Ujang keur gering.

Data SKKS-06:55/4 ngébréhkeun ayana solidaritas salaku papada

tatangga anu boga kawajiban silih talingakeun, kaasup silih pikanyaah

upama aya salah sahiji anu kamusibahan.

4.2.26 “Hama” (SKKS-07)


a. Téma

Téma dina ieu carita nya éta kamanusaan. Ieu hal nyoko kana

kahirupan masarakat désa nu pagawéanana ngolah taneuh. Téma dina ieu

carita téh miharep sangkan masarakat leuwih sadar kana kajadian nu

lumangsung. Ieu di handap mangrupa sawatara cutatan nu ngagambarkeun

téma di luhur.

…Isuk-isuk Ua Istri geus gogorowokan. Kakara mulang ti sawah

kulon… (57/3)

…Can sepuh-sepuh teuing Ua téh. tapi tatangga mah sok nyarebut

Ua Sepuh waé, bubuhan Ua Pameget dipisepuh ku saréréa... (60/2)

b. Fakta Carita

1) Galur


Dumasar kana runtuyan waktuna, galur dina ieu carita nya éta

galur maju. Dimimitian tina kahandeueulan Ua Istri kana kaayaan sawah

anjeunna nu kakeunaan ku hama. Ieu kajadian dicaritakeun ka dulur-

dulurna. Tina éta obrolan Ua Istri mutuskeun nyieun sawahna jadi balong

pikeun dipelakan lauk jeung lélé. Ieu kaputusan Ua téh teu hasil, lantaran

balongna anggeur kakeunaan ku hama.

504

Upama dipolakeun, runtuyan waktu dina ieu carpon bisa katitén di

handap.

A ---------- B --------------- C --------- D ---------- E


Ditilik tina jumlah galurna, ieu carita téh miboga galur tunggal. Ieu

hal lantaran nyaritakeun saurang palaku nu ngalaman pasualan dina hirup.


Ditilik tina kritéria kepadatanana, ieu carita miboga galur anu

padet. Caritana dicaritakeun kalayan gancang. Lantaran miboga hubungan

anu dalit jeung inti carita.

(d) Dumasar Eusi

Dumasar kana eusina, ieu carita miboga galur peruntungan. Ieu hal

lantaran ngébréhkeun kaayaan nasib anu tumiba/karandapan ku palaku.

Ieu hal katitén tina wabah hama nu kaalaman ku Ua.

2) Palaku

Palaku dina ieu carita aya 12 urang nya éta Ua Istri (SKKS-07:57/1),

Indung Kuring (SKKS-07:57/4), Kuring (SKKS-07:57/4), Beurit (SKKS-

07:58/3), Kungkang (SKKS-07:58/5), Bi Asih (SKKS-07:58/5), Kang Dadang

(SKKS-07:59/7), Ua Pameget (SKKS-07:60/3), Ceu Mirah (SKKS-07:61/1),

Ceu Nining (SKKS-07:61/1), Bayawak (SKKS-07:61/5), jeung Mang Ipan

(SKKS-07:61/6).


Dumasar kalungguhanana, palaku dina ieu carita ngawengku palau

uatama jeung palaku tambahan. Palaku utama dina ieu carita nya éta Ua

Istri (SKKS-07:57/1), Kuring (SKKS-07:57/4). Ari palaku tambahanana

nya éta Indung Kuring (SKKS-07:57/4), Bi Asih (SKKS-07:58/3), Kang

Dadang (SKKS-07:59/7), Ua Pameget (SKKS-07:60/3), Ceu Mirah

505

(SKKS-07:61/3), Ceu Nining (SKKS-07:61/5), jeung Mang Ipan (SKKS-

07:61/6).


Ditilik tina penampilanana, palaku dina ieu carita ngawengku

palaku protagonis jeung palaku antagonis. Palaku protagonis dina ieu

carita nya éta Ua Istri (SKKS-07:57/1). Ieu hal katitén tina cutatan di

handap.

… Najan saréréa pada terang Ua téh pangjugalana di lembur

kuring mah, tapi da tara ningalikeun anjeun. Ka sawah ka

kebon tara tinggaleun… (60/2).

Palaku séjénna nu kaasup protagonis nya éta Indung Kuring

(SKKS-07:57/4), Kuring (SKKS-07:57/4), Bi Asih (SKKS-07:58/5), Kang

Dadang (SKKS-07:59/7), Ua Pameget (SKKS-07:60/3), Ceu Mirah

(SKKS-07:61/1), Ceu Nining (SKKS-07:61/1), jeung Mang Ipan (SKKS-

07:61/6).

(c) Dumasar Watek

Ditilik tina wangunna watekna, palaku dibagi kana palaku basajan

jeung palaku kompléks. Palaku basajanna nya éta Indung Kuring (SKKS-

07:57/4), Beurit (SKKS-07:58/3), Kungkang (SKKS-07:58/5), Bi Asih

(SKKS-07:58/5), Kang Dadang (SKKS-07:59/7), Ua Pameget (SKKS-

07:60/3), Ceu Mirah (SKKS-07:61/1), Ceu Nining (SKKS-07:61/1),

Bayawak (SKKS-07:61/5), jeung Mang Ipan (SKKS-07:61/6). Éta palaku

téh disebut palaku basajan lantaran sipatna statis, gampang dipikawanoh

jeung gampang diinget. Ieu hal katitén tina watek palaku-palaku di luhur

nu relatip stabil.

Ari nu kompléksna nya éta Ua Istri (SKKS-07:57/1) jeung Kuring

(SKKS-07:57/4). Disebut kompléks lantaran miboga watek nu sawaktu-

waktu bisa barobah, tur sipatna dinamis. Ieu hal katitén tina watek Ua nu

bageur tapi sakapeung sok gogorowokan nunjukeun kakeuheulna.

506

…Isuk-isuk Ua Istri geus gogorowokan. Kakara mulang ti

sawah kulon…(57/3)

… Najan saréréa pada terang Ua téh pangjugalana di lembur

kuring mah, tapi da tara ningalikeun anjeun. Ka sawah ka

kebon tara tinggaleun… (60/27).

Ditilik tina mekar henteuna watek, palaku dibagi jadi palaku statis

jeung palaku dinamis. Palaku statis nya éta Indung Kuring (SKKS-

07:57/4), Beurit (SKKS-07:58/3), Kungkang (SKKS-07:58/5), Bi Asih

(SKKS-07:58/5), Kang Dadang (SKKS-07:59/7), Ua Pameget (SKKS-

07:60/3), Ceu Mirah (SKKS-07:61/1), Ceu Nining (SKKS-07:61/1),

Bayawak (SKKS-07:61/5), jeung Mang Ipan (SKKS-07:61/6). Ari nu

dinamis nya éta Ua Istri (SKKS-07:57/1) jeung Ua Istri (SKKS-07:57/1).


Dumasar pencerminanana, palaku aya palaku tipikal jeung palaku

nétral. Palaku tipikal nya éta Ua Istri (SKKS-07:57/1) jeung Ua Istri

(SKKS-07:57/1). Ari palaku nétral dina ieu carita nya éta Indung Kuring

(SKKS-07:57/4), Bi Asih (SKKS-07:58/5), Kang Dadang (SKKS-

07:59/7), Ua Pameget (SKKS-07:60/3), Ceu Mirah (SKKS-07:61/1), Ceu

Nining (SKKS-07:61/1), jeung Mang Ipan (SKKS-07:61/6).

3) Latar




Tabél 4.144

Data Latar SKKS-07


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

507


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

1. SKKS-07:57/1 Sababaraha Poé

2. SKKS-07:57/1 Ambek-ambekan

3. SKKS-07:57/3 Isuk-isuk

4. SKKS-07:58/3 Hama beuki mahabu


6. SKKS-07:58/4 Tilu usum

7. SKKS-07:58/5 Samingu deui

8. SKKS-07:58/5 Di luar

9. SKKS-07:58/6 Gara-gara Éyang Sepuh

10. SKKS-07:59/6 Nyobaan melak lélé dumbo

11. SKKS-07:60/1 Sabulan

12. SKKS-07:60/3 Di Subang

13. SKKS-07:60/4 Kamari

14. SKKS-07:60/4 Keukeuh

15. SKKS-07:61/1 Dipelakan lélé dumbo

16. SKKS-07:61/3 Sisi balong

17. SKKS-07:61/4 Ngawakwak

18. SKKS-07:61/6 Unggal peuting

19. SKKS-07:61/6 Di balong

20. SKKS-07:62/3 Dibedahkeun

(a) Tempat

Latar tempat dina ieu carita aya opat, nya éta di di luar (SKKS-

07:58/5), di Subang (SKKS-07:60/3), sisi balong (SKKS-07:61/3), jeung

di balong (SKKS-07:61/6).Ieu hal katitén tina cutatan di handap.

…Bubuhan ngariung imah téh , mun aya nu ngobrol di luar sok

langsung tingtorojol,…(58/5).

…Mang Ipan, nu imahna sisi balong, nyaritakeun unggal

peuting ngadéngé nu gogojoboran di balong … (61/6)

… réngsé ngabedahkeun, Ua Istri damelna ngan ngalungsar

waé dinasaung sisi balong … (62/4)

(b) Waktu

508

Waktu nu digunakeun dina ieu carita nya éta sababaraha poé, isuk-

isuk, ayeuna, tilu usum, samingu deui, sabulan, kamari, jeung unggal

peuting. Ieu hal katitén tina cutatan di handap.

… Enya ayeuna mah nyawah téh, geus tilu usum ngan gagal

waé … (58/4)

… Nyieunna gé ampir sabulan digawéan ku sapuluh urang …

(60/1)

… Komo kamari, méméh pemilu anjeunna keukeuh ngabéla

partéy kameumeutna … (60/4)

… Mang Ipan, nu imahna sisi balong, nyaritakeun unggal

peuting ngadéngé nu gogojoboran di balong … (61/6)

… Pasosoré, réngsé ngabedahkeun, Ua Istri damelna ngan

ngalungsar waé dina saung sisi balong … (62/4)

(c) Sosial

Latar sosial dina ieu carita ngawengku: ambek-ambekan (SKKS-

07:57/1), hama beuki mahabu (SKKS-07:58/3), gara-gara Éyang Sepuh

(SKKS-07:58/6), nyobaan melak lélé dumbo (SKKS-07:59/8), keukeuh

(SKKS-07:60/4), dipelakan lélé dumbo (SKKS-07:61/1), ngawakwak

(SKKS-07:61/4), jeung dibedahkeun (SKKS-07:62/3).



salapan indéks, jeung hiji simbol.

a. Ikon



Tabél 4.145

509


No. Kode Data Data

Tipe


(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. SKKS-07:57/1 Si

Monyong

Si Monyong mangrupa

citraan tina beurit nu

sungutna monyong sarta

sok ngaruksak/jadi hama

kana paré. Ieu katitén tina

cutatan di handap.

... Ngambek sotéh ka Si

Monyong, nu sok

miheulaan panén...

2. SKKS-07:57/5 Cawéhwér Cawéhwér mangrupa

gambaran tina sora jelema

anu cempréng. Ieu katitén


... kudu dikumahakeun

atuh! Mangka lain duit

leutik-leutik nu dipaké

modal téh,” soantenna nu

cawéhwér beuki tarik waé.

3. SKKS-07:59/2 Pelok Pelok mangrupa hiji hal anu

leutik. Dina ieu konteks,

pélok mangrupa gambaran

budak anu masih kénéh

leutik Ieu katitén tina

cutatan di handap.

Gandéng! Budak sagedé

peloksok ngagokan obrolan

kolot!...

4. SKKS-07:61/6 Gogojobo-

ran

Gogojoboran mangrupa

gambaran tina sora mahluk

nu keur ngojay di cai. Ieu


handap.

... Mang Ipan, nu imahna

510

No. Kode Data Data

Tipe


(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

sisi balong, nyaritakeun

unggal peuting ngadéngé nu

gogojoboran di balong...

5. SKKS-07:62/1 Bolécék Bolécék mangrupa

gambaran tina tato dina

awak. Ieu katitén tina

cutatan di handap.

... Paingan ari marab sok

asa beuki saeutik waé. Kitu

gé, huluna loba nu bolécék

garetihan...

b. Indéks


fisik, réngkak paripolah, aktualisasi, jeung corétan. Éta bisa katitén dina data


Tabél 4.146



(1) (2) (3) (4) (5)

1. SKKS-04:57/1 Baketut Gejala

fisik

Indéksikal tina kaayaan sawah

nu ku hama. Ieu katitén tina


Geus sababaraha poé Ua Istri

damelna ngan ambek-

ambekan. Semuna baketut

baé...

2. SKKS-04:57/1 Gugurunu Réngkak

paripolah

Indéksikal tina kaayaan sawah

nu ku hama. Ieu katitén tina


... Remen pisan kaperego

gugurunu nyalira...

3. SKKS-07:57/1 Ngambek Aktualisasi Indéksikal tina kakeuheul Ua

511


(1) (2) (3) (4) (5)

Istri kana kaayaan sawah nu

beak ku beurit. Ieu katitén tina


... Lain ngambek ka tatangga,

atawa ka rayi-rayina. Sok

komo ka putrana nu du amah,

lain pisan. Ngambek sotéh ka

Si Monyong, nu sok

miheulaan panén...

4. SKKS-07:57/2 Handeudeul Aktualisasi Aktualisasi tina kaayaan

sawah nu beak ku beurit. Ieu


Teu bisa ngabibisani. Saréréa

gé, nu nyawah mah tangtu

milu ngarasakeun. Ngan

meureun Ua Istri mah

handeueulna leuwih ti nu

lian...

5. SKKS-07:57/3 Gogorowokan Réngkak

paripolah

Mangrupa kalakuan Ua Istri

sabada balik ti sawah, balukar

tina kaayaan sawahna nu beak

ku hama. Ieu hal katitén tina


... Isuk-isuk Ua Istri geus

gogorowokan. Kakara mulang

ti sawah. Sigana beuki lega

waé tapak beurit téh.

6. SKKS-07:57/3 Tapak Corétan Mangrupa indéksikal tina

ayana sato nu jadi hama. Ieu


... Isuk-isuk Ua Istri geus

gogorowokan. Kakara mulang

ti sawah. Sigana beuki lega

waé tapak beurit téh.

7. SKKS-07:57/5 Mededes Gejala Indéksikal tina kaayaan paré

512


(1) (2) (3) (4) (5)

fisik nu ku hama. Ieu katitén tina

cutatan di handap.

... Kami mah geus bingung

kudu kumaha ngabasmi beurit

téh. Éta paré nu sakitu

mararontodna nepi ka

mededesna...

8. SKKS-07:58/5 Harapa Gejala

alam


hama nu ngahakanan pare. Ieu

katitén tina cutatan ieu di

handap.

... Geuning usum kamari,

saminggu deui rék panén der

kungkang. Lapur, pibuateun

téh harapa...

9. SKKS-07:58/7 Ngéwa Aktualisasi Indéksikal tina kalakuan Ua

Istri nu keukeuh. Ieu katitén


... Kuring milu nambalang.

Sok ngéwa tuda ari Ua Istri

geus nyarios kitu téh.

10. SKKS-07:59/8 Molototan Réngkak

paripolah

Indéksikal tina omongan

kuring nu ngalawan Ua Istri.

Ieu katitén tina cutatan di

handap.

... Kitu-kitu gé gedé jasana!

Can bukti deuleu, korupsina

ge! Ua Istri tangka molototan.

11. SKKS-07:62/1 Gegejrét Ringkak

paripolah

Indéksikal tina kakeuheul Ua

Istri kana kaayaan lélé. Ieu


... Ua Istri tangka gegejrét

bakat ku keuheul meureun...

12. SKKS-07:63/7 Kerung Ringkak

paripolah

Indéksikal tina kateupanujuan

Ua ka kuring, anu matalikeun

urusan tatanén ka para

refermis.


513


(1) (2) (3) (4) (5)

handap.

“Hama naon ari manéh, bet

los-los ka kaum réformis…,”

taar Ua mani kerung.

13. SKKS-07:63/9 Ngagoak Réngkak

paripolah

Ngagoak mangrupa indéksikal

tina rasa nyeuri lantaran ceuli

Kuring anu dipurilitkeun ku

Ua. Ieu katitén tina cutatan di

handap.

... Tarik pisan ayeuna mah.

Kuring ngagoak. Lambey Ua

beuki ngawet.

c. Simbol


simbol tina ayana jalma-jalma anu ngaruksak sistem nagara. Ieu bisa katitén

dina tabél di handap.

Tabél 4.147



(1) (2) (3) (4)

1. SKKS-07:58/7 Hama nagara Hama nagara mangrupa simbol tina

kahirupan nu ngaruksak kana tatanan

nagara. Ieu mangrupa gambaran tina

kaayaan di kampung kuring nu salah

sahiji pajabatna korupsi. Ieu katitén


... Mana kitu gé hama paré téh

ngaganti hama nu geus léngsér.

Bédana, itu mah hama nagara, ari ieu

mah hama nu ngaruksak patani...

514


a. Ajén Sosial



Tabél 4.148




(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

1. SKKS-07:61/5 Ampun Gusti


Tina tabél di luhur, kapanggih ayana data sosial kaagamaan nu

nyangkaruk dina ieu carita.

Ajén Kaagamaan

Ajén kaagamaan nyampak dina Ampun Gusti (SKKS-07:61/5)

jeung Alhamdulillah (SKKS-07:62/3). Data SKKS-07:61/5 ngébréhkeun

kahanjakal lantaran Ua Istri ningali laukna paraéh, tapi teu bisa kumaha

sabab sanajan saréatna lantaran aya bayawak, hakékatna mah lantaran

Alloh SWT.

b. Ajén Budaya


lima ajén budaya anu diwincik kana opat ajén anu béda-béda.

Tabél 4.149

515




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. SKKS-07:57/2 Ngajuta

2. SKKS-07:58/1 Sarempak tanam

3. SKKS-07:60/1 Karunya

4. SKKS-07:61/5 Ampun Gusti


Dumasar tabél di luhur, kapanggih aya hiji téori, hiji ékonomi, dua

agama, hiji ajén kawasa, jeung hiji ajén solidaritas.

1) Ajén Téori

Data SKKS-07:58/1 ngébréhkeun ayana solusi pikeun nyingkahan

hama anu mahabu, nya éta ku cara sarempak tanam, atawa melak parena

babarengan. Tapi, lantaran di lembur mah upama aya anu ngurus sawah

téh silih bantuan gawé, upama melak jeung panénna babarengan, aya

kamungkinan kurang anu gawé mantuan lantaran pada-pada ngurus

sawahna séwang-séwangan.

2) AjénAgama

Ajén agama nyampak dina Ampun Gusti (SKKS-07:61/5) jeung

Alhamdulillah (SKKS-07:62/3). Data SKKS-07:61/5 ngébréhkeun

kahanjakal lantaran Ua Istri ningali laukna paraéh, tapi teu bisa kumaha

sabab sanajan saréatna lantaran aya bayawak, hakékatna mah lantaran

Alloh SWT.


Data SKKS-07:60/1 ngébréhkeun rasa mangkarunyakeun ka Ua

anu nyieun balong gedé salila sabulan keur melak lélé dumbo, tapi teu

kapaké.

516

4.2.27 “Nu Mulang ti Panyabaan” (SKKS-08)


a. Téma

Tema carpon SKKS-08 nya éta réligi, ieu téma nyoko kana

kakawasaan Pangéran kana nangtukeun nasib jeung takdir jalma, gambaran

kaagamaan jeung kapercayaan palaku kana agama jeung ajawan nu aya dina

agama. Ieu téma kaagamaan katitén tina kagiatan anu lumangsung sarta dina

palaku nyanghareupan kahirupan dibarengan ku ajaran jeung kapercayaanana

kana agama.

Tina téma ieu pangarang miharep sangkan dina nyanghareupan hirup

jalma kudu sumerah ka Pangéran, sarta kudu sujud sukur narima ni’mat, nasib,

jeung takdir ti Pangéran sanajan henteu saluyu jeung pangharepan, ku sabab

naon anu dipikahayang can tangtu hadé keur manéhna. Ieu di handap

mangrupa sawatara cutatan anu ngagambarkeun téma.

... Ngan munajat ka Gusti, muga-muga dipaparin milik leuwih ti

kitu. Nya lumayan usaha téh dibarengan pareng jeung keyeng mah.

(67/6)

... Harita kuring sujud bari ngagukguk ceurik ngucapkeun sukur ka

Pangéran. Horéng Panangan Anjeunna hakékatna mah nu nyandak

lokét kuring téh, sangkan kuring leupas tina balai ... (67/1)

b. Fakta Carita

1) Galur


Dumasar kana runtuyan waktuna ieu carpon kaasup kana galur

campuran, nya éta carita anu ngagabungkeun antara galur maju jeung

galur mundur dina caritaanana. Dimimitian ku galur maju datangna

Ahmad ti panyabaan, di tengah carita nya éta galur mundur anu

nyaritakeun pangalaman Ahmad di panyabaan, jeung ahir carita nya éta

galur maju anu sadatangna Ahmad salamet, Ahmad jeugn kulawarga

ngalaksanakeun sukuran.

517

E Mangrupa mangsa Ahmad datang ka imah ti panyabaan. DI

mangrupa mimitina konflik nya éta kareuwas boh Ahmad atawa

kulawargana nalika ninggali Ahmad balik padahal geus disangka maot ku

kulawargana. A, B jeung C mangrupa mangsa ka tukang nalika Ahmad

kacopétan jeung digawé di panyabaan, sarta kasalahpahaman kulawarga

Ahmad anu nganggep Ahmad geus maot lantaran idéntitas Ahmad aya

dina mayit anu ruksak. D2 mangrupa ahir carita yén sabenerna Ahmad can

maot, salila sababaraha bulan ka tukang téh aya di panyabaan nya éta

usaha keur anak-pamajikan.

Upama dipolakeun, runtuyan waktu dina carpon bisa katitén saperti

di handap.

E -------- D1 -------- A -------- B -------- C -------- D2


Ditilik tina kritéria jumlah galurna, ieu carpon miboga leuwih ti

hiji galur (Sub-galur). Ieu hal dilantaranan galur caritana loba, anu

némbongkeun saurang palaku Ahmad anu balik ti panyabaan, tuluy

nyaritakeun Ahmad basa dipanyabaan, ahirna nyaritakeun kahirupan

jaman kiwari.


Ditilik tina kritéria kepadatanana, ieu carpon miboga galur anu

padet nya éta midangkeun carita sacara gancang. Lantaran diébréhkeun ku

palaku utamana sacara langsung, kajadian-kajadian anu dicaritakeun dina

ieu carpon miboga hubungan anu dalit jeung inti carita. Palaku Ahmad anu

mulang ti panyabaan, nyaritakeun kajadian Ahmad di panyabaan, sarta

hasil Ahmad tepungna danang jeung kulawargana.

518

(d) Dumasar Eusi

Dumasar eusina, galur ieu carpon kaasup galur peruntungan. Ieu

galur patali jeung carita anu ngébréhkeun kaayaan nasib anu tumiba anu

karandapan ku palaku utama Ahmad. Naon anu jadi nasib anu karandapan

ku Ahmad dina kahirupan, boh kasusah boh kasenang. Ahmad anu pareng

jeung keyeng ngahontal kahirupan anu bagja.

2) Palaku

Dina Carpon SKKS-08, aya dua belas urang palaku, nya éta Ahmad

(SKKS-08:65/3), Imas (SKKS-08:64/1), Tukang béca (SKKS-08:64/1), Mang

Amil (SKKS-08:65/12), Pulisi (SKKS-08:66/2), Si Nyai (SKKS-08:66/4),

Kondéktur (SKKS-08:66/6), Tukang copét (SKKS-08:67/1), Mang Kuwu

(SKKS-08:67/3), Si Ujang (SKKS-08:68/4), Ema (SKKS-08:68/5), jeung

Bapa (SKKS-08:68/6). Dalapan urang palaku méré pangrojong kana eusi galur

carita, sésana opat urang palaku utama minangka bagian tina pangalaman anu

dilakonkeun.


Dumasar kana kalungguhanna, Ahmad, Imas, jeung Mang Kuwu

mangrupa palaku utama. Anu sacara langsung ayana paguneman sacara

langsung ngébréhkeun prosés interaksi antara palaku.

Dalapan palaku séjénna mangrupa palaku-palaku tambahan anu

ngarojong kana eusi caritaan, boh sacara langsung boh teu langsung. Anu

ngarojong palaku utama nya éta, SKKS-08:65/12, SKKS-08:66/21, SKKS-

08:67/3 jeung SKKS-08:66/6. Para palaku anu ngan salaku panglengkep

carita atawa pangrojong carita kalawan teu langsung nya éta SKKS-

08:66/2, SKKS-08:68/4, SKKS-08:68/5, SKKS-08:68/6, jeung SKKS-

08:64/1.

519


Ditilik tina Penampilan, hampir sakabéh palaku dina ieu carpon

kaasup kana palaku protagonis, iwal tukang copét nu nyokot lokét Ahmad

basa dina mobil. Ieu bisa katitén dina cutatan di handap.

... Tiluan maot sapada harita, sababaraha urang tatu. Malah

cenah, nu maot téh aya nu ruksak pisan awakna, nepi ka hésé

kanyahoan saha-sahana. Harita kuring sujud bari ngagukguk

ceurik ngucapkeun sukur ka Pangéran. Horéng Panangan

Anjeunna hakékatna mah anu nyandak lokét kuring téh,

sangkan kuring leupas tina balai. (67/1)

(c) Dumasar Watek


utama nya éta Ahmad, Imas, jeung Mang Kuwu miboga watek basajan,

euweuh palaku anu watekna kompléks. Sakabéh palaku utama watekna

basajan jeung statis ti mimiti caritaan nepika ahirna caritaan.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Ahmad, Imas, jeung Mang

Kuwu mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun sakabéh palaku tambahan



3) Latar




Tabél 4.150

Data Latar SKKS-08


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. SKKS-08:64/1 Tilu minggu

2. SKKS-08:64/2 Buruan imah

520


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

3. SKKS-08:64/2 Hareupeun panto

4. SKKS-08:64/1 Salat magrib

5. SKKS-08:65/14 Kamar


7. SKKS-08:66/5 Terminal

8. SKKS-08:66/4 Usaha


10. SKKS-08:68/4 Ladang késang


(a) Tempat

Aya opat tempat dina SKKS-08, nya éta buruan imah (SKKS-

08:64/2) anu mangrupa latar mimiti ahmad ti panyabaan, hareupeun panto

(SKKS-08:64/2) anu mangrupa anjogna ahmad nepina di imah, kamar

(SKKS-08:65/14) anu mangrupa rohangan di mana pamajikan Ahmad

nyokot bukti yén Ahmad geus maot, jeung Terminal (SKKS-08:66/5) anu

mangrupa tempat Ahmad naék tutumpakan keur ngahontal tempat nu

ditujuna nya éta imah.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya lima latar, nya éta tilu minggu

(SKKS-08:64/1) anu mangrupa lilana waktu Ahmad dipanyabaan,

waktusalat magrib(SKKS-08:64/1) anu mangrupa waktu datangna Ahmad

ka imahna, saminggu (SKKS-08:66/4) anu mangrupa lilana waktu Ahmad

di Jakarta, kamari (SKKS-08:67/7) anu mangrupa waktu kajadian anu geus

kaliwat nalika Ahmad di panyabaan , jeung tengah peuting (SKKS-

08:68/7) anu mangrupa datangna Ahmad di imah sarta waktu sukuran

Ahmad di imahna.

(c) Sosial

Dumasar kana tabél di luhur, bisa katitén yén aya dua latar sosial

dina ieu carpon. éta dua latar sosial aya nu mangrupa kabiasaan hirup,

521

saperti usaha anu mangrupa kawajiban Ahmad salaku salaki dina

nganapkahan pamajikan (SKKS-08:66/4) jeung cara mikir saperti ladang

kesang hasil usaha Ahmad kudu dibikeun ka pamajikan (SKKS-08:68/4).


Unsur semiotik anu aya dina carpon SKKS-08 ngawengku dua ikon,

salapan indéks, jeung hiji simbol.

a. Ikon



Tabél 4.151



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. SKKS-08:64/4 Jajantungna

asa didudut

Ngumpamakeun

kareuwas jeung

kahariwang Ahmad

kana kajadian anu

katingali jeung

karasa nalika

imahna ramé ku nu

ngaji. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

... Tapi barang sadar

yén anu

ngagerendeng ngaji

téh keur tahlilan,

jajantungna asa

didudut, sukuna

ngeleper. Guprak

koperna ragrag

522


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

2. SKKS-08:68/7 Ditumbu Ditumbu ilaharna

dibasakeun kana

barang anu

ditumbu/disambung

keun. Dina ieu

kontéks, ditumbu

nya éta kagiatan anu

saenggeus kagiatan

nu saméméhna. Ieu

katiten dina cutatan

di handap.

... Diluluguan ku

Mang Amil tahlilan

diganti ku sukuran,

ditumbu nanggap

lalakon nu karék

mulang.

b. Indéks


fisik, aktualisasi, jeung réngkak paripolah. Éta bisa katitén dina data tabél ieu

di handap.

Tabél 4.152



(1) (2) (3) (4) (5)

1. SKKS-08:64/1 Dodongkoan

nganuhunkeun

Réngkak

paripolah

Ngumpamakeun katumarima

tukang béca ku sabab leuwihna

mayar ongkos ti Ahmad

(konsumén). Ieu katitén dina

cutatan di handap.

523


(1) (2) (3) (4) (5)

... Rurusuhan, teu inget kana

pamulang ti tukang béca, teu

ngarérét acan waktu tukang béca

dodongkoan nganuhunkeun...

2. SKKS-08:65/1 Molotot teu

ngiceup-

ngiceup

Gejala fisik Lantaran ninggali hal anu ahéng.


... Pamajikanana anu kabeneran

kaluar ti kamar, barang ngarérét

kana panto, ngajengjen molotot teu

ngiceup-ngiceup...

3. SKKS-08:65/1 Kocéak Sora Sora ngocéak balukar tina

pamajikan Ahmad ninggali hal

anu ahéng nya éta ninggali Ahmad

anu dianggep geus maot. Ieu


... Kocéak, bru, bari sasambat ka

salakina, hadéna nu

pangdeukeutna rikat nampanan.

4. SKKS-08:66/1 Maot Gejala fisik Lantaran mobil anu

ditumpakanana ku Ahmad

tabrakan. Ieu katitén dina cutatan

di handap.

... Surat ti Kantor Polisi Jakarta nu

ngabéjakeun yén Ahmad maot

alatan mobil nu ditumpakanana

tabrakan.

5. SKKS-08:66/4 Usaha mucekil Aktualisasi Usaha Ahmad anu mucekil

lantaran bisnis anu dijalankeunana

lancar. Ieu katitén dina cutatan di

handap.

... Jaba ti usaha mucekil lantaran

nu nyokot kriditan mayar, loba

deui nu pesen barang, babakuna

baju bordélan ajangeun lebaran...

6. SKKS-08:66/6 Ngalelemu

malah

ngaririhan

Réngkak

Paripolah

Palaku kondéktur anu ngarasa

karunya ningali kaayaan Ahmad

anu kaleungitan duitna. Ieu katitén


524


(1) (2) (3) (4) (5)

Teu kurang-kurang kondéktur

ngalelemu malah ngaririhan

supaya jadikeun rék mulang mah,

soal ongkos cenah, teu kudu

dipikiran.

7. SKKS-08:66/6 Keukeuh

mugen

Réngkak

Paripolah

Palaku Ahmad anu tetep embung

narima pitulung kondéktur ku

lantaran embung nyusahkeun sarta

kahayangna néangan bekel keur

kulawargana di imah. Ieu katitén


... Kuring keukeuh mugen, kajaba

teu ngeunah teu kudu ngongkos,

naon anu rék dibikeun ka

pamajikan keur balanja...

8. SKKS-08:67/2 Tingharuleng Réngkah

paripolah

Indéksna sakabéh palaku anu aya

di imah Ahmad tingharuleng

ninggali kakawasaan Pangéran

jeung dongéng Ahmad. Ieu katitén


Ngadéngé dongéng Ahmad,

saréréa tingharuleng...

9. SKKS-08:67/3 Ka dieu Aktualisasi

penunjuk

Mangrupa kecap panunjuk kana

tempat anu dituju ku Pulisi nalika

ngirimkeun idéntitas Ahmad. Ieu


... Meunang katerang ti Pulisi,

KTP nu dikirimkeun ka dieu téh

kapanggih tina lokét mayit nu

ruksak téa...

c. Simbol


simbol tina barang-baang anu berharga. Ieu bisa katitén dina tabél di handap.

525

Tabél 4.153



(1) (2) (3) (4)

1. SKKS-08:66/6 Duit, surat-

surat, KTP

Duit mangrupa alat pembayaran nu sah

dina ngalakukeun hal anu patali jeung

ékonomi sarta kabutuhan hirup. Dina ieu

kontéks, duit mangrupa hal anu dianggap

berharga. Surat-surat anu dimaksud

ilaharna mangrupa surat berharga

kendaraan. KTP ogé ogé mangrupa

simbol idéntitas anu penting salaku

warga nagara. Ieu katitén dina cutatan di

handap.

... Mangkaning sakabéh duit jeung surat-

surat kaasup KTP, aya dina lokét...


a. Ajén Sosial



Tabél 4.154



Bnr End Mrl Agm

(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8)


2. SKKS-08:64/4 Ngaji 3. SKKS-08:64/4 Tahlilan 4. SKKS-08:66/6 Munajat ka Gusti 5. SKKS-08:66/6 Dipaparin milik 6. SKKS-08:67/1 Sujud 7. SKKS-08:67/1 Sukur 8. SKKS-08:67/1 Pangéran

9. SKKS-08:68/7 Sukuran

526

Dumasar tabél di luhur, bisa katitén aya hiji anu ngandung ajén

bebeneran, dua ajén moral, jeung dalapan ajén agama.

1) Ajén Bebeneran jeung Ajén Kaagamaan

Ajén bebeneran dina ieu carpon patali jeung ajén agama dina data

SKKS-08:67/1 anu mangrupa pasualan anu diébréhkeun ku pangarang

ngeunaan yén jalma téh percaya kana ayana Pangéran anu nagtukeun nasib

jeung takdir jalma. Ku kituna, salaku jalma kudu bisa sujud jeung sukur ka

Pangéran. Éta bisa katitén dina cutatan ieu di handap.

... Tiluan maot sapada harita, sababaraha urang tatu. Malah

cenah, nu maot téh aya nu ruksak pisan awakna, nepi ka hésé

kanyahoan saha-sahana. Harita kuring sujud bari ngagukguk

ceurik ngucapkeun sukur ka Pangéran. Horéng Panangan

Anjeunna hakékatna mah anu nyandak lokét kuring téh,

sangkan kuring leupas tina balai. (67/1)

Tina cutatan di luhur, bisa katitén hubungan antara ajén bebeneran

jeung ajén agama, yén Pangéran téh aya anu mangrupa ajén bebeneranana,

sarta saupama jalma percaya ayana Pangéran tangtu jalma bakal miboga

agama sarta nyaho ajaran-ajaranana. Dina ieu carita Ahmad percaya yén

takdir jeung nasib ditangtukeun ku Pangéran sarta sikep Ahmad kana hal

éta sukur jeung sujud kana naon anu jadi takdir jeung nasibna.


Salian ti hubungan ajén bebeneran jeung ajén agama, aya ogé

patalina ajén moral jeung ajén agama, katitén dina data SKKS-08:66/25.

Ieu data ngébréhkeun hubungan ajén moral kana kalakuan anu hadé anu

dipiboga ku jalma patali jeung kalakuan anu diparéntahkeun nurutkeun

agama. Anu dicaritakeun yén Ahmad munajat ka Gusti nalika meunang

musibah, éta mangrupa kalakuan anu hadé nurutkeun agama jeung

masarakat.

527

Data SKKS-08:66/6 anu mangrupa cutatan dipaparin milik, yén

Ahmad miharep ka Pangéran muga-muga musibah anu kaalamanana

ngadatangkeun milik anu leuwih ti kitu.

3) Ajén Kaagamaan

Data ajén agama anu sacara husus aya dina data salat magrib

(SKKS-08:64/1), ngaji (SKKS-08:64/4), tahlilan (SKKS-08:64/4), sujud

(SKKS-08:67/1), sukur (SKKS-08:67/1), jeung sukuran (SKKS-08:68/7).

Ieu data ngébréhkeun kapercayaan anu diagem anu nyoko kana ajaran

agama anu diparéntahkeun ka jalma ku Pangéran. Ieu data mangrupa

ajaran agama anu dipercaya jeung dilaksanakeun ku Ahmad jeung para

palaku séjénna dina kahirupanana.

b. Ajén Budaya



Tabél 4.155



T É A Sn. K Sl.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)


2. SKKS-08:64/4 Tahlilan

3. SKKS-08:65/4 Lailaha ilalloh

4. SKKS-08:65/1 Istigfar

5. SKKS-08:65/6 Ngusapan

6. SKKS-08:66/4 Allah Rohman-

Rohim

7. SKKS-08:66/4 Usaha mucekil

8. SKKS-08:66/4 Melang

9. SKKS-08:66/6 Munajat ka Gusti

10 SKKS-08:67/1 Sujud

11. SKKS-08:67/1 Sukur

12. SKKS-08:67/1 Pangéran

528


T É A Sn. K Sl.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)

13. SKKS-08:67/2 Muji kaagungan

Pangéran

14. SKKS-08:67/5 Alhamdulillah,

nuhun Gusti

15. SKKS-08:68/7 Sukuran

Dumasar kana data anu kapanggih dina tabél di luhur aya lima ajén

teorina, hiji ajén ékonomi, dua belas ajén agama, jeung dua ajén solidaritas.

1) Ajén Téori

Ajén téori patali jeung ajén agama nya éta ngeunaan tahlilan,

sujud, sukur, jeung Pangéran. Dina ieu carita ngeunaan ajén téori yén

Ahmad mikawanoh ayana téori jeung konsép dina prosés ngajén alam

sabudéureun anu patali jeung kapercayaan kana kaagamaan.

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi ngan aya hiji nya éta data usaha mucekil (SKKS-

08:66/4). Katitén dina ieu cutatan Ahmad ngalaman karaharjaan dina

usaha bisnisna, nepi ka bisa mangaruhan kana kaayaan ékonomi

kulawargana jadi leuwih senang.

3) Ajén Agama

Ajén agama dina ieu carpon réa pisan nya éta ngeunaan sikep

jeung kalakuan Ahmad kana agama boh dina ngalaksanakeun ibadah anu

geus matok nya éta solat, boh ibadah séjénna anu nangtukeun sikep

Ahmad dina hirupna anu teu jauh tina ajaran agama nya éta Islam.


Ajén solidaritas dina ieu carpon aya dua nya éta nya éta dina data

SKKS-08:65/6 jeung data SKKS-08:66/4 ieu ngébréhkeun kanyaah jeung

kacinta Ahmad ka anak jeung pamajikanana.

529

4.2.28 “Nu Datang Wanci Sareupna” (SKKS-09)


a. Téma

Téma carpon SKKS-09 nya éta kaadilan sosial, ieu téma nyoko kana

gambaran status sosial palaku anu aya dina ieu carpon. Jalma anu boga

kalungguhan luhur anu boga kakawasaan nyepeng sagalana jeung anu

mangaruhan jalma sahandapeunana. Ieu carpon némbongkeun gambaran jalma

anu marebutkeun korsi jabatan kumaha carana pasti ditedunan asal kahontal

kahayangna. Ayana béda status antara Danang jalma leutik anu jadi pagawé

leutik jeung anu jadi gegeden jeung pingpnan anu boga kakawasaan anu

hakiki.

Tina téma anu diébréhkeun, pangarang miharep nu boga jabatan kudu

bisa ngarangkul jeung adil ka nu sahandapeunana. Ieu di handap mangrupa

salasahiji cutatan anu ngagambarkeun kakawasaan hiji jalma anu nyepeng

nasib karyawanna atawa bawahanana.

... Ti mimiti gawé di pausahaan swasta, tuluy kaluar, ku sabab

remen henteu sapagodos jeung pingpinan. Saenggeus kaluar

ngalamar jadi pagawé nagri, milu tésting, katarima. Geus katarima,

mimilikan téh bet pareng jadi tukang migawé pagawéan batur,

salah sahijina nulis buku keur promosi jabatan pa Arman.

Saleuheung dipénta tulung ku pa Arman, maké dibéré imbalan nu

pantes. Ka dieunakeuna mah éstuning kerja bakti... (75/6)

b. Fakta Carita

1) Galur


Dumasar kana runruyan waktuna, ieu carpon kaasup kana galur

campuran, nya éta carita anu ngagabungkeun antara galur maju jeung

galur mundur dina caritaanana. Dimimitian ku galur maju katitén tina

cutatan taun ieu mangsa Danang sakulawarga geus pindah ka imah

anyarna, di tengah carita nya éta galur mundur anu nyaritakeun Danang

dititah nulis buku ku pa Arman. Jeung ahir carita nya éta galur maju anu

530

nyaritakeun pa Arman nepungan Danang jeung kulawargana ka imah

anyarna anu teu kahaja papanggih jeung pamajikan Danang di toko buku.

E Mangrupa mangsa Danang sakulawarga geus pindah ka imah

anyarna. DI mangsa Danang di imah ukur duaan jeung anakna ku lantaran

pamajikan jeung anak awéwéna keur indit ka toko buka. A, B jeung C

mangrupa mimitina konflik nya éta anu nyaritakeun Danang dititah nulis

buku ku pa Arman pikeun sarat diangkatna jabatan pa Arman jadi kapala

kantor nepi ka pa Arman dipecat ku lantaran dituding korupsi. D2

mangrupa ahir carita nya éta patepung deui antara Danang jeung pa Arman

anu dipikasonona, sanajan pa Arman geus lain dunungana di kantor tapi

anjeunna tetp nyaah ka Danang jeung kulawarga.


di handap.

E -------- D1 -------- A -------- B -------- C -------- D2



hiji galur (Sub-galur). Ieu hal dilantaranan galur caritana loba, anu

némbongkeun saurang palaku Danang anu balik pindah imah lantaran jasa

dununganan anu baheula nya éta pa Arman, tuluy nyaritakeun di kantor

Danang anu kapalan masih ku pa Arman nepi ka dipecatna pa Arman jadi

kapala kantor aklatan dituding korupsi, ahirna nyaritakeun kahirupan

jaman kiwari anu tepungna deui Danang jeung pa Arman.





ieu carpon miboga hubungan anu dalit jeung inti carita. Palaku Danang

anu mulang pindah ka imah anyarna, nyaritakeun kajadian antara raketna

531

Danang jeung Pa Arman kapala kantorna, sarta hasil ahirna Danang

ditepungkeun deui jeung Pa Arman.

(d) Dumasar Eusi



karandapan ku palaku utama Danang sakulawarga jeung Pa Arman. Naon

anu jadi nasib anu karandapan ku Danang jeung Pa Arman dina kahirupan,

boh kasusah boh kasenang.

2) Palaku

Dina Carpon SKKS-09 aya dua belas urang palaku, nya éta Irfan

(SKKS-09:69/2), Irma (SKKS-09:69/2), Fenty (SKKS-09:69/2), Danang

(SKKS-09:69/1), Réréncangan Danang (SKKS-09:70/6), Pamajikan Danang

(SKKS-09:71/2), Pa Arman (SKKS-09:71/1), Bu Guru (SKKS-09:70/7),

Pingpinan (SKKS-09:71/6), Pa Sasmita (SKKS-09:73/6), Mira (SKKS-

09:75/6), jeung Ganda (SKKS-09:75/6).


Dumasar kalungguhanana, Danang, pamajikan Danang, jeung pa

Arman mangrupa palaku utama. Anu sacara langsung ayana paguneman

sacara langsung ngébréhkeun prosés interaksi antara palaku.

Salapan palaku séjénna mangrupa palaku-palaku tambahan anu

ngarojong kana eusi caritaan, boh sacara langsung boh teu langsung. Anu

ngarojong palaku utama nya éta, Irfan (SKKS-09:69/2), Irma (SKKS-

09:69/2) jeung Fenty (SKKS-09:69/2). Para palaku anu ngan salaku

panglengkep carita atawa pangrojong carita kalawan teu langsung nya éta

Réréncangan Danang (SKKS-09:70/6), Bu Guru (SKKS-09:70/7),

Pingpinan (SKKS-09:71/6), Pa Sasmita (SKKS-09:73/6), Mira (SKKS-

09:75/6), jeung Ganda (SKKS-09:75/6).

532


Ditilik tina Penampilan, hampir sakabéh palaku dina ieu carpon

kaasup kana palaku protagonis, iwal pingpinan anu ngarasa

kalungguhanan luhung nepi ka sagala anu diparéntahkeunana kudu

kalangsana sarta sakabéh pagawé kudu turut kana paréntah jeung

kahayangna, antukna saupama karyawan atawa pagawéna henteu turut

bakal ngabalukarkeun dipecat.

(c) Dumasar Watek


utama nya éta Danang, pamajikan Danang, jeung pa Arman miboga watek

basajan, euweuh palaku anu watekna kompléks. Sakabéh palaku utama

watekna basajan jeung statis ti mimiti caritaan nepika ahirna caritaan. Iwal

ti Irfan anu miboga watek statis ku sabab Irfan budak kénéh acan can

panceg kapribadianana. Watek Irfan gumantung sikep palaku anu

hubungan langsung jeung manéhna. Ieu bisa katitén dina cutatan di

handap.

... Licik Papap mah, ari ka Irfan sareng Tétéh sakola tara

kenging bolos, sanaos hujan ogé kedah mios wé. Papap licik,”

Panon budak ngadilak, biwirna kurawed. Leuh kumaha

ngécéskeunana ari nu kieu? (70/6)

“Coba mun Papap teu bolos, panginten ngiringan dipotrét teras

lebet kana koran, teras bu Guru sareng réréncangan Irfan

ningali,” biwirna anu tadina kuraweud téh robah jadi

nyéréngéh.(70/7)


Ditilik tina pencerminan palakuna, Danang, pamajikan Danang,

jeung pa Arman mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun sakabéh palaku

tambahan kaasup palaku nétral anu ngan saukur aya dina eusi carita, teu


533

3) Latar




Tabél 4.156

Data Latar SKKS-09


Tpt. Wkt. Sos.

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. SKKS-09:69/1 Di imah

2. SKKS-09:69/2 Solat Asar

3. SKKS-09:69/2 Gigireun tempat koran

4. SKKS-09:70/1 Taun ieu

5. SKKS-09:70/1 Préstasi

6. SKKS-09:70/13 Kamar

7. SKKS-09:71/1 Pajabat

8. SKKS-09:71/2 Wakil Kapala

9. SKKS-09:71/6 Pingpinan

10. SKKS-09:71/5 Jalma leutik

11. SKKS-09:71/7 Ngamprah imah

12. SKKS-09:73/6 Lima bulan

13. SKKS-09:73/6 Kantor



16. SKKS-09:74/3 Luar Imah

17. SKKS-09:76/6 Pangadilan

18. SKKS-09:77/2 Mingkin Seuseut

19. SKKS-09:78/2 Magrib

20. SKKS-09:75/6 Kantor Puseur

(a) Tempat

Aya tujuh tempat dina SKKS-09, nya éta di imah (SKKS-09:69/1)

anu mangrupa imah anyar Danang jeung kulawarga, gigireun tempat koran

(SKKS-09:69/2) anu tempat diukna Irfan anak bungsu Danang, kamar

(SKKS-09:70/13) anu mangrupa kamar Irfan basa ninggali indung jeung

lanceukna datang ti toko buku, kantor (SKKS-09:73/6) anu mangrupa

tempat gawéna Danang jeung pa Arman sarta babaturanana, Luar Imah

(SKKS-09:74/3) nalika Danang mapag pamajikanana jeung anak

534

awéwéna, Pangadilan (SKKS-09:76/6) tempat pa Arman disidang lantaran

dituding korupsi, jeung Kantor Puseur (SKKS-09:75/6) anu mangrupa

tempat pelantikan pajabat ésélon.

(b) Waktu

Latar waktu dina ieu carpon aya genep latar, nya éta solat asar

(SKKS-09:69/2) anu mangrupa waktu Danang ngalaksanakeun solat, taun

ieu (SKKS-09:70/1) nuduhkeun kaayaan mangsa carita carpon, lima bulan

(SKKS-09:73/6) lilana waktu ti saenggeus mikeun hasil buku ka pa

Arman, ayeuna (SKKS-09:73/7) anu mangrupa waktu lunasna imah

Danang , kamari (SKKS-09:73/7) anu mangrupa waktu nu geus kaliwat,

jeung magrib (SKKS-09:78/2) anu mangrupa waktu pa Arman balik ti

imah Danang.

(c) Sosial

Dumasar kana tabél di luhur, bisa katitén yén aya genep latar sosial

dina ieu carpon. éta dua latar sosial aya nu mangrupa kabiasaan

hirup,sawangan hirup, jeung status sosialna, saperti préstasi (SKKS-

09:70/1) sawangan Danang kana kamampuh anakna, pajabat (SKKS-

09:71/1) mangrupa kalungguhan hiji jalma, wakil kapala (SKKS-09:71/2)

mangrupa kalungguhan pa Arman saméméh diangkat jadi kapala,

pingpinan (SKKS-09:71/6) mangrupa status sosial, jalma leutik (SKKS-

09:71/5) mangrupa sawangan Danang kana kaayaan kulawargana,

ngamprah imah (SKKS-09:71/7) mangrupa kabiasaan hirup Danang anu

sok ngamprah atawa nginjeum duit, jeung mingkin seuseut (SKKS-

09:77/2) mangrupa cocoba Ahmad nalika usaha di pangumbaraan.



salapan indéks, jeung dua simbol.

535

a. Ikon



Tabél 4.157



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. SKKS-09:71/2 Teu gugur

teu angin

Ngupamakeun

euweuh tanda naon-

naon ka kulawarga

Danang lantaran

kadatang gegeden ka

imah. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Boh kuring, boh

pamajikan, bubuhan

teu gugur teu angin

ujug-ujug

kasumpingan

gegeden...

2. SKKS-09:71/5 Haté

norowéco

Ngupamakeun

kapanasan Danang

basa kadatangan

gegeden ka Imah. Ieu


handap.

... Haté norowéco ku

rupa-rupa kapanasaran

téh diantep wéh, teu

sing kedal...

3. SKKS-09:72/13 Dada asa aya

nu nonjok

Danang ngupamakeun

dadana ditonjok, ku

lantaran dipapancénan

ngetik buku dina

waktu anu samporét.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

536


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

Meg, dada asa aya nu

nonjok. Na ieu jelema,

ku asa

ngagampangkeun

naker, nulis buku kudu

anggeus jero dua

minggu? Henteu lieur

mah?

4. SKKS-09:73/4 Haté nu

rumeuk

ngadadak

caang

Ngupamakeun haté

Danang anu asalna

cangcaya jadi yakin

ku lantaran aya

sumanget ti

pamajikan. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

Teu nyangka,

kekecapan pamajikan

téh jadi pangjurung

sumanget. Haté nu

tadina rumeuk téh

ngadadak caang...

5. SKKS-09:75/6 Tingtérékél Tingtérékél ilaharna

dibasakeun kana

pagawéan jelema naék

tatangkalan. Dina ieu

kontéks, tingtérékél

ngandung harti

Babaturan Danang anu

usaha pikeun

meunangkeun jabatan

anu luhung. Ieu


handap.

... Dina waktuna batur

saangkatan tingtérékél

naék jabatan, kuring

mah nambleg wé...

537


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

6. SKKS-09:75/6 Potrét Potrét mangrupa

gambar tiruan nu

aslina, ieu potrét

mangrupa potrét

babaturan Danang.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Matak pantes Si

Bungsu ngarasa héran

nangenan potrét dina

koran, kapan dina éta

potrét téh aya

sababaraha urang

babaturan...

7. SKKS-09:76/6 Tigubrag Tigubrag ilaharna

dibasakeun nalika

jelema labuh atawa

murag ti luhur ka

handap. Dina ieu

kontéks, tigubrag téh

nalika pa Arman

diturunkeun tina

kalungguhan kapala.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Imah can kungsi

dioméan, Bapa

tigubrag mantén...

8. SKKS-09:77/2 Cai nu napel

dina curuk,

cai laut nu

sakitu upluk-

aplakna

Ngupamakeun

babandingan antara

ukuran dunya jeung

ahérat ku cai. Ieu


handap.

... Ukuran dunya mah

cai nu napel dina

curuk, sedeng ahérat

mah cai laut nu sakitu

upluk-aplakna...

538


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

9. SKKS-09:77/4 Béar Béar ilaharna

dibasakeun kana béas.

Dina ieu kontéks, béar

téh kana paroman pa

Arman nu karék balik

ti pangadilan lantaran

dituduh korupsi. Ieu


handap.

... Paromanna mingkin

béar...

10. SKKS-09:78/3 Reupreupan Ngupamakeun

kaayaan hirup ka

hareupna anu teu

kasawang

kelemengna, sanajan

pasualan gedé geus

tiliwatan. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

... Geuleuyeung

angkat. Poé beuki

reupreupan, tapi hujan

geus mimiti raat.

11. SKKS-09:75/1 Asa

dibalédog

congcot

Danang ngarasa

bungah lantaran

jelema anu

dipikasonona datang

ka imah. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

... Atuda mani asa

dibaledog congcot, nu

dipikasono norojol

datang. Ieu bener-

bener ondangan Alloh.

539

b. Indéks



di handap.

Tabél 4.158



(1) (2) (3) (4) (5)

1. SKKS-09:69/1 Asa cuang

cieung

Réngkak

paripolah

Danang ngarasa keueung

lantaran di imah ukur

duaan jeung Si Bungsu. Ieu


handap.

Asa cuang cieung di imah

ukur duaan jeung Si

Bungsu téh, komo dina

kaayaan hujan ngaririncik

kawas kieu.

2. SKKS-09:69/2 Teu genah

pikiran

Aktualisasi Danang anu ngarasa teu

genah haté basa ningali

berita, lantaran pamajikan

jeung anakna can bailk ka

imah. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Atuda mun lain kuis

jeung gosip ngeunaan artis,

nya berita anu matak teu

genah pikiran...

3. SKKS-09:70/6 Ngadilak Réngkak

Paripolah

Ngadilak mangrupa simbol

sikep ayana kaambek jeung

kakuciwa jelema. Ieu

mangrupa kaambek Irfan

ka Danang anu nyangka

Bapana bolos tina

pagawéan. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

540


(1) (2) (3) (4) (5)

... Licik Papap mah, ari ka

Irfan sareng Tétéh sakola

tara kenging bolos, sanaos

hujan ogé kedah mios wé.

Papap licik,” Panon budak

ngadilak, biwirna

kurawed...

4. SKKS-09:69/3 Eureun

langganan

Réngkak

paripolah

Pamikiran Danang anu

leuwih mentingkeun

kabutuhan anu utama.

pangabutuh Danang jeung

kulawarga nambahan,

antukna leuwih milih

henteu langgan kana

majalah. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Enya, kapan geus lila

eureun langganan majala,

atuda duitna réa kacocéng

ku kabutuhan sakola

barudak...

5. SKKS-09:71/2 Iris lantaran

hujan terus-

terusan

Gejala alam Mangrupa kajadian di

imah Danang, imahna anu

iris lantaran hujan anu

terus-terusan. Ieu katitén


... Najan hujan teu

ngagebrét, ari ku terus-

terusan mah teu burung

nembus kana lalangit,

bubuhan kenténg bocor

ampir sakurilingna...

6. SKKS-09:73/6 Dibenum Aktualisasi Diangkatna kalungguhan

pa Arman ti wakil kapala

jadi kapala. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Pa Arman dibenum jadi

kapala kantor, ngagentos

pa Sasmita anu marén

alatan pangsiun...

541

c. Simbol

Simbol anu kapanggih dina ieu carpon aya dua simbol, éta bisa katitén


Tabél 4.159



(1) (2) (3) (4)

1. SKKS-09:72/14 Sarjana Sarjana mangrupa simbol jelema

anu geus lulus kuliahna dina strata

kahiji. Ieu katitén dina cutatan di

handap.

... Piraku sarjana cicing ditempat

kieu?...

2. SKKS-09:77/2 Ahérat Ahérat mangrupa simbol tempat

kahirupan saeunggeus dunya anu

langsung. Ieu mangrupa

babandingan pa Arman antara

bumi jeung ahérat téh béda. Ieu


... Ti dinya, Bapa jadi manggih

babandingan antara dunya jeung

ahérat...


a. Ajén Sosial



Tabél 4.160




(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

1. SKKS-09:69/2 Solat asar

2. SKKS-09:71/1 Korupsi

542



(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

3. SKKS-09:75/1 Alloh

4. SKKS-09:76/6 Jabatan téh

amanat

5. SKKS-09:76/6 Ngemban

amanat téh

beurat

6. SKKS-09:76/6 Sumerah pasrah

ka Gusti

7. SKKS-09:77/1 Jalma pinter

8. SKKS-09:77/2 Béda antara

dunya jeung

ahérat

9. SKKS-09:77/2 Ati-ati milih

titincakan

10. SKKS-09:77/2 Sanggeus maot

aya kahirupan

11. SKKS-09:78/2 Diduakeun ku

Bapa, sing

saréhat, sing

saralamet

1) Ajén bebeneran

Dumasar kana tabél di luhur, bisaa katitén aya dalapan data anu

ngandung ajén bebeneran tina prosés ngajén alam sabudeureun nya éta

korupsi, Alloh, jabatan téh amanah, ngemban amanat téh beurat, jalma

pinter, bédana antara dunya jeung ahérat, ati-ati milih titincakan, jeung

saengeus maot aya kahirupan. Dina ieu carita yén éta data ngébréhkeun

ajén bebeneran anu nyata jeung aya di lingkungan masarakat.

2) Ajén Moral

Data ajén sosial moral nya éta aya dina data SKKS-09:71/1 nya éta

korupsi anu mangrupa kalakuan nu goréng nurutkeun masarakat, sanajan

dina carita Pa Arman dituding henteu ngalakukeun korupsi, jeung data

SKKS-09:78/2 nya éta Pa Arman anu miharep sangkan Danang

sakulawarga diséhatkeun jeung disalamétkeun dina hirupna.

543

3) Ajén Kaagamaan

Data ajén kaagamaan katitén dina data SKKS-09:69/2 nya éta solat

anu mangrupa hal anu diwajibkeun, kitu ogé anu dilaksanakeun ku

Danang salaku hamba Alloh, SKKS-09:74/1 nya éta dina agama islam

ayana kakawasaan Alloh, SKKS-09:76/6 anu mangrupa sikep Danang anu

miboga agama tangtuna sumerah ka Gusti, data anu patali jeung ajén

bebeneran nya éta SKKS-09:77/2 ieu data patali jeung ajén bebeneran nya

áta bédana antara dunya jeung ahérat dumasar agama, jeung SKKS-

09:77/2 anu percaya ayana kahirupan geus maot.

b. Ajén Budaya


tujuh belas ajén budaya anu diwincik kana genep ajén anu béda-béda.

Tabél 4.161



Kat T É A Sn. K Sl.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. SKKS-09:69/2 Salat asar

2. SKKS-09:70/8 Dirangkul

3. SKKS-09:71/1 Korupsi

4. SKKS-09:71/5 Jalma leutik

5. SKKS-09:72/14 Dipaparin cuti

6. SKKS-09:73/2 Dipangmayarkeun

7. SKKS-09:73/2 Dibantuan

8. SKKS-09:73/5 Pagawéan anggeus

dina waktuna

9. SKKS-09:73/7 Ladang ngahutang

10. SKKS-09:74/4 Dijajapkeun

11. SKKS-09:75/1 Alloh

12. SKKS-09:75/2 Pangmésérkeun

13. SKKS-09:76/6 Sumerah pasrah ka

Gusti


544


Kat T É A Sn. K Sl.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

15. SKKS-09:77/2 Sanggeus maot aya

kahirupan

16. SKKS-09:77/2 Jalma pinter

17. SKKS-09:77/2 Maot

Dumasar kana data anu kapanggih dina tabél di luhur, katitén ayana

tilu ajén téori, dua ajén ékonomi, genep ajén agama, dua ajén budaya

kakawasaan, jeung genep ajén budaya solidaritas.

1) Ajén Téori

Ajén téori dna ieu carita patali jeung ajén bebeneran, katitén dina

data SKKS-09:77/2 ngeunaan téori jalma pinter anu sabenerna, SKKS-

09:77/2 ngeunaan ayana téori jeung bebeneran saenggeus maot aya deui

kahirupan di ahérat, jeung SKKS-09:71/1 ngeunaan korupsi anu tangtu

disebut kitu téh lantaran boga kalakuan anu goréng. Téori séjén patali

jeung ajén agama, anu nétélakeun yén sanggeus hiji jalma maot, bakal aya

deui kahirupan anu abadi, nya éta ahhérat. Ieu hal ditandeskeun dina data

ngeunaan kritéria jalma pinter. Jalma pinter lain jalma anu loba nyangking

gelar, tapi anu bisa ngalwungkeun haté jeung uteukna nepi ka ngarasa

yakin yén sanggeus jalma maot, bakal aya deui kahirupan.

2) Ajén Ékonomi

Ajén ékonomi katitén dina data jalma leutik (SKKS-09:71/5) jeung

ladang ngahutang (SKKS-09:73/7). Éta data ngagambarkeun kaayaan

ékonomi kulawarga Danang mangsa masih kénéh jadi jama sangsara.

Tapi, manéhna boga motivasi sangkan bisa menyat tina kahirupanna, nepi

ka jadi jalma beunghar. Hanjakalna ajén ékonomi bisnis anu aya dina

pamikiranna teu luyu jeung aturan moral ogé kaagamaan anu salila ieu

diajarkeun ku indungna. lantaran harta, manéhna mopohokeun Pangéran.

545

3) Ajén Agama

Data ajén agama katitén dina data SKKS-09:69/2 nya éta solat anu

mangrupa kawajiban, kitu ogé anu dilaksanakeun ku Danang salaku

hamba Alloh, SKKS-09:74/1 nya éta dina agama Islam ayana kakawasaan

Alloh, SKKS-09:76/2 anu mangrupa sikep Danang anu miboga agama

tangtuna sumerah ka Gusti, data SKKS-09:76/2 anu percaya ayana

kahirupan geus maot, jeung data SKKS-09:77/2 nya éta sukur Danang ka

Alloh jeung ayana kayakina yén saeunggeus maot aya kahirupan deui di

ahérat.

4.2.29 “Bulan Mabra di Madinah” (SKKS-10)


a. Téma

Téma carpon SKK-10 nya éta kamanusaan, ieu téma nyoko kana

gambaran kacinta jeung kanyaah “kuring” ka nu jadi anak “Jalu” jeung

minantu “Eulis”. Hubungan antara indung jeung anak bakal kacipta saupama

duanana pada silih pikanyaah jeung silih ajénan kahayang masing-masing. Ieu

carpon némbongkeun gambaran hubungan anu teu harmonis antara bésan

jeung anakna “Eulis” lantaran henteu nurut kahayangna anu kawin jeung Jalu

jalma teu boga. Nepi ka Eulis maot, indungna can bisa narima jeung

mikanyaah deui ka Eulis ogé ka Jalu anu jadi minantuna. Tapi dina ahir carita,

mangsa bésan balik munggah haji, bésan ngarasa salah jeung ménta hampura

ka “kuring” jeung Jalu, sarta Jalu diaku ku bésan. Panyangka “kuring” éta

mangrupa kakawasaan Pangéran, muka jalan kasadaran ka bésan waktu di

Madinah.

Tina téma anu diébréhkeun, pangarang miharep salaku kolot kudu bisa

ngarojong jeung narima anu jadi kahayang anak, salila éta henteu ngalanggar

hukum, boh hukum agama boh hukum nagara. Ieu dihandap mangrupa

sawatara cutatan anu ngagambarkeun éta téma.

546

... Disiram ku kanyaah, taya barang kinasihan. Éstu kawas

nanggeuy endog beubeureumna. Dijieun bebelahan nyawa,

sisirihan tulang téh lain bohong. Kari-kari bet milih nyaah ka batur

bari teu nurut kana kahayang kolot. Kaharti lamun kolotna kacida

ngarasa kuciwana, nepi ka luas ‘ngabuang’ Eulis tina jajaran

kulawargana. (81/1)

...Bulan mabra, tembus kana jajantungan. Kuring anu keur

hareugeueun nyaksian Si Jalu tungkul bari diusapan ku

‘indungna’.(84/6)

b. Fakta Carita

1) Galur



maju, nya éta carita anu ngaruntuy ti mimiti nepi ka ahir caritaan. Carita

dimimitian ku Kuring anu henteu bisa poho ka Eulis anu geus maot, inget

ku bageur jeung soléhna Eulis nu daék dibawa sangsara ku salakina,

padahal Eulis teu dipika rido ku indungna nepi Eulis ‘dibuang’ tina jajaran

kulawarga. Ahir carita anu pikasediheun tapi bagja, nya éta sadarna bésan

nepi ka ngaku Jalu anakna. A Mangrupa mangsa Kuring anu henteu bisa

poho ka Eulis anu geus maot, inget ku bageur jeung soléhna Eulis nu daék

dibawa sangsara ku salakina. B, C, D, mangrupa rasa kuciwa jeung

keuheul Kuring ka Bésan lantaran henteu mikanyaah Eulis, nepi ka Eulis

‘dibuang’ tina jajaran kulawarga ku kolotna. E Mangrupa Ahir carita anu

pikasediheun tapi bagja, nya éta sadarna bésan nepi ka ngaku Jalu anakna

sok sanajan Eulisna mah geus maot.


di handap.

A -------- B -------- C -------- D -------- E



hiji galur (Sub-galur). Ieu hal dilantaranan galur caritana kadang-kadang

547

aya carita anu geus kaliwat ngaliwatan sawangan jalma séjén, anu

némbongkeun saurang palaku Kuring inget jeung nyawang mangsa ka

tukang nya éta mangsa Eulis hirup kénéh.





ieu carpon miboga hubungan anu dalit jeung inti carita. Konflik antara

palaku Kuring jeung bésan ti mimiti nepi ka ahir carita anu silih

ngahampura tina kasalahan masing-masing.

(d) Dumasar Eusi



karandapan ku palaku utama antara kulawarga Kuring jeung kulawarga

bésan nu henteu harmonis. Naon anu jadi masalah antara kulawarga

Kuring jeung bésan aya dina kahirupan anu nyata, nya éta antara kolot

jeung anak anu boga kahayang anu béda.

2) Palaku

Dina carita SKKS-10 aya genep palaku, nya éta Eulis (SKKS-

10:79/1),Kuring (Mamah) (SKKS-10:79/1), Si Jalu/salaki Eulis (SKKS-

10:79/3), Tatangga anyar (Pamajikan) (SKKS-10:80/1), Tatangga anyar

(Salakina) (SKKS-10:80/1), Bésan Istri/kolot Eulis (SKKS-10:80/2), jeung

Bésan pameget/ kolot Eulis (SKKS-10:80/2). Opat urang palaku méré

pangrojong kana eusi katut galur carita, sésana dua palaku anu ngan

ngalengkepan eusi carita.


Dumasar kalungguhanana, Kuring, Eulis, Jalu, Besan istri jeung

pameget mangrupa palaku utama. Anu sacara langsung ayana paguneman

sacara langsung ngébréhkeun prosés interaksi antara palaku.

548

Dua palaku séjénna mangrupa palaku-palaku tambahan anu

ngarojong kana eusi caritaan, boh sacara langsung boh teu langsung.

Palaku tambahan nya éta Tatangga anyar (pamajikan) jeung Tatangga

anyar (salakina) katitén dina data SKKS-10:80/1.


Ditilik tina Penampilan, anu kaasup kana palaku protagonis dina

ieu carpon nya éta Kuring, Eulis, jeung Jalu jeung Tatangga anyar .

Sedengkeun anu kaasup kana palaku antagonisnya éta bésan istri jeung

pameget (kolot Eulis).

Palaku kuring mangrupa palaku protagonis lantaran

ngagambarkeun miboga sipat nu hadé ka anak jeung bésan, anu bisa

dijadikeun panutan ku nu maca. Ieu bisa katitén dina cutatan di handap.

Minangka pangdeudeukeut, unggal rék lebaran kuring sok

ngahaja ngadatangan bésan bari mawa oléh-oléh keur Eulis.

Biasana mawa lawon pibajueun jeung mukena... (80/5)

Tina cutatan di luhur, bisa katitén yén palaku Kuring miboga sipat

hadé lantaran nyaah jeung ngajénan Eulis salaku minantuna jeung

bésanna. Salian ti palaku Kuring, palaku protagonis lianna nya éta Eulis,

salaku palaku utama miboga sifat anu hadé nya éta soleh jeung bageur.

Palaku protagonis lain nya éta tatangga anyar Kuring, boh salaki

atawa pamajikanana, sanajan ngan saliwat dicaritakeunana. Ieu bisa


... Ngagugulung tatangga anu keur bulan alaeun. Tatangga

anyar kakara pindah saminggu, nepungan basa lebaran, nu

katingal tét bet jelegedegna Eulis. Kulit konéng, buuk pondok,

awak leutik tapi ngeusi. Jangkung henteu pendék henteu. Ah

naha atuh harita gauk kuring ceurik bari ngeukeuweuk budak

nu keur kakandungan munggaran. Budak olohok teu ngartieun,

tapi basa diharéwosan ku salakina, manéhna jadi malik

ngusapan, bangun nu hayang némbongkeun milu béla

sungkawa. (80/1)

549

Salian palaku protagonis, dina ieu carpon aya palaku antagonis,

nya éta Besan/kolot Eulis. Cutatan anu ngébréhkeun kaantagonisanana


... Disiram ku kanyaah, taya barang kinasihan. Éstu kawas

nanggeuy endog beubeureumna. Dijieun bebelahan nyawa,

sisirihan tulang téh lain bohong. Kari-kari bet milih nyaah ka

batur bari teu nurut kana kahayang kolot. Kaharti lamun

kolotna kacida ngarasa kuciwana, nepi ka luas ‘ngabuang’

Eulis tina jajaran kulawargana. (83/1)

(c) Dumasar Watek


utama nya éta kuring, Eulis, Jalu, jeung bésan miboga watek anu

kompléks. Watek para palaku barobah boh Kuring nu asalna keuheul

jeung kuciwa ka bésan jadi bisa ngahampura kasalahan bésan, kitu ogé

boh bésan asalna henteu ngaku jeung nyaah ka Jalu (salaki Eulis) jadi

nyaah lantaran sadar kana kasalahanana. Ieu bisa katitén dina cutatan di

handap.

Kakeuheul téh beuki lila beuki jero, nepi ka eumbung panggih-

panggih acan. Lamun pareng pasalandog ogé, tara loba carita

da sok kalah hayang ceurik. Duka ku naon atuh, bet jadi asa

mangnyeurikeun, asa teungteuingaun. Boa teuing Eulis mah

geus teu aya gantar kakaitan. Ka kolot sorangan téa atuh saha

anu henteu nyaah. (80/3)

...Bulan mabra, tembus kana jajantungan. Kuring anu keur

hareugeueun nyaksian Si Jalu tungkul bari diusapan ku

‘indungna’. Nuhun Gusti. (84/6)


Ditilik tina pencerminan palakuna, Kuring, Jalu, Eulis, jeung bésan

mangrupa palaku tipikal. Sedengkeun palaku tambahan nya éta tatangga

anyar kaasup palaku nétral anu ngan saukur aya dina eusi carita, teu milu


550

3) Latar




Tabél 4.162

Data Latar SKKS-10


Tpt Wkt Sos

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. SKKS-10:79/1 Lima taun kaliwat

2. SKKS-10:79/3 Cimol

3. SKKS-10:80/1 Poéan lebaran


5. SKKS-10:80/4 Wiridan

6. SKKS-10:81/1 Welasan taun

7. SKKS-10:81/2 Pisaminggueun deui

kana lebaran

8. SKKS-10:81/2 Tanah suci

9. SKKS-10:81/4 Kudu geus beresih

lahir-batin

10. SKKS-10:83/2 Opat puluh poé

11. SKKS-10:83/7 Masjid di Madinah

12. SKKS-10:83/8 Panginten ageung dosa

ka Ceuceu

13. SKKS-10:84/4 Bulan opat belas

1) Tempat

Aya tilu tempat dina carpon SKKA-10, nya éta Cimol (SKKS-

10:79/3) anu mangrupa tempat balanja kuring jeung Eulis, Tanah Suci

(SKKS-10:81/2) anu mangrupa tempat basa bésan munggah haji, jeung

Masjid Madinah (SKKS-10:83/7) anu mangrupa tempat ngadu’a bésan

basa di Tanah Suci.

2) Waktu

Latar waktu dina carpon SKKS-10 aya tujuh, nya éta lima taun

kaliwat (SKKS-10:79/1) mangrupa lilana waktu Eulis maot, poéan lebaran

551

(SKKS-10:79/1) mangrupa waktu (Kuring) ngagugulung nu keur

kakandungan, saminggu (SKKS-10:79/1) mangrupa lilana tatangga anyar

datang, welasan taun (SKKS-10:81/1) mangrupa lilana kolot ngurus anak,

pisaminggueun deui ka lebaran (SKKS-10:81/2) anu mangrupa lilana

waktu saméméh lebaran, opat puluh poé (SKKS-10:83/2) mangrupa lilana

munggah haji bésan, jeung bulan opat belas (SKKS-10:84/4) mangrupa

waktu bésan balik hajiansarta ngaku Jalu anak.

3) Sosial

Latar sosial dina carpon SKKS-10 aya tilu, nya éta dina data

SKKS-10:80/4 nya éta wiridan anu jadi kabiasaan anu dilakukeun ku

Kuring, data SKKS-10:81/4 nya éta kudu beresih lahir batin mangrupa

kayakinan kuring pikeun saha waé anu rék munggah haji, jeung data

SKKS-10:83/8 mangrupa sawangan bésan istri kana hal anu kajadian ka

manéhna.


Unsur semiotik anu aya dina carpon SKKS-10 ngawengku 12 ikon,

dalapan indéks, jeung tilu simbol.

a. Ikon



Tabél 4.163



Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. SKKS-10:79/1 Beungeut

gamuleng

Nyitrakeun beungeut

Eulis. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

552


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

... Beungeut

gamuleung Eulis sok

kokolebatan...

2. SKKS-10:79/2 Saperti endog

sapotong

Ngupamakeun gado

Eulis saperti endog

sapotong. Ieu katitén


... Tembal Kuring bari

nyawél gadona nu

kawas endog sapotong

3. SKKS-10:79/3 Bulan madu Nyitrakeun Eulis jeung

salakina anu anyaran

kawin, anu sakuduna

mah saperti jalma

séjénna indit bulan

madu, tapi Eulis jeung

salakina henteu. Ieu


handap.

... Anggep waé keur

bulan madu, bari

jalan-jalan ka Paris...

4. SKKS-10:79/4 Asa didudut

jajantung

Ngagambarkeun rasa

Kuring anu

ditinggalkeun maot

Eulis. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Nu matak basa Eulis

nilar téh asa didudut

jajantung...

5. SKKS-10:79/5 Bulan alaeun Ngupamakeun

tatangga anyar anu

geus kakandungan

waktuna keur ngajuru.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

553


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

... Ngagugulung

tatangga anu keur

bulan alaeun...

6. SKKS-10:80/3 Gantar

kakaitan

Ngupamakeun Eulis

anu geus tangtu henteu

nyalahkeun kolotna

deui, geus ngahampura

sakabéh dosa kolotna.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Boa teuing Eulis

mah geus teu aya

gantar kakaitan. Ka

kolot sorangan téa atuh

saha anu henteu nyaah.

7. SKKS-10:81/1 Disiram Ngupamakeun

tamplokna kanyaah.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Disiram ku

kanyaah, taya barang

kinasihan...

8 SKKS-10:81/1 Kawas

nanggeuy

endog

beubeureumna

Ngupamakeun

kanyaah saperti

nanggeuy endog

beubeureumna anu

pasti dipupusti jeung

dijagaan. Ieu katitén


... Disiram ku kanyaah,

taya barang

kinasihan.Éstu kawas

nanggeuy endog

beubeureumna...

9. SKKS-10:82/1 Geuneuk

maleukmeuk

Ngupamakeun

kakeuheuljeung

kakuciwa Kuring ka

bésan.

554


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Ti wangkid ayeuna,

Abdi jangji ka Salira,

teu aya geuneuk

maleukmeuk...

10. SKKS-10:83/6 Endog lauk Ngupamakeun suku

bésan anu

ngagempeng beureum.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Jadi sampéan téh

ngagempeng beureum

sapertos endog lauk...

11. SKKS-10:84/4 Jalan gedé

sasapuan,

caang bulan

opat belas

Ngupamakeun silih

bébas dosa antara

Kuring jeung bésan.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Atuh Ceuceu nu

dikantun éstu jalan

gedé sasapuan, caang

opat belas...

12. SKKS-10:84/6 Tembus kana

jajantung

Ngupamakeun rasa

kabungah nepi kana

jajantungan. Ieu


handap.

... Bulan mabra,

tembus kana

jajantungan Kuring

anu keur

hareugeueunnyaksian

Si Jalu tungkul bari

diusapan ku

‘indungna’. Nuhun

Gusti

555

b. Indéks


fisik, réngkak paripolah, aktualisasi, jeung sora. Éta bisa katitén dina data tabél

ieu di handap.

Tabél 4.164



(1) (2) (3) (4) (5)

1. SKKS-10:79/4 Murubut

Cipanon

Gejala

fisik

Nyitrakeun kasédih

Kuring basa ninggali

tatangga anyar anu sarua

jeung dedegan Eulis

nepi ka Kuring ceurik.


di handap.

... Unggal tepung jeung

nu ngais orok, nu

dedeganana kawas

Eulis, Kuring sok

murubut cipanon...

2. SKKS-10:80/1 Gauk Sora Indéksikal tina soa

ceurik Kuring lantaran

sedih inget ka Eulis anu

geus maot. Ieu katitén


... Ah, naha atuh harita

Kuring gauk ceurik bari

ngeukeuweuk budak nu

keur kakandungan...

3. SKKS-10:80/3 Kakeuheul Réngkak

paripolah

Indéksikal rasa anu aya

di Kuring ka bésan

lantaran henteu

mikanyaah anakna

(Eulis). Ieu katitén dina

cutatan di handap.

556


(1) (2) (3) (4) (5)

Kakeuheul téh beuki lila

beuki jero, nepi ka

eumbung panggih-

panggih acan...

4. SKKS-10:81/1 Kedal supata Réngkak

paripolah

Kedalna kakuciwa bésan

(kolot Eulis) ka Eulis

lantaran Eulis teu nurut

kana kahayang kolotna.


di handap.

... Da nepi ka luluasan

kedal supata nu teu

munasabah ogé ku

lantaran asa

disapirakeun kanyaah...

5. SKKS-10:81/1 Kuciwa Réngkah

paripolah

Rasa kolot Eulis ku

lantaran Eulis teu nurut

kana kahayangna. Ieu


handap.

... Kaharti lamun

kolotna kacida ngarasa

kuciwana nepi ka luasa

ngabuang Eulis tina

jajaran kulawargana.

6. SKKS-10:83/4 Langsip Gejala

fisik

Kaayaan bésan anu jadi

langsip ku lantaran

kurang napsu kana

dahar. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Naha asa rada langsip

salira téh? Kuring

nanya.

Rada sesah barang teda.

témbal bésan...

7. SKKS-10:83/9 Jumerit Sora Bésan anu ngaduakeun

Kuring sangkan bisa

munggah haji. Ieu


handap.

557


(1) (2) (3) (4) (5)

Harita abdi jumerit,

“Ceuceu! Mugi salira

geura énggal kénging

panyaur...

8. SKKS-10:84/6 Bungah Aktualisasi Indéksikal tina

kabungah Kuring ku

lantaran Jalu diaku ku

indungna (bésan). Ieu


handap.

Najan ukur ku kecap

pangakuan, haté téh teu

wudu bungah...

c. Simbol

Simbol anu kapanggih dina ieu carpon aya tilu simbol, ieu bisa katitén


Tabél 4.165



(1) (2) (3) (4)

1. SKKS-10:80/4 Kubur Mangrupa simbol tina

témpat ahir anu maot nya

éta tempat Eulis anu geus

maot. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Ditebihkeun tina siksa

kuburna, sing kenging

tempat nu mulya disisi

Alloh...

2. SKKS-10:83/3 Bodas Mangrupa simbol tina

kulis bésan anu beresih

tibarang balik munggah

haji. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

558


(1) (2) (3) (4)

... Eukeur mah kulitna

bodas, katambah lila tara

kaluar-luar.

3. SKKS-10:81/4 Lunas Mangrupa simbol tina

bebasna sagala hutang anu

dipiboga ku bésan. Ieu


handap.

... Mugi ieu jangji pun

dulur nu teu kantos

katedunan, dianggap

lunas...

4.2.29.3 Analisis Ajén-inajén Sosial Budaya SKKS-10

a. Ajén Sosial



Tabél 4.166




(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)


2. SKKS-10:80/4 Ngadua

3. SKKS-10:80/4 Kénging tempat

nu mulya

4. SKKS-10:80/4 Mugi

diberesihkeun

5. SKKS-10:80/5 Salat wajib

6. SKKS-10:81/2 Jarah ka Tanah

Suci

7. SKKS-10:81/3 Kahayang

munggah haji

8. SKKS-10:81/3 Sing jadi haji

mabrur

559



(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

9. SKKS-10:81/3 Munggah haji

10. SKKS-10:81/4 Mamala

11. SKKS-10:81/4 Neneda ka

Gusti

12. SKKS-10:82/1 Mugi Gusti

ngahampura

13. SKKS-10:82/1 Dosa-dosa

14. SKKS-10:82/1 Ibadah

15. SKKS-10:83/1 Salat munajat

1) Ajén Bebeneran

Dumasar data di luhur aya dua ajén sosial anu ngawengku data

bebeneran nya éta dina data SKKS-10:81/4 jeung data SKKS-10:82/1 anu

mangrupa ajén bebeneran yén anu munggah haji téh kudu ngaberesihkeun

dosa lahir-batinna sangkan teu jadi mamala nalika ibadah hajina.

2) Ajén Moral

Data ajen moral dina tabél aya lima nya éta dina data SKKS-

10:80/4 anu mangrupa kahayang Kuring sangkan Eulis ditampi disisi

Pangéran, data SKKS-10:80/4 mangrupa pangharepan Kuring sangkan

dihampura sagala dosa bésan, data SKKS-10:81/3 pangharepan Kuring

sangkan besan jadi haji mabrur, data SKKS-10:81/4 anu mangrupa

pangharepan Kuring sangkan besan dilancarkeun dina munggah hajina,

jeung data SKKS-10:82/1 mangrupa paménta kuring sangkan bésan

dihampura dosana, éta data patali jeung ajén agama.

3) Ajén Kaagamaan

Data ajén kaagamaan aya salapan, nya éta data SKKS-10:80/4,

data SKKS-10:80/4, data SKKS-10:82/1, data SKKS-10:80/5 jeung data

SKKS-10:83/1 anu mangrupa kagiatan Kuring patali jeung kaagamaan,

560

data SKKS-10:81/2 jeung data SKKS-10:81/3 mangrupa paréntah agama

kana munggah haji anu dilaksanakeun ku besan, data SKKS-10:82/1 anu

patali jeung data ajén moral nya éta paménta Kuring sangkan dihampura

sagala dosa bésan, data SKKS-10:82/1 mangrupa dosa-dosa anu

dipilampah ku besan sangkan henteu ngaganggu dina ngajalankeun

ibadahna.

b. Ajén Budaya

Ajén budaya anu aya dina carpon SKKS-10, bisa katitén tina tabél data ieu

di handap.

Tabél 4.167




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. SKKS-10:79/1 Soléh

2. SKKS-10:80/4 Gusti


4. SKKS-10:80/5 Ngadatangan

5. SKKS-10:80/5 Dihadiahkeun

6. SKKS-10:81/1 Ngurus

7. SKKS-10:81/3 Munggah haji

8. SKKS-10:81/3 Ngadu’a

9. SKKS-10:81/3 Haji mabrur

10. SKKS-10:81/4 Ibadah

11. SKKS-10:83/1 Nganteurkeun


13. SKKS-10:84/2 Amin

14. SKKS-10:84/6 Diusapan

1) Ajén Téori

Dumasar tabél di luhur, aya tilu data budaya anu kawengku kana

ajén téori nya éta data SKKS-10:79/1 mangrupa kasolehan Eulis dina

hirupna, jeung data SKKS-10:81/3 ngeunaan haji mabrur.

561

2) Ajén Agama

Data agama dina tabél aya tujuh nya eta data SKKS-10:80/4, data

SKKS-10:80/4, data SKKS-10:81/3, data SKKS-10:81/3, data SKKS-

10:81/4, data SKKS-10:83/3, jeung data SKKS-10:84/2 anu mangrupa aya

dina carpon patali jeung tokoh Kuring dina kaagamaanana.


Ajén solidaritas aya dina data SKKS-10:80/5,SKKS-10:80/5,

SKKS-10:80/1, SKKS-10:82/1, jeung SKKS-10:84/6 anu mangrupa bukti

kanyaah Kuring ka Eulis jeung ka bésan.

4.2.30 “Nunun” (SKKS-11)


a. Téma

Téma carpon SKKS-11 nya éta kamanusaan, ieu téma nyoko kana

gambaran kacinta jeung kanyaah “Akang” ka nu jadi adi “Nunun”. Hubungan

antara lanceuk jeung adi bakal kacipta saupama duanana pada silih mikanyaah

jeung silih ajénan kahayang masing-masing. Ieu carpon némbongkeun

gambaran hubungan anu teu harmonis antara Akang jeung Nunun, ku lantaran

duanana miboga sikep anu béda, Akang anu turut jeung getol diajar,

sedengkeun Nunun anu babari kapangaruhan ku jaman jeung babaturanana

jadi jalma anu hina. Sanajan Nunun jadi jalma anu hina, tapi Akang tetep

nyaah jeung hariwng ka Nunun anu mangrupa hiji-hijina adina, sarta Akang

beurat kana amanah Ambu pikeun ngajaga Nunun.

Tina téma anu diébréhkeun, pangarang miharep sangkan antara

lanceuk jeung adi kudu silih pikanyaah jeung silih ajénan, anu jadi adi kudu

ngagugu ka na kahayang lanceuk salila éta henteu salah, kitu ogé lanceuk

kudu ngadidik jeung ngajaga adi. Ieu dihandap mangrupa sawatara cutatan

anu ngagambarkeun éta téma.

“... Anu nyatana, maranéhanana balageur. Henteu siga Akang.

Akang mah tara kersa ngajak lalajo. Akang mah henteu resep

562

nganteur kana pésta. Padahal didinya kasenangan anu henteu aya

wates wangenna. Bosen atuh da Nunun mah, ari kudu ngadeluk baé

maca buku, ngapalkeun jeung ngurung manéh. Sok sieun kurung

batokeun.” (88/1)

b. Fakta Carita

1) Galur



mundur, (flash-back), nya éta galur carita anu dimimitian tina mangsa

kiwari dituluykeun ku nyaritakeun mangsa kamari. Akang anu peuting

keur di pangbérokan ngarasa kasiksa ku babaturan tawanan anu boga

napsu anu ngagedur, Akang ngimpleng pangalaman anu geus kaliwat

mangsa jeung Nunun, dina implengan pinuh ku rupa-rupa carita anu geus

kalarung.

Carita dimimitian ku kasiksana diri Akang di pangbérokan, tidinya

Akang ngimpleng mangsa masih kénéh jeung Nunun. Galur bras kana

sabab-musabab Akang abus ka Pangbérokan. Carita maju mangsa di

pangbérokan aya tawanan anyar anu sarua ngalakukeun kagoréngan

saperti Nunun jeung lalaki playboy nepi ka Akang boga harepan saupama

dibéré umur panjang sarta kaluar tina pangbérokan, Akang hayang tobat

jeung ngurus si Utun anu keur dikandung ku Nunun sanajan henteu nyaho

saha bapana. D1 Mangrupa mangsa peuting Akang di pangbérokan anu

ngimpleng. A, B, jeung C mangrupa waktu lumangsungna kajadian-

kajadian anu kaalaman ku Akang basa jeung Nunun kénéh. D2 mangrupa

waktu di pangbérokan aya tawanan anyar anu sarua ngalakukeun

kagoréngan saperti Nunun jeung lalaki playboy. E mangrupa ahir carita

nya éta cita-cita ka hareupna Akang hayang tobat jeung ngurus si Utun anu

keur dikandung ku Nunun sanajan henteu nyaho saha bapana.

Upama dipolakeun, runtuyan waktu dina carpon bisa katitén

saperti di handap.

563

D1------- A -------- B -------- C -------- D2 -------- E



galur (tunggal). Ieu hal dilantaranan galur caritana diébréhkeun ku cara

némbongkeun saurang palaku Akang anu ngalaman rupa-rupa pasualan

hirup.





ieu carpon miboga hubungan anu dalit jeung inti carita. Konflik antara

palaku Akang, Nunun, jeung babaturan Nunun nepi ka ahirna Akang

ditahan ku lantaran paripolah Nunun jeung babaturan Nunun mangrupa

kajadian-kajadian anu raket patalina.

(d) Dumasar Eusi



karandapan ku palaku utama Akang jeung Nunun. Naon anu jadi sabab-

musababna Akang ditahan jeung Nunun kakandungan.

2) Palaku

Dina carita SKKS-11 aya 12 palaku, nya éta Nunun (SKKS-11:85/1),

Akang (SKKS-11:85/1), tawanan (SKKS-11:85/1), Ambu (SKKS-11:85/1),

Ama (SKKS-11:85/1), bibi (SKKS-11:86/2), Tina (SKKS-11:87/3), Mirna

(SKKS-11:88/3), Babaturan Akang (SKKS-11:89/1), Lalaki playboy (SKKS-

11:89/2), Pulisi (SKKS-11:89/4), jeung Si Utun (SKKS-11:91/5). Tujuh urang

palaku méré pangrojong kana eusi katut galur carita, sésana lima palaku anu

ngan ngalengkepan eusi carita.

564


Dumasar kalungguhanana, Akang jeung Nunun mangrupa palaku

utama. Anu sacara langsung ayana paguneman sacara langsung

ngébréhkeun prosés interaksi antara palaku.


ngarojong kana eusi caritaan, boh sacara langsung boh teu langsung.

Palaku tambahan nya éta tawanan (SKKS-11:85/1), Ambu (SKKS-

11:85/1), Ama (SKKS-11:85/1), bibi (SKKS-11:86/2), Tina (SKKS-

11:87/3), Mirna (SKKS-11:88/3), Babaturan Akang (SKKS-11:89/1),

Lalaki playboy (SKKS-11:89/2), Pulisi (SKKS-11:89/4), jeung Si Utun

(SKKS-11:91/5).


Ditilik tina Penampilan, anu kaasup kana palaku protagonis dina

ieu carpon nya éta Akang, Ambu, jeung Bibi. Sedengkeun anu kaasup

kana palaku antagonis nya éta Nunun, Tina, Mirna, Tawanan, Lalaki

playboy.

Palaku Akang mangrupa palaku protagonis lantaran

ngagambarkeun miboga sipat nu hadé ka adina, anu bisa dijadikeun

panutan ku nu maca. Ieu bisa katitén dina cutatan di handap.

... Kabéh sisksaan ku Akang ditarima kalawan iklas...(85/1)

Palaku protagonis séjén nya éta Ambu anu nyaah ka anakna sok

sanajan ninggalkeun maot, jeung Bibi anu nyaah ka Akang jeung Nunun

anu geus teu boga indung bapa.. Ieu bisa katitén dina cutatan di handap.

Saur Ambu ka Akang “Ujang pangjagakeun Si Nyai. Jaga siga

hidep ngajaga diri hidep”... (85/2)

... Dahar diurus ku Bibi. Untung panyawah satia ngiriman béas

jeung duit... (86/2)

565


antagonis, nya éta Nunun, Mirna, Tina, jeung lalaki playboy. Cutatan anu

ngébréhkeun kaantagonisanana bisa katitén dina cutatan ieu di handap.

... Nunun kausap sétan, kaolo ku Tina. Nunun kabur wanci

asar, basa Akang keur ngagambar denah rencana kota pikeun

pendukung proyék ahir... (88/4)

(c) Dumasar Watek


utama nya éta Akang jeung Nunun moboga waték anu kompléks nya éta

watek jeung paripolah anu sawaktu-waktu bisa robah sarta bisa diungkab

rupa-rupa kamungkinan sisi kahirupan, kapribadian, jati dirina, jeung

dinamis.


Ditilik tina pencerminan palakuna, Akang jeung Nunun mangrupa

palaku tipikal. Sedengkeun palaku tambahan nya éta Ambu, Bibi, Tina,

Mirna, Babaturan Akang, lalaki playboy, tawanan, Pulisi, Si Utun, jeung

Ama kaasup palaku nétral anu ngan saukur aya dina eusi carita, teu milu


3) Latar




Tabél 4.168

Data Latar SKKS-11


Tpt Wkt Sos

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

1. SKKS-11:85/1 Pangbérokan

2. SKKS-11:85/1 Peuting

3. SKKS-11:85/2 Moal aya hargaan

566


Tpt Wkt Sos

(1) (2) (7) (4) (5) (6)

4. SKKS-11:86/2 Mahasiswa

5. SKKS-11:86/2 SMA


7. SKKS-11:86/4 Nganteurkeun Nunun

8. SKKS-11:86/4 Ngerjakeun tugas

jeung digawé


10. SKKS-11:87/1 Kiwari

11. SKKS-11:87/2 Sakola

12. SKKS-11:87/2 Lés

13. SKKS-11:88/3 Buruan sakola

14. SKKS-11:88/3 Kelas

15. SKKS-11:88/4 Wanci asar

16. SKKS-11:88/5 Pos koboy

17. SKKS-11:89/1 Bandung

18. SKKS-11:89/4 Soré

19. SKKS-11:90/1 Imah

20. SKKS-11:90/2 Genep bulan

21. SKKS-11:90/2 Pangadilan

22. SKKS-11:90/3 Tujuh bulan

23. SKKS-11:90/4 Harita

24. SKKS-11:90/4 Wanci haneut moyan

25. SKKS-11:90/4 Nunun dirogahala

26. SKKS-11:91/2 Nunun budak kénéh

(a) Tempat

Aya sapuluh latar tempat dina carpon SKKS-11, tapi jadi salapan

latar tempat ku sabab aya nu satempat saperti sakola jeung kelas. Sacara

rincina nya éta data di pangbérokan (SKKS-11:85/1) anu mangrupa tempat

Akang di tahan lantaran maéhan jalma, SMA (SKKS-11:86/2) anu

mangrupa tempat Nunun sakola, sakola (SKKS-11:87/2) mangrupa tempat

diajar Nunun, buruan sakola (SKKS-11:88/3) mangrupa tempat ahir

Akang nganteurkeun Nunun, kelas (SKKS-11:88/3) anu mangrupa tempat

diajar Nunun, pos koboy (SKKS-11:88/5) mangrupa tempat gang Mirna

jeung Tina anu aya di Bandung, imah (SKKS-11:90/1) nya éta imah Bibi,

567

jeung pangadilan (SKKS-11:90/2) mangrupa tempat Akang ditanya ku

Jaksa.

(b) Waktu

Aya salapan latar waktu dina carpon SKKS-11, tapi jadi dalapan

latar waktu ku sabab aya nu sawaktu saperti harita jeungwanci haneut

moyan. Sacara rincina nya éta peuting (SKKS-11:85/1) anu mangrupa

waktu Akang disiksa di Pangbérokan, ayeuna (SKKS-11:86/3) anu

mngrupa waktu nyaritakeun Akang di pangbérokan, kiwari (SKKS-

11:87/5) mangrupa waktu ayeuna Akang di pangbérokan, wanci asar

(SKKS-11:88/1) mangrupa waktu Nunun kabur, soré (SKKS-11:89/4) anu

mangrupa waktu Akang masrahkeun diri ka pangadilan, harita (SKKS-

11:90/2) nya éta wanci haneut asar anu mangrupa datangna tawanan anyar,

genep bulan (SKKS-11:90/3) jeung tujuh bulan (SKKS-11:90/4) anu

mangrupa lilana Akang di pangbérokan.

(c) Sosial

Aya tujuh latar sosial dina carpon SKKS-11 nya éta, moal aya

hargaan (SKKS-11:85/2) anu mangrupa sawangan hirup ambu, mahasiswa

(SKKS-11:85/2) anu mangrupa status Akang waktu masih kuliah,

nganteurkeun Nunun (SKKS-11:86/4) jeung ngerjakeun tugas jeung

digawé (SKKS-11:86/4) mangrupa kabiasaan Akang, lés (SKKS-11:87/2)

kagiatan/kabiasaan Nunun saméméh kaolo ku gang Tina, Nunun

dirogahala (SKKS-11:90/4) jeung Nunun budak kénéh (SKKS-11:90/2)

anu mangrupa cara mikir Akang.


Unsur semiotik anu aya dina carpon SKKS-11 ngawengku sapuluh ikon,

genep indéks, jeung opat simbol.

568

a. Ikon



Tabél 4.169

Analisis Unsur IkonSKKS-11


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. SKKS-11:85/2 Endog

beubeureumna

Ngupamakeun

harga diri Nunun

anu teu meunang

dibikeun ka nu

lain hak. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

... Si Nyai téh

endog

beubeureumna,

anu henteu

beunang peuray

saméméh aya nu

hak...

2. SKKS-11:86/2 Mulang Nyitrakeun

balikna Ambu ka

asal, nya éta maot.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

Ambu mulang,

henteu lila

saenggeus Ama...

3. SKKS-11:86/4 Sepi kapupus Nyitrakeun sepina

tahanan dina

tengah peuting,

anu kadéngé ukur

sora kérék

tahanan séjén. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

569


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

... Sakapeung mah

sepi kapupus ku

kérék tahanan anu

bisa saré tibra...

4. SKKS-11:86/5 Iuh linduh Ngupamakén

beungeut Nunun

anu tengtrem

jeung beresih. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

... Nunun anu iuh

linduh,

dikurilingan ku

bulu panon anu

caréntik...

5. SKKS-11:86/5 Nomat apel Ngupamakeun

pipi Nunun anu

lucuna. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

... Pipi Nunun

buleud, nomat

apel, semu

kayas...

6. SKKS-11:87/3 Jurang Jurang biasana

dibasakeun kana

lamping anu

luhur. Dina ieu

kontéks,

mangrupa jurang

anu ancrubna

kana paripolah nu

dosa/salah. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

570


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

... Awéwé kitu

mah sok atoh

lamunboga

babaturan tigébrus

kana jurang anu

ku manéhna

dipilampah...

7 SKKS-11:88/1 Kurung

batokeun

Ngupamakeun

saupama anu tara

ulin atawa

kuuleun téh sok

katelah jalma

kuper anu teu teu

nyaho kamajuan

jaman . Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

“...Ari kudu

ngadeluk baé

maca buku,

ngapalkeun jeung

ngurung manéh.

Sok sieun kurung

batokeun”.

8. SKKS-11:88/2 Leueur Ngupamakeun

paripolah Nunun

anu saperti belut,

anu geus teu nurut

ka lanceuk sarta

hésé

ditahingakeunna.

Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Tapi Nunun

geus jadi belut.

Leueur...

571


Interprétasi

Img. Dgm. Mfr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

9. SKKS-11:91/2 Héjo Héjo biasana

dibasakeun kana

daun. Dina ieu

kontéks,umur

Nunun anu leutik

kénéh, can nyaho

man nu bener

jeung salah. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

... Encan bisa

milih mana nu

hadé, mana nu

goréng. Nunun

mah héjo kénéh...

10. SKKS-11:91/6 Runtah Ngupamakeun

Nunun jeung

Akang anu boga

dosa gedé jeung

geus teu boga

harga diri, anu

jadi runtah di

masarakat. Ieu

katitén dina

cutatan di handap.

Najan urang geus

jadi runtah, geus

moal dilieuk deui

ku dulur...

b. Indéks


fisik, aktualisasi, jeung réngkak paripolah. Éta bisa katitén dina data tabél ieu

di handap.

572

Tabél 4.170



(1) (2) (3) (4) (5)

1. SKKS-11:85/1 Iklas Aktualisasi Paripolah Akang anu

tumarima kana nasib

lantaran ngarasa

boga dosa. Ieu


di handap.

... Kabéh sisksaan ku

Akang ditarima

kalawan iklas...

2. SKKS-11:85/1 Huntu

caroplok

Gejala fisik Akang ditonjokan

ku tawanan séjén

lantaran henteu daék

ngalayanan napsuna

anu ngagedur. Ieu


di handap.

...Huntugeus

caroplok balas

ditonjokan...

3. SKKS-11:85/1 Haté ruksak Aktualisasi Indéksikal haté

Akang anu geus

ruksak lantaran

dipibogoh ku

sasama. Ieu katitén

dina cutatan di

handap.

... Haté ruksak,

lantaran dipibogoh

ku sasama lalaki,

sasama tawanan...

4. SKKS-11:88/4 Nunun

kabur

Réngkak

paripolah

Indéksikal tina

Akang nu sok nyarék

Nunun ulin. Nunun

kabur lantaran geus

kaolo ku Tina. Ieu


di handap.

573


(1) (2) (3) (4) (5)

... Nunun kausap

sétan, kaolo ku Tina.

Nunun kabur wanci

asar, basa Akang

keur ngagambar

denah rencana kota

pikeun pendukung

proyék ahir...

5. SKKS-11:91/4 Ngarasa

salah

Aktualisasi Nuduhkeun dosa

Akang lantaran

henteu bisa ngajaga

jeung ngawarah

Nunun anu jadi

jalma salah. Ieu


di handap.

... Akang nu salah,

lantaran Akang anu

leuwih kolot...

6. SKKS-11:91/6 Tobat Réngkak

paripolah

Kahayang Akang

lantaran ngarasa geus

loba dosa nepi ka

jadi runtah

masarakat. Ieu


di handap.

Najan urang geus

jadi runtah, geus

moal dilieuk deui ku

dulur, moal diaku

deui ku Bibi anu asa

diwiwirang, masih

kénéh aya waktu

keur tobat...

574

c. Simbol

Simbol anu kapanggih dina ieu carpon aya opat simbol, ieu bisa katitén


Tabél 4.171



(1) (2) (3) (4)

1. SKKS-11:85/2 Kristal Ngupamakan harga diri

Nunun anu gedé pisan

hargana. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Si Nyai téh kristal...

2. SKKS-11:85/2 Berlian Ngupamakeun harga diri

Nunun anu gédé pisan

hargana. Ieu katitén dina

cutatan di handap.

... Si Nyai téh berlian...

3. SKKSA-11:86/2 Duit Duit mangrupasimbol tina

alat pembayaran nu sah dina

ngalakukeun hal anu patali

jeung ékonomi jeung

kabutuhan hirup. Ieu katitén


... Dahar diurus ku Bibi.

Untung panyawahan satia

ngiriman béas jeung duit...

4. SKKSA-11:90/3 Insinyur Mangrupa simbol tina jalma

anu geus lulus sakola luhur.


handap.

... Henteu kaciri tapak

mahasisiwa anu sakeudeung

deui jadi insinyur téh...

575


a. Ajén Sosial



Tabél 4.172




(1) (3) (4) (5) (9) (7) (8) (9)

1. SKKS-11:85/1 Napsu

2. SKKS-11:85/2 Moal aya hargana

3. SKKS-11:86/1 Amanat

4. SKKS-11:87/1 Salah Akang

5. SKKS-11:87/1 Dosa

6. SKKS-11:87/3 Jalingkak

7. SKKS-11:89/2 Cocooan

8. SKKS-11:89/3 Dirogahala

9. SKKS-11:89/4 Diculik

10. SKKS-11:90/5 Haram

11. SKKS-11:91/5 Hampura

12 SKKS-11:91/5 Lain jelema hadé

13. SKKS-11:91/6 Tobat

1) Ajén Bebeneran

Ajén bebeneran aya sapuluh, nya éta dina data SKKS-11:85/1

mangrupa napsu tawanan ka Akang, data SKKS-11:85/2 mangrupa Nunun

moal aya hargaan saupama geus codék saméméh nikah, data SKKS-

11:87/1, data SKKS-11:87/1, jeung data SKKS-11:91/5 anu mangrupa

pangakuan Akang kana bebeneran kasalahanana, data SKKS-11:87/3, data

SKKS-11:89/2, data SKKS-11:89/3, data SKKS-11:89/4, jeung data

SKKS-11:90/5 anu mangrupa paripolah anu salah nurutkeun masarakat

jeung agama.

576

2) Ajén Moral

Ajén moral aya dina data SKKS-11:86/1 mangrupa amanat Ambu

sangkan Akang ngajaga Nunun, data SKKS-11:91/5 jeung data SKKS-

11:91/6 mangrupa pangharepan jeung kahayang Akang tobat jeung

dihampura sagala kasalahanana.

3) Ajén Agama

Data agama aya opat, nya éta dina data SKKS-11:87/1, data

SKKS-11:90/5, data SKKS-11:91/5 anu mangrupa haram jeung dosa

ngeunaan hiji pagawéan, jeung data SKKS-11:91/6 anu patali jeung data

moral nya éta kahayang Akang pikeun tobat tina kasalahanana.

b. Ajén Budaya



Tabél 4.173




(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. SKKS-11:85/2 Moal aya hargaan

2. SKKS-11:86/2 Ngiriman

3. SKKS-11:87/1 Salah

4. SKKS-11:87/5 Ngajajanan, ngajak

lalajo, jeung

nganganteur

5. SKKS-11:87/8 Taktik playboy

6. SKKS-11:87/8 Playboy

7. SKKS-11:88/3 Nungguan

8. SKKS-11:89/2 Istigfar

9. SKKS-11:89/3 Maéhan

10. SKKS-11:89/4 Diculik

11. SKKS-11:90/5 Haram

12. SKKS-11:91/6 Gusti

13. SSKS-11:91/6 Tobat

577

1) Ajén Téori

Dumasar tabél di luhur aya genep data téori, opat dta agama, jeung

tilu data solidaritas. Data téori aya dina data SKKS-11:85/2 mangrupa

jalma moal aya hargaan mun geus codék utamana awéwé. Data SKKS-

11:87/1 mangrupa téori antara salah jeung bener. Dua data SKKS-11:87/8

ngeunaan playboy jeung taktik playboy. Data SKKS-11:89/3 ngeunaan

maéhan jalma, jeung data SKKS-11:89/4 ngeunaan Nunun anu diculik.

2) Ajén Agama

Data agama dina tabél di luhur aya opat, nya éta dina data SKKS-

11:89/2, data SKKS-11:90/5 anu mangrupa katangtuan haram nurutkeun

agama, data SKKS-11:91/6 percaya ayana Gusti, jeung data SSKS-11:91/6

kahayang Akang tobat.


Data anu kawengku kana data solidaritas dina tabél di luhur aya

dina data SKKS-11:87/5, data SKKS-11:86/2, jeung data SKKS-11:88/3

anu mangrupa bukti kanyaah Akang ka Nunun salaku adi jeung kulawarga

hiji-hijina anu nyésa.

4.3 Hasil Analisis

Dumasar kana pedaran analisis data dina buku kumpulan carpon Guriang

Tujuh jeung Surat keur ka Sawarga, anu ngawengku analisis struktur, semiotik,

jeung sosiologi sastra aspék ajén sosial budaya, ieu di handap mangrupa data anu

geus dianalisis.

4.3.1 Struktur Carita

Analisis struktur carita dina ieu panalungtikan ngawengku analisis téma,

galur, palaku, jeung latar lumangsungna carita.

578

4.3.1.1 Téma

Hasil analisis téma tina 30 carpon karya Sastrawati Sunda Patrem bisa


Tabél 4.174

Data Hasil Analisis Téma

No. Kode

Carpon

Téma

Kat. Réligi Kamanusaan Patriotisme

Kadaulatan

Rakyat

Kaadilan

Sosial

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

1. GT-01

2. GT-02

3. GT-03

4. GT-04

5. GT-05

6. GT-06

7. GT-07

8. GT-08

9. GT-09

10. GT-10

11. GT-11

12. GT-12

13. GT-13

14. GT-14

15. GT-15

16. GT-16

17. GT-17

18. GT-18

19. GT-19

20. SKKS-01

21. SKKS-02

22. SKKS-03

23. SKKS-04

24. SKKS-05

25. SKKS-06

26. SKKS-07

27. SKKS-08

28. SKKS-09

29. SKKS-10

30. SKKS-11

Jumlah 3 18 1 8

579

Dumasar kana data dina tabél di luhur, bisa katitén yén téma kamanusaan

jeung kaadilan sosial paling loba dipaké ku para sastrawati Sunda Patrem. Prosés

kritik kana kajadian-kajadian kamanusaan jeung kahirupan sosial di tatar Sunda

digambarkeun ngaliwatan konflik-konflik dina éta dua téma anu dominan.

Sanajan kitu, téma séjén saperti téma réligi, jeung kadaulatan rakyat ogé nyampak

dina carpon karya sastrawati Sunda Patrem. Dina carpon-carpon karya Sastrawati

Sunda Patrem, tétéla euweuh carpon anu témana patriotisme.

4.3.1.2 Fakta Carita

Hasil analisis fakta carita 30 carpon karya Sastrawati Sunda Patrem,

ngawengku galur, palaku jeung watek, jeung latar lumangsungna carita.

a. Galur

Galur carita anu dianalisis ditilik dumasar runtuyan waktuna, jumlah

galurna, kepadatanna, jeung dumasar kana eusina. Éta bisa katitén dina tabél

ieu di handap.

Tabél 4.175

Data Hasil Analisis Galur

No. Kode

Carpon

Dumasar

Runtuyan

Waktu

Dumasar

Jumlah

Dumasar

Kepadatan Dumasar Eusi

Mj. F-b. Cm. Tgl. S-glr. Pdt. Angg. Prntg. Pnkh. Pmkr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12)

1. GT-01

2. GT-02

3. GT-03

4. GT-04

5. GT-05

6. GT-06

7. GT-07

8. GT-08

9. GT-09

10. GT-10

11. GT-11

12. GT-12

13. GT-13

580

No. Kode

Carpon

Dumasar

Runtuyan

Waktu

Dumasar

Jumlah

Dumasar

Kepadatan Dumasar Eusi

Mj. F-b. Cm. Tgl. S-glr. Pdt. Angg. Prntg. Pnkh. Pmkr.

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12)

14. GT-14

15. GT-15

16. GT-16

17. GT-17

18. GT-18

19. GT-19

20. SKKS-01

21. SKKS-02

22. SKKS-03

23. SKKS-04

24. SKKS-05

25. SKKS-06

26. SKKS-07

27. SKKS-08

28. SKKS-09

29. SKKS-10

30. SKKS-11

Jumlah 11 8 11 23 7 28 2 14 12 4

Dumasar kana data dina tabél di luhur, Sastrawati Sunda Patrem loba

ngagunakeun galur campuran jeung galur mérélé pikeun ngagambarkeun

guluyurna carita anu variatif. Galur campuran anu kompléks bisa méré

informasi ngeunaan eusi carita sangkan leuwih logis. Salian ti éta, lantaran

panjangna carpon kawatesanan, dumasar kana jumlahna sastrawati Sunda

Patrem leuwih loba maké galur tunggal dibandingkeun sub-galur. Patali jeung

éta hal, galur caritana ogé leuwih padet. Dumasar kana eusina, galur

peruntungan jeung galur penokohan paling mindeng dipaké keur

némbongkeun ésénsi carita dibandingkeun jeung galur pemikiran anu ngajak

nu maca neuleuman maksud-maksud anu nyamuni.

581

b. Palaku jeung Watek

Palaku jeung watek anu dianalisis ditilik dumasar kalungguhanna,

penampilanna, watekna, jeung dumasar kana pencerminan palakuna. Éta bisa


Tabél 4.176

Data Hasil Analisis Palaku jeung Watek

No. Kode

Carpon

Dumasar

Kalungguhan

Dumasar

Penampilan

Dumasar

Wangun

Watek

Dumasar

Meker

Henteuna

Watek

Dumasar

Pencerminan

Palaku

Uta

ma

Tam

bah

an

Uta

ma

Uta

ma

Uta

ma

Uta

ma

Uta

ma

Uta

ma

Uta

ma

Uta

ma

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12)

1. GT-01 2 6 3 5 7 1 7 1 3 5

2. GT-02 2 3 5 0 3 2 3 2 3 2

3. GT-03 2 10 4 8 3 9 3 9 3 9

4. GT-04 1 9 3 7 3 1 3 1 3 7

5. GT-05 1 18 7 0 6 1 6 1 7 12

6. GT-06 2 10 1 1 1 2 1 2 2 10

7. GT-07 2 11 5 1 3 3 3 3 8 5

8. GT-08 1 12 4 2 2 4 2 4 6 7

9. GT-09 2 10 8 1 7 2 7 2 8 4

10. GT-10 2 11 3 2 4 1 4 1 5 8

11. GT-11 1 6 4 0 4 0 4 0 4 2

12. GT-12 1 4 4 1 2 1 2 1 3 2

13. GT-13 2 4 3 0 2 0 2 0 2 4

14. GT-14 1 7 4 0 3 1 3 1 4 4

15. GT-15 1 11 2 2 3 1 3 1 4 7

16. GT-16 1 13 3 1 1 3 1 3 5 8

17. GT-17 1 18 7 0 3 1 3 1 7 12

18. GT-18 2 10 2 3 4 1 4 1 5 7

19. GT-19 2 11 3 4 3 4 3 4 3 9

20. SKKS-01 1 13 9 5 5 0 5 0 5 9

21. SKKS-02 2 3 5 0 5 0 5 0 3 2

22. SKKS-03 2 2 3 2 4 0 4 0 1 3

23. SKKS-04 2 7 5 4 8 1 8 1 3 6

24. SKKS-05 1 11 11 1 11 0 11 0 4 9

25. SKKS-06 2 9 6 5 10 1 10 1 6 5

582

No. Kode

Carpon

Dumasar

Kalungguhan

Dumasar

Penampilan

Dumasar

Wangun

Watek

Dumasar

Meker

Henteuna

Watek

Dumasar

Pencerminan

Palaku

Uta

ma

Tam

bah

an

Uta

ma

Uta

ma

Uta

ma

Uta

ma

Uta

ma

Uta

ma

Uta

ma

Uta

ma

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12)

26. SKKS-07 2 10 11 1 6 5 6 5 2 9

27. SKKS-08 3 9 12 1 3 9 3 9 3 9

28. SKKS-09 3 9 12 0 3 0 3 0 3 9

29. SKKS-10 5 2 4 3 3 4 3 4 4 3

30. SKKS-11 2 10 3 9 2 10 2 10 2 10

Jumlah 54 269 156 69 124 68 124 68 121 198

Dumasar kana data dina tabél di luhur, katitén ayana kasuluyuan antara

palaku jeung norma masarakat Sunda. Para Sastrawati Sunda Patrem loba

ngagunakeun palaku-palaku anu méré sugésti positif ka nu maca. Gambaran

palaku-palaku anu watekna hadé, jadi picontoeun keur nu maca. Aya ogé

palaku-palaku anu jadi pieunteungeun lantaran miboga watek anu goréng. Éta

hal katitén tina jumlah palaku protagonis anu leuwih loba tibatan palaku

antagonis.

c. Latar

Latar carita anu dianalisis ngawengku latar tempat, waktu, jeung sosial. Éta

bisa katitén dina tabél ieu di handap.

Tabél 4.177

Data Hasil Analisis Latar

No. Kode Carpon Latar

Tempat Waktu Sosial

(1) (2) (3) (4) (5)

1. GT-01 3 3 2

2. GT-02 7 2 1

583

No. Kode Carpon Latar

Tempat Waktu Sosial

(1) (2) (3) (4) (5)

3. GT-03 11 5 8

4. GT-04 14 5 3

5. GT-05 6 4 2

6. GT-06 11 8 5

7. GT-07 15 5 2

8. GT-08 6 3 1

9. GT-09 16 7 3

10. GT-10 10 3 3

11. GT-11 4 1 1

12. GT-12 6 2 3

13. GT-13 2 2 1

14. GT-14 8 3 3

15. GT-15 13 2 2

16. GT-16 5 6 1

17. GT-17 11 3 2

18. GT-18 9 6 2

19. GT-19 6 3 3

20. SKKS-01 9 7 2

21. SKKS-02 9 5 1

22. SKKS-03 9 8 0

23. SKKS-04 7 10 2

24. SKKS-05 4 3 5

25. SKKS-06 7 8 4

26. SKKS-07 4 8 8

27. SKKS-08 4 5 2

28. SKKS-09 7 6 7

29. SKKS-10 3 7 3

30. SKKS-11 10 9 7

Jumlah 236 149 89

Dumasar kana data dina tabél di luhur, Sastrawati Sunda Patrem

ngagunakeun leuwih loba latar tempat pikeun ngahirupkeun carita sangkan

karasa logis. Latar waktu jeung sosial dipaké pikeun tambahan kaayaan sosial

masarakat. Latar tempat anu digunakeun ilaharna di imah atawa di

584

sabudeureunna, boh di kota boh di kampung. Pangna kitu, lantaran pasualan

atawa konflik dina carita teu jauh tina masalah rumah tangga.

4.3.2 Unsur Semiotik

Dumasar kana analisis unsur semiotik anu aya dina 30 carpon karya

Sastrawati Sunda Patrem ngawengku unsur ikon, indéks, jeung simbol.

4.3.2.1 Ikon

Dumasar kana analisis unsur ikon anu aya dina 30 carpon karya Sastrawati

Sunda Patrem, unsur ikonna aya anu mangrupa ikon imagis, diagramatis, jeung

métaforis. Éta bisa katitén dina tabél ieu di handap.

Tabél 4.178

Data Hasil Analisis Unsur Ikon

No. Kode

Carpon

Ikon Jumlah Ikon

Unggal

Carpon Imagis Diagramatis Métaforis

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

1. GT-01 3 0 3

2. GT-02 3 2 5

3. GT-03 3 5 8

4. GT-04 2 4 6

5. GT-05 2 8 10

6. GT-06 10 9 19

7. GT-07 5 6 11

8. GT-08 1 4 5

9. GT-09 6 6

10. GT-10 2 4 6

11. GT-11 1 1 2

12. GT-12 1 1

13. GT-13 1 1

14. GT-14 2 1 3

15. GT-15 2 4 6

16. GT-16 1 3 4

17. GT-17 2 3 5

18. GT-18 1 3 4

585

No. Kode

Carpon

Ikon Jumlah Ikon

Unggal

Carpon Imagis Diagramatis Métaforis

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

19. GT-19 1 3 4

20. SKKS-01 2 2

21. SKKS-02 1 1

22. SKKS-03 8 8

23. SKKS-04 1 4 5

24. SKKS-05 1 1

25. SKKS-06 4 4

26. SKKS-07 4 1 5

27. SKKS-08 1 1 2

28. SKKS-09 2 9 11

29. SKKS-10 2 10 12

30. SKKS-11 3 7 10

Jumlah 55 1 114 170

a. Ikon Imagis

Ditilik tina data dina tabél di luhur, ikon imagis anu jumlahna aya 55

ikon tina 30 carpon, kaitung loba dipaké. Ieu hal patali jeung tujuan logika

nulis karya sastra, anu eusina kudu nyitrakeun kana hal-hal anu diacuna.

b. Ikon Diagramatis

Tina 30 carpon anu dianalisis, ngan aya hiji ikon diagramatis anu

kapanggih, nya éta dina carpon GT-13. Ikon diagramatisna ngagambarkeun

lobana jalma anu geus diuk dina korsi hoé warisan.

c. Ikon Métaforis

Unsur ikon métaforis digunakeun leuwih loba tibatan ikon imagis

jeung diagramatis. Ieu hal patali jeung wangun karya sastra carpon anu

ungkara basana loba anu ngumpamakeun sangkan miboga ajén éstétis salaku

karya sastra.

586

4.3.2.2 Indéks

Dumasar kana analisis unsur indéks anu aya dina 30 carpon karya Sastrawati

Sunda Patrem, unsur indéksna aya anu mangrupa indéks zat/barang, gejala alam,

gejala fisik, sora, corétan, aktialisasi, jeung réngkak paripolah. Éta bisa katitén

dina tabél ieu di handap.

Tabél 4.179

Akumulasi Data Analisis Unsur Indéks

No. Kode

Carpon

Tipe

Jumlah

Indéks

Unggal

Carpon

Zat/

Bara

ng

Gej

ala

ala

m

Gej

ala

fis

ik

Sora

Coré

tan

Ak

tuali

sasi

Rén

gk

ak

pari

pola

h

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

1. GT-01 1 4 4 9

2. GT-02 2 2 1 2 7

3. GT-03 2 6 6 14

4. GT-04 1 5 5 11

5. GT-05 3 4 2 5 14

6. GT-06 2 3 1 3 9 18

7. GT-07 2 3 1 4 4 14

8. GT-08 1 7 1 1 5 15

9. GT-09 1 2 2 5 4 14

10. GT-10 1 2 2 5

11. GT-11 1 1 2

12. GT-12 5 5

13. GT-13 1 1 2

14. GT-14 1 1 2 4

15. GT-15 2 1 1 1 2 6 13

16. GT-16 1 1 1 4 3 10

17. GT-17 1 1 1 3

18. GT-18 1 3 2 1 7

19. GT-19 1 5 6

20. SKKS-01 3 3

21. SKKS-02 2 1 1 4 8

587

No. Kode

Carpon

Tipe

Jumlah

Indéks

Unggal

Carpon

Zat/

Bara

ng

Gej

ala

ala

m

Gej

ala

fis

ik

Sora

Coré

tan

Ak

tuali

sasi

Rén

gk

ak

pari

pola

h

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)

22. SKKS-03 1 2 1 4

23. SKKS-04 1 3 1 1 3 9

24. SKKS-05 1 2 1 1 3 8

25. SKKS-06 1 3 1 2 7

26. SKKS-07 1 1 1 3 5 11

27. SKKS-08 2 1 2 4 9

28. SKKS-09 1 2 3 6

29. SKKS-10 2 2 1 3 8

30. SKKS-11 1 3 2 6

Jumlah 23 16 46 16 2 56 93 252

Unsur indéks anu minangka gambaran ayana hubungan kausalitas anu

kapanggih dina carpon-carpon karya Sastrawati Sunda Patrem nya éta indéks

réngkak paripolah. Ieu hal patali jeung konsép “nyata” dina karya sastra. Sangkan

carita karasa leuwih nyata, pangarang ngagambarkeunna ngaliwatan déskripsi

ngeunaan rigig jeung réngkak paripolah palaku. Ieu hal luyu jeung data dina tabél

di luhur.

4.3.2.3 Simbol

Dumasar kana analisis unsur simbol anu aya dina 30 carpon karya Sastrawati

Sunda Patrem, datana bisa katitén dina tabél ieu di handap.

Tabél 4.180

Data Hasil Analisis Unsur Simbol

No. Kode Carpon Jumlah Simbol Kat.

(1) (2) (3) (4)

1 GT-01 2

2 GT-02 5

588

No. Kode Carpon Jumlah Simbol Kat.

(1) (2) (3) (4)

3 GT-03 1

4 GT-04

5 GT-05 3

6 GT-06 4

7 GT-07 1

8 GT-08

9 GT-09 1

10 GT-10 1

11 GT-11

12 GT-12 2

13 GT-13 1

14 GT-14 1

15 GT-15 1

16 GT-16

17 GT-17 1

18 GT-18 1

19 GT-19

20 SKKS-01 4

21 SKKS-02 1

22 SKKS-03 1

23 SKKS-04 3

24 SKKS-05 1

25 SKKS-06 2

26 SKKS-07 2

27 SKKS-08 1

28 SKKS-09 2

29 SKKS-10 3

30 SKKS-11 4

Jumlah 48

Tanda simbol anu kapanggih dina carpon-carpon karya sastrawati Sunda

Patremmiboga fungsi pikeun méré informasi konvénsional ti pangarang ka nu

maca, ogé ti palaku ka palaku séjén dina eusi carita.

589

4.3.3 Ajén Sosial Budaya

4.3.3.1 Ajén Sosial

Dumasar kana analisis ajén sosial anu aya dina 30 carpon karya Sastrawati

Sunda Patrem, aya anu mangrupa ajén bebeneran, ajén kaéndahan, ajén moral,

jeung ajén kaagamaan. Éta bisa katitén dina tabél ieu di handap.

Tabél 4.181

Data Hasil Analisis Ajén Sosial

No. Kode

Carpon

Ajén Sosial Jumlah

Ajén

Sosial

Unggal

Carpon

Bebeneran Kaéndahan Moral Kaagamaan

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1. GT-01 1 1

2. GT-02 3 3

3. GT-03 3 3 3 9

4. GT-04 5 5 10

5. GT-05 2 2

6. GT-06 4 3 1 8

7. GT-07 4 2 1 7

8. GT-08 2 2

9. GT-09 1 1

10. GT-10 2 2

11. GT-11 1 1 2

12. GT-12 1 1

13. GT-13 2 2

14. GT-14 3 2 5

15. GT-15 2 2

16. GT-16 1 1

17. GT-17 1 2 1 4

18. GT-18 1 1 8 10

19. GT-19 1 1

20. SKKS-01 3 1 2 1 7

21. SKKS-02 2 3 1 6

22. SKKS-03 2 1 1 1 5

23. SKKS-04 1 4 5

590

No. Kode

Carpon

Ajén Sosial Jumlah

Ajén

Sosial

Unggal

Carpon

Bebeneran Kaéndahan Moral Kaagamaan

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

24. SKKS-05 1 1 3 5

25. SKKS-06 1 2 3

26. SKKS-07 2 2

27. SKKS-08 1 2 8 11

28. SKKS-09 8 2 5 15

29. SKKS-10 2 6 9 17

30. SKKS-11 10 3 4 17

Jumlah 66 3 40 57 166

Ajén sosial anu kapanggih dina carpon-carpon karya sastrawati Sunda

Patrem ngawengku ajén bebeneran anu nyindekel kana rasio hiji jalma luyu jeung

konsép kaélmuan, ajén kaéndahan anu nyindekel kana unsur éstétika, ajén moral

anu nyindekel kana hadé goréngna sikep hiji jalma di masarakat, jeung

kaagamaan anu nyoko kana ajaran agama anu ngajelaskeun sikep, kalakuan,

paréntah jeung larangan pikeun umat manusa. Ajén bebeneran, ajén moral, jeung

ajén kaagamaan leuwih dominan tibatan ajén-ajén kaéndahan, sabab miboga

hubungan anu dalit dina prakna dilaksanakeun di masarakat.

4.3.3.2 Ajén Budaya

Dumasar kana analisis ajén budaya anu aya dina 30 carpon karya Sastrawati

Sunda Patrem, ajén budayana aya anu mangrupa ajén téori, ajén ékonomi, ajén

agama, ajén seni, ajén kawasa, jeung ajén solidaritas. Éta bisa katitén dina tabél

ieu di handap.

591

Tabél 4.182

Data Hasil Analisis Ajén Budaya

No Kode

Carpon

Ajén Budaya Jumlah

Ajén

Budaya

Unggal

Carpon

Téori Ékonomi Agama Seni Kawasa Solidaritas

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)

1 GT-01 3 1 4 1 9

2 GT-02 3 3 2 2 13 23

3 GT-03 1 1 2 6 10

4 GT-04 1 2 1 3 7

5 GT-05 5 1 3 9

6 GT-06 1 5 6 4 16

7 GT-07 1 4 7 12

8 GT-08 2 1 1 6 10

9 GT-09 3 8 1 2 3 17

10 GT-10 2 4 1 3 10

11 GT-11 1 1 3 5

12 GT-12 1 2 1 1 1 6

13 GT-13 3 1 1 5

14 GT-14 1 1 3 3 8

15 GT-15 6 1 2 1 10

16 GT-16 1 3 4

17 GT-17 2 3 2 7

18 GT-18 1 1 4 1 2 9

19 GT-19 3 2 3 8

20 SKKS-01 2 3 1 2 8

21 SKKS-02 1 3 2 6

22 SKKS-03 2 1 3

23 SKKS-04 6 4 10

24 SKKS-05 1 3 3 1 1 9

25 SKKS-06 2 3 5

26 SKKS-07 1 1 2 1 5

27 SKKS-08 4 1 12 2 19

28 SKKS-09 4 2 6 2 6 20

29 SKKS-10 2 8 5 15

30 SKKS-11 6 4 3 13

Jumlah 59 54 57 5 25 98 298

592

Ajén budaya anu kapanggih dina 30 carpon karya sastrawati Sunda Patrem

nya éta ajén téori anu nyoko kana bebeneran sacara ilmiah, ajén ékonomi anu

patali jeung logika éfisiénsi matéri, ajén agama anu nyoko kana prinsip jeung

aturan-aturan agama, ajén seni anu patali jeung éstétika dina ngajén barang atawa

kajadian, ajén kawasa anu patali jeung kasugemaan hiji jalma, jeung ajén

solidaritas anu nyoko kana hubungan antarindividu sacara sosial.

Tina ieu hal katitén yén dina carpon-carpon karya wanoja pangarang teu

saukur miboga ajén-inajén féminis, tapi ogé miboga ajén sosial budaya anu bisa

dijadikeun salah sahiji bahan keur picontoeun atawa pieunteungeun keur nu

macana. Sanajan upama ditingali tina kuantitas ajén senina, anu ngan lima ajén,

tina 298 ajén budaya, tapi lain hartina carpon-carpon ieu teu éndah. Tapi,

kaéndahan carpon aya dina wujud wangunna salaku hasil karya seni anu

ngagunakeun média basa.

4.4 Pedaran Hasil Analisis

4.4.1 Kasaluyuan Téori Struktur jeung Hasil Analisis Struktur

Dumasar kana hasil panalungtikan anu nganalisis struktur téma jeung fakta

carita anu ngawengku galur, palaku, jeung latar. Kapanggih yén aya hubungan

dalit antara unsur-unsur pangwangun ieu carpon. Upamana waé ngeunaan téma,

éksisténsi téma gumantung kana unsur lianna lantaran moal aya téma lamun

euweuh unsur pangwangun lianna. Ku kituna, téma bakal jadi ma’na carita upama

aya patalina jeung unsur-unsur carita lianna. Téma hiji carita teu bisa dicaritakeun

sacara langsung, tapi sacara implisit ngaliwatan eusi carita sacara gembleng.

Ieu hal luyu jeung pamadegan Statnton anu nétélakeun yén salaku karya

sastra wangun prosa, carpon diwangun ku unsur-unsur minangka strukturna. Éta

unsur-unsur miboga hubungan sarta silih pangaruhan. Sakumaha anu ditétélakeun

ku Stanton (2012, kc. 45), yén unsur carpon bisa ditilik tina (a) wujud (a) téma,

(b) fakta carita, jeung (c) sarana sastra.

Lantaran dina ieu panalungtikan diwatesanan ngan nganalisis unsur téma

jeung fakta carita, unsur wujud jeung sarana carita teu kapanggih kasaluyuanna.

593

4.4.1 Kasaluyuan Téori Semiotik jeung Hasil Analisis Semiotik

Téori anu digunakeun pikeun nganalisis semiotik nya éta téori anu

ditétélakeun ku Charles Sander Pierce ngeunaan hubungan antara tanda jeung

acuan (penanda jeung petanda). Peirce (dina Nurgiyantoro, 2010, kc. 42)

nétélakeun éta hal kana tilu rupa hubungan, nya éta tanda ikon, tanda indéks,

jeung tanda simbol.

Nilik kana hasil ieu panalungtikan, tilu unsur semiotik anu ditétélakeun ku

Pierce bisa kapanggih dina 30 carpon karya Sastrawati Sunda Patrem. Sanajan

sacara kuantitas jumlahna teu saimbang antara unsur ikon, indéks, jeung simbol.

Tapi sacara fungsi tina éta tilu unsur, carpon miboga galur carita. Jadi, unsur

semiotik anu leuwih loba kapanggih nya éta unsur indéks. Lantaran ieu unsur

miboga hubungan kausalitas pikeun mekarkeun carita sarta matalikeun

antarkajadian anu lumangsung dina carita.

4.4.1 Kasaluyuan Téori Ajén Sosial Budaya jeung Hasil Analisis Ajén Sosial

Budaya

Téori ajén sosial anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta téorina

Notonegoro (dina Setiadi jeung Kolip, 2011, kc. 124-126) ngabédakeun ajén

sosial kana tilu rupa, nya éta ajén material, ajén vital, jeung ajén karihanian. Dina

ieu panalungtikan, diwatesanan kana ajén karohanian anu ngawengku ajén

bebeneran, ajén kaéndahan, ajén moral, jeung ajén kaagamaan. Tina hasil analisis,

tétéla dina unggal carpon miboga ajén sosial sanajan jumlahna teu saimbang. Ieu

hal patali jeung kompléksitas carita jeung konflikna.

Dina kanyataanna, hiji individu miboga perasaan anu béda jeung

masarakat sacara kelompok. Hal saperti kieu bisa nyababkeun ayana ajén

individual, nya éta ajén-ajén anu dipaké ku hiji jalma sacara individu. Ieu ajén

individu, dina kamekaranna bisa jadi sajalan jeung masarakat, bisa ogé pagedrug

lantaran teu luyu jeung pamadegan kelompok sosial. Hartina, ajén sosial

mangrupa ajén koléktif anu dipaké dumasar kasapukan kelompok masarakat.

Lantaran kitu, ajén sosial dina carpon ogé teu bisa dipaksakeun sangkan aya,

594

sabab gumantung sarta patali jeung lingkungan masarakat anu digambarkeun ku

pangarang. Jadi, aya kamungkinan ajén sosial bakal barobah upama kaayaan

atawa sistem sosial di hiji masrakatna robah.

Béda jeung ajén budaya anu sipatna langgeng, teu gampang barobah atawa

gampang kalindih ku ajén budaya séjén. Anggota masarakat miboga ajén salaku

hasil tina prosés diajar ti saprak budak nepi ka kolot. Tangtuna waé individu-

individu anu aya dina kelompok masarakat bakal ngaluyukeun ajén-inajén anu aya

dina konsép pamikiranana jeung konsép ajén sacara sosial di masarakat. Ieu patali

ogé jeung kalungguhan manusa salaku mahluk sosial.

Dina ieu panalungtikan, ajén budaya anu dianalisis nyoko kana pamadegan

Tumanggor (2012, kc.142-143) anu nétélakeun ngeunaan genep rupa ajén budaya,

nya éta ajén téori, ajén ékonomi, ajén agama, ajén seni, ajén kawasa, jeung ajén

solidaritas. Éta genep ajén bisa kapanggih dina 30 carpon karya Sastrawati Sunda

Patrem anu nyoko kana bebeneran sacara ilmiah, ajén ékonomi anu patali jeung

logika éfisiénsi matéri, ajén agama anu nyoko kana prinsip jeung aturan-aturan

agama, ajén seni anu patali jeung éstétika dina ngajén barang atawa kajadian, ajén

kawasa anu patali jeung kasugemaan hiji jalma, jeung ajén solidaritas anu nyoko

kana hubungan antarindividu sacara sosial.

Tina ieu hal katitén yén dina carpon-carpon karya wanoja pangarang teu

saukur miboga ajén-inajén féminis, tapi ogé miboga ajén sosial budaya anu bisa

dijadikeun salah sahiji bahan keur picontoeun atawa pieunteungeun keur nu

macana. Sanajan upama ditingali tina kuantitas ajén senina, anu ngan lima ajén,

tina 298 ajén budaya, tapi lain hartina carpon-carpon ieu teu éndah. Tapi,

kaéndahan carpon aya dina wujud wangunna salaku hasil karya seni anu

ngagunakeun média basa.

bab iv hasil panalungtikan jeung pedaran 4.1 déskripsi...

Documents