Alkitab BahasaAralle-Tabulahan

2004

Perjanjian Baru

Ma us

1 1Dianto inde peneneanna Puang YesusKristus, peänä'anna Daud, peänä'anna

Abraham. 2Abraham umpadahi Ishak, Ishakumpadahi Yakub, Yakub umpadahi Yehudaanna yato sangngaka-sangngaka ullu'na.3 Yehuda umpadahi Peres anna Zerah di haomai di bahinena ang disanga Tamar. Peresumpadahi Hezron, Hezron umpadahi Ram, 4 Ramumpadahi Aminadab, Aminadab umpadahiNahason, Nahason umpadahi Salmon, 5 Salmonumpadahi Boas di hao mai di bahinena angdisanga Rahab. Boas umpadahi Obed dihao mai di bahinena ang disanga Rut. Obedumpadahi Isai, 6 Isai umpadahi Daud angmendahi Tomarayanna to Israel. Daud umpadahiSalomo di hao mai di Batsyeba, bahinena doluta Uria naonge tuhoke'. 7 Salomo umpadahiRehabeam, Rehabeam umpadahi Abia, Abiaumpadahi Asa, 8Asa umpadahi Yosafat, Yosafatumpadahi Yoram, Yoram umpadahi Uzia, 9Uziaumpadahi Yotam, Yotam umpadahi Ahas, Ahasumpadahi Hizkia, 10Hizkia umpadahi Manasye,Manasye umpadahi Amon, Amon umpadahiYosia, 11 Yosia umpadahi Yekhonya anna yato

1.12–19 2

sangngaka-sangngaka ullu'na di tempona toIsrael ditalo anna dibahai pano di Bohto Babel.12 Tahpana puha dibahai to Israel pano di Babel,inde Yekhonya umpadahing Seal el. Seal elumpadahi Zerubabel. 13 Zerubabel umpadahiAbihud, Abihud umpadahi Elyakin, Elyakinumpadahi Azor, 14Azor umpadahi Zadok, Zadokumpadahi Akhim, Akhim umpadahi Eliud, 15 Eliudumpadahi Eleazar, Eleazar umpadahi Matan,Matan umpadahi Yakub, 16 Yakub umpadahiYusuf ang mendahi muanena Maria, anna indeMaria dianto ang ungkeänä'ing Puang Yesus angsi disanga toe' To Dilan ' la Mepasalama'. 17Dahi,aha sampulo uhpa' lapi'na peänä'ang mengkalaodi Abraham lambi' naung di Daud, anna ahasampulo uhpa' lapi'na peänä'ang mengkalaodi Daud lambi' dibahai to Israel pano di Babel,anna aha sampulo uhpa' lapi'na peänä'angpuhanna dibahai to Israel pano di Babel lambi'dahi Puang Yesus, To Dilan ' la Mepasalama'.18 Kadahianna Puang Yesus Kristus tama dilino, noa indee tohodolunna: Dolu aha mesabahine disanga Maria ang la mendahi indonaPuang Yesus. Donetoo lella' situnangang mesamuane ang disanga Yusuf. Ampo' dolunna la sikadipakabeng, ya' kehähtändanne' Maria di haomai di Inaha Maserona Puang Alataala. 19Ampo'inde Yusuf, dake' nainsang aka ang menge

1.20–25 3

nababe Puang Alataala, dahi mopahtuyung laumbohtui Maria ampo' dai naaku ke ahai tausenga' la mangnginsang, aka' inde Yusuf mesamuane ang mapia inaha anna dai naaku laumpakasili Maria di olona tau mai'di. 20 Tahpanamenge napihki' ingkänna yatoo, ya' haheng.Pihsananna yaling di pangngipinna ungngitae'mesa malaeka'na Dehata sule napengkalanda'ianna ma'karai naoatee, "O Yusuf, peänä'annaDaud, daa umbata-bata umpobahine Maria,aka' änä' ang menge nakehähtängnging suleyahoete' mai di Inaha Maserona Puang Alataala.21Maria la ungkeänä'ing mesa änä' muane-ane,anna yato änä' pahallu unsangai Yesus, aka'Dianto ang la umpasalama' ingkänna petauannaPuang Alataala di hao mai di tahungkunnadosannaii." 22 Ingkänna yatoo dahi anna malaisundung tula'na Puang Alataala ang napalambi'mesa nabi naoatee, 23 "Itaia', mesa änä'bahine la pihsa' kehähtäng tomande' annaungkeänä'ing mesa änä' muane-ane, annayato änä' la sika nasangai Imanuel." (Imanuelsituhu' basa Ibrani bahtuanna: Puang Alataalatohho yaling di alla'-alla'ta.) 24 Tahpana kalehaYusuf di mebengngi', nababe siang yato aka angnapahentaing malaeka'na Puang Alataala annaungngalai Maria mendahi bahinena. 25Ampo'dai sibaha hahe lambi' ungkeänä'ing mesa änä'

2.1–7 4

muane-ane. Tahpana sohong yato änä', ya'nasangaing Yusuf: 'Yesus.'

2 1 Puang Yesus dahi di hao di Bohto Betlehem,Poropensi Yudea, di tempona Herodes

mendahi tomaraya. Puhai yatoo aha sangngaka-sangngaka to manähäng ungngita bintäng ang sidisangai 'Majus' sule yaling mai di ka mbingangallo le'ba' dai' di Yerusalem. 2Anna sika kutanaipano di ingkänna tau naoatee, "Umbae' naongeiänä' mane dahi ang la mendahi Tomarayannato Yahudi? Aka' puha kiita bintänna yaling dika mbingang allo, dianto anna sulemang aka'la kipenombai." 3 Tahpana nahingngi TomarayaHerodes didiona yatoo, ya' masuhsa liungnasa'ding, lambi' masuhsa tunne' nasa'dingingkänna to Yerusalem umpihki' kakeaha'annainde tomaraya. 4Untambaing ingkännakapala-kapala imang sibaha to pampakuhu ada'anna nakutanaii didiona umba naongei la dahiang dioatee 'To Dilan ' la Mepasalama'.' 5 Sikamen mba'mi naoatee, "Di hao are' di BohtoBetlehem Poropensi Yudea, aka' noang anguki' yaling di suha'na nabi naoatee, 6 'Dio,

Bohto Betlehem, ongeanna peänä'anna Yehuda,tadiamo ongeang ang handang saohko' di alla'nakapahentaang Yehuda; aka' mesa to ma'pahentala dahi yaling mai di dio ang la ungkambi'petauangku to Israel.' " 7 Puhanna nahingngi

2.8–12 5

ingkänna yatoo, ya' inde Herodes untambaimembuning yato sangngaka-sangngaka tomanähäng ungngita bintäng anna nakutanaiididiona pihhang anna lemba'i yato bintäng,aka' pemala nainsang sangngakang pahiamannayato änä'. 8 Puhai nakutanai, ya' nasuong maopano di Bohto Betlehem naoaintee, "Laomokoa'do pamapeängngi yato änä'. Anna ponna keullambi'mi, ya' sulemokoa' umpainsangngiä'anna mao touä' koo kupenombai." 9 Puhannasika unghingngi yato tula'na Herodes, ya'sika le'ba'mi. Yato bintäng ang hali sika naitayaling di ka mbingang allo, mopellao-lao toe'ungkadoluangngiii, lambi' tohho yaho di hahonamesa ongeang di hao di Bohto Betlehem angnaongei yato änä'. 10 Tahpana sika ungngita yatobintäng tohho, ya' sika kahsi si'da-si'dang. 11 Ya'sika tamang yato di dasang anna ungngitai yatoänä' sibaha Maria indona. Sika mengkuntu'miumpenombai yato änä' anna umbuhkeiipaongeang aka-akanna, mane nabeai yato panodi änä': bulahang, dama' bomammi' ang dioainte'kemenyang,' anna rampa-rampa ang dioainte'mur.' 12Ampo' naonge anna lambi'i temponainde to manähäng la le'ba', ya' dai sika sumulengpano di Herodes do napainsangngi didionayato änä', aka' puha nalahang malaeka'naPuang Alataala yaling di pangngipi, lambi' sika

2.13–17 6

sumule mangngola lalang senga'. 13 Tahpanasika le'ba'i yato to manähäng ungngita bintäng,ya' aha buranne' malaeka'na Puang Alataalaumpengkalanda'i Yusuf yaling di pangngipinnaanna ma'karai naoatee, "Kalehao anna umbahaine änä' sibaha indona, anna maokoa' doungngalai kalaemu pano di Mesir. Tohhokoa' dihao lambi' kutula' bouingko aka ang la umbabe,aka' Tomaraya Herodes lella' umpeäng ne änä'anna malai napatei." 14Dahi doneto di bengi,kaleha siang Yusuf anna umbahai yato änä'sibaha indona le'ba' rende pano di Mesir. 15 Sikatohhong di hao lambi' mate Herodes. Ingkännaindee dahi anna malai sundung aka ang puhanatula' Puang Alataala dolu ang nalombungmesa nabi naoatee, "Kalaeku untambai änä'kumalai yaling mai di Mesir." 16 Tahpana nainsangHerodes naoatee sika nabulitu' yato tomanähängungngita bintäng aka' dai naaku sumule panonapainsangngi didiona yato änä', ya' keaha'liung. Tandana keaha', ya' unsuong tantaranaanna malai sika umpatei ingkänna änä' angmuane ang tohho di hao di Betlehem sibahaingkänna bohto ang nasidungku'ing, ang manederua pahiamanna lunaung, situhu' temponaang natula'ing dolu yato to manähäng ungngitabintäng, dianto tempona naonge anna lemba'iyato bintäng. 17Donetoo sundung yato ang puha

2.18–23 7

natula' Puang Alataala ang nalombung NabiYeremia naoatee, 18 "Kamahanna tau sika dusenganna kamasuhsaang ang käyyäng kahingngiangdi hao di Bohto Rama. Rahel undusengngi änä'naanna daliung naaku dipakahanga aka' yatoänä'na dang aha." 19 Tahpana mate Herodes,ya' sule bung yato malaeka'na Puang Alataalaumpengkalanda'i Yusuf yaling di pangngipi dihao di Mesir anna ma'karai naoatee, 20 "Kalehao,bahai ne änä' sibaha bahinemu anna maokoa'sumule pano di bohtona to Israel, aka' yatosangngaka-sangngaka tau ang pemala la umpateine änä' puhang mate." 21Donetoo kalehasiang Yusuf anna umbahai yato änä' sibahaMaria bahinena sumule pano di bohtona toIsrael. 22Ampo' tahpana nahingngi Yusuf yalingdi pellaoanna naoate Arkhelaus ma'pahentadi hao di Poropensi Yudea umbala'i Herodesambena, ya' mahea'mi la mao pano. Donetoonapengkalanda'i bumi malaeka'na Puang Alataalayaling di pangngipi anna naoaintee, "Dakoa' malama'ongeang di hao di Yudea." Ya' le'ba'mi Yusufsibaha yato änä' anna bahinena pano di Galileaanna ma'ongeangngi di hao. 23 Tohhong di haodi mesa bohto saohko' ang disanga Nazaret. Ya'sundummi pole' aka ang puha natula' PuangAlataala dolu ungngolai senabiang didiona

3.1–7 8

Änä'na naoatee, "Ingkänna tau la ungngangka'inde To Dilan ' la Mepasalama' to Nazaret."

3 1Aha mesa tau ang disanga Yohanes toPantero'. Tempo donetoo inde Yohanes le'ba'

pano di ongeang makä'däng anna mampakuhuipano di tau mai'di. 2Naoatee, "Pengkatoba'koa'aka' dang masae anna Kalaenang Puang Alataalama'pahenta sihapang tomaraya." 3Didiona indeYohanes inang puhang natula' Puang Alataalaang nalombung Nabi Yesaya naoatee, "Ahatau kakoha-koha di hao di ongeang makä'dängnaoatee, 'Patokaingnga' lalang ang la naolaDehata, pamarohoing lalanna.' " 4 Katuhoannainde Yohanes sinnoa sangngaka-sangngaka nabiang dolu. Si umpake kaya' ang bulu onta dipapia,annamesalipi lollo'. Andeanna dianto kakombänganna duho pangngala'. 5Donetoo mai'di toYerusalem anna mai'di tau ang aha di hao diPoropensi Yudea anna tau ang tohho sirungku'Salu Uhai Yordan sulei asang himpung ullumbaYohanes anna napehingngii yato pepakuhunna.6 Lambi' mai'di tau di alla'naii ang ungngakuidosanna dai' di Dehata di olona tau mai'di.Puhai, ya' natero'mi Yohanes di hoi' di Salu UhaiYordan. 7Ampo' tahpana naita Yohanes mai'diture' to Farisi anna to Saduki sulei di hao annapemala toine' ditero', ya' ma'karang Yohanespano diii naoatee, "Oa' ingkämmu peänä'anna

3.8–13 9

ile keipo! Menna mangngoaingkoa'tee, pakela malakoa' lahpa' di hao mai di aha'naPuang Alataala ang la sule? 8Dahi ponnapemalakoa' lahpa', ya' pembabe mapiakoa'situhu' pembabe pengkatoba'ang, 9 anna daaumpihki'ia' ungngoatee la napa'daimingkoa'dosammu Puang Alataala aka' peänä'annakoa'Abraham. Kutula'ingkoa' ma ng: ke naelo'iPuang Alataala, ya' malaete' inde mai batunapadahi peänä'anna Abraham. 10Aka' dinoasadiang Puang Alataala la untahungkung tau angmembabe karake sinnoa yato uhase ang tokangdi hao di poang kayu, anna ingkänna poang kayuang dai keboa mapia la dilellengngi nei' annadi beii tama di api. 11Dinoa supung uhai angkupake kutero'koa' aka' mengkatoba'mokoa',ampo' Yato ang mane la sule ma'kuasa puhanei' andana kodi'. Tandana keangka' yato Tau,moi la mensabua' pälli'ä' di olona datukä'sihatang. Anna la natero'koa' nei' umpake InahaMasero anna api. 12 Toka tung petapi di hao diteyyena anna sadiang la umpasisähä' banneanna engka. Yato banne la nabe'bei mapiane'tama di loko, ampo' yatone' engka la natununei' tama di api ang ma'nala-nala lolo. Diantoanna pengkatoba'koa' andana natahungkungkoa'sinnoa yato engka ang natunu tau." 13Donetoosuleng Puang Yesus yaling mai di Galilea lusau di

3.14–4.3 10

Salu Uhai Yordan ullumba Yohanes aka' la natero'.14Ampo' inde Yohanes dai umpasihatangngikalaena la untero' Puang Yesus, naoantee,"Kodi'e' ang la pahallu untero', ampo' akana DioeDio sule pemala la kutero'?" 15Men mba'miPuang Yesus naoatee, "Moinnakato anna daoumpasihatangngi kalaemu la untero'ä', ampo'tero' siamä'te' dinoa anna malai sundungingkänna pa'elo'na Puang Alataala." Ya' untero'miPuang Yesus inde Yohanes situhu' palaunna.16 Tahpana puha ditero' Puang Yesus, ya' malaingdi hoi' mai di uhai. Pihsananna buhke sianglangi' anna ungngitai Inaha Maserona PuangAlataala tuhung yaho mai di langi' sinnoahupanna dangang-dangang anna hampoi yaho dihahona Puang Yesus. 17Mane ahai kamahannaPuang Alataala yaho mai di langi' naoatee,"Dianto inde Änä'ku ang kupakamaya anna angumpamasannang inahangku."

4 1 Pihsananna le'ba'mi Puang Yesus pano diongeang makä'däng natehte Inaha Masero

anna malai nasändä'i Pongkahana setang di hao.2 Tahpana puha ma'puasa di hao uhpa' puloallona anna uhpa' pulo benginna, ya' manonoliung nasa'ding Puang Yesus. 3 Suleng Pongkahanasetang unsändä'i Puang Yesus naoatee, "Ponnainang tahpa' si'dao Änä'na Puang Alataala, ya'pahentai ne ma ng batu lambi' membali dehpa

4.4–10 11

anna malai ungngande." 4Ampo' men mba'Puang Yesus naoatee, "Aha uki' yaling di Suha'Masero naoatee, 'Ang napotuho tau tadiaete'andeang supu, ampo' mala toete' tuho keumpehingngii si'da-si'dai ingkänna tula'na PuangAlataala.' " 5 Pihsananna yato Pongkahana setangumposola bumi Puang Yesus dai' di Yerusalemang si disangai 'Bohto Masero,' anna naposolaidai' di ongeang ang handang malängkä' yahodi hahona Dasang Ada'na Puang Alataala.6Mane naoaintee, "Ponna inang Änä'na si'daoPuang Alataala, ya' sändä'ke' pengkanahoonaung indo di tampo, aka' aha uki' yaling diSuha' Masero naoatee, 'La napahentaingkomalaeka'na lambi' la namäntä'io anna malaidai hahi' bih 'mu naung di batu.' " 7Ampo'men mba' bou Puang Yesus pano naoatee,"Aha uki' yaling di Suha' Masero naoatee, 'Daaunsändä'i Puang Alataala Dehatammu.' " 8 Ya'nabaha bumi Pongkahana setang Puang Yesusdai' di mesa hohong tanete ang malängkä' liuanna napaitaii umba noa katomarayaang di linosibaha kamatandeanna. 9Ma'karang Pongkahanasetang pano di Puang Yesus naoatee, "Ingkännainde katomarayaang di lino ang ungngita lakubea asangngo ungkuasai ahsala' malimuntu'oumpenombaiä'." 10Men mba'mi Puang Yesuskeaha' pano yato di Pongkahana setang naoatee,

4.11–16 12

"Palaio done indee, setang! Aha uki' yaling diSuha' Masero naoatee, 'Pahalluo umpenombaiPuang Alataala Dehatammu anna Dianto supuang la pahallu untuhu'i.' " 11 Puhai yatoo, ya'le'ba'mi yato Pongkahana setang umpellei PuangYesus. Donetoo sule siang sangngaka-sangngakamalaeka'na Puang Alataala ullumba PuangYesus anna nakandapaii. 12 Tahpana napelelePuang Yesus naoate Yohanes to Pantero' puhangnasahka anna natahungkung tau angmampa'bali,ya' sumuleng pano di Bohto Nazaret yaling dibaheanna Galilea. Puhai yatoo, ya' le'ba'mi PuangYesus mendende naung di Bohto Kapernaumanna tohhoi di hoi'. Inde Kapernaum di hoi' dibehing Le'bo' Galilea, sitehe bohtona peänä'annaZebulon anna Na ali. 13 (4:12) 14 Inde dahi noaanna malai sundung aka ang puha natula' doluPuang Alataala ang nalombung Nabi Yesayanaoatee, 15 "Ingkämmua' ang ma'ongeang ditampona peänä'anna Zebulon anna tamponapeänä'anna Na ali, lalang lunaung di Le'bo'Galilea tando di katempu'ang allona Salu UhaiYordan, di hao di Galilea, ang naonge tohho tauang tadia to Yahudi, 16 ingkänna tau ang tohhodi hao, ang yalingke' di kamalillingang napobua'dosa, ungngitang pole' kamabayaang ang daiaha mantondong, anna yato kamabayaang sikanasilong. Dianto yato tau ang dai ungnginsang

4.17–23 13

Puang Alataala anna sika mahea' lolo panodi kamateang ang lambi' sapano-panona."17Mengkalaonto donetoo napahandu'mi PuangYesus mampakuhu naoatee, "Pengkatoba'koa'aka' dang masae anna Kalaenang Puang Alataalama'pahenta sihapang tomaraya." 18 Pihsangtempo menge mellao di behing Le'bo' Galilea,inde Puang Yesus ungngita derua to sipoariang disanga ta Simon (ang nasangai sala PuangYesus: 'Petrus') anna ta Andreas. Menge sikamodala yaling di le'bo' aka' inang to podala bau.19Ma'karang Puang Yesus pano diii naoatee,"Maikoa' ndo'ä' anna kupadahikoa' to podalatau, dianto la umpakuhukoa' hupatau angla napanoa un ndo' Kapahentaanna PuangAlataala." 20 Tahpa sika umpellei siang dalanaanna men ndo'i. 21Umpatahhi' bumi pellaoannaPuang Yesus, ya' ungngita bumi derua to siullu'.Yato to derua dianto änä'na ta Zebedeus,disanga mesa ta Yakobus anna disanga mesata Yohanes. Lella' sika ohko' yaling di lopinnasibaha Zebedeus ambenaii menge umpapiaidalana. Nabahaing Puang Yesus mendahipahsikolana. 22 Yato to deruai tahpa umpelleisiang yato lopinna anna ambena mane le'ba'imen ndo'. 23Donetoo le'ba'mi Puang Yesusullelengngi ingkänna bohto di hao di PoropensiGalilea, menge siang umpaturu ingkänna tau

4.24–5.5 14

yaling di pa'sambayanganna to Yahudi, annaumpepainsang toing nei' Kaheba Mapia didionaKapahentaanna Puang Alataala. Mai'di toi tauang napabono' di hao mai di ingkänna hupannakorong. 24 Lambi' kaheba didiona yato aka angnababe Puang Yesus sembu' sau tama di hao diPoropensi Siria. Dahi di umba-umba naola PuangYesus, mai'di tau sule umbaha asang ingkänna tomakorong anna malai napabono'; noa tunne' tauang napentamai setang, tau ang si malimpänganna to makule. Ingkänna yatoo napabono'asang Puang Yesus. 25 Katämpä'anna mai'di liupole' tau ang un ndo' Puang Yesus ang sule dihao mai di Galilea, Sampulo Bohto, Yudea, yahomai di Bohto Yerusalem anna di hipe mai di SaluUhai Yordan.

5 1Donetoo Puang Yesus ungngita mai'di liu tausule. Ya' dai'mi di mesa tanete anna mohko'i

yaho mampakuhu. Sulei toune' yato sangngaka-sangngaka to pen ndo'na. 2Napahandu'miPuang Yesus mampakuhu pano diii naoatee,3 "Puang Alataala umbehe tau ang nasa'dingmemase-mase di mendehatanna lambi' supunghannu dai' di Puang Alataala, aka' setongannadiaete' ang la ungngampui KapahentaannaPuang Alataala. 4 Puang Alataala umbehe tauang masuhsa yaling di katuhoanna, aka' sikala napakahanga. 5 Puang Alataala umbehe

5.6–13 15

tau ang mahempo' inaha, aka' dianto ang laungngampui inde lino. 6 Puang Alataala umbehetau ang pemala lolo umbabe kamarohoang,sinnoa tau ang manono anna mahähäng pemalalolo supu mande anna menu', aka' inang lanapasanta'i Puang Alataala aka siamo angnapemala. 7 Puang Alataala umbehe tau angmarota' pano di solana, aka' yato tau la nakarota'itoe' Puang Alataala. 8 Puang Alataala umbehetau ang masero yaling di inahanna, aka' yatotau la ungngita Puang Alataala. 9 Puang Alataalaumbehe tau ang supung nakärä'i mampasikapiai,aka' yato tau la disangai nei' petauanna. 10 PuangAlataala umbehe tau ang napakauho-uho solanaaka' umbabe kamarohoang, aka' yato tau laungngampui nei' Kapahentaanna Puang Alataala.11 La nabeheo Puang Alataala ponna aha taumangngita-ita naungngo anna mandahhaobahtu' napatanda'i tomande'o umbabe ingkännahupanna kakarakeang aka' un ndo'ä'. 12 Penau-nauii yatoo anna kahsio, aka' setonganna daete'aha mallondo sahomu yaho di suruka. Daauntungke'du' ke ahai tau mandahhao, aka'umba sika napanoa undahha senabiang dolu, lanapanoa tuntone' nadahhakoa'." 13Napatahhi'bumi tula'na Puang Yesus naoatee, "Dioa'sihapangkoa' sia yaling inde di lino. Ampo' ponnake dang mäsing yato sia, ya' dante' aha lalang

5.14–19 16

la dipamäsing sala. Supurante' yato sia di beanna nasiindä'-indä'i tau aka' dang aha kunanna.14Dioa' sihapang toukoa'ne' kamabayaangyaling di lino. Ponna aha bohto mahoa' angma'ongeang yaho di tanete, ya' yato bohtomahoa' la naita asangngete' ingkänna tau. 15Noatunne' daete' aha mesa tau la umpau' lampunnamane nasalohko'i baki, ampo' yato lampunnanapatokoete' dai' di ongeang ang malängkä'anna malai umballoi yato huäng dasang. 16Noatungnga' dio, pepaitaing pano di ingkänna taukamapiaammu sinnoa mata allo ang umballoilino, anna malai yato pembabemua' ang mapiala naita ingkänna tau, lambi' la umpamatandesanganna Ambemua' yaho di suruka."17Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesus naoatee,"Daa unsangaia' inde kasuleangku tama di linola umpa'daiä' Atohanna Musa anna yato angpuha napalambi' senabiang dolu. Aka' nasuhungsuleä', anna malai kupasundung asang ingkännayatoo. 18 Kutula'ingkoa' setonganna sumbanadake' pa'da langi' anna lino, inang daete'ne'aha la pa'da moi poro mesa huru' bahtu' mesa

' yaling mai di Atohanna Musa sibaha yatoang nauki' senabiang dolu, ke dake' dahi asangang puha natula' lohpo' Puang Alataala angnalombung nabi. 19Dahi menna-menna untehkaimesa di alla'na yato pahenta, moinnakato

5.20–23 17

anna nasangai dai pahallu sakali yatoo, annaumpaturui tau senga' untehkai toe' yato pahenta,ya' yato tau la diangka' nei' mesa tau anghandang madihoi'ang yaling di KapahentaannaPuang Alataala. Ampo' menna-menna untuhu'iyato pahenta anna umpaturu toe' tau senga'untuhu'i yato pahenta, ya' yato tau la diangka'ne'mesa tau ang handang dipakeangka' yaling diKapahentaanna Puang Alataala. 20Anna ponnadai umpala'bi puhaa' dio kamarohoammuandana kamarohoanna ingkänna to pampakuhuada' anna to Farisi, ya' inang darea'te' laumpemitai la tama di Kapahentaanna PuangAlataala." 21Nalombungngi bumi tula'na PuangYesus naoatee, "Unghingngingnga' umba noapepaturunna Puang Alataala pano di to baha'dolu ang naoatee, 'Dai tau mala papateang.Anna menna-menna ang papateang pahalluditahungkung.' 22Ampo' kutula'ingkoa' dinoakuoatee: menna-menna ang keaha' pano disolana, ya' yato tau pahallu ditahungkung.Noa tunne' menna ang umbisi' solana pahalludipapengngolo pano di to Mahkeada' annaditahungkungngi. Anna tau ang untändoi solanala londo puha nei' anna sihatanne' dipatamadi apinahaka. 23Dahi ponna umbahao penombaammupano di pantunuang penombaang, ampo'tahpamu lambi' pano yato di pantunuang

5.24–30 18

penombaang, ya' ungkalehaing halirako diosiba'di solamu lambi' nakahiri'kangko, 24 ya'dakangngi dolu umpenomba, laoo dolu sikapiaiyato solamu ang hali unsiba'diing. Puhaitoomane umpatulu'i yato penombaammu dai' diPuang Alataala. 25Dolummu nabaha pano di topanghohto' balimmu, ya' sikapiai lohpo'o dolu.Aka' ponna dai umpanoa, ya' la napapengngoloopano di olona to panghohto', anna yatoto panghohto' la napapengngoloo pano dipolisi ang la mampatamao di tahungkung.26 Kutula'ingkoa' setonganna darakoa'te' lamala nalahpa' yaling mai yato di tahungkungke dai umbaya' asang dolu yato dendamu."27Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesus naoatee,"Unghingngingnga' pahentana Puang Alataalaang naoatee, 'Dai tau mala ungngindä'-indä'pa'bannetauang.' 28Ampo' kutula'ingkoa' dinoakuoatee: menna-menna ang ungngita mesabahine anna nakailuii lambi' yaling di inahanna lapemala nakamahoi, ya' yato tau ang noa diangka'ungngindä'-indä'mite' pa'bannetauang yalingdi inahanna anna diangka' madosang. 29Dahi,ponna mata kuanammu mandosaio, ya' kahohe'iyato matammu anna un bei. Aka' dotanne'sambali supumatammu dinoa andana tontongke'aha sibali matammu ampo' la tamao di apinahaka. 30Noa tunne' ponna teyye kuanammu

5.31–35 19

mandosaio, ya' bose'i yato teyyemu annaun bei. Aka' dotanne' sambali supu teyyemudinoa andana tontongke' aha sibali teyyemuampo' la tamao di api nahaka." 31Nalombungngibumi tula'na Puang Yesus naoatee, "Ahatoe' pepakuhu ang naoatee, 'Menna-mennaang un be bahinena, pahallu umbabe suha'kasi beang.' 32Ampo' kutula'ingkoa' dinoakuoatee: ponna aha mesa muane un bebahinena, ya' dianto disanga yato muaneumpamadosa yato bahinena ke kemuane salang,sehalinna ke yatoi bahinena ungngindä'-indä'pa'bannetauang. Noa tunne' tau senga' angumpobahine sala yato bahine, ya' diangka'toete' ungngindä'-indä' pa'bannetauang."33Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesus naoatee,"Hali tungnga'ne' unghingngi umba noa pepaturupano di to baha' dolu ang naoatee, 'Ponnamopindao dai' di Puang Alataala didiona aka angpahallu la umbabe, ya' yato popindamu pahalluumpembabe si'daing; dai mala dai.' 34Ampo'kutula'ingkoa' dinoa kuoatee: daa umpopindaimoi aka. Daa unsändä'i umpopindai langi',aka' yato langi' ongeannaete' Puang Alataalama'pahenta. 35Noa tunne' lino, daa unsändä'iumpopindai, aka' inde lino pengngindä'annaete'Puang Alataala. Londonang Bohto Mahoa'Yerusalem, aka' dianto bohto mahoa'na Puang

5.36–44 20

Alataala Tomaraya ang matande. 36Noa tunne'daa unsändä'i umpopindai bää'mu, aka' daetodio aha kakuasaammu la umpamaloteng bahtu' laumpamabusa beluhä'mu moi poro la sallamba'.37Ampo' ang pahallu umbabe, dianto ponnainang la ungngoate, 'io,' ya' pengngioo. Annaponna inang la ungngoate, 'dai' ya' oaite 'dai.'Aka' ponna ke unghängngängngi salake' tula'mu,ya' sule di haorante' mai di Pongkahana setang."38Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesus naoatee,"Unghingngi tungnga' nei' umba noa pepaturuang naoatee, 'Mata pahallu dibala'i mata anna isipahallu dibala'i isi.' 39Ampo' kutula'ingkoa' dinoa:daa umbala' kakarakeang anna kakarakeang.Ampo' diare', ponna aha tau mantampilingpape kuanammu, bea toine' pape kaihimmunatampiling. 40Anna ponna aha tau ang lamambahao pano di to panghohto' aka' kaya'mupemala la naala, ya' bea toine' kaya' kalambe'mu.41Anna ponna aha tau mansuoo umposolai mesakilo kahaona, ya' posolaii derua kilo. 42 Ponnaaha tau mampalau aka-akammu, ya' beai. Annaponna aha tau la ungngindang aka-akammu, ya'paindangngii." 43Nalombungngi bumi tula'naPuang Yesus naoatee, "Unghingngi tungnga' nei'umba noa pepaturu ang naoatee, 'Kalemuioingkänna solamu ampo' kahi'di'i nei' ingkännabalimmu.' 44Ampo' kuoaingkoa'te dinoa:

5.45–6.2 21

kalemuio ingkänna balimmu anna palauing beheingkänna tau ang mandahhao 45 anna malaomendahi änä'-änä'na Puang Alataala, Ambemu,ang ma'ongeang yaho di suruka. Aka' PuangAlataala umpalelle' allo pano di tau mapia annatau karake, noa tunne' umpatuhung kene' panodi tau mapia anna pano di tau karake. 46Annaponna ungkalemuio supu tau ang mangkalemuio,ya' la unsangaraka kehängngämmi sahomu?Aka' ingkänna tau mala asangngete' membabenoa, moi tau ang handang mai'di dosanna malatunne' membabe noa. 47Anna ponna supungtau ang unsiinsang liuing untabe'i, ya' akangkala'biammu? Darakae' mala asang ingkänna taumembabe noa, bahtu' moi ang dai ungnginsangDehata mala tunne' membabe noa? 48Dahipahallukoa' ungkalemui asang ingkänna tau daiaha unsehalii, sinnoa Ambemu yaho di surukaang ungkalemui asang ingkänna tau."

6 1Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesusnaoatee, "Madakakoa' andana umbabekoa'

kamapiaang di olona tau mai'di supungaka' pemalakoa' naita yato tau mai'di annanapudii yato pembabe mapiammu. Aka' ponnaumpanoaa', ya' daete' aha sahomu yaho maidi Puang Alataala, Ambemu, yaho di suruka.2Dahi ponna ke la umbeakoa' aka siamopano di to pemase-mase, daumpepainsang

6.3–7 22

lelengnging sinnoa ang nababe to kalasi tama dipa'sambayangang bahtu' pano di lalang käyyänganna malai napudi tau. Aka' kutula'ingkoa',setonganna tau ang mampanoa yatoo dai laullambi' sala sahona, supung napudi hupatau.3Ampo' ponna la umbeakoa' aka siamo pano dito pemase-mase, peängngi lalang anna malai daiaha moi poro la mesa tau ang mangnginsang yatopembabemu. 4Anna yato pembabemu supungPuang Alataala ang mangnginsang, lambi' la ahasahomu." 5Nalombungngi bumi tula'na PuangYesus naoatee, "Anna ponna ma'sambayangkoa',daa umpensinnoai to kalasi. Sika nakärä'i nei'ke'de' tama di pa'sambayanganna to Yahudibahtu' mao pano di kasitammuang lalangkäyyäng annama'sambayangngi di hao, aka' annamalai naita tau mai'di. Kutula'ingkoa' setongannayato tau ang mampanoa dai la ullambi' salake'sahona, supung napudi hupatau. 6Ampo' ponnapemalao ma'sambayang, ya' tamao di tambimmuanna untutu'i baba, mane ma'sambayangngo dai'di Ambemu Puang Alataala ang dai landa'. Lambi'supung Ambemu Puang Alataala ang mangngitaoanna Dianto la man mba' yato sambayammu.7Noa tunne' ponna ke ma'sambayangngo, daaumpa'sule-suleii yato tula'mu ang dai kekuna,sinnoa ang si nababe tau ang dai ungnginsangPuang Alataala. Aka' sika napihki' naoatee

6.8–16 23

tuhtuang kalambe'ito sambayanna, ya' tuhtuangnatahimbo tunne' Puang Alataala. 8Dahi daaumponialaii yatoii. Aka' setonganna ingkännakapahalluammu, dake' umpalau anna nainsangasang lohpo'mi Puang Alataala. 9Dahi panoaia'inde ma'sambayang dai' di Puang Alataala: OAmbeki' yaho di suruka, kihannuang la tontongdipa'käyyangngi sangammu. 10 Suleo pahentaanganna padahii pangngelo'mu yaling di lino sinnoaang dahi yaho di suruka. 11 Pasundungngingkangandeang ang kipahallu allo dinoa. 12Ampungngiiingkänna kasalaangki', sinnoa ungngampungngitouang kami' kasalaanna solaki' pano di kalaeki'.13Anna daa umpabeii pesändä' nasändä'iang,ampo' pakahaoang di hao mai di ingkänna siamokakarakeang. [Aka' Dio supu ang ungngampuikapahentaang, kakuasaang anna kamatandeanglambi' sapano-panona. Aming] 14Aka' ponnaungngampungngi toukoa' dio yato kasalaannasolamu ang nababe pano di kalaemu, ya' lanaampungngi tungnga'to dio kasalaammuAmbemu yaho di suruka. 15Ampo' ponna daiungngampungngi yato kasalaanna solamu angnababe pano di kalaemu, ya' datoeto dio lanaampungngiingko kasalaammu Ambemu yahodi suruka." 16Napatahhi' bumi tula'na PuangYesus naoatee, "Ponna ma'puasakoa', daaumpatandaangngi di hao di lindomu, sinnoa ang

6.17–23 24

nababe ingkänna to kalasi. Aka' sika naangka'inei' umpa ngkuhsu lindona anna malai nainsangtau naoate menge ma'puasa. Kutula'ingkoa'setonganna yato tau ang mampanoa dante'ne' lanabea sahona Puang Alataala. 17Ampo' ponnake ma'puasakoa', ya' pominnä'rambu'o annaundeä'i lindomu, 18 anna malai dai nainsang taunaoatee mengeo ma'puasa, supung Ambemuang dai landa' ang mangngitao anna diantoang la mambeao bala'na yato pa'puasammu."19Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesus naoatee,"Daaa' unghimpung supu katomakakaangdi lino, aka' katomakakaang yaling di lino lakarake napobua' bu'bi' anna tähkä', annadasammu la napentama to paboko lambi' yatokatomakakaammu la naboko. 20Ampo' diarea'nei' himpungkoa' katomakakaang yaho di suruka,aka' yaho di suruka daine' aha bu'bi' annatähkä' ang la mangkarakei anna datoi aha topaboko la mambongka' anna nabokoi. 21Aka'umba naongei aha ahtasa'mu, di hao tuntonei' naongei inahammu. 22Mata dianto angmendahi ballo yaling di kalae. Dahi ponna mapiamatammu, ya' ingkänna kalaemu la naballoiasang. 23Ampo' ponna karake matammu, ya'ingkänna kalaemu la malilling asang. Dahi ponnaballo ang aha di hao di kalaemu pi'de, ya' yatokamalillingang la unsa'ding si'da-si'da tama

6.24–27 25

di kalaemu. 24Noa tunne' daete' aha mesasabua' la derua pongkahana, aka' ponna noa,ya' tantunte' anna ungkahi'di'i pongkahana angmesa anna umpakamayaine' yato pongkahanaang senga', bahtu' untuhu'i liu yato pongkahanaang mesa ampo' daine' natuhu'i liu yato angmesa. Noa tungnga' dio dakoa' mala la mengesiamokoa' untuhu'i Puang Alataala ampo'menge sia tumokoa'ne' umpengkalambi'-lambi'iumpeäng katomakakaang yaling inde di lino."25Nalombungngi bumi tula'na Puang Yesusnaoatee, "Dahi kutula'ingkoa' dinoa kuoatee:dakoa' pahallu masuhsa umpihki' katuhoammu,hapanganna aka ang pahallu ungngande bahtu'ungngenu'. Anna datoukoa' pahallu masuhsaumpihki' bätäng kalaemu, hapanganna yato akaang pahallu umpake. Darakaa' dio ungnginsangpahallu puhaete'ne' katuhoang andanaandeang? Noa tunne' pahallu puhaete'ne'bätäng kalae andana pakeang. 26 Itarea' dansiang sika lolo' yaho di nähäng. Daine' nainsangmopinamula anna datoi nainsang umpepahe boapengkähänganna. Datoi aha umpailoko aka angla naande, ampo' tontong ture' motuho-tuhololo aka' napakande Ambemu yaho di suruka.Darakaa' dio ungnginsang keangka' puharakoa'todio andana yato sedansiang? 27Aharakaa' dialla'-alla'mu ang mala umpakalambe' sungnga'na

6.28–34 26

moi poro santehte'mi aka' bata-bata didionakatuhoanna? 28Anna datoukoa' pahallu masuhsadidiona pakeammu. Pihki'rea'too yato bunga angkamahasaang ang tuho tomande' pano di alla'kalane. Dai aha mampamula anna dai mangki'mengkähäng bahtu' untannung pakeanna.29Ampo' kutula'ingkoa' dinoa: moinnakato tomakahka' si'da-si'da Tomaraya Salomo, ampo'daete' aha yaling di katuhoanna la umpakepakeangmahahsa' ang umpensinnoaimahasannainde pano bunga di alla' kalane. 30Dahi aka'mala ture' napamalehke' Puang Alataala yatobunga ang tuho dinoa ampo' la naande siangapi marondonna, ya' londonangnga'te' dio angkuhang kapampetahpa'ammu mala turakoa'todio nabea asang aka ang umpahallu. 31Diantoanna datomande'koa' la masaha ungngoatee,'Aka ang la kiande?' Bahtu' ungngoaa'tee, 'Akaang la kienu'?' bahtu' 'Aka ang la kipake?' 32Aka'ingkänna asang yatoo napeäng tau ang daiungnginsang Puang Alataala. Ampo' dioa' dio,inang nainsandea'to dio Ambemu yaho di surukaingkänna kapahalluammu. 33Ampo' diarea'nei', ang handang pahallua' dolu la umpihki'dianto: membabe maroho lolo di olona PuangAlataala aka' dianto tomarayammu. Ponnaumpanoa, ya' ingkänna kapahalluammu lanapasundung asangngingkoa'. 34Dahi dakoa' la

7.1–7 27

bata-bata didiona aka ang la dahi marondong,aka' ang la dahi marondong senga' toboete'kamasuhsaanna. Kamasuhsaang ang dahi yalingdi sangngallona pabei tubunne' puha yaling diallo yatoo."

7 1Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesusnaoatee, "Daa untanda' tahuhu solamu

anna datouo dio ditanda' tahuhu. 2Aka' akaang untanda' tahuhuing solamu dia tuntone'la ditanda' tahuhuingko. Noa tunne' lite'ang umpake pano di solamu dia tunne' ladipakeingko. 3Akarea' dio anna malakoa'ungngita sahihsi' yaling di matanna solamuampo' daine' ungngita kayu sambehsä' yaling dimatammu tobou dio? 4Umbang dio la umpanoaungngalaiing sahihsi' yaling di matanna solamu,aka' aha ture dio sambehsä' kayu yaling dimatammu tobou dio? 5Oa' ingkämmu to kalasi,alaiia' dolu yato sambehsä' kayu ang aha yalingdi matammu anna malai ungngita ungngalaiingyato sahihsi' ang aha yaling di matanna solamu."6Napatahhi' bumi pepakuhunna Puang Yesusyaling di pohapangang naoatee, "Daumbeaiasu aka-aka ang masero, aka' puhaitoo, ya' lanasempa-sempamo. Noa tunne' daumbeai bahiaka-aka ang masuli' allinna sinnoanna mu ara,aka' la naindä'-indä' supu. " 7Nalombungngibumi tula'na Puang Yesus naoatee, "Palauia'

7.8–15 28

anna la dibeakoa'; peängngi anna ullambi'ia';pende'de'koa' anna ditungka'ingkoa' baba.8Aka' pano di tau ang malau la natahimbo yatopalaunna, anna pano di tau ang mahpameängla nalambi' yato pahpameänna; noa tunne'pano di tau ang mende'de' la ditungka'ing baba.9Aharaka mesa tau di alla'mua' ang umbea batuänä'na ke umpalaui andeang? 10 Bahtu' la nabeaile ke umpalaui bau? Kusanga daete' la aha, i?11Dahi dioa', moinnakato anna to karakekoa',ampo' ponna mala turakoa' dio umbea änä'muaka-aka ang mapia, ya' londonne' Ambemu yahodi suruka tantunte' anna la nabeai aka siamoang handang mapia pano di tau ang la malaudai'. 12Noa tunne' ingkänna-ingkänna siamo angungkärä'i nababeingko solamu, ya' babe toinne'noa pano di solamu. Dianto yatoo pungngu'tannunna ingkänna AtohannaMusa anna suha'naingkänna nabi." 13Napatahhi' bumi tula'naPuang Yesus umpake pohapangang naoatee,"Tamakoa' olai yato baba ang masihki', aka' babaang malohäng anna lalang ang malua' lupanodi katallangang anna mai'di tau la mangngola.14Ampo' aka' sihpi'ne' baba anna masihki'ne'lalang ang lupano di katuhoang sapano-panonadianto anna sai'di'mi tau ang mangngola tama.15Madakakoa' pano di tau ang unsanga kalaenanabi ampo' setonganna tadiaetee', ang la sule

7.16–22 29

napellambi'ikoa' boheng mahamme' inahasinnoa domba, ampo' setonganna yaling diinahannaii salamangngete' yato olo'-olo' peande.16Ampo' la ungnginsandea'tee' ke ungngitangumba noa pembabenaii. Aka' la malarakae'tau umponge' boa pinamula di hao mai di lolopäräng? Bahtu' umponge' boa kayu di hao mai dibalimbano? 17Noa tunne' poang kayu ang mapiatuhona tantunte' anna keboa mapiai, anna poangkayu ang dai huhu tuhona tantunte' ungkeboaingboa ang dai mapia. 18Anna poang kayu anginang si biasa mammi' boana, daete' aha laungkeboaing boa ang dai mammi'. Noa tunne'poang kayu ang inang si dai mammi' boana,daete' aha la ungkeboaing boa ang mammi'.19Anna ingkänna poang kayu ang dai keboamapia la dilellengngi nei' anna di beii tama diapi. 20Dahi yato tau ang unsanga kalaena nabiampo' setonganna tadia la ungnginsandea'tee'ke ungngitang umba noa pembabenaii. 21Daaunsangaia' la mendahi petauanna Puang Alataalayato ingkänna tau ang katamba-tamba naoatee,'O Puang, O Puang.' Aka' setonganna tau angla mendahi petauanna Puang Alataala diantotau ang umpembabeing ingkänna pa'elo'naAmbeku yaho di suruka. 22 Ponna ke lambi'midako' allo katämpä'anna lino, ya' la mai'diete'tau sika tamba pano di Kodi' naoatee, 'O Puang,

7.23–28 30

O Puang, puhamang umpepainsangngingBahtakara Dehata yaling di sangammu, annapuhamang unghambai setang yaling mai diinahanna si mesa-mesa tau yaling di sangammu;puha tumang umbabe tanda ang mepusa'-pusa'yaling di sangammu.' 23 Tempo donetoo la sikakupakalesoing pole' kuoaintee, 'Mennarakakoa'dio? Dakoa' kuinsang. Dahi palaikoa' donenee, aka' diongnga'to ne ang si umbabekatasampa'ang.' " 24Nalombungngi bumi tula'naPuang Yesus umpake pohapangang naoatee,"Pano di tau ang umpehingngii inde tula'ku annanapembabeing yaling di katuhoanna, sihapangmesa tau ang kepihki' ang umpake'de' dasannanapamatoto' si'da-si'da. 25 Lambi' moi sulekene' käyyäng anna mala'bu' sitonda pepahikäyyäng unghoa yato dasang, ampo' dai ahamaaka aka' matoto' si'da-si'da. 26Ampo' panodi tau ang umpehingngii inde tula'ku ampo' dainapembabeing yaling di katuhoanna, sihapangmesa tau ang dai kepihki' ang umpake'de'dasanna ampo' naloyo-loyo. 27 Pihsananna sulekene' käyyäng anna mala'bu' sitonda pepahikäyyäng unghoa yato dasang, lambi' yato dasanghompo anna pokä'-pokä'i aka' inang maloyo."28 Tahpana untämpä'i pepakuhunna PuangYesus, ya' sika pusa' asammi yato tau mai'diang himpung di hao unghingngi umba noa

7.29–8.6 31

pepakuhunna, 29 aka' mampakuhu sinnoa angma'kuasa si'da-si'da, dai sinnoa to pampakuhuada'naii.

8 1 Tahpana puha mampakuhu Puang Yesus,ya' tuhummi yato yaho mai di tanete.

Donetoo mai'di liu tau ang mampen ndo'i.2 Pihsananna ahang mesa tau ang bosi lollo'napano undungku'i Puang Yesus anna malimuntu'idi olona mane ma'karai naoatee, "O Puang,ponna ungngaku umpabono'ä', ya' la bono'siamä'te' dinoa." 3Ungngehte' siang teyyenaPuang Yesus anna ungngan i yato tau manema'karai naoatee, "Kuaku kupabono'o, dinoala bono'motee'." Ya' donetoo bono' siang yatotau. 4Mane naoa salaitee Puang Yesus, "Kalehaiidaa umpepainsangnging pano di tau senga'inde aka ang dahi pano di kalaemu, ampo'laomo dinoa do pepaitaing kalaemu pano diimang anna malai nainsang naoatee bono'si'damo. Anna umbahai penombaang ang lanapenombaingko dai' di Puang Alataala situhu'aka ang puha mepahentaing Musa, ang lamendahi sa'bi pano di ingkänna tau." 5 Tahpanalambi' Puang Yesus naung di Bohto Kapernaum,suleng mesa to pambahanang tantarana toRoma napellambi'i anna malau masei naoatee,6 "O Tuang, sabua'ku di hao di dasangkumate sambose' naung kalaena anna madahha

8.7–11 32

si'da-si'da nasa'ding. Kalemuiä' pabono'ingkä'."7Ma'karang Puang Yesus pano naoaintee, "Io,panorangkä' kupabono' ke lambi'mä'." 8Ampo'men mba' sala yato to pambahanang tantaranaoatee, "O Tuang, damong unsuhsai kalaemula maoo pano di dasangku, aka' dai sihatangkusa'ding la umpengkende'i dasangku. Diare'tula' tomande'mi sambahta kara dinoa annamalai bono' yato sabua'ku. 9Aka' kodi' mesatouä' kodi' to dipahenta, ampo' aha tou kodi'änä' buaku ang kupadihoi'ang lambi' malatomande' kupahenta. Hapanganna ke kuoainteyato mesa änä' buaku, 'Laoo!' ya' mao si'daetee',bahtu' pano di änä' buaku ang senga' kuoainte,'Maio!' ya' sule si'daetee', bahtu' kuoainte panodi sabua'ku, 'Kähängngi indee!' ya' nakähängsi'daetee'." 10 Tahpana nahingngi Puang Yesusumba noa yato tula'na to pambahanangtantara, ya' pusa' liung anna ma'karai yatopano di ingkänna tau ang man ndo'i naoaintee,"Kutula'ingkoa' setonganna dake' aha kulambi'yaling di alla'na to Israel kapampetahpa'annatau ang sinnoa inde kapampetahpa'anna.11Dahi mapia ungnginsangnga', la mai'diete'tau ang tadia to Yahudi ang sule yaling maidi ka mbingang allo anna sule di lau' maidi katempu'ang allo ang la mohko' mandeanna menu' sibaha-baha Abraham, Ishak,

8.12–18 33

anna Yakub yaling di Kapahentaanna PuangAlataala. 12Ampo' mai'di di alla'na to Yahudiang umpihki' kalaena sihatang la mentama diKapahentaanna Puang Alataala la di beine'tama di ongeang ang handang mapähtäng, dihaontoo ang la naongei tau sika umbu salamangang kamateang." 13Ma'kara bumi Puang Yesuspano yato di to pambahanang tantara naoatee,"Sumulemote' pano di dasammu aka' la dahisi'dante' sinnoa aka ang umpetahpa'." Ya'donetoo bono' siang yato sabua'na. 14Donetoole'ba'mi Puang Yesus pano di dasanna ta Petrus.Lambi'i pano ungngitang pasananna ta Petrusang bahine ma ndo aka' maluhsu lambi' malla'.15Nalumbang Puang Yesus pano di pa ndoannaanna natokeii teyyena, ya' bono' siang yatoluhsunna anna kalehai umposaha Puang Yesus.16 Tahpana bengi donetoo, suleing mai'di tauumbaha ang napentamai setang. Yato setangang umpentamai sangngaka-sangngaka taunahambai asang Puang Yesus umpake sambahtasupu kara. Donetoo ingkänna to makorongnapabono' asang toe'. 17 Ingkänna kaha-kahayatoo dahi anna malai sundung tula'na PuangAlataala ang napalambi' Nabi Yesaya naoatee,"Dianto ang umbulle ingkänna kamalammaantaanna umpabono' ingkänna koronta." 18Donetootahpana naita Puang Yesus mai'di liu tau mallebo,

8.19–26 34

ya' umpahentang pahsikolana anna sika maoibete' di tando bete'na Le'bo' Galilea. 19 Sulengmesa to pampakuhu ada' ullumba Puang Yesusanna naoaitee, "O Tuang, la ku ndo' lelengngodiamo-diamo ungngola." 20Ampo' na mba'Puang Yesus naoaintee, "Mangngohi aha leännanaongei tohho, anna dansi aha sehänna naongeimembanua. Ampo' Kodi' indee Änä' to Linodai Ko aha ongeangku ang la kuongei tohhomehile bahtu' hahe." 21Aha tunne' mesadi alla'na to pen ndo'na ma'kara naoatee,"O Puang, pabeiä' dolu mao do ullamungambeku. " 22Ampo' na mba'mi Puang Yesusnaoaintee, "Tindo'ä' dinoa; pabei tubunne' tauang mate di mendehatanna do ullamung tomatenaii." 23Donetoo dai'mi Puang Yesus di lopisibaha-baha pahsikolana. 24 Lella' sika ullambangyato le'bo', pihsananna nei' sulee' pepahikäyyäng si'da-si'da lambi' kende' bombangang käyyäng anna unghoai yato lopi ang sikanaongei lambi' mentama uhai. Ampo' donetoomengene' hanne Puang Yesus. 25 Ya' nalumbangpahsikolana anna nahekei naoaintee, "O Puang,kalemuiang! La limmi'mi tau!" 26Ma'karangPuang Yesus pano diii naoaintee, "Oa' ingkämmuang dai sundung kapampetahpa'ammu, akanamahea'rakoa' dio?" Ya' kalehang Puang Yesusmane ke'de'i anna ungkohaii yato pepahi käyyäng

8.27–33 35

sibaha bombang. Donetoo naboli siang yatobombang anna mahtangngi sumule. 27 Sikapusa' asammi yato pahsikolana ungngita akaang dahi anna sika kutanai naoatee, "Tau akasakalirakae' indee lambi' moine' pepahi annale'bo' tuhu'-tuhu'ammi pano?" 28 Tahpana sikalambi' bete' di mesa ongeang ang naongei tohhoto Gadara, suleng derua tau ang napentamaisetang untammui Puang Yesus. Inde derua tausule di hao mai di ku'bu' anna si pakarakeang,dianto anna dang aha tau samangngolannayato lalang ang naongei tohho. 29 Yato to deruaimekoha pano di Puang Yesus naoatee, "OÄnä'na Puang Alataala, aka la umbabe pano dikami'? Sulerakako la undahhaang ke dake' lambi'tempona?" 30 Sidungku' yato ongeang aha mai'diliu bahi lella' sika mambuang. 31Malaung yatosetang ang yaling di kalaena yato tau pano diPuang Yesus naoatee, "Ponna la unghambaiang,ya' kipalau ke la malai unsuoang tama indodi kalaena bahi." 32Ma'karang Puang Yesusnaoatee, "Laomo!" Ya' sohong siang yato setanganna maoi tama yato di ingkänna bahi. Ya'bungka' siang yato bahi anna sika bei naungdi behinna karakeang lutama di le'bo' lambi'matei yaling di le'bo'. 33 Yato ingkänna to undakaibahinnaii sika lumpa' pano di bohto tandanamahea' ungngita yato aka ang dahi. Tahpana sika

8.34–9.5 36

lambi' pano, ya' natohodolung yato ingkänna akaang dahi, natula' toe' aka ang dahi yato pano diderua tau ang napentamai setang. 34 Tahpananahingngi asang yato ingkänna tau ang tohhodi hao di bohto yato aka ang nababe PuangYesus, ya' sika le'ba'mi umpellambi'i Puang Yesus.Nalambi'na, ya' sika napalau maseng anna malaiumpellei yato bohtonaii.

9 1Donetoo dai' bumi di lopi Puang Yesussibaha pahsikolana anna ullambangngi yato

le'bo'. Pihsananna lambi'mi bete' di bohto angnaonge tohho. 2 Ya' suleng dilemba mesa tau angmate sambose' naung kalaena ma ndo yalingyato di pa ndoanna. Tahpana naita Puang Yesusnaoate matama si'da-si'da kapampetahpa'annaii,ya' ma'karang yato pano di to makorongnaoatee, "O änä'ku, pamasannangngi inahammu.Ingkänna kasalaammu kuampungnging." 3 Yatosangngaka-sangngaka to pampakuhu ada'ang aha di hao, tahpana unghingngi tula'naPuang Yesus ungngampungngi yato tau, ya' sikanaoante yaling di inahannaii, "Ungngindä'-indä'sanganna Puang Alataala indo tau." 4Ampo'nainsang Puang Yesus aka ang yaling di pihki'naii,lambi' mekutana pano diii naoatee, "Akanaumpihki'rakoa' dio kaha-kaha tahuhu yalingdi inahammu? 5Umbarakae' kahang angmaromi' dioate, 'Diampungnging kasalaammu,'

9.6–12 37

bahtu dioarakatee, 'Kalehao anna pellaoo'?6Ampo' la pahallua' ungnginsang ungngoateeyaling inde di lino ma'kuasaä' Kodi' Änä' toLino ungngampungngi dosa." Lambi' ma'karabumi Puang Yesus pano yato di tau ang matesambose' kalaena naoatee, "Kalehamo, ängkä'ine pa ndoammu anna maoo sumule pano didasammu." 7 Ya' kaleha siang yato tau annasumulei pano di dasanna. 8 Ingkänna tau angungngita yato kadahiang sika pusa' asang liu annaumpamatandei sanganna Puang Alataala angumbea kakuasaang käyyäng pano di hupatau.9 Tahpana umpellei yato ongeang Puang Yesus,ya' ungngitang mesa tau disanga Ma us mengemohko' yaling di känto' pambayaang sima.Nasilahaming Puang Yesus naoaintee, "Osammuane, maio ndo'ä'!" Ke'de' siang Ma usanna men ndo'i. 10Donetoo le'ba'mi PuangYesus pano di dasanna Ma us anna mandeidi hao, ya' sulei tunne' sangngaka-sangngakato pahsinga' sima ang senga', anna tau angnaangka' to pa'bohto 'kekasalaang,' anna mandeisibaha-baha Puang Yesus anna pahsikolana.11 Tahpana naita sangngaka-sangngaka to Farisi,mekutanang pano di pahsikolana Puang Yesusnaoatee, "Akana mandee' indo tuangkuhummua'sibaha to pahsinga' sima anna to kekasalaang?Dai sihatang la noa!" 12Ampo' nahingngi

9.13–16 38

Puang Yesus yato aka ang sika natula', ya'men mba'mi yaling di pohapangang naoatee,"Tadiaete' to makahsing ang umpahallu topa'pakuli, ampo' to makorongngetee'. 13Dahilaokoa' anna umpellaya'i inde tula'na PuangAlataala ang naoatee, 'Ang handang kukärä'idianto pa'kalemu, tadia penombaang.' Aka' dä'sule untambai tau ang ungngangka' kalaenamaroho, ampo' tau ang nainsang naoateekekasalaang." 14Donetoo suleing sangngaka-sangngaka pahsikolana Yohanes ullumbaPuang Yesus anna mekutanai pano naoatee,"Akae kami' anna ma'puasaang sibahaang toFarisi, ampo' pahsikolamu dae'ne' ma'puasa?"15Men mba'mi Puang Yesus pano diii umpakepohapangang naoatee, "Malaraka ingkänna tauang menge ma'tokabeng sika umbu salamangang kamateang ke mengeke' mohko' sibaha-bahayato to kabeng? Ampo' la aha toboe' temponadako', Kodi', la sihapangngä' to kabeng, la dialaiyaling mai di alla'-alla'na yato pahsikolaku.Ya' donento yatoo la sika naongei ma'puasa.16 Kubeakoa' mesa pohapangang. Noa indee:Daete' aha mesa tau la ungngalli kaing angbakahu anna napakei untampi' sahedorona angmalullu' liung, aka' ponna napanoa, ya' yatokaing ang bakahu la unghentu sahedoro lambi'tuhtuang umpakehängngängngete' seu'na yato

9.17–23 39

sahedoro. 17Anna noa tunne' hapangannamonna aha pangnganang lollo' ang masaenglambi' mato'do', dai la sihatang dipampatamaiangkoro' bakahu aka' la natehse, lambi' sahingdi be. Ampo' angkoro' bakahu supung maladipatama di pangnganang lollo' bakahu, lambi'sahing la tontong mapia." 18 Lella'ke' Puang Yesusumpa'karai yato pahsikolana Yohanes, ya' sulengmesa to pangngäto' yaling di pa'sambayanganganna mengkuntu'i di olona mane ma'karainaoatee, "O Tuang, mane samatena dilangngena' änä'ku ang bahine, dianto annasulemä' kupalau ke la malai maoo pano annaungngan anna malai tuho sumule." 19 Ya'ke'de'mi Puang Yesus anna mengkalaoi sibahapahsikolana mao un ndo' yato tau. 20Donetooaha mesa bahine ang unsa'ding korong mallambi'ang daloloi aha nabolinna yaling di sampuloderua pahiamanna. Ya' mendungku' di kebo'naPuang Yesus anna naan i pote' kaya' kalambe'na.21Aka' yaling di inahanna yato bahine naoatee,"Moi kuan kale indo pote' kaya' kalambe'na,ya' bono'mä'tee'." 22Ampo' mensaile PuangYesus unnenne'i yato bahine anna napa'karaiinaoaintee, "O änä'ku, daummahea'! Napabono'okapampetahpa'ammu." Donetoo bono' siangyato koronna bahine. 23 Tahpana lambi' panodi dasanna yato to kepangka', unghingnging

9.24–31 40

to posuling menge umposulingngi penaniang-penaniang pa'tomateang, anna unghingngi toimai'di tau sika koha dumuseng. 24Ma'karangPuang Yesus naoatee, "Laokoa' aka' inde änä'daete' mate, ahana kaleete' hahe." Ampo' sikanapetaha-tahai supu. 25 Puhanna unghambaiyato ingkänna tau Puang Yesus, ya' tamangyato di tambing ang naongei lampa' yatoänä', anna natokeii teyyena. Ya' tuho siangsumule. 26 Ya' lele sau tama siang kaheba didionakaha-kaha yatoo yaling di ingkänna bohtodi hao. 27Donetoo umpatahhi' bumi lalannaPuang Yesus sibaha pahsikolana. Menge sikamellao, aha derua to buta man ndo'i laona siangkakoha-koha naoatee, "O Peänä'anna TomarayaDaud, kalemuiang kasi." 28 Lempämmi PuangYesus tama di mesa dasang, ampo' yato deruato buta semata men ndo' toe'. MekutanangPuang Yesus yato pano di to deruai naoatee,"Umpetahpa'rakaa' la malakoa' kupabono'?" Sikamen mba'mi naoatee, "Io, Puang, kipetahpa'."29 Ya' naan ming Puang Yesus yato matannaiilella' ma'kara naoatee, "La bono'mokoa'tee'situhu' kapampetahpa'ammu." 30Donetootungka' siang yato matannaii. Sika naoaminte

Puang Yesus, "Dakaiia' anna malai dai aha taumangnginsang didiona inde ang dahi." 31Ampo'yato to deruai le'ba' siang do napalele sau tama

9.32–37 41

yaling di ingkänna bohto di hao yato aka angdahi pano di kalaena. 32 Le'ba'na yato deruato buta, ya' aha bumi sule nabaha tau mesatau ang dai mala ma'kara ang napentamaisetang. 33 Tahpana nahambai Puang Yesus yatosetang ang mampentamai, ya' ma'kara-karasiang yato tau. Ingkänna tau ang ungngita yatokadahiang pusa' asang liu anna sika naoaitee,"Mane dianna si'da-si'daete' inde dahi yalingdi alla'na to Israel." 34Ampo' yato sangngaka-sangngaka to Farisi sika naoane'tee, "Nasuhunte'mala ungngalai setang aka' kakuasaannaPongkahana setang." 35Napanoanto PuangYesus sibaha pahsikolana ullelengngi asangingkänna bohto mahoa' anna bohto saohko'.Lella' ma'kuliling lella' siang mampakuhu tamadi ingkänna pa'sambayanganna to Yahudiumpepainsangnging Kaheba Mapia didionaKapahentaanna Puang Alataala, anna umpa'daitoe' koronna anna kamalammaanna ingkännatau. 36 Tahpana ungngita yato tau mai'di PuangYesus, ya' kende'mi pa'kalemu yaling di inahannapano yato diii, aka' yato ingkänna tau dainainsang aka ang la nababe anna buling dimendehatanna, sinnoa domba ang dai aha topangkambi'na. 37Ma'karang Puang Yesus panodi pahsikolana naoatee, "Itaia' inde mai taumasoo liu ang la dibaha tama di Kapahentaanna

9.38–10.8 42

Puang Alataala. Kupasihapang boa kayu ang lapahallu dipupu, ampo' dai kanna' tau ang lamampupu. 38Dahi palauia' pano di puänna indepinamula anna malai nahängngängngike' tau angla umpupu inde boa kayu."

10 1Donetoo untambaing sampulo deruapahsikolana Puang Yesus anna nabeai

kakuasaang la unghambai ingkänna setang angumpentamai tau, noa tunne' la umpabono'korong anna kamalammaanna ingkänna tau.2 Sanga-sanganna yato sampulo derua rasuldianto: Simon (ang disanga toe' Petrus) annaullu'na ang disanga Andreas, Yakobus änä'naZebedeus anna ullu'na disanga Yohanes, 3 Filipus,Bartolomeus, Tomas, Ma us to pahsinga'sima, Yakobus änä'na Alfeus, Tadeus, 4 Simonto Zelot anna Yudas Iskariot ang la umbehodako' Puang Yesus pano di tau ang mampatei.5 Inde to sampulo derua nasuo Puang Yesusmao anna nabokungngii tula' naoaintee, "Daaullao pano di bohto senga' ang tadia bohtona toYahudi, anna datoune' ullao pano di bohtona toSamaria. 6Ampo' diare' laokoa' do peängngi yatoingkänna to Israel ang sähsä' lalang. 7 Laokoa'anna umpainsangngii ungngoatee, 'Dang masaeanna Kalaenang Puang Alataala ma'pahentasinnoa tomaraya.' 8 Pabono'koa' to makoronganna patuhoi sumule to mate. Pabono'koa' tau

10.9–15 43

ang bosi lollo'na, hambaii ingkänna setang angumpentamai tau. Anna aka' inde kakuasaanguntahimbo tomande'a' dai mangki' umbaya'bahtu' unsaho, dianto anna pahallu tunne'umpebea tomande'ing pano di ingkänna taudao mangki' la nasahoi. 9 Lao tomande'koa' daaumbaha aka-akammu sinnoanna doi'. 10Daaa'mangki' umpebokung, noa tunne' kaya'mu porosahpasang tomande' umbaha, sapatummu porosahpasang, huntummu poro mesa umbaha, aka'mesa to pengkähäng inang si napakandeetee'ang mampopengkähäng. 11 Ponna mentamaodi mesa bohto mahoa' bahtu' bohto saohko',peängngi mesa tau ang la naaku napadai'o didasanna, dianto ongeii tohho lambi' umpatahhi'pellaoammu. 12 Ponna kende'o dai' di dasannamesa tau, tula'o kara salama' pano yato di tauang ullambi'. 13 Ponna natahimbo manahpayato tau kara salama'mu, ya' la kabeheang yatotau. Ampo' ponna dai natahimbo, ya' yato karasalama'mu sumule tobou dio pano di kalaemu.14Anna ponna aha tau ang dao mantahimbobahtu' dai naaku nahingngi aka ang untula', ya'pelleine' yato dasang bahtu' bohto ang naongeitohho yato tau anna umpentalahpi'ing tampo angmendehke' pano di bih 'mu. 15 Kutula'ingkoa'setonganna ponna lambi'mi tempona dihohto'inde lino, la mahingang puhaete'ne' tahungkunna

10.16–22 44

Bohto Sodom anna Gomora andana yato bohtoang dakoa' mantahimbo." 16Naoa bunte PuangYesus pano di pahsikolana, "La kusuokoa'do umpepainsangnging Kaheba Mapia. Lasihapangkoa' domba ang tama di alla'-alla'naolo'-olo' peande. Dianto anna pahallukoa'manähkäng sinnoa ile anna mahamme' inahakoa'sinnoa dangang-dangang. 17Madakakoa' pano diingkänna tau, aka' aha tau ang la mambehokoa'pano di to panghohto' anna la napohetongkoa'yaling di pa'sambayanganna. 18Anna lanapapengngolo toukoa'ne' pano di to ma'kuasaanna setomarayaang aka' un ndo'ä', lambi' sikala unghingngi kasa'biammu didiona Kalaeku, noatunne' tau ang dai ungnginsang Puang Alataalala nahingngi toe'. 19 Ponna nabehomokoa' panodi to panghohto', datomande'a' ummasuhsa yatoaka ang pahallu la untula' ke dihohto'mokoa',aka' la napainsangngirakoa'te' Puang Alataalaaka ang pahallu la untula' donetoo. 20Aka' akaang la untula'a' donetoo daete' sohong yalingmai di pihki'mu, ampo' sule yahoete' mai diInaha Maserona Ambemu, Puang Alataala. 21 Laaha tau napapepatei ullu'na aka' na ndo'ä'. Noatunne' la aha to baha' la umpapepatei änä'na.Anna la aha änä' la umbali-bali to baha'na lambi'la napebeaing dipatei. 22 Inang mai'di tau lamangkahi'di'koa' aka' un ndo'ä'. Ampo' menna

10.23–28 45

ang la tontong mampetahpa' lambi' mate inangla salama'. 23 Ponna tamakoa' di mesa bohtoanna nadahhakoa' yato tau ang aha yaling yatodi bohto, ya' pelleii anna laokoa' penanda panodi bohto senga', aka' kutula'ingkoa' setongannadake' la puha ungngolai asang yato ingkännabohtona to Israel anna sulemä' Kodi' inde Änä'to Lino. 24Ungnginsammia' ungngoate daete'aha mesa pahsikola la keangka' puha andanatuangkuhunna, noa tunne' mesa sabua' annapongkahana. 25 Sundummite' mesa pahsikolake malai umpensinnoai tuangkuhunna, noatunne' mesa sabua' umpensinnoai pongkahana.Ponna tau ang mendahi kapala yaling dimesa dasang disangai Pongkahana setang, ya'londonante' ingkänna sanghapunna disangaitunte' noa. 26Dahi daa ummahea'a' pano diii,aka' daete' aha aka-aka ang tutu' tala buhke,noa tunne' daete' aha kaha-kaha ang bunitala diinsang ke dako'mi. 27Aka' ingkännaang si kutula'ingkoa' ma ng di dio ang dake'maleso liu, sihapang yaling di kamalillingang,pahallu umpamakalesoing pano di ingkännatau, sihapang yaling di kamabayaang. Anna akaang diku 'ingkoa' tama di talingammu pahallua'umpekäyyängngi umpepainsangnging pano diingkänna tau. 28Anna daa ummahea'a' panodi tau ang mala supu umpatei bätäng kalae,

10.29–36 46

ampo' daine' mala umpatei sungnga'. Ampo' angpahallu la ungkahea'a' dianto Puang Alataalaang dai supung mala umpatei bätäng kalaeampo' mala toe' umpatei sungnga' yaling diapi nahaka. 29Ungnginsammia' ungngoateederua dena' si nabalu' tau masempo si'da-si'da.Ampo' moinnakato noa, datoete' mala la matetomande' moi poro mesa ke dai naelo'i Ambemuyaho di suruka. 30 Londonangnga' dio, moi lamba'beluhä'mu puha tung naihsa' asang. 31Diantoanna dakoa' pahallu mahea', aka' keangka'puharakoa'to dio andana mai'di dena'. 32Mennaang mangngakuiä' di hao di olona tau senga',la kuakui toe' di hao di olona Ambeku yaho disuruka. 33Ampo' tau ang mambahoiä' di haodi olona tau senga', la kubahoi toe' di hao diolona Ambeku yaho di suruka." 34Napatahhi'bumi tula'na Puang Yesus pano di pahsikolananaoatee, "Daa unsangaia' inde kasuleangkutama inde di lino la umbahaä' kasikapiaiang dialla'na hupatau, aka' inde kasuleangku dä' suleumbaha kasikapiaiang ampo' suleä' umbahakasikallaang. 35Aka' inde suleä' la umpadahiä'kasikallaang di alla'na hupatau sinnoanna:'änä' ang muane la umbali ambena, änä' angbahine la umbali indona anna manintungang bahine la umbali pasananna ang bahine.36 Lambi' balinna tau, handang mai'di la sule

10.37–42 47

yaling siang mai di hapunna.' 37Menna-mennaang ungkalemui puhane' ambena anna indonaandana Kodi', yato tau dai sihatang mendahipetauangku. Noa tunne' tau ang ungkalemuipuhane' änä'na andana Kodi' datoe' sihatangmendahi petauangku. 38Menna-menna daisadia madahha bahtu' mate aka' na ndo'ä'dai sihatang mendahi petauangku. 39Aka'menna pemala umpamahendeng katuhoanna,la bilang mateetee', ampo' menna ang tontongmampetahpa' moi dipatei aka' Kodi', dianto angla dipasalama' sungnga'na. 40Menna-mennamantahimbo manahpao, ya' natahimbomanahpa tumä'to Kodi', anna menna-menna angmantahimbo manahpaä' untahimbo manahpatoe' Ambeku ang mansuoä' sule. 41Menna-menna untahimbo manahpa mesa nabi aka'inang nabi, la ullambi' saho ang sihatang sahonamesa nabi, anna menna-menna untahimbomanahpa mesa to maroho aka' inang to maroho,tau yatoo la ullambi' saho ang sihatang disahoiingto maroho. 42 Setonganna menna-menna angmembabe mapia pano di to pen ndo'ku anghandang saohko', moi poro nabeang supusantangki' uhai kula' kalena, kutula'ingkoa'setonganna yato tau ang membabe noa, ya'ahaete' yato saho pembabena."

11.1–8 48

11 1 Tahpana puha Puang Yesusumpakanahke yato sampulo derua

pahsikolana, ya' le'ba'mi umpesambai ingkännabohto mampakuhu anna umpepainsangngingKaheba Mapia. 2Di tempona yalingke'di tahungkung Yohanes to Pantero', ya'unghingnging umba noa pembabena Kristusang mepusa'-pusa'. 3Unsuong pahsikolanamao do nakutanai naoatee, "Diongka inde ToDilan ' la Mepasalama', bahtu' pahallurakakangungngempei tau senga'?" 4Na mba'mi PuangYesus naoaintee, "Laomokoa' anna untula'ingYohanes ingkänna aka ang puha ungngitaa' annaaka ang puha unghingngi, sinnoanna: 5 To butapaita, to makule mellao, tau ang bosi lollo'nabono', to binga pahingngi, to mate tuho sumuleanna pano di to pemase-mase dipainsangngiKaheba Mapia. 6Anna oa toinne'tee: tau angdai umpengkebo'i kapampetahpa'anna haomai di Kodi', tau yatoo la kahsi nei'." 7 Tahpanasika le'ba'i yato pahsikolana Yohanes, ya'napahandu'mi Puang Yesus ma'tula' pano ditau mai'di didiona Yohanes, naoatee, "Akaungngalaa' mao pano di ongeang makä'däng? Doungngitakoa' bulo ang napalusau lutama pepahi?8 Bahtu' maorakakoa'to do ungngita tau angmampakemahahsa'? Ponna pemalakoa' ungngitatau ang mampake mahahsa', ya' dihaoke'te'

11.9–16 49

supu di dasanna tomaraya. 9Dahi aka angpemalaa' ungngita pano di ongeang makä'däng?Pemalakoa' ungngita nabi, i? Ahana tahpa' si'da.Anna kutula'ingkoa', yato ang ungngitaa' londopuhane' andana mesa nabi. 10Aka' didionayato Yohanes aha uki' yaling di Suha' Maseronaoatee, 'Itai, kusuo mesa tau napendoluio,anna dianto ang la mampatokaingko lalammuang la ungngola.' 11 Kutula'ingkoa' setongannadi alla'na ingkänna tau ang aha yaling inde dilino moi ang tuhoke', moi ang puhang mate,inang daete' aha la keangka' puha andanaYohanes to Pantero'. Ampo' tau ang handangmadihoi'ang yaling di Kapahentaanna PuangAlataala setonganna keangka' puhane' andanaYohanes. 12Aka' mengkalao di tempona Yohanesto Pantero' lambi' dinoa, inang aha lolong angumpa'bali Kapahentaanna Puang Alataala,anna yato ang mampa'bali pemala la nakuasai.13 Inang puhang natula' lohpo' ingkänna nabi,noa tunne' uki' yaling di suha'na Nabi Musadidiona Kapahentaanna Puang Alataala. 14Annaponna ungngakua', ya' mala umpetahpa'ä'ke kuoaitee Yohanes dianto yato Elia anginang puha didandi la sule. 15Menna pemalamangnginsang, pamapehingngiingnga'too! 16Akala kupasihapangnging inde mai hupatau ang ahadinoa? Tau ang aha tempo dinoa kupasihapang

11.17–22 50

änä' ang menge mangngino di hao di pasa'lella' siang ungkohai solana anna naoaitee,17 'Kiposulingngingko ampo' dai ungngakusumayo, kipenaniingko penaniang kamateangampo' dai ungngaku masuhsa.' 18Noa tunne'sule Yohanes anna si biasai dai mande anna daimenu', ya' naoaminte tau, 'Napentamai setang.'19 Pihsananna suleä' Kodi' inde Änä' to Linoanna si mandeä' Ko anna menu'ä', ya' sika naoaburantee, 'Itaia' indo tau sähäuäng anna pa'enu',sola-solana to pahsinga' sima anna ingkänna tomadosa.' Ampo' kalehaiia'to indee: kakeaka'annaPuang Alataala ang kipepaturuing mala diitayaling di pembabe." 20Donetoo napahandu'miPuang Yesus untula' didiona umba la napanoaPuang Alataala untahungkung ingkänna bohtomahoa' ang dai naaku mengkatoba', londonangaka' yato siang bohto ang naongei umbabema'kahupa-hupa tanda ang mepusa'-pusa'.21Naoatee, "Tilakakoa' Bohto Khorazim!Tilakakoa' Bohto Betsaida! Aka' ke la inangaha toine' dahi di hao di Bohto Tirus annaSidon yato tanda ang mepusa'-pusa' ang puhadahi yaling di alla'-alla'mua', ya' la masaente'mengkatoba' lambi' umpekaya' kahung sibahaulluläng täi hapu bää'na tandana unsohso yatokasalaanna. 22Ampo' kutula'ingkoa': ponnalambi'mi Allo Panghohto'ang, ya' inang la

11.23–27 51

mahingang puhaete'ne' yato tahungkunnato Tirus anna to Sidon andana dioa'. 23Noatungnga' dio Bohto Kapernaum, umbai pakeunsangaa' la naängkä'koa' dai' di suruka Dehata,i? Setonganna dakoa' la naängkä' ampo' lana bekoa' naung di nahaka! Aka' setongannake la aha toine' dahi di hao di Bohto Sodomtanda ang mepusa'-pusa' sinnoa aka ang dahiyaling di alla'-alla'mua', ya' umbai dai la lakalambi' la aha loloke'te' yato bohto lambi' dinoa.24Ampo' kutula'ingkoa': setonganna ponnalambi'mi Allo Panghohto'ang, la mahingangpuhaete'ne' tahungkunna Bohto Sodom andanadioa'." 25Donetoo ma'sambayang Puang Yesusnaoatee, "O Ambe', ma'kuhhu'sumanga'ä'ma ng di Dio Dehatanna langi' anna lino,aka' dai umpabei tau ang unsanga kalaenamanähäng si'da-si'da la umpähäng didionakapahentaammu, ampo' umbeane' pepähängangpano di tau ang mahempo' inaha ang sinnoainahanna änä'-änä'. 26O Ambe', dianto yatopa'elo'mu anna ang umpemapiaing." 27 Puhaiyatoo mane ma'tula'i pano yato di tau mai'dinaoatee, "Ingkänna-ingkänna siamo hali asammä'nabehoing Ambeku. Anna dai aha moi la mesatau ang mangnginsang si'da-si'daä' sehalinnaAmbeku, anna datoe' aha ang mangnginsangsi'da-si'da Ambeku sehalinna Kodi'. Anna

11.28–12.4 52

menna ang kupasihatangngi, dianto angkupakalesoing didiona Yatoo. 28Mai asangkoa'ingkänna tau ang malamma anna ang ma ngngidurungammu, anna kubeakoa' kamalinoang.29Durungngia' durungang ang kupadai'ingkoa',anna pellaya'koa' di hao mai di Kodi'. Aka' Kodi',malunä' si'da-si'daä' anna mahempo' inaha,dianto anna la ullambi'koa' kamalinoang yalingdi inahammu. 30Aka' pahenta ang kubeakoa'ma ng mepamasannang, anna yato durungangang kupadurungngiingko mahingang."

12 1Donetoo di tempona allo katohhoangPuang Yesus sibaha pahsikolana ungngolai

sallimbo bela'. Ya' yato pahsikolana sikaumponge'mi sangngaka-sangngaka boanapinamula anna naande laoi aka' sika manonong.2Ampo' yato aka ang sika nababe naitasangngaka-sangngaka to Farisi. Ya' mekutanangyato to Farisi pano di Puang Yesus naoatee,"Akaboi indo pano pahsikolamu anna umbabeiyato ang dai mala dibabe di allo katohhoang?"3Ampo' men mba' Puang Yesus pano diiinaoatee, "Dakake'a' dio aha umbata yato akaang nababe Daud sibaha änä' buana naongemanonoi? 4Donetoo mentama di DasannaDehata anna ungngalai dehpa ang puhadipopenomba yaling. Naala naande, sibahaingkänna ang nasibahaing, ang setonganna yato

12.5–11 53

dehpa dasi'da-si'dai mala naande tau sehalinnaseimangang. 5 Bahtu' darakaa' aha umbatayaling di suha'na Nabi Musa didiona umba noaingkänna imang untehkai pahenta didiona allokatohhoang yaling di Dasang Ada', ampo' dasiangkekasalaang? 6 Kutula'ingkoa' dinoa: dinne doneindee aha ang keangka' puhane' andana DasangAda'. 7 Ponna malaa' umpähäng aka bahtuannainde karanna Puang Alataala ang naoatee,'Ang handang kukärä'i dianto pa'kalemu tadiapenombaang,' tantunte' anna dakoa' unsallainde mai pahsikolaku ang dai kekasalaang.8Aka' Kodi' inde Änä' to Lino ang ungkuasai allokatohhoang." 9 Pihsananna Puang Yesus annapahsikolana umpelleing yato bela' anna le'ba'ilupano di pa'sambayangang ang aha di hao yatodi bohto. 10Di hao yato di pa'sambayangang ahatau ang mate sambali teyyena. Sika mekutanangyato to Farisi pano di Puang Yesus naoatee,"Malaraka tau umpabono' to makorong di allokatohhoang?" Nasuhung anna sika mekutananoai aka' yaling di pihki'naii pemala la sikaumpasala Puang Yesus ke umpabono'i tau diallo katohhoang. 11Ampo' ma'kara Puang Yesuspano diii umpake mesa pohapangang naoaintee,"Ponna ahaa' tau yaling di alla'-alla'mu angkedomba mesa, anna manahoi yato dombananaung di kahoäng di allo katohhoang, daraka

12.12–19 54

la tahpa naalai yato dombana di hoi' mai?12Darakae' keangka' puhane' mesa hupatauandana domba? Dahi, malaete' tau membabemapia di allo katohhoang." 13 Pihsanannamakarang Puang Yesus pano yato di to matesambali teyyena naoatee, "Tandoingkä'teyyemu!" Napentando si'daming teyyena.Ya' bono' siang donetoo anna matohoi sinnoateyyena ang sambali. 14 Ya' sohongnging tama dianeang yato sangngaka-sangngaka to Farisi annasitula'-tula'i la umpatei Puang Yesus. 15Ampo'nainsang Puang Yesus yato pahtuyunnaii lambi'le'ba' napellei yato bohto. Donetoo mai'diliu tau men ndo'i Puang Yesus, lambi' malanapabono' asang di hao mai di ma'kahupa-hupakorong. 16Ampo' ullahang si'da-si'da yato taumai'di anna malai dai napepainsangnging panodi tau senga' didiona Kalaena. 17 Inde dahianna malai sundung aka ang puha natula' doluPuang Alataala ang nalombung Nabi Yesayaang naoatee, 18 "Itaia', Dianto inde Pesuokuang kupillei anna ang kukalemui, Dia tunto nei'ang umpamahasa inahangku. La kupatamaingdi Kalaena Inahangku, anna Dianto ang laumpepainsangnging kasalama'ang ang sule haomai di Kodi' pano di ingkänna bohto di lino.19Daine' la aha siba'di solana moi menna, annadatoi la kakoha-koha leleng. Anna daine' aha

12.20–25 55

la nahingngi kamahanna tau pano di lalang.20 La umpatandaang pa'kalemunna pano di tauang malamma kapampetahpa'anna sinnoa bulomahä ' ang maromi' bose', anna la umpamatohokapampetahpa'anna tau ang malamma sinnoasombu lampu ang la pi'de, lambi' la malaumpapatalo katahpa'ang di alla'na kakarakeang.21Anna ingkänna bohto di lino la hannu asangpano." 22Donetoo sika nabahang pano diPuang Yesus mesa tau ang buta anna pepe aka'napentamai setang. Ya' napabono'mi PuangYesus lambi' mala paita anna ma'kara-karai.23 Ingkänna tau ang ungngita yato kadahiangpusa' asang liu, anna sipa'tula'-tula'i mesa annamesa naoatee, "Noae' inde tau ang la Änä'naDaud ang didandi la sule!" 24Ampo' nahingngiyato to Farisi aka ang menge sika nasitula'-tula'i.Sika ma'pihki'mi yaling di inahanna naoantee,"Nasuhungngete' mala inde tau unghambaisetang aka' nabea kakuasaang Pongkahanasetang, ang disanga Beelzebul." 25Ampo'nainsang Puang Yesus aka ang yaling di pihki'nayato to Farisi lambi' ma'kara pano diii naoatee,"Ponna yaling di mesa kapahentaang dai mesainaha lambi' sisähä'-sähä' anna sipa'balii mesaanna mesa, tantunte' anna la sitalei yatokapahentaang. Noa tunne' mesa bohto mahoa'bahtu' yaling di kasanghapuang ang dai mesa

12.26–31 56

inaha lambi' sisähä'-sähä' anna sipa'balii mesaanna mesa tantunte' anna la sitalei. 26Noatuntone' yaling di kapahentaanna Pongkahanasetang, daete' aha leleanna Pongkahana setangla unghambai solana siang, aka' ponna noa,ya' dante' la matoto' yato kapahentaannaPongkahana setang. 27Dahi ponna ke untanda'ä'unghambai setang umpake kakuasaannaPongkahana setang, ya' mennaa' kekakuasaangang napake pahsikolamu unghambaisetang? Dahi pahsikolamu siangnga'too angmampatandaangnga' kasalaammu. 28Ampo' aka'unghambaiä' setang ungngolai Inahanna PuangAlataala, lambi' maleso dioatee napahandu'miPuang Alataala ma'pahenta yaling di lino.29 Pihki'ia': malaä' ullaba'i setang aka' ma'kuasapuhaä' Koo. Sinnoanna mesa pohapangang:dai aha mesa tau la mala mentama di dasannato matoho, ang dipasihapang Pongkahanasetang, anna mabokoi yaling ke dai matohopuha nei' unsangke' dolu yato to matoho, manenapabokoii. 30Dahi menna ang dai mempako diKodi', bahtuanna napa'baliä' anna menna angdä' mamposolai mengkähäng tantunte' annala nakarakeii yato aka ang kukähäng. 31Diantoanna kuoaingkoa'tee: Ingkänna dosa anna karama'baho mala diampungngi. Noa toi ke ahai tauang mambahoiä' naoatee, 'Puang Yesus tadia

12.32–39 57

Änä'na to Lino,' ya' mala tuke'ne' diampungngi.Ampo' ponna ke umbahoii Inaha Masero, ya'inang dang mala la diampungngi, moi dinoamoi di allo ang la sule. 32 (12:31) 33 Ponnamesa poang kayu keboa mapia, tantunte'anna ungngoaia'tee poang kayu ang mapia.Ampo' ponna dai keboa mapia, tantunte' annaungngoaia'tee poang kayu dai huhu, aka' mesapoang kayu dipemapiaing ke mapia toine' boana.34Oa' ingkämmu to karake, umbangnga' diola umpanoa untula' kaha-kaha ang mapia kepunnokoa' kakarakeang? Aka' ingkänna akaang ditula' sule yalingngete' mai di ihsi inaha.35 Tau mapia mengngoya' mapia tubunte' aka'inang noa tubunne' ang yaling di kalaena, annatau karake mengngoya' karake tubunte' aka'inang noa tubunne' yaling di kalaena. 36Ampo'kutula'ingkoa' dinoa: ingkänna tula' ang dai ahakunanna ang natula' mesa tau pahallu umpebayaitoboe' kalaena di hao di olona Puang Alataala kelambi'mi Allo Panghohto'ang. 37Aka' la dihohto'o,tahpa'rakako bahtu' salarakako, situhu' akaang puha untula'." 38Donetoo ma'karang yatosangngaka-sangngaka to pampakuhu ada' annasangngaka-sangngaka to Farisi pano di PuangYesus naoatee, "O Tuang, pemalaang la kiitamesa tanda ang mepusa'-pusa' di hao mai didio." 39Ampo' na mba' Puang Yesus naoaintee,

12.40–43 58

"Diongnga'to inde tau karake anna daia'ungngaku umpetahpa'ä', anna la pemalakoa'ungngita tanda ang mepusa'-pusa' ang kubabe?Inang dakoa' la kupaitai. Supungnga'te' tandadidiona Nabi Yunus ang mala dipaitaikoa'. 40Aka'umba noa Nabi Yunus tohho yaling di kompengbau tallung allo, tallung bengi, noa tuntone'Änä' to Lino la ku'bu' yaling di lino tallungallo, tallung bengi. 41 To Niniwe la kende' dako',ke lambi'mi tempona dihohto' inde lino, annauntanda' inde mai tau ang aha dinoa. Aka'yatone' to Niniwe sika mengkatoba' nei' tahpanaunghingngi umba noa kaheba katallangangang napainsangngi Yunus. Ampo' setongannadinoa aha dinne ang keangka' puhane' andanaYunus! 42 Ponna lambi'mi tempona dihohto' indelino, ya' la kende'mi tomaraya bahine ang sulehao mai di selatang anna untanda' inde maitau ang aha dinoa. Aka' yato tomaraya bahinesulene' di hao mai di pote'-pote'na lino aka'pemala umpehingngii kakeaka'anna TomarayaSalomo. Ampo' dinne done dinoa aha angkeangka' puhane' andana Tomaraya Salomo."43Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesus naoatee,"Ponna malai yaling mai di kalaena hupatau mesasetang, ya' maoke'te' doluma'kuliling leleng panodi ongeang makä'däng umpeäng ongeang angla naongei tohho. Ampo' aka' dai aha nalambi'

12.44–50 59

yato ongeang ang la naongei tohho, 44 lambi'ma'pihki' anna naoaite yaling di inahanna, 'Lasumule burä' pano yato di ongeangku ang halikupellei.' Ya' sumuleng. Lambi'na pano yato diongeang dolunna, ya' nalambi'mi yato ongeannalo'bäng, puha disapui manahpa anna mahahpi.45 Ya' sohong salake' dolu anna untambaiipitu setang ang londo puhane' pakarakeangandana dia, anna naposolai tama yato diongeanna anna sika tohhoi yaling sibaha-baha.Katämpä'anna, yato tau ang naongei tohhosetang la tahuhu puhane' katuhoanna andanaang dolu aka' tuhtuang kehängngäng yato setangang mampentamai. La noa tungnga'to dio dahipano di kalaemu ingkämmua' to karake ke daia'ungngaku mengkatoba'." 46Donetoo mengeke'Puang Yesus umpa'tula'i yato tau mai'di, ya' sikake'de'mi yaling di aneang indona anna ullu'namenge umpeäng lalang umba la sika napanoaumpa'karai Puang Yesus. 47 Ya' ahang mesa taudi alla'na yato tau mai'di pano ullumba PuangYesus anna naoaintee, "O Tuang, indomu annaullu'mu sika ke'de' yaling di aneang pemala lanapa'karaio." 48Ampo' men mba' Puang Yesusnaoatee, "Mennaraka Ko setonganna indokuanna ullu'ku?" 49Mane mentuho pano yato dipahsikolana menge siang naoatee, "Dianto indemai indoku anna ullu'ku. 50Aka' diamoto tau ang

13.1–8 60

umpembabeing pangngelo'na Ambeku yaho disuruka dianto ullu'ku ang si'danna."

13 1Allo donetoo le'ba'mi Puang Yesusumpellei yato dasang ang naongei

mampakuhu lunaung di behing Le'bo' Galileaanna mohko'i di hoi'. 2 Ya' suleing tau mai'di si'da-si'da anna sika ulleboi Puang Yesus. Lambi' dai'miPuang Yesus di mesa lopi anna mohko'i yaho.Yatone' tau mai'di sika ke'de' nei' di hoi' di behingle'bo'. 3 Ya' napahandu'mi Puang Yesus umpaturuyato tau mai'di ma'kahupa-hupa pepaturuumpake pohapangang naoatee, "Pihsang tempoaha mesa petani la mao mangngambo'. 4Mengeungngambo' yato bannena, aha piha ang manahopano di lalang. Ya' sule siang sedansiang naandeilambi' puha. 5Aha toe' piha angmanaho naung ditampo ang di haho batu. Ya' tuhong yato banne.Ampo' aka' manipi' yato tampo ang naongeituho, 6 ya' tahpana naalloi, ya' laonang malahsoanna mabangii lambi' mate aka' dai manaunguhaka'na. 7 Yato banne aha toe' piha ang manahotama di alla' lohpo ang kedui. Inde lohpo keduituhtuang mahombo lambi' ungkapupu' yatobanne ang mane napahandu' tuho lambi' mate.8Ampo' aha toe' piha banne ang manahonaung di tampo ang malambu. Yato banne tuhomanahpa nei' lambi' keboa. Boana yatoo ahapentallumpulo luhpi', aha pengngunnumpulo

13.9–15 61

luhpi' anna aha pensangngatu' luhpi'."9Natämpä'ing inde pohapanganna PuangYesus naoatee, "Menna pemala mangnginsang,pamapehingngiingnga'too!" 10Donetoo sikamendungku'mi yato pahsikolana pano di PuangYesus anna mekutanai naoatee, "Akae', Tuang,anna si umpakeo pohapangang ke umpaturuo taumai'di?" 11Men mba'mi Puang Yesus naoatee,"Pano di dioa' dibeakoa' dio kapainsangangla ungnginsang umba noa KapahentaannaPuang Alataala ang masaeng buni, ampo' panodiii dai nei'. 12Aka' menna ang inang ahangang nainsang, inang la dihängngängngiking,lambi' mai'di si'da-si'da kapainsanganna, ampo'menna ang dai ma'pehingngi, ingkänna yatoang nainsang la dialai yaling mai di pihki'na.13Dianto suhunna anna si mampakuhuä' panodiii umpake pohapangang, aka' moinnakatoanna sika naitai ampo' setonganna daete'naita anna dai nakaleso; anna moinnakato sikanahingngi ampo' setonganna daete' tama ditalinganna anna datoi napebahtuang aka yatoang sika nahingngi. 14 Ya' sundummi pole' panodiii aka ang puha natula' lohpo' Nabi Yesayadolu naoatee, 'La semata ma'pehingngikoa'ampo' dasiangnga' la umpebahtuang. Annala semata ungngitaa' ampo' dasiangnga' laungkaleso aka yato ang ungngita. 15Aka' sika

13.16–20 62

makahha' bää' anna un mping talingannaii.Noa tunne' sika untutu'i matanna. Lambi' daisika paita matanna, dai pahingngi talingannaanna dai mala umpähäng aka-aka siamo.Aka' ke daete' noa, ya' la sika paita matanna,pahingngi talinganna anna napähäng pihki'na,lambi' la sika sumule mai di Kodi' anna malaisika kupabono'.' 16Ampo' dioa' dio kehongko'si'da-si'dakoa' dio aka' malaa' paita matammuanna mala pahingngi talingammu. 17Aka'kutula'ingkoa' setonganna mai'diete' nabi annatau ang aha dolu ang untuhu'i Puang Alataala,pemala toe' sika naita aka ang ungngitaa' ampo'dang hali sika naita, anna pemala toe' sikanahingngi aka ang unghingngia' ampo' danghali sika nahingngi." 18Napatahhi' bumi tula'naPuang Yesus umpakuhu pahsikolana naoatee,"Pehingngiia' bahtuanna yato pohapangangdidiona ma'kahupa-hupa tampo anna to petani.19Noa indee: yato banne ang dondong panodi lalang sihapang tau ang untahimbo kahebadidiona Kapahentaanna Puang Alataala, ampo'dai napähäng. Lambi' sule Pongkahana setanganna nahampa'i yato aka ang puha natahimboang ambo' sihapang banne yaling di inahanna.20 Yatone' banne ang dondong di tampo angdi haho batu sihapanne' tau ang unghingngiyato Kaheba Mapia anna tahpa napatamang

13.21–26 63

di inahanna sitonda kakahsiang, 21 ampo' yatoKaheba Mapia ang nahingngi dai mengnguhaka'yaling di inahanna lambi' dai mala masaetohho yaling. Aka' mane ungngolai sanghupakamasuhsaang bahtu' kamadahhaang aka'yato Kaheba Mapia, ya' darang natähäng annaungkebo'i Puang Alataala. 22 Yatone' banne angdondong tama di alla' lohpo kedui sihapanne' tauang unghingngi Kaheba Mapia, ampo' semataumpihki' supu katuhoanna anna pemala mendahito makaka. Lambi' yato Kaheba Mapia ang puhanahingngi himpi' yaling di inahanna lambi' daimala memboa mapia. 23Ampo' yatone' banneang dondong di tampo malompo sihapanne'tau ang unghingngi Kaheba Mapia annanapepähängngi si'da-si'dai. Lambi' mala keboama'luhpi'-luhpi'; aha ang pentallumpulo luhpi,aha ang pengngunnumpulo luhpi' anna aha angpensangngatu' luhpi'." 24Ma'tula' bumi PuangYesus pano di tau mai'di umpake pohapangangang senga' naoatee, "Kapahentaanna PuangAlataala sinnoa inde pohapangang: mesa topobela' mane puha umbubu' banne ang mapiapano di bela'na. 25Ampo' tahpana tängngä bengi,naonge anna hahe asammi ingkänna tau, sulengang umpa'bali yato to pobela' anna unsahu'iboa lohpo ang takekuna tama di alla'na yatobanne. Puhai yatoo, ya' le'ba'mi. 26 Tahpana lobo'

13.27–32 64

yato pahe anna napahandu'mi kehähtäng, ya'lobo' tunne' yato lohpo ang takekuna yaling dialla'na. 27 Ya' suleing yato sabua'na to pobela'anna mekutanai pano di pongkahana naoatee, 'OTuang, darakate' banne mapia yato ang umbubu'di hao di bela'mu? Umbae' nakasulei yato lohpoang takekuna anna pake aha ture' tuho yalingdi alla'-alla'na pahe?' 28Men mba'mi yato topobela' naoatee, 'Nasahu' tau ang mampa'baliä'.'Mekutana sala bung yato sabua'na naoatee,'Ungngakuraka, Tuang, ke maoang do kihe'bu'iyato lohpo ang takekuna?' 29Ampo' naoate yatoto pobela', 'Daa! Aka' ponna unghe'bu'ia' yatolohpo ang takekuna, ya' la he'bu' toe' yatopahe. 30Diare' pabei tomande'mi lobo' toe' yatolohpo ang takekuna sibaha pahe lambi' tempopepaheang. Doneke'to ke la dipepaheng, manekuoainte tau ang la mampepahe: Himpungtoboia' nei' ne ma ng lohpo ang takekuna,ba'ba'-ba'ba'angngii mane untunuii tama diapi. Puhaitoo ya' unghimpung tungnga'ne' nepahe anna umbe'beiingkä'ne' tama di lokomapia-pia.' " 31Untula' bumi mesa pohapangangPuang Yesus pano di tau mai'di naoatee,"Kapahentaanna Puang Alataala sihapang sallisa'batunna pinamula ang handang saohko' angnapamula tau pano di bela'na. 32Moinnakatoanna saohko'i yato batu pinamula, ampo' ponna

13.33–37 65

tuhong, ya' mala untondong asang ingkännapinamula ang senga' anna mala toi malängkä'sinnoa poang kayu. Lambi' sulei sedansianganna mesehängngi dai' di tangkena, tandakäyyänna." 33Nalombungngi bumi tula'naPuang Yesus untula' bou mesa pohapangangang senga' pano yato di tau mai'di naoatee,"Kapahentaanna Puang Alataala sihapang bibi'ro ang naala mesa bahine anna napasiuyä'imai'di tahpung lambi' mala membea' asangyatoo." 34 Ingkänna pepakuhunna Puang Yesusdidiona Kapahentaanna Puang Alataala, natula'asang pano di tau mai'di umpake pohapangang.Dai aha untula' aka-aka siamo pano di tau mai'dike dai umpake pohapangang. 35 Ya' sundummipole' tula'na Puang Alataala ang napalambi' nabidolu ang naoatee, "La ma'karaä' pano di ingkännatau umpake pohapangang; pemalaä' untula'kaha-kaha ang dake' kainsangang mengkalaopampahandu'anna lino." 36 Puhanna yatoole'ba'mi Puang Yesus umpellei yato tau mai'di,anna lupanoi di mesa dasang. Dai masae suleingyato pahsikolana nalumba anna nakutanaiinaoaintee, "Malaraka umpakalesoingkangbahtuanna yato pohapangang didiona lohpoang takekuna ang tuho tama di alla' pahe?"37Na mba'mi Puang Yesus naoatee, "Mala.Noa inde bahtuanna: yato tau ang umbubu'

13.38–44 66

banne ang mapia sihapangngä' Kodi' inde Änä'to Lino. 38 Yato bela' sihapanne' lino, anna yatobanne sihapanne' petauanna Puang Alataala,ampo' yatone' lohpo ang takekuna sihapanne'petauanna Pongkahana setang. 39 Yato angumpa'bali to pobela' dianto Pongkahana setang.Tempo pepaheang sihapanne' katämpä'annalino, anna yato to pepahe sihapanne' malaeka'.40Dahi umba noa yato lohpo ang takekunadihimpung mane ditunui tama di api, la noatuntone' ke katämpä'annang lino. 41 Kodi',inde Änä' to Lino, la umpahentaä' ingkännamalaeka'ku unghimpung ingkänna yato angumpasähsä' lalang hupatau anna ingkänna tauang umbabe kakarakeang. 42 Ingkänna yatoo ladi bei tama di api nahaka, anna di haontoo ang lanaongei tau sika umbu salamang ang kamateang,anna dianto kamadahhaang ang dai ahamantondong. 43 Ponna ke donentoo ingkännatau ang untuhu'i Puang Alataala la pangngillo'ne'salamang mata allo yaling di kapahentaannaAmbenaii." Natämpä'ing inde tula'na PuangYesus naoatee, "Menna pemala mangnginsang,pamapehingngiingnga'too!" 44Napatahhi' bumiPuang Yesus umpa'tula'i pahsikolana naoatee,"Kapahentaanna Puang Alataala sihapang kulleang lamung yaling di tampo ang nalambi' mesatau ampo' nalamung sala bou sumule tama

13.45–50 67

yato di ongeanna. Ampo' aka' kahsi si'da-si'dayato tau ang mallambi', dianto anna le'ba'mido umbalu'i asang ingkänna aka siamo angaha naampui, mane ungngallii yato tampo angnaongei lamung yato kulle. 45 KapahentaannaPuang Alataala sihapang toe' mesa to pa'buleleang mao umpeäng leleng belo-belo ang handangmalehke' la naalli. 46 Tahpana nalambi', ya'maong umbalu'i asang ingkänna aka-akannaanna ungngallii yato belo-belo ang handangmasuli' allinna." 47Napatahhi' bumi tula'naPuang Yesus pano di pahsikolana naoatee,"Kapahentaanna Puang Alataala sihapang dalaang dipensamboing naung di le'bo', lambi' malaunghimpung ma'kahupa-hupa bau. 48 Ponnanasa'dimmi yato to podala punno bau yatodalana, ya' nahentung pano di behing le'bo',mane sika ohko'i pole' napille-pilleiangngi yatobau. Bau ang mahasa nahimpunne' tama dipaongeannaii ampo' bau ang dai huhu na beinei'. 49 La noa tuntone' ke katämpä'annang lino:ingkänna malaeka' la sule anna unghimpungasangngi ingkänna tau ang untuhu'i Pongkahanasetang anna yato ingkänna tau ang untuhu'iPuang Alataala. 50Anna ingkänna yato tau anguntuhu'i Pongkahana setang la na beiine' tamadi api nahaka, anna di haontoo ang la naongeitau sika umbu salamang ang kamateang."

13.51–57 68

51Mekutanang Puang Yesus pano di pahsikolananaoatee, "Umpähändakaa' ingkänna inde angkutula'?" Sika men mba'mi naoatee, "Io, Tuang,kipähäng." 52 Ya' naoainte Puang Yesus, "Diantoanna pano di to pampakuhu ada' angmentamangdi Kapahentaanna Puang Alataala sihapanne'mesa puäng dasang ang umpasohong aka-akannaang bakahu yaling mai di tambing paongeang,dai supu yato ang masaeng." 53Donetoo,tahpana puha Puang Yesus untula' yato ingkännapohapanganna pano di pahsikolana, ya' sikale'ba'mi sibaha-baha umpellei yato ongeang,54 anna sika lupanoi di bohtona toboe' PuangYesus ang disanga Bohto Nazaret. Lambi'na pano,ya' napahandu'mi Puang Yesus mampakuhupano di tau tama di pa'sambayangang. Yatotau mai'di ang napakuhu sika pusa' asang liuanna sikutana-tanaii naoatee, "Mennarea'ne'mambea kamanähängang anna kakuasaanglambi' mala umbabe ma'kahupa-hupa tanda angmepusa'-pusa'? 55Darakate' inde tau änä'natukang kayu, anna indona disanga Maria, noatunne' ullu'na dianto ta Yakobus, ta Yusuf,ta Simon anna ta Yudas? 56Anna darakae'sibaha-baha siamingkea' dinne ingkänna ullu'naang bahine? Dahi umbae' napangngalai indokamanähängang anna kakuasaang?" 57 Lambi'dai sika napetahpa', aka' dai tama di ahkalannaii

13.58–14.6 69

umba noa kakuasaanna Puang Yesus. Ya'ma'tula'mi Puang Yesus pano diii naoatee, "Mesanabi moi umba naongei dipakeangka' toi, ampo'supung ke di haoi di bohtona toboe', bahtu'yaling di hapunna toboe' anna dai dipakeangka'."58Dianto anna dang umbabe mai'di tanda angmepusa'-pusa' Puang Yesus donetoo, aka' yatotau mai'di dai sika mampetahpa'.

14 1Donetoo kaheba didiona Puang Yesuslambi'mi pano di Tomaraya Herodes ang

ungkuasai Poropensi Galilea. 2 Ya' ma'tula'mipano di to pengkähänna naoatee, "Tantuanna diante' inde yato Yohanes to Pantero'ang puha mate ampo' umbai tuho sumule.Dianto anna ahai kakuasaanna umbabe angmepusa'-pusa'." 3Nasuhung ma'pihki' noaindee aka' sangngakang tempona ang puhainde Herodes umpobahine ipa'na ang disangaHerodias, ang hali na be Pilipus, ullu'na siangHerodes. Pihsananna Yohanes to Pantero'unsängkäi Herodes naoaintee, "Setongannauntehkaio atohang aka' umpobahineo Herodiasang bahinena siang ullu'mu." Donetoo pemalasiang Herodes la umpatei Yohanes ampo' mahea'pano di tau mai'di ang ungngangka' Yohanesmesa nabi. Dahi unsuong tantarana do nasahka,mane napungoi anna natahungkungngi. 4 (14:3)5 (14:3) 6 Tahpana Herodes umpakahoa' allo

14.7–13 70

kadahianna, ya' sumayong änä'na Herodiasang bahine di alla'-alla'na yato tau mai'dianna umpamasannang liui inahanna TomarayaHerodes, 7 lambi' mopinda la umbea yatoänä' bahine diamo ang napalau. 8 Yato änä'inang puhang napaturui indona aka ang lanapalau, ya' naoante pano di Herodes, "Pemalaä'umpanaungnging done inde di baki' bää'naYohanes to Pantero'." 9Donetoo masuhsa liunasa'ding yato tomaraya, ampo' aka' sala'puhang mopinda anna la masili di hao diolona to sulena, lambi' unsuong mesa änä'buana do umpolengngi bää'na Yohanes toPantero' pano yato di tahungkung, 10 (14:9)11 anna napanaungngi di baki'. Ya' napanoasi'dang, mane nabeai pano yato di änä' bahine.Pihsananna inde änä' bahine nabaha salangpano yato di indona. 12 Puhanna yatoo suleingpahsikolana Yohanes to Pantero' ungngala yatobahke anna nalamungngi, mane sika maoi panodi Puang Yesus napainsangngi yato aka ang dahi.13 Tahpana nahingnging Puang Yesus yato akaang dahi pano di Yohanes, ya' dai'mi di lopi annamaoi umpellei yato bohto mahoa' lupano diongeang ang mahulla-hulla ang dai mai'di taudi hao. Ampo' nahingnginna tau mai'di didionayatoo, ya' sika maong do napelolai ampo' sikamangngola kalantanang nei' mengkalao di hao

14.14–20 71

di bohtonaii. 14 Tahpana tuhung Puang Yesusyaho mai di lopi, tahpa ungngitang tau mai'di.Ya' kende'mi pa'kalemu yaling di inahannapano yato diii, lambi' umpabono' yato ingkännatau ang makorong yaling di alla'na yato taumai'di. 15 Tahpana mahammong, suleng yatopahsikolana anna naoate pano di Puang Yesus,"O Tuang, inde ongeang ang taongeia' mahulla-hulla, anna mengeng la bengi. Dahi ahante'unsuo le'ba'i indo pano tau anna malai sikaungngalli andeang pano di sangngaka-sangngakabohto saohko' ang marungku'." 16Ampo'men mba' Puang Yesus naoatee, "Daete'mangki' la sika mao, diongnga'te' mampakande!"17Men mba'mi yato pahsikolana naoatee,"Ahaete' andeangki', ampo' supung lima roanna derua bau." 18Naoa bunte Puang Yesus,"Bahaingkä' mai ne ro mmu anna baummu."19Umpahentang yato tau mai'di anna malai sikamohko' umpoampi' lohpo. Naalang yato limaro anna derua bau, mane mentongai dai' dilangi' menge siang umpalau behe dai' di PuangAlataala. Puhai yatoo, ya' nabika-bikang yato romane nabeai pano di pahsikolana anna malainasusa pano di tau mai'di. 20 Ingkänna tau angaha donetoo mampebohoi asang. Tahpana puhasika mande, ya' nahimpung salang pahsikolanayato la'binna ang dang napuha tau. Ya' ke

14.21–29 72

punno salake'ne' sampulo derua baki. 21 Yatotau ang mande donetoo umbai limang sa'bumai'dinna muane, dake' diihsa' bahine annaänä'. 22 Puhanna yatoo, ya' unsuong pahsikolanaPuang Yesus sika dai' di lopinna anna malai sikamendolung nei' bete' di tando bete'na yato Le'bo'Galilea, aka' mengeke'ne' unsuo yato tau mai'disumulei pano di bohtonaii. 23 Tahpana yatoo sikale'ba'ing, ya' dai'mine' Puang Yesus di tanetema'sambayang namesa. Donetoo benging annanamesa-mesarang supu yaho yato di ongeang.24 Yato lopinna pahsikolana makahaong umpelleibehing le'bo'. Ampo' aka' pepahi käyyängdonetoo lambi' yato lopinnaii natammuingpepahi anna napalusau-lutamai. 25 Tahpanalehang tehte' tallu bengi, suleng Puang Yesusumpellambi'i yato pahsikolana mellao yahodi haho uhai. 26Naitanna pahsikolana mellaoyaho di haho uhai, sika tungke'du'mi annasika ingngi'i tandana mahea' naoatee, "Äi!Anitua' indoo!" 27Ampo' tahpa ma'karaPuang Yesus pano diii naoatee, "Pamahasaia'inahammu! Daummahea'! Kodi'ete' indee."28 Ya' men mba'mi Petrus napekäyyängnginaoatee, "O Puang, ponna Dio si'da nee, ya'bahaiä' ma ng anna mellaoä' yaho di haho uhai."29Naoante Puang Yesus, "Maimo!" Ya' tuhungsiang Petrus yaho mai di lopi anna mellaoi yaho

14.30–15.2 73

di haho uhai mao ullumba Puang Yesus. 30Ampo'tahpana nasa'ding nasau pepahi, mahea'miPetrus anna laonang la limmi', ya' mekohangnaoatee, "O Puang, kalemuiä'! La limmi'mä'!"31Napenandai siang Puang Yesus untokei Petrusanna ma'karai naoatee, "Petrus, Petrus! Dake'sundung kapampetahpa'ammu pano di Kodi'."32 Puhai yatoo, ya' sika dai'mi di lopi, ya' tahpamahtang siang yato pepahi. 33 Ingkänna tau angyaho yato di lopi umpenombai Puang Yesusanna sika naoaitee, "Ahana inang Änä'na si'daoPuang Alataala." 34 Tahpana sika lambi' di tandobete'na le'bo', ya' sika ullambi'mi mesa bohtoang disanga Genesaret. 35Ungngitanna PuangYesus yato ingkänna tau di hao, ya' napepainsanglelemming pano di ingkänna bohto ang sidungku'yato Genesaret. Ya' suleing tau umbahai ingkännato makoronna. 36 Yato tau mai'di malau maseke la malai sika ungngan behing kaya'na PuangYesus. Aka' moi behing kaya'na supu naan , ya'tahpa bono' asang.

15 1 Pihsananna suleng sangngaka-sangngakato Farisi anna to pampakuhu ada' yaho

mai di Yerusalem umpellambi'i Puang Yesusanna mekutanai naoatee, 2 "Akaboi pahsikolamuanna untehkaii atohang ada'na peneneanta?Aka' situhu' ada'na neneta ponna la mande tau,pahallu tau umbasei dolu teyye. Ampo' daine'

15.3–11 74

umbasei teyyena pahsikolamu." 3Men mba'miPuang Yesus pano diii naoaintee, "Aka toua' dioanna untehkaikoa' pahentana Puang Alataalasupung aka' pemalakoa' untuhu'i ada'napeneneammu? 4Aka' Kalaena Puang Alataalama'tula' naoatee, 'Pakeangka'koa' to baha'mu.'anna 'Menna la untändoi to baha'na pahallula dipatei.' 5Ampo' si aha ang mangngoatee,'Moinnakato aha aka-akangku, dasiang lakubea to baha'ku aka' la kupopenomba dai' diPuang Alataala ke dako'mi.' Dahi situhu' angungngoa, yato tau ang ma'tula' noa dang mangki'umpakeangka' to baha'na. Dahi aka' umpanoaa'yatoo, ya' umpakekuna puharakoa'to diodisanga ada'na peneneammu andana BahtakaraDehata aka' danne' umpakekuna. 6 (15:5) 7Oa'ingkämmu to kalasi! Tahpa'mi pole' tula'na PuangAlataala ang puha natula' lohpo' Nabi Yesayadidiomua' ang naoatee, 8 'Ingkänna inde maitau tula'na kale anna dioaitee napamatandeä',ampo' yaling di inahanna nakahaoiä' nei'.9Alla' sika napenombaiä' aka' pepakuhu angsika napake dianto pepakuhunna hupatau,tadia pepakuhungku.' " 10 Puhai ma'tula' noayato Puang Yesus, ya' untambaing yato taumai'di anna sika naoaintee, "Pehingngiia'anna malai ungnginsang inde pohapangang:11 Tadiaete' ang lutama di sua ang ungkärähko'i

15.12–20 75

tau, ampo' ang sohongngete' yaling mai di suadianto ang ungkärähko'i tau." 12 Pihsanannasuleing mendungku' yato pahsikolana anna sikamekutanai naoatee, "O Tuang, ungnginsandakayato tula'mu umpa siku ingkänna to Farisiang manghingngi?" 13Men mba'mi PuangYesus naoatee, "Ingkänna pinamula ang tadiapampamulanna Ambeku la dihe'bu'i asang lambi'naung di uhaka'-haka'na. 14 Pabei tomande'ia' nema ng to Farisi. Aka' diante' ne ma ng to butaang umbahanang solana to buta, anna ponna tobuta untehte santobutanna tantunte' anna sahingmanahoi naung di kalo'." 15Ma'tula'mi Petruspano di Puang Yesus naoatee, "Pakalesoingkangne pohapangammu pano di kami'." 16Ampo'men mba' Puang Yesus nakutanai sala naoatee,"O', datuke'a' dio umpähäng? 17Darakaa' dioungnginsang ungngoate aka-aka siamo angmentama di sua lunaung di kompeng manedipasohongngi? 18Ampo' ang sohong yalingmai di sua, sule yaling mai di inaha anna diantoyatoo ang mekärähko'i. 19Aka' yaling mai diinaha dianto nakasohongngi ingkänna pihki'karake sinnoanna: papateang, ungngindä'-indä'pa'bannetauang, samangkamahoinna, boko ,umpa'loseng-losengnging sola anna untändä'tahuhu sola. 20 Ingkänna yatoo dianto angungkärähko'i tau. Ampo' ke mande tomande'i

15.21–28 76

tau dai mangki' umbasei dolu teyye, daete'ne'mekärähko'i." 21 Ya' le'ba'mi Puang Yesusumpellei yato ongeang anna rendei pano dimesa ongeang ang sidungku' Bohto Tirus annaSidon. 22 Lambi'na pano, ya' suleng nalumbamesa bahine to Kanaan ang tohho yato di bohtoanna kakoha-kohai naoatee, "O Puang, Änä'naDaud! Kalemuiä'! Pabono'ingkä' änä'ku aka'napentamai setang anna madahha si'da-si'danasa'ding." 23Ampo' moi taahai na mba'i PuangYesus yato aka ang naoa. Ya' sika mendungku'miyato pahsikolana anna malaui pano naoatee,"Suoi indo le'ba' bahine, andana napo ndo'-ndo'ingkea' sibaha kakoha-koha!" 24Mensaileng

Puang Yesus pano yato di bahine anna ma'karainaoatee, "Disuoä' sule supung la umpeängingkänna to Israel ang sähsä' lalang." 25Ampo'yato bahine mendungku' anna menombai panodi Puang Yesus menge siang ma'tula' naoatee, "OPuang, kalemuiä'." 26Na mba'mi Puang Yesusyaling di pohapangang didiona to Yahudi angsihapang 'änä'' anna ang tadia to Yahudi angsihapang 'asu,' naoatee, "Dai sihatang andeangang inang dipatoka toboinne' änä' la dibea panodi asu." 27Ma'tula' bumi yato bahine naoatee,"Inang tahpa'ete' ne ang ungngoa, Puang,ampo' yato asu malaete' ungngande tahu'bi' angmanahoi yaho mai di mejana puänna." 28 Ya'

15.29–34 77

ma'tula'mi Puang Yesus pano yato di bahinenaoatee, "Ei, ahana inang mesao bahine angmampetahpa' si'da-si'da. Dinoa la dahinte' yatoaka ang umpemala." Ya' donetoo bono' siangyato änä'na. 29Umpelleing yato ongeang PuangYesus sibaha pahsikolana anna maoi ungngundu'behing Le'bo' Galilea. Dai'mi di mesa tanete annamohko'i yaho. 30 Pihsananna suleirang mai'di liutau umbaha to makoronnaii: aha ang makule,aha ang buta, aha ang hehpä', aha ang pepeanna mai'dike' to makorong ang senga', anna sikanabahai pano di behing bih 'na Puang Yesus.Lambi' ingkänna yato to makorong napabono'asang. 31 Ya' pusa' asammi yato tau mai'diungngita to pepe mala ma'kara-kara, to makulemala mellao, to hehpä' mala bono', to buta malapaita, anna sika umpamatandei Dehatanna toIsrael. 32Donetoo untambaing pahsikolana PuangYesus anna naoaitee, "Kukalemui liu kasi inde maitau mai'di, aka' tallung allona sibahaä' ampo' daisika keandeang. Dabure palla' inahangku la sikakusuo le'ba' ke manonoi, aka' daa-daa naala palidi tängngä lalang." 33Naoante yato pahsikolana,"Ya' umbanne' la dipangngalai ro dinne donedi ongeang mahulla-hulla la dipakandeingindo pano tau sahsamanna?" 34MekutanangPuang Yesus pano diii naoatee, "Sangngakake'a'ro mmu?" Sika men mba'mi naoate, "Ahake'

15.35–16.3 78

pitu ro anna aha tuke' sangngaka amo lisa'nabau sisaohko'." 35 Ya' unsuong yato tau mai'diPuang Yesus sika mohko' naung di tampo.36Mane ungngalai yato pitu ro sibaha bauanna ma'kuhhu'sumanga'i dai' di Puang Alataala.Puhai yatoo ya' umbika-bikang yato andeangmane nabeai pano di pahsikolana anna malainasusa pano di tau mai'di. 37 Ingkänna tau angaha donetoo mampebohoi asang. Pihsanannanahimpummi yato pahsikolana la'binna angdang napuha tau, ya' punno salake' pitu dakangkäyyäng. 38 Yato tau ang mande donetoo umbaiuhpa' sa'bu mai'dinna muane, dake' diihsa'bahine anna änä'. 39 Puhai, ya' unsuong yatotau mai'di sika sumule pano di bohtonaii, annadai'ine' di lopi sibaha pahsikolana lubete' di mesaongeang ang sidungku' Bohto Magadan.

16 1Donetoo suleing sangngaka-sangngakato Farisi anna to Saduki pemala la sika

unsändä'i Puang Yesus. Sika malau pano ke lamalai napaitai mesa tanda ang mepusa'-pusa'anna malai sika nainsang naoatee sule si'darakayaho mai di Puang Alataala. 2Ampo' men mba'Puang Yesus naoatee, "Ponna ungngitakoa'langi' malea di maloe, ya' ungngoaa'tee lakulla'. 3Anna ponna ungngitakoa' langi' maleadi mebengngi' sitonda salehu', ya' ungngoaa'tela kene'. Dahi, ungnginsangnga'ne' ullosa tanda

16.4–11 79

kalane yaho di langi' ampo' bilang daia'ne'ungnginsang ullosa aka ang la dahi di tempodinoa. 4Diongnga'to inde tau karake anna daia'ungngaku umpetahpa'ä', anna la pemalakoa'ungngita tanda ang mepusa'-pusa' ang kubabe?Inang dakoa' la kupaitai. Supungnga'te' tandadidiona Nabi Yunus ang mala dipaitaikoa'. "Puhai ma'tula' noa, ya' le'ba'mi umpellei yatoingkänna tau. 5Menge sika molopi ullambangyato Le'bo' Galilea pahsikolana Puang Yesus,mane nakalehaii dae' aha sika umbaha ro angla naande. 6Ma'tula'mi Puang Yesus pano diiinaoatee, "Madakakoa' pano di raginna to Farisianna to Saduki." 7 Sika napihki'mi aka bahtuannaanna ma'tula' noai, lambi' sipa'kara-karanaoatee, "Aka' umbai daingkea' umbaha ro ."8 Tahpana nainsang Puang Yesus yato ang sikanasitula'-tula'i, ma'karang pano diii naoatee, "Oa'ingkämmu ang dai kanna' kapampetahpa'ammu,akana unsitula'-tula'irakoa' dio yato ro angdai umbaha? 9Dasiake'a' mala umpähängkakuasaangku? Darangkaa' dio ungkalehaiumba noa yato lima ro mala umpaboholimang sa'bu tau anna mai'di tuke' la'binnaang unghimpungnga'? 10Noa tunne' yato pituro ang umpaboho uhpa' sa'bu la'bi tau annamai'di tuke' la'binna ang unghimpungnga'?11Akana darea' dio umpähäng? Aka' inde ang

16.12–18 80

kutula' daete' aha kasilombunganna ne ro angmengea' unsibehta-behtai. Aka' kuoae Kodi'te,'Madakakoa' pano di raginna to Farisi anna toSaduki.' " 12Donetoo mane sika napähängngipole' tadiae' yato ragi pebolo ro ang natula'Puang Yesus, ampo' pepakuhunnae' to Farisi annato Saduki. 13 Tahpana sika lambi' Puang Yesussibaha pahsikolana pano di mesa ongeang angsirungku' Bohto Kaisarea Filipi, ya' mekutanangpano di pahsikolana naoatee, "Situhu' tula'natau ang unghingngia', mennaä' Ko are' inde Änä'to Lino?" 14 Sika men mba'mi naoatee, "Ahaang mansangao Yohanes to Pantero', aha toe'ang mansangao Nabi Elia, aha toe' piha angmansangao Nabi Yeremia bahtu' mesa di alla'nayato nabi-nabi ang aha dolu." 15 Ya' mekutanasala bumi Puang Yesus pano diii naoatee, "Ampo'ponna dioa', mennaä' Ko indee?" 16Men mba'miSimon Petrus naoatee, "Dio, Tuang, To Dilan 'la Mepasalama', Änä'nao Puang Alataala angtuho." 17Ma'tula'mi Puang Yesus pano naoatee,"Kahsio, Simon änä'na Yunus, aka' ne ang untula'daete' sule di hao mai di pihki'na hupatau ampo'suleete' yaho mai di Ambeku Puang Alataala.18 Kutula' touingko ma ng: dionto Petrus,bahtuanna: batu, anna yaho di hahona inde batula kupake'de' pa'alloangku, bahtuanna ingkännatau ang la men ndo' pano di Kalaeku. Anna dai

16.19–23 81

aha la mantalo moi kakuasaanna kakarakeang.19 Pano di dio la kubeao kakuasaang umbahanangpetauangku, lambi' aka ang ullahang dai malanababe tau yaling inde di lino la nalahang toete'Puang Alataala yaho di suruka. Anna aka angumpabei dibabe yaling inde di lino la napabeitoete' Puang Alataala yaho di suruka." 20 Puhaiyatoo, ya' ullahang si'da-si'dang ingkännapahsikolana anna malai dai napepainsangngingpano di tau senga' naoate Puang Yesus diantoTo Dilan ' la Mepasalama'. 21Mengkalaontodonetoo napahandu'mi Puang Yesus untula'ingpahsikolana didiona kamadahhaang ang pahallunaolai, naoatee, "Dang masae anna la maomä'dai' di Yerusalem anna ungngolaiä' mai'dikamasuhsaang di hao mai di setobaha'ang,kapala-kapala imang anna to pampakuhu ada'lambi' la dipateiä'. Ampo' yaling di tallu allonala tuhoä' sumule." 22Nahingnginna ta Petrusumba noa yato tula'na, ya' nahui' siang panodi behinna anna napa'karaii naoaintee, "DaaPuang! Inang dai la napabei Puang Alataalaingkänna ne ang untula' la dahi pano diKalaemu!" 23 Ya' mensaile siang Puang Yesusunsaile ta Petrus anna naoaitee, "Palaio doneindee, Pongkahana setang! Menge ungkalapaipa'elo'na Puang Alataala pano di Kalaeku, aka'dao dio umpihki' aka ang napihki' Puang Alataala,

16.24–17.2 82

supung ang napihki' to lino." 24Mane ma'karaboi Puang Yesus pano di pahsikolana naoatee,"Tau ang la pemala mampen ndo'iä' pahalluungkalimpängngi pangngelo'na toboe' sibahaumbulle kayu sitambeng, mane napen ndo'iä'.25Aka' menna ang pemala umpamahendengkatuhoanna, la bilang mateetee'; ampo' mennaang tontong mampetahpa' moi dipatei aka' Kodi',dianto ang la dipasalama' sungnga'na. 26Dai ahasuhunna mesa tau untahongkongngi ingkännaaka-aka ang aha yaling inde di lino ke dasiang lasalama' sungnga'na. Aka' dai aha la mala nabeamesa hupatau ang la napopangngalli tama disuruka. 27Aka' Kodi' inde Änä' to Lino la suleä'yaling di kamatandeanna Ambeku na ndo'ä'ingkänna malaeka'ku. Tempo donento yatoo,ingkänna tau la kubala' situhu' pembabena.28 Kutula'ingkoa' setonganna yalingnga' inde dialla'-alla'mu dinoa aha sangngaka-sangngaka tauang dai la mate, dolunna sika naitaä' Kodi' indeÄnä' to Lino kupahandu' ma'pahenta sihapangtomaraya."

17 1 Tahpana unnung allona puhanna yatoo,ya' maong dai' di mesa tanete malängkä'

umpasähä' Kalaena sibaha tallu pahsikolana,dianto ta Petrus, ta Yakobus anna ta Yohanesullu'na. 2 Sika lambi'na dai', ya' ungngitangPuang Yesus rende hupanna: lindona moballo

17.3–10 83

salamang mata allo, anna pakeanna mabuhsa'pangngillo' sinnoa bulang baya. 3 Ya' malesongsika ungngita Musa anna Elia lella' sipa'karaPuang Yesus. 4Ma'karang ta Petrus pano diPuang Yesus, naoatee, "O Puang, masannang liutau dinne. Ponna ke ungkärä'i umbai mahasake kupake'de'ingkoa' bansuli umpopantangnga'simesa: dio mesa, Nabi Musa mesa anna mesaNabi Elia." 5 Lella'ke' ma'kara Petrus, ya' tuhummiyaho mai di langi' salehu' makambang pansillo'unsapu'ii. Ya' kahingngiammi kamaha yatoyaling mai di salehu' naoatee, "Dianto indeÄnä'ku ang kupakamaya, ang umpamasannanginahangku. Pehingngiia' tula'na." 6 Lambi'yato pahsikolana sika mellumbängngi naungdi tampo tandana mahea' unghingngi yatokamaha. 7 Ya' napendungku'ing Puang Yesus annanatuhpa'i naoaintee, "Ke'de'koa'. Daummahea'!"8 Tahpana sika umbua' bää'na, ya' ke dae'aha tau senga' ang sika naita supunne' PuangYesus namesa. 9Donetoo sika tuhummi sumuleyaho mai yato di tanete. Ya' ma'tula'mi PuangYesus pano diii naoaintee, "Daa umpetula'sängkäingnga' pano di tau senga' yato aka angpuha ungngitaa' ke dakä' dipatuho sumule, Kodi'inde Änä' to Lino, di hoi' mai di kamateang."10Mekutanang yato pahsikolana pano naoatee,"Akana naoaite to pampakuhu ada', 'Nabi

17.11–18 84

Elia pahallu nei' la mendolu sule andana ToDilan ' la Mepasalama''?" 11Men mba'miPuang Yesus naoatee, "Inang tahpa' la suleNabi Elia anna umpasadiai ingkänna siamo,12 anna kutula'ingkoa', setonganna haling suleyato ang sinnoa Nabi Elia, ampo' dai nainsanghupatau lambi' sika membabe pano situhu'pampemalanna. Noa tuntone' Kodi' inde Änä' toLino la sika nadahha." 13Donetoo napähämmipole' yato pahsikolana naoatee yato tula'naPuang Yesus didiona Nabi Elia setongannaYohanes to Pantero'ete' ang naoaing. 14Donetoosumuleng Puang Yesus sibaha pahsikolanaullumba yato tau mai'di. Suleng mesa tauumpellambi'i Puang Yesus anna mengkuntu' diolona naoatee, 15 "O Puang, kalemuiingkä' änä'kuaka' si limpumane'ang anna madahha si'da-si'da.Si biasa manaho tama di api anna biasa toe'manaho tama di uhai. 16 Puhang kubaha pano dipahsikolamu ampo' dai sika mala napabono'."17 Ya' ma'karang Puang Yesus pano di tau mai'dinaoatee, "Tehtereremokoa' dio indee! Umbarea'dio naola kapampetahpa'ammua' lambi'sähsä' lalangkoa'? La sangngakake' masaenatohhoä'a' yaling di alla'-alla'mu anna sa'bara'kuoloikoa'? Bahai ne mai änä'!" 18Nakarahta'siang Puang Yesus yato setang ang umpentamaiyato änä' muane, ya' tahpa malai siang yaling

17.19–24 85

mai di kalaena. Donetoo bono' siang yato änä'muane. 19 Suleing yato pahsikolana PuangYesus mendungku'. Tahpana dang aha tausenga' sika manghingngi, ya' mekutanang panonaoatee, "Akana darangkang mala unghambaiyato setang yaling mai di kalaena tau?"20Men mba'mi Puang Yesus pano diii naoatee,"Aka' dake'a' sundung kapampetahpa'ammu.Aka' kutula'ingkoa' setonganna ke la poroahangnga' kapampetahpa'ammu sama lisa'nabatu pinamula ang handang saohko', ya'malamokoa'te' umpahenta inde taneteungngoaintee, 'Tirendeo bete' dono!' Lambi'inde tanete la rende si'daetee'. Anna dai ahaaka-aka siamo ang la dai mala tala dahi keumpemalai." 21 [Ampo' didionane' inde hupannasetang daete' mala dihambai ke dai dipasitondama'sambayang anna ma'puasa.] 22Di temponaPuang Yesus sibaha pahsikolana sika tohho dihao di Galilea, ya' ma'karang pano di pahsikolananaoatee, "Kodi', inde Änä' to Lino, la dibehoä'pano di kakuasaanna to lino 23 anna sika lanapateiä', ampo' tallu allona puhangku mate latuhoä' sumule." Ya' masuhsa asammi inahannaingkänna pahsikolana unghingngi yato tula'naPuang Yesus. 24 Tahpana Puang Yesus sibahapahsikolana lambi' naung di Bohto Kapernaum,ya' suleng to pansima Dasang Ada'na Puang

17.25–18.2 86

Alataala ullumba Petrus anna mekutanainaoatee, "Nabaya'raka tuangkuhummu simannainde Dasang Ada'?" 25Men mba'mi Petrusnaoatee, "Io, nabaya'." Donetoo sika sumulengpano di dasang ang naongei sika tohho. Tahpanasika lambi' pano yato di dasang, dake' ahama'kara Petrus untula' didiona sima anna tahpamekutanang Puang Yesus pano naoatee, "Umbanoa situhu' pihki'mu, Simon, menna ang pahallunasima ingkänna setomarayaang yaling inde dilino? Petauannaraka bahtu' to suleraka ang halinakuasai?" 26Men mba'mi Petrus naoatee, "Tosule." Ya' ma'tula' bumi Puang Yesus naoatee,"Dahi ke noai yatoo, ya' dante'ne' pahallumambaya' yato petauanna. 27Ampo' anna daisika siku nasa'ding, ya' dinoa laoo do popekangnaung di le'bo'. Anna yato bau ang uhuna naalapekammu, sahkai anna umbillängngi suana, ya'la ullambi'o doi' yaling yato di suana bau angla sihoang tabaya'ing yato simanta. Alai yatodoi' anna umbaya'ingke simanta pano yato di topansima."

18 1Donetoo suleing yato pahsikolana PuangYesus mendungku' anna mekutanai

naoatee, "O Tuang, mennae' ang handangkäyyäng yaling di Kapahentaanna PuangAlataala?" 2 Ya' untambaing mesa änä' angsaohko'ke' Puang Yesus anna napake'de'i tama

18.3–9 87

di alla'-alla'naii, 3mane ma'karai naoatee,"Kutula'ingkoa' setonganna ponna dakoa'mengkatoba' anna dakoa' ma'pihki' sinnoapihki'na inde änä', ya' inang darakoa'te' la tamadi Kapahentaanna Puang Alataala. 4Ampo'menna-menna umpadihoi'ang kalaena annamendahii sinnoa inde änä', dianto ang handangkäyyäng yaling di Kapahentaanna PuangAlataala. 5Anna menna-menna ang untammuimanahpa mesa änä' ang sinnoa indee yaling disangangku, ya' setonganna Kodi'ete' yato angnatammui manahpa. 6Ampo' menna-menna angumpasähsä' lalang moi poro mesa di alla'na indemai änä' ang mampetahpa'mi di Kodi', dotanne'yato tau ang noa ditoke' batu käyyäng pano dibahokona mane dilimmi'i tama di le'bo'. 7 Tilakasi'da-si'da inde lino sibaha pampasähsä'na!Inang la aha loloete' yato to pampasähsä',ampo' laka si'da-si'da tau ang mambabe noayatoo. 8 Ponna yato sambali teyyemu bahtu'bih 'mu mandosaio, ya' dotante' umbose'ianna un bei. Aka' mahasa puhane' tamao dikatuhoang sapano-panona dai keteyye sambalibahtu' hehpä'o andana tontong aha sibaliteyyemu anna bih 'mu ampo' di beo tama diapi nahaka ang tontong sapano-panona. 9Annaponna matammu ang mampadahi madosao, ya'dotanne' ungkahohe'i anna un bei. Aka' mahasa

18.10–15 88

puhane' tamao di katuhoang sapano-panona daikemata sambali andana la kemata sibalio ampo'di beo tama di api nahaka. 10 Pengkakalehaiia'andana ungngita-ita naungngia' sala' umbannaidi alla'na inde mai änä', aka' kutula'ingkoa':aha toete' malaeka'na ang la mampalauing akasiamo pano di Ambeku yaho di suruka." 11 [Aka'nasuhung suleä' Kodi' inde Änä' to Lino diantoanna malai umpasalama' tau ang sähsä' lalang.]12Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesus umpakepohapangang naoatee, "Umbane' inde noasituhu' pihki'mu? Ponna aha mesa tau ang ahasangngatu' dombana, anna bulingngi mesa dialla'na yato dombana, darakae' la le'ba' umpelleiyato dombana ang kamehsake' pulona kamehsado metanete leleng undaka' yato dombanaang pa'da? 13Anna kutula'ingkoa' setongannaponna mala nalambi' sumule yato dombana,ya' la käyyäng puhaete'ne' kakahsianna panoyato di mesa dombana andana pano yato diang kamehsa pulona kamehsa ang daine' pa'da.14Noa tuntone' Ambemua' yaho di suruka, dainaaku ke ahai di alla'na inde mai änä' la pa'da."15Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesus panodi pahsikolana naoatee, "Ponna aha solamuumbabe dosa ma ng di kalaemu, ya' sängkäiike dang aha manghingngi. Ponna napehingngiiyato ang umpakaenga'ing, ya' umpasulentoo

18.16–22 89

pano di lalang ang tahpa'. 16Ampo' ponna daonapehingngii, ya' tambaii derua bahtu' tallu tausenga' anna malai nasa'bii yato pampakaenga'musituhu' ang uki' yaling di Suha' Masero. 17Ampo'ponna ke dabure' umpehingngii yato deruatau ang umposola, ya' palambi'i yato kaha-kahanna tama di alla'na jumaa'. Anna ponnadabure' umpehingngii jumaa', ya' hekengngine'mendahi mesa tau ang dai ungnginsang PuangAlataala bahtu' mesa to ma'kau'-kau' karake.18 Kutula'ingkoa' setonganna aka ang ullahang daimala nababe tau yaling inde di lino la nalahangtoete' Puang Alataala. Anna aka ang ungngangka'marohong yato ang nababe hupatau yalinginde di lino la naangka' maroho toete' PuangAlataala." 19Anna kutula' tukingkoa': ponna ahamoi poro deruakoa' yaling inde di lino ang mesainaha umpalau aka siamo dai' di Ambeku, ya'yato palaummu la natahimboete' Ambeku yahodi suruka. 20Aka' di umba-umba naongei deruabahtu' tallu tau himpung yaling di sangangku,ya' di hao tumä'to Koo yaling di alla'-alla'naii."21Donetoo mendungku'mi Petrus pano di PuangYesus anna mekutanai naoatee, "O Puang, lalambi' pensangngaka tau ungngampungngi solake ahai ang umbabe dosa pano di kalae? Lalambi'raka pempitu?" 22Men mba'mi PuangYesus naoatee, "Dai, ampo' kutula'ingko ang

18.23–29 90

setonganna dai la lambi' supu pempitu ampo'diare' la lambi' pempitumpulo luhpi' diluhpi' pitu!23Aka' Kapahentaanna Puang Alataala sihapangmesa tomaraya ang menge umpahehsa indannaingkänna sabua'na. 24 Tahpana napahandu' yatopampahehsaanna, ya' dipapengngolong panomesa sabua' ang mai'di si'da-si'da indanna.25Ampo' aka' dai nabela umbaya' yato indanna,ya' ma'pahentang tomaraya la dibalu' yato tausibaha ingkänna sanghapunna anna ingkännaaka ang aha naampui anna malai nabaya'ingyato indanna. 26 Ya' malimuntu'mi yato tauang mai'di indanna pano di olona tomarayaanna ma'tula'i naoatee, 'Sa'bara'kangko dolu,Tuang, kulopo'irang yato ingkänna indangku.'27Nahingnginna yato tula'na, ya' kende'mi yalingdi inahanna yato tomaraya pa'kalemu pano yatodi tau, lambi' nalahpa' anna napa'daiing ingkännaindanna. 28Ampo' tahpana sohong yaling maidi ongeang pampahehsaang yato sabua' angmane puha napa'daiing indanna tomaraya, ya'sitammung mesa sabua' ang senga' ang keindangpano yato di kalaena ampo' sai'di' supu. Ya'unsahkang yato solana anna natehkei lella'siang naoaintee, 'Baya'o indammu, leä!' 29 Ya'malimuntu'mi kasi yato solana di hao di olonaanna ma'karai naoatee, 'Sa'bara'kangko sämpäi'.Inang la kubaya'ete' yato indangku lambi' lopo'.'

18.30–19.3 91

30Ampo' dai napehingngii, anna umpatamaidi tahungkung yato solana lambi' lopo' yatoindanna. 31Naitanna solanaii yato aka angnababe, ya' masuhsa asammi nasa'ding. Lambi'nahahpo' pano di tomaraya yato kaha-kaha angdahi. 32Napesuoing tomaraya ditambai yato tauang umpakauho-uho solana anna naoaintee,'Dionto inde sabua' ang handang tau karake!Ingkänna indammu puha asammi kupa'dai aka'malau maseo mai. 33Ampo' akana dae dioungngaku ungkalemui solamu anna puhamo diokukalemui?' 34 Ya' keaha' liung yato pongkahanaanna nabehoi yato tau pano di setantaraangang si undahha to ditahungkung, lambi' yatotau nadahha yato setantaraang lambi' ullopo'iyato indanna pano di tomaraya ang bohenghaling napa'daiing dolu. 35 La napanoa tuntone'Ambeku yaho di suruka pano di dioa' ke daiungngampungngi solamu sibaha sangkalebuinahammu."

19 1 Tahpana puha mampakuhu PuangYesus pano di pahsikolana, ya' sika

mengkalaong umpellei Poropensi Galilea annalupanoi di Poropensi Yudea tando bete'na SaluUhai Yordan. 2Donetoo suleing mai'di liu taumen ndo' anna mai'di di alla'na ang napabono'.3 Sule tunne' sangngaka-sangngaka to Farisiunsändä'i Puang Yesus yaling di pekutananna

19.4–10 92

naoatee, "Situhu' atohang ada'ta la malarakamesa muane un be bahinena, moi aka siamosuhunna?" 4Men mba'mi Puang Yesus naoatee,"Dakake'a' dio aha umbata ang uki' yaling diSuha' Masero? Aka' uki' yaling naoatee naongepampahandu'annai lino, To Metampa inangumpapia muane anna bahine 5 anna ma'tula'inaoatee, 'Dianto suhunna lambi' mesa muane laumpelleii to baha'na anna sikolungngi bahinena,lambi' la mendahi mesang sibaha.' 6 La noantoyatoii dang la derua, ampo' la mesang situhu'pangngitanna Puang Alataala. Dianto anna yatoaka ang puhang napamesa Puang Alataala daimala la napasisähä' hupatau." 7 Ya' mekutanangyato to Farisi pano naoatee, "Ponna noa, ya'akana napepahentarinne' Musa lambi' mesamuane ang pemala un be bahinena mala umbeasuha' kasi beang pano yato di bahinena, manenasuoi le'ba'?" 8Men mba'mi Puang Yesusnaoatee, "Nasuhung napa olaikoa' Musa un bebahinemu aka' makahha' bää'koa' dai ungngakudipaturu! Ampo' mengkalao dolu inang daete'si aha kasi beang. 9Ampo' kutula'ingkoa'dinoa: menna-menna un be bahinena, maneungkabengngii bahine senga', tau yatoodihekeng ungngindä'-indä' pa'bannetauang,sehalinna ke yatoi bahinena ungngindä'-indä'pa'bannetauang." 10Ma'tula'mi yato pahsikolana

19.11–16 93

naoatee, "Ponna noae' ne kasikenteanna tosipobahine, ya' dotante' tau dai kebahine bahtu'kemuane." 11Ampo' naoa sala boute Puang Yesuspano diii, "Si mesaete' supu tau ang mala tuhodai mangki' kebahine bahtu' kemuane, diantotau ang inang puha toboe' napama'tantu PuangAlataala. 12Aha tau ang dai mala kabeng aka'inang noa tubunne' mengkalao dahi. Aha toe'tau ang dai kabeng aka' natumäng tau senga'.Anna aha toe' tau ang dai kabeng aka' pemalanapengkabela-belai umpengkähängnging PuangAlataala. Menna-menna ang mala untahimboinde pepakuhu, ya' mahasa ke napembabeingyaling di katuhoanna." 13Donetoo suleing dibahapano di olona Puang Yesus mai'di änä'-änä'anna malai napadai' teyyena Puang Yesus dibää'na anna napalauing behe dai' di PuangAlataala yaling di sambayang. Ampo' yatopahsikolana ungkeaha'i yato ingkänna tau angumbaha änä'na pano. 14Ampo' ma'kara PuangYesus naoatee, "Pabeiia' ne ma ng änä', daaungkalapaii ke pemalai di hao mai di oloku,aka' tau ang noanto inde mai ang ungngalataha yaling di Kapahentaanna Puang Alataala."15 Ya' naängkä'ming teyyena napalauing behe.Puhai yatoo, ya' le'ba'mi umpellei yato ongeangsibaha pahsikolana. 16Donetoo aha mesa änä'muane ullumba Puang Yesus anna mekutanai

19.17–22 94

naoatee, "O Tuang, aka ang mapia ang pahallukubabe anna malaä' ullambi' katuhoang anglambi' sapano-panona?" 17Men mba'mi PuangYesus nakutanai sala naoatee, "Akana pakeungkutanairä' Ko didiona aka ang mapia?Supunte' aha mesa To Mapia, dianto PuangAlataala. Ampo' ponna inang pemala si'daomentama di katuhoang sapano-panona, ya'tuhu'i pahentana Puang Alataala." 18Mekutanasala bung yato änä' muane naoatee, "Pahentaang umba kahang?" Natula'ming PuangYesus naoaintee, "Daa umpapateang, daaungngindä'-indä' pa'bannetauang, daa umboko ,daa unsa'bii kalosengang, 19 pakeangka'koa' tobaha'mu anna kalemuio para-parammu hupatausinnoa ungkalemuikoa' kalaemu." 20Naoa bunteyato änä' muane, "Ingkänna ne ang untula'kutuhu'i asammi. Akake' ang pahallu kutuhu'i?"21Naoante Puang Yesus pano, "Ponna pemalasi'da-si'dao sundung kapampetahpa'ammunaita Puang Alataala, ya' laoo dinoa balu'asangngi ingkänna katomakakaammu annaunsusai yato allinna pano di to pemase-mase,anna la ullambi'o katomakakaang yaho disuruka. Puhaito umbabe yatoo, ya' maimoanna un ndo'ä'." 22Nahingnginna yato änä'muane umba noa tula'na Puang Yesus, ya'le'ba'mi sitonda manaho inahanna aka' mai'di liu

19.23–28 95

aka-akanna. 23Ma'karang Puang Yesus pano dipahsikolana naoatee, "Kutula'ingkoa' setongannamapahhi' si'da-si'da mesa to makaka la tama diKapahentaanna Puang Alataala. 24Anna kutula'touingkoa', setonganna maromi' puhane' ontamangngola lohso' pedai' andana la to makakaun ndo' Kapahentaanna Puang Alataala, lambi'tama di suruka." 25Nahingnginna pahsikolanayato tula'na, ya' sika pusa' asammi anna sikamekutanai naoatee, "Ponna ke noai yatoo, ya'menna sakalike'ne' ang la mala dipasalama'?"26Na mba'mi Puang Yesus, naoatee, "Ponnakakuasaanna hupatau inang daete' aha angla dipasalama', ampo' ponna kakuasaannaPuang Alataala malaete' nei'. Aka' ingkännaaka-aka mala asangngete'ne' nababe PuangAlataala." 27 Ya' ma'tula'mi Petrus pano naoatee,"Kami' indee umpellei asangngang ingkännaaka-akangki' anna ki ndo'o. Dahi akang kami'la sahoki'?" 28Ma'tula'mi Puang Yesus pano diiinaoatee, "Kutula'ingkoa' setonganna ponna kenabakahui asammi Puang Alataala ingkännainde ang aha yaling di lino, anna ke mohko'mä'Kodi' inde Äna' to Lino yaho di ongeangkamatandeangku, ya' dioa' ang mendahingto pen ndo'ku la mohko' toukoa' dio yaho disampulo derua ohko'ang dipakeangka' anna launghohto'koa' yato sampulo derua peänä'anna

19.29–20.5 96

Israel. 29Anna ingkänna tau ang le'ba' umpelleidasanna, ullu'na, to baha'na, änä'na, bahtu'tampona aka' na ndo'ä', la ullambi'ete'pebehena Puang Alataala ang ma'luhpi'-luhpi',anna la ullambi' katuhoang sapano-panona.30Ampo' mai'di tau ang dipakeangka' dinoa, ladipadihoi'ang ke dako'mi; noa toi, mai'di tau angdipadihoi'ang dinoa, la dipakeangka' ke dako'mi."

20 1Napatahhi' bumi tula'na PuangYesus pano di pahsikolana umpake

pohapangang naoatee, "Didiona KapahentaannaPuang Alataala, sihapang puänna sallimbobela' angkoro', ang le'ba' kalao-lao mebengngi'-bengngi' umpeäng tau ang la nasahoimengkähäng yaling yato di bela'na. 2 Ponna kepuhang sibohtu umba sama sahona yaling disangngallona situhu' pa'pesaho ang si biasa, ya'nasuong sika mao mengkähäng pano di bela'na.3 Tahpana dai'-dai'mi allo, ya' kalao-lao bumi yatopuäng bela'. Ungngitang sangngaka-sangngakatau di hao di pasa' ang si kalao supu dai ahakähänganna. 4 Ya' napa'karaing naoaintee, 'Laotoukoa' dio pengkähäng pano di bela'ku annakusahoikoa' ang la sihatang sahomu, andamusi kalao kale supu.' 5 Ya' sika maong yatoii.Tahpana tängngä allo umbai tehte' sampuloderua, ya' kalao-lao bumi yato puänna bela'umpeäng bou tau ang la napopengkähäng

20.6–13 97

pano di bela'na. Ya' noa tunne' tahpana tehte'tallu le'ba' bumi. 6Umbai tehte' lima di maloekalao-lao bumi, ya' ullambi' bumi tau ang dai ahakähänganna. Ya' nakutanaing naoaintee, 'Akanatohhorakoa' dio supu umpesangngalloi?' 7 Sikamen mba'mi yatoii naoatee, 'Aka' daang ahamansahoi.' Naoa bumintee, 'Ya' lao toukoa' diopano di bela'ku pengkähäng anna kusahoikoa'.'8 Tahpana lambi'mi tempona la napasoho',umbai tehte' unnung, ya' untambaing topandaka to pengkähänna yato puänna bela'anna nasuoi naoaintee, 'Tambai asangngi indopano to pengkähäng anna unsusaing sahonamengkalao ang handang di hundi tama lambi'ang handang uhuna mentama.' 9 Ya' suleing yatoto pengkähäng ang tama tehte' lima di maloe, ya'nabeang sahona pa'sangngalloang. 10 Pihsanannasuleing yato to pengkähäng ang handang dolumentama. Yaling di pihki'naii nasanga la mai'dipuhane' nabea yato puäng bela' aka' masaenne'mengkähäng. Ampo' sinnoa sianne' sahona yatotau ang mane tamane' di maloe. 11Natahimbonayato sahonaii, ya' sika unsallang yato puännabela' anna sika momämmängngi naoatee,12 'Umpasinnoa siangka sahoki' inde mai tau angmane santehte'ne' mengkähäng anna kami'-kami'mengkähängngang mengkalao di mebengngi'nadä'dängngang allo?' 13Men mba'mi yato

20.14–19 98

puänna bela' pano yato di mesa to pengkähängnaoaintee, 'O solasohong, darakate' para-parangpa'pesahoku ma ng di dioa' aka' inang puhalohpo' dibohtu ang sihatang saho yaling disangngallona, i? 14Dahi ala tungnga' dio nesahomu anna umbahai, aka' pemala tukä'ne'la kusahoi inde mai tau ang di hundi tamasinnoa siang sahomu. 15Mennaraka kodi' lamansängkäiä' ke kupopa'inaha-nahai indeaka-akangku situhu' pampemalangku? Bahtu'ma'kasueherakakotoo aka' marota'ä'?' "16Natämpä'ing tula'na Puang Yesus naoatee,"Mai'di tau ang dipadihoi'ang dinoa ladipakeangka' ke dako'mi, anna noa toi mai'ditau ang dipakeangka' dinoa la dipadihoi'ang kedako'mi." 17Donetoo sika mengkalaong ludai'di Yerusalem Puang Yesus sibaha pahsikolana.Tahpana dang aha tau senga' manghingngi,ya' untambaing pahsikolana Puang Yesus annanapa'tula'ii lella' sika mellao naoaintee, 18 "Dinoala dai'ingkea' di Yerusalem anna la lambi'mitempona Kodi' inde Änä' to Lino dibehoä' panodi kapala-kapala imang anna to pampakuhuada' anna la sika natahungkung mateä', 19manedibehoä' pano di tau ang dai ungnginsang PuangAlataala, anna malai napakauho-uhoä' annanadahha tuhoä' anna sika napateiä' yaho dikayu sitambeng, ampo' la tuhoä' sumule di

20.20–25 99

allo katallunna." 20Donetoo suleng bahinenata Zebedeus sibaha derua änä'na, dianto taYakobus anna ta Yohanes, anna mengkuntu'i diolona Puang Yesus anna malaui. 21NakutanaingPuang Yesus naoaintee, "Aka ang umpemala lakubabeingko?" Men mba'mi naoatee, "Kupalauke la malai ponna ke ma'pahentamo yaling dikatomarayaammu la umpaohko' touingkä'ne'inde derua änä'ku mesa tando di kuanammuanna mesa tando di kaihimmu." 22Ampo'men mba' Puang Yesus naoatee, "Dai neungnginsang aka ang menge umpalau." Manenakutanaii naoatee, "La untuaraka ungngolaikamasuhsaang lambi' mate ang pahallu kuolai?"Sika men mba'mi naoatee, "Io, kitua kiolai."23Naoa bunte Puang Yesus pano diii, "Ahanainang la ungngolairea'te' yato kamadahhaang angla kuolai, ampo' didionane' menna ang la mohko'di hao di tando kuanangku anna tando kaihingkutadiaete'ne' Kodi' ang mampama'tantu, ampo'Ambekuete'ne' mampama'tantu pano di si mesa-mesa tau ang la sihatang nabea." 24Nahingnginnayato sampulo pahsikolana Puang Yesus angsenga', ya' sika keaha'mi pano yato di derua tosipoari. 25Ampo' sika natambai Puang Yesusanna napa'karaii naoaintee, "Ungnginsammia'umba noa to pa'pahenta yaling inde di linoma'pahenta sitonda kamakahha'anna, anna

20.26–34 100

ingkänna to kepangka' umpalao kakuasaannasitonda kamasahhu'ang pano di petauanna.26Ampo' daia' dio mala noa yaling di alla'-alla'mu. Menna ang pemala mendahi anghandang keangka' yaling di alla'mua' pahallumendahi to pantahiainna solana, 27 annamenna-menna ang pemala mendahi tau anghandang dipa'käyyängngi pahallu mendahisabua'mu. 28 Sinnoaä' Kodi' inde Änä' to Lino,suleä' mentama inde di lino, dä' la ditahiai, ampo'suleä' la mantahiai anna la umbehoä' sungnga'kuunsulängngi hupatau." 29 Tempo donetooumpelleing Bohto Yerikho Puang Yesus sibahapahsikolana, ya' mai'di liung tau mampen ndo'i.30Aha derua to buta ang mohko' di hao di behinglalang unghingngi tula'na yato tau mai'di naoateePuang Yesus liu. Ya' kakoha-kohang yato toderua naoatee, "O Puang, Peänä'anna TomarayaDaud, kalemuiang kasi." 31Ampo' yato taumai'di ang un ndo'i Puang Yesus sika unsängkäiyato to deruai anna dai kakoha-koha, ampo'yato to buta tuhtuang napekäyyängngi mekohanaoatee, "O Puang, Peänä'anna Tomaraya Daud,kalemuiang kasi!" 32 Pihsananna tohhong PuangYesus anna untambaii yato to derua manenakutanaii naoaintee, "Aka ang umpemalakubabeingkoa'?" 33 Sika men mba'mi naoatee,"O Puang, pemalaang paita." 34 Ya' kende'mi

21.1–8 101

yaling di inahanna Puang Yesus pa'kalemu panoyato di to buta, ya' naan ming yato matannaiilambi' donetoo mala siang paita anna un ndo'iPuang Yesus.

21 1 Tahpana la lambi'mi Puang Yesus annapahsikolana dai' di Bohto Be age yaho

di Tanete Zaitun sidungku' Yerusalem, ya'unsuong derua pahsikolana mendolu 2 annanaoaintee, "Pendolumokoa' dai' indo di bohtoang landa'. Ke lambi'mokoa' dai', la ungngitakoa'mesa keledai bihäng sangke' sibaha änä'na.Buhkeii pesangke'na anna unghendengngingkä'yaho mai sibaha änä'na. 3 Ponna aha taumangkutanaio bahtu' mansängkäio, ya' oaintee,'Napahallu Puang ampo' la baha' napasulesiang.' " 4 Kaha-kaha yatoo dahi anna malaisundung aka ang puha natula' nabi naoatee,5 "Tula'i pano di ihsinna Yerusalem oaintee, 'Itaisule Tomarayammu napellambi'io, mahamme'inaha si'da-si'da anna umpensakei mesa keledaiang mahä 'ke' ang dake' aha napensakei tau.'" 6 Ya' le'ba' si'dang yato derua pahsikolanaludai' di Bohto Be age, anna nababei aka angnapahentaing Puang Yesus. 7 Sika nahendemmisule yato keledai sibaha änä'na anna sikaungngalai kaya'naii sallapi' anna naampi'ing yatokeledai, mane nasakeii Puang Yesus. 8Mai'disi'da-si'da tau di hao yato di bohto ang naolai

21.9–14 102

Puang Yesus sika ungngalai kaya'na sallapi', manenaampa'i naung di lalang tandana napakeangka'.Aha toi tau ang ungngala palapa mahä ' naampa'naung di lalang. 9 Tau mai'di ang mellao diolona anna di kebo'na Puang Yesus sika kohanapekäyyängngi tandana mampudi naoatee,"Pudii sanganna inde Änä'na Daud. La dibeheInde ang nasuo Puang Alataala sule! Tapudiisanganna Puang Alataala ang tohho yaho diongeang ang handang malängkä'!" 10 Tahpanamentamang di Bohto Yerusalem Puang Yesus,ya' lalla' asammi inahanna tau yaling annasika kutanai naoatee, "Menna sakalia' ne tau?"11Na mba'mi yato tau mai'di ang molengkosibaha Puang Yesus naoatee, "Diangnga'toinde Puang Yesus, yato nabi ang sule di hoi'mai di Bohto Nazaret di Galilea." 12Donetoomentamang Puang Yesus di Dasang Ada'naPuang Alataala anna unghambaii ingkänna tauang ma'balu' di hao yato di tähämpä' DasangAda'na. Anna umpen being yato mejana topansapi' doi'. Noa tunne' bangkunna yato topa'balu' dangang-dangang napen being 13manekeaha'i pano diii naoatee, "Aha uki' yaling diSuha' Masero ang naoatee, 'Dasangku la disangaidasang ang la naongei tau ma'sambayang.'Ampo' umpadahirea' dio pembunianna toboko ." 14 Suleing dibaha mai'di to buta anna to

21.15–20 103

makule ang aha yaling di Dasang Ada' donetoolambi' mai'di ang napabono'. 15Ampo' yatokapala-kapala imang anna to pampakuhuada' mapalla ungngita aka ang nababe PuangYesus ang mepusa'-pusa', anna sika mapallatoe' unghingngi pampudianna änä' naoatee,"Keangka' yato Peänä'anna Daud." 16 Ya' sikamekutanang pano di Puang Yesus naoatee,"Unghingngiraka aka ang naoa indo pano änä'?"Na mba'mi naoatee, "Io, kuhingngi. Dakake'a'dio aha umbata yaling di Suha' Masero angnaoate, 'Moi änä'-änä' anna änä' ang mengeke'sumusu umpaturung umpudi sangammu.' "17 Puhai yatoo le'ba'mi Puang Yesus umpelleiyatoii, lunaung di Bohto Betania di aneannabohto mahoa' anna ma'bengii di hoi'. 18 Tahpanamarondong di mebengngi'-bengngi' le'ba'miinde Puang Yesus sumule ludai' di bohtomahoa'. Yaling di pellaoanna manono nasa'ding.19Ungngitang mesa poang kayu ang si keboadisanga poang ara di hao di behing lalang.Panong nalumba aka' pemala la naita aha areboana, ampo' dae' aha keboa, lala'nake' supumahombo. Naoante Puang Yesus pano yato dipoang kayu, "Inang damo aha la keboa lambi'sapano-panona." Ya' malahso siang yato poangkayu anna matei. 20Naitanna pahsikolana yatoaka ang dahi, sika pusa' asammi anna sika kutanai

21.21–25 104

naoatee, "Umba noa anna malai indo poangkayu pihsa' tomande' mabangi lala'na annamatei?" 21Na mba'mi Puang Yesus naoatee,"Kutula'ingkoa' setonganna ponna mampetahpa'si'da-si'damokoa' anna damokoa' bata-batadidiona kakuasaanna Puang Alataala, ya' malatungnga' tou dio umbabe inde aka ang puhakubabe pano di poang kayu. Anna dai dia yatosupu, ampo' noa toi ke ungngoainte inde tanete,'Tiängkä'o tama di le'bo',' ya' inang la dahi noayatoo. 22Anna ingkänna palaummu yaling disambayang la untahimbo asang ke mampetahpa'si'da-si'dao dai' di Puang Alataala." 23 Le'ba'bung Puang Yesus tama di Dasang Ada'naPuang Alataala. Tahpana lella' mampakuhu,ya' suleng sangngaka-sangngaka kapala imanganna setobaha'ang ullumba Puang Yesus annasika mekutanai naoatee, "Umba nakasuleine kakuasaammu anna malao unghambaito pa'bulele yaling mai di Dasang Ada' dipehengi? Anna menna ang mampopa'kuasao?"24Men mba'mi Puang Yesus pano diii naoaintee,"Aha tou Ko mesa pekutanangku ma ng didioa'. Ponna mala tahpa'a' pen mba'mu, maneku mba'i pekutanammua' didiona menna angmambeaä' kakuasaang umbabe ingkänna yatoo.25Noa inde pekutanangku: Menna umbeakakuasaang pano di Yohanes to Pantero'?

21.26–31 105

Dehataraka, hupatauraka?" Ingkänna yato kapalaimang anna setobaha'ang situla'-tula' annanaoaitee, "Ponna taoaa'te, 'Dehata mambeakakuasaang,' ya' la naoamingkea'totee, 'Ponnanoa, ya' akana daia' umpetahpa'?' 26 Ya' lataoaa'tee, 'Hupatau mambea kakuasaang,'ampo' mahea' bure' tau pano indo di tau mai'diaka' ingkänna tau ungngangka' Yohanes mesanabi." 27Dahi sika men mba'mi pano di PuangYesus naoatee, "Dai kiinsang ki mba'." Sikanaoaminte Puang Yesus, "Ponna noa, ya' datoetoKo kutula'ingkoa' didiona umba nakasuleikakuasaangku anna malaä' membabe noa."28Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesus naoatee,"Umbaa'ne' noa pampihki'mu didiona indepohapangang? Aha dolu mesa ambe anna deruaänä'na. Pihsang tempo inde ambena le'ba' panodi änä'na ang ulua anna naoaintee, 'O änä'ku,laoo pano di bela' dinoa anna mengkähängngodi hao.' 29Men mba'mi yato änä'na naoate, 'Daikuaku mao,' ampo' tahpana ma'pihki' yato änä',ya' ke halie' unsohso yato tula'na anna maoi.30Mao salang inde ambena pano di änä'na angkaderuanna anna naoa toinne' yato aka ang puhanaoa pano di änä'na ang ulua. Men mba' yatoänä'na naoatee, 'Io, Ambe', maorangkä'.' Ampo'inde änä' dasianne' mao." 31Mekutanang PuangYesus naoatee, "Ang umba kahang yato derua

21.32–35 106

änä' ang untuhu'i tobaha'na?" Sika men mba'miyato kapala-kapala imang anna setobaha'angnaoatee, "Ang ulua." Naoante Puang Yesuspano diii, "Kutula'ingkoa' setonganna ingkännato pahsinga' sima anna ingkänna pahsundala'la mendoluete' tama di suruka andana dioa'.32Aka' nasuhung sule Yohanes to Pantero', annamalakoa' natuhoing lalang ang tahpa'. Ampo'daia' ungngaku umpehingngii pepakuhunna.Ampo' ingkänna nei' to pahsinga' sima annaingkänna pahsundala' mampetahpa'ne' pano.Ampo' dioa' dio, moinnakato ungngitangnga'ingkänna yatoo, dasiangnga' ungngaku manohsoanna mampetahpa'." 33Napatahhi' bumi tula'naPuang Yesus naoatee, "Pehingngii boia' indepohapangang ang senga': Aha mesa to pobela'ang umpapia bela' angkoro'. Nahala lipu',napapiaing bombeng ang la napampihsä'iangkoro' anna umpake'de' pa'hondaangmalängkä'. Puhaitoo napopetesammi yatobela'na pano di sangngaka-sangngaka topantesang, mane le'ba'i pano di bohto senga'.34 Tahpana la lambi'mi tempo pantuhangang,ya' unsuong sangngaka-sangngaka sabua'napano yato di to pantesang la ungngala toe'boana pinamulanna. 35Ampo' yato ingkänna topantesang unsahkai yato sabua'na puänna bela'mane nakaka'i, nasaleba'i batu piha anna napatei

21.36–43 107

mesa. 36 Ya' unsuo bumi sangngaka-sangngakasabua'na ang senga' inde puänna bela',napamai'di puhane' andana yato ang uhuna.Ampo' yato ang dahi pano di sabua' ang uhunanoa tuntone' dahi pano inde diii. 37 Kätämpä'unsuo änä' kalaena pano. Aka' napihki' naoatee,'Umbato ke sika nakalaya'i nei'.' 38Ampo'tahpana sika ungngita yato änä' to pantesang,ya' sioa-oamintee, 'Diangnga'to indo ang laumpuängang inde bela' ke mateng ambena.Dahi tapateiia' anna malai kita'a' mampuänganginde bela'.' 39 Sika nasahkang yato änä' annanapen being tama di aneanna bela' manenapateii." 40Mekutanang Puang Yesus pano diiinaoatee, "Aka la dahi pano yato di to pantesangke sumuleng puänna bela'?" 41 Sika men mba'minaoatee, "La umpatei asang yato ingkännato karake, anna bela'na la napapetesang salapano di to pantesang senga' ang mapia, angla mambea toe' tahana ke lambi'mi temponadipupu yato angkoro'." 42Naoa bunte PuangYesus pano diii, "Dakake'a' dio aha umbata yalingdi Suha' Masero ang uki' didioku naoatee, 'Batuang puha na bei tukang, setonganna mendahibatu ang handang dipahallu. Dianto indeepembabena Puang Alataala ang takapusa'ia'mahasanna.' 43Dahi kalehaiia' inde tula'ku:Yato tahamu yaling di Kapahentaanna Puang

21.44–22.4 108

Alataala la dihampa'i asang, anna dibeai pano diingkänna tau ang la untuhu'i anna umpembabemanahpaing pangngelo'na Puang Alataala.44 [Anna menna-menna ang mampengkanahoiyato batu la bahe-bahe kalaena, ampo'menna-menna ang nakanahoi la londo puhane'mapehsä'.]" 45 Tahpana yato kapala-kapala imanganna sangngaka-sangngaka to Farisi unghingngiyato pohapangang ang natula' Puang Yesus,ya' nainsammi pole' sika diae' yato ang nahoapohapangang. 46Dianto anna sika mopahtuyungla unsahka Puang Yesus. Ampo' aka' mahea' panodi tau mai'di lambi' dai dahi yato pahtuyunna.Aka' yato tau mai'di ungngangka' Puang Yesusmesa nabi.

22 1Napatahhi' bumi tula'na PuangYesus umpake pohapangang naoatee,

2 "Kapahentaanna Puang Alataala sihapangmesa tomaraya ang umpaaha pa'rame-rameangkakabenganna änä'na ang muane. 3 Tahpanalambi' tempona pa'rame-rameang, unsuongsabua'na inde tomaraya untambai yato tauang inang puha dipainsangngi la sule ullumbapa'rame-rameang. Ampo' dai sika naaku sule.4Unsuo salang sabua'na ang senga' annanabokungngii tula' naoaintee, 'Oaite pano diingkänna ang puha dipainsangngi la sule ullumbainde pa'rame-rameang: Ingkänna ang la diande

22.5–10 109

sadia asammi, noanna ingkänna tunuang puhaasammi kutunu sinnoanna saping malompoanna saping lundaha. Ingkänna yatoo sadiaasammi. Dahi laomokoa' pano lumbai yatopa'rame-rameang.' 5Ampo' yato ingkänna tauang natambai dai naaku umpehingngii yatopetambana sabua'na tomaraya. Le'ba'i supupantang ungngola lalanna: aha ang mao pano dibela'na, aha ang mao ma'känto', 6 anna aha toiang senga' unsahka yato sabua' mane nadahhaianna napateii. 7Nahingnginna tomaraya yato angsika nababe, ya' kende'mi pole' kakeaha'anna.Umpahentang setantaraanna anna malai mao dountallangngi yato ingkänna to papateang, noatunne' bohtona la nasohe mämpu'. 8 Puhannayatoo, ma'karang tomaraya pano di ingkännasabua'na ang senga' naoatee, 'Sadia asammi angla dipake ma'rame-rame kakabengang, ampo'yato ingkänna ang hali kutambai ullumba indepa'rame-rameang dai sihatang la kutambai sule.9Dahi dinoa laokoa' pano di ingkänna lalangkäyyäng anna untambaii sule samamo mai'dinnatau ang unsitammuing di lalang ullumba indepa'rame-rameang kakabengang.' 10 Sika le'ba'ingyato ingkänna sabua' anna untambaii diasiamo tau ang nasitammuing di lalang, moi taumapia, noa tunne' tau karake. Lambi' punnoyato ongeang pa'rame-rameang kakabengang

22.11–16 110

tandana mai'di yato to sule. 11 Pihsanannainde tomaraya pemala la ungngita ingkänna tosulena. Ya' tamang di ongeang pa'rame-rameang.Ungngitang mesa tau di alla'na yato to sule angdai umpake yato pakeang ang setonganna pahallunapake to sule yaling di pa'rame-rameang tokabeng. 12Mekutanang tomaraya pano naoatee,'O sammuane, akana malao sule done ullumbapa'rame-rameang anna dao mampake yatopakeang ang setonganna pahallu dipake tama dipa'rame-rameang kakabengang?' Ampo' yato taumahtang supu dai aha ma'kara. 13Ungngoamintesabua'na yato tomaraya, 'Pungoia' teyyena annabih 'na inde tau mane umpen being sohongtama di ongeang ang handang mapähtäng,ang la naongei tau sika umbu salamang angkamateang.' " 14 Puhai yatoo ya' natämpä'ingpohapanganna Puang Yesus naoatee, "Mai'di tauang ditambai ampo' sai'di' supu ang dipillei."15Donetoo sangngaka-sangngaka to Farisi le'ba'umpaaha kasitammuang la unsitula'-tula'i angla napanoa unnahoang Puang Yesus umpakesangngaka-sangngaka pekutana anna malainasahka. 16 Sika unsuong to pen ndo'na inde toFarisi sibaha sangngaka-sangngaka petauannaHerodes mekutana pano di Puang Yesus.Ampo' sika nase'de' dolu naoatee, "O Tuang,kiinsang kioate maroho inahao anna tahpa'

22.17–24 111

asang pepakuhummu pano di ingkänna tau,aka' mampakuhuo sitonda kamarohoang inahaanna katahpa'ang didiona lalang ang tahpa' angnakärä'i Puang Alataala. Anna dao aha mahea'pano di tau senga', moi to pa'kuasa; dao ahaumpasisenga'-senga' tau. 17Dahi umba dio noapihki'mu? Situhu' atohang ada'ta, la malarakala tabaya'a' sima pano di to ma'pahentanaKaisar, daraka?" 18Ampo' nainsang Puang Yesusaka yato pahtuyu karakenaii, lambi' napa'karakahha'i naoaintee, "Oa' to kalasi! Akaboi annasulekoa' unsändä'iä'? 19 Bahaingkä' mai kuitane mesa doi' bahsi ang si napake tau umbaya'sima." Ya' sika nabahaming pano mesa doi'bahsi. 20Napepaitaming Puang Yesus yato doi'anna mekutanai pano diii naoatee, "Mennainde kekambara' anna menna kesanga?" 21 Sikamen mba'mi naoatee, "Kambara'na annasanganna Kaisar." Naoante Puang Yesus, "Dahimonna noa, ya' beaia' pano di to ma'pahentaKaisar aka ang la pahallu umbea anna beaia'pano di Puang Alataala aka ang la pahalluumbea." 22Nahingnginna yatoo, ya' sika pusa'asammi anna le'ba'i umpellei Puang Yesus.23Allo donetoo suleing sangngaka-sangngakato Saduki ullumba Puang Yesus. (Inde mai taudai sika napetahpa' la aha katuhoang sumuledi hoi' mai di kamateang.) 24 Sika mekutanang

22.25–30 112

pano naoatee, "O Tuang, puha nauki' Musainde pahenta pano di kita': 'Ponna aha mesamuane ang mate dake' hali keänä' bahinena,ampo' ahake' ullu'na yato muane, pahallu laumpobahine sala inde bahinena ullu'na angmate anna malai aha peänä'anna yato to mate.'25Ampo' puhang dahi dinne noa indee: Dolu ahapitu to siullu' ang tohho yaling inde di bohto.Yato ang ulua kebahine, ampo' mate dake'keänä'. Dahi yato bahinena napobahine salaullu'na ang kaderuanna anna malai umpaahapeänä'ang pano di kakana ang puha mate.26Ampo' yato ullu'na mate toe' dai hali keänä'.Napobahine bumi ullu'na ang katallunna ampo'noa toe', lambi' yato ullu'na ang kapitunna noaasang, mate dai aha änä'na. 27 Katämpä'annamate toe' yato bahine. 28Dahi ponna ke tuhongsumule to mate di hoi' mai di kamateang, ya'mennang kahang di alla'na yato pitu to siullu'ang la mendahi muanena yato bahine? Aka'puha asammi umpomuane yato pitu to siullu'."29 Sika na mba'mi Puang Yesus naoaintee, "Salapähäng si'da-si'dakoa' ungngoaa'te dai ahakatuhoang sumule di hoi' mai di kamateang,aka' dakoa' umpähäng ihsi Suha' Masero annakakuasaanna Puang Alataala. 30Noarea'te' indee:ponna lambi'mi tempona katuhoanna sumuleto mate di hoi' mai di kamateang, ya' dante' la

22.31–37 113

aha tau ang dipakabeng. Ampo' katuhoannahupatau la sinnoang katuhoanna malaeka' yahodi suruka, tala kebahine, tala kemuane. 31Ampo'didiona katuhoanna sumule to mate di hoi' maidi kamateang, umbai puhangnga'te' umbatayaling di Suha' Masero ang natula' KalaenaPuang Alataala naoatee, 32 'Kodi'mito Dehataang napenombai Abraham, Ishak anna Yakub.'Donetoo Abraham, Ishak anna Yakub inangpuhang mate, ampo' naangka' tuhoke' PuangAlataala. Aka' tadiaete' to mate ang umpenombaiPuang Alataala ampo' to tuhoetee'." 33 Yato taumai'di sika pusa' asang liu tahpana unghingngiumba noa pepakuhunna Puang Yesus. 34 Tahpananahingngi sangngaka-sangngaka to Farisiumba noa pampakalesona anna pen mba'naPuang Yesus, lambi' ingkänna to Saduki dainainsang ma'kara, ya' sika himpummi annamaoi ullumba Puang Yesus yaling di mesakombongang. 35 Pihsananna ahang mesa dialla'naii, dianto mesa to pampakuhu ada'na toYahudi, unsändä'i Puang Yesus umpake mesapekutana naoatee, 36 "O Tuang, ang umbakahang pahenta ang handang pahallu yaling diAtohanna Musa?" 37Men mba'mi Puang Yesuspano naoatee, "Kalemuikoa' Puang AlataalaDehata ang umpenombai, penumpuii yaling diinahammu, yaling di pihki'mu anna yaling di

22.38–46 114

pembabemu. 38Dianto pahenta ang handanguhuna anna handang pahallu. 39Anna pahentaang kaderuanna, sinnoa siang pahenta ang uhunadianto: Kalemuikoa' para-parammu hupatausinnoa ungkalemuikoa' kalaemu. 40 Yaling indedi derua pahenta himpung asammi ingkännapepakuhunnaMusa anna pepakuhunna ingkännanabi." 41 Tihimpungke' sangngaka-sangngakato Farisi di hao di behinna Puang Yesus. Ya'mekutanang Puang Yesus pano diii naoatee,42 "Umbane' noa pampihki'mua' didiona ToDilan ' la Mepasalama'? Peänä'anna menna?"Sika men mba'mi naoatee, "Peänä'annaTomaraya Daud." 43Naoamintee, "Ponna noa,akana malai inde To Pepasalama' naangka'Dehatanna Daud naonge mengei ungnguki'inde pampudiang yaling di petehtena InahaMasero naoatee, 44 'Puang Alataala ma'karapano di Dehatangku naoaintee: Ohko'o dihao di tando kuanangku, lambi' ingkännabalimmu kusuo asang malimuntu' di olomu.'45Dahi ponna ke di mendehatannai nasangaiTomaraya Daud To Dilan ' la Mepasalama' dianto'Dehatanna,' ampo' mala toi ke di mentolinonai'peänä'annaetee'.' " 46Dai pole' sika nainsangmen mba' moi poro mesa tau di alla'na yato toFarisi. Ya' napahandu'mito donetoo dang ahamoi mesa tau la bahani la napekutana salaing.

23.1–8 115

23 1 Pihsananna ma'karang Puang Yesuspano di pahsikolana anna pano di tau

mai'di ang himpung di hao naoatee, 2 "Ingkännato pampakuhu ada' anna ingkänna to Farisima'kuasa umpakaleso Atohanna Musa. 3Diantoanna tuhu'iia' anna pembabeing dia siamo angnapakuhuingkoa', ampo' dane' umponialaiipembabenaii. Aka' supung sika nainsang natula'anna napepakuhuing umba noa Atohanna Musa,ampo' daine' nainsang napembabeing yato akaang napepakuhuing. 4 Sika umpahsa tau untuhu'iatohang ang mapahhi', sihapang napabulleibahaang ang handang ma ngngi, ampo' daine'sika naaku undului tau umpembabeing yatoatohang, sihapang dai naaku undului tau umbahayato bahaang ang handang ma ngngi. 5 Ingkännaaka siamo ang nababe supung aka' pemala naitatau. Hapanganna sika naangka'i umpakäyyängpah -pah sambayannaii anna umpakalambe'maho pesangke' kaya' kalambe'na. 6Annaponna ke ahai pa'rame-rameang, ya' si nakärä'imohko' di hao di ongeang ang dipasadiaing todipakeangka'. Noa tunne' ke maoi ma'sambayangsi umpeäng ohko'ang ang handang mahasa. 7 Sikanakärä'i liu ponna natabe'ii ingkänna tau di hao dipasa', anna ke natambaii ingkänna tau naoainte,'O Tuangkuhu.' 8Ampo' dioa' dio daa umpabeiiingkänna tau naoaingkotee, 'O Tuangkuhu,'

23.9–14 116

aka' supung mesaa' ang umpotuangkuhu, annasisolasohong asangkoa' dio yaling di kasahaniang.9Anna daa unsändä'i la unsangai moi porola mesa tau yaling inde di lino ungngoainte,'Ambe'' tandana umpakeangka'. Aka' supungmesa Ambemu dianto ang yaho di suruka.10Anna datoune' umpabeii tau la nasangaio,'Pongkaha,' aka' supung mesa pongkahamua'dianto Kodi' inde To Dilan ' la Mepasalama'.11Menna ang handang keangka' di alla'mua' lapahallu mendahi to pantahiainna solana. 12Annamenna-menna unsanga kalaena mayahoang lanapadahi madihoi'ang Puang Alataala, ampo'ang unsanga kalaena madihoi'ang la napadahimayahoang Puang Alataala." 13Mane umpa'karaiito pampakuhu ada' anna ingkänna to FarisiPuang Yesus naoatee, "Tilakakoa' ingkämmuto pampakuhu ada' anna ingkämmu to Farisi.Diongnga'to to kalasi. Dakoa' umpabei tau lamendahi petauanna Puang Alataala, anna diosiangnga' dai ungngaku mendahi petauannaPuang Alataala. Anna tau ang pemala mendahipetauanna Puang Alataala si unsarapa'ia'.14 [Tilakakoa' ingkämmu to pampakuhu ada'anna ingkämmu to Farisi. Diongnga'to to kalasi.Si umbulitu'koa' balu bahine lambi' unghampa'iaka-akanna. Si ma'sambayang kalambe'koa' aka'pemalakoa' dioaintee, 'Ei, meimäng si'da-si'da!'

23.15–18 117

Dio asammia'to indee ang la untahimbotahungkung ang handang ma ngngi ke lambi'mitempona nahohto' Puang Alataala.] 15 Tilakakoa'ingkämmu to pampakuhu ada' anna ingkämmuto Farisi. Diongnga'to to kalasi. Le'ba'koa'unsamba lino kalao-lao supung aka' pemalakoa'umpatama di ada'mu moi poro mesa tau angtadia to Yahudi anna malai napensinnoaikoa'.Ampo' ponna ke mampetahpa'mi yato tau, ya'umpadahingnga' mesa tau ang la sihatang tamadi api nahaka liba' puhane' andana kalaemua'.16 Tilakakoa' ingkämmu to pambahanang angbuta. Noaa' inde ang umpepakuhuing: Ponnaaha mesa tau mopinda dai' di Puang Alataalaumpake Dasang Ada' mendahi sa'binna, ya'dai aha suhunna yato popindana lambi' daimaaka ke dai napembabeing. Ampo' ponnamopinda umpake aka-aka bulahang ang ahayaling di Dasang Ada' mendahi sa'binna, ya' hoaliu yato popindana anna pahallu napembabesi'daing. 17Oa' ingkämmu semahoang tobuta pihkihang, darakaa' dio ungnginsangungngoate keangka' tubunte' Dasang Ada'andana bulahang ang aha yaling? Aka' DasangAda'ete' ang umpamasero bulahang ang ahayaling. 18Mampakuhu toukoa'ne' ungngoatee:Ponna mesa tau mopinda dai' di Puang Alataalaumpake pantunuang penombaang mendahi

23.19–23 118

sa'bi, ya' dai aha suhunna yato popindanalambi' dai maaka ke dai napembabeing. Ampo'ponna mesa tau mopinda umpake penombaangang aha yaho di pantunuang penombaangmendahi sa'binna, ya' hoa liu yato popindanaanna pahallu napembabe si'daing. 19Ahanainang buta si'da-si'daa' pihkihammu. Darakaa'dio ungnginsang ungngoate keangka' tubunte'pantunuang penombaang andana penombaangang aha yaho di hahona? Aka' pantunuangpenombaangngete' ang umpamasero yatopenombaang. 20Dahi ponna mesa tau mopindaumpake pantunuang penombaang mendahisa'bi, ya' naposa'bi asammite' mengkalao dipantunuang penombaang lambi' ingkännapenombaang ang aha yaho di hahona. 21Annaponna mesa tau mopinda umpake Dasang Ada'mendahi sa'bi, ya' naposa'bi asammitee' moiDasang Ada' noa tunne' Puang Alataala angtohho yaling. 22Anna ponna mesa tau mopindaumpake suruka mendahi sa'binna, ya' bahtuannayato tau umposa'bi toe' Kapahentaanna PuangAlataala noa tunne' Kalaena Puang Alataalaang mohko' ma'pahenta yaho. 23 Tilakakoa'ingkämmu to pampakuhu ada' anna ingkämmu toFarisi. Diongnga'to to kalasi. Umpenombaingnga'dai' di Puang Alataala bahe sampulona ingkännarampa-rampa ang bomammi' anna lohpo ang

23.24–28 119

si dipopakuli. Ampo' ang setonganna handangpahallua' la umbabe situhu' Atohanna Musa,sinnoanna mampapara-para, ma'kalemu panodi tau senga' anna tuho maroho ang la maladipetahpa', bilang daia'ne' umbabe. Ponnauntuhu'ikoa' atohang, ya' pahallu untuhu'iasang; dai mala untuhu'i piha anna daine'piha. 24Oa' ingkämmu to pambahanang angbuta. Umpihki'a' supu kaha-kaha ang saohko'sinnoa mesa tau ang bilang naita nei' ungngalaikampihsi' ang mentama di enu'anna, ampo'daia'ne' umpihki' kaha-kaha ang käyyäng puhanei'. Sinnoakoa' mesa tau ang tahhi' umpasienu'onta ang aha yaling di enu'anna. 25 Tilakakoa'ingkämmu to pampakuhu ada' anna ingkämmuto Farisi. Diongnga'to to kalasi. Sihapangkoa'enu'ang bahtu' kah ang supung di aneannadipamabasei. Ampo' setonganna yalingnga' diinahammu supung punno kamakahha'ang annakakarakeang. 26Oa' to Farisi buta, pamabaseiia'dolu ang tando yaling di huänna, anna malaimabahahsi toe' tando di aneanna. 27 Tilakakoa'ingkämmu to pampakuhu ada' anna ingkämmuto Farisi. Diongnga'to to kalasi. Sinnoakoa' mesaku'bu' ang dimabusai anna malai mahasa diitadi aneanna, ampo' setonganna tando yalinnapunno karähko' ang bobohsi' anna punnobukunna to mate. 28Noa tumokoa'to dio, di

23.29–35 120

aneang noakoa' ang mapia anna meimängnaita tau, ampo' yalingnga' di inahammu punnokalosengang anna kamahoang. 29 Tilakakoa'ingkämmu to pampakuhu ada' anna ingkämmuto Farisi. Diongnga'to to kalasi. Umpapiakoa'ku'bu'na ingkänna nabi, anna umpamalehke'koa'tanda pengkakalehaanna pano di tau angmaroho katuhoanna. 30Anna ungngoaa'tee, 'Kela inang ahamang di tempona to baha' dolu,ya' dai kami' la kiaku sika kiponialai umpateiingkänna nabi.' 31Ampo' dimangngakannaanna dio siangnga' umpatandaang kalaemu,anna diongnga'to peänä'anna yato toumpatei ingkänna nabi. 32Dahi bilangpatahhi'ke'a' lambi' puha yato ingkännadosa ang napahandu'ingkoa' peneneammu.33Diongnga'to to karake anna peänä'anna tokarake! Daia' aha lalang la lahpa'koa' di haomai di tahungkunna Puang Alataala, dianto apinahaka. 34Dahi pehingngii manahpaia' indee:La kusuoingkoa' ma ng sangngaka-sangngakanabi, sangngaka-sangngaka tau ang manähänganna sangngaka-sangngaka tuangkuhu. Ingkännaindee aha ang la umpateia', anna senga'nake' launtoke' dai' di kayu sitambeng anna ang senga'la undahhaa' yaling di pa'sambayangang annala ullola lelengnga' pano di ingkänna bohto.35Dianto anna la natahungkungkoa' Puang

23.36–24.2 121

Alataala. Anna la nahoa toukoa' nei' tahungkunnaingkänna to papateang ang umpatei tau angdai kekasalaang dolu, napahandu' kamateannaHabel ang dai aha kasalaanna lambi' kamateannaZakharia änä'na ta Berekia ang napateia'peneneammu di alla'na Dasang Ada' annapantunuang penombaang. 36 Kutula'ingkoa'setonganna tahungkunna yato ingkänna angpuha membabe noa la natangkung tau angaha tempo dinoa." 37Natämpä'ing tula'naPuang Yesus umpihki' yato ihsinna BohtoYerusalem naoatee, "O ihsinna Yerusalem, palla'edio inahammu umpatei ingkänna nabi annaunsaleba'i piha batu ang setonganna disuoingkoa'sule! Masae allong pemala liuä' la unghimpungingkänna petauammu, sihapang indo mane'ang unsalohko'i änä'na di hoi' di pani'na, ampo'daia' ungngaku. 38Dianto anna napelleimokoa'Puang Alataala lambi' mahulla-hulla DasangAda'na. 39 Pengkakalehaiia', mengkalao dinoainang dämä' aha la ungngita lambi' ma'tula'koa'ungngoatee, 'Dibehene' tau ang sule yaling disanganna Dehata.' "

24 1Donetoo le'ba'mi Puang Yesus umpelleiDasang Ada'na Puang Alataala. Ya' suleng

pahsikolana nalumba anna sika untula'i umba noakamalekeanna yato Dasang Ada'. 2Ma'karangPuang Yesus pano diii naoatee, "Ungngita

24.3–8 122

asammikaa' ingkänna indoo? Kutula'ingkoa'setonganna indo batu ang ungngitaa' sipapa'-papa' manahpa daete' la noa lolo; ingkänna indoola tale-tale asang ke dako'mi." 3 Pihsanannamaong bete' Puang Yesus di Tanete Zaitunanna mohko'i yaho. Menge mohko' sulengmendungku' sangngaka-sangngaka pahsikolana,aka' pemala sika sipa'kara sumbana dai aha tausenga' manghingngi. Sika mekutanang naoatee,"Tula'ingkang, pihhang ne la dahii ang untula',anna umba noa tanda-tandana kasuleammukapendoanna anna noa toi katämpä'anna indelino?" 4Na mba'mi Puang Yesus naoatee,"Madaka lolokoa' andana napasähsä'lalangkoa'tau senga'. 5Aka' mai'di tau la kende' umpakesangangku naoatee, 'Kodi'mito indee To Dilan 'la Mepasalama'!' lambi' la mai'di tau napasähsä'lalang. 6Anna ponna unghingngia' kahebadidiona to sitolla', bahtu' moi unghingngia'oninna, ya' dakoa' la pahallu mahea'. Aka'ingkänna yatoo inang pahallu la dahi ampo'tadiake' tempona la tallang lino. 7 Bohto angmesa la kende' umbali bohto senga', annakatomarayaang ang mesa la kende' umbalikatomarayaang senga'. La aha kabuhohanganganna lino' käyyäng di umba-umba naonge dilino. 8Ampo' ingkänna yato kadahiang, manepampahandu'annaete' kamadahhaang ungngoloi

24.9–16 123

lino bakahu, sinnoa mesa bahine ang mapi'di'aka' keänä'. 9 Ponna dahing ingkänna yatoo,ya' la disahkamokoa' anna didahhakoa' lambi'dipateikoa'. La mai'di tau mangkahi'di'koa' diumba-umba naonge di lino aka' un ndo'ä'.10Anna mai'di di alla'na to pen ndo'ku angla umbahoi kapampetahpa'anna di Kodi', laumbeho solana dipatei anna la ungkahi'di' solana.11 La mai'di mengkalanda' tau ang unsangakalaena nabi ampo' setonganna tadia, lambi'mai'di tau la nabulingngi kapampetahpa'annadi Kodi'. 12 La mai'di tau ang dang nainsangungkalemui solana, aka' tuhtuang kehängngängto karake di lino. 13Ampo' tau ang tontongmampetahpa' lambi' kapuhaanna yatokamadahhaang inang la salama'. 14Anna KahebaMapia didiona Kapahentaanna Puang Alataalala dipepainsangnging pano di ingkänna bohtodi lino, anna malai nahingngi asang ingkännatau. Puhaito yatoo, ya' mane katämpä'annapole' lino." 15Napatahhi' tula'na Puang Yesusnaoatee, "Situhu' ang natula' Nabi Daniel, laungngitakoa' 'yato ang si pakarakeang annaang mekärähko'i si'da-si'da' ke'de' yaling diDasang Ada'na Puang Alataala. (Ingkänna tauang la mambata pahallu la napihki' liu aka yatobahtuanna.) 16Donetoo ingkänna tau ang ahadinne di Yudea pahallu la malai siang dai' di

24.17–24 124

bohto mahulla-hulla anna dai dipatei. 17 Tauang sipatu yaling di aneang dasanna dang ahatempona la tamake' di huäng dasanna ungngalaaka-akanna. 18Anna tau ang di hao di bela'nadatunne' aha tempona la sumuleke' pano didasanna ungngala pakeanna. 19Donetoo lamadahha si'da-si'da nasa'ding to dipoindoang sipatu menge kehähtäng, noa tunne' angkeänä'-änä' maleake'. 20 Pa'sambayangkoa'anna malai tempo ang la ungngongeia' le'ba'sika lumpa' membuni, dai sipatu uhangngalloanna dai sipatu allo katohhoang. 21Aka'donetoo la dahi kamasuhsaang ang dai ahamantondong, ang dake' aha dahi mengkalaouhuna napadahi inde lino lambi' dinoa, annadang aha la dahi sala sumule. 22 Ponna kedai napakapo'de' yato tempo Puang Alataala,inang dai aha tau ang la tuho. Ampo' lanapakapo'de' aka' ungkalemui petauanna, diantotau ang napillei. 23 Ke donentoo ponna aha taumangngoaingkoa'tee, 'Itare, inderanne' dinneTo Dilan ' la Mepasalama',' bahtu' naoatee,'Indoranne' di hao,' daa umpetahpa'i yatoo.24Aka' mai'di la sule ang unsanga kalaena 'ToDilan ' la Mepasalama'' ampo' setongannatadiaetee'. Anna la aha toe' ang unsangakalaena 'nabi' ampo' setonganna tadiaetee'.La umpapia ang mepusa'-pusa' anna malai

24.25–30 125

disanga si'da 'to pepasalama'' bahtu' 'nabinnaDehata,' ampo' pahtuyunna la umbulitu'hupatau, moi petauanna Puang Alataala. 25Dahipatama si'da-si'daia' di inahammu, aka' kutula'lohpo'mingkoa'te' indee aka ang la dahi dako'.26Dahi ponna aha tau mangngoaingkotee, 'Itare,di hao di ongeang makä'däng To Dilan ' laMepasalama',' daa ungngakui pano ungngita.Bahtu' naoatee, 'Itare, yaling membuni ditambing,' daa umpetahpa'ia' yato tula'naii.27Aka' kasuleangku Kodi' inde Änä' to Linokapendoanna la sinnoa kila' ang kila' yalingdi ka mbingang allo anna mesilo lambi' sau dikatempu'ang allo. 28Anna ponna ke ahai kahebakasuleangku, inang la tahpa nainsang tau diumba-umba naongei, sinnoa pohapangang angnatula' to baha' dolu naoatee, 'Umba naonge ahabahke di hao tuntone' naongei mokalipumpungkaroaya.' " 29Napatahhi' bumi tula'na PuangYesus naoatee, "Dai masae puhanna dahiyato ingkänna kamadahhaang, 'ya' malillimmikalane aka' dang la aha pesilona mata allo, noatunne' bulang. Bintäng la manahoi yaho mai dilangi' anna ingkänna ang aha yaho di langi' lasisähä'-sähä'.' 30 Puhanna yatoo, ya' kaitaammiyaho di langi' mesa tanda ang umpamalesokasuleangku, Kodi' inde Äna' to Lino, annaingkänna tau di lino la sika umbu salamang

24.31–37 126

ang kamateang, anna la sika naitaä' sule yahodi hahona salehu' sitonda kakuasaang annakamatandeang käyyäng. 31 Tahpana kahingngiangoninna terompe' ang handang käyyäng, ya' Kodi'inde Änä' to Lino la unsuoä' ingkänna malaeka'kuunghimpung samai petauangku di umba-umbanaongei di lino, mengkalao di pote'na langi' angtando tama lambi' sau di pote'na langi' ang tandosau." 32Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesusnaoatee, "Alai mesa pohapangang pano di poangara. Monna yato tangkena mamata anna malunä'anna napahandu'mi mentahe', bahtuanna dangmasae anna la kulla' ban mmi. 33Noa tunto nei',ponna ungngitamokoa' tanda-tanda ang puhakupakalesoingkoa' langngena', la ungnginsammiungngoatee marungku'mi tempona kasuleangku.34 Kutula'ingkoa' setonganna ingkänna tau angtuho tempo dinoa inang dake' la hopu asangakinna dake' dahi ingkänna inde aka ang manekutula'. 35 Langi' anna lino la tallang, ampo'ingkänna aka ang kutula' la tontong lolo nei'lambi' sapano-panona." 36Napatahhi' bumitula'na Puang Yesus naoatee, "Didiona di pihhangla dahii ingkänna yatoo, dai aha mesa tau angmala mangnginsang. Moi ingkänna malaeka'yaho di suruka, moi Kodi' inde Änä', datuke' Kokuinsang. Supung Ambeku ang mangnginsang.37Anna umba noa ang hali dahi di tempona Nabi

24.38–45 127

Nuh, la noa tuntone' la dahi ke lambi'mi temponakasuleangku, Kodi' inde Änä' to Lino. 38Aka'umba noa sika nasa'ding dolu naonge dake'sompo' le'bo' dianto sika ma'sannang-sannangmande anna menu', sipakabeng-kabeng annasenga'nake' ang biasa sika nababe, lambi' sikamentamane' Nabi Nuh sibaha sanghapunna yatodi kahpala' uhainna. 39Dai aha sika nainsang akayato ang la dahi. Diarang sika nabängngähängngi,sompo'i le'bo' untallangngi ingkänna yatoii.La noa tuntone' dako' di tempo kasuleangkuKodi' inde Änä' to Lino. 40Donetoo la aha deruatau di hao di bela'na menge mengkähäng,ya' mesa supu la diala anna dipatohhoine'yato mesa. 41 La aha toi derua bahine angmenge lumambu' sibaha, ampo' mesa supu ladiala anna dipatohhoine' yato mesa. 42Diantoanna madakakoa' aka' inang darea'te' laungnginsang pihhang tempona la suleä', Kodi'inde Dehatammu. 43Ampo' pengnginsangngiia'indee: ponna aha mesa puäng dasang ang inangnainsammi tehte' sangngaka di bengi la sulei topaboko, tantuntee' anna dai aha la hahe ampo'la madaka si'da-si'da anna malai yato to pabokodai mentama di dasanna. 44Dianto anna pahallutoukoa' dio sadia lolo, aka' Kodi' inde Änä' to Linola suleä' di tempo ang daia' ungnginsang. 45Dahiang dioainte sabua' ang tuhu'-tuhu'ang anna

24.46–25.1 128

manähäng dianto ang la naängkä' pongkahanaumpongkahai anna la umpakande ingkännasabua' ang senga' ke lambi'mi tehte' angsihatang. 46 La kahsi liu yato sabua' ang nalambi'pongkahana ungkähäng manahpa kähängannanaonge sulei yato pongkahana. 47 Kutula'ingkoa'setonganna yato pongkaha la umpetahpa' yatosabua' lambi' la naängkä' mendahi to pandakaingkänna aka-akanna. 48Ampo' sabua' angmeinaha-naha karake, la naoane'te yaling dipihki'na, 'Poso aka' masaeke'ne' mane sumuleipongkahaku, dahi beba'ä' aka siamo kubabe.'49 Ya' napahandu'mi undahha ingkänna sabua'senga' ang nasibahaing mengkähäng, annamaoi ma'masannang-sannang mande, menu'sibaha tau ang si biasa ma'malango-lango.50 Pihsananna sumulee' yato pongkahana ditempo ang dai nainsang. 51 Lambi' yato sabua'la nadahha yato pongkahana napasinnoakamadahhaanna ingkänna tau ang kalasi. Annana bei tama di ongeanna kamadahhaang ang daiaha mantondong, di haontoo ang la naongei tausika umbu salamang ang kamateang."

25 1Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesusnaoatee, "Ke donentoo ke sulemä'

ma'pahenta, yato kasuleangku la sinnoa indepohapangang: Aha sampulo änä' bahine angsi un ndo' to kabeng, mao pano ungngempei

25.2–10 129

kasuleanna muane, pantang umbaha lampunna.2Di alla'na yato to sampulo, aha lima ang keaka'anna lima ang dai keaka'. 3 Yato änä' bahineang dai keaka' umbaha lampunna, ampo' daine'umpasadia minnä' ang la naminnä'ing yatolampunna ke puhang minnä'na. 4 Yatone' änä'bahine ang keaka' inang umpasadiane' minnä'yaling di buli-buli ang la naminnä'ing lampunnake puhang yato minnä'na ang inang aha yaling.5Ampo' aka' yato muane ang la kabeng masaee'bengi daloloi aha sule, ya' sika situndung yatoänä' bahine lambi' hahei. 6 Tahpana tängngäbengi sika kohang tau naoatee, 'Suleng muaneang la kabeng! Maimokoa' tammuii!' 7 Ya' kalehaasammi yato änä' bahine anna umpasadiamanahpai lampunnaii. 8 Yato änä' bahine angdai keaka' malau pano di änä' bahine ang keaka'naoatee, 'Kalemuiang beaang sai'di' minnä'muaka' la pi'deng kami' lampungki', puha minnä'na.'9Men mba'mi yato änä' bahine ang keaka'naoatee, 'Ya' daete' mala, aka' datoikang lakanna' kipake ke kibeakoa'. Dotang nei' maokoa'do ungngalli pano di to pa'balu' minnä'.' 10 Ya'sika le'ba'ing do ungngalli minnä'. Di temponasika le'ba' mangngalli, ya' suleng yato muaneang la kabeng anna le'ba'i pano di ongeangpa'tokabengang sibaha yato änä' bahine angkeaka' ang inang sadiang. Lambi'na pano, ya'

25.11–17 130

ditutu'ing baba. 11 Pihsananna sule tunne' yatoänä' bahine ang dai keaka' anna sika tambaiyaling di aneang naoatee, 'O Tuang, O Tuang,buhkeiingkang babamu!' 12Ampo' men mba'yato muane ang menge kabeng naoatee, 'Dakoa'kuinsang, mennarakakoa' dio?' " 13Natämpä'ingpohapanganna Puang Yesus naoatee, "Diantoanna pahallukoa' madaka si'da-si'da, aka' inangdarea'te' la ungnginsang allo anna tehte'nakasuleangku." 14Nalombungngi tula'na PuangYesus naoatee, "Kasuleangku umpasundungKapahentaanna Puang Alataala la sinnoa toe'inde pohapangang: Aha mesa pongkaha la maopano di ongeang senga' ang makahao. Dolunnala mao untambai dolu sangngaka-sangngakasabua'na anna nasusaii aka-akanna angpahallu nadakaiing. 15 Inde sabua' pantangnasusai doi' pera' anna malai naputa' situhu'kamanähänganna. Sabua' ang uhuna nabealimansa'bu doi' pera', ang kaderuanna nabeadonsa'bu doi' pera', ang katallunna nabeasansa'bu doi' pera'. Puhai yatoo, ya' mane le'ba'i.16 Yato sabua' ang untahimbo limansa'bu doi'pera' tahpa mao siang do naputa' yato doi'na.Ya' ullambi'mi kauntungang limansa'bu sala doi'pera'. 17Noa tunne' yato sabua' ang kaderuannaang untahimbo donsa'bu doi' pera' le'ba' toe'naputa'. Ya' ullambi'mi kauntungang donsa'bu

25.18–23 131

sala doi' pera'. 18Ampo' yatone' sabua' anguntahimbo sansa'bu doi' pera', le'ba'ne' doumbombeng tampo anna nalamungngi yato doi'ang nabea pongkahana la naputa'. 19 Tahpanamasae puhanna yatoo, ya' sumuleng yatopongkahana anna sika nakutanaii didiona yatodoi' ang puha sika dibea la naputa'. 20 Sulengyato sabua' ang untahimbo limansa'bu doi' pera'umbaha yato doi'na sibaha yato kauntungangang nalambi'. Naoante pano di pongkahana,'O Tuang, yato doi' ang umbeaä' limansa'bukuputa', ya' ullambi'mä' kauntungang limansa'busala doi' pera'.' 21Naoante yato pongkahana,'Mapia liu ne babemu. Dionto inde sabua' angtuhu'-tuhu'ang anna mala dipetahpa'. Dahiaka' malamo dipetahpa' yaling di kaha-kahaang saohko', dinoa la kupetahpa' tumo nei'yaling di kaha-kaha ang käyyäng. Maimo annama'masannang-sannangngingke sibaha.' 22 Suletunne' yato sabua' ang untahimbo donsa'bu doi'pera' umbaha yato doi'na anna kauntungangang nalambi'. Naoantee pano di pongkahana,'O Tuang, yato doi' ang umbeaä' donsa'bu doi'pera' kuputa', ya' ullambi'mä' kauntungangdonsa'bu sala doi' pera'.' 23Naoante yatopongkahana, 'Mapia liu ne babemu. Diontoinde sabua' ang tuhu'-tuhu'ang anna maladipetahpa'. Dahi aka' malamo dipetahpa' yaling

25.24–30 132

di kaha-kaha ang saohko', dinoa la kupetahpa'tumo nei' yaling di kaha-kaha ang käyyäng.Maimo anna ma'masannang-sannangngingkesibaha.' 24 Pihsananna sule tunne' yato sabua'ang untahimbo sansa'bu doi' pera' anna naoaitepano di pongkahana, 'O Tuang, kuinsangkuoate masahhu'o. Anna aha tomande'aka-akammu dai mangki' ungkapahtui aka'ungkuasai asangngo ingkänna tau. 25Diantoanna mahea'mä' lambi' maoä' kulamung yatodoi' ang umbeaä'. Indeeng yato doi'mu, alai.'26Men mba'mi yato pongkahana naoatee,'Ahana inang dionto inde sabua' ang meinahakarake anna tengkong bosi! Dahi ungnginsammiungngoate aha tomande' aka-akangku daimangki' kukapahtui aka' ungkuasai asangngä'ingkänna tau? 27 Ponna noae dio pihki'mu, ya'dotanne' umbea pano di tau senga' ne doi'kuang la mala mambungai, lambi' ke sumulemä'mala kutahimbo ne doi'ku sibaha bunganna.'28Naoante yato pongkaha pano di suoanna angsenga', 'Hampa'ine' ne doi'na anna umbeai panodi sabua' ang untokei doi' sampulo sa'bu doi'pera'. 29Aka' menna-menna ang inang ahangaka-akanna la dihängngängngiking lambi' la'bikaleng, ampo' tau ang dai aha, moi sai'di' angnaampui bilang la dihampa'i asang nei'. 30Annane sabua' ang dai huhu pembabena anna dai

25.31–36 133

aha kunanna, pensaleba'ing tama di ongeangkamalillingang ang handang mapähtäng, dihaontoo ang la naongei tau sika umbu salamangang kamateang.' " 31Nalombungngi bumi tula'naPuang Yesus naoatee, "Kodi' inde Änä' to Linola suleä' dako' sitonda kamatandeang annana ndo'iä' ingkänna malaeka'. Ke donentoola mohko'ä' yaho di ohko'ang ang matandeanna ma'pahenta salamang tomaraya. 32Manekuhimpungngi ingkänna tau di lino di hao dioloku. Yato ingkänna tau la kupasipataniangang mapia pembabena anna ang tahuhupembabena, sinnoa mesa to pangkambi' angumpasipataniang domba anna beke. 33 Tauang membabe mapia situhu' pangngelo'naPuang Alataala la kupadihaone' di tandokuanangku, anna tau ang membabe karake lakupadihaone' di tando kaihingku. 34 PihsanannaKodi' inde Tomaraya la kupa'karai yato tauang di hao di tando kuanangku kuoaintee,'Maimokoa', ingkämmu ang nabehe AmbekuPuang Alataala. Pentamamokoa' anna ungngalatahakoa' yaling inde di katomarayaang ang inangnapasadiaingkoa' mengkalao pampahandu'annalino dipapia. 35Aka' naonge manonoä' umbeaä'andeang, naonge mahähängngä' umpaenu'ä',anna naonge liu lalangngä' umpalempängngä'tama di dasammu. 36Naonge dä' mekaya',

25.37–43 134

umbeaä' kaya'; naonge makorongngä', undamamanahpaä'; anna naonge yalingngä' ditahungkung, ungngeka'ä' anna ungkalemuiä'.'37 Yato tau ang kupa'karai la sika mekutananaoatee, 'O Puang, di pihhang anna ahaokiita manono anna kipakandeo? Bahtu' kiitaomahähäng anna kipaenu'o? 38Di pihhang annaahao kiita liu lalang anna kipalempängngotama di dasangki'? Bahtu' kiitao dai mekaya'anna kibeao kaya'? 39Di pihhang anna ahaokiita makorong anna kidama manahpao?Bahtu' kiitao yaling di tahungkung anna kieka'otama di pantahungkungang?' 40 PihsanannaKodi' inde Tomaraya la men mba'ä' kuoatee,'Kutula'ingkoa' setonganna ingkänna pa'kalemuang puha umbabe, moinnakato anna umbabeipano inde di solasohongku ang memase-maseanna dai sundung tuhona, ampo' setongannaKodi'ete' yato ang puha ungkalemui.' 41 Puhaitoo,ya' la kupa'karai tunne' yato tau ang mohko'di hao di tando kaihingku kuoatee, 'Palaikoa'di hao di oloku, ingkämmu tau karake angpuha natändo Puang Alataala. Palaikoa' annatamakoa' di api nahaka ang inang puha dipasadiala naongei Pongkahana setang anna ingkännato pen ndo'na. 42Aka' naonge manonoä', dä'aha umpakande; anna naonge mahähängngä',dä' aha umpaenu'. 43Naonge liu lalangngä',

25.44–26.3 135

dä' umpalempäng tama di dasammu; naongedä' mekaya', dä' aha umbea kaya'; naongemakorongngä' anna yalingngä' di tahungkung,dao aha sule ungkandapaiä'.' 44 Yato tau ang dihao di tando kaihingku la sika mekutana naoatee,'O Puang, pihhang anna ahao kiita manono,bahtu' mahähäng, bahtu' liu lalang, bahtu'dao mekaya', bahtu' yalingngo di tahungkunganna dao kikalemui?' 45 Pihsananna Kodi' indeTomaraya lamen mba'ä' kuoatee, 'Kutula'ingkoa'setonganna naonge daia' ungngaku ungkalemuisala' umbannai inde di alla'na tau ang memase-mase anna dai sundung tuhona, tadiaete' diayato ang daia' ungngaku ungkalemui ampo'setonganna Kodi'etee'.' 46Anna dianto inde maitau ang la ditahungkung tama di api nahaka angnaongei kamadahhaang ang dai aha puhanna.Ampo' yatone' tau ang membabe mapia la tamanei' di ongeang kamasannangang ang dai ahapuhanna."

26 1 Tahpana puha asang yato ingkännapepakuhunna Puang Yesus, ya' ma'tula'mi

pano di pahsikolana naoatee, 2 "Ungnginsangnga'dongngallorang supu anna lambi'mi tempopa'rame-rameang Paskana to Yahudi. DonetooKodi' inde Änä' to Lino la nabehoä' mesa tau panodi tau ang la mantoke'ä' dai' di kayu sitambeng."3Donetoo sangngaka-sangngaka kapala imang

26.4–12 136

anna setobaha'anna to Yahudi ma'limbo dihao di dasanna handang pongkahana imangang disanga Kayafas. 4 Sika untula' umba lanapanoa unsahka Puang Yesus situhu' pihki'karakenaii, anna malai ditahungkung mate.5Ampo' sika naoatee, "Dai mala disahka ditempona pa'rame-rameang aka' umbai laumpasiba'di-ba'di tau mai'di." 6Donetoo le'ba'miPuang Yesus naung di Bohto Betania anna tohhoidi hoi' di dasanna mesa tau ang hali bosi lollo'nanapobua' korong. Yato tau disanga ta Simon.7Menge mohko' Puang Yesus mande, sulengmesa bahine umbaha mesa buli-buli maleke angkeihsi minnä'-minnä' bomammi' ang masu'li'allinna. Mane natolloi mapia-pia dai' di bää'naPuang Yesus. 8 Ingkänna pahsikolana PuangYesus ungngita yato aka ang dahi. Lambi' sikakeaha' anna sika sioa-oaintee, "Akakae' indokunanna anna ungkaleäng-leängngii yatoo?9 Indo minnä'-minnä'na mala nabalu' masu'li' liu,anna nasusai allinna pano di to pemase-mase."10Ampo' nainsang Puang Yesus pihki'naii.Naoante pano diii, "Akana ungkambahoringkoa'dio inde bahine? Aka' inde ang nababe mapialiu toe' pano di Kalaeku. 11 To pemase-masenei' dakoa' lengka' la sibaha lolo, ampo' Kodi'daingkea' la sibaha lolo. 12 Setonganna inde angnababe, dianto untollo minnä' bomammi' pano

26.13–19 137

di Kalaeku, bahtuanna napasadiaä' la diku'bu'.13 Kutula'ingkoa' setonganna diamoto angnaongei dipepainsangnging Kaheba MapiannaPuang Alataala yaling di lino indee, ya' diatuntone' la dipantula'i inde aka ang puha nababebahine anna dikalehai loloi." 14 Pihsanannamesa di alla'na yato sampulo derua pahsikolanaPuang Yesus ang disanga Yudas Iskariotle'ba' do umpellambi'i kapala-kapala imang.15 Lambi'na pano mekutanang naoatee, "Akala unsahoiingkä'a' ke kuduluikoa' unsahka yatoYesus?" Ya' naihsa' siaming tallumpulo doi'pera' anna nabeai. 16Napahandu' siang inde taYudas semata umpeäng lalang ang la naongeumbeho Puang Yesus pano diii. 17 Tahpanalambi' allo ang uhuna pa'rame-rameang 'RoTakeragi,' ya' suleng mengngolo pahsikolanaPuang Yesus anna mekutanai naoatee,"Umba naongei ongeang ang ungkärä'i ang lataongeia' umpaaha pa'rame-rameang Paska?Tuhoingkang anna maoang kipasadia ang ladipake." 18Men mba'mi Puang Yesus naoatee,"Laokoa' dai' di dasanna ta Anu yaho di bohtomahoa' anna ungngoaintee: Nasuoang suleTuangkuhu naoaingkantee, 'Sämpäi'ke' are'anna lambi'mi tempona la mepellei. Dahi dinneare' di dasammu la sihatang naongei umpaahapa'rame-rameang Paska sibaha-bahaang.' " 19 Ya'

26.20–26 138

le'ba' si'dang yato pahsikolana anna nababei akaang nasuoing Puang Yesus anna umpasadiai angpahallu sika napake ma'rame-rame. 20 Benginnayatoo mohko'mi Puang Yesus sibaha sampuloderua pahsikolana mande. 21Menge sikamande, ya' ma'karang Puang Yesus pano diiinaoatee, "Kutula'ingkoa' setonganna aha mesadi alla'mua' ang la mambalu'ä' dako' pano ditau ang la mampateiä'." 22Masuhsa asang liunasa'ding yato ingkänna pahsikolana unghingngiyato tula'na Puang Yesus. Ya' sika mekutanasimesang pano naoatee, "Tadiane' kodi' ne angungngoaing, Puang?" 23Na mba'mi naoatee,"Diamoto ang kusibahaing untomme' ro naunginde di piring, dianto yato ang la mambehoä'pano di tau ang la mampateiä'. 24 Inang lamaterä'tee', Kodi' inde Änä' to Lino, situhu'aka ang uki' yaling di Suha' Masero, ampo' lalakane' yato tau ang mambalu'ä'. Malae' ke

la danne' dipadahi tama di lino indee yato tauang noa." 25Mekutana tunne' yato Yudas anginang la umbeho Puang Yesus pano di tau angla mampatei naoatee, "Tadiane' ne kodi' angungngoaing, Tuang?" Naoante Puang Yesus, "Io,dionto nee, sinnoa ne ang untula'." 26Mengeke'sika mande, ya' ungngalang ro Puang Yesusanna umpalaui behe dai' di Puang Alataala annaumbika-bikai yato dehpa, mane nasusai pano

26.27–33 139

di pahsikolana anna naoaitee, "Alai indee annaungngandeia', dianto inde bätäng kalaeku."27 Puhai yatoo, ya' ungngala bung enu'ang angkeihsi angkoro' anna umpalaui behe dai' di PuangAlataala, mane nabeai pano diii naoatee, "Enu'asangkoa' inde angkoro'. 28Aka' inde angkoro'dianto hahaku ang napake Puang Alataalaumpasundung pa'dandianna. Inde hahakula tollo anna malai diampungngi dosannaingkänna tau ang mampetahpa'." 29Ampo'kutula'ingkoa', mengkalao dinoa dämä' aha laungngenu' sala angkoro'. Diake' kuenu' salai kesibaha-bahamingkea' ungngenu' angkoro' bakahuyaling di Kapahentaanna Ambeku." 30 PuhannaPuang Yesus sibaha pahsikolana umpenanii mesapenaniang pampudiang, ya' sika le'ba'mi bete' diTanete Zaitun. 31Ma'tula'mi Puang Yesus pano dipahsikolana naoatee, "Bengi dinoa dangnga' laaha kapampetahpa'ammumai di Kodi', aka' yalingdi Suha' Masero aha uki' tula'na Puang Alataalaang naoatee, 'Yato to pangkambi' la kupatei,lambi' ingkänna yato domba ang nakambi' lale'ba'i sisähä'-sähä'.' 32Ampo' ponna ke tuhomä'sumule dako', ya' la kupendoluirakoa'tee'lambi' naung di Galilea." 33Men mba'mi Petrusnaoatee, "Moinnakato ingkänna inde maisolaku la pa'da asang kapampetahpa'annake ungngitang aka ang la dahi pano di

26.34–40 140

Kalaemu, ampo' inang daeto ko la pa'dakapampetahpa'angku ma ng." 34NaoamintePuang Yesus,"Kutula'ingko setonganna bengidinoa dolunna la mentuhturuu' mane', ya'puhamä' umbahoi pentallung." 35Men mba'miPetrus naoatee, "Moinnakato anna la matetouä' kodi' sibahaingke, inang daete' aha lalangla kubahoio." Ingkänna yato pahsikolana angsenga' ma'tula' toe' noa. 36Donetoo, lambi'miPuang Yesus sibaha pahsikolana bete' di mesaongeang ang disanga Getsemani. Umpa'karaingpahsikolana naoatee, "Ohko'mokoa' done indeeanna maokä' pano dono indoo ma'sambayang."37Umposolang ta Petrus sibaha derua änä'nata Zebedeus mao sibaha. Ya' masuhsa liungnasa'ding inde Puang Yesus anna masahainahanna. 38Ma'karang pano yato di tallupahsikolana ang nasibahaing naoatee, "Masuhsasi'da-si'da kusa'ding yaling di inahangku, noakusa'ding ang la mate. Dahi tohhomokoa'done indee anna madakaingkea' sibaha-baha."39 Ya' le'ba'mi sau-sau sai'di' Puang Yesusmane malimuntu'i ma'sambayang. Yaling disambayanna naoatee, "O Ambeku, ke la malaianna umpakahaoi inde kamadahhaang angla kuolai. Ampo' tadia pangngelo'ku la dahi,supung pangngelo'mu ang la dahi." 40 Puhaima'sambayang, ya' sumuleng umpellambi'i yato

26.41–47 141

tallu pahsikolana, ampo' sika hahe nalambi'.Ma'karang pano di Petrus naoatee, "Darakadio untähäng moi poro santehte' madakaingkesibaha? 41Madakakoa' anna pa'sambayangkoa'anna malai tähäng kapampetahpa'ammuke disändä'i. Kuinsang inang pemalakoa'mepaihang, ampo' dasiang mala aka' inangnoa tubunne' sipa'na hupatau malamma."42 Puhai ma'kara, ya' le'ba' bumi ma'sambayangkapendoanna. Naoate yaling di sambayanna,"O Ambe', ponna inang pahallu kuolai indekamadahhaang anna dai mala umpakahao, ya'pabeing dahi situhu' pangngelo'mu." 43 Puhai,sumule bumi umpellambi'i yato tallu pahsikolana.Ampo' yato pahsikolana hahe bou nalambi' aka'situndu liung. 44Napabei tomande'mi sika hahe,anna mao bouine' ma'sambayang kapentallunna.Yaling di sambayanna, noa lolo siang yato angnatula'. 45 Puhanna ma'sambayang, sumulengumpellambi'i pahsikolana anna naoaintee,"Akana mohahe-hahe lolorakoa' dio? Itai, lalambi'mi tempona Kodi', inde Änä' to Lino,dibeho pano di tau ang umpa'bali PuangAlataala. 46 Ke'de'mokoa'! Suleng yato tau angla mambehoä'. Maimokoa' talao tapellambi'i."47Donetoo, mengeke' ma'kara Puang Yesus,suleng yato ta Yudas sibaha sangkombongangkäyyäng tau ang nasuo kapala-kapala imang

26.48–55 142

anna setobaha'ang: aha ang umbaha pa'dang,aha ang umbaha sumämbu. (Inde Yudas mesa dialla'na sampulo derua pahsikolana Puang Yesus.)48 Inang puhang nabea Yudas tanda pano di tauang nasibahaing naoaintee, "Diamoto tau angkuurung dako', ya' Dianto ang la unsahkaa'."49Umpellambi'i siang Puang Yesus inde ta Yudasanna naoaitee, "Sitammu bung tau, Tuang."mane naurungngi. 50Ampo' napa'karai PuangYesus naoaintee, "O sammuane, babe tomande'iyato ang puha umpahtuyu." Ya' tahpa sikapano siang yato tau mai'di ang nasibahaing launsahka Puang Yesus anna nasahkai. 51Aha mesadi alla'na pahsikolana ang unsintä' pa'dannamane natepä'ing talinganna mesa sabua'nahandang pongkahana imang. 52Ma'karangPuang Yesus pano naoatee, "Patamai sumuledi banuanna ne pa'dammu, aka' menna angsi umpopanaka pa'dang la mate toete' nahoapa'dang. 53Unsangaraka dio dä' la nasuosiaming sule la'bike' anna pitumpulo sa'bumalaeka'na Ambeku naduluiä' ke malau maseä'dai'? 54Ampo' ponna napanoa Ambeku, ya'dante' la sundung aka ang uki' yaling di Suha'Masero ang naoatee pahallu la dahi ingkännaindee." 55Donetoo ma'karang Puang Yesus panoyato di tau mai'di naoatee, "To pabokorakakä'indee anna sulekoa' umpesele'ingkä' anna

26.56–61 143

umbaha sumämbu la unsahkaä'? Allo-allo simampakuhuä' di hipe di Dasang Ada'na PuangAlataala di ngngayomua', ampo' akana dä'unsahka? 56Ampo' ingkänna inde dahi annamalai sundung aka ang puha nauki' ingkännanabi yaling di Suha' Masero." Pihsananna yatoingkänna pahsikolana le'ba'ing sika lumpa'umpellei Puang Yesus. 57 Puhanna sika unsahkaPuang Yesus, ya' sika nabahang mengngolo panodi handang pongkahana imang ang disangaKayafas. Di hao yatoo, inang himpummiingkänna to pampakuhu ada' anna setobaha'ang.58 Yato Petrus men ndo' malamba' nei' dikebo'na Puang Yesus lambi' tama di tahämpä'dasanna handang pongkaha imang anna mohko'itama di alla'-alla'na yato to pandaka DasangAda', aka' pemala naita umba noa katämpä'annayato panghohto'ang. 59 Ingkänna kapala imanganna to Mahkeada' Yahudi umpeäng si'da-si'dalalang anna malai ullambi' mesa tau ang lamala untula' kalosengang didiona aka ang halinababe Puang Yesus anna malai ditahungkungmate. 60Ampo' daloloke' aha nalambi' sa'biang maleso, moinnakato anna mai'ding tauuntula' kalosenganna didiona Puang Yesus.Pihsananna ahang derua tau mengngolo pano dito panghohto', 61 naoatee, "Inde tau hali ma'tula'naoatee, 'Malaä' Kodi' untalei Dasang Ada'

26.62–68 144

anna kupake'de'i sumule yaling di tallu allona.'" 62 Ke'de'mi yato handang pongkahana imanganna mekutanai pano di Puang Yesus naoatee,"Ahanaraka inang dai ungngaku un mba'iinde mai petanda'na tau ang natanda'ingko?"63Ampo' mahta-mahta supu Puang Yesus.Ma'kara bumi yato handang pongkahana imangpano naoatee, "Yaling di sanganna Puang Alataalaang tuho, tula'ingkang dinoa: Dioraka inde ToDilan ' la Mepasalama', dianto Änä'na PuangAlataala, bahtu' tadiarakako?" 64Men mba'miPuang Yesus naoatee, "Noanto ne ang untula'.Ampo' kutula'ingkoa': la aha tempona laungngitakoa' Kodi' inde Änä' to Lino mohko' yahodi ongeang kakeangka'ang, tando kuanannaPuang Alataala ang handang ma'kuasa, annala suleä' yaho mai di langi' di hahona salehu'."65Nahingnginna yatoo, keaha' liung yato handangpongkahana imang lambi' unseu'-seu' kaya'naanna naoaitee, "Dante' tau pahallu umpeäng salato pansa'bii. Aka' unghingngingnga'ne' tula'na:ungngangka' kalaena, pemala sinnoa PuangAlataala! 66Umbaa' dio noa kabohtuammu?" Sikamen mba'mi naoatee, "Pahallu ditahungkungmate!" 67 Ya' sika un ngkuruing lindonaPuang Yesus anna nasidangku'-dangku'ii. Ahatoe' piha ang mantampiling. 68Anna sikaumpakainu'-inu'i Puang Yesus naoaintee, "Ponna

26.69–75 145

inang To Dilan ' la Mepasalama' si'dao, ya'lähpä'i, anna untula'ingkang menna kahang angmantampilingngo!" 69 Lella' mohko' Petrus dianeang di tähämpä' dasang, ya' suleng mesasabua' bahine mekutana pano naoatee, "Ponnadä' sala dio inde mesa ang si nasibahaing indoYesus to Galilea?" 70Ampo' ma'baho Petrusdi olona tau mai'di naoatee, "Dai kuinsangaka ne ang ungngoaing." 71 Le'ba'mi pano dibaba hala anna ke'de'i di hao. Aha bung mesasabua' bahine ang senga' ungngita Petrus. Ya'ma'karang pano di solana ang nasibahaingnaoatee, "Inde tau kuita di langngena' sibahatoe' indo Yesus to Nazaret." 72Ma'baho bumiPetrus naoatee, "Malaä' mopinda ke la kuinsanglelengngi ne tau ang ungngoaing." 73Dai masae,yato sangngaka-sangngaka tau ang sika ke'de'di hao, ullumba Petrus anna naoaintee, "Ahanainang dio inde mesa ang si nasibahaing indoYesus, tandaang pa'tula'mu sinnoa pa'tula'nato Galilea." 74 Ya' napahandu'mi pole' Petrusuntändo kalaena anna mopindai naoatee,"Madosaä' ke la kuinsang lelengngi ne tau."Donetoo ya' mentuhturuu' siang mane'. 75Manepa'kalehai pole' Petrus yato aka ang puhanatula'ing Puang Yesus naoaintee, "Dolunnala mentuhturuu' mane', ya' puhamä' umbahoipentallung." Le'ba'mi inde Petrus tama di aneang

27.1–7 146

anna ma'duseng-dusengngi aka' masuhsa liunasa'ding.

27 1 Tahpana marondonna mebengngi'-bengngi', ya' umpaahang kabohtuang

ingkänna kapala imang anna setobaha'angla untahungkung mate Puang Yesus. 2 Sikaumpungong Puang Yesus mane nabahaimengngolo pano di Tuambahsa' Pilatus angungkapalai yato Poropensi Yudea. 3 Yato ta Yudasdianto tau ang umbeho Puang Yesus pano di tauang la mampatei. Tahpana unghingngi kahebaang naoate Puang Yesus ditahungkung mate,ya' manohsong anna maoi do umpasule yatodoi' tallumpulo pera' ang hali natahimbo, panodi kapala-kapala imang anna setobaha'ang,4 anna naoaite pano, "Kusa'ding sala si'da-si'daaka' umbehoä' tau ang dai kekasalaang lambi'ditahungkung mate." Ampo' sika na mba'naoaintee, "Ya' dantokang kiinsang. Neeuhu'ammu tuburanto dio." 5 Lambi' inde ta Yudasumpen beming yato doi'na tama di DasangAda', mane maoi do mentuyo untoke' kalaena.6Nadohe'mi kapala-kapala imang yato doi' annasika naoaitee, "Inde doi' dianto doi' allinnasungnga'na mesa tau. Situhu' atohang ada'taa'inde doi' dai mala dipodoi' penombaang yaling diDasang Ada'." 7 Tahpana puha sika situla'-tula',ya' nabohtung naoate yato doi' la naalliing

27.8–15 147

sallimbo tampo ang la si napangku'bu'i to mateang sule di hao mai di bohto senga'. Sangannayato ongeang dianto 'Bela'na to pantampakohing tampo.' 8Ampo' aka' dialli umpake doi'allinna kamateanna mesa tau, dianto annadisangang yato tampo lambi' dinoa 'TampoHaha.' 9 Ya' sundummi yato ang puha natula'Nabi Yeremia naoatee, "Sika untahimbo sumuleyato tallumpulo doi' pera', dianto doi' allinnamesa tau ang puha napama'tantu to Israel.10Anna yato doi' la sika napake ungngalli bela'nato pambabe kohing tampo, situhu' tula'na PuangAlataala pano di kodi'." 11Donetoo mengngolongPuang Yesus pano yato di tuambahsa' poropensiang disanga Pon us Pilatus. Mekutanang Pilatuspano naoatee, "Diongka ne Tomarayanna toYahudi?" Men mba'mi Puang Yesus naoatee,"Noanto ne ang untula'." 12Ampo' yatone'pantanda' tahuhunnaii ingkänna kapala imanganna setobaha'ang pano di Puang Yesus, daine'naaku na mba'i, mahtang supu. 13Ma'karabumi Pilatus pano naoatee, "Mai'di inde mai tauang mantanda'o membabe karake. Ahanarakadai unghingngi, akaraka?" 14Ampo' tontonglolo dai aha men mba' Puang Yesus, mahtangsupu. Lambi' yato Pilatus pusa' si'da-si'da. 15Angmendahi kabiasaang di hao yato di poropensidianto: di tempona pa'rame-rameang Paskana

27.16–21 148

to Yahudi, mala dilahpa' mesa tau yaling mai ditahungkung, situhu' kabohtuanna tau mai'di.16Anna donetoo sipatu aha mesa tau yalingdi tahungkung ang handang kainsangangkakarakeanna. Yato tau disanga Barabas. 17Dahiaka' himpummi di hao di panghohto'angmai'di liu tau, ya' mekutanang Pilatus panodiii naoatee, "Mennaa' kahang ang ungkärä'ila kulahpa'ingkoa' yaling mai di tahungkung,Barabasdaka bahtu' Yesus ang si disanga toe' ToDilan ' la Mepasalama'?" 18Ma'tula' noa indePilatus, aka' inang nainsang naoatee nasuhungingkänna to pambahananna to Yahudi umbehoPuang Yesus pano, aka' sika nakasuehe. 19Ditempona menge mohko' Pilatus di hao diohko'ang ang si naongei to pambohtu kaha-kaha,ya' lambi'mi pano pepasanna bahinenanaoatee, "Daa umpentamaii kaha-kahannane tau ang dai aha kasalaanna. Aka' manepuhaä' mangngipi didiona ne tau, anna indepangngipingku napakahea'-hea'ä'." 20Ampo'yato ingkänna kapala imang anna setobaha'angsemata unse'de' yato tau mai'di anna malaimalau pano di Pilatus lambi' yato Barabas ladilahpa' anna ditahungkung matei nei' PuangYesus. 21Mekutana bumi yato Pilatus panodiii naoatee, "Mennaa' kahang indo to deruaang ungkärä'i la kulahpa'ingkoa'?" Sika kohang

27.22–28 149

men mba' naoatee, "Barabas!" 22Mekutanasala bung Pilatus naoatee, "Ponna noa, ya'aka ang pahallu kubabe pano di Yesus ang sidisanga toe' To Dilan ' la Mepasalama'?" Sikakohang naoatee, "Pahallu ditoke' dai' di kayusitambeng!" 23Mekutana bung Pilatus naoatee,"Ampo' kakarakeang aka ang puha nababe?"Ampo' yato ingkänna tau tuhtuang sika kohanapekäyyängngi naoatee, "Pateirea'! Toke'ia'!"24 Tahpana nasa'ding Pilatus dang aha lalangsenga' ang la mala nababe, anna la kende'rangnei' katadahiang yato di alla'na tau mai'di,ya' ungngalang uhai anna umbaseii teyyenadi olona tau mai'di, anna ma'karai naoatee,"Dä' tangkung didiona kamateanna inde tau!Tangkung toboia' dio kalaemu!" 25 Ingkännayato tau mai'di men mba' naoatee, "Pabeii,kami' mantangkung ne kamateanna lambi'naung di peänä'angki' la mantangkung toe'."26 Ya' nalahpa'ming Barabas yato Pilatus situhu'palaunna tau mai'di. Pihsananna unsuoi tauumpohetong Puang Yesus, mane nabahai dai'la natoke' di kayu sitambeng. 27Donetoo indePuang Yesus nabahang tantara tama di dasannatuambahsa', mane sika untambai asangngisolana himpung. 28Mane sika ungngalaii yatokaya' kalambe'na Puang Yesus ang napake annanabala'i kaya' kalambe' malahtu ang si napake

27.29–37 150

tomaraya. 29 Sika umpapiai songko' kedui manenasongko'ing. Mane sika ungngalai huntunganna nabea pano di teyye kuananna. Puhaiyatoo, ya' sika malimuntu'mi di ngngayonaumpakainu'-inu' Puang Yesus naoatee, "Tabe',Tomarayanna to Yahudi." 30 Yato setantaraangsika unsi ngkuru-kurui Puang Yesus, mane naalaiyato huntunna ang sika napahuntungngiingnapenghahi'ing dai' di bää'na. 31 Tahpana puhasika napakainu'-inu', ya' sika naalaing sumuleyato kaya' malahtu ang sika napapakeiing annanabala'i sumule yato inang kaya'na toboe'.Mane nabahai sohong aka' la ditoke' dai' dikayu sitambeng. 32Donetoo sika le'ba'mi yatosetantaraang umbaha Puang Yesus la do natoke'dai' di kayu sitambeng. Yaling di pellaoannaii,sitammung mesa tau disanga Simon ang suledi hao mai di Bohto Kirene. Ya' sika napahsangumbulle yato kayu sitambeng. 33 Tahpana sikalambi' dai' di mesa tanete saohko' ang disanga'Golgota' (bahtuanna: ongeang kahuhhung),34 sika umpaenu'mi Puang Yesus angkoro' angpuha dipasihau aka-aka ang mapäi'. Ampo'tahpana nasändä', ya' dai naaku naenu'. 35 Puhaiyatoo, ya' sika untoke'mi Puang Yesus dai' dikayu sitambeng, mane nasusa-susa yato kaya'naumpake nomoro' anna pantangngi mandohe'.36Mane sika mohko'i di hao madaka. 37 Yaho di

27.38–45 151

haho bää'na Puang Yesus dipadehke' papang angnaonge uki' aka suhunna anna ditahungkungmatei naoate, "Yesus, Tomarayanna to Yahudi."38Donetoo aha toe' derua tau senga' nasibahaingPuang Yesus ditoke', mesa tando di kuanannaanna mesa tando di kaihinna. Yato tau sahingto boko . 39 Yatoo ingkänna to liu lalang sikaumbisi' Puang Yesus anna nabilli'ing matanna.40Aha ang mangngoatee, "Kusanga dio ne angla ungkarakei Dasang Ada'na Puang Alataala,mane umpake'de' salai yaling di tallu allona. Kedisangao Änä'na Puang Alataala, ya' tuhungngoyaho mai, pasalama'o kalaemu!" 41Noa tunne'ingkänna kapala imang, to pampakuhu ada'anna setobaha'ang, sika umbisi' toe' PuangYesus naoatee, 42 "Mala nei' umpasalama' tausenga', ampo' akana bilang daine' umpasalama'kalaena? Ponna inang Tomarayanna si'da toIsrael, ya' mapiae' ke la tuhungngi yaho mai dikayu sitambeng. Ponna noa, ya' kipetahpa'mitookioate To Pepasalama' si'da. 43Mampetahpa'liu toe' la naposolai lolo Puang Alataala, annamangngaku naoate Änä'na Puang Alataala. Dahitaitaia' dinoa la napasalama' si'daraka PuangAlataala bahtu' daraka." 44 Yato to boko angnasibahaing Puang Yesus ditoke' yaho di kayusitambeng ma'tula' toe' noa. 45Donetoo umbaitehte' sampulo derua tängngä allo, ya' pihsa'

27.46–53 152

malillimmi kalane lambi' tehte' tallu di solo' allo.46 Tahpana tehte' tallu solo' allo, ya' mekohangPuang Yesus yaling di basana napekäyyängnginaoatee, " Eloi, Eloi lama sabakhtani?" angbahtuanna, "O Puang Alataala, Dehatangku,akaboi anna umpelleiä'?" 47Nahingnginnayato sangngaka tau ang ke'de' di hao ampo'sala' hingngi, ma'kara naoatee, "Hingngirea',untambai Nabi Elia!" 48Mesa di alla'na yatotau mai'di tahpa lumumpa' ungngala lomo',mane natonängngi naung di angkoro' mainsung,nasengke'i di pote' bulo anna nadoangngi dai'umpaenu' Puang Yesus. 49Ampo' yato tau senga'ang aha di hao donetoo sika unsängkäi yato taunaoatee, "Dakäi' dolu. Diare' taitaia' pole' dinoala sule si'da are Elia napasalama'." 50 Ya' mekohasala bung Puang Yesus napekäyyängngi manepohsu'i penanahanna. 51 Yaling di Dasang Ada'naPuang Alataala aha inni' kaing makambangang ungngalla'i Tambing Masero anna TambingHandang Masero. Donetoo matena Puang Yesus,tahpa lällä' bahe derua mengkalao yaholambi' naung di pote'na. Ya' dahi siang lino'käyyäng anna ingkänna tanete batu bika-bika.52Noa tunne' mai'di ku'bu' tungka', lambi'mai'di petauanna Puang Alataala ang puhangmate tuho sumule di hoi' mai di kamateang.53Anna puhanna tuho sumule Puang Yesus di

27.54–60 153

hoi' mai di kamateang, ya' sika sohongngi tunne'di hoi' mai di ku'bu' yato petauanna PuangAlataala anna sika umpalanda'i kalaena panodi mai'di tau yaho di Yerusalem ang si disanga'bohto masero.' 54 Yato to pambahanang tantaraanna ingkänna setantaraang ang nabahanangang menge undakai Puang Yesus, sika mahea'asang liu ungngita yato lino' käyyäng annasenga'nake' ang menge dahi, anna ma'karainaoatee, "Tahpa'e' tora' indee tau Änä'nasi'da Puang Alataala!" 55Donetoo aha toe'sangngaka-sangngaka bahine ang sika ke'de'mangngita makahao. Inde mai bahine diantoang umpo ndo'- ndo'i anna umposaha PuangYesus mengkalao di hao di Galilea. 56Di alla'nayato bahine aha Maria Magdalena, Mariaindona ta Yakobus anna ta Yusuf, anna bahinenata Zebedeus. 57 Tahpana la benging, sulengmesa to Arimatea ang disanga Yusuf. IndeYusuf to makaka anna inang to pen ndo'natoe' Puang Yesus. 58 Le'ba' mengngolo panodi Tuambahsa' Pilatus umpalau bahkenaPuang Yesus la naku'bu'. Ya' umpahentangsetantaraanna Pilatus anna malai sika nabeayato bahkena naku'bu'. 59Napatuhummi Yusufyato bahke mane nabalungngi kaing bahahsi.60Anna napalampa'i tama di ku'bu' bakahu anginang puha nabombeng tama di batu papang.

27.61–66 154

Puhanna napatama, ya' ungkisu'mi mesa batukäyyäng nalapa'ing yato baba ku'bu'na, manele'ba'i napellei. 61Ampo' yato Maria Magdalenaanna Maria ang senga' sika ohko' di hao yatodi baba ku'bu' mangngempe. 62 Puhanna allopampatokaang ungngoloi allo katohhoang,suleng kapala-kapala imang anna sangngaka-sangngaka to Farisi mengngolo pano di Pilatus,63 anna sika naoaitee, "O Tuang, kikalehaike'naonge tuhoke' yato to la umbulingngi ingkännatau, hali naoatee, 'Ponna lambi'mi tallu allona,ya' tuhomä' sumule di hoi' mai di kamateang.'64Dianto anna sulemang anna malai umpahentaasang ingkänna setantaraang umpamadakaiyato ku'bu' lambi' allo katallunna. Ponna daidipanoa, ya' umbai la sule yato pahsikolanaanna umbokoi yato bahke mane ungngoainteingkänna hupatau, 'Tuho si'dang sumule di hoi'mai di kamateang.' Ponna dahi noa, ya' umbaila mai'di puhane' tau ang la nabulingngi indekadahiang ang katämpä' andana yato ang dahidolu." 65Naoante Pilatus pano diii, "Inderang maito pandaka. Dinoa laokoa' do dakai manahpaiyato ku'bu'." 66 Ya' sika le'ba'mi yato to pandaka.Napamahha'mi yato batu pelapa'na baba ku'bu'mane umpapiai tanda anna malai maleso dioatedai mala dibuhkei. Aha toi to pandaka ke'de' diolona anna malai dai aha tau mandungku'i.

28.1–8 155

28 1 Tahpana lehang yato allo katohhoannato Yahudi, sipatu allo Mingku mebengngi'-

bengngi', sika le'ba'mi Maria Magdalena sibahaMaria ang senga' do ungngeka' yato ku'bu'naPuang Yesus. 2Donetoo pihsa' tomande'miaha dahi lino' ang handang käyyäng, aka' ahamesa malaeka' tuhung yaho mai di langi' annaungkisu'i yato batu pelapa'na baba ku'bu'mane mohko'i yaho di hahona. 3Hupanna yatomalaeka' pansillo' salamang pesilona kila', annapakeanna mabuhsa' liu. 4Anna yato ingkännato pandaka sikalalla' salamang ang diponno'ibukunna tandana mahea' ungngita yato aka angdahi. 5Ampo' ma'kara yato malaeka' pano yatodi derua bahine naoatee, "Daa ummaheaa', aka'kuinsang sulekoa' umpeäng Puang Yesus ang haliditoke' yaho di kayu sitambeng. 6Ampo' dangaha dinne dinoa, aka' tuhong sumule sinnoaaka ang puha natula'ingkoa' dolu. Mairakoa'tooanna unnenne'i pa ndoanna lo'bämmi. 7Dahidinoa penandamokoa' lao, anna umpainsangngiiingkänna pahsikolana ungngoaintee, 'Tuhongsumule Puang Yesus di hoi' mai di alla'nato mate! Napendoluimokoa' are' naung diGalilea. Di hoi'ke' mane ungngitaia'.' Kalehaiia'inde tula'ku." 8Napenandai siang le'ba'i sikalumpa' umpellei yato ku'bu'. Yaling di pihki'naiinasa'ding alla' la mahea' ampo' menau-nau

28.9–15 156

sakali bure, anna maoi do umpainsangngiingkänna pahsikolana Puang Yesus yato akaang puha natula'ing malaeka'. 9 Pihsanannayaling di pellaoannaii, pihsa'e' sule Puang Yesusnapellambi'i anna ma'karai naoatee, "Salama'a'ma ng!" Ya' sika mendungku' siang yato deruabahine anna malimuntu'i pano di bih 'namenomba. 10Ma'karang Puang Yesus pano diiinaoatee, "Daa ummahea'a'. Dinoa laomokoa'anna umpainsangngii ingkänna pahsikolaku angkuangka' solasohongku, anna malai sika maonaung di Poropensi Galilea aka' di hoi'mito la sikanapangngitaiä'." 11 Tahpana sumule yato deruabahine, ya' le'ba'ing yato sangngaka-sangngakatantara to pandaka pano di bohto mahoa', annaumpainsangngii kapala-kapala imang yato akaang puha dahi. 12Umpaahang kasitula'ang yatokapala-kapala imang anna setobaha'ang. Ya'nabohtung sika la umbea mai'di doi' pano yatodi sangngaka-sangngaka tantara to pandaka13 anna sika naoaintee, "Pahallua' ungngoatepano di ingkänna tau, 'Sule pahsikolana tängngäbengi umboko yato bahkena mengeang hahe.'14Anna ponna nahingngi inde kaheba toma'pahenta Roma, ya' kami' ang la si ngngayo,dahi dakoa' dio la masuhsa aka' dakoa' diola nalambangngi." 15 Sika untahimbong yatodoi' sangngaka-sangngaka tantara to pandaka,

28.16–20 157

anna sika nababe si'dai yato aka ang puha sikadipahentaing. Dianto anna sembu'mi yatokaheba kalosengang tama di alla'na to Yahudilambi' dinoa. 16 Yato sampulo mesa pahsikolanaPuang Yesus sika mao naung di Poropensi Galileaanna dai'i di mesa tanete situhu' ang puha sikanapahentaing Puang Yesus. 17 Tahpana sikaungngita Puang Yesus yaho yato di tanete, ya'sika malimuntu'mi di olona menomba. Ampo'aha sangngaka-sangngaka yato pahsikolanaang bata-bata aka' naoate yaling di inahannatadiaarang Puang Yesus si'da. 18Mendungku'miPuang Yesus pano diii anna ma'karai naoatee,"Puhamä' nabea Ambeku ingkänna kakuasaang,la ma'kuasaä' yaho di suruka anna yaling dilino. 19Dahi laokoa' pano di ingkänna bohto dilino, anna mampaturukoa' di hao lambi' ahato pen ndo'ku mengkalao yato di ingkännabohto. Anna tero'ia' yaling di sanganna AmbekuPuang Alataala, anna sangangku, Kodi' indeÄnä', anna Inaha Masero. 20Anna paturuia' yatoingkänna tau membabe situhu' aka ang puhakupahentaingkoa'. Anna kalehaiia' indee: latontongkoa' kuposolai lolo lambi' katämpä'annalino."

Markus

1 1Dianto indee Kaheba Mapia didiona PuangYesus, To Dilan ' la Mepasalama', Änä'na

Puang Alataala. 2 KahebaMapia indee dipahandu'naonge mampakuhui Yohanes to Pantero' di haodi ongeangmakä'däng. Katuhoanna inde Yohanessinnoa sangngaka-sangngaka nabi ang dolu.Si umpake kaya' ang bulu onta dipapia, annamesalipi lollo'. Andeanna dianto kakombänganna duho pangngala'. Didiona inde Yohanesaha uki' yaling di Suha' Masero ang natula'Puang Alataala pano di Änä'na, naoatee, "Itai,kusuo mesa tau napendoluio, anna diantoang la mampatokaingko lalammu." "Aha taukakoha-koha di hao di ongeang makä'däng,naoatee, 'Patokaingnga' lalang ang la naolaDehata, pamarohoing lalanna.' " Si ma'tula'inde Yohanes naoatee, "Pengkatoba'koa' annabehoi kalaemu ditero' anna malai naampungngikasalaammu Puang Alataala." Suleing mai'di taudi hao mai di Yudea anna yaho mai di Yerusalemmellambi' pano di Yohanes. Sika ungngakuidosanna dai' di Dehata di olona tau mai'di.Puhai, ya' natero'mi Yohanes di hoi' di Salu UhaiYordan. Dianto indee ang sika napainsangngi

1.3–15 159

naoatee, "Ke puhang pengkähängangku laaha sule mesa Tau ang ma'kuasa puha nei'andana kodi'. Tandana keangka' yato Tau, moila mensabua' pälli'ä' di olona datukä' sihatang.3 (1:2) 4 (1:2) 5 (1:2) 6 (1:2) 7 (1:2) 8 Puhamokoa'kutero' umpakeä' uhai, ampo' la natero'koa'nei' umpake Inaha Masero." 9Donetoo sulengPuang Yesus yaling mai di Bohto Nazaret diGalilea anna natero'i ta Yohanes di lau' di SaluUhai Yordan. 10Menge kende' Puang Yesus dihoi' mai di uhai, tahpa ungngita langi' billängmane naolai yaho mai Inaha Masero ang sinnoahupanna dangang-dangang sule yaho di hahona.11 Pihsananna kahingngiammi kamahannaPuang Alataala yaho mai di langi', naoatee,"Dionto ne Änä'ku ang kupakamaya anna angumpamasannang Inahangku." 12 Puhanna yatoonaposolaing Inaha Masero pano di ongeangmakä'däng ang malua'. 13Uhpa' pulo allonatohho di lau' Puang Yesus lella' nasändä'iPongkahana setang di mesa ongeang angnaongei aha olo'-olo' mahaila. Anna nakandapaiimalaeka'. 14Naonge puhai ditahungkung taYohanes, maong Puang Yesus tama di Galilea,umpepainsangnging Kaheba Mapianna PuangAlataala. 15Naoatee, "La lambi'mi temponaKalaena Puang Alataala ma'pahenta sihapangtomaraya. Pengkatoba'mokoa' anna umpetahpa'i

1.16–24 160

inde Kaheba Mapia." 16 Pihsang tempo mengemellao di behing Le'bo' Galilea, inde Puang Yesusungngita derua tau to sipoari ang disanga taSimon anna ta Andreas.Menge sikamodala yalingdi le'bo' aka' inang to podala bau. 17Naoamintee,"Maikoa' ndo'ä' anna kupadahikoa' to podalatau, dianto la umpakuhukoa' hupatau angla napanoa un ndo' Kapahentaanna PuangAlataala." 18 Ya' tahpa sika umpellei siang dalanaanna men ndo'i. 19Umpatahhi' bung sai'di'pellaoanna Puang Yesus, ya' ungngita burangderua to podala ang sipoari, dianto änä'nata Zebedeus ang disanga ta Yakobus anna taYohanes. Lella' sika umpapia dalana yaling di lopi.20Nabahaing mendahi pahsikolana. Ya' tahpasika umpellei siang ambena sibaha sahoannayaho di lopi anna men ndo'i. 21 Puang Yesussibaha to pen ndo'na lambi' pano di mesabohto mahoa' disanga Kapernaum. Pihsanannalambi'mi allo katohhoang, tahpa sika tamangdi pa'sambayangang anna mampakuhui yalinginde Puang Yesus. 22 Sika pusa'mi yato ingkännatau unghingngi umba noa pepakuhunna, aka'mampakuhu sinnoa ang ma'kuasa si'da-si'da,dai sinnoa to pampakuhu ada'na to Yahudi.23Donetoo yaling di pa'sambayangang ahamesa tau ang napentamai setang. Pihsa'mekoha, naoatee, 24 "Eh, Dio ne Puang Yesus

1.25–33 161

to Nazaret, aka suhunna anna ullumbaang?Suleo la unghopuiang? Kuinsang mennaosetonganna: Dionto to Masero, pesuona PuangAlataala." 25Nakarahta'mi Puang Yesus naoatee,"Mahtangngo! Anna palaio mai done ne ditau!" 26Menge kaingngi'-ingngi', yato setangunghoro-horo yato tau, mane sohongngiyaling mai di kalaena. 27Anna ingkänna taupusa' si'da-si'da anna situla'-tula'i naoatee,"Ahana inang bakahu inde pepakuhunna! Aka'sitonda kakuasaang umpahenta setang lambi'tuhu'-tuhu'ang." 28 Pihsananna sembu'mimadihhi' kaheba didiona Puang Yesus pano diingkänna bohto di Galilea. 29 Puang Yesus annasangngaka-sangngaka to pen ndo'na luhao maidi pa'sambayangang, lupano di dasanna ta Simonanna ta Andreas. Ta Yakobus anna ta Yohanesmao toe' sibaha-baha. 30 Pasananna ta Simonma ndo aka' maluhsu lambi' malla'. Ya' tahpasika natula'ming yato Puang Yesus, naoaintee,"Makorong maho pasananna ta Simon." 31 Ya'le'ba'mi nalumba tama di pa ndoanna indebahine anna natokeii teyyena, napakaleha. Ya'malang mohko' anna tahpa bono' siang donetoo.Inde bahine tahpa le'ba' anna umposahai yatoii.32 Tahpana tempu' allo, ya' suleng mai'di tauumbaha to makorong anna ang napentamaisetang. 33Mai'di tau yato ang di hao di bohto

1.34–43 162

mahoa' sule mokalipumpung pano di olonadasang. 34 Ya' mai'ding tau napabono' PuangYesus yaling mai di ma'kahupa-hupa koronganna unghambai toine' yato ingkänna setangang umpentamai tau. Ampo' dai napabei yatosetang la ma'kara-kara, aka' sika nainsang siangmenna yatoo anna sule umba kakuasaanna.35Mebuhka' baya kaleha Puang Yesus anna le'ba'itama di aneang lupano di ongeang mahulla-hullaanna ma'sambayangngi. 36Ampo' napelolai taSimon sibaha sola-solana. 37Nalambi'na yatoosika naoamintee, "Mai'di tau mampeängngo."38Na mba'mi naoatee, "Maio talao pano dibohto-bohto mahoa' ang marungku' annamalaä' umpepainsangnging Kaheba Mapia aka'inang dia ang kutuäng sule." 39 Ya' le'ba'miPuang Yesus ullelengngi bohto-bohto Galileaumpepainsangnging Kaheba Mapia tama dipa'sambayangang anna unghambai toine'mai'di setang. 40Aha pihsang tempo mesatau nahoa mesa korong tahuhu, diantoobosi lollo'na. Sule malimuntu' di ngngayonaPuang Yesus anna naoaitee, "O Puang, ponnaungngaku umpabono'ä', ya' la bono' siamä'te'dinoa." 41 Ya' nakalemuing Puang Yesus, lambi'ungngehte' siang teyyena naan anna naoaintee,"Kuaku kupabono'o, dinoa la bono'motee'!"42Donetoo bono' siang yato tau. 43 Ya', tahpa

1.44–2.4 163

nasuong le'ba' ampo' naoaintee, 44 "Kalehaiidaa umpepainsangnging pano di tau senga'inde aka ang dahi pano di kalaemu, ampo'laomo dinoa do pepaitaing kalaemu pano diimang anna malai nainsang naoatee bono'si'damo. Anna umbahai penombaang ang lanapenombaingko dai' di Puang Alataala situhu'aka ang puha mepahentaing Musa, ang lamendahi sa'bi kabono'ammu pano di ingkännatau." 45Ampo' indee tau menge mellao, mengesiang untohodoluing tau yatoo kabono'anna.Lambi' Puang Yesus dang mala satamanna dibohto mahoa'. Tohho supu di aneanna bohto,ongeang mahulla-hulla. Ampo' moi napanoa,laona siang sulei tau napellambi'i luhao mai dima'kahupa-hupa bohto.

2 1 Tahpana sangngaka-sangngaka allona,ya' mao bung Puang Yesus naung di Bohto

Kapernaum. Ya' napelele bung tau, naoatee,"Sule bumi di hao di dasang ang si biasa naongei."2 Yato dasang ang naongei, mai'di liu tau punnosule. Moi di hao di ngngayona baba daliungaha ongeang la lo'bäng. Mengene' Puang Yesusuntula' Kara Dehata pano yato di hupatau.3Menge ma'kara, aha sule tau uhpa'. Sikaumbulle mesa tau ang mate sambose' kalaena,ya' dang mala mellao. La nabaha pano di PuangYesus, 4 ampo' dai mala naola pano, aka' mai'di

2.5–12 164

liu tau ungkalapai lalang. Dahi indee tau ludai'ne'di ätu' ang mahante anna nabuhkeii yato angsipatu naung Puang Yesus, mane napampaolaiinaung yato to makoronna sibaha pa ndoanna.5 Tahpana naita Puang Yesus naoate matamasi'da-si'da kapampetahpa'annaii, ya' ma'karangyato pano di to makorong naoatee, "O änä'ku,ingkänna kasalaammu kuampungnging." 6Ampo'aha toe' sangngaka-sangngaka to pampakuhuada' Yahudi sika mohko' anna naoaite yalingdi inahanna, 7 "Bahani liue' inde tau ma'karanoa! Ungngindä'-indä' sanganna PuangAlataala! Aka' Puang Alataalaete' supu ang malaungngampungngi kasalaang." 8Ampo' donetoo,nainsang siang Puang Yesus aka ang menge sikanapihki'. Ya' sika naoamintee, "Akaboi annama'pihki' noakoa' nee? 9Umbarakae' kahangmaromi' dioate pano di tau ang mate sambose'kalaena, 'diampungnging kasalaammu,' bahtudioarakatee, 'kalehao, alai ne pa ndoammuanna pellaoo'? 10Ampo' la pahallua' ungnginsangungngoatee, yaling inde di lino ma'kuasaä'Kodi' Änä' to Lino ungngampungngi dosa."Ma'kara bumi Puang Yesus pano yato di tau angmate sambose' kalaena naoatee, 11 "Kalehao,ängkä'i ne pa ndoammu anna maoo sumulepano di dasammu." 12 Ya' kalehang anna tahpaungngalai pa ndoanna, le'ba' tama di aneang

2.13–17 165

nasa'bii tau mai'di. Yato ingkänna tau pusa'anna umpamatandei sanganna Puang Alataala,naoatee, "Tehterereete'! Mane dianna liudiita inde ang noa!" 13 Sumule bumi PuangYesus naung di behing Le'bo' Galilea. Tahpanadi hoi', sule bumi nalumba tau mai'di. Ya'sika napakuhung. 14Menge mellao PuangYesus di hoi', ya' ungngitang to pansima angdisanga ta Lewi, änä'na ta Alfeus, mengemohko' yaling di känto' pambaya'ang sima.Nasilahaming Puang Yesus naoaintee, "Oleä, maio ndo'ä'!" Ke'de' siang ta Lewi annamen ndo'i. 15 Pihsananna menge mande PuangYesus sibaha pahsikolana di hao di dasanna taLewi, suleng sangngaka-sangngaka to pahsinga'sima ang senga' anna tau ang naangka' topa'bohto 'kekasalaang,' aka' mai'di di alla'na topen ndo'na ang noa. Ya' mandeng sibaha-baha.16Donetoo sika naitang sangngaka-sangngakato pampakuhu ada' ang to Farisi lella' sikamande sibaha-baha. Tahpa mekutanang panodi pahsikolana Puang Yesus, naoatee, "Akanamandee' indo tuangkuhummua' sibaha topahsinga' sima anna to kekasalaang? Dai sihatangla noa!" 17Nahingnginna yato Puang Yesus,na mba'mi naoatee, "Sinnoanna ang si natula'to baha', 'Tadiaete' to makahsing ang umpahalluto pa'pakuli, ampo' to makorongngetee'.'

2.18–22 166

Noa tunto Koo. Dä' sule untambai tau angungngangka' kalaena maroho, ampo' tau angnainsang naoatee kekasalaang." 18Aha mesatempo naonge ma'puasai pahsikolana Yohanesto Pantero' anna to Farisi. Suleng sangngaka-sangngaka tau mekutana pano di PuangYesus, naoatee, "Aka boi anna ma'puasaine'pahsikolana Yohanes sibaha pahsikolana to Farisi,ampo' dio dio sibaha pahsikolamu dakoa' Dioma'puasa?" 19Men mba'mi Puang Yesus panodiii umpake pohapangang naoatee, "Malarakaingkänna tau ang menge ma'tokabeng sikama'puasa ke mengeke' mohko' sibaha-baha yatoto kabeng? Noa tunto Koo, dai la sihatang kedai la masannang mande pahsikolaku naongesibahakä'. 20Ampo' la aha toboe' temponadako', Kodi' la sihapangngä' to kabeng, la dialaiyaling mai di alla'-alla'na yato pahsikolaku. Ya'donento yatoo la sika naongei ma'puasa. 21Noatunne' daete' aha mesa tau la ungngalli kaingang bakahu anna napakei untampi' sahedoronaang malullu' liung, aka' ponna napanoa, ya'yato kaing ang bakahu la unghentu sahedorolambi' tuhtuang umpakehängngängngete' seu'nayato sahedoro. 22Anna noa tunne' hapangannaponna aha pangnganang lollo' ang masaenglambi' mato'do', dai la sihatang dipampatamaiangkoro' bakahu aka' la natehse, lambi' sahing

2.23–3.2 167

di be. Ampo' angkoro' bakahu supung maladipatama di pangnganang lollo' bakahu.23 Pihsang tempo di allo katohhoang Puang Yesussibaha pahsikolana ungngolai sallimbo bela'.Menge sika mellao, yato pahsikolana PuangYesus sika umponge'mi sangngaka-sangngakaboana pinamula. 24Naitanna yato to Farisinaoamintee, "Akaboi indo pano pahsikolamuanna umbabei yato ang dai mala dibabe diallo katohhoang?" 25Na mba'mi Puang Yesusnaoatee, "Dakake'a' dio aha umbata yato akaang hali nababe Tomaraya Daud sibaha änä'buana naonge kakuhangangngi anna manonoi?26Donetoo mentama di Dasanna Dehata, naongeAbyatar-i mendahi handang pongkahana imang,anna ungngalai dehpa ang puha dipopenombayaling. Naala naande, anna nabea toine' pano diingkänna ang nasibahaing, ang setonganna yatodehpa dasi'da-si'dai mala naande tau sehalinnaingkänna imang." 27Nalombungngike' tula'naPuang Yesus naoatee, "Allo katohhoang dipaahaanna malai mehile hupatau. Dai dioate dipaahahupatau anna la untuhu'i ingkänna atohang allokatohhoang. 28Dahi Kodi' Änä' to Lino dianto angungkuasai allo katohhoang."

3 1 Yato Puang Yesus tama bung dipa'sambayangang. Ullambi'mi mesa tau

di hao ang mate sambali teyyena. 2Aha toe'

3.3–9 168

di hao to Farisi ang inang pemala la umpeängkasalaanna Puang Yesus. Lella' sika umpoimataPuang Yesus ke la umpabono'i tau doneto di allokatohhoang, aka' ponna nababe noa, ya' ahasika napolalang nasalla. 3Naoate Puang Yesuspano yato di tau ang mate sambali teyyena,"Maio done di olo ke'de'!" 4Mane ungkutanaiiyato ingkänna tau ang di hao, naoatee,"Situhu' ada'ta, aka ang mala la dibabe di allokatohhoang: kamapiaandaka, kakarakeandaka;ungkalemuiraka tau sola, la dipateiraka?" Ampo'sika mahtang supu aka' dai aha pa'kalemunna.5 Keaha' liung Puang Yesus, mapi'di' inahannaungngita dai aha pa'kalemunna inde mai tau.Naoante pano yato di to makorong, "Tandoingkä'teyyemu!" Napentando si'daming teyyena.Ya' bono' siang donetoo. 6 Sika le'ba' siangyato sangngaka-sangngaka to Farisi, umpelleipa'sambayangang anna sipahtuyu-tuyui yatoto pen ndo'na Tomaraya Herodes pemala lasika umpatei Puang Yesus. 7 Puang Yesus sibahato pen ndo'na sika lunaung di Le'bo' Galilea.Ya' mai'di liung to Galilea umpen ndo'i PuangYesus. Anna mai'di toe' tau luyaho mai di Yudea,8 luyaho mai di Yerusalem, luhao mai di Idumea,luhipemai di Yordan anna luhaomai di Tirus annaSidon sika sulei ullumba Puang Yesus aka' sikanapelele aka ang puha nababe. 9 Yatoo tau mai'di

3.10–20 169

liu, lambi' Puang Yesus unsuo to pen ndo'naungngala mesa lopi ang la naongei ke sihpi'mahong ongeanna. 10Mai'di liung tau puhanabono'i, lambi' sibuhsu'-buhsu' kaleng yatoingkänna to makorong aka' pemala mendungku'anna naan i. 11Anna tau ang napentamai setangungngita boito Puang Yesus, suyu' bumi annamekohai naoatee, "Äi, Dio liunto ne Änä'naPuang Alataala!" 12Ampo' dai napabei PuangYesus napepainsangnging yato setang didionamenna si'da setonganna Kalaena Puang Yesus.13 Pihsananna dai'mi Puang Yesus di mesa taneteanna untambaii hupatau ang nakärä'i mendahi topen ndo'na. Sika suleing yatoo, 14mane napilleisampulo derua tau, ang la napadahi rasul,naoaintee, "Kupilleikoa' anna malai umposolaiä'la umpalele sau tama Kaheba Mapia sibahala unghambai setang." 15 (3:14) 16Dianto indesanga-sanganna yato to dipillei: ta Simon, angnasangai Puang Yesus: Petrus; 17 ta Yakobusanna ta Yohanes ang sipoari, dianto änä'naZebedeus, (nasangai Puang Yesus: Boanerges,bahtuanna: sinnoa kundäng); 18 ta Andreas, taFilipus, ta Bartolomeus, ta Ma us, ta Tomas; taYakobus, änä'na Alfeus; ta Tadeus; ta Simon, (angdisanga: Zelot, bahtuanna: tau ang si umpabali toma'pahenta); 19 anna Yudas Iskariot ang umbalu'Puang Yesus. 20 Pihsananna Puang Yesus sibaha

3.21–27 170

pahsikolana mentama di mesa dasang. Dai sikahali mande aka' mai'di sule tau himpung.Aha tau mangngoatee, "Umbai tahta'mi aka'dai si naaku mande." 21Nahingnginna indesolasohonna Puang Yesus, yaho siang maidi bohtona la naala. 22Donetoo sule tunne'sangngaka-sangngaka to pampakuhu ada' yahomai di Yerusalem ma'kara naoatee, "NapentamaiBeelzebul, dianto anna malai ullaba'i setang,aka' Beelzebul, dianto Pongkahana setang,ang mambea kakuasaang." 23Na mba'miyaling di pepakuhunna umpake pohapangangnaoatee, "Mesa tau ang napentamai Pongkahanasetang inang dai mala la unghambai pesuonaPongkahana setang ang umpentamai tau senga'.24Hapanganna ke ahai mesa kapahentaangang dai mesa inaha, inang dai la mala masaekamesaanna, ampo' la maromi' sisähä'-sähä'.25Anna noa tunne' ke ahai to sanghapu ang daimesa inaha, inang dai la tuho masannang, ampo'la madihhi' sisähä'-sähä'. 26Dahi ponna ke ahaiPongkahana setang ullaba'i solana, inang dai ahaang la mampen ndo'i. 27Ampo' malake' dilaba'isetang ke ma'kuasa puha nei' tau. Hapanganna:dai aha mesa tau la mala mentama di dasannato matoho, ang dipasihapang Pongkahanasetang, anna mabokoi yaling ke dai matohopuha nei' unsangke' dolu yato to matoho, mane

3.28–4.2 171

napabokoii." 28 Katämpä'ang tula'na Puang Yesusnaoatee, "Kutula'ingkoa' setonganna ingkännakasalaang ang nababe hupatau, moi petändotahuhu, mala diampungngi. 29Ampo' ponnamesa tau ma'tula' tahuhu umpa'bali InahaMasero, tau yatoo dante' mala la diampungngilambi' sapano-panona." 30 (Inde natula' PuangYesus aka' aha ang mangngoaintee, "Napentamaisetang.") 31 Puhanna yatoo, suleng indona annaullu'na Puang Yesus. Sika naempeing yaling dianeang anna unsuoi tau nabahaiing. 32Donetoomai'di tau mohko' mangkulilingngi. Naoamintee,"O Tuang, napeängngo indomu sibaha ullu'muyaling di aneang." 33Na mba'mi naoatee,"Mennaraka Ko setonganna indoku annaullu'ku?" 34Mane nanenne'i yato ingkänna tauang mohko' di behinna anna ma'karai naoatee,"Diante' inde mai indoku anna ullu'ku, 35 aka'ingkänna ang umpembabeing pangngelo'naPuang Alataala, dianto ullu'ku ang si'danna."

4 1Donetoo mampakuhu bumi Puang Yesusdi hao di behing Le'bo' Galilea. Suleng tau

mai'di anna naleboi lambi' mendai' Puang Yesusdi mesa lopi ang tohho sirungku' kalantananganna mohko'i yaho. Yatone' tau mai'di sikake'de' nei' di hipe di behing uhai. 2Manemampakuhui Puang Yesus umpake ma'kahupa-hupa pepaturu umpake pohapangang, naoatee,

4.3–12 172

3 "Pehingngiia'! Pihsang tempo aha mesa petanila mao mangngambo'. 4Menge ungngambo' yatobannena, aha piha angmanaho pano di lalang. Ya'sule siang sedansiang naandei lambi' puha. 5Ahatoe' piha ang manaho naung di tampo di hahobatu. Ya' tuhong yato banne. Ampo' aka' manipi'yato tampo ang naongei tuho, 6 ya' tahpananaalloi, ya' laonang malahso, anna mabangiilambi' mate aka' dai manaung uhaka'na. 7 Yatobanne aha toe' piha ang manaho tama di alla'lohpo ang kedui. Inde lohpo kedui tuhtuangmahombo lambi' ungkapupu' yato ang tuhong,lambi' dai mala keboa. 8Ampo' aha toe' pihabanne ang manaho naung di tampo malambu.Tuho manahpa nei' lambi' keboa. Boana yatooaha pentallumpulo luhpi', aha pengngunnumpuloluhpi', aha pensangngatu' luhpi'." 9 Puhanna yatomopohapangang, naoantee, "Menna pemalamangnginsang, pamapehingngiingnga'too!"10 Tahpana namesa Puang Yesus, sulengpahsikolana sibaha to pen ndo'na ang senga'mekutana didiona pohapangang indee.11Na mba'mi naoatee, "Pano di dioa' dibeakoa'dio kapainsangang la ungnginsang umba noaKapahentaanna Puang Alataala ang masaengbuni, ampo' pano di to tama'pehingngi

dipalambi'ing yaling di pohapangang 12 anna:'Moi sika naita, dasiang nakaleso; moi sika

4.13–19 173

nahingngi, datoi napebahtuang. Dianto annadai mengkatoba' lambi' dai naampungngiPuang Alataala.' " 13Ma'kara sala bumi PuangYesus, naoatee, "Darakato dio ungnginsangbahtuanna pohapangang indee? Aka' ponnanoa, ya' umbang dio la umpanoa ungnginsangpohapangang senga'? 14 To pangngambo' yatoosinnoa to pambaha Kaheba Mapia. 15 Yato lalangang naongei manaho banne, sinnoantoo hupatauang unghingngi kaheba didiona umba napanoama'pahenta Puang Alataala. Nahingnginnayatoo, suleng setang nabulitu' pihki'na lambi'dang nakalehai aka ang puha natahimbo yahomai di Puang Alataala. 16Noa tunne' yatotampo manipi', ang naongei manaho banne,sinnoa hupatau ang ungnghingngi yato KahebaMapia anna tahpa napatamang di inahannasitonda kakahsiang. 17Ampo' yato KahebaMapia ang nahingngi dai mengnguhaka' yaling diinahanna lambi' dai mala masae tohho yaling.Aka' mane ungngolai sanghupa kamasuhsaangbahtu' kamadahhaang aka' yato Kaheba Mapia,ya' darang natähäng anna ungkebo'i PuangAlataala. 18Noa tunne' yato alla' lohpo ang kedui,sihapanne' tau ang unghingngi Kaheba Mapia,19 ampo' semata umpihki' supu katuhoanna annapemala mendahi to makaka ang untombongkullena. Lambi' yato Kaheba Mapia ang puha

4.20–27 174

nahingngi himpi' yaling di inahanna lambi'dai mala memboa mapia. 20 Pihsananna nei'yatoo tampo ang malompo sinnoa hupatauang umpehingngii yato Kaheba Mapia annanatahimbo manahpai, lambi' tuhtuang mai'dipembabe mapianna. Aha ang pentallumpuloluhpi', aha ang pengngunnumpulo luhpi', ahaang pensangngatu' luhpi'." 21Napatahhi' bungPuang Yesus ma'kara pano di to pen ndo'na,naoatee, "Aharaka tau ang si umpau' lampumane nasalohko'i baki, bahtu' napatoko di hoi'langka'na? Darakate' napatoko yaho di ongeangang malängkä'? 22Daete' aha mesa kaha-kahaang buni la buni lolo, sinnoanna: ingkännaang tadipetula'ing dinoa, la kainsangang siang kedako'mi. 23Dahi menna pemala mangnginsang,pamapehingngiingnga'too!" 24 Pamapekalesoiingkänna ang unghingngi; lite' ang umpakepano di solamu dia tuntone' la dipakeingkoanna malake' dihängngängngi. 25Aka' mennaang inang ahang ang nainsang, inang ladihängngängngiking, ampo' menna ang daima'pehingngi, ingkänna yato ang nainsangla dialai yaling mai di pihki'na." 26Ma'tula'bung Puang Yesus pano di tau mai'di naoatee,"Noanto indee Kapahentaanna Puang Alataala:sihapang mesa popinamulaang ang napamulatau naung di tampo. 27Moi hahe ke bengii anna

4.28–36 175

kaleha ke di alloi, tontong tuhtuang lobo' yatoang napamula. Dai nasa'ding yato tau annadai nainsang umba noa katuhoanna, ampo'lobo' tomande'. 28 Pihsananna mentangke,lambi' keboa, mane mahei. Ya' dipupung aka'lambi'mi tempona." 29 (4:28) 30Nalombungngike'pepakuhunna Puang Yesus, naoatee, "Akake' ladipasinnoaing Kapahentaanna Puang Alataala?Bahtu' pohapangang umba ang la mahasadipasinnoai? 31O io, kuinsammi. Sinnoa sallisa'batunna pinamula ang handang saohko' angnapamula tau pano di bela'na. 32Moinnakatoanna saohko'i yato batu pinamula, ampo' ponnatuhong, ya' mala untondong asang ingkännapinamula ang senga', anna mala toi malängkä'sinnoa poang kayu. Lambi' sulei sedansiang annamesehängngi dai' di tangkena, tanda käyyänna."33Noanto ang napanoa Puang Yesus umpakemai'di pohapangang yaling di pepakuhunna,situhu' ang mala nainsang to pa'pehingngi.34Dai aha untula' aka-aka siamo pano di taumai'di ke dai umpake pohapangang. Ampo'ponna pano di to pen ndo'na napakalesoingnei'. 35 Tahpana di maloena yatoo ma'karangPuang Yesus pano di to pen ndo'na naoatee,"Talaoa' bete' inde di tando bete'na le'bo'."36 Sika umpellei yato tau mai'di anna le'ba'imolopi bete'. Aha toe' sangngaka-sangngaka

4.37–5.5 176

lopi senga' sibaha-baha le'ba'. 37 Pihsanannasule pepahi käyyäng sibaha bombang, lambi'mai'di uhai mentama di lopinna anna sai'di'tala limmi'. 38Donetoo Puang Yesus mengehahe meollong di lau' di bii' lopi. Nahekengpahsikolana, naoaintee, "O Tuang, akana lamekalembeirako Dio? Aka' la limmi'mi tauindee!" 39 Kalehang yatoo anna umpamahtangyato pepahi anna umpa'karai bombang naoatee,"Sihoang! Mahtangngo!" Tahpa naboli siang yatopepahi anna mahtang toine' sumule yato le'bo'.40Mane ma'karai pano di pahsikolana naoatee,"Akana dä' umpetahpa'a'? La darakoa'ne' mahea'aka' aha siamä'." 41 Sika mahea' liu yatoii annasipa'kara-karai naoatee, "Menna sakalirakae'inde tau anna moine' pepahi anna le'bo'tuhu'-tuhu'ammi pano?"

5 1 Sika lambi'na bete' di Bohto Gerasa,2 tuhummi yaho mai di lopi. Pihsananna

ahang mesa muane ma'lumpa'-lumpa' suleluyaling mai di leäng ku'bu'. Yatoo taunapentamai setang. 3 Ya' tohhong di hao diku'bu' anna si ullelengngii leäng ku'bu'. 4Moidipungo hante bahsi mala toi nakahtu-kahtutandana matoho liu. Ya' dang aha tau mambelamantähäng. 5Allo bengi kalao-lao leleng supudi hao di ku'bu' anna si dai'i di tanete. Sikatamba-tamba anna si ungngala batu nabila'ing

5.6–14 177

kalaena. 6 Tahpana ungngita Puang Yesus dilau' mai kahao, lumumpa'mi sau natammuianna malimuntu'i di olona. 7Naoaminte PuangYesus, "Sohongngo setang yaling mai ne di tau!"Napekäyyängngi liu metamba naoatee, "O PuangYesus, Änä'na Dehata ang Handang Matande, akala umbabe pano di kodi'? Kupalau ma ng ke lamalai ma'dandio di ngngayona Dehata anna dä'undahha." 8 (5:7) 9 Ya' nakutanaing, naoaintee,"Menna sangammu?" Na mba'mi, naoatee,"Sangangku 'Sambahanang.' Disangaä' noa aka'mai'diang setang ang yaling done di kalaeku."10Napalau mase yato setang ke la malai annadai nalaba'i malai yaling mai yato di bohto. 11Dihao di ongeang donetoo sipatu aha mai'di liubahi lella' sika mambuang yaho di ahe tanete.12Malaung yato setang ang yaling di kalaena yatotau pano di Puang Yesus naoatee, "Palutamaangdono di ingkänna bahi." 13Napabei si'dang PuangYesus. Ya' sohongnging yato setang yaling mai dikalaena yato tau anna mentamai yato di bahi. Ya'bungka' siang yato bahi anna sika bei naung dibehing karakeang lutama di le'bo' lambi' limmi'iyaling di le'bo'. Umbai donsa'bu mai'dinna.14 Yato ingkänna tau, ang lella' undakai yatobahi, tahpa sika lumpa' le'ba' do napalele panodi bohto mahoa' anna sangngaka-sangngakabohto ang nasidungku'ing. Sohongnging tau la

5.15–23 178

do ungngita yato aka ang dahi, 15 sika le'ba'ipano di Puang Yesus. Naitang di hao yato tau angpuha napentamai setang malinong mohko' annamampake manahpang aka' marohong sumulepihki'na. Ya' sika mahea' asammi ungngita umbanoa kakuasaanna Puang Alataala. 16 Ingkännatau ang ungngita yato aka ang dahi pano yatodi tau anna yato di ingkänna bahi sika napaleleleleng. 17 Tahpana yatoo, ingkänna ihsi bohtoungngoaintee Puang Yesus, "Kalemuiang, daungdinne lolo, laomo!" 18Dai'na di lopi Puang Yesus,yatoo tau ang nakuasai setang langngena' malaupano ke la malai mempola. 19Ampo' dai napabei.Naoaintee, "Laoo sumule anna untula'ingsolasohommu aka ang nababe Puang Alataalapano di kalaemu anna umba noa kamarota'annatama di kalaemu!" 20 Le'ba'mi yato tau annanapalele lelengngi pano di Sampulo Bohtoyato aka ang hali nababe Puang Yesus pano dikalaena. Pusa' asang liu tau nahingngi. 21 Tahpanasumule Puang Yesus bete' di Kapernaum, ya'mai'ding sule tau mallebo di hao di behing le'bo'.22 Pihsananna suleng mesa tau ang disangaYairus, mesa di alla'na to pangngäto' yalingdi pa'sambayangang yato di bohto. Tahpanaungngita Puang Yesus, ya' malimuntu'mi panodi olona. 23Malau mase pano naoatee, "OTuang, makorong maho änä'ku ang bahine.

5.24–33 179

Ke la malai, maoo pano anna ungngan annabono'i; dai la mate!" 24 Ya' le'ba'mi Puang Yesussibaha inde ta Yairus. Mai'di liu tau men ndo',sisihpi'-sihpi' kale. 25 Yaling di alla'na aha toe'mesa bahine ang unsa'ding korong mallambi'ang daloloi aha nabolinna yaling di sampuloderua pahiamanna. 26 Puha liung kasi aka-akannanabalu'i nabaya'ing mai'di to pa'pakuli, ampo'dasiang mio bono', tuhtuande' matama koronna,dahi masuhsa liu. 27 Indee bahine si unghingngitoe' aka ang si nababe Puang Yesus. Yaling yato ditängngäna tau kambang mengkasihpi' kasi yatobahine umpendungku'i kebo'na Puang Yesus,28 aka' naoate are' inahanna, "Moi kuan kalekaya'na, ya' bono'mä'tee'." 29Naan si'dangpano yato kaya'na. Ya' bono' siang yato korongang nasa'ding. 30Donetoo nasa'ding siang PuangYesus aha tau ang puha nakalemui yaling dikakuasaanna. Kasaile-ileng pano yato di taumai'di, anna mekutanai, naoatee, "Menna angmangngan kaya'ku?" 31 Sika naoante yato angmen ndo', "Ungngita siang Dio, Tuang, mai'diliu tau ang mangkulimboio. Pake umpekutanabuking Dio, menna ang mangngan o?" 32Ampo'kasaile-ile leleng siang Puang Yesus umpeängyato tau ang mangngan . 33 Yato bahinenainsang nei' aka ang menge dahi di kalaena.Ya' sikalalla'mi mahea', le'ba' malimuntu' pano

5.34–42 180

di olona. Bilang natula' pole' aka ang nababelangngena'. 34 Ya' naoamintee, "O änä'ku,napabono'o kapampetahpa'ammu. Paela'i,mahasante' inahammu le'ba' aka' bono' liumo."35Mengeke' ma'kara Puang Yesus, suleirangsangngaka-sangngaka tau luhaomai di dasanna taYairus, anna ungngoainte pongkahana, "Matengänä'mu, Tuang! Damong unsaha-saha indetuangkuhu." 36Ampo' datomande' napehingngiiPuang Yesus. Supung ungngoaintee ta Yairus,"Daa ummahea', ampo' diare' pamatohoikapampetahpa'ammu!" 37 Ya' le'ba'mi PuangYesus pano, ampo' dai umpabei tau senga'mempola, supung ta Petrus, ta Yakobus anna taYohanes arinna. 38 Tahpana sika lambi' pano didasanna ta Yairus, nahingnging pihsa' bongnga'tau sibaha to dumuseng, sika killa. 39 Ya' tamanganna naoainte, "Akana bongnga'rakoa' diodumuseng? Aka' inde änä' daete' mate, ahanakaleete' hahe." 40Ampo' sika napetaha-tahaisupu. Nasuo asammi sika mao tama di aneang.Supung to baha'na anna yato pahsikolana tallutama sibaha yato di tambinna to mate. 41 Ya'natokeing teyyena Puang Yesus anna naoainteeyaling di basana, " Talita kum!" Bahtuanna: "OAi', kalehamo!" 42 Ya' kaleha siang di hoi' maianna tahpa mellaoi. (Inde änä' sampulo deruangpahiamanna). Ingkänna tau ang mangngita yato

5.43–6.6 181

kadahiang pihsa' pusa' liu. 43Ampo' dai napabeiPuang Yesus sika napetula'ing pano di tau senga'.Mane naoaite Puang Yesus, "Pakandeia' indeänä'!"

6 1Mengkalaong Puang Yesus sibahapahsikolana sumule pano di bohtona,

dianto Bohto Nazaret. 2 Tahpana allokatohhoang napahandu'mi mampakuhu yaling dipa'sambayangang. Ingkänna ang manghingngisika pusa' liu naoatee, "Umbanne' napangngalaikamanähängang? Aka' tainsang siang indetau: dianto tukang kayu, änä'na Maria annakakana ta Yakobus, ta Yusuf, ta Yudas annata Simon. Aha toe' dinne arinna ang bahine.Akanna malae'ne' umpapia ang mepusa'-pusa'?"Ampo' aka' dai tama di ahkalanna yato taumai'di didiona umba noa kakuasaanna PuangYesus, lambi' dai sika napetahpa'. 3 (6:2) 4 Sikanapa'karaing Puang Yesus naoaintee, "Mesanabi moi umba naongei dipakeangka' toi, ampo'supung ke di haoi di bohtona toboe', bahtu'yaling di hapunna toboe' sibaha solasohonnaanna dai dipakeangka'." 5Daine' mala umbabeang mepusa'-pusa' ke di hao toboine' di bohtona;supung unsahpa sangngaka-sangngaka tomakorong anna malai bono'. 6Nakapusa'i PuangYesus aka' sika dai mampetahpa'. Pihsanannale'ba'mi Puang Yesus sibaha pahsikolana

6.7–15 182

ullelengngi bohto-bohto anna mampakuhui.7Untambaing yato pahsikolana sampulo derua,mane napahentai moderua-ruaang sibaha nabeakakuasaang ullaba'i setang. 8Akinna sika le'ba'naoainte dolu, "Dakoa' mala umbaha aka-akayaling di pellaoammu, supung huntung. Moibokung, moi tas, moi doi', datoi mala umbaha.9Malakoa' mesapatu, ampo' dai mala umbahaderua kaya'mu. 10Anna ponna ke lambi'mokoa'di mesa bohto anna natahimbomokoa' puängdasang, dia lolontoo la ungngongei tohho lambi'umpellei bohto. 11Ampo' ponna ke lambi'mokoa'di mesa bohto anna dakoa' natahimbo topa'bohto, bahtu' dakoa' sika napehingngii,ya' pelleii anna umpentalahpi'ing tampo angmendehke' pano di bih 'mu anna malai mendahipengkakalehaang pano diii. " 12 Sika le'ba'inginde pahsikolana umpepainsangnging kaheba,dianto hupatau pahallu mengkatoba'. 13Annaunghambai mai'di setang yalingmai di tau, sibahaumpabono' to makorong umpake minnä' zaitun.14 Tomaraya Herodes unghingngi kaheba didionapembabena Puang Yesus, aka' kainsangang diumba-umba naongei. Londonang aka' aha tauang mangngoatee, "Yohanes to Pantero' tuhosumule. Dianto anna ahai kakuasaanna umbabeang mepusa'-pusa'." 15Ampo' aha toe' angmangngoatee, "Nabi Eliaetee'." Aha salake' ang

6.16–22 183

mangngoatee, "Nabi senga'etee' ang sinnoanabi ang dolu." 16Nahingnginna yatoo TomarayaHerodes, ma'karang naoatee, "Diantee' indeta Yohanes to Pantero' ang puha kupesuoidileta'i bää'na, ampo' dinoa tuho sumule!"17Aka' aha dolu tula'na inde Yohanes angumpakeaha' hapunna Tomaraya Herodes. Noaindee ang dahi: Tomaraya Herodes ungkabengngita Herodias, bahinena siullu'na. Tahpananahingngi Yohanes, ya' si nakambaho lolomingnaoaintee, "Setonganna untehkaio atohang aka'umpobahineo Herodias ang bahinena siangullu'mu." Ya' keaha'mi yato bahinena Herodespano di Yohanes, napadiinahanna lambi' pemalanapatei. Ampo' dai mala aka' nadakai TomarayaHerodes aka' nainsang naoatee, "Inde Yohanes tomaroho inahanna." Dianto anna mahea'i lambi'ditahungkung annamalai nadakai. Ponnama'tula'ta Yohanes nakärä'i napehingngii TomarayaHerodes moinnakatoo dai nainsang asangbahtuanna. Ampo' aka' kaha-kahanna bahinenadianto anna ditahungkummi. 18 (6:17) 19 (6:17)20 (6:17) 21 Tahpana masae-sae ma'rame-ramedi allo kadahianna Tomaraya Herodes, umbahaiingkänna to kepangka' anna ang diangka' ihsibohto luhao mai di ingkänna bohto di Galilea.22Donetoo aha mesa änä' bahine, änä'na taHerodias, sumayo. Yato sayona nakärä'i liu lambi'

6.23–30 184

umpamasannang Tomaraya Herodes sibahato sulena. Puhanna yatoo ma'danding sitondamopinda naoatee, "Aka ang umpemala, palautomande'i, kubearangko! Moi sambaheannakatomarayaangku kubea tukangko!" 23 (6:22)24 Sohong yato änä' bahine do naoaminte indona,"Aka ang la mapia kupalau?" Na mba'mi indona,naoatee, "Palaui anna naleta'ingko bää'naYohanes to Pantero'!" 25 Sumuleng yato änä'bahine pano di tomaraya anna malaui naoatee,"Bea siamä' dinoa bää'na Yohanes to Pantero'.Padihoi'ingkä' di baki'!" 26Nahingnginna yatootomaraya, masuhsa liu nasa'ding, ampo' daimala tala nabea, aka' sala' puha mopinda annala masili di hao di olona to sulena. 27 Tahpaunsuo siang mesa änä' buana naoaintee, "Laooleta'ingkä' bää'na Yohanes to Pantero'!" Ya'le'ba'mi pano di pantahungkungang annatahpa napeleta'i bää'na. 28Mane sulei nabaha,napanaungngi di baki' anna nabeai panoyato di änä' bahine. Pihsananna inde änä'bahine nabea salang pano yato di indona.29Nahingnginna pahsikolana Yohanes yato akaang dahi, sika mao siang do naala bahkena annanaku'bu'i. 30 Pihsananna yato sampulo deruaang nasuo sohong mambaha Kaheba Mapiasumuleng himpung sibaha Puang Yesus. Sikanapainsangnging ingkänna ang nababe anna ang

6.31–37 185

napakuhuing. 31Donetoo mai'di tau sisula'-sula'lambi' Puang Yesus sibaha pahsikolana dakalenghali mande. Lambi' ma'karang Puang Yesuspano di pahsikolana, naoatee, "Maimokoa' talaobete' di ongeang mahulla-hulla aka' dia supula mala diongei ma'lao mesa anna malakoa'mehile sämpäi'." 32Dahi sika maong bete' molopiumpeäng ongeang mahulla-hulla. 33Ampo'naonge mengkalaoi, mai'di tau mangngitaanna mangnginsang ta menna anna umba lanaola. Lambi' sika le'ba' yato tau mai'di donapendolui bete' naola yaho di kalantanang.34 Tahpana tuhung Puang Yesus yaho mai dilopi, tahpa ungngitang yato tau mai'di. Ya'kende'mi pa'kalemu yaling di inahanna panoyato diii, aka' sika sinnoa domba ang dai ahato pangkambi'na. Dianto anna ma'kahupa-hupang pepakuhu napakuhuing. 35 Tahpanamahammong, ma'karang yato pahsikolanaPuang Yesus naoatee, "O Tuang, inde ongeangang taongeia' mahulla-hulla, anna mengengla bengi. 36Dahi ahante' unsuo le'ba'i indopano tau anna malai sika ungngalli andeangpano di sangngaka-sangngaka bohto saohko'ang marungku'." 37Ampo' na mba'mi PuangYesus, naoatee, "Diongnga'tee' mampakande!"Naoante pahsikolana, "Ei! Ampo' la kami' disangala mangngalliing andeang? Sinnoa pa'kahuaang

6.38–47 186

bulanna nasaho mesa tau!" 38MekutanangPuang Yesus pano diii naoatee, "Ahake' neandeammua'? Laokangkoa' itai." Puhanna sikanaita, naoantee, "Ahake' lima ro anna ahatuke'ne' derua bau." 39Nasuong Puang Yesusinde tau mai'di mohko' ma'kulimbo-limboumpoampi' lohpo mamata. 40Aha si limampuloyaling di sangkulimbona, aha si sangngatu'.41 Pihsananna naalang Puang Yesus yato limaro anna derua bau, mane mentongai dai' dilangi' menge siang umpalau behe dai' di PuangAlataala. Puhai yatoo, mane umbika-bikai yatoro sibaha umbose'-bose' bau, mane nabeaipano di pahsikolana nasusaing pano yato di taumai'di. 42 Ingkänna yato tau ang aha donetoomampebohoi asang. 43 Pihsananna nahimpungsalang pahsikolana yato la'binna ang dangnapuha tau. Ya' ke punno salake'ne' sampuloderua baki. 44 Ke diihsa'mi yato muane supuang mangngande, umbai aha limang sa'bu.45 Puhanna yatoo, ya' unsuong pahsikolanaPuang Yesus sika dai' di lopinna anna malaisika mendolung nei' bete' di Betsaida, aka'mengeke'ne' unsuo yato tau mai'di sumuleipano di bohtonaii. 46 Tahpana yatoo sikale'ba'i, ya' dai'mine' Puang Yesus di tanetema'sambayang. 47 Pihsananna yatoo benginganna yato lopinna pahsikolana yalimmi di

6.48–56 187

tängngä le'bo', ampo' yaho loloke'ne' PuangYesus yato di tanete. 48 Tahpana umbai lehangtehte' tallu, naitang sika masuhsa umboselopinna aka' sika natammui pepahi. Ya' tahpale'ba'mi Puang Yesus napellambi'i, mellao yaho dihaho uhai, lambi' sai'di' tala nadolui. 49Naitannamellao yaho di haho uhai, sika ingngi'mi 50 aka'nasanga anitu anna mahea' liu. Ampo' sika tahpanapa'karai Puang Yesus, naoaintee, "Pamahasaia'inahammu! Daummahea'! Kodi'ete' indee."51Mane mendai'i di lopinna, ya' tahpa mahtangsiang yato pepahi. Sika ngke'du' pahsikolana.52Moinnakatoo sika naita pembabena angtanalambi' pihki', sinnoanna umpakande yatotau mai'di, ampo' dake' nainsang liu umba nasulekakuasaanna. 53 Tahpana sika lambi' di tandobete'na le'bo', ya' sika ullambi'mi mesa bohtoang disanga Genesaret, anna sika unsangke'milopinna di behing le'bo'. 54 Sohonna yaling mai dilopi, mai'di tau tahpa ungnginsang yato ang sulenaoate, "Puang Yesus!" 55 Sika madihhi' siangle'ba' pano di ingkänna bohto ang marungku' doungngala to makorong anna nasilembaii sule diolona. 56Diamo naongei, dianto napambahai.Moi di ongeang mahulla-hulla, moi di bohtomahoa', aha toi sule tau umbaha to makorongpano di pasa' anna malau masei ke la malai sika

7.1–7 188

ungngan kaya'na Puang Yesus. Aka' moi behingkaya'na supu naan , ya' tahpa bono' asang.

7 1 Pihsang tempo sangkombongang to Farisianna to pampakuhu ada' angmengkalao yaho

di Yerusalem, sule umpellambi'i Puang Yesus.2 (Si biasa to Yahudi, londonang to Farisi, untuhu'isi'da-si'da ada'na peneneanna. Sinnoanna: Daimande ke dai umbasei dolu teyyena napanoa angsi napanoa peneneanna. Noa tunne' ke sumulengma'pasa' pahallu sika umpamabasei teyyenamane mandei. Anna mai'dike' ang nababe angsi napanoa peneneanna, sinnoanna: umbaseiingkänna poreha hapu ang ma'kahupa-hupa.)Pihsananna yato to sangkombongang ungngitapahsikolana Puang Yesus mande dai umbaseiteyyena situhu' ang si napanoa peneneanna.3 (7:2) 4 (7:2) 5 Lambi' sika ungkutanaing PuangYesus naoatee, "Aka boi inde pahsikolamuanna dai untuhu'i ada'na peneneanta? Aka'mande ampo' dai umbasei dolu teyyena sinnoaang si napanoa peneneanta." 6Nakeaha'ingPuang Yesus, naoaintee, "O to kalasi, tahpa'si'da ang naoa Nabi Yesaya didiomua'. Sinnoaang uki' ang naoatee, 'Ingkänna inde mai tautula'na kale anna dioaitee napamatandeä',ampo' yaling di inahanna nakahaoiä' nei'.7Alla' sika napenombaiä' aka' pepakuhu angsika napake dianto pepakuhunna hupatau,

7.8–17 189

tadia pepakuhungku.' " 8Napatahhi'ke' tula'na,naoatee, "Kapahentaanna Puang Alataalaundotaingnga'ne' umpellei anna untuhu'iliukoa' ada' hupatau. Inang manähäng liukoa'umpengkebo'i Kapahentaanna Puang Alataalaanna untuhu'ikoa' pepakuhummu toboua'dio. 9 (7:8) 10Aka' puhamokoa' nabea pahentaMusa, naoatee, 'Pakeangka'koa' to baha'mu.'anna 'Menna la untändoi to baha'na pahallu ladipatei.' 11Ampo' ke ahai ang mangngoatee,'Moinnakato aha aka-akangku, dasiang lakubea to baha'ku aka' la kupopenomba dai'di Puang Alataala ke dako'mi.' 12 Yato tau angmangngoa noa, damong umpabeii la undului tobaha'na. 13Noanto umpakekuna puharakoa'todio disanga ada'na peneneammu andanaBahtakara Dehata. Anna mai'dike' senga'na angnoa si umbabe." 14 Puhanna yatoo untambaibumi tau mai'di, naoaintee, "Pehingngiia'anna malai ungnginsang inde pohapangang:15Dai aha mesa ang di aneang ang napatamadi bätäng kalaena tau ang la mangkärähko'i.Ampo' supung ang sohong yaling mai di kalaenatau ang si mangkärähko'i. 16 [Menna pemalamangnginsang, pamapehingngiingnga'too!"]17 Tahpana inde Puang Yesus umpellei taumai'di anna mentamai di mesa dasang, ya'nakutanaing pahsikolana didiona kalemba'anna

7.18–27 190

yato pohapanganna. 18Na mba'mi Puang Yesus,naoatee, "O', datuke'a' dio umpähäng? Darakaa'dio ungnginsang? Aka' ingkänna andeang angmentama di kalae dai mangngola di inaha lambi'mekärähko'i, ampo' mangngola di kompengmane dipasohongngi." (Dianto anna naoaitePuang Yesus: ingkänna andeang mala diande.)19 (7:18) 20Naoa sala bunte Puang Yesus, "Akaang napasohong tau dianto ang mekärähko'i.21Aka' mengkalao yaling di inahanna tau sohongpihki' karake, sinnoanna: samangkamahoinna,maboko, papateang, 22 ungngindä'-indä'pa'bannetauang, mantahongkongngi, pakahiri',ma'bulitu', ma'pihki' tahuhu, ma'sinuhung,untändä' tahuhu tau senga', ungngangka'-angka'kalaena, makahha' bää'. 23 Ingkänna indekakarakeang sohong yaling mai di inaha, diantoang ungkärähko'i tau." 24 Pihsananna PuangYesus mao naung di Bohto Tirus. Mentamangdi mesa dasang, dai naaku ke la ahai tau angmangnginsang kasuleanna. Ampo' dasiang malanabuni. 25Aha mesa bahine unghingngi kahebadidiona kasuleanna Puang Yesus, tahpa sulemalimuntu' di bih 'na aka' aha mesa änä'naang napentamai setang. 26 Inde bahine tadiato Yahudi ampo' to Siria-Penisia. Mengkamala'pano di Puang Yesus naoatee, "Kalemuiä'laba'ingkä' setang yaling mai di änä'ku." 27Menge

7.28–34 191

ma'kara didiona to Yahudi ang sihapang 'änä''anna ang tadia to Yahudi ang sihapang 'asu'na mba'mi Puang Yesus, naoatee, "Pabeine'dolu napebohoi änä'. Aka' dai sihatang andeangang inang dipatoka toboinne' änä' la dibeapano di asu." 28Ampo' na mba' yato bahine,naoatee, "Tahpa', Puang, ampo' moi yato asuang di hoi' meja mala ungngande tahu'bi'ang nanaho änä'." 29Ma'karang Puang Yesus,naoatee, "Aka' pen mba'mu ang mapia situhu'kapampetahpa'ammu, dahi malamote' mao aka'malainne' yato setang yaling mai di änä'mu."30Maong yato bahine pano di dasanna. Lambi'pano, ullambi'mi yato änä'na ma'behe'-behe'yaho di pa ndoangmasannang, aka'malaing yatosetang. 31 Tahpana Puang Yesus umpellei bohtoTirus, naola pano di Sidon, mane tahhi'i naungdi Le'bo' Galilea. Naola bete' di Sampulo Bohto.32Di hao yato di bohto, suleng tau umposolamesa tau ang binga anna motohomämung supuke ma'karai. Sika malau mase pano di PuangYesus, naoatee, "O Tuang, kalemuiang an i indesolaki' anna bono'i." 33 Ya' napapensähä'miPuang Yesus di hao mai di tau mai'di, maneungngului hängkä'na tama di talinganna yatoto binga. Puhai, ya' men ngkurung, maneuntu'doi lilana yato tau. 34 Puhanna yatoo,ya' mentongang dai' di langi' anna menanaha

7.35–8.6 192

malängkä'i, mane naoaitee yaling di karanna,"Efata!" bahtuanna: "Tibuhkemo!" 35 Tibuhkesi'dang talinganna, pahingnging pole' annamalang maleso pa'karanna. 36 Inde PuangYesus ullahang liung yato ingkänna tau angsika mangngita la natula' leleng pano di tausenga'. Ampo' moi nalahang, tuhtuang siangsika napalele sau tama. 37 Ingkänna tau angmanghingngi pusa' liu anna sika naoaitee, "Uu,ingkännane' ang nababe mepusa'-pusa' liue'! Tobinga mala napopahingngi, anna to tama'karamala napopa'kara mahasa!"

8 1 Tempo yatoo aha bung sule himpungtau mai'di. Dai keandeang, dianto anna

umbahaii pahsikolana Puang Yesus annanaoaintee, 2 "Kukalemui liu inde kasi tau mai'di,aka' tallung allona sibahaä' ampo' dai sikakeandeang. 3Dahi ponna la kusuo sumule lella'manono, ya' umbai la naala pali di tängngälalang, londonang aka' aha bure' ang sulekahao." 4Na mba'mi pahsikolana naoatee, "Ya'umbanne' la dipangngalaiing andeang dinne diongeang mahulla-hulla ang la sihoa dipakandeinginde tau mai'di?" 5Mekutanang Puang Yesus,naoatee, "Sangngakake'a' ro mmu?" Na mba'minaoatee, "Ahake' pitu." 6 Ya' unsuong yatotau mai'di Puang Yesus sika mohko' naung ditampo. Mane ungngalai yato pitu ro anna

8.7–14 193

ma'kuhhu'sumanga'i dai' di Puang Alataala. Puhaiyatoo, ya' umbika-bikang yato ro anna nabeaipano di pahsikolana, mane sika nasusaing panoyato di tau. 7Aha tuke'ne' sangngaka-sangngakabau saohko'. Nakuhhu'sumanga'ing PuangYesus yato bau mane unsuo boi pahsikolana,naoaintee, "Susa toine' indee." 8 Yato tau angmangngande boho asang. Umbai aha uhpa'sa'bu tau mai'dinna. Pihsananna nahimpummiyato pahsikolana la'binna ang dang napuhatau, ya' punno salake' pitu dakang käyyäng.Puhanna yatoo napabeing sumule pano dibohtonaii, 9 (8:8) 10mane dai'i di lopi PuangYesus sibaha pahsikolana, mao bete' di BohtoDalmanuta. 11 Sangngaka-sangngaka to Farisisule umpellambi'i Puang Yesus, siteläng annamalai unghingngi ke ahai tula'na ang dai sihatangla natula'. Sika malau pano ke la malai napaitaimesa tanda ang mepusa'-pusa' anna malaisika nainsang naoatee sule si'daraka yaho maidi Puang Alataala. 12 Lella' umbi'bi' bää'nainde Puang Yesus, na mba'mi naoatee, "Akasuhunna änä' dinoa anna pemalai nasuoä'umbabe tanda ang mepusa'-pusa'? Ampo'kutula'ingkoa' setonganna dai la kuaku sikakubabeing." 13Mane umpelleii yatoii annamendai'i di lopinna, mane le'ba'i lubete'.14Donetoo nakalimpängngi pahsikolana

8.15–23 194

umbaha ro , supung mesa ang nabaha molopi.15Umpa'karaing pahsikolana Puang Yesusnaoatee, "Madakakoa' pano di raginna toFarisi anna raginna Tomaraya Herodes." 16 Sikanapihki'mi aka bahtuanna anna ma'tula' noai,lambi' sipa'kara-kara naoatee, "Aka' umbai daia'kanna' ro tabaha." 17 Tahpana nainsang PuangYesus yato ang sika nasitula'-tula'i, ma'karangnaoatee, "Akana unsitula'-tula'irakoa' dio yatoro ang dai kanna'? Dasiake'a' mala umpähängkakuasaangku? Bahtu' makahha'rakaa' bää'mu?18 Bingarakakoa'too? Butarakakoa'too? Dangkaa'dio ungkalehai naonge umpakandeä' yato limangsa'bu tau, ya' sangngakake'a' baki la'binnaang unghimpung?" Sika na mba'mi, naoatee,"Sampulo deruake' baki." 19 (8:18) 20Mekutanabumi, naoatee, "Anna naonge umpakandeä'yato uhpa' sa'bu tau, ya' sangngakake' la'binnadakang ang unghimpungnga'?" Sika na mba'bumi naoatee, "Pituke' dakang." 21NaoamintePuang Yesus, "Daburakaa' dio ungnginsangkasuleanna kakuasaangku dinoa?" 22 Sikalambi'mi bete' di Bohto Betsaida. Donentoonaposolaing sule mesa tau ang buta. Malaupano di Puang Yesus ke la malai naan annabono'i. 23 Ya' untokeing teyyena yato to butaanna natehtei sohong yaling mai di bohto.Puhai, ya' na ngkuruing matanna anna naan i,

8.24–31 195

mane nakutanaii, naoaintee, "Ahangka malaungngita dinoa?" 24Mennenne'mi inde tau,mane naoaitee, "Io, kuita noa poang kayu sikamellao. Umbai tau." 25Naan bung PuangYesus matanna. Ya' napamalohämmi matannamennenne', bono' siang yato matanna. Ya'tandaang asammi naita. 26Naoamintee, "Laomosumule pano di dasammu, ampo' daumpaleleitama di bohto." 27 Pihsananna Puang Yesussibaha pahsikolana le'ba'mi pano di bohto-bohtoang sirungku' Kaisarea Filipi. Lella' mellaomekutana pano di pahsikolana, naoatee, "Situhu'tula'na tau ang unghingngia', nasanga mennaä'are' indee?" 28 Sika na mba'mi naoatee, "Ahaang mansangao Yohanes to Pantero', ahatoe' ang mansangao Nabi Elia bahtu' mesadi alla'na yato ingkänna nabi ang aha dolu."29 Ya' mekutana sala bumi Puang Yesus panodiii naoatee, "Ampo' ponna dioa', mennaä' Koindee?" Men mba'mi ta Petrus, naoatee, "Dio,Tuang, To Dilan ' la Mepasalama'." 30Nalahangsi'da-si'dang Puang Yesus anna malai dai sikanapepainsangnging pano di tau senga' didionaKalaena. 31 Puhanna yatoo, mampakuhung PuangYesus pano di pahsikolana. Napakaleso liuingdidiona kamateanna, naoatee, "Kodi' Änä' toLino pahalluä' la ungngolai mai'di kamasuhsaanganna dä' natahimbo setobaha'ang, kapala-kapala

8.32–38 196

imang anna to pampakuhu ada' lambi' ladipateiä'. Ampo' yaling di tallu allona la tuhoä'sumule." Nahingnginna yatoo ta Petrus,unghui' siang Puang Yesus pano di behing annanapa'karaii. 32 (8:31) 33Mensaileng Puang Yesuspano di pahsikolana mane ungkeaha'i setang angpemala ungkalambotängngi pengkähängannaPuang Alataala, naoatee, "Palaio done indee,Pongkahana setang! Aka' dao dio umpihki'aka ang napihki' Puang Alataala, supung angnapihki' to lino." 34 Pihsananna untambaingtau mai'di sibaha pahsikolana anna naoaintee,"Tau ang la pemala mampen ndo'iä' pahalluungkalimpängngi pangngelo'na toboe' sibahaumbulle kayu sitambeng, mane napen ndo'iä'.35Aka' menna pemala umpamahendengkatuhoanna, la bilang mateetee'; ampo' mennaang tontong mampetahpa' moi dipatei aka' Kodi'anna Kaheba Mapia, dianto ang la dipasalama'sungnga'na. 36Dai aha suhunna mesa tau anguntahongkongngi lino ke dasiang la salama'sungnga'na. 37Aka' dai aha la mala nabeamesa hupatau ang la napopangngalli tama disuruka. 38Di allo ang la di ngngayo la suleä'Änä' to Lino la sibaha kakuasaanna Ambekuanna la naposolaiä' semalaeka'ang masero.Dinoa tohhokoa' yaling di tängngä-tängngänaänä' dinoa ang dai mampetahpa'. Ampo'

9.1–7 197

moinnakatoo, ke ahai ang mampengkasiliingkä'anna umpengkasili toinne' pepakuhungku,la kupengkasili toing nei' ke donentoo di allokasuleangku.

9 1 Kutula'ingkoa' setonganna yalingnga'inde di alla'-alla'mu dinoa aha sangngaka-

sangngaka tau ang dai la mate, dolunna ungngitaKapahentaanna Puang Alataala ang la sulesitonda kakuasaang." 2 Tahpana unnung allonapuhanna umpainsangngi pahsikolana PuangYesus didiona kamateanna, maong dai' di mesatanete malängkä' umpasähä' kalaena sibahatallu pahsikolana dianto: Petrus, Yakobus annaYohanes. Dai sibaha solana ang senga'. Lambi'dai', sika ungngita Puang Yesus rende hupanna.3 Kaya'na mendahi moballo mabusa ang daiaha nasinnoaing mabusanna di lino. 4 Pihsa'tomande' lemba' Nabi Elia sibaha Nabi Musa.Lella' sipa'kara Puang Yesus, naita yato tallupahsikolana. 5Ma'karang ta Petrus pano diPuang Yesus, naoatee, "O Tuang, masannang liutau dinne. Umbai mahasa ke umpake'de'i taubansuli umpopantangnga' simesa: dio mesa,Nabi Elia mesa anna mesa Nabi Musa." 6 (Indeta Petrus ma'tula' tomande'; dai nainsang akaang la natula' aka' pihsa' sika mahea' anna pusa'liu.) 7 Pihsananna tuhummi yaho mai salehu'unsapu'ii. Ya' kahingngiammi kamaha yato yaling

9.8–14 198

mai di salehu' naoatee, "Dianto inde Änä'kuang kupakamaya. Pehingngiia' tula'na." 8 Sikamenenne'-nenne' lelemmi di behinna, ampo' daiaha tau naita, supurang Puang Yesus. 9 Temponasika tuhungngi yaho mai di tanete, napa'karaingPuang Yesus, naoaintee, "Daa umpetula'sängkäingnga' pano di tau senga' yato aka angpuha ungngitaa' ke dakä' dipatuho sumule Kodi',inde Änä' to Lino, di hoi' mai di kamateang."10 Inde to tallu napehingngii yato pahentana, dainatula', ampo' supung di kalaena ang nasitula'-tula'i aka bahtuanna: Änä' to Lino dipatuhosumule. 11Mane sika ungkutanaii Puang Yesusnaoatee, "Akana naoaite to pampakuhu ada','Nabi Elia pahallu nei' la mendolu sule andanaTo Dilan ' la Mepasalama''?" 12Men mba'miPuang Yesus naoatee, "Io, inang tahpa' la suleang sinnoa Nabi Elia anna umpasadiai ingkännasiamo, ampo' umbane' noa ang uki' yalingdi Suha' Masero, dianto: pahallu Kodi' indeÄnä' to Lino la ungngolai kamasuhsaang annanapakauho-uho hupatau? 13Anna kutula'ingkoa',setonganna haling sule yato ang sinnoa NabiElia, ampo' yato hupatau sika membabe panosituhu' pampemalanna. Dianto ang sinnoa akaang puha uki' yaling di Suha' Masero didionakalaena." 14 Tahpana Puang Yesus anna yatotallu pahsikolana silambi'mi sumule pahsikolana

9.15–21 199

ang senga', sika ungngitang mai'di tau di hao.Sangngaka-sangngaka to pampakuhu ada'Yahudi menge si mba'- mba' unsiala-alaitula'na sibaha yato pahsikolana Puang Yesus.15Ungngitanna Puang Yesus sule, sika pusa'mi,mane le'ba'i sika lumpa' natammui. 16 Sikanakutanaing Puang Yesus, naoatee, "Aka angunsi mba'- mba'i sibaha to pampakuhu ada'?"17 Ya' ahang mesa tau men mba', naoatee,"O Tuang, umposolaä' änä'ku sule. Dai malama'kara aka' napentamai setang. 18 Ponnanakasulei bumi, si umpembänsä'-bänsä'ingkalaena naung di tampo, si membuha uhalenadi suana, si umpasikiki' isinna anna si mato'do'kalaena. Puhang kupalau pano di pahsikolamuunghambai yato setang ampo' dai sika malanaalai." 19 Ya' sika naoaminte Puang Yesus,"Tehtereremokoa' dio indee! Umbarea'dio naola kapampetahpa'ammua'? Akanasähsä' lalangkoa'? La sangngakake' masaenatohhoä'a' yaling di alla'-alla'mu anna sa'bara'ungngoloikoa'? Bahai ne mai änä'!" 20 Ya' sikanaposolaming. Tahpana ungngita Puang Yesusyato setang, ya' mato'do' siang yato kalaenaänä', lambi' loe naung di tampo, membuhasuana. 21Mekutanang Puang Yesus pano diambena yato änä', naoatee, "Masaengka inde sinoa?" Na mba'mi ambena inde änä', naoatee,

9.22–30 200

"Mengkalaoke' saohko'. 22 Si pemmai'ding lanapatei inde setang, si manaho tama di api,bahtu' naung di uhai. Ke malai umbela Tuang, ya'kalemuiang kasi!" 23 Ya' na mba'mi Puang Yesus,naoatee, "Aka ungngoa? Kemalai kubela? Dai ahatala mala, ahsala' mampetahpa'i tau!" 24 Tahpamekohang yato ambena änä', naoatee, "O Puang,mampetahpa'ä' ampo' dake' kanna'. Kalemuiä'anna kehängngängngi kapampetahpa'angku!"25 Tahpana naita Puang Yesus tuhtuang mai'disule tau mokalipumpung, ya' ungkarahta'mi yatosetang, naoaintee, "Setang ang mampabingaanna ang mampatomaho, palaio yaling mai donedi änä'! Daunsumule bou tama!" 26 Yato setangmekoha, mane umpasikalalla'i kalaena yatoänä'. Puhai, ya' malaing yaling mai di kalaena.Indee änä', noa liung ang mate, lambi' mai'ditau mangngoatee, "Mateng!" 27Ampo' natokeiteyyena Puang Yesus, mane napakalehai. Ya'kalehang yato änä', malang ke'de' kalaena aka'bono' liung. 28 Tahpana di hao di dasang indePuang Yesus, suleng pahsikolana nakutanai,naoatee, "Akana darangkang mala unghambaiyato setang yaling mai di kalaena tau?"29Na mba'mi Puang Yesus, naoatee, "Setangang noa indoo dai mala sadilaba'inna, supung kedisambayangngii mane malai." 30MengkalaongPuang Yesus sibaha pahsikolana umpatahhi'

9.31–37 201

lalanna lupano di Galilea. Dai naaku ke la ahaimangnginsang ongeanna dinoa 31 aka' supungpahsikolana ang la napakuhu. Umpa'karaingpahsikolana, naoatee, "Kodi', inde Änä' to Lino,la dibehoä' pano di kakuasaanna to lino annasika la napateiä', ampo' tallu allona puhangkumate la tuhoä' sumule." 32 Inde pahsikolana daisika umpähäng yato ang natula' Puang Yesus,ampo' malaya' sika napekutanaing umba noayato bahtuanna. 33 Lambi'mi Puang Yesus sibahapahsikolana pano di Kapernaum. Tahpana yalingdi dasang ang si naongei, mekutana Puang Yesuspano di pahsikolana, naoatee, "Aka yato angunsitula'-tula'ia' langngena' di tängngä lalang?"34Ampo' sika mahtang supu aka' yato ang sikanatula' di langngena' dianto unsiba'di-ba'diididiona menna ang handang dipakeangka'yaling di alla'naii. 35Mane mohko'i PuangYesus, umbahai pahsikolana anna naoaintee,"Ponna aha tau ang pemala dipakeangka',pahallu mendihoi'ang anna ungkalemui ingkännasolana." 36 Pihsananna ungngalang mesa änä'saohko' inde Puang Yesus anna napake'de'itama di alla'-alla'naii, mane naahingngi lella'ma'kara, naoatee, 37 "Menna ang untammuimanahpa mesa tau aka' napetahpa'ä', angdiangka' dihoi'ang sinnoa inde änä' saohko',dianto ang mantammui manahpaä'. Anna menna

9.38–45 202

ang mantammui manahpaä', tadia Kodi' supu angnatammui manahpa, ampo' Puang Alataalaetee'ang mansuoä'." 38Ma'karang ta Yohanes panodi Puang Yesus, naoatee, "O Tuang, aha kiitamesa tau unghambai setang yaling di sangammu,ya' kisängkäing aka' kiinsang tadia solata angmen ndo' di Dio." 39Ampo' na mba' PuangYesus, naoatee, "Daunsängkäiia'. Aka' daete'aha mesa tau ang umbabe ang mepusa'-pusa'umpake sangangku, la tahpa umpatahuhusangangku. 40Menna ang la daingkea' mambali,dianto solata. 41 Kutula'ingkoa' setongannaponna aha tau hapanganna mampaenu'koa',moi poro nabeang supu santangki' uhai kula'kalena aka' dioa' to pen ndo'ku, ya' ahaete'yato saho pembabena. 42Ampo' menna-mennaang umpasähsä' lalang moi poro mesa di alla'nainde mai änä' ang mampetahpa'mi di Kodi',dotanne' yato tau ang noa ditoke' batu käyyängpano di bahokona mane dilimmi'i tama di le'bo'.43 Ponna yato sambali teyyemu mandosaio,ya' dotante' umbose'i. Dotainne' tamao dikatuhoang sapano-panona dai keteyye sambaliandana la keteyye sibalio ampo' la napatamao diapi nahaka ang dai aha pi'dena. 44 [ang naongeiyaling ingkänna illi'-illi' bobosi ang aha lolo sibahaapi ang dai mala pi'de lambi' sapano-panona.]45Noa tunne' ponna yato sambali bih 'mu la

9.46–10.2 203

mandosaio, dotai tunne' umbose'i. Dotanne'tamao di katuhoang sapano-panona hehpä'andana la kebih ' sibalio ampo' la napatamaodi api nahaka, 46 [ang naongei yaling ingkännailli'-illi' bobosi ang aha lolo sibaha api ang daimala pi'de lambi' sapano-panona.] 47Annaponna matammu ang mampadahi madosao, ya'dotanne' ungkahohe'i. Dotainne' tuhoo sibahaPuang Alataala dai kemata sambali andanala kemata sibalio ampo' la napatamao di apinahaka, 48 ang naongei yaling 'ingkänna illi'-illi'bobosi ang aha lolo sibaha api ang dai malapi'de lambi' sapano-panona.' 49 Ingkänna indeemapahhi' asang la di ndo', ampo' ingkänna angpemala man ndo'ä', pahallu dipamasero sinnoabale ang disiai, ungngolai kamasuhsaang sinnoabahsi ang napamakähhäng api. 50 Sinnoannasia la umpamäsing lolo ingkänna andeang,ampo' ponna ke dang mäsing, ya' dai la kekuna.Noa tumokoa' dio, pahallukoa' kekuna noa sia.Pahallukoa' tohho sikalemu-lemui mesa annamesa."

10 1 Pihsananna Puang Yesus sibahapahsikolana umpelleing Galilea, sika

la lusau di Yudea anna la lubete' di Salu UhaiYordan. Nalebo bung sule tau mai'di lambi'napakuhu bou Puang Yesus. 2 Sule tunne'sangngaka-sangngaka to Farisi unsändä'i Puang

10.3–13 204

Yesus yaling di pekutananna, naoatee, "Situhu'atohang ada'ta, la malaraka mesa muane un bebahinena?" 3Na mba'mi Puang Yesus naoatee,"Aka' akakae' ang napahentaingkoa' NabiMusa?" 4 Sika na mba'mi naoatee, "NapabeiNabi Musa mesa muane la un be bahinena keahai suha' kasi beang." 5Naoa salante PuangYesus, "Nasuhung nauki'ingkoa' Nabi Musapahenta ang noa, aka' inang makahha' bää'koa'.6Aka' naonge pampahandu'annai lino, naongeuntampa hupatau Puang Alataala, uki' naoatee,'Puang Alataala umpapia muane anna bahine.7Dianto suhunna anna mesa muane la umpelleiito baha'na anna sikolungngi bahinena 8 lambi'la mesang sibaha.' La noanto yatoii dang laderua, ampo' la mesang situhu' pangngitannaPuang Alataala. 9Dianto anna yato aka angpuhang napamesa Puang Alataala dai malala napasisähä' hupatau." 10 Tahpana lambi'tama di mesa dasang, mekutanang pahsikolanadidiona yato langngena' kasi beang. 11 Sikanaoaminte Puang Yesus, "Menna-menna un bebahinena, mane ungkabengngii bahine senga',inang ungngindä'-indä' pa'bannetauang. 12Annanoa tunne' menna-menna un be muanenamane kabeng salai pano di muane senga' inangungngindä'-indä' pa'bannetauang." 13 Pihsangtempo aha tau umbaha sangngaka-sangngaka

10.14–19 205

änä'-änä' pano di Puang Yesus anna malainasahpa anna nabehe. Ampo' yato pahsikolanaungkeaha'i yato tau ang umbaha änä'. 14 Tahpananaita Puang Yesus, ya' keaha'mi pano dipahsikolana naoatee, "Pabeiia' ne ma ng änä',daa ungkalapaii ke pemalai di hao mai di oloku,aka' tau ang noanto inde mai ang ungngalataha yaling di Kapahentaanna Puang Alataala.15 Kutula'ingkoa' setonganna menna-menna angdai untammui manahpa Puang Alataala angma'pahenta, sinnoa inde mai änä' saohko', ya'inang daete'ne' la mendahi petauanna PuangAlataala yaling di kapahentaanna." 16 Puhannama'kara tahpa ungkalihpi'i yato sangngakaänä'-änä' lella' nabehe. 17Naonge la mengkalaoiPuang Yesus umpatahhi' pellaoanna, sulengmesa tau mampellambi'i menanda-nanda.Mengkamala' di olona Puang Yesus annamekutanai, naoatee, "O Tuang, To mapia inaha,aka ang pahallu la kubabe anna malaä' ullambi'katuhoang sapano-panona?" 18Na mba'miPuang Yesus, naoatee, "Akana umpemapiaringkä'Kodi'? Daraka dio ungnginsang daete' aha moiporo la mesa tau ang mapia sehalinna PuangAlataala. 19 Tantunte' anna ungnginsangngiingkänna pahentana Puang Alataala, sinnoanna:dai tau mala papateang, dai tau mala ungngindä'-indä' pa'bannetauang, dai tau mala maboko,

10.20–27 206

dai tau mala unsa'bii kalosengang, dai taumala mambulitu', pahallu tau umpakeangka' tobaha'..." 20Na mba'mi yato tau, naoatee, "OTuang, ingkänna nee kutuhu'i asang mengkalaodi mahä 'ku." 21 Ya' nakalemui liung Puang Yesusyato tau naoaintee, "Mesake' ang la pahalluumbabe: Laoo do balu' asangngi ingkännaaka-akammu anna unsusai allinna pano di topemase-mase anna la ullambi'o katomakakaangyaho di suruka. Puhaito umbabe yatoo, ya' maimoanna un ndo'ä'." 22Nahingnginna yato tau umbanoa tula'na Puang Yesus, ya' le'ba'mi sitondamanaho inahanna aka' mai'di liu aka-akanna.23 Pihsananna unnenne'ing pahsikolana PuangYesus anna naoaintee, "Ahana inang mapahhi'si'da-si'da to makaka la tama di KapahentaannaPuang Alataala." 24 Pusa'mi pahsikolana tahpananahingngi tula'na, aka' nasanga maromi'ne'to makaka la mentama di suruka. Ya' ma'karasala bumi Puang Yesus, naoatee, "Oa' änä'ku,inang la mapahhi' to makaka mendahi topen ndo'na Puang Alataala. 25Maromi' puhane'onta mangngola lohso' pedai' andana la tomakaka un ndo' Kapahentaanna Puang Alataala,lambi' tama di suruka." 26 Sika tuhtuang pusa'inde pahsikolana anna sipa'kara-karai, naoatee,"Ponna ke noae' yatoo, ya' menna sakalinne'ang la mala dipasalama'?" 27Na mba'mi Puang

10.28–33 207

Yesus, naoatee, "Ponna kakuasaanna hupatauinang daete' aha ang la dipasalama', ampo'ponna kakuasaanna Puang Alataala malaete'nei'. Aka' ingkänna aka-aka mala asangngete'ne'nababe Puang Alataala." 28Ma'karang ta Petruspano di Puang Yesus, naoatee, "Kami' indeeumpellei asangngang ingkänna aka-akangki'anna ki ndo'o. 29Na mba' Puang Yesus,naoatee, "Kutula'ingkoa' setonganna tauang umpellei dasanna, ullu'na, to baha'na,änä'na, bahtu' tampona aka' na ndo'ä' annaumpepainsangnging Kaheba Mapia, 30 diantoang la untahimbo ma'luhpi'-luhpi' yaling inde dilino bala'na yato aka-akanna ang puha napellei,ampo' pahallu toe' ungngolai kamasuhsaang.Anna la tuho masannang lambi' sapano-panona.31Ampo' mai'di tau ang dipakeangka' dinoa, ladipadihoi'ang ke dako'mi; anna noa toi, mai'ditau ang dipadihoi'ang dinoa, la dipakeangka'ke dako'mi." 32Naonge lella'i mellao PuangYesus sibaha to pen ndo'na ludai' di Yerusalem,yato pahsikolana ang di kebo'na sika pusa',anna noa tunne' yato to pen ndo'na ang dihundi sika mahea'. Mane umbahai sala boipahsikolana Puang Yesus anna naoaintee,33 "Dinoa la dai'ingkea' di Yerusalem anna lalambi'mi tempona Kodi', inde Änä' to Lino, ladibehoä' pano di kapala-kapala imang anna to

10.34–41 208

pampakuhu ada' anna la sika natahungkungmateä'. Puhai yatoo, la dibehoä' pano di tau angdai ungnginsang Puang Alataala 34 anna malainapakauho-uhoä' anna nasi ngkuru-kuruiä',mane sika nadahha tuhoä' anna sika napateiä',ampo' la tuhoä' sumule di allo katallunna.35 Suleng ta Yakobus anna ta Yohanes, änä'naZebedeus umpendungku'i Puang Yesus annanaoaintee, "O Tuang, kipalau ke la malaiumbeaang aka ang la kipahallu." 36NakutanaingPuang Yesus, naoaintee, "Aka ang umpemalala kubabeingkoa'?" 37 Sika naoantee, "Kipalauke la malai, ponna ke ma'pahentamo yalingdi katomarayaammu, la umpaohko'ang diongeang pa'pahentaammu, mesa di tandokuanammu anna mesa di tando kaihimmu."38Ampo' na mba' Puang Yesus, naoatee, "Daia'ungnginsang aka ang menge umpalau. Launtuaraka la ungngolai kamasuhsaang lambi'mate, sinnoa ang la pahallu kuolai?" 39 Sikamen mba'mi, naoatee, "Io, kitua kiolai." Naoabuminte Puang Yesus, "Inang la ungngolaikamasuhsaang lambi' mate, sinnoa ang la kuolai,40 ampo' didionane' menna ang la mohko' dihao di tando kuanangku anna tando kaihingkutadiaete'ne' Kodi' ang mampama'tantu, ampo'Ambekuete'ne' mampama'tantu pano di si mesa-mesa tau ang la sihatang nabea." 41Nahingnginna

10.42–49 209

yato sampulo pahsikolana ang senga', ya' tahpasika keaha'mi pano di Yakobus anna Yohanes.42Ampo' sika natambai asang Puang Yesusanna naoaintee, "Ungnginsammia' umba noa topa'pahenta yaling inde di linoma'pahenta sitondakamakahha'anna, anna ingkänna to kepangka'umpalao kakuasaanna sitonda kamasahhu'angpano di petauanna. 43Ampo' daia' dio malanoa yaling di alla'-alla'mu. Menna ang pemalamendahi ang handang keangka' yaling dialla'mua' pahallu mendahi to pantahiainnasolana, 44 anna menna-menna ang pemalamendahi tau ang handang dipa'käyyängngipahallu mendahi sabua'mu. 45Aka' Kodi' indeÄnä' to Lino sule mentama inde di lino, dä'la ditahiai, ampo' suleä' la mantahiai anna laumbehoä' sungnga'ku unsulängngi hupatau.46 Tahpana sika ungngolai Yerikho, ya' ullambi'mimesa to buta ang menge kapalau-lau doi' dibehing lalang. Disanga ta Bar meus aka' änä'nata Timeus. 47Nahingnginna naoate, 'Ang liudianto Puang Yesus to Nazaret,' ya' metambangnaoatee, "O Puang Yesus, Peänä'anna TomarayaDaud, kalemuiä' kasi!" 48 Ya' sika nasängkäingyato tau mai'di, ampo' tuhtuang supu mekohanapekäyyängngi naoatee, "O Peänä'anna Daud,kalemuiä' kasi!" 49 Ya' tohhong Puang Yesus,mane naoaitee, "Tambaii mai." Sika natambaing,

10.50–11.6 210

naoaintee, "Kehongko' liuo! Laomo pano aka'natambaimo Puang Yesus." 50 Inde to buta tahpaumpen beming kumbänna anna malai madihhi'mellao. Ya' ke'de'mi mane menandai pano diolona. 51 Ya' nakutanaing naoaintee, "Aka angumpemala kubabeingko?" Men mba'mi yatoto buta, naoatee, "Pemalaä' paita, Tuang."52Naoamintee, "Laomo. Aka' umpetahpa'ä', ya'malamote' bono'." Donetoo bono' siang yatoto buta anna malang paita. Puhai, ya' un ndo'iPuang Yesus ungngola lalang.

11 1 Tahpana la lambi'mi Puang Yesusanna pahsikolana dai' di Bohto Be age

anna Betania yaho di Tanete Zaitun sidungku'Yerusalem, ya' unsuong derua pahsikolanamendolu, 2 naoaintee, "Pendolumokoa' dai' indodi bohto ang landa'. Ke lambi'mokoa' dai', ya'la ungngitakoa' mesa änä' keledai ang sangke'ang dake' aha napensakei tau. Buhkeii annaunghendengngingkä' yaho mai. 3Anna ponnaaha ang mangkutanaikoa', naoatee, 'Aka boianna umbahaia'?' oaintee, 'Napahallu Puang,ampo' la baha' napasule siantee'.' " 4 Lambi'nadai', sika ullambi'mi mesa keledai sangke' diolo baba dasang di behing lalang. Ya' tahpasika nabuhkeing. 5Aha sangngaka-sangngakatau ang ke'de' yaho mekutana, naoatee, "E,akana ullahpa'ia' ne keledai?" 6 Sika na mba'mi

11.7–13 211

naoatee, "Napahallu Puang, ampo' la nabahasiang are' sumule." Sika napabeing nabaha.7 Tahpana lambi' naung di Puang Yesus, sikaungngalai kaya'naii sallapi' anna naampi'ing yatokeledai, mane nasakeii Puang Yesus. 8 Tandanaumpakäyyäng Puang Yesus, donetoo mai'di tauungngalai kaya'na sallapi' anna naampa'i naungdi lalang. Aha toe' ang ungngampa' palapamahä ' di tängngä lalang ang nabaha di haomai di bela'. 9 Ingkänna tau ang mangngita sikakoha, naoatee, "Pudii sanganna Puang Alataala!La dibehe Inde ang nasuo Puang Alataala sule!10Dibehe Kapahentaanna Puang Alataala angla sule, dianto kapahentaanna Peänä'annaTomaraya Daud! Tapudii sanganna PuangAlataala, Dehata ang Handang Malängkä'!"11 Lambi'na dai' di Yerusalem, mentamangPuang Yesus di tähämpä' Dasang Ada'na PuangAlataala anna kanenne'-nenne'i yaling sämpäi'.Ampo' aka' la benging, ya' tahpa sumuleng le'ba'naung di Bohto Betania sibaha yato sampuloderua pahsikolana. 12Marondonnai yatoo,umpelleinna Betania sika ludai' di Yerusalem,manonong Puang Yesus. 13Aha mesa poang araang naita kahao mahombo lala'na. Nalumbangpano anna naitai umbato ke ahai boana, ampo'lambi'na pano dai aha nalambi' aka-aka, supunglala'na, aka' inang tadiake' tempona la keboa.

11.14–20 212

14Ma'karang Puang Yesus pano yato di poangkayu, naoatee, "Inang damo aha la keboa lambi'sapano-panona." Nahingngi toe' pahsikolana.15 Pihsananna sika lambi'mi dai' di Yerusalem,mentama bumi di Dasang Ada'na Puang Alataala.Nahambaing Puang Yesus ingkänna tau angma'balu' di hao di tähämpä' Dasang Ada'naPuang Alataala. Anna umpen being yato mejanato pansambe doi'. Noa tunne' bangkunna yato topa'balu' dangang-dangang napen being 16 annadai umpabei yato ingkänna tau la umbaha aka-akanna mangngola di tähämpä' Dasang Ada'naPuang Alataala. 17 Puhaitoo, sika nasängkäingPuang Yesus, naoatee, "Aha uki' yaling di Suha'Masero ang naoatee 'Dasangku la disangaidasang ang la naongei tau ma'sambayang angsule di hao mai di ingkänna bohto.' Ampo'umpadahirea' dio pembunianna to boko ."18 Kapala-kapala imang anna to pampakuhu ada'unghingngi didiona aka ang dahi. Dianto annasika umpeängngi lalang anna malai umpateiPuang Yesus, aka' ma'kasuehe ungngita yato tautuhtuang umpehingngii pepakuhunna PuangYesus. 19Mahammona yatoo, inde Puang Yesussibaha pahsikolana le'ba'mi naung sumule diBetania. 20Marondonnai di mebengngi' sikasumule bung ludai' di Yerusalem. Lella' mellaosika ungngitang yato poang ara mabangi lambi'

11.21–29 213

naung di uhaka'na. 21Nakalehaing ta Petrusyato aka ang puha nahingngi di pehengi lambi'ungngoaintee Puang Yesus, "O Tuang, itare indohipe poang ara ang puha untändoi: hehämmi!"22Naoante Puang Yesus, "Petahpa'ia' dai' diPuang Alataala! 23 Kutula'ingkoa' setongannaponna ma'sambayangkoa' anna malau,petahpa'itoo puhamokoa' nabea Puang Alataalayato ang umpalau. Hapanganna ke ahai tau angumpa'karai tanete naoatee, 'Tiängkä'o tama dile'bo',' ya' inang la dahi noa yatoo, ahsala' daima'derua inaha ampo' la napetahpa' si'da akaang puha naoa. 24 (11:23) 25Anna ponna kema'sambayangkoa' ampo' dasiang masannanginahammu pano di tau senga', ya' ampungngiidolu mane malai naampungngi toukoa' dioAmbemu ang yaho di suruka. 26 [Anna noa toiponna dao mangngampungngi, ya' datoete'ne' lanaampungngi Ambemu ang yaho di suruka yatokasalaammu.] 27 Sika lambi'mi dai' di Yerusalem.Tahpana yaho, ma'lao-laong Puang Yesus tama ditähämpä' Dasang Ada'na Puang Alataala. Sulengnapellambi'i kapala-kapala imang, to pampakuhuada' anna setobaha'ang. 28 Sika mekutanang,naoatee, "Umba nakasulei ne kakuasaammuanna malao unghambai to pa'bulele yalingmai di Dasang Ada' di pehengi? Anna mennaang mampopa'kuasao?" 29Men mba'mi

11.30–12.1 214

Puang Yesus pano diii naoaintee, "Aha toukomesa pekutanangku ma ng di dioa'. Ponnamala tahpa'a' pen mba'mu, mane ku mba'ipekutanammua' didiona menna ang mambeaä'kakuasaang umbabe ingkänna yatoo. 30Noainde pekutanangku: Menna umbea kakuasaangpano di Yohanes to Pantero': Dehataraka,hupatauraka?" 31 Ingkänna yato kapala imanganna setobaha'ang situla'-tula' anna naoaitee,"Ponna taoaa'te, 'Dehata mambea kakuasaang,'ya' la naoamingkea'totee, 'Ponna noa, ya' akanadaia' ungngaku umpetahpa'?' 32Ampo' dabure'huhu la dioate, 'Sule di kakuasaanna hupatau.'" (Aka' sika mahea' la nakeaha'i tau mai'di,aka' ingkänna tau ungngangka' Yohanes mesanabi.) 33Dahi sika men mba'mi pano di PuangYesus naoatee, "Dai kiinsang ki mba'." Sikanaoaminte Puang Yesus, "Ponna noa, ya' datoetoKo kutula'ingkoa' didiona umba nakasuleikakuasaangku anna malaä' membabe noa."

12 1Napahandu'mi Puang Yesus ma'tula'umpake pohapangang pano di kapala-

kapala imang, to pampakuhu ada' Yahudi annasetobaha'ang. Naoatee, "Aha mesa tau angumpapia bela' angkoro'. Nahala lipu', napapiaingbombeng ang la napampihsä'i angkoro'anna umpake'de' pa'hondaang malängkä'.Puhaitoo napopetesammi yato bela'na pano di

12.2–9 215

sangngaka-sangngaka to pantesang, mane le'ba'ipano di bohto senga'. 2 "Tahpana lambi' tempopantuhangang, yato puäng bela' unsuo mesasabua'na pano di to pantesang la ungngala boapinamulanna ang mendahi katahaanna. 3Ampo'sika nasahka anna nasibamba-bambaii supu annanasuoi sumule tomande', dai aha aka nabaha.4 Pihsananna yato puäng bela' unsuo bumisabua'na ang senga'. Lambi'na pano nabambabumi yato to pantesang lambi' pehaha bää'na,mane napakasili-silii anna nahambaii yaling mai.5 Yato puäng bela' unsuo bumi sabua'na angsenga'. Indee sika napatei. Tontong napanoa: ahaang sika nabamba, aha ang sika napatei. 6Dahidinoa mesarang supu tohho, diantoo änä'na angnapakamaya. Lambi' unsuo änä'na pano di topantesang aka' napihki', naoatee, 'Umbato ke sikanakalaya'i nei'.' 7Ampo' tahpana sika ungngitayato änä' to pantesang, ya' sioa-oamintee,'Diangnga'to indo ang la umpuängang inde bela'ke mateng ambena. Dahi tapateiia' anna malaikita'a' umpuängang inde bela'.' 8Nasahka indeänä' mane napateii anna bahkena napen beingyaling mai di huäng bela'." 9MekutanangPuang Yesus, naoatee, "Dahi dinoa, akang lanababe yato puäng bela' pano di to pantesang?Tantunte' anna la panoi di bela'na anna umpateiasangngi yato ingkänna to pantesanna, mane

12.10–15 216

napapetesang salai yato bela'na pano di tausenga'. 10Darakate' puha umbata ang yaling maidi Suha' Masero didioku naoatee, 'Batu ang puhana bei tukang, setonganna mendahi batu anghandang dipahallu. 11Dianto indee pembabenaPuang Alataala ang takapusa'ia' mahasanna.' "12Nahingnginna yatoo ingkänna kapala-kapalaimang, to pampakuhu ada' anna setobaha'ang,tahpa sika umpeäng lalang anna malai unsahkaPuang Yesus, aka' sika nainsang naoate kalaenaiiang napahoai pohapanganna, ampo' mahea'pano di tau mai'di lambi' sika le'ba' umpelleitomande' Puang Yesus. 13 Suleng sangngaka-sangngaka to Farisi sibaha sangngaka-sangngakaänä' buana Tomaraya Herodes umpellambi'iPuang Yesus. Sika nasuo pongkahana mekutanaanna malai pen mba'na Puang Yesus umbali-balito ma'pahenta. 14Nase'de', naoatee, "O Tuang,kiinsang dio mesa to maroho inaha anna daoaha mahea' pano di tau senga' moinnakatooang dipakeangka'. Dao aha umpasisenga'-senga'tau, ampo' mampakuhuo sitonda katahpa'angdidiona lalang ang nakärä'i Puang Alataala.La malaraka la tabaya'a' sima pano di toma'pahentana Kaisar, daraka? 15 Pahallu latabaya'a' daraka?" Ampo' nainsang Puang Yesuskakalasiannaii. Na mba'mi naoatee, "Akaboianna sulekoa' unsändä'iä'? Bahai mai mesa

12.16–23 217

doi' bahsi anna malai kuita." 16 Sika nabeangpano mesa doi' bahsi. Nakutanaing Puang Yesusnaoatee, "Menna inde kekambara' anna mennakesanga?" Sika na mba'mi naoatee, "Kaisar."17Naoamintee Puang Yesus, "Dahi ponna noa,ya' beaia' pano di to ma'pahenta Kaisar aka angla pahallu umbea anna beaia' pano di PuangAlataala aka ang la pahallu umbea." Sika pusa'asammi tahpana nahingngi. 18 Pihsang temposuleing sangngaka-sangngaka to Saduki ullumbaPuang Yesus. (Inde mai tau dai sika napetahpa' laaha katuhoang sumule di hoi' mai di kamateang.)19 Sika mekutanang naoatee, "O Tuang, puhanauki' Musa inde pahenta pano di kita': Ponnaaha mesa muane ang mate dake' hali keänä'bahinena, ampo' ahake' ullu'na yato muane,pahallu la umpobahine sala inde bahinenaullu'na ang mate anna malai aha peänä'annayato to mate. 20Noa indee: Dolu aha pitu tosiullu'. Yato ang ulua kebahine, ampo' mate ditempona dake' keänä'. 21Dahi yato bahinenanapobahine sala ullu'na ang kaderuanna annamalai umpaaha peänä'ang pano di kakanaang puha mate. Ampo' yato ullu'na mate toe'dai hali keänä'. Napobahine bumi ullu'na angkatallunna ampo' noa toe', 22 lambi' yato ullu'naang kapitunna noa asang, mate dai aha änä'na.Katämpä'anna mate toe' yato bahine. 23Dahi

12.24–28 218

ponna ke tuhong sumule to mate di hoi' maidi kamateang, ya' mennang kahang di alla'nayato pitu to siullu' ang la mendahi muanenayato bahine? Aka' puha asammi umpomuaneyato pitu to siullu'." 24Na mba'mi PuangYesus, naoatee, "Inang sala pähängkoa'. Aka'daia' ungnginsang ihsi Suha' Masero annakakuasaanna Puang Alataala. 25Noarea'te' indee:ponna lambi'mi tempona katuhoanna sumuleto mate di hoi' mai di kamateang, ya' dante' laaha tau ang dipakabeng. Ampo' katuhoannahupatau la sinnoang katuhoanna malaeka'yaho di suruka, tala kebahine, tala kemuane.26Anna didiona umpatuho sumule to mate,kuinsammi puha umbataa' yaling di suha'naMusa, naonge ma'tula'i Puang Alataala pano diMusa yaling mai di alla' lohpo ang lella' puhpusinnoa api. Naoaintee, 'Kodi'mito indee Dehataang napenombai Abraham, Ishak anna Yakub.'27Donetoo Abraham, Ishak anna Yakub inangpuhang mate, ampo' naangka' tuhoke' PuangAlataala. Aka' tadiaete' to mate ang umpenombaiPuang Alataala ampo' to tuhoetee'. Inang dioa'nee sähsä' lalangkoa'." 28Nahingnginna yatoo,aha mesa to pampakuhu ada' umpellambi'ingPuang Yesus aka' nahingngi pen mba'na PuangYesus pano di to Saduki tahpa' si'da. Mekutanangpano di Puang Yesus, naoatee, "O Tuang, ang

12.29–35 219

umba kahang pahenta ang handang pahalluyaling di Atohanna Musa?" 29Na mba'miPuang Yesus naoatee, "Pahenta ang handangpahallu diantoo: 'O to Israel, pehingngiia'!Dehatantaa' mesa supu, dianto Puang Alataala.30 Kalemuikoa' Puang Alataala Dehata angumpenombai, penumpuii yaling di inahammu,yaling di pihki'mu, yaling di pembabemu annayaling di kamatohoammu.' 31Anna pahentakaderuanna ang pahallu diantoo: 'Kalemuikoa'para-parammu hupatau sinnoa ungkalemuikoa'kalaemu.' Dai aha pahenta senga' ang pahallupuha nei' supung inde derua." 32Ma'karanginde to pampakuhu ada' pano di Puang Yesusnaoatee, "Tahpa' liu ne tula'mu Tuang. Inangmesa supu Dehata, dai aha senga'na supungPuang Alataala. 33Anna inang pahallu laungkalemuiingkea' Puang Alataala umpakalebubätäng sungnga'ta anna bätäng kalaeta annapara-paranta hupatau sinnoa ungkalemuiingkea'kalaeta toboua' kita'. Mahasa puha nei' andanaingkänna petunu ang dipopenomba dai' diPuang Alataala." 34Nahingngi inde tula'nato pampakuhu ada' Puang Yesus mahasa liu,naoamintee, "Sai'di'kangko anna mendahimoto pen ndo'na Puang Alataala." Ya' daliung ahamoi mesa tau la bahani la napekutana salaing.35 Temponang dinoa Puang Yesus mekutana.

12.36–40 220

Lella' mampakuhu yaling di tähämpä' DasangAda'na Puang Alataala, mekutana naoatee, "Akaboi anna naoaite to pampakuhu ada', 'To Dilan 'la Mepasalama' dianto peänä'anna TomarayaDaud?' 36Aka' Inaha Masero ang umpatuhoiTomaraya Daud aka ang la nauki' diantoo: PuangAlataala ma'kara pano di Dehatangku naoaintee,'Ohko'o di hao di tando kuanangku, lambi'ingkänna balimmu kusuo asang malimuntu' diolomu.' 37Dahi ponna ke di mendehatannaiTo Dilan ' la Mepasalama' nasangai TomarayaDaud, 'Dehatanna,' ampo' mala toi ke dimentolinonai 'peänä'annaetee'.' " Yato tau mai'diang manghingngi pihsa' masannang liu lambi'pemalake' nahingngi. 38 Yaling di pepakuhunnaPuang Yesus naoate, "Madakakoa' pano di topampakuhu ada' ang pemala liu dipakeangka',sinnoanna umpake kaya' ang handang kalambe'anna malai dinenne'i lolo. Noa toi sika nakärä'iliu ponna natabe'ii ingkänna tau di hao di pasa'.39 Ponna ke maoi ma'sambayang si umpeängohko'ang ang handang mahasa, bahtu' ke ahaipa'rame-rameang si nakärä'i mohko' di haodi ongeang ang dipasadiaing to dipakeangka'.40 Sika umbulitu' balu bahine lambi' nahampa'iaka-akanna. Si ma'sambayang kalambe' aka'pemala dioaintee, 'Ei, meimäng si'da-si'da!' Diaasammito indee ang la untahimbo tahungkung

12.41–13.3 221

ang handang ma ngngi ke nahohto'mi PuangAlataala ke lambi'mi tempona." 41 Pihsang tempomohko' Puang Yesus di behinna pah deremaang di behing baba yaling di Dasang Ada'naPuang Alataala. Menge mohko' unnenne'-nenne'itau mai'di ang menge umpatama derema yato dipah . Mai'di to makaka mampatama mai'di doi'.42 Suleng mesa balu bahine ang memase-maseanna umpatamai derua doi' bahsi, dianto doi'ang handang sai'di'. 43Naitanna Puang Yesus,ya' untambaing pahsikolana anna naoaintee,"Kutula'ingkoa' setonganna inde deremana balubahine keangka' puha nei' andana deremanane pano to makaka. 44Aka' ne pano to makakaumpoderema nei' la'bi katomakakaanna, ampo'indene' kasi to pemase-mase ulluhpe' nei' doi'nanapoderema ang setonganna la napotuho.

13 1Naonge Puang Yesus sibaha pahsikolanaumpelleii Dasang Ada'na Puang Alataala,

naoaminte mesa pahsikolana, "O Tuang, itareindee! Matoto' liu inde inni' batunna. Inangmahasannae' tora', i?" 2Na mba'mi PuangYesus, naoatee, "Ungngitangnga'tee' malekesi'da-si'da anna matoto'. Kutula'mingkoa'te'dinoa, indo batu ang ungngitaa' sipapa'-papa'manahpa daete' la noa lolo; ingkänna indoola tale-tale asang ke dako'mi." 3 Pihsanannamaong bete' Puang Yesus di Tanete Zaitun anna

13.4–9 222

mohko'i yaho sipandipe Dasang Ada'na PuangAlataala. Suleng napellambi'i Petrus, Yakobus,Yohanes anna Andreas anna sika mekutanaiakinna dai aha tau senga' manghingngi.4Naoatee, "Tula'ingkang, pihhang ne la dahiiang untula', anna umba noa tanda-tandanake la dahing nee?" 5 Sika napa'karaing PuangYesus, naoaintee, "Madaka lolokoa' andananapasähsä'lalangkoa' tau senga'. 6Aka' mai'ditau la kende' umpake sangangku anna naoaitee,'Kodi'mito indee ang ungngempeia'!' lambi'la mai'di tau napasähsä' lalang. 7Anna ponnaunghingngia' kaheba didiona to sitolla', bahtu'moi unghingngia' oninna, ya' dakoa' la pahallumahea'. Aka' ingkänna yatoo inang pahallu ladahi ampo' tadiake' tempona la tallang lino.8 Bohto ang mesa la kende' umbali bohtosenga', anna katomarayaang ang mesa la kende'umbali katomarayaang senga'. La aha lino'käyyäng di umba-umba naongei. Noa tunne'la kende' kabuhohangang. Ampo' ingkännayato kadahiang, mane pampahandu'annaete'kamadahhaang ungngoloi lino bakahu,sinnoa mesa bahine ang mapi'di' aka' keänä'.9Ampo' dioa' indee pahallu madaka, aka'la dibehokoa' pano di to panghohto' annadipohetongkoa' yaling di pa'sambayangang. Annala napapengngolo toukoa'ne' pano di to pa'kuasa

13.10–15 223

anna tomaraya aka' mampetahpa'koa' mai diKodi', lambi' sika la unghingngi kasa'biammudidiona Kalaeku. 10Ampo' Kaheba Mapiadidiona Kapahentaanna Puang Alataala ladipepainsangnging pano di ingkänna bohto dilino akinna la tallang lino. 11Anna ponna ladibahamokoa' pano di olona to ma'kuasa, dakoa'pahallu bata-bata didiona aka ang la untula'.Ampo' ke la lambi'mi tempona ma'tula'koa',tula' tomande'i aka ang yaling di pihki'mu, aka'ponna ke ma'tula'koa', tadia pihki'mu ampo'Inaha Masero ang mamposolaikoa'. 12 La ahatau napapepatei ullu'na aka' na ndo'ä'. Noatunne' la aha to baha' la umpapepatei änä'na.Anna la aha änä' la umbali-bali to baha'na lambi'la napebeaing dipatei. 13 Inang mai'di tau lamangkahi'di'koa' aka' un ndo'ä'. Ampo' mennaang la tontong mampetahpa' lambi' kapuhaannayato kamadahhaang inang la salama'. 14 Laungngitakoa' 'yato ang si pakarakeang annaang mekärähko'i si'da-si'da' ke'de' di ongeangang dai mala naongei. (Ingkänna tau angla mambata pahallu la napihki' liu aka yatobahtuanna.) Donetoo ingkänna tau ang ahadinne di Yudea pahallu la malai siang dai' dibohto mahulla-hulla anna dai dipatei. 15 Tauang sipatu yaling di aneang dasanna dang ahatempona la tamake' di huäng dasanna ungngala

13.16–24 224

aka-akanna. 16Anna tau ang di hao di bela'nadatunne' aha tempona la sumuleke' pano didasanna ungngala pakeanna. 17Donetoo lamadahha si'da-si'da nasa'ding to dipoindoang sipatu menge kehähtäng, noa tunne' angkeänä'-änä' maleake'. 18 Pa'sambayangkoa' annamalai indee dai la dahi di uhangngallo. 19Aka'donetoo la dahi kamasuhsaang ang dai ahamantondong, ang dake' aha dahi mengkalaonaonge Puang Alataala umpadahii inde linolambi' dinoa anna dang la aha dahi sala sumule.20 Ponna ke dai napakapo'de' yato tempo PuangAlataala, inang dai aha tau ang la tuho. Ampo' lanapakapo'de' aka' ungkalemui petauanna, diantotau ang napillei. 21 Ke donentoo ponna aha taumangngoaingkoa'tee, 'Itare, inderanne' dinneTo Dilan ' la Mepasalama',' bahtu' naoatee,'Indoranne' di hao,' daa umpetahpa'i yatoo.22Aka' mai'di la sule ang unsanga kalaena: 'ToDilan ' la Mepasalama'' ampo' setongannatadiaetee'. Anna la aha toe' ang unsanga kalaena:'nabi' ampo' setonganna tadiaetee'. La umpapiaang mepusa'-pusa' anna malai disanga si'da 'topepasalama'' bahtu' 'nabinna Dehata,' ampo'pahtuyunna la umbulitu' hupatau,moi petauannaPuang Alataala. 23Dahi patama si'da-si'daia'di inahammu, aka' kutula' lohpo'mingkoa'te'indee aka ang la dahi dako'. 24 Ke puhang yatoo

13.25–32 225

tempona kamasuhsaang, 'La malillimmi kalaneaka' dang la aha pesilona mata allo anna bulang.25 Ingkänna bintäng la manahoi yaho mai di langi'anna ingkänna kakuasaang ang aha yaho di langi'la sisähä'-sähä'.' 26Donento yatoo ingkänna taula naitaä' Kodi' inde Änä' to Lino sule yaling dialla'-alla'na salehu' sitonda kakuasaang käyyänganna kamatandeang. 27 Pihsananna Kodi' indeÄnä' to Lino la unsuoä' ingkänna malaeka'kuunghimpung samai petauangku di umba-umbanaongei di lino, mengkalao di pote'na langi' angtando tama lambi' sau di pote'na langi' ang tandosau. 28Alai mesa pohapangang pano di poangara. Monna yato tangkena mamata anna malunä'anna napahandu'mi mentahe', bahtuanna dangmasae anna la kulla' ban mmi. 29Noa tunto nei',ponna ungngitamokoa' tanda-tanda ang puhakupakalesoingkoa' langngena', la ungnginsammiungngoatee marungku'mi tempona kasuleangku.30 Kutula'ingkoa' setonganna ingkänna tau angtuho tempo dinoa inang dake' la hopu asangakinna dake' dahi ingkänna inde aka ang manekutula'. 31 Langi' anna lino la tallang, ampo'ingkänna aka ang kutula' la tontong lolo nei'lambi' sapano-panona. 32Didiona pihhang ladahii ingkänna yatoo, dai aha mesa tau angmala mangnginsang. Moi ingkänna malaeka'yaho di suruka, moi Kodi' inde Änä', datuke' Ko

13.33–14.3 226

kuinsang. Supung Ambeku ang mangnginsang.33Dahi madakakoa' aka' daia' ungnginsang dipihhang tempona sule. 34 Kasuleangku sihapangmesa tau ang le'ba' pano di bohto ang makahao.Umpakuasa sabua'na la undakai dasang annaumpahenta to pandaka baba, aka' dai diinsangtempona la sumule yato puäng dasang. 35Umbaila sule di maloe, ke dai di tängngä bengi, bahtu'mebuhka' baya, bahtu' di dai'-dai' allo; ya' daidiinsang tehte'na. Madakakoa' anna malai kepihsa' sule tomande'ä' dakoa' hahe kulambi'.36 (13:35) 37Aka ang puha kuoaingkoa', la kuoatoing nei' pano di ingkänna hupatau, diantoo:madaka lolokoa'!"

14 1Dongngalloke' mane temponaipa'rame-rameang Paskana to Yahudi

anna pa'rame-rameang Ungngande Ro angDai Keragi. Kapala-kapala imang anna topampakuhu ada' menge umpeäng lalang angsituhu' pihki' karakenaii, umba la napanoaunsahka Puang Yesus anna malai ditahungkungmate. 2Ampo' sika naoatee, "Dai mala disahkadi tempona pa'rame-rameang aka' umbai laumpasiba'di-ba'di tau mai'di." 3Donetoo PuangYesus di hoi' di Betania di dasanna ta Simon angpuha bosi lollo'na. Lella' mande suleng mesabahine umbaha mesa buli-buli maleke ang keihsiminnä'-minnä' bomammi' ang masu'li' allinna.

14.4–12 227

Mane natolloi mapia-pia dai' di bää'na PuangYesus. 4Aha sangngaka tau keaha' sipa'kara-kara, naoatee, "Akakae' indo kunanna annaungkaleäng-leängngii yato minnä'? 5Aka' ke lanabalu'itoo umbai la sahtaung nasaho mesa tauallinna! Anna noa toi ke dibalu'i, ya' inde allinnamala disusaing pano di to pemase-mase." Manesika ungkeaha'i yato bahine. 6Ampo' ma'karaPuang Yesus, naoatee, "Akana unsuhsairakoa' dioinde bahine? Aka' inde ang nababe mapia liu toe'pano di Kalaeku. 7 To pemase-mase nei' dakoa'lengka' la sibaha lolo, lambi' mala ungkalemui keungngakuia', ampo' Kodi' daingkea' la sibaha lolo.8 Inde bahine umbabe aka ang la mala napapia.Dianto untollo lohpo' minnä' bomammi' panodi Kalaeku, bahtuanna napasadiaä' la diku'bu'.9 Kutula'ingkoa' setonganna diamoto ang naongeidipepainsangnging Kaheba Mapianna PuangAlataala yaling di lino indee, ya' dia tuntone' ladipantula'i inde aka ang puha nababe bahineanna dikalehai loloi." 10 Pihsananna le'ba'mi taYudas Iskariot, mesa tunne' pahsikolana angsampulo derua, pano di kapala-kapala imang,pahtuyunna la umbulitu' Puang Yesus. 11 Tahpanasika nahingngi pahtuyunna, sika kahsi liung lambi'ma'dandi la nabea doi'. Napahandu' siang indeta Yudas semata umpeäng lalang ang la naongeumbeho Puang Yesus pano diii. 12 Lambi'mi

14.13–18 228

allo pampahandu'anna pa'rame-rameang 'RoTakeragi.' Donetoo tau si untunu änä' domba,aka' la umpakahoa' Paska. Ya' mekutanangpahsikolana pano di Puang Yesus, naoatee,"Umba naongei ongeang ang ungkärä'i ang lataongeia' umpaaha pa'rame-rameang Paska?Tuhoingkang anna maoang kipasadia ang ladipake." 13Unsuong derua pahsikolana annanapasangngi naoaintee, "Laomokoa' dai' diYerusalem. Yaho la sitammukoa' mesa muanesule tumimba. Tindo'i yato tau lambi' tama didasang ang la napentamai, 14 anna ungngoainteeyato puäng dasang, 'Nakutanaio Tuangkuhudidiona umba are' ongeang ang la naongeungngande andeang pa'rame-rameang Paskasibaha pahsikolana.' 15 Yato puäng dasang lanatuhoingkoa' mesa tambing malua' yahodi loteng ang toka asammi yaho ingkännapangkahka' ang la dipahallu. Diangnga'to angla ungngonge umpatoka ang la taandea'."16 Le'ba'mi yato to deruai dai'. Tahpana yaho,nalambi' si'dang yato aka ang puha naoaingPuang Yesus. Ya' sika napasadiang ang sikanapahallu ma'rame-rame. 17 Benginna yatoo,dai'mi inde Puang Yesus sibaha yato sampuloderua pahsikolana. 18 Tahpana sika lella'mande, ma'karang Puang Yesus, naoatee,"Kutula'ingkoa' setonganna aha mesa di

14.19–25 229

alla'mua', ang lella' mande sibahaingke,ang la mambalu'ä' dako' pano di tau ang lamampateiä'." 19 Sika nahingnginna yatoo,sika mapi'di' liung inahanna lambi' mekutanasimesa-mesang naoatee, "Tadiane' kodi' neang ungngoaing?" 20Na mba'mi Puang Yesusnaoatee, "Inang ahanna mesa di ingkämmua'ang tapansolaiingnga' untomme' ro naunginde di piring. 21 Inang la materä'tee', Kodi' indeÄnä' to Lino, situhu' aka ang uki' yaling diSuha' Masero, ampo' la lakane' yato tau angmambalu'ä'. Malae' ke la danne' dipadahi tamadi lino indee yato tau ang noa." 22Mengeke'sika mande, ya' ungngalang ro Puang Yesusanna umpalaui behe dai' di Puang Alataalaanna umbika-bikai yato ro , mane nasusaipano di pahsikolana anna naoaitee, "Alai indee,dianto inde bätäng kalaeku." 23 Puhai yatoo,ya' ungngala bung enu'ang ang keihsi angkoro'anna umpalaui behe dai' di Puang Alataala,mane nabeai pano diii, naenu' nasibala'-bala'i.24Ma'karang Puang Yesus, naoatee, "Indeangkoro' dianto hahaku ang napake PuangAlataala umpasundung pa'dandianna. Indehahaku la tollo unsulängngi ingkänna tau angmampetahpa'. 25 Kutula'ingkoa' setongannadang aha la kuenu' sala angkoro'. Diake' kuenu'salai ke ungngenu'ä' angkoro' bakahu yaling di

14.26–33 230

Kapahentaanna Puang Alataala." 26 PuhannaPuang Yesus sibaha pahsikolana umpenaniimesa penaniang pampudiang, ya' sika le'ba'mibete' di Tanete Zaitun. 27Ma'tula'mi PuangYesus pano di pahsikolana naoatee, "Dangnga'la aha kapampetahpa'ammu, aka' yaling diSuha' Masero aha uki' tula'na Puang Alataalaang naoatee, 'Yato to pangkambi' la kupatei,lambi' ingkänna yato domba ang nakambi' lale'ba'i sisähä'-sähä'.' 28Ampo' ponna ke tuhomä'sumule dako', ya' la kupendoluirakoa'tee'lambi' naung di Galilea." 29Men mba'mi Petrusnaoatee, "Moinnakato ingkänna inde mai solakula pa'da asang kapampetahpa'anna, ampo' inangdaeto ko la pa'da kapampetahpa'angku ma ng."30Naoaminte Puang Yesus, "Kutula'ingkosetonganna bengi dinoa dolunna mane'mentuhturuu' kapendoanna, inang puhamä'umbahoi pentallung." 31Men mba'mi Petrusnaoatee, "Moinnakato anna la mate touä'kodi' sibahaingke, inang daete' aha lalang lakubahoio." Ingkänna yato pahsikolana angsenga' ma'tula' toe' noa. 32 Lambi'mi PuangYesus sibaha pahsikolana bete' di mesa ongeangang disanga Getsemani. Ya' ma'karang PuangYesus pano diii naoatee, "Ohko'mokoa' doneindee aka' la ma'sambayangkä'." 33UmposolangPetrus, Yakobus anna Yohanes mao sibaha. Ya'

14.34–41 231

unsa'dimmi kamasuhsaang inde Puang Yesusanna datung hapa' inahanna. 34Ungngoaminteyatoii, "Masuhsa liu inahangku dinoa, sinnoa yatoang la mate kusa'ding. Tohhomokoa' dinne annamadakakoa'." 35 Ya' le'ba'mi sau-sau sai'di' PuangYesus, mane mengkuntu'i ma'sambayang. Yalingdi sambayanna napalau ke malai dai naolai yatokamadahhaang, 36 naoatee, "O Ambe', Ambeku,dai aha mesa ang tala mala umpadahi. Ke la malaianna umpakahaoingkä' inde kamadahhaang dihao mai di Kalaeku; ampo' tadia pangngelo'kula dahi, supung pangngelo'mu ang la dahi."37 Puhanna yatoo, sumuleng Puang Yesusumpellambi'i yato tallu pahsikolana ang lella'hahe. Ma'karang pano di Simon Petrus, naoatee,"Haherakako nee Simon? Daraka dio untähängmoi poro santehte' madaka? 38Madakakoa'anna pa'sambayangkoa' anna malai tähängkapampetahpa'ammu ke disändä'i. Kuinsanginang pemalakoa' mepaihang, ampo' dasiangmala aka' inang noa tubunne' sipa'na hupataumalamma." 39 Le'ba' bumi do ma'sambayanginde Puang Yesus umpalau bou yato ang puhanasambayangngi langngena'. 40 Puhai, sumulebumi umpellambi'i yato tallu pahsikolana. Ampo'yato pahsikolana hahe bou nalambi' aka' situnduliung. Lambi' dai sika nainsang aka la naoa panodi Puang Yesus. 41 Puhanna ma'sambayang

14.42–49 232

kapentallunna, sumule bumi anna ma'kara boi,naoatee, "Akana mohahe-hahe lolorakoa' dio?Itai, la lambi'mi tempona Kodi', inde Änä' toLino, la dibeho pano di tau ang umpa'bali PuangAlataala. 42 Ke'de'mokoa'! Suleng yato tau angla mambehoä'. Maimokoa' talao tapellambi'i."43Donetoo, mengeke' ma'kara Puang Yesus,suleng yato ta Yudas sibaha sangkombongangkäyyäng tau ang nasuo kapala-kapala imang, topampakuhu ada' anna setobaha'ang: aha angumbaha pa'dang, aha ang umbaha sumämbu.(Inde Yudas mesa di alla'na sampulo deruapahsikolana Puang Yesus.) 44 Yato ta Yudas inangpuhang umbea tanda pano di tau ang nasibahaingnaoaintee, "Diamoto tau ang kuurung dako', ya'dianto ang la unsahkaa'!" 45Umpellambi'i siangPuang Yesus inde ta Yudas anna naoaitee, "OTuang!" mane naurungngi. 46 Ya' tahpa sika panosiang yato tau mai'di ang nasibahaing unsahkaPuang Yesus anna nasahkai. 47Aha mesa dialla'na pahsikolana ang unsintä' pa'danna, manenatepä'ing talinganna mesa sabua'na handangpongkahana imang. 48Ma'karang Puang Yesus,naoatee, "To pabokorakakä' indee anna sulekoa'umpesele'ingkä' anna umbaha sumämbu launsahkaä'? 49Allo-allo si mampakuhuä' di hipe diDasang Ada'na Puang Alataala di ngngayomua',ampo' akana dä' unsahka? Ampo' inang la

14.50–59 233

noaete' anna malai situhu' aka ang diuki' yaling diSuha' Masero." 50 Ingkänna yato to pen ndo'nasika lumpa' umpellei Puang Yesus. 51Donetooaha mesa änä' muane ang mekundai supuhandu' umpen ndo'i Puang Yesus. Pemala lasika nasahka yato tau, ampo' supung malanahondongngi handu'na, 52 lambi' le'ba'ma'lumpa'-lumpa' mohobeläng. 53 Puang Yesusdibaha bete' di dasanna handang pongkahanaimang. Di hipe aha ingkänna kapala-kapalaimang, to pampakuhu ada' anna setobaha'anghimpung. 54 Yato Petrus men ndo' malamba'

di kebo'na Puang Yesus lambi' mentama ditähämpä' dasanna handang pongkahana imang.Mohko'mi yaling sibaha to pandaka dasangmamindu di behing api. 55 Ingkänna kapala imanganna to Mahkeada' Yahudi umpeäng si'da-si'dalalang anna malai ullambi' mesa tau ang la malauntula' didiona aka ang hali nababe Puang Yesusanna malai ditahungkung mate. Ampo' dasiangmala nalambi' sa'bi ang maleso; 56 ingkännaang nalambi' dai sinnoa-noa pansa'biinna.57Aha sangngaka to pansa'bii ang mangngoatee,58 "Puha kihingngi inde tau ma'kara la untaleiare' Dasang Ada'na Puang Alataala ang napapiahupatau, mane la napake'de' salai are' ang tadiapambabena hupatau yaling di tallu allona."59Ampo' moi indee pansa'biinna dinoa sisala-sala

14.60–66 234

tula' toi. 60 Ke'de'mi yato handang pongkahanaimang di olona to Mahkeada' anna ma'karaipano di Puang Yesus naoatee, "Ahanaraka inangdai ungngaku un mba'i inde mai petanda'natau ang natanda'ingko?" 61Ampo' mahta-mahtasupu Puang Yesus; dai aha na mba'i. Mekutanasala bumi yato handang pongkahana imang,naoatee, "Diongka ne To Dilan ' la Mepasalama',dianto Änä'na Puang Alataala?" 62Na mba'miPuang Yesus, naoatee, "Io, Kodi'mito indee.Ampo' kutula'ingkoa': la aha tempona laungngitakoa' Kodi' inde Änä' to Lino mohko' yahodi ongeang kakeangka'ang, tando kuanannaPuang Alataala ang handang ma'kuasa, annala suleä' yaho mai di langi' di hahona salehu'."63Nahingnginna yatoo keaha' liung yato handangpongkahana imang lambi' unseu'-seu' kaya'naanna naoaitee, "Dante' tau pahallu umpeäng salato pansa'bii. 64Aka' unghingngingnga'ne' tula'na:ungngangka' kalaena, pemala sinnoa PuangAlataala! Umbaa' dio noa kabohtuammu?" Sikakohang, naoatee, "Tapateiia'!" 65Na ngkuruisiang anna nasampungngi matanna, manenadangku'i sibaha naoatee, "Lähpä'ii: menna angmandangku'o?" Pano tunne' yato to pandakapadangku'. 66 Yalingke' Puang Yesus di ToMahkeada'. Donetoo inde Petrus yalingke' ditähämpä'. Suleng mesa änä' bahine, sabua'na

14.67–15.2 235

handang pongkahana imang. 67Ungngitangta Petrus mamindu, napamapekaleso lindonaanna naoaintee, "Darakae' dio tung dio neeang si nasibahaing Yesus to Nazaret?" 68Ampo'nabahoi, naoatee, "Daeto ko kuinsang aka neang ungngoaing." Mane mendendei pano dibaba hala. [Donetoo mentuhturuu'mi mane'.]69Ungngita sala bumi Petrus yato bahine,ma'karang pano di tau senga' ang sidungku'baba, naoatee, "Inang diante' indee mesa solanayatoii!" 70Naoate, "Kodi'? Akana la ahae'?" Daimasae sika ma'karang yatoii pano di Petrus,naoatee, "Damong umpa'baho. Inang dionnangmesa, aka' to Galileao!" 71Naoantee, "Naitaä'ko Dehata, ke la kodi'i! Dai ne kuinsang tau angungngoaingnga'!" 72 Tahpa mentuhturuu' bumimane' kapendoanna. Ya' nakalehaing Petrusyato ang puha naoaing Puang Yesus, naoatee,"Dolunna la mentuhturuu' mane' kapendoanna,la umbahoiä' pentallung." Musemmi Petruskasungngu'-sungngu'.

15 1Mebengngi'-bengngi' ma'himpungsämpäi' ingkänna To Mahkeada' Yahudi,

diantoo: kapala-kapala imang, to pampakuhuada' anna setobaha'ang. Sika nabohtu laumpungo Puang Yesus anna nabahai pano diTuambahsa' Pilatus. 2 Lambi' pano nakutanaingPilatus, naoaintee, "Diongka ne tomarayanna

15.3–13 236

to Yahudi?" Na mba'mi Puang Yesus, naoatee,"Noanto ne ang untula'." 3 Kapala-kapala imangmangngoatee, "Mai'di pembabena ang tanoa netau, tahuhu liu ang nababe." 4Mekutana salabumi ta Pilatus, naoatee, "Daraka la ungngakumen mba'? Hingngike' mai'di liu aka angnatanda'ingko!" 5Ampo' dai aha aka na mba'ingPuang Yesus. Dianto anna pusa'i Pilatus. 6 Sulengtau mai'di anna napalaui ke malai dinoa dituhu'ikabiasaang dianto: pihsang sahtaung di temponapa'rame-rameang mala dilahpa' mesa tau yalingmai di tahungkung situhu' pampalaunna taumai'di. Donetoo aha mesa tau ang disangata Barabas ditahungkung sibaha sangngaka-sangngaka solana ang papateang naonge ahaikaha-kaha ullabang to pa'pahenta. 7 (15:6)8 (15:6) 9Mekutanang Pilatus, naoatee, "Oa' toYahudi, la ungngakurakaa' ke kulahpa'ingkoa'inde Yesus, tomarayammu?" 10Aka' inangnainsang naoatee inde kapala-kapala imangumbeho pano Puang Yesus aka' nakasuehe.11Ampo' yato kapala-kapala imang unse'de'tau mai'di anna malai umpalau Barabas angla dilahpa'. 12Mekutana sala bumi pano ditau mai'di, naoatee, "Ponna ke noai nee,ya' aka la kubabeing pano yato di tau angungngoaingnga'tee: Tomarayanna to Yahudi?"13 Sika kohang naoatee, "Pateiia'! Toke'ia'!

15.14–21 237

Entengngia' teyyena!" 14 Sika nakutanai salabumi Pilatus, naoatee, "Ampo' kakarakeang akaang puha nababe?" Ampo' tuhtuang mekoha,naoatee, "Pateirea'! Toke'ia'!" 15 Inde Pilatuspemala umpamasannang yato inahanna taumai'di, dianto anna nalahpa'ing ta Barabas. Maneunsuoi tau umpohetong Puang Yesus, manenabahai do la natoke' dai' di kayu sitambeng.16Nabahang tantara inde Puang Yesus tamadi känto' poropensi mane untambai asangngisolana himpung. 17 Sika napakainu'-inu'sibaha napakauho-uho. Umpakei Puang Yesuskaya' ang sinnoa hupanna ang si napaketomaraya anna umpapiai songko' kedui manenasongko'ing. 18 Puhaitoo, kamba' natabe'ingmalimuntu' naoatee, "Tabe', Tomarayanna toYahudi." Pihsananna sika ungngalang huntunganna napa'lengko'-lengko'i bää'na, manenapa' ngkuru-kuruii. 19 (15:18) 20 Puhannasika napakainu'-inu', ya' sika naalaing sumuleyato kaya' malahtu ang sika napapakeiing annanabala'i sumule yato ang inang kaya'na toboe'.Mane nabahai sohong aka' la ditoke' dai' di kayusitambeng. 21Di hao di tängngä lalang sitammumesa tau ang disanga ta Simon. Inde ta Simon,dianto ambena ta Aleksander anna ta Rufus, toKirene, sule di hoi' mai di bohto senga', la tamadi bohto mahoa'. Sika napahsang umbulle yato

15.22–31 238

kayu sitambeng. 22 Sika umbahang Puang Yesusdai' di mesa tanete saohko' ang disanga 'Golgota'(bahtuanna: 'ongeang kahuhhung'). 23 Lambi'dai', sika napaenu' angkoro' ang dipasibolosanghupa pakuli pepamasahhu' ang disanga mur,ampo' dai naaku. 24 Pihsananna di dai'-dai' allo,sika napäso'mi teyyena anna bih 'na naung dikayu sitambeng, mane napake'de'i naung dibombeng. Pihsananna nasusa-susa yato kaya'naPuang Yesus umpake nomoro' anna pantangngimandohe'. 25 (15:24) 26 Yaho di haho bää'naaha papang ang dipangnguki'i suhunna annaditoke'i ang naoatee "Tomarayanna to Yahudi."27Napake'de' tou nei' derua kayu sitambengsenga' ang napantoke'i derua to paboko, mesatando di kuananna, mesa tando di kaihinnaPuang Yesus. 28 [Dahi tahpa'mi ang uki' yaling diSuha' Masero, diantoo: mesa tunne' ang diangka'to pabali-bali.] 29 Yatoo ingkänna to liu lalang sikaumbisi' Puang Yesus anna nabilli'ing matanna.Aha ang mangngoatee, "Kusanga dio ne angla ungkarakei Dasang Ada'na Puang Alataala,mane umpake'de' salai yaling di tallu allona.Ke disangao to manähäng, ya' tuhungngo yahomai, pasalama'o kalaemu!" 30 (15:29) 31Noatunne' inde kapala-kapala imang sibaha topampakuhu ada' mambisi', naoatee, "Mala nei'umpasalama' tau senga', ampo' akana bilang

15.32–38 239

daine' umpasalama' kalaena? 32 Ponna inang ToDilan ' la Mepasalama', Tomarayanna si'da toIsrael, ya' mapiae' ke la tuhungngi yaho mai dikayu sitambeng. Ponna noa, ya' kipetahpa'mitookioate To Dilan ' la Mepasalama' si'da." Moiyato derua to paboko ang ditoke' di behinnasibali mambisi' toi. 33Donetoo umbai tehte'sampulo derua tängngä allo, ya' pihsa' malillimmikalane lambi' tehte' tallu di solo' allo. 34 Tahpanatehte' tallu solo' allo, ya' mekohang yaling dibasana Puang Yesus napekäyyängngi naoatee," Eloi, Eloi, lama sabakhtani?" ang bahtuanna:"O Puang Alataala, Dehatangku, akaboi annaumpelleiä'?" 35Nahingnginna yato sangngakatau ang ke'de' di hao, ampo' sala' hingngi,ma'kara naoatee, "Hingngirea', untambai NabiElia!" 36Mesa di alla'na yato tau mai'di tahpalumumpa' ungngala lomo', mane natonängnginaung di angkoro' mainsung, anna nasengke'idi pote' bulo, anna nadoangngi dai' umpaenu'Puang Yesus, lella' ma'kara, naoatee, "Taempeiia'umbato ke sulei Elia napatuhung." 37MekohangPuang Yesus napekäyyängngi, ya' pohsu'mipenanahanna. 38 Yaling di Dasang Ada'naPuang Alataala aha inni' kaing makambangang ungngalla'i Tambing Masero anna TambingHandang Masero. Donetoo matena Puang Yesus,tahpa lällä' bahe derua mengkalao yaho

15.39–46 240

lambi' naung di pote'na. 39 Yato to pambahanangtantara ang ke'de' di olona kayu sitambengungngita umba noa kamateanna Puang Yesus,mane ma'karai naoatee, "Tahpa'e' tora' indeetau Änä'na si'da Puang Alataala!" 40Aha toe'sangngaka-sangngaka bahine ang mangngitamakahao ang sibaha-baha Maria Magdalena,Salome anna Maria ang indona Yakobus angmahä ' anna Yusuf. 41Dianto inde ingkännabahine ang sika umposolai Puang Yesus naongehoi'i di Galilea. Anna mai'dike' bahine senga'ang nasibahaing sule hoi' mai ang tohho diYerusalem. 42Donetoo di mahammo, ampo'tadiake' pampahandu'ang allo katohhoang,43 sule mesa to Arimatea, ang disanga Yusuf,umpellambi'i Tuambahsa' Pilatus. Inde Yusufmesa tunne' di alla'na To Mahkeada'na to Yahudiang dipakeangka', ampo' ang ungngempeiKapahentaanna Puang Alataala. Mengkabahaniumpalau bahkena Puang Yesus pano di Pilatus.44 Tingke'du' inde Pilatus tahpana unghingngikahebana Puang Yesus mate. Tahpa untambaingtantara ang mandakai anna nakutanaii,naoatee, "Mate si'dangka?" 45Unghingnginnapen mba'na yato to pandaka, ya' umpabeingYusuf inde Pilatus ungngala bahkena PuangYesus. 46 Inde Yusuf tahpa ungngalli pebalung,mane umpatuhungngi bahkena Puang Yesus

15.47–16.7 241

anna nabalungngi. Puhai yatoo napatamang diku'bu' batutung ang puha dibombeng tama dibatu papang, mane ungkisu'i mesa batu käyyängpano di baba ku'bu' anna nalapa'ing. 47DonetooMaria Magdalena anna Maria, indona Yoses, sikananenne'i umba naongei dipangku'bu'i.

16 1 Puhanna yato allo katohhoang,ungngalling minnä'-minnä' inde derua

bahine sibaha ta Salome ang la naminnä'ingbahkena Puang Yesus pano di ku'bu'na.2Mebengngi'-bengngi' naonge le'ba' pano.3 Tahpana yato di tängngä lalang situla'-tula'minaoatee, "Menna ang la mala manduluiingkea'ungkisu' indo pelapa'na baba ku'bu'? Aka'käyyäng liu." Ampo' lambi'na pano sikaungngitang yato batu pelapa' ku'bu' puhadikisu' lambi' tungka'mi. 4 (16:3) 5 Sikamentamang yato di ku'bu', tahpa ungngitamesa to mahä ' ang mekaya' kalambe' mabusamohko' di tando kuanang. Sika ngke'du'mimahea'. 6Ampo' ma'kara yato tau, naoatee,"Daummahea'a' aka' kuinsang sulekoa' umpeängPuang Yesus, to Nazaret ang hali ditoke'.Ampo' dang aha dinne. Tuhong sumule. Itake'dianto inde ang dipampaongei. 7Dahi dinoasumulemokoa', painsangngiia' pano di ingkännapahsikolana londo-londona Petrus. Oaintee:Napendoluimokoa' are' naung di Galilea, ne.

16.8–15 242

Di hoi'ke' mane ungngitaia' sinnoa yato angpuha naoaingkoa'." 8 Sika sohommi yalingmai yato di ku'bu', mane le'ba'i sika lumpa'aka' sikadindi' mahea'. Daliu sika nasahanapepainsangnging, tandana mahea'. 9 [Tahpanatuho sumule Puang Yesus yato di mebengngi',uhu-uhuna umpepaitaing Kalaena pano di taMaria Magdalena, (ang dolu puha nahambaiingpitu setang yaling mai di kalaena). 10 Puhannanaita, le'ba'mi inde bahine napepainsangngingpano di ingkänna ang si biasa naposola PuangYesus. Donetoo lella' kamasuhsaang. 11 Tahpananahingngi kahebana tuho sumule ang naitata Maria, dai sika napetahpa'. 12 Puhai yatoo,umpepaita buming Kalaena pano di derua topen ndo'na umpake ang la dai mala tahpanainsang, naonge lella'i mellao pano di bohtosenga'. 13 Puhanna naita, sika sumuleng indeto deruai anna do umpainsangngii yato solanaang senga'. Ampo' datoine' napetahpa' yatosolana. 14 Katämpä'anna umpepaitaing Kalaenapano yato di sampulo mesa pahsikolananaonge lella'i mande. Nakambahoming PuangYesus aka' dai sika umpetahpa' tula'na yatotau ang hali mangngita. 15 Sika naoamintePuang Yesus, "Laomokoa' lelengngi lino, annaumpopepainsangnging Kaheba MapiannaPuang Alataala pano di ingkänna hupatau.

16.16–20 243

16Menna-menna ang mampetahpa' annaumpebeaing kalaena la ditero' la salama';ampo' menna ang dai mampetahpa' laditahungkung nei'. 17Dianto inde tandanatau ang mampetahpa'. Sika la ullaba'i mai'disetang yaling di sangangku; sika la ma'tula'umpake basa ang dai aha sika napellaya'i; 18moiuntokei ile bahtu' ungngenu' hasung datoi lasika maaka; ponna unsahpa to makorong labono'." 19 Puhanna yato sika napa'karai PuangYesus, tahpa ängkä' siang dai' di suruka annamohko'i yaho di tando kuananna Puang Alataala,dianto ongeang kakeangka'ang. 20 Sika le'ba'isiang inde pahsikolana umpepainsangngingKaheba Mapia di umba-umba naongei. Tontongnaposolai Inaha Maserona Puang Alataalayaling di pengkähänganna si umpake tandaang mepusa'-pusa' anna malai nainsang topa'pehingngi naoate, "Tahpa' si'da ang natula'."]

Lukas

1 1O Teofilus ang dipakeangka', Mai'ding taunapengkabela-belai ungnguki' manahpa

yato ang hali dahi yaling di alla'-alla'ta didionaPuang Yesus. 2 Yato ang sika nauki' sinnoa siangaka ang hali tahingngi di hao mai di tau angmengkalao dolu inang unsa'bii yato kaha-kahaang hali dahi, lambi' sika mendahi to pambahaKaheba Mapia. 3Dahi aka' hali kupamapahehsayato ingkänna kadahiang mengkalao di uhaka'na,ya' kubohtung kuuki' mesa suha' ang lamampakaleso manahpaingko ingkänna yatoo.4 Kupanoa anna malai ungnginsang ungngoateeingkänna yato aka siamo ang hali dipaturuingkoinang tahpa' si'da-si'da. 5Di tempona Herodesmendahi tomaraya di hao di Poropensi Yudea,aha mesa imang disanga Zakharia. Inde imangmesa di alla'na peänä'anna Imang Abia. Bahinenadisanga Elisabet, peänä'anna toe' imang. 6 Indeto sisangkolung sahing maroho di olona PuangAlataala anna tuho situhu' pahenta annaatohanna Dehata sitonda dai aha sallaanna.7Ampo' aka' sahing matuang anna aka' indeElisabet tämänäng, lambi' dai sika aha änä'na.8 Pihsang tempo lambi'mi tempona peänä'anna

1.9–16 245

Imang Abia la umbabe pengkähänganna imangdi olona Puang Alataala yaling di Dasang Ada'na.Dahi Zakharia umbabe yato pengkähängang,9 aka' naonge anna sika napilleii yato imang,menna ang la mangngala bahe, ya' Zakhariae'ang nahoa lo erei ang mentama di ongeangMasero untunu kayu-kayu bomammi' yalingang mendahi penombaang, situhu' kabiasaannaimang. 10Dahi lella' untunu kayu-kayu bomammi'di olona Puang Alataala, ya' yato tau mai'di sikamangngempene' yaling di aneang lella' sikama'sambayang. 11 Pihsananna mengkalanda'mimesa malaeka'na Puang Alataala umpellambi'iZakharia. Ke'de' di hao yato di tando kuanannaongeang pantunuang kayu-kayu bomammi'.12Naitanna yatoo, ya' pihsa' tungke'du'misitonda mahea'. 13Ampo' ma'tula' yato malaeka'naoatee, "O Zakharia, daa ummahea', aka'la ahante' kalemba'anna yato sambayammu.Elisabet bahinemu la napadahiingko mesamuane-ane. Yato änä' pahallu unsangai Yohanes.14 La masannang liuo anna kahsi aka' kadahiannayato änä', anna dai dio supu la masannangliu, ampo' mai'dike' tau senga'. 15 Yato änä'la keangka' liu di olona Dehata, anna dai ahala ungngenu' angkoro' bahtu' senga'na ang lamelango, dia tuke' inang la napunnoi InahaMasero mengkalao di kehähtängnging. 16 La

1.17–22 246

mai'di to Israel natehte sumule umpenombaiPuang Alataala Dehatannaii. 17 La mendahipesuona Puang Alataala ang matoho annama'kuasa sinnoa Nabi Elia. Anna la umpasikapiaito baha' anna änä'na, anna tau ang dai untuhu'iatohang la sumule pano di lalang ang tahpa' aka'pepakuhunna. Ingkänna yatoo la nababe annamalai tokang inahanna mai'di tau untammuimanahpa Dehata. " 18 Ya' mekutanang Zakhariapano yato di malaeka' naoatee, "Umbangkola kupangnginsangngi ke la pake dahi si'daine ang untula', aka' sahing matuamang indebahineku?" 19Men mba'mi yato malaeka'naoatee, "Kodi'mitoo inde Gabriel ang sinapakasuo-suo Puang Alataala. Si ke'de'ä' diolona. Dinoa nasuoä' la kupa'karaio anna malaikupalambi' inde kaheba mapia ma ng. 20Ampo'ahana inang la pepeo anna dao mala ma'karalambi' dahi asang inde aka ang kutula', aka'dai umpetahpa' inde kaheba ang inang la dahisi'da ke dako'i." 21Donetoo yato tau mai'di angmenge sika mangngempe yaling di aneang,sika pusa' nasa'ding ungngempei Zakharia, aka'masae maho yaling di Dasang Ada'. 22 Tahpanasohommi Zakharia yaling mai, ya' mamansingsupu pano yato di tau mai'di aka' dai malama'kara. Sika nainsammi yato tau mai'di naoateemane hali kaita-ita yaling di Dasang Ada'.

1.23–32 247

23 Puhai ungngola durunganna, ya' sumulengpano di dasanna. 24 Sangngaka-sangngakaimasaena puhanna yatoo, ya' kehähtämmiElisabet anna dai umpepaitaing kalaena yaling dilima bulanna situhu' kabiasaanna tau donetoo.25Naoatee, "Kahsi liuä' dinoa aka' nakalemuiä'Dehata lambi' napa'daiingkä' inde tämänängang masaeng kuposili di olona tau mai'di."26 Yaling di kaunnunna bulanna hähtännaElisabet, Puang Alataala unsuo malaeka' Gabrielmao pano di mesa bohto di hao di Galileadisanga Nazaret. 27Nasuo la umpellambi'i mesaänä' bahine ang menge sidohe Yusuf, mesapeänä'anna Tomaraya Daud. Yato bahine disangaMaria. 28 Tahpana lambi' yato malaeka' pano didasanna Maria, ma'tula'mi naoatee, "Salama'ma ng di dio ang nabehe Puang Alataala,aka' inang naposolaio." 29Nahingnginna Mariayato tula', ya' tungke'du'mi anna mekutanaiyaling di inahanna naoatee, "Pake akang indobahtuanna kara salama'na?" 30Ma'tula'mi yatomalaeka' naoatee, "Daa ummahea' Maria,aka' dio ullambi'o pebehe käyyäng di olonaPuang Alataala. 31 La kehähtängngo dio annala umpadahio mesa änä' muane-ane ang lapahallu unsangai 'Yesus.' 32 Yato änä' la keangka'liu anna la disangai Änä'na Puang AlataalaTo Handang Matande, anna Kalaena Puang

1.33–41 248

Alataala ang la mangngangka' mendahi Tomarayasinnoa Daud nenena. 33Anna Dianto ang laumpahentai ingkänna peänä'anna Yakub lambi'sapano-panona aka' dai la aha katämpä'annakatomarayaanna." 34Mekutanang Maria panoyato di malaeka' naoatee, "Umbanne' ne lanoa la mala dahi pano di kodi' aka' dake' ahasangkolungku?" 35Men mba'mi yato malaeka'naoatee, "Inaha Masero la mampentamaioanna kakuasaanna Puang Alataala ang dai ahamantondong la mansapu'o. Dianto suhunnaanna ne änä' ang la umpadahi la masero annala disangai Änä'na Puang Alataala. 36Annapahallu toi ungnginsang, setonganna Elisabetsolasohommu ang matuang anna masaengtämänäng, dinoa menge toe' ungkehähtängngingmesa änä' muane-ane ang mellaong kaunnunnabulanna dinoa. 37Aka' dai aha ang tala malanababe Puang Alataala." 38Ma'tula'mi Marianaoatee, "Ya' padahi si'danto ne ingkänna aka anguntula', aka' inang sabua'naä' Puang Alataala."Ya' le'ba'mi yato malaeka' umpellei Maria.39Donetoo mengkalaong Maria anna maoi panodi mesa bohto di alla'na tanetena PoropensiYudea. 40Di hao yatoo, ya' mentamang didasanna Zakharia anna umpalambi'i kara salama'pano di Elisabet. 41 Tahpana nahingngi Elisabetyato kara salama'na Maria, ya' bihtung yato

1.42–52 249

änä' yaling di kompenna, anna tahpa napunnoiiInaha Masero inde Elisabet. 42Mane ma'tula'ikakoha-koha sitonda kakahsiang naoatee, "Inangla dibeheo di alla'na ingkänna bahine, noa tunne'ne änä' ang ungkehähtängnging la dibehe toe'.43 Pake menna turakä' ko indee lambi' indonaDehatangku sule mallumbaä'? 44Aka' setongannatahpana kuhingngi kara salama'mu inde änä'ang menge kukehähtängnging tahpa bihtuyaling di kompengku kahsi liu. 45Anna inangkahsio aka' umpetahpa'mi ungngoatee yatoingkänna ang hali napainsangngio Dehata inangla sundung asang." 46Ma'tula'mi Maria naoatee,"Mengkalao di inahangku kupamatande PuangAlataala, 47 anna masannang liu inahangku aka'Puang Alataala, To Pepasalama'ku, 48 aka' dasiare'kasi ungkalimpängngi kodi' inde sabua'na angmemase-mase. Setonganna napahtung dinoaingkänna tau di lino la naoa asangngingkä'tee,'kehongko'.' 49Aka' To Handang Ma'kuasaumpadahing pembabe-pembabe ang daiaha mantondong pano di kodi'. Ya' inangmasero sanganna. 50Anna dai aha nabolinnapa'kalemunna pano di ma'lapi'-lapi' tau angmahea' pano. 51Napalanda' kakuasaanna annapampadahi Kalaena anna umpasisähä'-sähä'ingkänna balinna ang ang malängkä' inaha.52 Ingkänna to kepangka' napatuhungngi

1.53–63 250

pangka'na anna umpakeangka'i ingkänna-ingkänna tau ang nasanga solana dai keangka'.53 Pano di tau ang manono napapunnoi andeangang mapia, anna panone' di to makaka nasuone'sumule dai aha aka nabea. 54Ma'kalemu pano dikita' to Israel, sabua'na, aka' dai nakalimpängngima'kalemu pano di 55 peneneanta Abrahamanna peänä'anna lambi' sapano-panona situhu'ang puha nadandiing." 56Donetoo tohhoke'Maria umbai tallu bulanna masaena manesumulei. 57 Pihsananna sundummi bulannahähtänna Elisabet, anna lambi'mi tempona lakeänä', ya' ungkeänä'ing mesa änä' muane-ane.58 Tahpana nahingngi ingkänna sola bohtonaanna ingkänna solasohonna didiona umbanoa pa'kalemu käyyänna Puang Alataala angnapalanda' pano, ya' sangka' ma'kahsi-kahsiasammi sibaha-baha. 59 Lambi'i kakahuannaallona kadahianna yato änä', ya' sika sule asammiun lle yato änä', anna boheng sika la nasangaiiZakharia, napasikona ambena. 60Ampo' ma'tula'indona naoatee, "Dai, inde änä' pahallu disangaiYohanes." 61Ma'tula'mi yatoii naoatee, "Dai ahadi alla'na solasohommu ang muane ang disangainoa." 62 Ya' sika mamansing pano di ambena,anna sika napekutanaing didiona aka ang lanasangaiing yato änä'. 63 Ya' umpalaung angdipangnguki'i anna nauki'i, noa indee: Sanganna

1.64–74 251

dianto Yohanes. Ya' sika pusa' asammi yatoingkänna tau. 64Done sianto naongei buhkesuana Zakharia lambi' ma'tula' umpudi sangannaPuang Alataala. 65 Sika mahea' asammi ingkännatau ang tohho sidungku' dasanna Zakhariaanna yato aka ang dahi mendahi potula'angdi ingkänna pebohtoang di Yudea. 66Annaingkänna tau ang manghingngi, napadipihki'naliu yato kaha-kaha ang dahi, anna sika naoaitee,"Bahtu' la mendahi aka are' inde änä' ke dako'i?"aka' natehte lolo teyyena Dehata. 67 Zakharia,ambena yato änä', napunnoi InahaMasero lambi'ma'kara-kara naoatee, 68 "Dipudi sangannaPuang Alataala, Dehatanna to Israel, aka' suleunsulängngi petauanna. 69Nabeaingkea' ToPepasalama' ang matoho si'da-si'da, peänä'annaTomaraya Daud, sabua'na, 70 situhu' ang puhanatula' mengkalao dolu ungngolai nabinnaang masero, 71 anna malaingkea' nalahpa' dihao mai di balinta, anna di hao mai di teyyenatau ang mangkahi'di'ingkea'. 72 Lambi' landa'pa'kalemunna pano di peneneanta, anna laungkalehaii pa'dandianna ang masero. 73Diantopa'dandiang ang hali natula' pano di Abraham,peneneanta sitonda napopindai, didionapebehena pano di kita'a' 74 anna malaingkea'lahpa' di hao mai di teyyena balinta lambi' lamalaingkea' dai mahea' umbeho kalaeta dai' di

1.75–2.3 252

Puang Alataala, 75 yaling di kamaseroang annakamarohoang di olona, yaling di salu katuhoantalambi' mateta. 76Anna dio, änä'ku, la disangaionabinna Puang Alataala, To Handang Matande,aka' la umpendoluio Dehata anna malaiumpatokaing lalang, 77 anna la umpainsangngitoi ingkänna petauanna didiona kasalama'angungngolai kaampungang di hao mai di dosannaii.78Marota' si'da-si'da anna pa'kalemu PuangAlataala ang tapenombai. Tandana marota',ya' sule sinnoa lelle'na allo di mebengngi'anna malaingkea' napasalama'. 79Noantokasuleanna sihapang mata allo ang unsiloingkänna tau ang tohho yaling di kamalillinganganna kamahea'ang. La natehteingkea' pano dilalang kamasahkeang." 80 Yato änä'na Zakhariatuhtuang lobo' anna tuhtuang matoho dimendehatanna. Motohho-tohho di hao diongeang makä'däng lambi' sundung tempona laumpepaitaing kalaena pano di to Israel.

2 1Donetoo naonge ma'pahentai KaisarAgustus, ya' umpasohong mesa pahenta la

dipaaha pantekengang ingkänna tau di umba-umba naonge yaling di kapahentaanna. 2Diantoinde uhu-uhuna la dipaaha pantekengang,suka' diängkä'na Kirenius mendahi Tuambahsa'di hao di Poropensi Siria. 3 Ya' le'ba'i asammiingkänna hupatau umpapetekeng kalaena

2.4–12 253

pano di bohtona simesa-mesa. 4Noa tunne'Yusuf le'ba' toe' umpellei Bohto Nazaret di haodi Galilea, lupano di Yudea, meroho pano diBohto Betlehem, ongeang kadahianna TomarayaDaud. Aka' inde Yusuf dianto peänä'anna Daud.5Napanoa anna malai ditekeng toe' di haosibaha tunanganna Maria ang menge kehähtäng.6 Tahpana sika lambi' pano, ya' lambi'mitempona Maria la keänä'. 7 Ya' ungkeänä'ingmesa muane-ane, änä' uluana. Nasapu'misahedoro, situhu' kabiasaanna tau donetoo,anna nalolingngi naung di pahahang, aka'dang aha dasang ang lo'bäng ang la mala sikanaongei. 8Donetoo di bengi di hao yato dibohto, aha sangngaka-sangngaka to pangkambi'ang menge undakai pangkambi'na di hao dipäsäng. 9 Pihsananna ke pihsa'e' aha mesamalaeka'na Puang Alataala ke'de' di alla'-alla'naiianna landa'i kamatandeanna Puang Alataalalambi' sika mahea' liu. 10 Ya' ma'tula'mi yatomalaeka' pano diii naoatee, "Daa ummahea'a'aka' setonganna la kupainsangngikoa' KahebaMapia ang la napomasannang ingkänna tau dilino: 11Allo dinoa dinne di bohtona TomarayaDaud dipadahimingkoa' To Pepasalama', diantoDehatanta, To Dilan ' la Mepasalama'. 12Annamalaia' umpetahpa' inde aka ang kutula'ingkoa',la noa indee tandana: la ullambi'koa' mesa

2.13–21 254

änä' malea disapu' kaing, anna diloling di hoi'di pahahang." 13 Yato malaeka' pihsa' halie'mai'di anna umpudii sanganna Puang Alataalanaoatee, 14 "Diängkä' kamatandeang dai' diPuang Alataala yaho di ongeang kamatandeanna,anna kamasahkeang yaling di lino pano di tauang unsa'ding pa'kalemunna." 15 Tahpana le'ba'iyato sumule malaeka' dai' di suruka umpelleiyato sangngaka-sangngaka to pangkambi', ya'sika situla'-tula'mi naoatee, "Maikoa' talao panodi Betlehem anna malai taitaa' aka ang dahi dihao situhu' ang napainsangngiingkea' Dehata."16 Ya' sika napenandai siang mengkalao. Sikaullambi'mi Maria anna Yusuf anna yato änä'naang diloling di hoi' di pahahang. 17 Tahpanasika naita, ya' sika natula'mi aka ang hali sikanahingngi didiona yato änä', 18 anna ingkännatau ang unghingngi yato aka ang natula' yatosangngaka-sangngaka to pangkambi' sangka'pusa' asang. 19Ampo' napadiinahanna supuMaria ingkänna yatoo, laona siang napihki'. 20 Ya'sika sumuleng yato sangngaka-sangngaka topangkambi' sitonda kakahsiang anna umpudisanganna Puang Alataala, aka' samai ang sikanahingngi anna naita noa si'da-si'da yato anghali sika natula'ing malaeka'na Puang Alataala.21 Tahpana sundummi kahua allona suka'dahinna anna lambi'mi tempona la di lle,

2.22–28 255

ya' sika nasangaing yato Änä' 'Yesus,' situhu'ang inang hali natula' malaeka' dolunna annanakehähtängnging indona. 22 Puhanna uhpa'puloallona, ya' lambi'mi tempona Yusuf anna Mariala dai' di Dasang Ada'na Puang Alataala annaumpamasero kalaenaii situhu' pepakuhunnaMusa. Ya' sika maong dai' di Yerusalem umbahayato Änä' anna malai nabeho dai' di PuangAlataala. 23Aka' situhu' pahentana PuangAlataala uki' naoatee, "Ingkänna änä' ang uluaang muane pahallu dipamasero di olona PuangAlataala." 24Anna sika mao toi umpenombaingtunuang situhu' pahentana Puang Alataalasahpasang buhku' bahtu' dangang-dangangmahä ' derua. 25 Yaho yato di Yerusalem ahamesa tau disanga Simeon. Inde tau marohoanna mampetahpa' si'da-si'da di olona PuangAlataala, lella' ungngempei to pepakahangannato Israel, dianto To Dilan ' la Mepasalama'.Inde Simeon napunnoi Inaha Masero, 26 annainang nadandi Inaha Masero naoatee dai la matedolunna ungngita To Dilan ' la Mepasalama'.27 Sule toe' yaho di Dasang Ada'na Puang Alataalasituhu' petehtena Inaha Masero. Yato Änä'ang disangai Yesus nabaha to baha'na tama diDasang Ada' anna malai dibabe-babeangngisituhu' pahentana Dehata. 28 Ya' donetoo indeSimeon untammui manahpang yato Änä' anna

2.29–37 256

naahingngi, lella' umpudi sanganna PuangAlataala naoatee, 29 "O Puang To HandangMa'kuasa, dinoa malante' pole' inde sabua'muuntambai yaling di kamalinoang situhu' tula'mu,30 aka' kuitanne' To Pepasalama' ang sule yahomai di Dio, 31 ang umpatokaing di olona ingkännahupatau di lino, 32 ang sihapang kamabayaangang la umballoi lalanna ingkänna tau ang tadiato Yahudi anna malai sika sule mengngolo diDio, dianto kamabayaang ang la umpalanda'kakeangka'ang pano di petauammu to Israel."33 Yato ambena anna indona Änä' pusa' liunahingngi yato aka ang natula' didiona yatoÄnä'. 34 Ya' sika napalauming behe Simeon yatoiianna ma'tula'i pano di Maria indona yato Änä'naoatee, "Inde Änä' inang napillei Puang Alataalala untallangngi anna la umpasalama' mai'di toIsrael. La mendahi toi tanda yaho mai di PuangAlataala ang napa'bali mai'di tau, 35 anna yatotau la umpalanda'ing ihsi inahannaii. Anna lamasuhsa liu tou dio unsa'ding, sihapangngonatobo' pa'dang ang pahe'la'." 36Di hao toiaha mesa bahine disanga Hana, änä'na Fanuel,peänä'anna Asyer. Indee bahine dianto mesanabi, matua liung. Pitu supu taunna la'bitohho sibaha sangkolunna puhanna kabeng,37 ya' mateng muanena lambi' mendahingbalu bahine inde Hana, anna dinoa kahuang

2.38–45 257

pulona uhpa' pahiamanna. Motohho-tohhololo yaling di Dasang Ada' ma'sambayang annama'puasa. 38Donetoo sule tunne' mendungku'pano di Yusuf, Maria anna yato Änä' annama'kuhhu'sumanga'i dai' di Puang Alataala annama'tula'i didiona yato Änä' pano di ingkänna tauang menge ungngempei Yato ang la unsulängngiYerusalem. 39 Puhanna inde Yusuf, Maria annayato Änä' umbabe asang yato aka ang situhu'pahentana Puang Alataala, ya' sika sumulengpano di bohtona, dianto pano di Nazaret di haodi Poropensi Galilea. 40 Yato Änä' tuhtuang lobo'anna tuhtuang matoho, napunnoi kapainsanganganna mana' pebehena Puang Alataala. 41 Yalingdi taung boi anna taung boi, ke lambi' bumipa'rame-rameang Paskana to Yahudi, yato tobaha'na Puang Yesus si mao dai' di Yerusalem.42Di tempona anna sundungngi sampulo deruapahiamanna Puang Yesus, ya' sika mao bumidai' situhu' ang inang sika napanoa. 43 Tahpanapuha yato pa'rame-rameang, ya' sika sumulengampo' tohhoke'ne' Puang Yesus yaho, ampo' daiumpainsangngi to baha'na. 44 Inde to baha'nanasanga mempola tung nei' yaling di alla'na taumai'di lambi' napatahhi' lolo pellaoannaii. Ampo'tahpana sangngallo puhpu' sika mellao daloloiaha naita, ya' nadaka' lelemmi tama di alla'nasolasohonna anna insananna. 45Ampo' aka' dai

2.46–3.1 258

aha sika nalambi', ya' sumuleng dai' di Yerusalemnapeäng. 46 Tahpana katallunna allona napeäng,ya' sika nalambi'mi yaling di Dasang Ada' mohko'yaling di tängngä-tängngäna to pampakuhuada', lella' ma'pehingngi laona siang mekutanapano diii. 47Anna ingkänna tau ang manghingngipusa' asang unghingngi kamanähänganna annaingkänna pen mba'na Puang Yesus. 48 Tahpananaita to baha'na, ya' pihsa' pusa' liung, manema'tula'i yato indona pano naoaintee, "O änä'ku,akana palla'e Dio inahammu umpanoaang?Masaemo kipeäng sibahaang ambemu sitondakamahea'ang." 49Men mba' pano diii naoatee,"Aka' akae Kodi' anna pake la umpeängngä'?Darakaa' dio ungnginsang ungngoatee, Kodi'indee inang pahalluä' tohho yaling di dasannaAmbeku?" 50Ampo' dai sika napähäng aka yatobahtuanna tula'na pano diii. 51 Ya' sika sumulengsibaha-baha pano di Bohto Nazaret, anna tohhoisibaha to baha'na. Anna yato ingkänna angmane puha dahi napayaling supu di inahannaindona. 52Anna yato Puang Yesus tuhtuang lobo'anna tuhtuang kehängngäng kakeaka'anna annatuhtuang napakamaya Puang Alataala annaingkänna hupatau.

3 1 Yaling di kasampulo limanna pahiamannakapahentaanna Kaisar Tiberius, Pon us

Pilatus menge ungkapalai Poropensi Yudea,

3.2–7 259

anna Herodes ungkapalai Poropensi Galilea.Donetoo Filipus, ullu'na Herodes, mengene'ungkapalai Poropensi Iturea anna Trakhonitas,Lisanias nei' ungkapalaine' Bohto Abilene,2 anna Hanas sibaha Kayafas mendahi handangpongkahana imang. Donetoo Puang Alataalaumpa'tula'i Yohanes, änä'na Zakharia, di haodi ongeang makä'däng. 3 Ya' le'ba'mi Yohanesunsamba kalane di hoi' di lembänna Yordanumpalambi' Bahtakaranna Puang Alataala annakakoha-kohai naoatee, "Pengkatoba'koa' annabehoi kalaemu ditero' anna malai naampungngikasalaammu Puang Alataala." 4 Indee situhu'aka ang uki' yaling di suha'na Nabi Yesayaang naoatee, "Aha tau kakoha-koha di hao diongeang makä'däng naoatee, 'Patokaingnga'lalang ang la naola Dehata, pamarohoinglalanna. 5 Ingkänna ang mellembäng-lembängpahallu ditambungngi, anna ingkänna angmentanete-nete pahallu dihanteang. Lalang angliko-liko la dipakaroho anna ang memmongko'-

mongko' la dihanteang. 6 Puhai yatoo mane lanaita ingkänna tau to Pepasalama' ang nasuosule Puang Alataala.' " 7Donetoo mai'di liutau ullumba Yohanes aka' pemala ditero'.Ya' ma'tula'mi Yohanes unsängkäi yato taumai'di naoatee, "Oa' ingkämmu peänä'annaile keipo! Menna mangngoaingkoa'tee, pake

3.8–14 260

la malakoa' lahpa' di hao mai di aha'naPuang Alataala ang la sule? 8Dahi ponnapemalakoa' lahpa', ya' pembabe mapiakoa'situhu' pembabe pengkatoba'ang, anna daaumpihki'ia' ungngoatee la napa'daimingkoa'dosammu Puang Alataala aka' peänä'annakoa'Abraham. Aka' kutula' manahpaingkoa': kenaelo'i Puang Alataala, ya' malaete' indemai batunapadahi peänä'anna Abraham. Dahi ponna daia'ungngakumengkatoba' di haomai di dosammua',ya' inang la natahungkundakoa'tee'. 9Aka' dinoasadiang Puang Alataala la untahungkung tau angmembabe karake sinnoa yato uhase ang tokangdi hao di poang kayu, anna ingkänna poangkayu ang dai keboa mapia la dilellengngi nei'anna di beii tama di api." 10Mekutanang yatotau mai'di pano naoatee, "Ponna noa, ya' akae'ang pahallu kibabe?" 11Na mba'mi naoatee,"Menna-menna ang aha derua pasang kaya'napahallu nabea sahpasang pano di solana angdaine' aha kaya'na. Noa tunne' ang aha andeannapahallu toe' nababe noa yatoo." 12Donetoosule toe' to pahsinga' sima. Ya' sika mekutanatunne' naoatee, "O Tuang, ya' aka kami' angpahallu kibabe?" 13Na mba'mi naoatee, "Daaumpahsinga'a' londo anna ang inang si biasa."14 Sule tunne' setantaraang mekutana panonaoatee, "O ya' kami', aka kami' ang pahallu la

3.15–20 261

kibabe?" Na mba'mi naoatee, "Daa unghampa'iaka-akanna tau, anna daa untanda' tau yalingdi kalosengang, ampo' diare' tuhokoa' situhu'mai'dinna sahomu." 15Donetoo yato ingkännatau mai'di kamenge-mengeanna ungngempei ToDilan ' la Mepasalama' ang puha nadandi PuangAlataala, lambi' sika mekutana-tana yaling diinahannaii nasanga Yohanesmi yato ang mengenaempei. 16Dianto anna ma'tula'mi Yohanespano diii naoatee, "Dinoa supung kutero'koa'umpakeä' uhai, ampo' la lambi' tempona suleang ma'kuasa puha nei' andana kodi'. Tandanakeangka' yato Tau, moi la mensabua' pälli'ä'di olona, datukä' sihatang. La natero'koa'nei' umpake Inaha Masero anna api. 17 Tokatung petapi di hao di teyyena anna sadiang laumpasisähä' banne anna engka. Yato banne lanabe'bei mapiane' tama di loko, ampo' yatone'engka la natunu nei' tama di api ang ma'nala-nalalolo." 18Mai'dike' pepaturu senga' ang natula'Yohanes lella' umpalambi' Kaheba Mapia panodi tau mai'di. 19Ampo' donetoo yato Herodes,ang ma'kuasa di hao di Galilea, nasängkäiYohanes didiona kasialaanna Herodias, bahinenaullu'na siang, anna mai'dike' katadahiannaang hali nababe. 20Ampo' yato Herodes bilangunghängngängngi supu katadahianna, bilangdiang anna umpatamai di tahungkung Yohanes.

3.21–28 262

21Naonge anna mai'di liu tau ditero', ya'ditero' tunne' Puang Yesus. Donetoo annalella' ma'sambayang, ya' billämmi langi'22mane naolai yaho mai Inaha Masero angsinnoa hupanna dangang-dangang sule yaho dihahona. Pihsananna kahingngiammi kamahannaPuang Alataala yaho mai di langi' naoatee,"Dionto ne Änä'ku ang kupakamaya anna angumpamasannang inahangku." 23Di temponaumpahandu'i pengkähänganna Puang Yesus, ya'umbai tallumpulong pahiamanna donetoo anna,situhu' pampihki'na hupatau, Puang Yesus diantoänä'na Yusuf anna nenena dianto Eli. 24 Inde Elidianto änä'na Matat. Matat dianto änä'na Lewi.Lewi dianto änä'na Malkhi. Malkhi dianto änä'naYanai. Yanai dianto änä'na Yusuf. 25 Yusuf diantoänä'na Ma ca. Ma ca dianto änä'na Amos.Amos dianto änä'na Nahum. Nahum diantoänä'na Hesli. Hesli dianto änä'na Nagai. 26Nagaidianto änä'na Maat. Maat dianto änä'na Ma ca.Ma ca dianto änä'na Simei. Simei dianto änä'naYosekh. Yosekh dianto änä'na Yoda. 27 Yodadianto änä'na Yohanan. Yohanan dianto änä'naResa. Resa dianto änä'na Zerubabel. Zerubabeldianto änä'na Seal el. Seal el dianto änä'naNeri. 28Neri dianto änä'na Malkhi. Malkhi diantoänä'na Adi. Adi dianto änä'na Kosam. Kosamdianto änä'na Elmadam. Elmadam dianto änä'na

3.29–37 263

Er. 29 Er dianto änä'na Yesua. Yesua dianto änä'naEliezer. Eliezer dianto änä'na Yorim. Yorim diantoänä'na Matat. Matat dianto änä'na Lewi. 30 Lewidianto änä'na Simeon. Simeon dianto änä'naYehuda. Yehuda dianto änä'na Yusuf. Yusuf diantoänä'na Yonam. Yonam dianto änä'na Elyakim.31 Elyakim dianto änä'na Melea. Melea diantoänä'na Mina. Mina dianto änä'na Matata. Matatadianto änä'na Natan. Natan dianto änä'na Daud.32Daud dianto änä'na Isai. Isai dianto änä'naObed. Obed dianto änä'na Boas. Boas diantoänä'na Salmon. Salmon dianto änä'na Nahason.33Nahason dianto änä'na Aminadab. Aminadabdianto änä'na Admin. Admin dianto änä'na Arni.Arni dianto änä'na Hezron. Hezron dianto änä'naPeres. Peres dianto änä'na Yehuda. 34 Yehudadianto änä'na Yakub. Yakub dianto änä'naIshak. Ishak dianto änä'na Abraham. Abrahamdianto änä'na Terah. Terah dianto änä'na Nahor.35Nahor dianto änä'na Serug. Serug diantoänä'na Rehu. Rehu dianto änä'na Peleg. Pelegdianto änä'na Eber. Eber dianto änä'na Salmon.36 Salmon dianto änä'na Kenan. Kenan diantoänä'na Arpakhsad. Arpakhsad dianto änä'naSem. Sem dianto änä'na Nuh. Nuh dianto änä'naLamekh. 37 Lamekh dianto änä'na Metusalah.Metusalah dianto änä'na Henokh. Henokh diantoänä'na Yared. Yared dianto änä'na Mahalaleel.

3.38–4.8 264

Mahalaleel dianto änä'na Kenan. 38 Kenandianto änä'na Enos. Enos dianto änä'na Set. Setdianto änä'na Adam. Adam dianto änä'na PuangAlataala.

4 1 Puang Yesus sumule di hoi' mai di SaluUhai Yordan napunnoi Inaha Masero lambi'

natehte pano di ongeang makä'däng. 2Di haontonaongei tohho uhpa'pulo allona masaena lella'nasändä'i Pongkahana setang. Selama di hao daiaha naande moi la aka, dahi tahpana uhpa'puloallona manonong nasa'ding. 3Ma'tula'miPongkahana setang pano naoatee, "Ponna inangtahpa' si'dao Änä'na Puang Alataala, ya' pahentaine ma ng batu anna malai membali dehpa annamalai ungngande." 4Na mba'mi Puang Yesusnaoatee, "Aha uki' bahtakara ang naoatee, 'Angnapotuho tau tadiaete' supu andeang.' " 5 Puhaiyatoo, ya' umbaha bumi Puang Yesus dai' di mesaongeang ang malängkä' anna napaitai asangngisamai katomarayaang di lino yaling di sangkapirimata supu. 6Ma'tula'mi Pongkahana setangpano naoatee, "Inde sau ingkänna kakuasaanganna kamatandeang la kubeho asang ma ng diDio, aka' ingkänna ne sau kuampui asammi annamala kubeho tomande' pano di menna-mennaang kuelo'i. 7Dahi ponna ke malimuntu'o dioloku menomba, ya' ingkänna ne sau la kubeaasangngo mendahi ampuammu." 8Ampo'

4.9–16 265

na mba' Puang Yesus naoatee, "Aha uki' yalingdi Suha' Masero naoatee, 'Pahalluo umpenombaiPuang Alataala Dehatammu anna Dianto supuang la pahallu untuhu'i.' " 9 Ya' umposola bumiPuang Yesus dai' di Yerusalem anna naposolaidai' di ongeang ang handang malängkä' yaho dihahona Dasang Ada'na Puang Alataala manema'tula'i pano naoatee, "Ponna inang Änä'nasi'dao Puang Alataala, ya' sändä'ke' pengkanahoonaung indo di tampo, 10 aka' aha uki' yalingdi Suha' Masero naoatee, "La napahentaingkomalaeka'na anna malai sika nadakaio, 11 lambi'la namäntä'io anna malai dai hahi' bih 'munaung di batu.' " 12Na mba'mi Puang Yesusnaoatee, "Aha uki' bahtakara ang naoatee,'Daa unsändä'i Puang Alataala Dehatammu.' "13 Tahpana yato setang puha unsändä'i PuangYesus ungngolai ma'kahupa-hupa pesändä',ya' le'ba'mi ungkahaoi Puang Yesus annaungngempeii tempo ang la naonge nasändä'isala bou. 14 Ya' sumuleng Puang Yesus panodi Galilea sitonda kakuasaanna Inaha Maserolambi' kaheba didiona Kalaena kahingngiang diingkänna Poropensi Galilea. 15Donetoo mengesiang mampakuhu tama di pa'sambayangang,anna napudi asangngi ingkänna tau. 16 Le'ba'miPuang Yesus pano di Nazaret ang naongeilobo' anna, situhu' kabiasaanna, ponna lambi'

4.17–23 266

bumi allo katohhoang, ya' mao bung tama dipa'sambayangang anna ke'de'i yaling umbataSuha' Masero. 17Donetoo nabeang suha' topambahananna pa'sambayangang ang nauki'Nabi Yesaya. Tahpana nabuhkei, ya' nalambi'mimesa baheang ang naongei uki' naoatee,18 "Inaha Maserona Puang Alataala tohho yalingdi Kalaeku, aka' puhamä' nalan ' la umpalambi'Kaheba Mapia pano di to pemase-mase.Nasuoä' sule anna malaä' umpainsangngito ditahungkung kuoatee, 'Lahpa'mokoa'!'anna pano di to buta kuoatee, 'Paitamokoa'!'anna pano di tau ang didahha kupabeba'toe'. 19 La kupakaheba kuoatee, 'La lambi'mitempona Puang Alataala la umpasalama'petauanna.' " 20 Puhai yatoo, ya' nalolommisumule yato suha' anna nabeai sumule pano di topambe'bei suha', mane mohko'i. Ya' sika nenne'asammi ingkänna tau pano. 21Napahandu'mimampakuhu pano diii naoatee, "Allo dinoadipasundummi inde baheang Suha' Maserodi tempona anna unghingngiia'." 22 Ingkännayato tau ungngangka' tahpa' asang yato PuangYesus anna sika pusa' unghingngi yato karaang napasohong ang mepakahanga si'da-si'da.Lambi' sika situla'-tula' naoatee, "Tadiarakae'inde änä'na Yusuf?" 23Ma'tula' bung PuangYesus pano diii naoatee, "Tantunte' anna

4.24–30 267

umpahingngi-hingngiä'a' sinnoa ang si natula' tobaha' dolu ungngoatee, 'O to pa'pakuli, pakuliidolu kalaemu tobou dio! Babe toine' dinne dibohto kalaemu ingkänna kadahiang ang kihingngidahi di hoi' di Kapernaum!' " 24Napasilombungtula'na naoatee, "Kutula'ingkoa' setongannadaete' aha mesa nabi ang dipakeangka' yalingdi bohtona toboe'. 25Anna kutula'ingkoa', ditempona Nabi Elia naonge anna dai aha kene'tallu setangnga taung masaena, lambi' dahikabuhohangang ang dai aha mantondong, ya'donetoo aha mai'di liu balu bahine dinne diIsrael. 26Ampo' dai disuo Nabi Elia la ungkalemuimesa di alla'naii, ampo' panoe' di mesa balubahine ang tadia to Yahudi, ang tohho di hoi' dibohto senga' dianto Bohto Sarfat, ang sidungku'Sidon. 27Noa tunne' di tempona Nabi Elisamai'di to Israel ang nahoa korong tamahamu',dianto bosi lollo'na, anna dai aha moi poro lamesa ang napabono' sehalinna mesa to Siria angdisanga Naaman." 28 Ingkänna yato tau yalingdi pa'sambayangang keaha' asang unghingngiyato tula'na Puang Yesus. 29 Tahpa sika ke'de'anna unghambaii Puang Yesus malai yaling maidi bohto. Di hao yato di bohto aha karakeang dibehinna. Ya' inde Puang Yesus sika nabaha panoyato di karakeang aka' pemala sika nasumbängnaung. 30Ampo' napealla' supu Puang Yesus

4.31–38 268

yato ingkänna tau anna le'ba'i napellei. 31 Puhaiyatoo, ya' le'ba'mi Puang Yesus naung di mesabohto mahoa'na Poropensi Galilea ang disangaKapernaum, anna mampakuhui di hoi' ke allokatohhoang bumi. 32 Sika pusa'mi yato ingkännatau unghingngi umba noa pepakuhunna, aka'ingkänna tula'na punno kakuasaang. 33 Yalingyato di pa'sambayangang aha mesa tau angnapentamai setang kakoha-koha napekäyyängnginaoatee, 34 "Eh, Dio ne Puang Yesus to Nazaret,aka suhunna anna ullumbaang? Suleo launghopuiang? Kuinsang mennao setonganna:Dionto to Masero, pesuona Puang Alataala."35Ampo' nakarahta' Puang Yesus naoaintee,"Mahtangngo! Anna palaio mai done ne di tau!"Yato setang tahpa umpensaleba'ing yato tau panodi alla'-alla'na tau mai'di anna malaii yaling mai,dai aha ungngaka-aka yato tau. 36Anna ingkännatau pusa' si'da-si'da anna situla'-tula'i naoatee,"Ahana inang bakahu inde pepakuhunna! Aka'sitonda kakuasaang umpahenta setang lambi'malai si'da." 37Donetoo kaheba didiona PuangYesus sembu' sau tama di ingkänna bohto dihao di Galilea. 38 Puhai yatoo, ya' le'ba'mi PuangYesus umpellei yato pa'sambayangang annamaoi pano di dasanna ta Simon. Yato pasanannaSimon ang bahine nahoa luhsu tamahamu',lambi' sika malau pano di Puang Yesus ke la

4.39–5.1 269

malai napabono'. 39 Ke'de'mi Puang Yesus di haodi behinna yato bahine anna umpahentai yatokorong malai, lambi' malai si'da. Yato bahinetahpa kaleha anna umposahai yatoii. 40 Tahpanasolo' allo, ya' suleingmai'di tau umbahai ingkännato makoronna ang nahoa ma'kahupa-hupakorong. Ya' pantammi nasahpa Puang Yesusanna napabono'. 41Aha toe' mai'di tau angnapentamai setang. Yato setang malai yalingmai di tau anna kakoha-kohai naoatee, "Diontone Änä'na Puang Alataala." Ya' sika nalahammiPuang Yesus anna dai sika napabei natula'yato aka ang sika nainsang, aka' sika nainsangnaoatee, Dianto To Dilan ' la Mepasalama'.42 Tahpana lelle'mi allo, le'ba'mi Puang Yesusumpellei yato bohto lupano di mesa ongeang angmahulla-hulla. Ampo' nasipeäng-peängngi yatoingkänna tau. Tahpana sika nalambi', ya' napalauliung pano ke la malai anna dai le'ba' umpelleiyatoii. 43Ampo' ma'tula' pano diii naoatee,"Kaheba Mapia didiona Kapahentaanna PuangAlataala pahallu toe' kupepainsangnging pano dibohto senga' aka' dianto suhunna anna nasuoä'sule." 44Dahi le'ba' Puang Yesus unsambaingkänna bohtona Yudea umpepainsangngingKaheba Mapia tama di pa'sambayangang.

5 1 Pihsang tempo ke'de' Puang Yesus di haodi behing Le'bo' Genesaret anna punnoi

5.2–9 270

tau di behinna aka' pemala sika umpehingngiiBahtakara Dehata. 2Di hao yato di behing le'bo'aha derua lopi naita Puang Yesus. Yato puännalopi sika tuhummi anna mengei umbasei dalana.3Mendai'mi Puang Yesus di mesa di alla'nayato lopi, dianto lopinna ta Simon, anna unsuoita Simon nabuhsu'-buhsu' sai'di' yato lopinnatama di malimbeng-limbenna. Mohko'mi yahoyato di lopi anna umpakuhui yato tau mai'di.4 Puhai ma'tula', ya' umpa'karaing ta Simonnaoaintee, "Polopio tama di malimbenna annaumpensambangnging dalamu unsahka bau."5Men mba'mi ta Simon naoatee, "O Tuang,malupumang kipesambengii mengkähäng kahha'ampo' moi poro la anitunna tala ahai kilambi'.Ampo' aka' Dio unsuoä', ya' la maorä'te' domodala." 6 Tahpana sika mao si'da modala, ya'undalang mai'di si'da-si'da bau lambi' la seu'kaleng dalana napobua' yato bau. 7Untambaingsolana ang di hao di lopi senga' anna malai sikanadului umpealai yato bau. Ya' suleng yato solanaanna sibaha-bahai umpangngihsi yato lopinnaii,lambi' yato derua lopi sai'di' kale tala limmi'napobua' mai'dinna yato bau. 8 Yato Simon pusa'si'da-si'da ungngita yato kadahiang lambi' maomalimuntu' pano di Puang Yesus anna naoaitee,"O Puang, kalemuiä' laoo pelleiä', aka' kodi' indeeto madosaä'." 9Dai dia supu ang pusa' si'da-si'da,

5.10–14 271

ampo' yato toe' ingkänna solana ang nasibahaingyaling yato di lopi pusa' si'da-si'da ungngita yatobau sahsamanna ang sika nasahka. 10Noa tunne'yato änä'na ta Zebedeus ang di hao di lopi senga',dianto ta Yakobus anna ta Yohanes, solanamengkähäng ta Simon, sika pusa' toe'. Ma'tula'miPuang Yesus pano di ta Simon naoatee, "Daaummahea'! Mengkalao dinoa la mendahioto podala hupatau, dianto la umbahaikoa'hupatau mendahi to pen ndo'ku." 11 Yatota Simon sibaha yato sangngaka-sangngakasolana sika umbuhsu' lopinnaii pano di behingle'bo', mane sika umpelleing yato ingkännapengkähänganna anna men ndo'i. 12 Pihsangtempo Puang Yesus tohho yaling di mesa bohtomahoa'. Yaling yato di bohto aha mesa tau angnahoa korong tamahamu', dianto bosi lollo'na.Tahpana ungngita Puang Yesus yato tau, ya'malimuntu'mi di olona menge ma'kara naoatee,"O Puang, ponna ungngaku umpabono'ä', ya'la bono' siamä'te' dinoa." 13Ungngehte' siangteyyena Puang Yesus anna ungngan i yato taumane ma'karai naoatee, "Kuaku kupabono'o.Dinoa la bono'motee'." Ya' donetoo bono' siangyato tau. 14 Pihsananna naoaminte Puang Yesus,"Kalehaii daa umpepainsangnging pano di tausenga' inde aka ang dahi pano di kalaemu,ampo' laomo dinoa do pepaitaing kalaemu

5.15–19 272

pano di imang anna malai nainsang naoateebono' si'damo. Anna umbahai penombaang angla napopenombaingko dai' di Puang Alataalasituhu' aka ang puha mepahentaing Musa,ang la mendahi sa'bi kabono'ammu pano diingkänna tau." 15Ampo' tuhtuang sembu'kaheba didiona Puang Yesus, lambi' suleimai'di tau silumba-lumba pemala umpehingngiipepakuhunna anna pemala sika napabono' dihao mai di ma'kahupa-hupa koronna. 16Ampo'inang si biasa le'ba' Puang Yesus pano di ongeangmahulla-hulla ma'sambayang. 17 Pihsang temponaonge mengei Puang Yesus mampakuhu,aha sangngaka-sangngaka to Farisi anna topampakuhu ada' sika ohko' toe' ma'pehingngi.Sika sulei di hao mai di ingkänna bohto yatodi Galilea, anna aha toe' ang sule di haomai di Yudea anna yaho mai di Yerusalem.Puang Yesus mala umpabono' to makorongaka' inang napunnoi kakuasaang Dehata.18 Pihsananna suleng sangngaka-sangngakatau ullemba mesa tau ang mate sambose'naung kalaena napasilemba pa ndoanna. Indesangngaka-sangngaka tau pemala liu la nabahatama yato to makoronna di olona Puang Yesus.19Ampo' aka' mai'di liu tau sisihpi'-sihpi' lambi'dai aha sika naola, ya' sika meleng dai' di ätu'ang mahante anna nalälä'i sängkäi yato ätu'

5.20–26 273

sihoa la napangngului naung yato to makoronnasipatu di olona Puang Yesus. Ya' sika naulungnaung di tängngä-tängngäna yato tau mai'di diolona Puang Yesus. 20 Tahpana naita Puang Yesusnaoate matama si'da-si'da kapampetahpa'annaii,ya' ma'tula'mi pano yato di to makorongnaoatee, "O solasohong, ingkänna kasalaammukuampungnging." 21Ampo' yaling di pihki'nayato to Farisi anna to pampakuhu ada' sikakutana naoatee, "Mennarakae' inde tau annabahanie' ungngindä'-indä' sanganna PuangAlataala? Aka' Puang Alataalaete' supu angmala ungngampungngi kasalaang." 22Ampo'nainsang Puang Yesus yato aka ang napihki'yaling di inahanna, lambi' sika naoaintee, "Akaboianna ma'pihki' noakoa' nee? 23Umbarakae'kahang ang maromi' dioate, 'Diampungngingkasalaammu,' bahtu dioarakatee, 'Kalehao annapellaoo'? 24Ampo' la pahallua' ungnginsangungngoatee yaling inde di lino ma'kuasaä' Kodi'Änä' to Lino ungngampungngi dosa." Pihsanannama'kara bumi Puang Yesus pano yato di tau angmate sambose' kalaena naoatee, "Kalehamo,ängkä'i ne pa ndoammu anna maoo sumulepano di dasammu." 25 Ya' kaleha siang yato tau dialla'-alla'naii anna ullolongngii yato pa ndoannanabulle sumule pano di dasanna lella' siangumpudi sanganna Puang Alataala. 26 Ingkänna

5.27–33 274

yato tau pusa' si'da-si'da ungngita yato kadahianglambi' sika umpamatande sanganna PuangAlataala. Sangka' mahea' asang liu anna naoaitee,"Allo dinoa kiitang pole' kaha-kaha ang handangmepusa'-pusa'." 27 Tahpana sohong PuangYesus tama di aneang, ya' ungngitang mesa topahsinga' sima ang disanga Lewi menge mohko'yaling di känto' pambaya'ang sima. NasilahamingPuang Yesus naoaintee, "O sammuane, maiondo'ä'!" 28 Ya' ke'de' siang ta Lewi umpellei yato

kähänganna anna men ndo'i. 29 Puhai yatooinde ta Lewi umpa'pehtaing Puang Yesus di haodi dasanna anna sulei mai'di liu to pahsinga' simaanna sangngaka-sangngaka tau senga' mandesibaha-baha Puang Yesus. 30 Sika momämmämmiyato to Farisi anna to pampakuhu ada'naii panodi pahsikolana Puang Yesus naoatee, "Akanamandee' indo tuangkuhummua' sibaha topahsinga' sima anna to kekasalaang? Dai sihatangla noa!" 31 Ya' sika na mba'mi Puang Yesusyaling di pohapangang naoaintee, "Tadiaete' tomakahsing ang umpahallu to pa'pakuli, ampo'to makorongngetee'. 32Dä' sule untambai tauang ungngangka' kalaena maroho, ampo' tauang nainsang naoatee kekasalaang, lambi' malamengkatoba'." 33Aha ang ma'tula' pano diPuang Yesus naoatee, "Pahsikolana Yohanessi biasa ma'puasa anna ma'sambayang, noa

5.34–39 275

tunne' pahsikolana to Farisi, ampo' pahsikolamusi mande anna menu'." 34Men mba' PuangYesus pano diii umpake pohapangang naoatee,"Malaraka ingkänna tau ang menge ma'tokabengdisuoma'puasa kemengeke' mohko' sibaha-bahayato to kabeng? 35Ampo' la aha toboe' temponadako', Kodi', la sihapangngä' to kabeng, la dialaiyaling mai di alla'-alla'na yato pahsikolaku.Ya' donento yatoo la sika naongei ma'puasa."36Nalombungngike' pohapanganna Puang Yesusnaoatee, "Daete' aha tau la unseu'i kaing angbakahu anna napakei untampi' sahedorona angmalullu' liung, aka' ponna napanoa, ya' yato kaingang bakahu la karake anna yato pansehe'ang angbakahu dai sihatang ditampi'ing yato sahedoro.37Anna noa tunne' hapanganna monna ahapangnganang lollo' ang masaeng lambi' mato'do',dai la sihatang dipampatamai angkoro' bakahuaka' la natehse, lambi' labu' kaleng yato angkoro'anna yato pangnganang di beng aka' dangkekuna. 38Ampo' angkoro' bakahu supung maladipatama di pangnganang lollo' bakahu. 39Annadaete' aha mesa tau ang mane hali ungngenu'angkoro' ang masaeng dibe'bei la ungngenu'salake' angkoro' ang bakahu, la naoantotee,'Mammi' puhane' indo angkoro' ang masaengdibe'bei.' "

6.1–8 276

6 1 Pihsang tempo di allo katohhoang, PuangYesus sibaha pahsikolana ungngolai sallimbo

bela'. Ya' yato pahsikolana sika umponge'misangngaka-sangngaka boana pinamula, manenapisii anna naande laoi di lalang. 2Ampo'aha sangngaka-sangngaka to Farisi unsängkäiyatoii naoatee, "Akana umbaberakoa' dio yatoang dai mala dibabe di allo katohhoang?"3 Ya' sika na mba'mi Puang Yesus naoaintee,"Dakake'a' dio aha umbata yato aka ang halinababe Tomaraya Daud sibaha änä' buananaonge manonoi? 4Donetoo mentama diDasanna Dehata anna ungngalai dehpa angpuha dipopenomba yaling. Naala naande, annanabea toine' pano di ingkänna ang nasibahaing,ang setonganna yato dehpa dasi'da-si'daimala naande tau sehalinna ingkänna imang."5Nalombungngike' tula'na Puang Yesus naoatee,"Kodi' inde Änä' to Lino ang ungkuasai allokatohhoang." 6 Pihsang tempo di allo katohhoangsenga' mentama bou Puang Yesus di mesapa'sambayangang anna mampakuhui yaling.Yaling yatoo aha mesa tau ang mate teyyekuananna. 7 Yato to Farisi anna to pampakuhuada' sika umpoimata Puang Yesus ke hapangla umpabono'i tau di allo katohhoang, annaahai sika napolalang nasalla. 8Ampo' nainsangPuang Yesus aka yato ang yaling di pihki'na

6.9–17 277

anna ma'tula'i pano yato di tau ang matesambali teyyena naoaintee, "Maio done di oloke'de'!" Ya' ke'de' si'dang pano di olo yato tau.9Mane ungkutanaii yato ingkänna tau ang dihao, naoatee, "Situhu' ada'ta, aka ang mala ladibabe di allo katohhoang: kamapiaandaka,kakarakeandaka; ungkalemuiraka tau sola, ladipateiraka?" 10 Puhai yatoo unnenne'i asammiyato ingkänna tau anna ma'karai pano yato di tauang mate sambali teyyena naoatee, "Tandoingkä'teyyemu!" Napentando si'daming teyyena.Ya' bono' siang donetoo. 11 Ya' tuhtuang sikakende'mi aha'na yato to pampakuhu ada' annato Farisi, lambi' situla'-tula'i aka ang la nababepano di Puang Yesus. 12Donetoo maong dai' ditanete Puang Yesus anna napesambengii yahoma'sambayang dai' di Puang Alataala. 13 Tahpanamabaya, ya' untambaing to pen ndo'namengngolo anna napilleii di alla'na sampuloderua ang la napadahi rasul, dianto: 14 TaSimon (ang si nasangai Puang Yesus: Petrus),ta Andreas ullu'na, ta Yakobus, ta Yohanes,ta Filipus, ta Bartolomeus, 15 ta Ma us, taTomas, ta Yakobus änä'na Alfeus, ta Simon(ang disangai toe' to Zelot), 16 ta Yudas änä'naYakobus anna ta Yudas Iskariot (ang umbalu'Puang Yesus ke dako'i). 17 Sika tuhummi yahomai di tanete Puang Yesus sibaha-bahaii anna

6.18–23 278

tohhoi di menghante-hantena. Yato di ongeanghimpung di hao mai'di to pen ndo'na anna

mai'di tau senga' ang sulei di hao mai di ingkännaYudea, yaho mai di Yerusalem anna di hoi' mai dibehing le'bo' di alla'na Tirus anna Sidon. 18 Sikasulei pemala umpehingngii pepakuhunna PuangYesus anna pemala sika napabono' di hao maidi ma'kahupa-hupa koronna, noa tunne' angnapentamai setang bono' toe'. 19 Ingkänna taudonetoo sika umpeäng liu lalang anna malaiungnginso Puang Yesus, aka' aha kakuasaangang sohong yaling mai di Kalaena lambi'mala umpabono' ingkänna tau. 20 Pihsanannaunnenne'ing pahsikolana Puang Yesus annama'karai naoatee, "Puang Alataala umbehekoa'dio ang memase-mase, aka' diongnga'too angungngampuang Kapahentaanna Puang Alataala.21 Puang Alataala umbehekoa' dio ang mengemanono, aka' la dipabohokoa' dako'. PuangAlataala umbehekoa' dio ang dumuseng dinoa,aka' la metahakoa' dako'. 22 Puang Alataalaumbehekoa' dio ang nakahiri'o solamu aka'umpetahpa'ä' Kodi' inde Änä' to Lino anna dakoa'napatama di sihu-sihuanna, anna nabeakoa'tula' tahuhu solamu sibaha nasangaikoa' tokarake. 23 Kahsi si'da-si'dakoa' ke donentoo annamasannangkoa' aka' setonganna daete' ahamallondo sahomu yaho di suruka, aka' inang

6.24–33 279

noa tubunne' peneneannaii pano di nabinnaPuang Alataala. 24Ampo' sumändä'koa' dioingkämmu to makaka, aka' puha lohpo'mokoa'dio ullambi' pepakahangammu yaling dikatomakakaammu. 25 Sumändä'koa' dio angboho lohpo' dinoa, aka' la manonokoa' dako'.Sumändä'koa' dio ang metaha lohpo' dinoa,aka' la masuhsakoa' anna la sikaumbukoa'.26 Sumändä'koa' ke napudio ingkänna tau,aka' napanoa tuntone' peneneannaii umpudiang unsanga kalaena nabi ampo' setongannatadia." 27Nalombungngike' tula'na Puang Yesusnaoatee, "Ampo' pano di dioa' ang ma'pehingngidi Kodi' kuoaingkoa'tee: kalemuio ingkännabalimmu, pembabe mapiakoa' pano di tauang mangkahiri'o. 28 Palauing behe tau angmantändoikoa'; sambayangngii tau ang pemalaman lakaikoa'. 29 Ponna aha tau mantampilingsambali papemu, beai natampiling sibali. Annamenna ang mangngala kaya'mu, bea toine'pelapi'na. 30 Ponna aha tau ang mampalauaka-akammu, ya' beai, anna daa umpalauisumule aka-akammu ang naala tau. 31Annaumba noa ang ungkärä'i nababeingko solamu,ya' babe toinne' noa pano di solamu. 32 Ponnaungkalemuio supu tau ang mangkalemuio,ya' la unsangaraka ahang kala'biammu? Aka'napanoa toete' to tamampetahpa'. 33Aka'

6.34–38 280

ponna supung membabe mapia pano ditau ang membabe mapia toe' pano di dio,ya' dasiante' aha kunanna, aka' mala toete'napanoa to tamampetahpa'. 34Anna ponna keumpaindangngio aka-akammu supung pano disolamu ang mala toune' mambeao bala'na, ya'akang kunanna? Aka' mala toete'ne' napanoato tamampetahpa' umpaindangngi solana totamampetahpa' anna malai nabala'i sinnoa yatoaka ang nabea. 35Ampo' dioa' dio, kalemuioingkänna balimmu anna pembabe mapiaopano. Dia tuke' paindangngii aka-akammusitonda dai la umpemitaia' la nabala'i. Ponnaumpanoa, ya' la ullambi'o saho ang dai ahamallondo anna mendahio änä'-änä'na PuangAlataala To Matande, aka' Puang Alataalamarota' pano di ingkänna tau ang dai nainsangma'kuhhu'sumanga' anna pano di tau karake.36Dahi pahallu toukoa' dio punno pa'kalemu,sinnoa Ambemu yaho di suruka punnopa'kalemu." 37Nalombungngi bung tula'naPuang Yesus naoatee, "Daa untanda' tahuhusolamu anna datouo dio ditanda' tahuhu. Annadaa umpapetahungkung solamu anna datouodio ditahungkung. Ampungngio solamu lambi'la diampungngi touo dio. 38 Beai aka-akammupano di solamu anna malai dibea touo dio: launtahimbokoa' mai'di liu pebea ang sinnoa

6.39–44 281

mai'dinna aka-aka ang dipe'dengngi tamadi lite' lambi' tobong. Aka' lite' ang umpakepano di solamu dia tunne' la dipakeingko."39 Sika napakuhu toi Puang Yesus yaling dimesa pohapangang naoatee, "La malaraka tobuta untehte santobutanna? Daraka la sahingmanaho naung di kalo'? 40Noa tunne' daete'aha mesa pahsikola la keangka' puha andanatuangkuhunna, ampo' mesa pahsikola angtamma'mi la umpensinnoai nei' tuangkuhunna.41Akarea' dio anna malakoa' ungngita sahihsi'yaling di matanna solamu, ampo' daine' ungngitakayu sambehsä' yaling di matammu toboudio? 42Umbang dio la umpanoa ungngalaiingsahihsi' yaling di matanna solamu, aka' aha turedio sambehsä' kayu yaling di matammu toboudio? Oa' ingkämmu to kalasi, alaiia' dolu yatosambehsä' kayu ang aha yaling di matammuanna malai ungngita ungngalaiing yato sahihsi'ang aha yaling di matanna solamu." 43Napatahhi'bumi tula'na Puang Yesus naoatee, "Poangkayu ang inang si biasa mammi' boana, daete'aha la ungkeboaing boa ang dai mammi'. Noatunne' poang kayu ang inang si dai mammi'boana, daete' aha la ungkeboaing boa angmammi'. 44Aka' mesa poang kayu mala diinsangponna ke diitang boana. Aka' la malarakae' tauumponge' boa kayu di hao mai di lolo päräng?

6.45–7.1 282

Bahtu' umponge' boa pinamula di hao mai dibalimbano? 45 Tau mapia mengngoya' mapiatubunte' aka' inang noa tubunne' ang yaling diinahanna, anna tau karake mengngoya' karaketubunte' aka' inang noa tubunne' yaling diinahanna. Aka' ingkänna aka ang ditula' suleyalingngete' mai di ihsi inaha. 46Nalombungngibumi tula'na Puang Yesus naoatee, "Akangnga'suhummu unsangaiä' Puang, ungngoatee, 'OPuang,' ampo' daia' ungngaku umpembabeingaka ang kupakuhuingkoa'? 47 La kupaitaikoa'umba la noa pano di tau ang sule mellumbaä',umpehingngii inde tula'ku anna napembabeingyaling di katuhoanna. 48 Tau ang noa yatoola kupasihapanne' mesa tau ang umpake'de'manahpa dasanna. Yato tau mambombengnapamanaung liu anna napampake'de'ii ahhi angmatoto' si'da-si'da. Dahi moi la käyyäng umbanoa uhai buntu' sule unghoa yato dasanna, ampo'inang tala aka aka' matoto' si'da-si'da ahhinna.49Ampo' pano di tau ang umpehingngii tula'kuampo' dai napembabeing, la kupasihapanne'mesa tau ang umpake'de' dasanna ampo' maloyoaka' dai napamatoto' ahhinna. Tahpana suleuhai buntu' unghoa yato dasanna, ya' loe siangsitale-tale."

7 1 Tahpana Puang Yesus puha untula' ingkännayatoo pano di tau mai'di, ya' maong naung

7.2–8 283

di Bohto Kapernaum. 2 Yaling yato di bohto ahamesa tau makorong kahha' sai'di' tala mate.Inde tau dianto sabua'na mesa kapala tantaraang handang napakamaya liu. 3Nahingnginnayato kapala tantara didiona Puang Yesus, ya'unsuong sangngaka-sangngaka to dipotobaha'yaling di alla'na to Yahudi do natammui annamalai napalau ke la malai sule napabono'ingyato sabua'na. 4 Sika maong umpellambi'iPuang Yesus anna malau mase si'da-si'dai panonaoatee, "Yato kapala tantara sihatang si'da-si'daungkalemui, 5 aka' mapia inaha liu pano di solabohtota, anna diaete' ang ungngongkoso'i indepa'sambayangangki' dipake'de'." 6 Ya' maongPuang Yesus sibaha-baha yatoii. Tahpana lalambi'mi pano yato di dasanna kapala tantara,ya' unsuong solana yato kapala tantara dountammui Puang Yesus anna naoaintee, "OTuang, damong unsuhsai Kalaemu la maoopano di dasangku, aka' dai sihatang kusa'dingla umpengkende'i dasangku. 7Noa tunne' daisihatang kusa'ding la mengngolo ma ng di Dio.Ampo' diare' tula' tomande'mi sambahta karaanna malai bono' yato sabua'ku. 8Aka' kodi'mesa touä' kodi' to dipahenta, ampo' aha toukodi' änä' buaku ang kupadihoi'ang lambi' malatomande' kupahenta. Hapanganna ke kuoainteyato mesa änä' buaku, 'Laoo!' ya' mao si'daetee',

7.9–14 284

bahtu' pano di änä' buaku ang senga' kuoainte,'Maio!' ya' sule si'daete', bahtu' kuoainte panodi sabua'ku, 'Kähängngi indee!' ya' nakähängsi'daetee'." 9 Tahpana nahingngi Puang Yesusyato tula'na, ya' pusa' liung anna mensailei panoyato ang mampen ndo'i lella' ma'tula' naoatee,"Kutula'ingkoa' setonganna dake' aha kulambi'yaling di alla'na to Israel kapampetahpa'annatau ang sinnoa inde kapampetahpa'anna."10 Tahpana sika sumuleng pano di dasangyato solana kapala tantara ang nasuo maoumpellambi'i Puang Yesus, ya' nalambi'miyato sabua' makahsimmi noa yato ang dai ahamakorong. 11Umpatahhi' bumi pellaoannaPuang Yesus anna lupanoi di mesa bohto angdisanga Nain. Mao toe' pahsikolana sibaha-bahaanna mai'di liu tau mampen ndo'i. 12 Tahpanasidungku'mi yato baba käyyäng lutama di bohto,ya' sohongngi yaling mai sangngaka-sangngakatau ullemba to matena. Yato to mate diantomesa änä' muane, änä' samboana mesa balubahine yaling yato di bohto. Inde balu bahinenaposolai mai'di tau. 13Naitanna Puang Yesusyato balu bahine, ya' kende'mi pa'kalemunnayaling di inahanna, anna napamala'i naoaintee,"Daa unduseng," 14 lella' siang undungku'i yatoto mate yaho di lembaanna anna nasahpai.Yato to pallemba to mate tohho asang. Ya'

7.15–21 285

ma'tula'mi Puang Yesus naoatee, "O änä'muane, kutula'ingko dinoa, tuhomo sumule!"15 Ya' tuho siang sumule yato änä' muane annamohko'i tahpa ma'kara-kara. Nabehong PuangYesus pano di indona. 16 Ingkänna tau ang ahadonetoo mahea' asang anna umpamatandeisanganna Puang Alataala, sika koha naoatee,"Suleng pole' yaling di tängngä-tängngäta mesanabi ang handang ma'kuasa! Ahana sulengPuang Alataala la umpasalama' petauanna."17 Ya' sembu' siang kaheba didiona PuangYesus di hao di ingkänna Poropensi Yudeaanna pano di bohto-bohto senga'. 18NahingngiYohanes yato ingkänna kaha-kaha ang dahi,aka' napakahebai pahsikolana. Ya' untambaingderua pahsikolana 19 anna nasuoi mao mekutanapano di Puang Yesus naoatee, "Diongka inde ToDilan ' la Mepasalama', bahtu' pahallurakakangungngempei tau senga'?" 20Mao si'dang yato toderua. Tahpana lambi' pano di Puang Yesus, ya'sika mekutanang naoatee, "Nasuoang Yohanes toPantero' mekutana ma ng anna malai nainsangnaoatee Diongka inde To Dilan ' la Mepasalama',bahtu pahallurakakang ungngempei tau senga'?"21Donetoo mai'di liu tau ang napabono'Puang Yesus di hao mai di ma'kahupa-hupakorong, anna unghambai toe' mai'di setang angumpentamai tau, noa tunne' mai'di to buta ang

7.22–28 286

napapennenne'. 22 Ya' sika na mba'mi PuangYesus naoatee, "Laomokoa' anna untula'ingYohanes ingkänna aka ang puha unghingngianna aka puha ungngitaa', sinnoanna to butapaita, to makule mellao, tau ang bosi lollo'nabono', to binga pahingngi, to mate tuho sumule,anna pano di to pemase-mase dipainsangngiKaheba Mapia. 23 Tau ang dai umpengkebo'ikapampetahpa'anna mai di Kodi', tau yatoo lakahsi nei'." 24 Tahpana le'ba'i sumule yato angnasuo Yohanes, ya' napahandu'mi Puang Yesusma'tula' pano di tau mai'di didiona Yohanesnaoatee, "Aka ungngalaa' mao pano di ongeangmakä'däng? Do ungngitakoa' bulo ang napalusaulutama pepahi? 25 Bahtu' maorakakoa'to doungngita tau ang mampake mahahsa'? Inang dai,aka' tau ang mampake mahahsa' anna ang tuhodai aha nakalala'i di haoete' supu di dasannatomaraya. 26Dahi aka ang pemalaa' ungngitapano di ongeang makä'däng? Pemalakoa'ungngita nabi, i? Ahana tahpa' si'da. Annakutula'ingkoa', yato ang ungngitaa' londopuhane' andana mesa nabi. 27Aka' didionayato Yohanes aha uki' yaling di Suha' Maseronaoatee, 'Itai, kusuo mesa tau napendoluio,anna dianto ang la mampatokaingko lalammuang la ungngola.' 28 Kutula'ingkoa' setonganna dialla'na ingkänna tau ang aha yaling inde di lino,

7.29–34 287

moi ang tuhoke' moi ang puhang mate, inangdaete' aha la keangka' puha andana Yohanes.Ampo' tau ang handang mahoi'ang yaling diKapahentaanna Puang Alataala setongannakeangka' puhane' andana Yohanes." 29 Ingkännatau ang manghingngi yato tula'na, moi yatoingkänna to pahsinga' sima, ungngakui asangkatahpa'anna pahtuyunna Puang Alataala,aka' hali sika umbeho asang kalaena natero'Yohanes. 30Ampo' yatone' to Farisi anna topampakuhu ada' daine' sika naaku untahimbopahtuyunna Puang Alataala tama di kalaenaii,aka' daine' sika naaku umbeho kalaena natero'Yohanes. 31Ma'tula'mi Puang Yesus naoatee,"Aka la kupasihapangnging inde mai hupatauang aha dinoa? Anna aka ang nasinnoaing?32 Tau ang aha tempo dinoa kupasihapangänä' ang menge mangngino di hao di pasa'lella' siang ungkohai solana anna naoaitee,'Kiposulingngingko ampo' dai ungngaku sumayo,kipenaniingko penaniang kamateang ampo' daiungngaku masuhsa.' 33Aka' sule Yohanes toPantero' anna si biasai dai ungngande dehpaanna dai ungngenu' angkoro', ya' ungngoaminte,'Napentamai setang.' 34 Pihsananna suleä'Kodi' inde Änä' to Lino anna si mandeä' Koanna menu'ä', ya' si ungngoa burantee, 'Itaiindo tau sähäuäng anna pa'enu', sola-solana

7.35–40 288

to pahsinga' sima anna ingkänna to madosa.'35Ampo' kalehaiia'to indee: kakeaka'anna PuangAlataala ang kipepaturuing mala diita yaling dikatuhoanna ingkänna tau ang mampen ndo'i."36Aha mesa to Farisi untambai Puang Yesus panodi dasanna anna malai mande sibaha-baha dihao. Mao si'dang Puang Yesus pano di dasannaanna mohko'i sibaha-baha mande. 37 Yaling yatodi bohto aha mesa bahine ang supung nainsangtuho yaling di katasampa'ang lambi' kainsangangdosanna. Tahpana nahingngi naoatee PuangYesus menge mande di hao di dasanna ta Simonang to Farisi, ya' suleng umbaha mesa buli-buliang keihsi minnä-minnä' bomammi'. 38 Panongke'de' di behinna Puang Yesus sidungku' bih 'namenge siang dumuseng. Yato bahine umbonä'ibih 'na Puang Yesus umpake uhai matanna,mane napahsii beluhä'na, mane naurungngianna nasihoii yato minnä'-minnä' bomammi'ang nabaha. 39 Tahpana yato to Farisi, angnaongei mande dasanna Puang Yesus, ungngitaaka yato ang nababe bahine, ya' ma'tula'miyaling di inahanna naoatee, "Ponna inangnabi si'da indee, ya' la nalähpä'itoo mennabahtu' umba noa babena inde bahine angmenge mangngan bih 'na, tantunte' annala nainsangngi naoatee, indo bahine mesato tasampa' ang punno dosa." 40Ma'tula'mi

7.41–47 289

Puang Yesus pano naoaintee, "O Simon, ahaang umpemala la kutula'ingko." Men mba'mita Simon naoatee, "Tula' tomande'i, Tuang!"41Naoate Puang Yesus, "Aha dolu derua taumoindang pano di tau ang biasa umpapebungaidoi'na, ang mesa keindang limangngatu' doi'pera', anna ang senga'na limampulo doi'pera'. 42Ampo' aka' dai sika nabela umbaya'yato indanna lambi' napa'dai tomande'ingyato indannaii. Dahi ang umba kahang yatoto deruai ang la handang ma'kalemu toe'pano yato di tau aka' napa'daiming indanna?"43Men mba'mi Simon naoatee, "Situhu' kodi',ya' yato tubunte' ang mai'di indanna." Ma'tula'miPuang Yesus naoaintee, "Ahana tahpa' nepen mba'mu." 44 Lella' mensaile pano yatodi bahine, nalombungngike' tula'na pano diSimon naoatee, "Ungngitaraka inde bahine?Langngena' mentamaä' inde di dasammu ampo'dä' umpatokaing uhai ang la kubaseiing bih 'ku.Dia nei' nabonä'ingkä' bih 'ku umpake uhaimatanna anna napahsii beluhä'na. 45Dio, dä' ahaungngurung naonge anna mane suleä', ampo'dia nei' sallangngena'nang napa'urung-urungbih 'ku. 46Dä' aha umminnä'ing bää'ku tandaumpotosuleä', ampo' dia nei' naminnä'ingkä'ne'bih 'ku umpake minnä'-minnä' ang handangbomammi'. 47Dahi kupainsangngio dinoa:

7.48–8.3 290

tandana diampungngiming dosanna inde bahineang mai'di, ya' ma'kalemu si'da-si'da. Ampo'panone' di tau ang sai'di' supu diampungngi, ya'bahtuanna sai'di' toe' pa'kalemunna." 48 Puhaiyatoo, ya' ma'tula'mi pano yato di bahinenaoaintee, "Diampungnging dosammu." 49 Yatotau senga' ang nasibahaing mande, sika kutanayaling di inahanna naoatee, "Mennarakae' indetau anna pake la malae' ungngampungngi dosa?"50Ampo' ma'tula' sala Puang Yesus pano yato dibahine naoatee, "Kapampetahpa'ammuete' angmampasalama'o, dahi laomo sitonda pebehenaPuang Alataala."

8 1Dai masae puhanna yatoo, le'ba'mi PuangYesus ullelengngi leleng mai'di bohto, moi

ang mahoa' moi ang saohko' umpepainsangngingKaheba Mapia didiona Kapahentaanna PuangAlataala. Mao toe' yato sampulo deruapahsikolana sibaha-baha. 2Mempola toe'yato sangngaka-sangngaka bahine ang puhadipabono' di hao mai di ma'kahupa-hupa korongbahtu' ang puha dihambaiing yaling mai dikalaena setang ang mampentamai, sinnoannaMaria ang si disanga toe' Magdalena ang puhadialaiing yaling mai di kalaena pitu setang.3Noa tunne' ta Yohana bahinena ta Khuza, topambe'bei doi'na Herodes, ta Susana annamai'dike' bahine senga'. Sika mempola asang

8.4–10 291

anna untahiai Puang Yesus sibaha pahsikolanaumpake katomakakaanna toboe'. 4 Tahpana suleitau mai'di' di hao mai di mobohto-bohtoangullebo Puang Yesus, ya' napahtummimampakuhuyaling di pohapangang naoatee, 5 "Pihsangtempo aha mesa petani la mao mangngambo'.Menge ungngambo' yato bannena, aha piha angmanaho pano di lalang, ya' nasiindä'-indä'ing tauanna sulei toine' sedansiang anna naandei lambi'puha. 6Aha toe' piha ang manaho naung ditampo di haho batu, ampo' tahpana napahandu'mengnguhaka', ya' malahso siang lala'na annamatei aka' mabangi yato tampo. 7 Yato banneaha toe' piha ang manaho tama di alla' lohpoang kedui, lambi' lobo' sibaha yato lohpo keduianna nakapupu'i lambi' mate. 8Ampo' ahatoe' piha banne ang manaho naung di tampomalambu, lambi' mala tuho manahpa annakeboai pensangngatu' luhpi'." Puhai natula' indepohapangang, ya' ma'tula'mi napekäyyängnginaoatee, "Menna pemala mangnginsang,pamapehingngiingnga'too!" 9 Sika mekutanangyato pahsikolana naoatee, "Akae' bahtuannane pohapangang ang untula'?" 10Na mba'miPuang Yesus naoatee, "Pano di dioa' dibeakoa'dio kapainsangang anna malakoa' ungnginsangumba noa Kapahentaanna Puang Alataala angmasaeng buni. Ampo' panone' di tau senga'

8.11–15 292

dipakahebaine' umpake pohapangang, annamalai 'moinnakato sika naitai, ampo' setongannadaete' naita anna dai nakaleso; anna moinnakatosika nahingngi, ampo' setonganna daete' tama ditalinganna anna datoi napebahtuang aka yatoang sika nahingngi.' 11Noa inde bahtuanna yatopohapangang: Setonganna banne yatoo diantoBahtakara Dehata. 12 Yato ang manahoi panodi behing lalang dianto tau ang unghingngingyato Bahtakara Dehata, ampo' sule Pongkahanasetang nahampa'i anna naalai yaling mai diinahanna anna malai dai sika mampetahpa'lambi' dai la dipasalama'. 13Ang manaho panodi tampo di haho batu dianto tau ang tahpanaunghingngi yato bahtakara, ya' napatamang diinahanna sitonda kakahsiang, ampo' dasiangmengnguhaka' yaling di inahanna lambi'sämpäi' supu napetahpa', aka' tahpana ullambi'ipesändä', ya' ungkebo'ing Puang Alataala. 14Angdondong tama di alla' lohpo ang kedui diantotau ang unghingnging yato bahtakara, ampo'dai mala lobo' anna dai mala keboa manahpaaka' bata-bata didiona katuhoanna, noa tunne'pemala supu katomakakaang anna pemala supuuntuhu'i pampemala tahuhunna. 15 Yatone'ang manaho pano di tampo malambu diantotau ang mapia inaha ang tahpana unghingngiyato bahtakara, ya' napatamang di inahanna

8.16–21 293

anna membabei situhu' yato aka ang nahingngi,dai aha namali'-mali'ang membabe mapia.16Nalombungngi bung tula'na Puang Yesusumpake pohapangang naoatee, "Daete' ahamesa tau la umpau' lampunna mane nasalohko'ibaki, bahtu' napatoko naung di hoi' langka'na.Ampo' napatokoete' dai' di ongeang angmalängkä' annamalai ingkänna tau angmentamayato di dasang la naballoi pesilona. 17Aka'daete' aha mesa kaha-kaha ang buni la bunilolo, anna daete' aha mesa kaha-kaha ang daidipepainsangnging la daloloi dipepainsangnging.Ampo' la ahaete' tempona ang dibuni ladipalanda' anna ang dai dipepainsangngingla kainsangang. 18Dahi, dianto anna pekalesomanahpaia' yato Bahtakaranna Dehata angunghingngi, aka' menna ang inang ahang angnainsang, inang la dihängngängngiking, ampo'menna ang dai ma'pehingngi, ingkänna yato angnasanga nainsang la dialai yaling mai di pihki'na.19 Indona anna ullu'na Puang Yesus sule yatodi ongeang ang naonge menge mampakuhuPuang Yesus, ampo' dai sika mala mendungku'aka' mai'di liu tau sisihpi'-sihpi'. 20 Ya' ahangmesa tau umpainsangngi Puang Yesus naoaintee,"Indomu anna ullu'mu sika yaling di aneangpemala la napellambi'io." 21Ampo' na mba'supu Puang Yesus naoaintee, "Ang mendahi

8.22–27 294

indoku anna ullu'ku dianto ingkänna tau angumpehingngii Bahtakaranna Puang Alataalaanna napembabeing yaling di salu katuhoanna."22 Pihsang tempo ma'karang Puang Yesus pano dipahsikolana naoatee, "Talaoa' bete' inde di tandobete'na le'bo'." Ya' sika le'ba'mi bete' molopi.23 Lella' sika molopi lella'ne' Puang Yesus hanne.Pihsananna pihsa'mi sule pepahi käyyäng, lambi'mendai' bombanna le'bo' anna sai'di'i tala sikalimmi' yato lopinna aka' naonängnging uhai.24 Ya' ullumbang Puang Yesus yato pahsikolanaanna sika nahekei naoaintee, "O Tuang,kalemuiang, la limmi'mi tau!" Tahpa pahtengsiang Puang Yesus di hoi' mai di pa ndoannaanna ungkohaii yato pepahi käyyäng sibahabombang tamahamu'. Ya' tahpa naboli siang yatopepahi anna bombang anna mahtai sumule yatole'bo'. 25Mane ma'tula'i pano diii naoaintee,"Umbarea' dio naola kapampetahpa'ammu?"Ya' sika sangka' mahea'mi anna pusa', annasioa-oainte, "Menna sakalirakae' inde tau annapake moine' pepahi anna uhai tuhu'-tuhu'ammipano di pahentana?" 26 Ya' sika lambi'mi PuangYesus sibaha pahsikolana molopi bete' ditando bete'na Galilea di bohtona to Gerasa.27 Tahpana mengngindä'mi Puang Yesus dai'di kalantanang, tahpa suleng natammui mesamuane ang sule di hao mai yato di bohto mahoa'.

8.28–33 295

Yato tau masaeng dai aha siita pakeang, maomohobeläng leleng anna datoi tohho di dasangampo' tohho di hao di ku'bu' aka' napentamaisetang. 28 Tahpana ungngita Puang Yesus, ya'kakilla-killang anna malimuntu'i pano di olona,lella' ma'kara napekäyyängngi naoatee, "O PuangYesus, Änä'na Dehata ang Handang Matande,aka la umbabe pano di kodi'? Kupalau ma ng kela malai dä' undahha." 29Nasuhung ma'tula' noayatoo, aka' menge Puang Yesus nahambaiing yatosetang yaling mai di kalaena. Yato tau si dipungobih 'na anna teyyena hante bahsi anna malai daina lakai yato setang ang yaling di kalaena, ampo'dai masae si nabohtu-bohtu yato hante bahsiang disangke'ing anna nabahai yato setang panodi ongeang ang mahulla-hulla. 30NakutanaingPuang Yesus naoaintee, "Menna sangammu?"Men mba'mi naoatee, "Sambahanang." Disanganoa aka' mai'di setang ang mampentama.31 Ya' sika malaung yato setang pano di PuangYesus anna malai dai napalutama di kahoännakamateang ang la naongei ditahungkung. 32Dihao di ongeang donetoo sipatu aha mai'di liubahi lella' sika mambuang yaho di ahe tanete.Ya' sika malaung yato setang ke la malai napabeimentama yato di bahi mai'di. Ya' napabei si'dangPuang Yesus. 33 Sohongnging yato setang yalingmai di kalaena yato tau anna mentamai yato

8.34–38 296

di bahi. Ya' bungka' siang yato bahi anna sikabei naung di behing karakeang lutama di

le'bo' lambi' limmi'i. 34 Tahpana yato ingkännatau ang menge sika undakai bahinna ungngitakaha-kaha ang dahi, ya' tahpa sika lumpa'mile'ba' do napalele pano di bohto mahoa' annasangngaka-sangngaka bohto ang nasidungku'ing.35 Sohongnging yato tau mai'di yaling mai dibohtona anna maoi ullumba yato ongeang angnaongei Puang Yesus, pemala la sika naita yatokaha-kaha ang mane puha dahi. Sika ungngitangyato tau ang mane puha naalaiing Puang Yesusyato setang yaling mai di kalaena lella' malinongmohko' di behing bih 'na Puang Yesus. Yatotau mampake manahpang aka' marohongsumule pihki'na. Sika mahea' asammi yato taumai'di ungngita umba noa kakuasaanna PuangAlataala. 36 Yato ingkänna tau ang ungngitayato aka ang dahi sika umpainsangngi yato taumai'di didiona umba noa dipasalama' yato taudi hao mai di kakuasaanna setang. 37Ampo'yato ingkänna to Gerasa sangka' mahea' liulambi' malau pano di Puang Yesus anna malaibaha' mao umpellei yato ongeang. Ya' dai'mi dilopinna Puang Yesus sibaha pahsikolana annasika sumulei. 38 Yato tau ang puha nalahpa' dihao mai di kakuasaanna setang hali toe' malaupano di Puang Yesus ke la malai mempola.

8.39–45 297

Ampo' nasuo sumule Puang Yesus naoaintee,39 "Sumuleo pano di dasammu anna untohodoluiaka ang puha nababe Puang Alataala pano dikalaemu." Ya' le'ba'mi yato tau unsamba bohtomahoa' anna napalele lelengngi yato aka ang halinababe Puang Yesus pano di kalaena. 40 Tahpanasumuleng Puang Yesus lubete' yato di bohto angnapengkalaoi, ya' natammuing mai'di liu tau anginang sika napemitai kasuleanna. 41Donetoosuleng mesa tau ang disanga Yairus, mesa kapalapa'sambayangang yato di bohto. Sule malimuntu'di olona Puang Yesus malau pano anna malaimao pano di dasanna, 42 aka' änä' samboana angmane sampulo derua pahiamanna makorongkahha' anna la mateng. Lella' Puang Yesus mellaolupano yato di dasanna ta Yairus, mai'di liu suletau sisihpi'-sihpi' mampen ndo'i di hao mai dima'kahupa-hupa bohto. 43 Yaling di alla'na ahatoe' mesa bahine ang unsa'ding korong mallambi'ang daloloi aha nabolinna yaling di sampuloderua pahiamanna. Dai aha mesa to pa'pakuliang mala mampabono'. 44 Ya' mendungku' dikebo'na Puang Yesus anna naan i pote' kaya'kalambe'na. Ya' bono' siang yato korong angnasa'ding. 45Mekutanang Puang Yesus naoatee,"Menna inde mai tau ang mane hali ungngankaya'ku?" Ampo' dai aha tau donetoo ang bahanimangngaku. Lambi' naoante Petrus, "O Tuang,

8.46–52 298

mai'di liu tau ang mangkulimboio anna angmansihpi'o." 46Ampo' ma'tula' Puang Yesusnaoatee, "Aha mesa tau ang mangngan ä' aka'kusa'ding aha sohong yaling mai di Kalaekukakuasaang." 47 Tahpana nainsang yato bahinenaoate yato ang mane nababe dai mala nabuni,ya' tahpa sikalalla'mi mao malimuntu' pano diolona Puang Yesus anna ma'tula'i pano yatodi tau mai'di aka suhunna anna ungngan iPuang Yesus anna umba noa tahpa bono' yatokoronna puhanna naan . 48Ma'tula'mi PuangYesus pano yato di bahine naoatee, "O änä'ku,napabono'o kapampetahpa'ammu. Paela'i,mahasante' inahammu le'ba'." 49Mengeke'Puang Yesus ma'tula', ya' suleng mesa tau luhaomai di dasanna ta Yairus, anna ungngoaintepongkahana, "Mateng änä'mu, Tuang! Damongunsaha-saha inde tuangkuhu." 50NahingnginnaPuang Yesus, ma'tula'mi pano di ta Yairusnaoatee, "Daa ummahea', ampo' diare'pamatohoi kapampetahpa'ammu aka' inang labono'ete' änä'mu." 51 Tahpana lambi' PuangYesus pano yato di dasanna Yairus, ya' ullahangasammi yato ingkänna tau mempola tama yatodi tambing ang naonge yato änä' lampa'.Supung to baha'na sibaha ta Petrus, ta Yohanesanna ta Yakobus ang napabei mempola tama.52 Ingkänna tau di hao yato di dasang sika

8.53–9.5 299

ungngumbui yato änä', ampo' sika naoainte supuPuang Yesus, "Daa ungngumbua' aka' inde änä'daete' mate, ahana kaleete' hahe." 53Ampo' sikanapetaha-tahai supu aka' nainsang naoatee matesi'dang yato änä'. 54Ampo' inde Puang Yesusuntokei teyyena yato änä' anna naoaitee, "OÄi', kalehamo!" 55 Ya' sumule siang sungnga'nayato änä' anna tahpa ke'de'i. Pihsananna PuangYesus unsuo tau umpakande yato änä'. 56Akatoiro pusa' ta mengkasilling yato to baha'naänä', ampo' sika nalahang Puang Yesus anna dainapepainsangnging pano di tau senga' yato akaang mane puha dahi.

9 1Untambaing yato sampulo deruapahsikolana Puang Yesus anna sika nabea

kamatohoang anna kakuasaang anna malaisika untalo ingkänna setang anna umpabono'ma'kahupa-hupa korong. 2Anna sika nasuoimao do umpakaheba Kapahentaanna PuangAlataala anna umpabono' to makorong.3Naoate pano diii, "Yaling di pellaoammudakoa' mala kabaha-baha. Moi huntung,moi tas, moi bokung, moi doi', moi kaya' daidibaha, supung ang menge umpake. 4Annaponna aha tau mampalempängkoa' tama didasanna, ya' tohhokoa' di hao lambi' mengkalaoboukoa' umpatahhi' pellaoammu. 5Annaponna dai aha tau ang mampalempängkoa'

9.6–11 300

tama di dasanna, ya' pelleiia' yato bohto annaumpentalahpi'ing tampo ang mendehke' pano dibih 'mu anna malai mendahi pengkakalehaangpano diii. " 6 Ya' sika le'ba' si'dang anna maoido ungkulilingngi ingkänna bohto saohko'lella' umpepainsangnging Kaheba Mapia,anna umpabono' ingkänna to makorong diingkänna bohto ang naolai. 7Donetoo TomarayaHerodes, ang ungkapalai Poropensi Galilea,dai hapa' inahanna unghingngi yato ingkännakaha-kaha ang nababe Puang Yesus. Aha tau angmangngoatee, "Tuho sumule Yohanes to Pantero'di hoi' mai di alla'na to mate." 8Aha toe' piha tauang mangngoatee, "Landa' bumi sumule NabiElia." Anna aha toe' piha tau ang mangngoatee,"Mesa di alla'na yato senabiang dolu ang tuhosumule." 9Ampo' ma'tula' Herodes naoatee,"Puhanne' kubose'i bää'na ta Yohanes. Dahimenna setonganna inde tau ang manuhu' kahebamai'di umbabe kaha-kaha ang dikapusa'i?" Ya'pemala liung la silambi' Puang Yesus. 10 Tahpanasika sumulei yato sampulo derua pahsikolanaPuang Yesus, ya' sika natohodolung pano diPuang Yesus yato aka ang hali sika nababe. Ya'sika natambaing Puang Yesus anna naposolaimendende pano di mesa bohto ang disangaBetsaida, anna malai sika diarang supung angnasibahaing. 11Ampo' nahingnginna tau mai'di

9.12–16 301

didiona yatoo, ya' sika maong do napelolai.Ya' sika natammui manahpang Puang Yesusanna napaturui didiona Kapahentaanna PuangAlataala anna umpabono' mai'di tau angpahallu napabono'. 12 Tahpana mahammong,ya' sika mellambi'mi pano di Puang Yesus yatosampulo derua pahsikolana anna sika naoaitee,"Suoi indo pano tau mai'di anna malai sikado umpeäng dasang ang la naongei ma'bengianna andeang ang la sika naande, aka' inde angtaongeia' dianto ongeang ang mahulla-hullaang makahao umpellei bohto." 13Ampo' sikanaoaintee, "Diongnga'tee' mampakande!" Ya'sika men mba'mi naoatee, "Supung lima roanna derua bau ang aha dibe'bei. Supunte'ke maoang kialliing inde mai tau mai'di angla sika naande." 14 (Tau ang aha donetoo ahaumbai limang sa'bu muane, dake' diihsa' bahineanna änä'.) Ya' ma'tula'mi pano di pahsikolananaoatee, "Suoi ne pano tau mai'di mohko'moko'bong-ko'bongang: sangko'bongang boitoo,ya' aha bung limampulo tau." 15 Ya' natuhu'isi'dang yato pahsikolana yato ang napahentainganna unsuoi yato tau mai'di ma'ko'bong-ko'bong.16 Pihsananna Puang Yesus ungngalang yato limaro anna derua bau, mane mentongai dai' dilangi' menge siang umpalau behe dai' di PuangAlataala. Puhai yatoo, ya' nabika-bikang yatoo

9.17–23 302

mane nabeai pano di pahsikolana anna malainasusa pano di tau mai'di. 17 Ingkänna yato tauang aha donetoo mampebohoi asang. Puhaisika mande, ya' nahimpung salang pahsikolanayato la'binna ang dang napuha tau. Ya' ke punnosalake'ne' sampulo derua baki. 18 Pihsang temponaonge mengei Puang Yesus ma'sambayangnamesa-mesa, suleing pahsikolana nalumba.Mekutanang pano diii naoatee, "Situhu' tula'natau ang unghingngia', nasanga mennaä' are'indee?" 19 Sika men mba'mi naoatee, "Ahaang mansangao Yohanes to Pantero'; aha toe'ang mansangao Nabi Elia; aha toe' piha angmansangao mesa di alla'na yato senabiang angaha dolu ampo' tuho sumule." 20 Ya' mekutanasala bumi Puang Yesus pano diii naoatee, "Ampo'situhu' dioa', mennaä' Ko indee?" Men mba'mita Petrus naoatee, "Dio, Tuang, To Dilan 'la Mepasalama' ang sule yaho mai di PuangAlataala." 21 Ya' sika nalahang si'da-si'dang PuangYesus anna dai napepainsangnging pano dimenna-menna didiona yatoo. 22Mane ma'tula'iPuang Yesus naoatee, "Kodi' inde Änä' to Linopahalluä' la ungngolai mai'di kamasuhsaanganna dä' natahimbo setobaha'ang, kapala-kapalaimang anna to pampakuhu ada' lambi' ladipateiä'. Ampo' yaling di tallu allona la tuhoä'sumule." 23Nalombungngike' tula'na pano

9.24–30 303

di ingkännaii naoatee, "Tau ang la pemalamampen ndo'iä' pahallu ungkalimpängngipangngelo'na toboe' sibaha umbulle kayusitambeng allo-allo, mane napen ndo'iä'. 24Aka'menna pemala umpamahendeng katuhoanna,la bilang mateetee'; ampo' menna ang tontongmampetahpa' moi dipatei aka' Kodi', diantoang la dipasalama' sungnga'na. 25Aka' dai ahasuhunna mesa tau untahongkongngi ingkännaaka-aka ang aha yaling inde di lino ke dasiangla salama' sungnga'na. 26 Ponna aha tau angmampengkasiliingkä' anna umpengkasili toinne'pepakuhungku, la kupengkasili turinte'ne' kesulemä' dako' sitonda kakuasaangku annakakuasaanna Ambeku, noa tunne' kakuasaannamalaeka' masero yaho di suruka. 27 Kutula'ingkoa'setonganna yalingnga' inde di alla'-alla'mu dinoaaha sangngaka-sangngaka tau ang dai la mate,dolunna la dipahandu' Kapahentaanna PuangAlataala." 28Umbai kahua allona puhannamakara noa yato Puang Yesus, ya' untambaingta Petrus, ta Yohanes anna ta Yakobus naposoladai' di mesa tanete aka' la ma'sambayangyaho. 29 Tahpana menge ma'sambayang,ya' tahpa rendeng hupanna Puang Yesusanna yato pakeanna mendahi mabusa annapangngillo'. 30Anna ahai derua tau mengenasipa'karaing, dianto Nabi Musa anna Nabi

9.31–38 304

Elia. 31 Indo to deruai umpalanda' kalaenayaling di pesilo kamatandeang, anna ma'tula'ididiona kamateanna Puang Yesus ang mane ladipasundung yaho di Yerusalem. 32Donetoo,yato Petrus anna solana mengene' supu hanne.Tahpana sika tungke'du', ya' ungngitang umbanoa kamatandeanna Puang Yesus anna sikanaita toe' yato derua tau ang ke'de' di behinna.33 Tahpana la le'ba'mi yato to deruai umpelleiPuang Yesus, ya' ma'karang ta Petrus panonaoatee, "O Tuang, masannang liu tau dinne.Umbai mahasa ke umpake'de'i tau bansuliumpopantangnga' simesa: Dio mesa, NabiElia mesa anna mesa Nabi Musa." Ampo' noasupu Petrus ang maling ma'tula' noa yatoo,dai pa'kaleha. 34 Lella' Petrus ma'tula', ya'tuhummi yaho mai salehu' unsapu'ii, lambi' sikamahea' tahpana nasapu' yato salehu'. 35 Ya'kahingngiammi kamaha yaling mai di salehu'ang naoatee, "Dianto inde Änä'ku ang kupillei.Pehingngiia' tula'na." 36 Puhanna kahingngiangyato kamaha, ya' inang namesarang supu PuangYesus. Yato tallu pahsikolana napadiinahannasupu yato kaha-kaha ang dahi donetoo, annadatoi aha natula' pano di moi poro la menna yatoang sika naita. 37 Tahpana marondonnaii naongesika tuhungngi sumule yaho mai di tanete, ya'suleng tau mai'di ullumba Puang Yesus. 38Aha

9.39–44 305

mesa di alla'na yato tau mai'di untambai PuangYesus naoatee, "O Tuang, kupalau ke la malai doungngitaingkä' änä'ku, aka' inang dia supu änä'ku.39 Yato änä'ku si pihsa' napentamai setang,lambi' si pihsa' tomande' kakoha-koha annasikadindi'i kalaena napobua' yato setang lambi'si membuha kale suana. Yato setang semataundahha änä'ku anna noa ang inang dang aha lanapellei. 40 Puhang kupalau pano di pahsikolamuunghambai yato setang ampo' dai sika malanaalai." 41Ma'tula'mi Puang Yesus naoatee,"Tehtereremokoa' dio indee! Umbarea' dio naolakapampetahpa'ammua' lambi' sähsä' lalangkoa'?La sangngakake' masaena tohhoä'a' yaling dialla'-alla'mu anna sa'bara' ungngoloikoa'? Bahaine mai yato änä'!" 42 Tahpana sidungku'mi PuangYesus yato änä', ya' tahpa lumbämmi naungdi tampo napobua' yato setang anna sikadindi'ikalaena. Ampo' tahpa nakarahta' Puang Yesusyato setang anna napabono'i yato änä', manenaposolai sumule pano di ambena. 43Aka toiroyato ingkänna tau ang aha donetoo pusa' asangliu ungngita umba noa kakuasaang käyyännaPuang Alataala. Mengeke' yato tau mai'di pusa'ungngita aka ang mane puha nababe PuangYesus, ya' ma'tula'mi Puang Yesus pano dipahsikolana naoatee, 44 "Pehingngii manahpaianna patamai di inahammua' inde ingkänna

9.45–51 306

aka ang kutula', dianto: Kodi', inde Änä' toLino, la dibehoä' pano di kakuasaanna to lino."45 Ingkänna yatoii dai sika umpähäng yato angnatula' Puang Yesus, aka' dai sika napakalesoing.Ampo' malaya' toe' yatoii napekutanaing umbanoa yato bahtuanna. 46 Ya' dahing kasibehtaangdi alla'na pahsikolana Puang Yesus, unsibehtaimenna ang handang keangka' di alla'naii.47Ampo' nalosa Puang Yesus yato ang mengesika napihki' lambi' ungngala mesa änä'-änä'anna napake'de'i di behinna. 48Anna naoaitepano diii, "Menna ang untammui manahpa änä'saohko' ang sinnoa indee yaling di sangangku,ya' bahtuanna Kodi' siante' natammui manahpa,anna menna ang mantammui manahpaä',ya' bahtuanna Yatoete' ang mansuoä' sulenatammui manahpa. Aka' menna-menna angungngangka' handang madihoi'ang kalaenayaling di alla'-alla'mua', ya' setonganna diaete'ang handang diangka' mayahoang." 49Ma'tula'miYohanes naoatee, "O Tuang, aha kiita mesatau unghambai setang yaling di sangammu,ya' kisängkäing aka' kiinsang tadia solata angmen ndo' di Dio." 50Men mba'mi Puang Yesusnaoatee, "Daa unsängkäii, aka' menna-mennaang daingkea' mampa'bali, ya' bahtuannasolatarea'tee'." 51 Tahpana marungku'mi tempoka ängkä'anna Puang Yesus dai' di suruka, ya'

9.52–60 307

nabohtung la mao dai' di Yerusalem. 52Unsuongsangngaka-sangngaka tau mendolu mao. Sikamaoi pano di mesa bohtona to Samaria, aka' sikala umpasadia ingkänna-ingkänna siamo ang lanapahallu Puang Yesus. 53Ampo' aka' nainsangyato to Samaria la mao dai' di Yerusalem yatoPuang Yesus, lambi' dai sika natahimbo la tohhoyaling di bohtona. 54 Tahpana naita Yakobus annaYohanes yato babena to Samaria, ya' mekutanangpano di Puang Yesus naoatee, "O Puang,ungngakuraka ke ma'sambayangngang annamalai tuhung api yaho mai di langi' ungngämpu'iinde mai tau?" 55Ampo' mensaile supu annanasängkäii. 56 Ya' sika maong umpeäng bohtoang senga'. 57 Sika umpatahhi'mi pellaoanna.Ya' ahang mesa tau ang ma'tula' pano diPuang Yesus lella' sika mellao naoatee, "Laku ndo' lelengngo diamo-diamo ungngola."58Ampo' na mba' Puang Yesus naoaintee,"Mangngohi aha leänna naongei tohho, annadansi aha sehänna naongei membanua. Ampo'Kodi' inde Änä' to Lino dai Ko aha ongeangkuang la kuongei tohho mehile bahtu' hahe."59Nalombungngike' tula'na umpa'tula'i mesa tausenga' naoaintee, "Pen ndo'o di Kodi'." Ampo'men mba' yato tau naoatee, "O Puang, pabeiä'dolu mao do ullamung ambeku. " 60Ampo'men mba'mi Puang Yesus naoatee, "Pabei

9.61–10.4 308

tubunne' tau ang mate di mendehatanna doullamung to matenaii, ampo' dio-dio laoo dopakahebai Kapahentaanna Puang Alataala diumba-umba naongei." 61Ahake' bou mesa tausenga' ma'tula' pano di Puang Yesus naoatee, "Lamen ndo'ä' di Dio, Puang, ampo' pabeiä' dolumao umpasa'bi to baha'ku." 62Ampo' na mba'Puang Yesus naoaintee, "Mesa tau ang mengema'dahkala dai la sihatang ke si mensaile loloipano di kebo'na. Noa tunne' tau ang pemalamendahi to pen ndo'ku dai la kekuna yaling diKapahentaanna Puang Alataala ke umpihki' loloikatuhoang ang dolu."

10 1 Puhai yatoo napilleing Puang Yesuspitumpulo to pen ndo'na ang senga' anna

nasuoi mao moderua-ruaang do mendolu panodi ingkänna bohto ang inang la naolai dako' PuangYesus. 2Naoatee pano diii, "Itaia' inde mai taumasoo liu ang la dibaha tama di KapahentaannaPuang Alataala. Kupasihapang boa kayu ang lapahallu dipupu, ampo' dai kanna' tau ang lamampupu. Dahi palauia' pano di puänna indepinamula anna malai nahängngängngike' tauang la umpupu inde boa kayu. 3 Pehingngiia'!Kusuokoa' do umpepainsangnging KahebaMapia.La sihapangkoa' domba ang tama di alla'-alla'naolo'-olo' peande. 4Dakoa' mala umbaha doi'.Datoukoa' mala umbaha tas, moi sapatu. Anna

10.5–11 309

daa umpa'lempäng-lempängnga' unsalama'isolamu di behing lalang. 5 Ponna mendai'koa' dimesa dasang, ya' tahpa oaia'te dolu, 'Salama'ma ng! La nabehekoa' Puang Alataala yaling dihapummu!' 6Anna ponna aha tau tohho yalingyato di dasang ang sihatang untahimbo yatotula' pebehemua', ya' la kabeheanto yato tau.Ampo' ponna dai aha, ya' la sumuleete' tama dikalaemua' yato tula' pebehemua'. 7 Tohhokoa'yaling di dasanna ang mantahimbokoa', andeianna enu'i aka ang nasohengngiingko, aka' inangnoaete' mesa to pengkähäng sihatangngete'untahimbo saho pengkähänna. Daa un rendeleleng ampo' tohhokoa' di mesa dasang. 8Annaponna tamakoa' di mesa bohto anna natahimbomanahpakoa' tau yaling, ya' andeia' annaenu'ia' aka ang nasohengngiingko. 9 Pabono'iyato ingkänna to makorong ang aha yalingyato di bohto anna tula'i pano diii oaite,'Dang masae anna Kalaenang Puang Alataalama'pahenta sihapang tomaraya.' 10Ampo'ponna mentamakoa' di mesa bohto anna dakoa'natahimbo tau yaling, ya' panokoa' di batahtaanna sika kakohakoa' ungngoatee, 11 'Moia'ähäng tampomu ang mendehke' di bih 'ki'kipentalahpi' toinne' di olomua'. Ampo' pahallua'ungnginsang: dang masae anna KalaenangPuang Alataala ma'pahenta sihapang tomaraya.'

10.12–17 310

12 Kutula'ingkoa' setonganna ponna lambi'mitempona dihohto' inde lino, la mahingangpuhaete'ne' tahungkunna Bohto Sodom andanabohto yatoo." 13Mane naoate Puang Yesus,"Tilakakoa' Bohto Khorazim! Tilakakoa' BohtoBetsaida! Aka' ke la inang aha toine' dahi dihao di Bohto Tirus anna Sidon yato tandaang mepusa'-pusa' ang puha dahi yaling dialla'-alla'mua', ya' la masaente' mengkatoba'lambi' umpekaya' kahung sibaha ulluläng täihapu bää'na tandana unsohso yato kasalaanna.14Ampo' ponna lambi'mi tempona dihohto'inde lino, ya' inang la mahingang puhaete'ne'tahungkunna to Tirus anna to Sidon andanadioa'. 15Noa tungnga' dio Bohto Kapernaumumbai pake unsangaa' la naängkä'koa' dai'di suruka Dehata, i? Setonganna dakoa' lanaängkä' ampo' la na bekoa' naung di nahaka!"16Napatahhi' tula'na Puang Yesus pano yato dito nasuo naoatee, "Kutula'ingkoa', menna angmampehingngiia' tula'mu, ya' sihapangngete'Kodi' napehingngii. Ampo' menna ang dakoa'mantahimbo, ya' sihapangngete' Kodi' ang dainatahimbo, anna menna ang dä' mantahimbo,ya' sihapangngete' dai untahimbo Ambekuang mansuoä' sule." 17 Puhanna ungkulilingngiingkänna yato bohto saohko', sika sumuleingyato pitumpulo to pen ndo'na sitonda

10.18–22 311

kamasannangang anna ma'tula'i pano di PuangYesus naoatee, "O Puang, ingkänna setang tuhu'-tuhu'ang asang pano di kami' ahsala' kihambaiiyaling di sangammu." 18Ma'tula'mi PuangYesus pano diii naoatee, "Kuita Pongkahanasetang manaho yaho mai di langi' salamangkila'. 19 Setonganna puhang kupatamaingkoa' dikalaemu kakuasaang lambi' malakoa' umpealla'leleng ile keipo anna alipang dakoa' aha maaka,anna mala toukoa' untalo kamatohoannaPongkahana setang ang mampa'balikoa'. Lambi'dai aha moi aka siamo ang la man lakaikoa'.20Ampo' moinnakato noa yatoo, daa umpa'kahsi-kahsi aka' malakoa' untalo setang, ampo' diare'kahsikoa' aka' tekeng sangammua' yaho disuruka." 21Done siantoo ya' masannang liungPuang Yesus aka' nakuasai Inaha Masero annanaoaitee, "O Ambe', ma'kuhhu'sumanga'ä'ma ng di Dio, Dehatanna langi' anna lino,aka' dai umpabei tau ang unsanga kalaenamanähäng si'da-si'da la umpähäng didionakapahentaammu, ampo' umbeane' pepähängangpano di tau ang mahempo' inaha ang sinnoainahanna änä'-änä'. O Ambe', dianto yatopa'elo'mu anna ang umpemapiaing." 22 Puhannama'sambayang, ya' ma'tula'mi pano yato di taumai'di naoatee, "Ingkänna-ingkänna siamo haliasammä' nabehoing Ambeku, anna dai aha

10.23–28 312

moi la mesa tau ang mangnginsang mennaä'setonganna sehalinna Ambeku, anna datoe'aha ang mangnginsang menna setongannaAmbeku sehalinna Kodi'. Anna menna angkupasihatangngi, dianto ang kupakalesoingdidiona Yatoo." 23 Puhai yatoo, ya' mensailengPuang Yesus pano di pahsikolana, annanapa'karaii dai napahingngii tau senga' naoatee,"Kehongko'ne' tau ang menge ungngita aka angungngitaa'. 24Aka' kutula'ingkoa' setonganna,mai'di nabi anna tomaraya pemala toe' sikanaita aka ang ungngitaa' ampo' dang hali sikanaita, anna pemala toe' sika nahingngi aka angunghingngia' ampo' dang hali sika nahingngi."25 Pihsang tempo aha mesa to pampakuhu ada'mopahtuyu la unsändä'i Puang Yesus, ke'de'di olona anna mekutanai naoatee, "O Tuang,aka ang pahallu kubabe anna malaä' ullambi'katuhoang sapano-panona?" 26Na mba'miPuang Yesus nakutanai sala naoaintee, "Aka yatoang uki' yaling di Suha' Masero? Anna umbanoa pihki'mu didiona yatoo?" 27Men mba'salang yato tau naoatee, "Kalemuikoa' PuangAlataala, Dehata ang umpenombai, penumpuiiyaling di inahammu, yaling di pihki'mu, yalingdi kamatohoammu anna yaling di pembabemu.Anna kalemuikoa' para-parammu hupatau sinnoaungkalemuikoa' kalaemu." 28Naoaminte Puang

10.29–35 313

Yesus, "Ahana inang tahpa' ne tula'mu. Dahipembabeing anna malao ullambi' katuhoang."29Ampo' yato tau pemala unsanga kalaena tahpa'pembabena, dianto anna ungkutanai salangPuang Yesus naoatee, "Menna setonganna yatosolaku ang pahallu kukalemui?" 30Na mba'miPuang Yesus umpake pohapangang naoaintee,"Aha mesa tau ang sule yaho mai di Yerusalemla lunaung di Yerikho. Yaling di tängngä lalangnatammui to pa'maho-maho anna dai supungnahampa'i kaya'na anna aka-akanna ampo'sika nasibamba-bambai lambi' sai'di' tala mate,mane sika napellei tomande'i lampa' di tängngälalang. 31Donetoo sipatu aha mesa imang liu, ya'ungngitang yato tau ampo' nalombongngi supumangngola behing lalang. 32Noa tunne' mesato Lewi liu toe' donetoo. Tahpana ungngita yatotau, ya' tahpa nalombongngi tunne' mangngolabehing lalang. 33 Pihsananna liung mesa toSamaria, mangngola yato di lalang. Tahpanaungngita yato tau, ya' kende'mi pa'kalemu yalingdi inahanna. 34Maong ullumba yato tau annanabahahsiing yato bila'na umpake minnä' annaangkoro', mane nasapu' manahpaing annanapapensakei dai' di keledai kalaena, manenaposolai pano di mesa dasang ang si disebaanna nauhu' manahpai di hao. 35 Tahpanamarondonnai, ya' umbeang doi' pano yato

10.36–41 314

di puänna dasang ang la sihoang naalliingkapahalluanna yato tau, anna naoaitee, 'Damamanahpai inde to makorong, anna ponna keahake' kapahalluang senga' ang dang nalambi'inde doi', ya' daa ummalaya' kubaya'rang ke liusalamä'.' " 36Natämpä'ing yato tula'na PuangYesus mekutana naoatee, "Dahi situhu' pihki'mu,menna di alla'na yato tallu tau ang mendahisolana yato to makorong?" 37Men mba'miyato to pampakuhu ada' naoatee, "Tantunte'anna yatoi ang ma'kalemu pano!" Naoasalaminte Puang Yesus, "Ya' laomotoo annapembabeing sinnoa yatoo." 38Donetoo naongeanna sibahai pahsikolana Puang Yesus, yaling dipellaoanna sika ullambi'mi mesa bohto saohko'.Yaling yato di bohto aha mesa bahine disangaMarta, untambaing Puang Yesus ma'saleopano di dasanna. 39 Inde Marta tohho sibahaullu'na ang disanga Maria. Inde ta Marianakärä'i moohko'-ohko' di behinna Puang Yesusumpehingngii pepakuhunna. 40 Yatone' ta Martamengene' tapakali-kali yaling di hapu mantahiai,undungku'ing Puang Yesus anna ma'tula'inaoatee, "O Puang, akana umpabeie Dio ne suputa Maria moohko-ohko' di ng? Suoi naduluiä'."41Ampo' na mba' Puang Yesus naoaintee, "OMarta, supung dio umpihki' ang tasanda-sandaanna malaya' di ingkänna-ingkänna siamo.

10.42–11.7 315

42Ampo' setonganna mesaete' supu kaha-kahaang pahallu, dianto umpehingngii BahtakaraDehata. Dianto ang napilleine' ta Maria ang inangdai la dialai di hao mai."

11 1 Pihsang tempo lella' Puang Yesusma'sambayang di mesa ongeang.

Tahpana puhang ma'sambayang, ya' ma'tula'mipahsikolana pano naoatee, "O Puang, paturuangma'sambayang, sinnoa Yohanes to Pantero'umpaturu toe' pahsikolana ma'sambayang."2 Sika na mba'mi Puang Yesus naoaintee,"Ponna ma'sambayangkoa', ya' pasinnoaindee: O Ambe', kihannuang la tontongdipa'käyyängngi sangammu. Suleo pahentaang.3 Pasundungngingkang allo-allo andeang angkipahallu. 4Ampungngii ingkänna kasalaangki',aka' ungngampungngi touang kami' kasalaannasolaki' pano di kami'. Anna daa umpabeiipesändä' nasändä'iang. " 5Nalombungngike'tula'na pano diii naoaintee, "Ponna hapangahaa' di alla'-alla'mu mesa tau ang mao pano didasanna sammuanena di tängngä bengi annanaoaitee, 'O sammuane, kalemuiä' pahama'iä'andeammu ang sihoa naande pa'mesaang tau,6 aka' aha mesa sammuaneku ang yaling dipallaoang lempäng di hao di dasangku, ampo'daliung aha akangku ang la mala kupakandeing.' 7 Ya' hapanganna ke men mba'i yato puäng

11.8–14 316

dasang naoatee, 'Daa ungngali-aliä' aka' haheasammang! Tängngänte' inde bengi annatana'mi baba! Dahi dä' mala kaleha dinoa

kubeao aka ang umpahallu.' 8 Kutula'ingkoa',moinnakato dai naaku kaleha yato tau aka'tängngäng bengi, moinnakato sammuanenaliu yato ang pemala menghama' ampo' aka'dai unsa'ding sili yato to penghama' sematamalau, lambi'ete' yato sammuanena kalehaanna nabeai yato aka ang pahallu. 9Dahi diantoanna kuoaingkoa'tee: Palauia' anna la dibeakoa';peängngi anna la ullambi'ia'; pende'de'koa'anna la ditungka'ingkoa' baba. 10Aka' pano ditau ang malau la natahimbo yato palaunna,anna pano di tau ang mahpameäng la nalambi'yato pahpameänna; noa tunne' pano di tauang mende'de' la ditungka'ing baba. 11 Bahtu'aharakaa' mesa di alla'mu to dipoambe angla umbea ile pano di änä'na ke malaui bau?12 Bahtu' nabea alipang ke malaui lehsu'? 13Dahidioa', moinnakato anna to karakekoa', ampo'ponna mala turakoa' dio umbea änä'mu aka-akaang mapia, ya' londonne' Ambemu yaho disuruka tantunte' anna la nabeai Inaha Maseronapano di tau ang la mampalau dai'." 14 Pihsangtempo Puang Yesus unghambai setang yaling maidi kalaena mesa to pepe. Tahpana malai yatosetang, ya' tahpa ma'kara-kara yato tau. Ingkänna

11.15–20 317

tau ang ungngita yato kadahiang pusa' asang liu.15Ampo' aha sangngaka-sangngaka tau di alla'naiisika naoatee, "Nasuhunte' mala unghambaisetang aka' nabea kakuasaang Pongkahanasetang ang disanga Beelzebul." 16Aha toe'sangngaka-sangngaka tau ang pemala unsändä'iPuang Yesus. Sika malau pano ke la malai napaitaimesa tanda ang mepusa'-pusa' anna malai sikanainsang naoatee sule si'daraka yaho mai diPuang Alataala. 17Ampo' nalosa Puang Yesuspihki'naii lambi' ma'tula' naoatee, "Ponna yalingdi mesa kapahentaang dai mesa inaha lambi'sisähä'-sähä' anna sipa'balii mesa anna mesa,ya' tantunte' anna la sitalei yato kapahentaang.Noa tunne' yaling di kasanghapuang ang daimesa inaha, lambi' sisähä'-sähä' anna sipa'balimesa anna mesa, tantunte' anna la sitalei.18Noa tunne' yaling di kapahentaanna setangke bahe-bahei anna sika sipa'balii mesa annamesa, ya' umbanne' la noa la mala matohokapahentaanna? Unsangaa' unghambaiä'setang aka' naposolaiä' Pongkahana setang?19Dahi ponna ke untanda'ä' unghambai setangumpake kakuasaanna Pongkahana setang, ya'mennaa' kekakuasaang ang napake pahsikolamuunghambai setang? Dahi pahsikolamusiangnga'too ang mampatandaangnga'kasalaammu. 20Ampo' aka' unghambaiä' setang

11.21–26 318

umpake kakuasaanna Puang Alataala, lambi'maleso dioatee napahandu'mi Puang Alataalama'pahenta yaling di lino. 21 Setonganna malake'dilaba'i setang ke ma'kuasa puha nei' tau.Hapanganna, ponna aha mesa tau ang unsangakalaena matoho liu undakai dasang kalaena, ya'tantunte' anna dai aha la bahani tau senga' angla sule mampabokoi. 22Ampo' ponna aha mesatau ang matoho puha nei' sule umbobo' yatotau ang menge undakai dasanna, ya' tantunte'anna la nataloi anna nahampa'i yato la'bo'naang napopa'taaha, mane nabokoi aka-akanna.23Dahi menna ang dai mempako di Kodi',bahtuanna napa'baliä' anna menna ang dä'mamposolai mengkähäng tantunte' anna lanakarakeii yato aka ang kukähäng." 24Napatahhi'bumi tula'na Puang Yesus naoatee, "Ponna malaiyaling mai di kalaena hupatau mesa setang,ya' maoke'te' dolu ma'kuliling leleng pano diongeang makä'däng umpeäng ongeang ang lanaongei tohho. Ampo' aka' dai aha nalambi'yato ongeang ang la naongei tohho, lambi'ma'pihki' anna naoaite yaling di inahanna, 'Lasumule burä' pano yato di ongeangku ang halikupellei.' 25 Ya' sumuleng. Lambi'na pano yato diongeang dolunna, ya' nalambi'mi yato ongeannabahahsi puha disapui manahpa anna mahahpi.26 Ya' sohong salake' dolu anna untambaii

11.27–31 319

pitu setang ang londo puhane' pakarakeangandana dia, anna naposolai tama yato diongeanna anna sika tohhoi yaling sibaha-baha.Katämpä'anna yato tau ang naongei tohhosetang la tahuhu puhane' katuhoanna andanaang dolu aka' tuhtuang kehängngäng yato setangang mampentamai." 27 Tahpana puha ma'tula'noa yato Puang Yesus, ya' ahang mesa bahineke'de' yaling di tängngä-tängngäna tau mai'dianna ma'tula'i naoatee, "Kahsi liui to dipoindoang mampadahio anna ang mampasusuo!"28Ampo' men mba' Puang Yesus naoatee,"Kahsi puhane' tau ang bansa' umpehingngiiihsi Suha' Masero anna napembabeing yalingdi salu katuhoanna." 29 Tuhtuang mai'di liu tauungkulimboi Puang Yesus, lambi' ma'karangPuang Yesus naoatee, "Ahana inang tau karakeasang inde mai tau ang tuho dinoa. Sika pemalatoe' are' la dibabeing tanda ang mepusa'-pusa'anna malai sika nainsang naoatee sule si'darakaä'yaho mai di Puang Alataala, ampo' inang daila sika dipaitai. Supungnga'te' tanda didionaNabi Yunus ang mala sika dipaitai. 30Aka' umbanoa Nabi Yunus mendahi tanda pano di toNiniwe, noa tumä' Kodi' inde Änä' to Lino lamendahi tanda touä' pano di ingkänna hupatauang aha dinoa. 31 Ponna lambi'mi temponadihohto' inde lino, ya' la kende'mi tomaraya

11.32–36 320

bahine ang sule di hao mai di selatang annauntanda' inde mai tau ang aha dinoa. Aka'yato tomaraya bahine sulene' di hao mai dipote'-pote'na lino aka' pemala umpehingngiikakeaka'anna Tomaraya Salomo. Ampo' dinnedone dinoa aha ang keangka' puhane' andanaTomaraya Salomo. 32 To Niniwe la kende' dako',ke lambi'mi tempona dihohto' inde lino, annauntanda' inde mai tau ang aha dinoa. Aka'yatone' to Niniwe sika mengkatoba' nei' tahpanaunghingngi umba noa kaheba katallangang angnapainsangngi Yunus. Ampo' setonganna dinoaaha dinne ang keangka' puhane' andana Yunus!"33Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesus naoatee,"Daete' aha mesa tau la umpau' lampunna,mane nabunii bahtu' nasalohko'i baki, ampo'napatokoete' dai' di ongeang ang malängkä'anna malai pesilona naita ingkänna tau angmentama yato di dasang. 34Matammua' diantoang mendahi ballo yaling di kalaemu. Ponnamapia matammu, ya' ingkänna kalaemu lanaballoi asang. Ampo' ponna karake matammu,ya' malilling asanto ingkänna baheang yalingdi kalaemu. 35Dianto anna poinaha manahpaianna malai kamabayaang ang ungngampui daimendahi kamapähtängang. 36 Ponna mabayaasang ingkänna baheang yaling di kalaemu, daiaha malilling, ya' bahtuanna mabaya asanto

11.37–42 321

ingkänna kalaemua', sihapang lampu angumballoi ingkänna kalaemu." 37 Tahpana puhamampakuhu Puang Yesus, ya' naundammi mesato Farisi pano di dasanna anna malai mandesibaha-baha. Ya' mao si'dang pano anna mandeidi hao. 38Donetoo yato Puang Yesus tahhi'mande dai umbasei dolu teyyena, lambi' pusa'liu mesa to Farisi naita. 39Ma'tula'mi PuangYesus pano naoatee, "Dioa' to Farisi sihapangkoa'enu'ang bahtu' kah ang supung di aneannadipamabasei. Ampo' setonganna yalingnga'di inahammu supung punno kamakahha'anganna kakarakeang. 40Ahana inang to mahokoa'!Darakaa' dio ungnginsang ungngoatee PuangAlataala ang mambabe aneanna anna Dia siatunne' ang mambabe huänna, dianto inahanta?41Ampo' diarea' nei', beai aka-akammu pano dito pemase-mase sitonda sangkalebu inahammu.Ponna umpanoa yatoo, ya' mala dioatee bahahsisi'da-si'dakoa'. 42Ampo' ahana inang la lakakoa'ingkämmu to Farisi, aka' supungnga' ungnginsangumpenombaing bahe sampulona ingkännarampa-rampa ang bomammi' anna lohpo angsi dipopakuli, ampo' ang setonganna handangpahallua' la umbabe situhu' Atohanna Musa,sinnoanna mampapara-para anna pa'kalemudai' di Puang Alataala, bilang daia'ne' umbabe.Ponna untuhu'ikoa' atohang, ya' pahallu untuhu'i

11.43–49 322

asang; dai mala untuhu'i piha anna daine' piha.43 Tilaka si'da-si'dakoa' ingkämmu to Farisi, aka'ke maokoa' ma'sambayang si umpeängkoa'ohko'ang ang handang mahasa, anna si ungkärä'iliua' ponna natabe'ikoa' ingkänna tau di hao dipasa'. 44 Tilaka si'da-si'dakoa' aka' sinnoakoa'ku'bu' ang dai tandaang lambi' nasiindä'-indä'ihahona tau aka' dai nainsang naoatee hahonaku'bu'." 45Ahang mesa di alla'na yato topampakuhu ada' men mba' anna ma'tula'ipano di Puang Yesus naoatee, "O Tuang, netula'mu tadia to Farisi supu umpakasili ampo'umpakasili touang kami'." 46Ampo' na mba'supu Puang Yesus naoatee, "Ahana inang lakatoukoa' dio ingkämmu to pampakuhu ada', aka'supungnga' umpahsa tau untuhu'i atohang angmapahhi' liu, ampo' daia' ungngaku unduluitau umpembabeing yato atohang moi porosai'di'. 47 Tilaka si'da-si'dakoa' aka' umpapiakoa'ku'bu'na ingkänna nabi ang dolu ang setongannapeneneammu siangnga' ang mampateiii. 48Dahitantunte' anna unsanga tahpa'ia' yato babenapeneneammu ang umpatei ingkänna nabi aka'dio siangnga' ang mangku'bu' mapia. 49 Lambi'aha tula' kakeaka'anna Puang Alataala naoatee,'La sika kusuoing sangngaka-sangngaka nabianna rasul, ampo' aha piha ang la sika napatei,anna aha piha ang la sika nadahha tuho.'

11.50–12.1 323

50Dianto anna inde mai tau ang tuho dinoa launtangkung yato kamateanna ingkänna nabiang dipatei mengkalao di pampahandu'annalino. 51Mengkalao di kamateanna ta Habellambi' pano di kamateanna Zakharia angmate di alla'na pantunuang penombaanganna Dasang Ada'na Puang Alataala, inangdianto napolalang la ditahungkung inde maitau ang aha dinoa. 52Ahana inang lakakoa'ingkämmu to pampakuhu ada', aka' setongannaundakaimokoa'ne' lalang kapainsangang didionaPuang Alataala, ampo' dasiangnga' ungngakuumpengnginsangngi yato kapainsangang.Supungnga' ungnginsang ungkalapai tau angpemalane' umpengnginsangngi Puang Alataala."53 Tahpana Puang Yesus umpelleing yatoongeang, yato ingkänna to pampakuhu ada'anna ingkänna to Farisi sika semata ungkeaha'iPuang Yesus anna nakutanaii ma'kahupa-hupapekutana. 54 Sika napanoa yatoo aka' anna ahaisika napolalang nasahka ke ahai mba'na ang daisihatang.

12 1Donetoo mai'di liu tau ullebo PuangYesus, lambi' siindä'-indä' kale aka' sihpi'

liu. Lella' sisihpi'-sihpi' yato tau mai'di, ya'ma'tula'mi Puang Yesus pano di pahsikolananaoatee, "Madakakoa' pano di raginna toFarisi! Bahtuanna pepakuhu kakalasiannaii.

12.2–9 324

2Daete' aha aka-aka ang tutu' tala buhke;noa tunne' daete' aha kaha-kaha ang bunitala diinsang ke dako'mi. 3 Ingkänna ang haliuntula' ang dake' maleso liu, sihapang yaling dikamalillingang, la dipamapekalesoing pano diingkänna tau, sihapang yaling di kamabayaang.Anna aka ang hali ungku ' tama di talinga ladipekäyyängngi lambi' nainsang ingkänna tau.4 Kutula'ingkoa', ingkänna sammuaneku, daaummahea' pano di tau ang supung mala umpateibätäng kalae ampo' dai mala membabe la'bi annayatoo. 5 La kutula'ingkoa' menna setongannaang pahallu ungkahea'. Dianto pahallukoa'supung mahea' dai' di Puang Alataala ang daisupung mala umpatei bätäng kalae ampo' malatuke' na be tama di api nahaka. Kupakaenga'salakangkoa' kuoaingkoa'tee: Diangnga'to supukahea'i. 6Mapiaa' ungnginsang, moinnakatomasempo si'da-si'da allinna lima dena', ampo'datoete' la dioatee, nakalimpängnging PuangAlataala moi la mesa. 7 Londonangnga' dio,moi lamba' beluhä'mu puha tung naihsa'asang. Dianto anna dakoa' pahallu mahea',aka' keangka' puharakoa'to dio andana mai'didena'. 8Menna ang mangngakuiä' di hao diolona tau senga', la kuakui toe' di hao di olonasemalaeka'anna Puang Alataala. 9Ampo' mennaang mambahoiä' di olona tau, la kubahoi toete' di

12.10–16 325

olona semalaeka'anna Puang Alataala. 10 Ponnaaha tau ang ma'tula' napa'baliä' Kodi', indeÄnä to Lino, ya' mala siake'te'ne' diampungngi.Ampo' pano di tau ang ma'tula' tahuhu umpa'baliInaha Masero inang daine' la diampungngi.11 Ponna dibehokoa' pano di to pampahehsayaling di pa'limboanna pebulle ada', bahtu' panodi to pa'pahenta anna to pa'kuasa, anna malainapahehsa aka kasalaammu, daaa' ummasuhsadidiona aka bahtu' umba la umpanoa ma'tula'mengngolo pano diii. 12Aka' donetoo inang lanaposolaikoa' Inaha Masero ma'tula' aka angpahallu untula'a'." 13Aha mesa di alla'na yato taumai'di ma'tula' pano di Puang Yesus naoatee,"O Tuang, kalemuiä' pa'karaiingkä' ullu'kuanna malai nabea touä' kodi' piha ahtasa'ki'ang napatohhoingkang to baha'ki'." 14Ampo'na mba' Puang Yesus naoaintee, "O sammuane,dä' aha diängkä' la mendahi to pambaheahtasa'mua'." 15Nalombungngike' tula'na panodi ingkänna tau ang aha donetoo naoatee,"Madaka manahpakoa', andamu la pemalasupu untombong ahtasa', aka' moinnakato annamai'di ahtasa'na mesa tau, ampo' daete' dioateediang ang la umpamahendeng katuhoanna."16Mane napatahhi' boi tula'na untula' mesapohapangang naoatee, "Aha mesa to makakaang mai'di liu tampona. Yato tampona malambu

12.17–22 326

liu lambi' ingkänna pinamulanna keboa mapiaasang liu. 17 Pihsang tempo mekutanang yalingdi inahanna naoatee, 'Aka inde ang pahallukubabe anna malai aha kupantombongngiingkänna boana pinamulangku?' 18O' io, lakupanoa indee: la kutalei asang ingkänna lokokuang sisaohko', mane kupake'de' salai lokoang sikäyyäng anna malai kupambe'bei asangingkänna boa pinamulangku anna ingkännaahtasa'ku. 19 Puhaitoo, ya' la kutula'mi pano dikalaeku kuoatee: Mai'di si'da-si'da ahtasa'kudinoa, mala kuande anna kuenu' ma'taung-taungmasaena. Dahi la ma'masannang-sannangngä'pole' mengkalao dinoa, umpesanta'i andeangku!'20Ampo' ma'tula' Puang Alataala naoaintee,'O to maho, dinoa siang di bengi la mateo.Dahi mennang ne la umpesannangngi ingkännaahtasa'mu ang masae allong untombongngingkalaemu tobou dio?' 21Noanto katämpä'anna tauang supung pemala untombong ahtasa' kalaena,ampo' daine' aha kasikenteanna dai' di PuangAlataala ang setonganna keangka' puha nei'."22Ma'tula'mi Puang Yesus pano di pahsikolananaoatee, "Dahi kutula'ingkoa' dinoa kuoatee:dakoa' pahallu masuhsa umpihki' katuhoammu,hapanganna aka ang pahallu ungngande. Annadatoukoa' pahallu masuhsa umpihki' bätängkalaemu, hapanganna yato aka ang pahallu

12.23–28 327

umpake. 23Darakaa' dio ungnginsang pahallupuhaete'ne' katuhoang andana andeang?Noa tunne' pahallu puhaete'ne' bätäng kalaeandana pakeang. 24 Itarea' karoaya; daine'nainsang mopinamula anna datoe' nainsangla umpepahe pinamulanna, londonang laumpailoko boa pengkähänganna. Ampo'tontong ture' motuho-tuho lolo aka' napakandePuang Alataala. Darakaa' dio ungnginsangkeangka' puha tubumokoa'to dio andanasedansiang. 25Aharakaa' di alla'-alla'mu angmala umpakalambe' sungnga'na moi porosantehte'mi aka' bata-bata didiona katuhoanna?26Dahi ponna ke moia' dio kaha-kaha anghandang saohko' dang mala umbabe, ya'akana la masuhsakoa' umpihki' ang senga'na?27 Pekalesoia' bunga ang tuho tomande' panodi alla' kalane. Dai aha mengkähäng bahtu'untannung pakeanna, ampo' kutula'ingkoa'dinoa, moinnakato to makahka' si'da-si'daTomaraya Salomo, ampo' daete' aha yalingdi katuhoanna la umpake pakeang mahahsa'ang umpensinnoai mahasanna inde panobunga di alla' kalane. 28Dahi aka' mala ture'napamalehke' Puang Alataala yato bungaang tuho dinoa ampo' la naande siang apimarondonna, ya' londonangnga'te' dio angkuhang kapampetahpa'ammu mala turakoa'to

12.29–36 328

dio nabea asang aka ang umpahallu. 29Dahidatomande'a' pahallu semata la umpihki' yatoaka ang la ungngande anna ang la ungngenu';anna daa umpamasuhsaia' inahammu.30Aka' ingkänna asang yatoo napeäng tauang dai ungnginsang Puang Alataala. Ampo'dioa' dio, inang nainsandea'to dio Ambemuingkänna kapahalluammu. 31Ampo' diarea'nei', ang handang pahallua' dolu la umpihki'dianto: kapahentaanna. Ponna umpanoa, ya'kapahalluammu la napasundungngingkoa'.32Moinnakato anna sai'di'koa' supu, ampo' daaummahea' aka' inang la nabearakoa'te' PuangAlataala Ambemu yato kapahentaanna. 33Diantoanna kuoatee, balu'ia' ingkänna ahtasa'mu annaumbeaia' allinna pano di to pemase-mase. Aka'ungngolai pembabe ang noa yatoo, umbe'beia'ahtasa'mu yaho di suruka ang dai la aha puhanna,ang mala dipasihapang dompe' ang inang daila aha karake, dai aha la naboko to pabokoanna dai la aha nakarakei bu'bi'. 34Dianto annakuoatee, be'beia' ahtasa'mu yaho di suruka,aka' umba naongei aha ahtasa'mu, di hao tuntonei' naongei inahammu." 35Napatahhi' bumitula'na Puang Yesus naoatee, "Pahallukoa'madaka lolo, payaling loloi pakemu annapapuhpu loloi lampummu. 36Anna pahallukoa'umpensinnoai mesa sabua' ang sadia lolo

12.37–43 329

ungngempei kasuleanna pongkahana di hao maidi pa'rame-rameang kakabengang, annamalai, kesuleng yato pongkahana, la tahhi' umbuhkeiingbaba, dai mangki' mende'de' masae. 37 Kahsisi'da-si'dane' sabua' ang madaka nalambi'pongkahana. Kutula'ingkoa' setonganna yatosabua' la umpatama pakena anna umpakandeiyato pongkahana anna natahiai manahpai.38 La kahsi si'da-si'da yato sabua' ke nalambi'ipongkahana madaka anna sadiai di temponasule yato pongkahana, moi sule di tängngäbengi bahtu' sule dake' mebengngi'. 39Ampo'pengnginsangngiia' indee: Ponna aha mesapuäng dasang ang inang nainsammi tehte'sangngaka la sulei to paboko, tantuntee' annadai aha napabei yato to paboko mentama didasanna. 40Noanto pahallu toukoa' dio sadia loloaka' Kodi' inde Änä' to Lino la suleä' di tempoang daia' ungnginsang." 41Mekutanang Petrusnaoatee, "O Puang, kami'raka ne supu ang nahoapohapangammu, bahtu' ingkännaraka inde maitau?" 42Na mba'mi Puang Yesus yaling di mesapohapangang naoaintee, "Ang dioainte sabua'ang tuhu'-tuhu'ang anna manähäng, diantoang la naängkä' pongkahana umpongkahaianna la umpakande ingkänna sabua' angsenga' ke lambi'mi tehte' ang sihatang. 43 Lakahsi liu yato sabua' ang nalambi' pongkahana

12.44–49 330

ungkähäng manahpa kähänganna naonge suleiyato pongkahana. 44 Kutula'ingkoa' setongannayato pongkaha la umpetahpa' yato sabua' lambi'la naängkä' mendahi to pandaka ingkännaaka-akanna. 45Ampo' sabua' ang karake inaha,la naoane'te yaling di pihki'na, 'Poso aka'masaeke'ne' mane sumulei pongkahaku, dahibeba'ä' aka siamo kubabe.' Ya' napahandu'miundahha ingkänna sabua' senga' ang nasibahaingmengkähäng, moi muane moi bahine, annamaoi ma'masannang-sannang mande, menu'anna ma'malango-lango. 46 Pihsananna sumulee'yato pongkahana di tempo ang dai nainsang.Lambi' yato sabua' la nadahha si'da-si'da yatopongkahana. Napasinnoa kamadahhaannaingkänna tau ang dai mampetahpa' dai' di PuangAlataala. 47Noa tunne' sabua' ang nainsangsiang aka pangkärä'na pongkahana ampo' daisadia anna dai nababe yato aka pangkärä'napongkahana, ya' inang la nadahhaete' yatopongkahana. 48Ampo' pano di sabua' ang inangdaine' nainsang aka pangkärä'na pongkahanaannamembabei aka ang dai nakärä'i pongkahana,ya' dasiaete'ne' la nadahha sakali. Pano di tau angmai'di dibea aka-aka, la mai'di toete' dipemitaiinganna pano di tau ang dipetahpa' tatoo, ya' mai'ditoete' dipemitaiing." 49Napatahhi' bumi tula'naPuang Yesus naoatee, "Kasuleangku tama inde di

12.50–56 331

lino dianto anna malaä' umpapuhpu api. Mahasaliu kusa'ding ke puhpung yato api. 50Ahake'kamadahhaang käyyäng ang pahallu kuoloi,dianto ang umpamakekung inahangku dolunnakuoloi yato kamadahhaang. 51Umbai unsangaa'tamaä' inde di lino la umbaha kasikapiaiang,ampo' setonganna dai. Tadia kasikapiaiang angkubaha sule, ampo' setonganna kasikallaang.52Napahandu' dinoa la aha kasikallaang yaling dimesa dasang. Hapanganna yaling di mesa dasangaha lima tau: yato to tallui la umpa'bali yato toderuai, bahtu' to deruai umpa'bali yato to tallui.53 La sika sikalla-kalla: to dipoambe la umpa'baliänä'na ang muane anna yato änä'na ang muanela umpa'bali ambena. Noa tunne' to dipoindo laumpa'bali änä'na ang bahine anna yato änä'naang bahine la umpa'bali indona. Noa tunne'pasanang bahine la umpa'bali manintunna angbahine anna yato manintunna ang bahine laumpa'bali pasananna ang bahine." 54Ma'tula'miPuang Yesus pano di tau mai'di naoatee, "Ponnaungngitaa' malilling kalane, ya' ungnginsangnga'ungngoate la kene', anna ahana inang la kene'si'da. 55Anna ponna unsa'dingnga' pepahima'tantu, ya' ungnginsangnga' ungngoatee, lamapana' allo, anna inang la noa si'da yatoo.56Oa' ingkämmu to pa'manähäng-nähäng,supungnga' ungnginsang ullosa tanda kalane

12.57–13.4 332

yaho di langi' ampo' bilang daia'ne' ungnginsangullosa aka ang la dahi di tempo dinoa. 57Annadatoia' mala umbohtu tobou dio kaha-kahaang tahpa' ang pahallu un ndo'ia'. 58 Ponnahapang aha mesa tau manghahpo'koa' panodi to pambohtu kaha-kaha, ya' dotangnga'te'umpengkalambi'-lambi'i sikapiai yato tau angla manghahpo'o naonge mengekangkoa' yalingdi pellaoang. Ponna daia' umpanoa, ya' lanapapengngolokoa' pano di olona to panghohto',anna yato to panghohto' la napapengngolokoa'pano di polisi ang la mampatamakoa' ditahungkung. 59 Kutula'ingkoa', inang darakoa'te'la mala nalahpa' yaling yato mai di tahungkungke dai umbaya' asang dolu yato indammu."

13 1Donetoo aha sangngaka-sangngaka tauang ma'tula' pano di Puang Yesus didiona

to Galilea ang napatei Pilatus naonge mengeiumpenombaing penombaang dai' di PuangAlataala. 2Na mba'mi Puang Yesus naoaintee,"Unsangarakaa' dio mai'di puhane' ne dosannato Galilea ang napatei Pilatus ullondoi dosanna toGalilea ang senga' aka' sika dipateine' noa nee?3 Kutula'ingkoa' setonganna, daetee'! Ampo'ponna ke daia' ungngaku mengkatoba', ya' inangla noa turakoa'to dio. 4 Bahtu' umbarakaa'tonoa pihki'mu didiona yato sampulo kahuatau ang nakaloei candi malängkä' yaho di

13.5–13 333

Siloam? Umbai unsangaa' madosa puhane'andana ingkänna tau senga' ang tohho yahodi Yerusalem. 5 Kutula'ingkoa' daetee'! Ampo'ponna ke daia' ungngaku mengkatoba', ya'inang la hopu turakoa'to dio sinnoaii." 6 Puhaiyatoo ya' ma'tula'mi Puang Yesus yaling dipohapangang naoatee, "Aha mesa puäng bela'ang aha tuho di bela'na mesa poang ara. Ya'maong pano di bela'na la undaka' boana yatokayu, ampo' dai aha nalambi' moi poro la mesa.7Ma'tula'mi pano di to pandaka bela' naoatee,'Tallung taunna semata kueka' boana indepoang ara ampo' daloloi aha keboa. Dahi bilanglelleng pihsangngi, aka' ullimbi kale pinamulasenga' takekuna!' 8Men mba'mi yato taunaoatee, 'O Tuang, pabei siake' tuho sahtaung,la kusändä' kubingkungngi lipu' anna kupupu'i.9Umbato ke malai keboa taung sala. Ponnadai, ya' dotante' bilang dilelleng.' " 10 Pihsangtempo di allo katohhoang Puang Yesus lella'mampakuhu yaling di mesa pa'sambayangang.11Donetoo di hao yato di ongeang aha mesabahine ang sampulo kahuang taunna nadahhasetang lambi' bingku' napobua' koronna angdang mala ke'de' maroho. 12 Tahpana naitaPuang Yesus yato bahine, ya' natambainganna naoaintee, "O indona, bono'mi korommudinoa." 13 Puhai yatoo, ya' nasahpang Puang

13.14–19 334

Yesus, ya' ke'de' siang maroho-roho yato bahineanna umpamatandei sanganna Puang Alataala.14Naitanna yato kapala pa'sambayangang akaang nababe Puang Yesus, ya' keaha' liung aka'donetoo allo katohhoang anna ma'tula'i panodi tau mai'di naoatee, "Aha unnung allonatempona tau mengkähäng, dahi sulekoa' di alloyatoo anna dipabono'o, ampo' daane' ke di allokatohhoangngi." 15Ampo' na mba' Puang Yesusnaoaintee, "Oa' ingkämmu to kalasi, darakae' siullahpa'koa' patuhoammu di allo katohhoanganna do unghendengngi do umpaenu' panodi limbeng? 16Darakae' sihatang toe' indebahine, ang sampulo kahuang taunna nadahhasetang, dilahpa' di hao mai di kamadahhaanna,londonang aka' inde bahine peänä'anna toe'Abraham!" 17Menge ma'tula' noa yato PuangYesus, ya' sangka' masili asammi yato tau angmampa'bali, ampo' yatone' ingkänna tau mai'disika kahsi nei' anna masannang liu ungngita yatoaka ang nababe Puang Yesus ang mepusa'-pusa'.18Ma'tula'mi Puang Yesus naoatee, "Akake' ladipasinnoaing Kapahentaanna Puang Alataala?Bahtu' pohapangang umba ang la mahasadipasinnoai? 19 Kapahentaanna Puang Alataalasihapang sallisa' batunna pinamula ang handangsaohko' ang napamula tau pano di bela'na.Moinnakato anna saohko'i yato batu pinamula,

13.20–26 335

ampo' ponna tuhong, ya' mala untondong asangingkänna pinamula ang senga', anna mala toimalängkä' sinnoa poang kayu. Lambi' suleisedansiang anna mesehängngi dai' di tangkena,tanda käyyänna." 20Naoa buntee, "Akake' lakupasihapangnging Kapahentaanna PuangAlataala? 21 Sihapang bibi' ro ang naala mesabahine anna napasiuyä'i mai'di tahpung lambi'malamembea' asang yatoo." 22 Ya' le'ba'mi PuangYesus mao dai' di Yerusalem, ampo' mampakuhulao siang yaling di pellaoanna. Dahi ma'kulilingleleng ullelengngi bohto, noa ang mahoa', noaang saohko'. 23Ahang mesa tau mekutanapano naoatee, "O Puang, la sai'di'rakae'supu tau ang la dipasalama'?" Na mba'miPuang Yesus naoaintee, 24 "Poinahaia' annamalao mangngola tama di baba masihki'. Aka'kutula' manahpaingkoa', mai'di liu tau pemalamangngola tama yato di baba masihki' ampo'dai sika mala tama. 25 Ponna ke kalehang yatopuäng dasang anna untana'mi babana, ya' lasika ke'de'mokoa' yaling di aneang anna sikatambakoa' ungngoatee, 'O Tuang, kalemuiangbuhkeiingkang babamu!' Ampo' la na mba'koa'supu naoatee, 'Dakoa' kuinsang umbaungkasulei.' 26 Ya' la ungngoa salangnga'tee,'Umba isanga? Sanga haliingkea' mande annamenu' sibaha-baha anna hali touo mampakuhu

13.27–32 336

di lalang käyyäng yato di bohtoki'?' 27Ampo'la naoaingkoa'tee supu, 'Mennarakakoa' dio?Dakoa' kuinsang umba ungkasulei. Dahi palaikoa'done nee, aka' diongnga'to ne ang si umbabekatasampa'ang.' 28 Ponna ke ungngitamokoa'Abraham, Isak anna Yakub sibaha ingkännasenabiang masannang yaling di KapahentaannaPuang Alataala, ya' la sikaumbumokoa' diosalamang ang kamateang aka' la dihambaikoa'dio yaling mai. 29Anna la sule toune' mai'di tauyaling mai di ka mbingang allo anna di lau' mai dikatempu'ang allo anna di hao mai di utara annaselatang, anna sika ohko' toine' ma'rame-rameyaling di Kapahentaanna Puang Alataala.30Ampo' inang la aha tau ang handang katämpä'dinoa la mendahi ang handang uhuna mentamadi Kapahentaanna Puang Alataala, anna laaha tau ang handang uhuna dinoa la mendahiang handang katämpä'." 31Donetoo sulengsangngaka-sangngaka to Farisi anna ma'tula'ipano di Puang Yesus naoatee, "Dotanne'laoo, pellei inde ongeang aka' mopahtuyuHerodes la napateio." 32 Sika na mba'miPuang Yesus naoatee, "Palambi'ingkä' tula'kupano ne di to pa'manähäng-nähäng oaintee,'Dinoa anna marondong la umpabono'kä' tomakorong anna la unghambaikä' setang annaponna ke allo katallunnang, ya' kupapuhang

13.33–14.4 337

yato ingkänna kähängangku. 33Ampo' dinoa,marondong anna dirombengi la umpatahhi'kä'pellaoangku, aka' inang Yerusalem loloete'supu ang naongei dipampatei ingkänna nabi.'34Oa' ihsinna Yerusalem, palla'e dio inahammuumpatei ingkänna nabi anna unsaleba'i pihabatu ang setonganna disuoingkoa' sule! Masaeallong pemala liuä' la unghimpung ingkännapetauammu anna malai kudakai, sihapangindo mane' ang unsalohko'i änä'na di hoi'di pani'na, ampo' daia' ungngaku. 35Diantoanna napelleimokoa' Puang Alataala lambi'mahulla-hulla Dasang Ada'na. Pengkakalehaiia',mengkalao dinoa inang dämä' aha la ungngitalambi' ma'tula'koa' ungngoatee, 'Dibehene' tauang sule yaling di sanganna Dehata.' "

14 1 Pihsang tempo di allo katohhoang PuangYesus mao pano di dasanna mesa to

pambahananna to Farisi anna mandei di hao.Ingkänna tau ang aha di hao yato di dasangsika umpoimata asang aka ang nababe PuangYesus. 2 Pihsananna, ya' suleng mesa tau angbängkä' teyyena anna bih 'na sibali ke'de' panodi olona Puang Yesus. 3 Ya' mekutanang PuangYesus pano di ingkänna to pampakuhu ada' annato Farisi naoatee, "Situhu' atohang ada'taa',malaraka tau mampabono' di allo katohhoang,bahtu' daraka?" 4Ampo' sangka' sika mahtang

14.5–10 338

supu yato tau mai'di. Ya' natokeing teyyenaPuang Yesus yato to makorong anna napabono'imane nasuoi le'ba'. 5Mane umpatahhi' boipekutananna pano diii naoatee, "Aharakaa'tau di alla'mu ang dai la tahpa unghui' sumuleänä'na bahtu' patuhoanna ke manahoi naungdi kahoäng sipatu allo katohhoang?" 6Ampo'yato ingkänna tau dai sika nainsang aka angla naoa men mba'. 7Donetoo Puang Yesusungngita ingkänna to sule pemala asang mohko'pano di ongeanna to dipa'käyyängngi, ya'ma'tula'mi pano diii yaling di pohapangangnaoatee, 8 "Ponna ke naundangngo solamupano di pehta kakabengang, ya' daa ungngohko'pano di ohko'anna to dipa'käyyängngi, aka'daa-daa yato ohko'ang la napasadia toboinne'to sulena ang handang napa'käyyängngi.9Andana ke mohko'mo di hao anna ke sulengyato to sulena ang dipa'käyyängngi, ya' lanaoamingkotee, 'Kalemuiä' rendeo dio doneaka' inde ohko'ang dipatoka toboinne' to sule angdipa'käyyängngi.' Ya' donetoo la rendeo sitondamasili anna maoo mohko' pano di ongeang anghandang tahuhu. 10Ampo' diarea' nei' ponnanaundangngo solamu, ya' dotang nei' ohko'odi hao di ohko'ang ang handang di kebo' aka'umbai suleete' yato ang umpuängang pehta lanaoaingkotee, 'O sammuane, ohko' panoo di

14.11–16 339

olo.' Ponna noa yatoo, ya' napa'käyyängngio yatoang umpaaha pehta di olona tau mai'di. 11Aka'menna-menna unsanga kalaena mayahoangla mendahi handang madihoi'ang, ampo' angunsanga kalaena madihoi'ang la mendahimayahoang." 12 Puhanna ma'tula' pano yatodi to sule, ya' ma'tula' salang Puang Yesuspano yato di tau ang mangngundang naoatee,"Ponna ke umpaahao pa'rame-rameang di allobahtu' di bengi, ya' daa ungngundang solamu,solasohommu, kasanghapuammu bahtu' tau angdi behing dasammu ang to makaka, aka' la sikanaundang touo dio ke sika umpaahai pa'rame-rameang, lambi' la unsa'ding siang bala'na yatopangngundammu. 13Ampo' diare' ke umpaahaopa'rame-rameang, undangngo to pemase-mase,to tasundung kalaena, to makule anna to buta.14Anna inang la dibeheo aka' dai sika ahaaka-akanna la nabala'ing yato undangammu.Dahi la ullambi' bala'na ke tuho asammi tomate ang untuhu'i Puang Alataala." 15Donetooaha mesa tau ang menge mande sibaha PuangYesus anna lella' siang umpamapehingngiiyato aka ang natula' Puang Yesus. Lambi'ma'tula' yato tau naoatee, "La kahsine' tauang la mande sibaha Puang Alataala yaling dikapahentaanna." 16 Ya' naoaminte Puang Yesusyaling di pohapangang, "Aha mesa tau umpaaha

14.17–23 340

pa'rame-rameang käyyäng anna ungngundangngimai'di tau. 17Dolunna la dipahandu' yatopa'rame-rameang, yato pongkaha dasang unsuosabua'na do umpakaenga' sala yato ingkännaundanganna napasang naoatee, 'Maimokoa'are' aka' sadia asammi.' 18Ampo' yato ingkännaang puha naundang sangka' sika malau mase.Aha ang mangngoatee, 'Mane haliä' ungngallipobela'ang, dahi pahallu do kueka'. Kuhannuangdä' umpatumpui.' 19Aha ang mangngoatee,'Mane haliä' ungngalli lima pasang saping annapahallu kuaya'i. Daa umpatumpuiä'.' 20Angsenga' naoatee, 'Mane haliä' kabeng, dahidä' hali mao.' 21 Ya' sumuleing yato suoanganna napalambi'i pano di pongkahana yatoingkänna ang naoa yato undanganna. Ya' keaha'si'da-si'dang yato pongkahana anna umpahentaiyato suoanna naoaintee, 'Laoo pebatahta lelengpano di lalang käyyäng anna pano di lalangsaohko' yaling inde di bohto mahoa' annauntambaii sule ingkänna to pemase-mase, totasundung tuhona, to buta anna to makule.'22 Tahpana sumuleng yato suoanna di haomai yato ang napansuoi, ya' naoante pano dipongkahana, 'O Tuang, puhang kubabe asangyato pahentamu. Ampo' dake' keihsi asang yatoohko'ang ang dipatokaing.' 23 Ya' naoa salanteyato pongkaha pano di suoanna, 'Laoo pebatahta

14.24–32 341

leleng pano di aneanna bohto mahoa' annaunsuoi tau sulei, anna malai punno tau yalinginde di dasangku. 24Aka' kutula'mingkoa'tee',inang dai la aha moi poro la mesa tau angpuha diundang dolu la sule umpehasai indeaka ang puha dipatoka.' " 25 Pihsang tempomai'di si'da-si'da tau umpen ndo'i PuangYesus lella' sika mellao. Ya' sika nasailengPuang Yesus anna naoaintee, 26 "Ponna aha taumampen ndo'iä' ampo' umpakamaya puhane'ambena, indona, bahinena, änä'na, solasohonnabahtu' sungnga'na, ya' yato tau dai sihatangdahi to pen ndo'ku. 27Menna-menna ang daisadia madahha bahtu' mate aka' na ndo'ä' daisihatang napen ndo'iä'. 28Aka' hapanganna ahamesa di alla'mua' mopahtuyu la umpake'de'mesa dasang käyyäng, ya' tantunte' anna napihki'manahpai dolu ke nabelai napake'de' bahtu'daraka. 29Andana ke puhang nalaka' bätännaampo' dabure' nabela napatahhi', ya' umbai lanapetaha-tahai ingkänna tau ang mangngita,30 lella' siang sika naoatee, 'Tilaka'mi kasi bätännaindo tau, ampo' la bosi kalentoo aka' dasiangnabela napatahhi'.' 31 Bahtu' hapanganna mesatomaraya ang la mao la untolla' katomarayaangsenga' tantunte' anna napihki' manahpai dolu kenabelai petauanna ang supung sampulo sa'bu laumbali balinna ang dompulone' sa'bu. 32 Ponna

14.33–15.6 342

ke inang dai la nabela nabali, ya' la nadotainte'tahpa unsuo änä' buana do untammui yatobalinna naonge anna makahaoke' anna sikapiaii.33Noa tunne' ingkänna tau di alla'mua':ke dai naaku ullahpa' asang dolu ingkännaaka-akanna siamo, ya' dai sihatang la mendahito pen ndo'ku. 34 Sia inang kekuna si'da-si'da,ampo' ponna ke dang mäsing, ya' dante' ahalalang la dipamäsing sala. 35 Lambi' dang ahakunanna, tala malang dipupu'ing bela', talamalang diande, supurante' di be. Menna pemalamangnginsang, pamapehingngiingnga'too!"

15 1 Ingkänna to pahsinga' sima annaingkänna tau diangka' madosa si mao

ullumba Puang Yesus anna malai napehingngiipepakuhunna. 2 Ya' sika momämmämmi yato toFarisi anna to pampakuhu ada' naoatee, "Pakenaakue' sibaha-baha to madosa anna mandesibaha-baha." 3 Ya' ma'tula'mi Puang Yesus panodiii yaling di mesa pohapangang naoaintee,4 "Ponna ahaa' di alla'mu ang ungngampuangsangngatu' domba anna pa'dai mesa di alla'na,ya' tantunte' anna la napelleii yato dombanaang kamehsa pulona kamehsa di hao di päsänganna maoi do umpeäng yato domba ang pa'dalambi' nalambi'. 5Anna ponna nalambi'mi yatodombana, ya' kahsi liuetee' lambi' nasomposasira sumule tandana kahsi. 6 Lambi'ito

15.7–12 343

sumule pano di dasanna, ya' untambaing yatoingkänna solana ang pa'solasohonganna sibahaingkänna sola bohtona anna naoaitee panodiii, 'Maikoa' posolaiä' ma'masannang-sannangaka' mala mammi kulambi' sumule yatodombaku.' 7 Kupainsangngikoa', la noa tuntonei' yaho di suruka la aha pa'rame-rameangang käyyäng puha ke ahai mesa to madosaang mengkatoba' andana ke ahai kamehsapulona kamehsa tau ang danne' pahallumengkatoba'." 8Napatahhi'ke' tula'na PuangYesus naoatee, "Ponna aha mesa bahine anguntokei sampulo doi' pera' anna dondongngimesa, ya' tantunte' anna la umpau'i lampunna,unsapui dasanna anna nadaka' lelengngi lambi'nalambi'. 9Anna ponna mala sia nalambi' yatodoi'na, ya' la untambai sambahinena anna solabohtona anna naoaitee, 'Maikoa' posolaiä'ma'masannang-sannang aka' mala siare' kudohe'sumule doi'ku ang pa'da.' 10 Kutula'ingkoa', lanoa tunto nei' pa'kahsi-kahsinna malaeka'naPuang Alataala yaho di suruka aka' mesa tomadosa mengkatoba'." 11Napatahhi' bumitula'na Puang Yesus untula' pohapangangnaoatee, "Aha mesa tau derua änä'na, sahingmuane. 12Ma'tula'mi yato ang tämpä' pano diambena naoatee, 'O Papa', beamä' kodi' mana'kuang inang baheku tubung kodi'.' Ya' nabahe

15.13–21 344

si'daming ambena yato mana'na. 13 Tahpanasangngaka allona, ya' nabalu' asammine' tahanayato änä' tämpä' anna maoi pano di bohtomakahao. Yato doi'na napopa'kainaha-naha dihao lambi' puha. 14 Tahpana puha asang yatodoi'na, ya' sipatu tunne' di hao yato di bohtoang naongei sule tempo kabuhohangang, lambi'luipano katuhoanna yato änä'. 15 Ya' maong panodi mesa pongkaha umpeäng kähängang di haoyato di bohto. Nasuong nadaka'ing bahinna dihao di bela'na. 16Manono liung nasa'ding yatoänä' lambi' moi andeang bahi pemalang naandeahsala' ahang naihsiing kompenna, ampo' daiaha mambea. 17Mane pa'kalehai pole' annanaoaite yaling di inahanna, 'Ketaladara mai'diliu sabua'na ambeku anna tanapuha-puhaandeanna, anna dinnemä'ko done inde la matenaala pali. 18 La umpatamarä'ne' inaha annasumuleä' pano di ambeku kuoaintee: O Papa',ahana inang madosamä' pano di dio, londonangdai' di Puang Alataala. 19Dämä' sihatang laumpoänä', dahi padahiä' sabua'mu.' 20 Ya'umpatama si'dang inaha anna maoi pano sumuleumpellambi'i ambena. Makahaoke' anna naitangyato ambena, lambi' kende' pa'kalemu yaling diinahanna. Tahpa lumumpa' siang yato ambenanatammui anna nakalihpi'ii napa'urung-urung.21Ma'tula'mi yato änä' naoatee, 'O Papa', ahana

15.22–29 345

inang madosamä' pano di dio londonang dai' diPuang Alataala. Dämä' sihatang la umpoänä'.'22Ampo' ma'tula' yato ambena pano yato disabua'na naoatee, 'Laokoa' do penandaii doala kaya' kalambe' ang handang malehke' annaungkaya'iing. Ala toine' sinsing anna umbeainapesinsing, anna ala toinne' sapatu napesapatu.23Mane unghepoia' mesa saping lundaha anghandang malompo anna ma'rame-rameingkea'sibaha-baha. 24Aka' inde änä'ku sihapangtubunte' puha mate ampo' tuho sumule;sihapang pa'da ampo' dilambi' sumule!' Ya' sikanapahandu'mi ma'rame-rame. 25Ampo' yatone'änä' uluana di haoke'ne' di bela'na. Tahpana dilalang sumule pano di dasanna, ya' mane kahaoanna nahingnging yato poni-poniang moni dihao di dasanna noa ang la ma'mahoa'-hoa' annanoa ang aha to sumayo. 26Untambaing mesa dialla'na sabua'na ambena anna nakutanaii didionaakaboi anna ma'mahoa'-hoa'i. 27Men mba'miyato sabua' naoatee, 'Yato arimmumane sumule,lambi' metunu ambemu mesa saping lundahaang handang malompo aka' mala mammi kasisilambi' sumule änä'na sitonda kasalama'ang.'28 Ya' keaha'mi yato änä' uluana anna dai naakumentama di huäng dasanna. Sohommi ambenanapellambi'i anna napa'karai manahpai. 29Ampo'un mba' supu ambena naoatee, 'Sangngakang

15.30–16.3 346

pahiamanna kupengkähängngingko, Ambe',anna dakangko aha kubali-bali, ampo' lambi'allo dinoa dake' aha la umbeaä' moi poro lamesa beke kutunu anna kupopa'mahoa'-hoa'isibaha ingkänna solaku. 30Ampo' tahpanasumule änä' pakamayammu ang setongannapuhanne' ungkaleäng-leängngi mana'nasibaha pahsundala' pano di bohto mahoa', ya'bilang untunuinne' mesa saping ang handangmalompo.' 31Naoa salaminte ambena, 'Dio diosibaha loloingke anna ingkänna ahtasa'ku dioasang mangngampui. 32Ampo' pahalluingkekahsi liu aka' mala mammi kasi indo arimmuang setonganna mala dioate mateng ampo'tuho sumule, puhang pa'da ampo' mala mammisumule.' "

16 1Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesuspano di pahsikolana naoatee, "Aha

mesa to makaka ang ungngängkä' mesa tauang la umbe'bei anna ungngäto' yato doi'na.Ampo' inde to pambe'be doi' ditanda' dioateesi umpake tasahua'-hua' yato doi' pongkahana.2 Ya' natambaing yato pongkaha anna naoaintee,'Yakana ahae' ko kaheba tahuhu kuhingngididiomu? Dahi dinoa beho asangngingkä' maine ingkänna doi'ku, aka' mengkalao dinoadamo mala kupopambe'be doi'.' 3Naoanteyaling di inahanna yato to pambe'be doi',

16.4–8 347

'Ya' pake akang inde la kubabe aka' dämä' lanapopengkähäng pongkahaku? La mobela', daidibela; la mao tau mendahi to kapalau-lau,masili bure' tau! 4O' io, aha ahkalangku,anna malaä' aha mampadidasanna ke dämä'napopengkähäng pongkahaku.' 5 Ya' le'ba'miullelengngi ingkänna tau ang moindang panoyato di pongkahana anna ungkutanaii yato tauang uhuna nalambi' naoatee, 'Sangngaka dioindammu pano di pongkahaku?' 6Men mba'miyato tau naoatee, 'Sangngatu' buhso minnä'zaitun.' Ya' naoa salamintee, 'Indeng yato suha'buh nna indammu, dahi dinoa penandaii uki'sala di mesa suha', pahoi'i supu limampulobuhso.' 7 Pihsananna mao bung pano di tauang senga' anna nakutanaii naoaintee, 'O ya'dio, sangngaka dio indammu?' Men mba'miyato tau naoatee, 'Sansa'bu kahung banne.'Naoa bumintee, 'Indeeng yato suha' buh nnaindammu, dahi dinoa penandaii uki' sala dimesa suha' pahoi'i supung kahua atu'na kahungbanne indammu.' 8Meroho bilang napudi salayato pongkahana yato to pambe'be doi' aka'moinnakato anna dai maroho pembabena,ampo' malae' tahpa madihhi' umpeängnginglalang kalaena. Ahana inang hupatau yaling indedi lino manähäng puhane' napihki' aka ang lanababe pano di solana andana hupatau ang tuho

16.9–13 348

yaling di kamabayaang. 9Dahi kutula'ingkoa':Pakekunaia' aka ang aha yaling inde di linoanna malai undului solamu. Ponna umpanoai,ke dang kekuna aka-aka ang aha yaling inde dilino, ya' la sika natammui manahpao yaling diongeang tohho sapano-panona." 10Napatahhi'mitula'na Puang Yesus naoatee, "Menna-mennaang mala dipetahpa' yaling di kaha-kaha angsaohko', ya' mala toete' dipetahpa' yaling dikaha-kaha ang käyyäng. Ampo' menna-mennaang dai mala dipetahpa' yaling di kaha-kaha angsaohko', ya' datoete' mala dipetahpa' yaling dikaha-kaha ang käyyäng. 11Dahi ponna moia' diokaha-kaha yaling inde di lino damo dipetahpa',ya' londonanne' kaha-kaha yaho di suruka.12Noa tunne' ke dai aha tau mampetahpa'koa'la undakaiing aka-akanna, ya' daa umpemitai laaha tau naaku mambeao aka-aka ang la malaungngampui tobou dio. 13Daete' aha mesasabua' la derua pongkahana, aka' ponna noa,ya' tantunte' anna ungkahi'di'i pongkahana angmesa anna umpakamayaine' yato pongkahanaang senga', bahtu' untuhu'i liu yato pongkahanaang mesa ampo' daine' natuhu'i liu yato angmesa. Noa tungnga' dio, dakoa' mala la mengesiamokoa' untuhu'i Puang Alataala ampo'menge sia tumokoa'ne' umpengkalambi'-lambi'iumpeäng katomakakaang yaling inde di

16.14–19 349

lino." 14 Ingkänna yato tula'na Puang Yesusnapehingngii yato to Farisi ang doi' supu yalingdi pihki'na, lambi' sika ungkembai Puang Yesus.15 Ya' napa'tula'ing Puang Yesus, sika naoaintee,"Akana inang kalasikoa', pemalakoa' supuunsanga tahpa' kalaemu di olona hupatau,ampo' setonganna nalosa Puang Alataala akaang yalingnga' di ihsi inahammu. Aka' akaang napudi hupatau nakahi'di'ete'ne' PuangAlataala." 16Napatahhi'ke' tula'na PuangYesus naoatee, "Pahentana Puang Alataalaang napepainsangnging Nabi Musa annanapepakuhuing ingkänna nabi, lambi' supu ditempona Yohanes to Pantero'. Napahandu'donetoo Kaheba Mapia didiona KapahentaannaPuang Alataala dipepainsangnging, anna mai'ditau mampengkabela-belai mentama yatodi kapahentaang. 17Maromi' puhane' langi'anna lino pa'da andana moi poro la mesa

' ihsinna Bahtakaranna Puang Alataala daidipasundungngi. 18Menna-menna un bebahinena, mane ungkabengngii bahine senga',inang ungngindä'-indä' pa'bannetauang. Annamenna-menna ang umpobahine yato bahinenaang na be muanena, inang ungngindä'-indä'pa'bannetauang." 19Napatahhi'mi tula'na PuangYesus untula' mesa pohapangang naoatee, "Ahamesa to makaka ang si mampake mahasa lolo

16.20–26 350

allo-allo annamasuli' allinna yato pakeanna, annaallo-allo supung nainsang ma'mahoa'-hoa' aka'katomakakaanna. 20Di hao di behing babana ahamesa to pemase-mase moohko'-ohko' disangaLazarus. Inde to pemase-mase mekoa'-koa' atediita aka' punno bila'. 21 Pemala undohe'i yatotahu'bi'na to makaka ang dondongngi yahomai di mejana naihsiing kompenna. Anna sisule asu nalepa'ing bila'na ang punno kalaena.22 Pihsananna mateng yato to pemase-mase.Ya' nasiängkä'-ängkä'ing malaeka' nabahadai' di behinna Abraham. Dai masae matetunne' yato to makaka anna diku'bu'mi. 23 Lella'ungngolai yato kamadahhaang yato to makaka,ya' mentongang anna ungngita makahaoiAbraham ungngahing yato ta Lazarus. 24 Ya'mekohang yato tau naoatee, 'O Abraham,ambeku, kalemuiä' suoingkä' ne Lazarus untu'doteyyena naung di uhai anna bonä'ingkä' indepote' lilaku aka' madahha liung kusa'dingyaling inde di api nahaka.' 25Ampo' napa'tula'iAbraham naoaintee, 'O änä'ku, kalehaii puhamodio umpehasai kamasannangang selama tuhoyaling di lino, anna ta Lazarus nei' madahhaliu nei' nasa'ding. Dahi dinoa ullambi'ne'kamasannangang anna dio-dio ullambi'o diokamadahhaang. 26Dia tuke' aka' naalla'ingkea'kahoäng ang dai mala dilambang anna malai

16.27–17.2 351

tau ang dinne done dai tau mala ma ng, noatunne' ang di ng dai mala mai.' 27Naoanteyato to makaka, 'Ponna noa yatoo, ambe', ya'kupalau ma ng ke la malai unsuoingkä' maoumpellambi'i hapunna ambeku, 28 aka' ahake'lima ullu'ku. Suoi mao anna malai napakaenga'manahpa lambi' dai sika mentama di ongeangkamadahhaang sinnoa inde ang kuongei dinoa.'29Ampo' na mba' Abraham naoaintee, 'Aka' halisianne' sika unghingngi atohanna Puang Alataalaang napalambi' Musa anna ingkänna nabi;mahasante' ke sika napehingngii manahpai annanatuhu'i.' 30Naoa bunte yato to makaka, 'Dai,Abraham ambeku, kusanga ke ahai ang sule dihoi' mai di kamateang mampellambi'i, ya' umbaila mala sika mengkatoba'.' 31Naoa salaminteAbraham, 'Daete' noa nee. Ponna ke inangdai sika naaku umpehingngii kahebana PuangAlataala ang napalambi' Musa anna ingkännanabi, inang daete' aha lalang la sika dipaturupano di lalang maroho, moinnakato napellambi'itau ang tuho sumule di hoi' mai di kamateang.' "

17 1Ma'tula'mi Puang Yesus pano dipahsikolana naoatee, "Inang la aha

loloete' pesändä', ampo' yato tau ang umpaahapesändä' ahana inang la laka si'da-si'da.2Dotanne' yato tau ditoke' batu käyyäng panodi bahokona anna dipen being tama di tängngä

17.3–9 352

le'bo' andana la umpasähsä' lalangngi moi porola mesa inde mai änä'. 3Dahi madakakoa'!Ponna ahai solasohommu ang membabe dosa,ya' sängkäii. Ponna mengkatoba' di hao maiyato di kasalaanna, ya' ampungngii. 4 Bahtu'moinnakato pempitu yaling di sangngallonamembabe kasalaang ma ng di dio ampo'semata sule mengkatoba' di hao mai yato dikasalaanna, ya' pahalluete' ungngampungngi."5 Ya' ma'tula'mi yato pahsikolana pano diPuang Yesus naoatee, "Pamatohoingkangkapampetahpa'angki'." 6Na mba'mi naoaintee,"Ke la poro ahangnga' kapampetahpa'ammusama lisa'na batu pinamula ang handang saohko',ya' malamokoa'te' umpahenta inde poang araungngoainte, 'Tisengkao anna tonde'o tamadi tängngä le'bo'!' Tantunte' anna dahi si'dainoa." 7Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesusnaoatee, "Ke hapanganna ahai sabua'mu,ya' tantunte' anna dai aha di alla'mu ang launtahiai manahpa yato sabua'mu ke manesulei malupu mambingkung bahtu' mane suleumpakande patuhoang. 8Ampo' tantunte'anna dioi la mangngoatee, 'Penandaii pampakemanahpa anna umpasadiaingkä' ang la kuande,mane ke'de'o di behingku ungngempeiä' lambi'puhaä' mande. Puhakä' mande mane malao diomande.' 9 Tantunte' mesa pongkaha anna dai

17.10–18 353

la ma'kuhhu'sumanga' pano yato di sabua'naaka' umbabe kähänganna. 10Noa tungnga'dio, ponna puha asammi ungkähäng ingkännakähängang ang dipatangkungngiingkoa', ya'pahallu ungngoate supu, 'Kami' indee diantosabua' ang takekuna. Ingkänna kähängang kibabeaka' disuoang.' " 11 Yaling di pellaoanna PuangYesus ludai' di Yerusalem, ungngolaing alla'nabohtona to Samaria anna bohtona to Galilea.12 Tahpana mentama di mesa bohto saohko',ya' natammuing sampulo tau ang makorongtamahamu' asang dianto bosi lollo'na. Indemai tau ke'de' ungkahaoi 13 anna ungkohaiiPuang Yesus naoatee, "O Puang Yesus! Tuang!Kalemuiang kasi!" 14 Tahpana sika naita PuangYesus, ya' naoamintee, "Laomokoa' pepaitaingkalaemu pano di imang." Lella' sika mellaolupano di imang, ya' sika bono'rang nasa'dingyato koronna. 15Mesa di alla'na yato sampuloto makorong tahpana nasa'ding bono'mi yatokoronna tahpa sumule nei' anna kakoha-kohaiumpudi sanganna Puang Alataala. 16UllumbangPuang Yesus anna malimuntu'i di olona. Yatotau dianto mesa to Samaria. 17MekutanangPuang Yesus naoatee, "Darakate' bono' asammiyato langngena' sampulo tau? Umbae'ne' yatokamehsa solamu? 18Akana indere' supu mesa toSamaria sule umpudi sanganna Puang Alataala,

17.19–26 354

bilang daine' aha sika sule yato kamehsa to Yahudimoi poro la mesa?" 19 Puhanna yato ma'tula'noa, ya' naoamintee, "Ke'de'mo anna maoo, aka'salama'mo napobua' kapampetahpa'ammu."20Aha sangngaka-sangngaka to Farisi angmekutana pano di Puang Yesus didiona pihhangla napahandu'i Kapahentaanna Puang Alataala.Na mba'mi Puang Yesus naoatee, "Daete' ahatanda ang maleso ang la untandai kasuleannaKapahentaanna Puang Alataala. 21Datoi aha tauang mala mangngoatee, 'Itaia' inderanne' yatoKapahentaanna Puang Alataala,' bahtu' naoate,'Indoranne' di hao,' aka' setonganna yatoodahingnga' di alla'-alla'mu dinoa." 22Ma'tula'miPuang Yesus pano di to pen ndo'na naoatee,"La ahaa' tempomu pemala liu ungngita bouä'inde Änä' to Lino, moi yaling di sangngallosupu, ampo' dä'a' la ungngita. 23Anna la ahatau mangngoaingkoa'tee, 'Itarea' inderanne'yato Änä' to Lino!' bahtu' naoatee, 'Indoranne'!'Daa ullumbaia' yato tau. 24Aka' umba noakila'na kila' naita asang tau, la noa tuntone'

kasuleangku Kodi', inde Änä' to Lino, ke lambi'miallo kasuleangku. 25Ampo' dolunna yatoopahallu kuolai dolu kamadahhaang käyyäng,anna dä' la natahimbo tau ang aha dinoa. 26Annaumba noa ang hali dahi di tempona Nabi Nuh,la noa tuntone' la dahi ke lambi'mi tempona

17.27–34 355

kasuleangku, Kodi' inde Änä' to Lino. 27Aka'umba noa sika nasa'ding dolu naonge dake'sompo' le'bo', dianto sika ma'sannang-sannangmande anna menu', sipakabeng-kabeng annasenga'nake' ang biasa sika nababe, lambi' sikamentamane' Nabi Nuh sibaha sanghapunnayato di kahpala' uhainna. Pihsananna sule yatosompo' le'bo' untallangngi ingkänna yatoii. 28Noatunne' naongei di temponai Lot, ingkänna tauumpobeba'-beba'na sika mande, menu', beba'ma'bulele, beba' mopinamula anna umpake'de'dasang. 29Ampo' tahpana malai Lot yato yalingmai di Bohto Sodom, ya' tuhung siang yaho maidi langi' api sitonda batu ang meleä'-leä' annaunghopuii ingkänna tau. 30Noa tunne' dako' ditempona dipalanda'ä' Kodi' inde Änä' to Lino.31 Tau ang sipatu yaling di aneang dasanna dangmala la tamake' di huäng dasanna ungngalaaka-akanna. Anna tau ang di hao di bela'nadatunne' mala sumule ungngala aka-akanna.32 Kalehaiia' aka ang dahi pano di bahinena taLot. 33Aka' menna pemala umpamahendengkatuhoanna, la bilang mateetee'; ampo' mennaang tontong mampetahpa' moi dipatei aka'Kodi', dianto ang la dipasalama' sungnga'na.34 Kutula'ingkoa', ke donentoo di bengi la ahaderua tau ang hahe sibaha yaling di tambinnaampo' mesa supu la diala anna dipatohhoine'

17.35–18.4 356

yato mesa. 35 La aha toi derua bahine ang mengelumambu' sibaha, ampo' mesa supu la diala annadipatohhoine' yato mesa. 36 [La aha toi deruatau menge mengkähäng di hao di bela'na, ya'supunte' mesa ang la diala anna dipatohhoine'mesa.]" 37 Sika mekutanang pahsikolana panodi Puang Yesus naoatee, "Umba naonge la dahinoa nee, Puang?" Sika naoaminte, "Ponna keahai kaheba, inang la tahpa nainsang tau diumba-umba naongei, sinnoa pohapangang angnatula' to baha' dolu naoatee, 'Umba naonge ahabahke, di hao tuntone' naongei mokalipumpungkaroaya.' "

18 1 Puang Yesus pemala umpakalesoingpahsikolana anna malai dai sika

namali'-mali'ang semata ma'sambayang dai' diPuang Alataala, dianto anna natula'ing mesapohapangang. 2Naoaintee, "Yaling di mesa bohtomahoa' aha mesa to pambohtu kaha-kaha angdai mahea' dai' di Puang Alataala anna dai ahaumpakeangka' tau, moi la menna. 3Aha toe'yaling yato di bohto mahoa' mesa balu bahineang dai aha namali'-mali'ang semata malaupano yato di to pambohtu kaha-kaha naoatee,'Kalemuiä' bohtuingkä' inde kaha-kahangku panodi balingku.' 4 Sangngaka-sangngaka masaenayato to pambohtu kaha-kaha dai umpehingngiiyato balu bahine. Ampo' katämpä'anna ma'pihki'

18.5–11 357

yato to pambohtu kaha-kaha anna naoaiteyaling di inahanna, 'Moinnakato dä' mahea'dai' di Puang Alataala anna dai aha tau angkupakeangka', 5 ampo' pabeinte' kubohtuingkaha-kahanna inde tau anna dä' semata nasosii,mase arang bilang nalupuiä' ke masae-saeng.'" 6Napakalesong Puang Yesus naoatee,"Patamaia' di inahammu aka ang naoa yato topambohtu kaha-kaha tasampa'. 7Noa tuntone'Puang Alataala undului toete' petauannaang napillei ke dai aha natohhoi bengi allosemata ma'sambayang dai'. Inang daete' ahala naoate, 'Dako'ke'.' 8 Kutula'ingkoa', inang latahpa naduluietee'. Ampo' ponna ke sulemä',Kodi' inde Änä' to Lino, umbai dai la mai'di tomampetahpa' la kulambi' yaling inde di lino."9 Puang Yesus untula' mesa pohapangang panodi tau ang ungngangka'-angka' kalaena annaungngita-ita naung tau senga'. Naoatee, 10 "Ahaderua tau sahing mao dai' di Dasang Ada'naPuang Alataala do ma'sambayang. Yato ang mesato Farisi anna ang mesa dianto to pahsinga'sima. 11 Yato to Farisi ke'de' ma'sambayangumpihki' supu kalaena naoatee, 'O PuangAlataala, ma'kuhhu'sumanga'ä' ma ng aka'mala dä' sinnoa inde mai tau senga': aha angto paboko, pa'bulitu' anna ungngindä'-indä'pa'bannetauang. Ma'kuhhu'sumanga' touä'

18.12–17 358

aka' mala dä' sinnoa inde to madosa ang siunsinga' sima. 12 Si ma'puasaä' kodi' pendoangsammingku, anna kupenomba loloing ma ngbahe sampulo pallolongangku.' 13 Yatone' topahsinga' sima ke'de'ne' makahao-hao anna moitanatuai poro la mentonga dai' di langi' supunne'undangku' kalaena tandana unsohso pembabenaanna naoaitee, 'O Puang Alataala, kalemuiä' kodi'inde to madosa.' 14 Kutula'ingkoa', naonge annasika sumulei pano di dasannaii, bilang yatoete'to pahsinga' sima ang napehingngii sambayannaPuang Alataala andana yato to Farisi. Aka'menna-menna unsanga kalaena mayahoang lanapadahi handang madihoi'ang Puang Alataala,ampo' ang unsanga kalaena madihoi'angla napadahi mayahoang Puang Alataala."15Donetoo suleing dibaha pano di olona PuangYesus mai'di änä'-änä' anna malai nasahpa annanabehe. Ampo' tahpana naita pahsikolana, ya'sika ungkeaha'i yato ingkänna tau ang umbahaänä'na pano. 16Ampo' natambai Puang Yesusyato ingkänna änä'-änä' anna ma'karai pano dipahsikolana naoatee, "Pabeiia' ne ma ng änä';daa ungkalapaii ke pemalai di hao mai di oloku,aka' tau ang noanto inde mai ang ungngalataha yaling di Kapahentaanna Puang Alataala.17 Kutula'ingkoa' setonganna menna-mennaang dai untammui manahpa Puang Alataala

18.18–24 359

ang ma'pahenta, sinnoa inde mai änä' saohko',ya' inang daete'ne' la mendahi petauannaPuang Alataala yaling di kapahentaanna."18Aha mesa to pambahananna to Yahudimekutana pano di Puang Yesus naoatee,"O Tuang, to mapia inaha, aka ang pahallula kubabe anna malaä' ullambi' katuhoangsapano-panona?" 19Na mba'mi Puang Yesusnaoaintee, "Akana umpemapiaringkä' Kodi'?Daraka dio ungnginsang daete' aha moi poro lamesa tau ang mapia sehalinna Puang Alataala?20 Tantunte' anna ungnginsangngi ingkännapahentana Puang Alataala, sinnoanna: Dai taumala ungngindä'-indä' pa'bannetauang, dai taumala papateang, dai tau mala maboko, dai taumala unsa'bii kalosengang anna pahallu tauumpakeangka' to baha'.' " 21Naoante yato tau,"Ingkänna nee kutuhu'i asammi, mengkalao dimahä 'ku." 22Nahingnginna yato Puang Yesus,ya' naoa salamintee, "Mesake' ang la pahalluumbabe: Laoo do balu' asangngi ingkännaaka-akammu anna unsusai yato allinna pano di topemase-mase anna la ullambi'o katomakakaangyaho di suruka. Puhaito umbabe yatoo, ya'maimo anna un ndo'ä'." 23Nahingnginna yatoo,ya' le'ba'mi yato tau masuhsa liu nasa'ding aka'to makaka liu. 24 Ya' nasaileng Puang Yesus annanaoaitee, "Ahana inang mapahhi' si'da-si'da

18.25–31 360

to makaka la tama di Kapahentaanna PuangAlataala. 25Maromi' puhane' onta mangngolalohso' pedai' andana la to makaka un ndo'Kapahentaanna Puang Alataala lambi' tama disuruka." 26Meroho sika pusa' yato ingkännatau ang aha donetoo unghingngi tula'na PuangYesus anna sika mekutanai naoatee, "Ponna kenoae' yatoo, ya' menna sakalinne' ang la maladipasalama'?" 27Naoante Puang Yesus, "Kedipihki'i supu kapabelaanna hupatau, ya' inangdai aha ang la mala salama', ampo' nabelaete'ne'Puang Alataala umpellondoi kapabelaannahupatau." 28Ma'tula'mi Petrus naoatee,"Kami' indee umpellei asangngang ingkännaaka-akangki' anna ki ndo'o." 29 Sika naoamintePuang Yesus, "Kutula'ingkoa' setongannamenna-menna umpellei dasanna, bahinena,ullu'na, to baha'na bahtu' änä'na, anna malaituhtuang mai'di tau untuhu'i KapahentaannaPuang Alataala, 30 la untahimbo siang pebehenaPuang Alataala ma'luhpi'-luhpi' di temponatuho yaling di lino anna la ullambi' katuhoangsapano-panona." 31Untambaing yato sampuloderua pahsikolana Puang Yesus anna napa'tula'idi mesa ongeang ang dai aha tau senga'manghingngi naoaintee, "Pehingngiia', dinoa lamaoingkea' dai' di Yerusalem anna yato ingkännaang hali natula' ingkänna senabiang dolu didioku,

18.32–43 361

inde Änä' to Lino, la dipasundungngi. 32Aka'la dibehoä' pano di tau ang tadia to Yahudi,lambi' sika la napakauho-uhoä', napetae'-tae'anna nasi ngkuru-kuruiä', 33mane sika nadahhatuhoä' anna sika napateiä', ampo' la tuhoä'sumule di allo katallunna." 34Ampo' dai sikanapähäng yato aka ang menge natula' PuangYesus; dai sika napebahtuang aka yato angnatula'. 35 Tahpana undungku'ing Bohto YerikhoPuang Yesus, ya' ahang mesa to buta angmenge mohko' di behing lalang kapalau-lau.36Nahingnginna yato to buta mai'di tau liudi behinna, ya' mekutanang naoate, "Akae'dahi?" 37Ahang tau mangngoaintee, "YatoPuang Yesus to Nazaret liu!" 38 Ya' mekohangnaoatee, "O Puang Yesus, Peänä'anna TomarayaDaud, kalemuiä' kasi!" 39 Ya' sika nasängkäingyato tau mai'di ang mangkadoluangngi, ampo'tuhtuang supu mekoha napekäyyängngi naoatee,"O Peänä'anna Tomaraya Daud, kalemuiä'kasi!" 40 Tohhong Puang Yesus anna napesuoiidibaha pano di olona yato to buta. Tahpanasidungku'mi, ya' nakutanaing Puang Yesusnaoaintee, 41 "Aka ang umpemala kubabeingko?"Men mba'mi naoatee, "O Puang, pemalaä'paita!" 42Naoaminte Puang Yesus, "Paitamo!Aka' umpetahpa'ä', ya' malamote' bono'."43Donetoo bono' siang yato to buta anna malang

19.1–8 362

paita. Puhai, ya' un ndo'i Puang Yesus lella' siangumpudi sanganna Puang Alataala. Ingkänna taudonetoo ungngita asang aka ang dahi anna sikaumpudii Puang Alataala.

19 1 Lambi'mi Puang Yesus tama di BohtoYerikho. Ya' umpatahhi' lolong pellaoanna

ungngolai yato bohto mahoa'. 2 Yaling yato dibohto aha mesa tau disanga Zakheus, mesapongkahana to pahsinga' sima ang to makakasi'da-si'da. 3 Pemala liu la ungngita toe' umbanoa yato Puang Yesus, ampo' dai mala aka'mahempo'-hempo', dahi nahehengngi solana.4 Ya' napenandaing le'ba' lumumpa' pano dilalang ang la naolai Puang Yesus, umpendoluiingkänna tau mai'di, anna melei dai' di mesapoang ara anna malai naita ke liung. 5 Tahpanaliu Puang Yesus yato di hao di poang kayu, ya'mentongang dai' di lolo kayu anna untambaiita Zakheus naoaintee, "O Zakheus, tuhummoaka' mane la lempängngä' pano di dasammu."6 Ya' tuhung siang anna umposolai PuangYesus pano di dasanna sitonda kakahsiang.7Ampo' yato tau mai'di ang aha donetoo sikamomämmäng naoatee, "Ii, älo' pake la naakue'la mao pano di dasanna to madosa." 8 Tahpanasika di haong di dasanna, ya' ke'de'mi inde taZakheus anna ma'tula'i pano di Puang Yesusnaoatee, "O Puang, inde sambaheang ahtasa'ku

19.9–15 363

la kususa pano di to pemase-mase. Anna ponnake ahai tau ang hali kubulitu' naonge kusinga'isimanna, ya' la kubala'ing pengnguhpa' luhpi'."9Ma'tula'mi Puang Yesus naoatee, "Allo dinoadioa' sanghapu napasalama'mokoa' PuangAlataala aka' mampetahpa'koa' sinnoa Abrahampeneneammu dolu. 10Nasuhung suleä' Kodi' indeÄnä' to Lino anna malai umpasalama' sumule tauang sähsä' lalang." 11Donetoo yato tau mai'dimengeke' umpehingngii pepakuhunna PuangYesus lambi' sika natula'ing mesa pohapangang.Aka' sika la lambi'mi dai' di Yerusalem annamai'di tau di alla'-alla'naii ang ma'pihki' naoateela napahandu'mi Kapahentaanna Puang Alataala.12Dahi naoatee, "Aha mesa parengnge' maopano di mesa bohto ang makahao aka' la dilan 'mendahi tomaraya. Puhake' dilan ' manesumulei. 13Dolunna la mao, untambai dolusampulo suoanna anna pantangngi nasusaimodala', la pantang mesa doi' bulahang,naoaintee, 'Puta'ia' inde doi' lambi' sumuleä'.'14Ampo' yato sola bohtona parengnge' sikaungkahi'di' yato parengnge', lambi' sikaunsuo sangngaka-sangngaka tau melola annaungngoainte yato ang la mallan ', 'Dai kiakukipotomaraya inde parengnge'!' 15 Pihsanannasumuleng yato parengnge' tahpana puha dilan 'mendahi tomaraya. Untambaing yato sampulo

19.16–23 364

suoanna ang hali nabea modala' sika naputa',aka' pemala nainsang sangngaka kauntungangang sika nalambi'. 16 Suleng yato suoang anguhuna mengngolo naoatee, 'O Tuang, yato doi'bulahang ang umbeaä' haling kuputa' lambi'mendahing sampulo doi' bulahang dinoa.'17 Ya' naoaming yato tomaraya, 'Mapia liu nebabemu. Dionto suoang ang dai mantondongkamapiaammu. Dinoa la kubeao kakuasaangungkuasai sampulo bohto mahoa' aka' malaodipetahpa' yaling di kaha-kaha ang saohko'.'18 Sule tunne' yato suoang ang kaderuanna annanaoaitee, 'O Tuang, puhang kuputa' yato doi' angumbeaä' lambi' mendahing lima doi' bulahangdinoa.' 19Naoaminne'tee, 'Kuasaio dio limabohto mahoa'.' 20 Pihsananna sule tunne' mesasuoang ang senga' anna naoaitee, 'O Tuang,indeeng yato doi' ang umbeaä', moi taahai u'bi'aka' kupoto' mahha' lenso. 21Nasuhung kupanoaaka' mahea'ä' ma ng di dio, aka' masahhu'oanna si ungngala tomande'o pampatokanatau, anna umpepaheo bela'na tau ang dai ahaungkalupui.' 22 Ya' naoaminte yato tomaraya, 'Eh,ahana inang diong inde to karake. La kuhohto'osituhu' tula'mu tobou dio. Ungnginsammi umbanoa sipa'ku dianto masahhu'ä', si ungngalaä'pampatokana tau, anna si umpepaheä' bela'natau ang dai aha kukalupui! 23 Ponna noa yatoo,

19.24–31 365

ya' akana dai umbea pano di tau senga' ne doi'kuang la mala mambungai, lambi' ke sumulemä'mala kuala sitonda bunganna?' 24Ma'tula'miyato parengnge' pano yato di tau ang sika ke'de'donetoo naoatee, 'Oa' hampa'ine' yato doi'ang dibea anna umbeai pano di suoang angsampulo doi'na.' 25 Sika mekutanang naoatee, 'OTuang, la naakake' nei' aka' mai'dinne' doi'na?'26Na mba'mi naoaintee, 'Menna-menna anginang ahang aka-akanna la dihängngängngiking,ampo' tau ang dai aha, moi sai'di' ang naampuibilang la dihampa'i tuke'. 27Anna ne ma ng tauang mampa'baliä' ang dä' mantahimbo mendahitomarayannaii, bahai mai di oloku anna sikaumpateii kuita.' " 28 Puhanna yato Puang Yesusuntula' pepakuhunna pano di tau mai'di, ya'mengkalaong ungkadoluangngi yato ingkännaiiumpatahhi' pellaoanna ludai' di Yerusalem.29 Tahpana la lambi'mi Puang Yesus annapahsikolana dai' di Bohto Be age anna Betaniayaho di Tanete Zaitun sidungku' Yerusalem, ya'unsuong derua pahsikolana mendolu, 30 naoatee,"Pendolumokoa' dai' indo di bohto ang landa'.Ke lambi'mokoa' dai', la ungngitakoa' mesa änä'keledai ang sangke' ang dake' aha napensakeitau. Buhkeii anna unghendengngingkä' yahomai. 31Anna ponna aha ang mangkutanaikoa'naoatee, 'Aka boi anna umbuhkeiia'?' ya' oaintee,

19.32–40 366

'Napahallu Puang.' " 32 Ya' mao si'dang yato toderua anna nalambi' asangngi yato ang naoaingPuang Yesus. 33 Tahpana lella'mi nabuhkeipesangke'na yato keledai, ya' mekutanang yatopuänna naoatee, "Akana la umbuhkeirakoa'dio ne keledai?" 34 Sika na mba'mi naoatee,"Napahallu Puang." 35 Tahpana lambi' naungdi Puang Yesus, sika ungngalaing kaya'naiisallapi' anna naampi'ing yato keledai, maneumpapensakei Puang Yesus. 36 Lella' mellao yatokeledai ang nasakei Puang Yesus, lella'ne' yatotau mai'di ungngampa'i pakeannaii naung dilalang ang la naola yato keledai, tandana sikaumpakeangka' Puang Yesus. 37 Tahpana sikaullambi'mi ongeang naonge mesolo'i luyahomai di Tanete Zaitun, ya' napahandu'mi yatoingkänna tau ang men ndo' di Puang Yesussika koha masannang liu umpudi sangannaPuang Alataala aka' ingkänna kaha-kaha angmepusa'-pusa' ang hali sika naita. 38 Sika kohanaoatee, "La dibehe inde Tomaraya ang nasuoPuang Alataala sule! Kamasahkeang yaho disuruka anna matande sanganna Puang Alataalayaho di ongeang handang malängkä'." 39Ahasangngaka-sangngaka to Farisi ang mempolatoe' yato di tau mai'di un ndo' Puang Yesus.Sika naoatee, "O Tuang, sängkäii ne pano topen ndo'mu anna dai napanoa!" 40Na mba'mi

19.41–47 367

Puang Yesus naoaintee, "Kupainsangngio,ponna ke sika mahtangngi, ya' inde mai batudi lalang ang la sika koha." 41 Tahpana PuangYesus undungku'ing Bohto Mahoa' Yerusalemanna ungngitang yato bohto, ya' nadusengnging42 anna naoaitee, "Boro'rakoa'etee', bayuke'ne'ke la pake malai ungnginsang dinoa yato akaang la umbahaingkoa' kamasahkeang yahomai di Puang Alataala, ampo' la diaka dio aka'dai nalambi' pihki'mu didiona yatoo. 43 Laaha tempona la sule balimmu ungkulilingngibohtomu anna natolla'koa' umpake ingkännapangkahka' pa'tolla'anna, lambi' dakoa' ahala mala le'ba' mengkalahsu'. 44Mane hopuasangkoa' anna napasitale-tale asangngitembo'mua'. Dai aha la napapela'bi moi sai'di',aka' daia' ungnginsang ungngoatee sulengPuang Alataala napasalama'koa'." 45Donetoomentamang Puang Yesus di Dasang Ada'naPuang Alataala, anna napahandu'i unghambaiasang ingkänna to pa'bulele ang aha yalingyato di tähämpä' Dasang Ada'na. 46Naoantepano diii, "Aha uki' yaling di Suha' Masero angnaoatee, 'Dasangku dianto dasang ang la naongeitau ma'sambayang.' Ampo' umpadahirea' diopembunianna to boko !" 47Allo-allo PuangYesus mampakuhu yaling di Dasang Ada'naPuang Alataala. Masae allong yato kapala-kapala

19.48–20.8 368

imang anna to pampakuhu ada' pemala lanapatei. 48Ampo' dai sika nainsang umba lanapanoa napasulepano yato pampemalannaii,aka' tuhtuang mai'di tau donetoo ang nakärä'iumpehingngii pepakuhunna.

20 1 Pihsang tempo menge Puang Yesusyaling di Dasang Ada' umpepainsangnging

Kaheba Mapia, ya' suleing kapala-kapala imangsibaha to pampakuhu ada' anna setobaha'angnalumba. 2Anna sika ungkutanaii Puang Yesusnaoaintee, "Umba nakasulei ne kakuasaammuanna malao unghambai to pa'bulele yalingmai di Dasang Ada' di pehengi? Anna mennaang mampopa'kuasao?" 3Na mba'mi PuangYesus naoatee, "Aha tou Kodi' pekutanangkula kukutanaiingkoa' ke malai un mba' dianto:4Menna umbea kakuasaang pano di Yohanes toPantero': Dehataraka, hupatauraka?" 5 Ingkännayato kapala imang anna setobaha'ang situla'-tula'anna naoaitee, "Ponna taoaa'te, 'Dehatamambeakakuasaang,' ya' la naoamingkea'totee, 'Ponnanoa, ya' akana daia' ungngaku umpetahpa'?'6Ampo' ponna taoaa'te, 'Hupatau mambeakakuasaang,' ya' la nasaleba'imingkea'to indopano tau mai'di aka' ingkänna tau ungngangka'Yohanes mesa nabi." 7Dahi sika men mba'mipano di Puang Yesus naoatee, "Dai kiinsangki mba'." 8 Sika naoaminte Puang Yesus, "Ponna

20.9–14 369

noa, ya' datoeto Ko kutula'ingkoa' didiona umbanakasulei kakuasaangku anna malaä' membabenoa." 9Napatahhi' bumi tula'na Puang Yesus panodi tau mai'di untula' mesa pohapangang naoatee,"Aha mesa tau ang umpapia bela' angkoro'.Puhaitoo napopetesammi yato bela'na pano disangngaka-sangngaka to pantesang, mane le'ba'imasae pano di bohto senga'. 10 Tahpana lambi'tempo pantuhangang, yato puäng bela' unsuomesa sabua'na pano di to pantesang la ungngalaboa pinamulanna ang mendahi katahaanna.Ampo' sika nasahka anna nasibamba-bambaiisupu anna nasuoi sumule tomande', dai ahaaka nabaha. 11 Pihsananna unsuo salang mesasabua'na ang senga', ampo' sika nabamba bumiyato to pantesang, mane napakasili-silii annanasuo toine' sumule dai aha aka nabaha. 12 Puhaiyatoo, ya' unsuo sala bumi mesa sabua'namao, ampo' bilang sika nasibamba-bambaine'lambi' bängkä'-bängkä' kalaena mane sikanasiängkä'-ängkä'i napen being pano di behingbela'. 13Ma'pihki'mi yato puäng bela' naoatee,'Ya' akang inde la kubabe? Umbai la kusändä'kusuo inde änä' pakamayangku, umbato ke sikanakalaya'i nei'.' 14Ampo' tahpana sika ungngitayato änä' to pantesang, ya' sioa-oamintee,'Diangnga'to indo ang la umpuängang indebela' ke mateng ambena. Dahi tapateiia' anna

20.15–20 370

malai kita'a' mampuängang inde bela'.' 15 Ya'tahpa sika nasahkang anna sika napen beingtama di aneanna bela' mane sika napateii. Dahidinoa, akang la nababe yato puäng bela' panodi to pantesang? 16 Tantunte' anna la panoi dibela'na anna umpatei asangngi yato ingkännato pantesanna, mane napapetesang salai yatobela'na pano di tau senga'." Yato tau mai'di angmenge ma'pehingngi sika naoatee, "Daete' lapalla' dipanoa." 17Ampo' sika nasaile Puang Yesusanna naoaintee, "Ponna noa, ya' aka bahtuannainde ihsi Suha' Masero ang naoatee, 'Batu angpuha na bei tukang, setonganna mendahi batuang handang dipahallu.' 18Anna menna-mennaang mampengkanahoi yato batu la bahe-bahekalaena, ampo' menna-menna ang nakanahoila londo puhane' mapehsä'." 19Donetoopemala liung yato sangngaka-sangngaka topampakuhu ada' sibaha kapala-kapala imang lasika unsahka Puang Yesus, aka' sika nainsangnaoate kalaenaii ang napahoai pohapanganna,ampo' sika mahea' yato pano di tau mai'di.20 Yato sangngaka-sangngaka to pampakuhuada' sibaha kapala-kapala imang semata sikaungngahung lolo Puang Yesus. Sika unsuo tauang puha sika napakanahke manahpa annamalai kamba' mendahi tau malunä' di olonaPuang Yesus anna malai namata-matai ingkänna

20.21–27 371

aka ang nababe. Yatoii pemala sika unnahoangPuang Yesus ungngolai sangngaka-sangngakapekutana takekuna anna malai sika nabehopano di to ma'pahenta ke sala mba'i. 21Dahisika mekutanang pano di Puang Yesus naoatee,"O Tuang, kiinsang kioate tahpa' asangpepakuhummu pano di ingkänna tau, aka'mampakuhuo sitonda kamarohoang inaha annakatahpa'ang. Dao aha umpasisenga'-senga'tau, ampo' mampakuhuo sitonda katahpa'angdidiona lalang ang nakärä'i Puang Alataala.22Dahi, situhu' atohang ada'ta, la malarakala tabaya'a' sima pano di to ma'pahentanaKaisar, daraka?" 23Ampo' nainsang Puang Yesusyato pahtuyu karakenaii, anna naoaite panodiii, 24 "Paitaiä' mesa doi' bahsi. Menna indekekambara' anna menna kesanga?" 25 Sikamen mba'mi naoatee, "Kambara'na annasanganna Kaisar." Naoante Puang Yesus panodiii, "Dahi monna noa, ya' beaia' pano di toma'pahenta Kaisar aka ang la pahallu umbeaanna beaia' pano di Puang Alataala aka ang lapahallu umbea." 26Dai sika mala nanahoangungngolai yato pen mba'na Puang Yesus di olonatau mai'di. Supung sika masili nahingngi yatopen mba'na anna sika mahtangngi. 27 Pihsangtempo suleing sangngaka-sangngaka to Sadukiullumba Puang Yesus. (Inde mai tau dai sika

20.28–35 372

napetahpa' la aha katuhoang sumule di hoi' maidi kamateang.) Sika mekutanang pano di PuangYesus naoatee, 28 "O Tuang, puha nauki' Musainde pahenta pano di kita': Ponna aha mesamuane ang mate, dake' hali keänä' bahinena,ampo' ahake' ullu'na yato muane, pahallu laumpobahine sala inde bahinena ullu'na ang mateanna malai aha peänä'anna yato to mate. 29Noaindee: Dolu aha pitu to siullu'. Yato ang uluakebahine, ampo' mate di tempona dake' keänä'.30Dahi yato bahinena napobahine sala ullu'naang kaderuanna anna malai umpaaha peänä'angpano di kakana ang puha mate. Ampo' yatoullu'na mate toe' dai hali keänä'. Napobahinebumi ullu'na ang katallunna ampo' noa toe',lambi' yato ullu'na ang kapitunna noa asang,mate dai aha änä'na. 31 (20:30) 32 Katämpä'annamate toe' yato bahine. 33Dahi ponna ke tuhongsumule to mate di hoi' mai di kamateang, ya'mennang kahang di alla'na yato pitu to siullu'ang la mendahi muanena yato bahine? Aka'puha asammi umpomuane yato pitu to siullu'."34 Sika na mba'mi Puang Yesus naoatee, "Tauang tuho tempo dinoa si biasa sipobahineanna sipomuane. 35Ampo' ingkänna tau angsihatang tuho sumule di hoi' mai di kamateanganna mentama di lino bakahu ang napahentaKalaena Puang Alataala, dante'ne' la ungnginsang

20.36–43 373

kasipobahineang bahtu' kasipomuaneang.36Aka' ingkännaii dante'ne' la siita kamateang,katuhoannaii la sinnoante'ne' malaeka'-malaeka'yaho di suruka anna sika mendahinne' petauannaPuang Alataala ang napillei, aka' puhanne' sikaungngolai kamateang anna tuhong sumule.37Didiona katuhoanna sumule to mate, puhangnatula' Musa di tempona anna ungngitaiPuang Alataala sinnoa puhpunna api yalingdi alla' lohpo ang naoatee, 'Puang Alataaladianto Dehata ang napenombai Abraham, Isak,anna Yakub.' 38Donetoo Abraham, Ishak annaYakub inang puhang mate, ampo' naangka'tuhoke' Puang Alataala. Aka' tadiaete' to mateang umpenombai Puang Alataala ampo' totuhoetee', aka' Dianto ang mepatuho." 39 Sikama'tula'mi yato sangngaka to pampakuhu ada'ang unghingngi tula'na Puang Yesus sika naoatee,"Ahana inang tahpa' si'da-si'da ne pen mba'mu,Tuang!" 40 Ya' daliung aha moi mesa tau bahani lanapekutana salaing. 41Mekutanang Puang Yesuspano yato di to Saduki naoatee, "Aka boi annanaoaite tau, 'To Dilan ' la Mepasalama' diantopeänä'anna Tomaraya Daud?' 42Aka' kalaenaDaud ang ma'tula' yaling di Suha' Pampudiangnaoatee, 'Puang Alataala ma'kara pano diDehatangku naoaintee: Ohko'o di hao di tandokuanangku, 43 lambi' ingkänna balimmu kusuo

20.44–21.3 374

asang malimuntu' di olomu.' 44Dahi ponna kedi mendehatannai To Dilan ' la Mepasalama'nasangai Tomaraya Daud, 'Dehatanna,' ampo'mala toi ke di mentolinonai 'peänä'annaetee'.'" 45 Lella' yato tau mai'di ma'pehingngi, ya'ma'tula'mi Puang Yesus pano di pahsikolananaoatee, 46 "Madakakoa' pano di to pampakuhuada', ang pemala liu dipakeangka', hapangannaumpake kaya' ang handang kalambe' annamalai dinenne'i lolo. Noa toi sika nakärä'i liuponna natabe'ii ingkänna tau di hao di pasa'.Ponna ke maoi ma'sambayang si umpeängohko'ang ang handang mahasa, bahtu' ke ahaipa'rame-rameang si nakärä'i mohko' di haodi ongeang ang dipasadiaing to dipakeangka'.47 Sika umbulitu' balu bahine lambi' nahampa'iaka-akanna. Si ma'sambayang kalambe' aka'pemala dioaintee, 'Ei, meimäng si'da-si'da!' Diaasammito indee ang la untahimbo tahungkungang handang ma ngngi ke nahohto'mi PuangAlataala ke lambi'mi tempona."

21 1 Yaling yato di Dasang Ada'na PuangAlataala naitang Puang Yesus yato

ingkänna to makaka pantang sika umpatamaderema di pah derema ang aha di behingbaba. 2Naita tunne' mesa balu bahine angmemase-mase anna umpatamai derua doi'bahsi, dianto doi' ang handang sai'di'. 3 Ya'

21.4–10 375

ma'tula'mi Puang Yesus naoatee, "Kutula'ingkoa'setonganna inde deremana balu bahine keangka'puha nei' andana deremana ne pano to makaka.4Aka' ne pano to makaka umpoderema nei'la'bi katomakakaanna, ampo' indene' kasi topemase-mase ulluhpe' nei' doi'na napoderemaang setonganna la napotuho." 5Donetoo aha dialla'-alla'na pahsikolana ang unsitula'i umba noamalehke'na yato Dasang Ada'na Puang Alataalaaka' dibunga-bungai umpake batu maleke annama'kahupa-hupa pebea ang dibeho dai' di PuangAlataala. Ya' ma'tula'mi Puang Yesus naoatee,6 "Kutula'mingkoa'te' dinoa, indo batu angungngitaa' sipapa'-papa' manahpa daete' lanoa lolo; ingkänna indoo la tale-tale asang kedako'mi." 7Mekutanang pahsikolana naoatee,"O Tuang, pihhang ne la dahii ang untula', annaumba noa tanda-tandana ke la dahing nee?"8Na mba'mi naoatee, "Madaka lolokoa' andananapasähsä'lalangkoa' tau senga'. Aka' mai'di taula kende' umpake sangangku anna naoaitee,'Kodi'mi to indee ang ungngempeia'! Dangmasae anna tallammi lino.' Daa un ndo'i yatotau. 9Anna ponna unghingngia' kaheba didionato sitolla', bahtu' moi unghingngia' oninna, ya'dakoa' la pahallu mahea'. Aka' ingkänna yatooinang pahallu la dahi ampo' tadiake' temponala tallang lino." 10Napatahhi'ke' tula'na pano

21.11–19 376

diii naoatee, "Bohto ang mesa la kende' umbalibohto senga', anna katomarayaang ang mesala kende' umbali katomarayaang senga'. 11 Laaha lino' käyyäng di umba-umba naongei. Noatunne' la kende' kabuhohangang anna korongsilele ang tamahamu'. La dahi toi tanda-tandayaho mai di langi' ang mepakahea'-hea'.12Ampo' dolunna la dahi ingkänna indee, ladisahkakoa' anna la didahha tuhokoa', manedipapengngolokoa' pano di tomaraya bahtu'to pa'kuasa ang senga'. La dihohto'koa' yalingdi pa'sambayangang mane dipatamakoa' ditahungkung aka' mampetahpa'koa' mai di Kodi'.13Doneto yatoo la aha tempomu ungngongeia'unsa'biiä' di olona tau. 14Ampo' datomande'umpihki'ia' yaling di inahammu aka ang laungngoa pano di tau ang manghohto'koa'.15Aka' Kalaeku ang la mambeakoa' tula' ang lasihatang untula' sitonda kakeaka'ang, lambi'ingkänna balimmu dai mala umbahoi yatoaka ang untula'. 16Donetoo yato to baha'mu,ullu'mu, pa'solasohongammu anna ingkännasolamu la nabehokoa' pano di to panghohto'anna ahaa' piha di alla'mu la napatei. 17 La mai'ditau mangkahi'di'koa' aka' un ndo'ä'. 18Ampo'moinnakato noa, ya' dakoa' la aha maaka; moiporo la sallamba' beluhä'mua' dang la aha tuli.19Anna ponna tähängnga' kapampetahpa'ammu,

21.20–25 377

ya' la salama'koa'too." 20Napatahhi' bumi tula'naPuang Yesus naoatee, "Ponna ungngitamokoa'setantaraang ungkapupu' Yerusalem, ya'kalehaiia'too la lambi'mi tempona la sitale-tale.21Donetoo ingkänna tau ang aha dinne diYudea pahallu la malai siang dai' di bohtomahulla-hulla anna dai dipatei. Anna tau angtohho yaling di bohto mahoa' pahallu le'ba'iumpasalama' kalaena. Panone' di tau ang inangtohho di aneanna bohto mahoa', dai la malamaoke' pano di bohto mahoa'. 22Aka' donetoyatoo ang dioainte tempo kamadahhaang,anna malai sundung asang aka ang inang uki'yaling di Suha' Masero. 23Donetoo la madahhasi'da-si'da nasa'ding to dipoindo ang sipatumenge kehähtäng, noa tunne' ang keänä'-änä'maleake', aka' inde bohto la nahoa ka lakaangkäyyäng anna kamadahhaang pano di tau. 24Ahapiha tau ang la dipatei umpake pa'dang, annaaha piha ang la ditahungkung sau di bohtomakahao, anna inde Bohto Mahoa' Yerusalemla naindä'-indä' ingkänna tau ang tadia toYahudi, lambi' sundung yato tempo ang puhanapama'tantu Dehata didiona Yerusalem."25Nalombungngi bumi tula'na Puang Yesusnaoatee, "La aha ma'kahupa-hupa tanda angdahi yaho di langi' noanna mata allo, bulanganna bintäng. Anna yaling inde di lino la

21.26–34 378

mahea' asang ingkänna tau anna pusa' ungngitabombang tamahamu' di le'bo' ang nasau pepahi.26 Ingkänna hupatau la sikalalla' kale bukunnatandana mahea' umpihki' aka ang tamahamu'ang la dahi yaling inde di lino, aka' ingkänna anglanda' yaho di langi' la sisähä'-sähä'. 27Donentoyatoo ingkänna tau la naitaä', Kodi' inde Änä' toLino, sule yaling di alla'-alla'na salehu' sitondakakuasaang anna kamatandeang käyyäng.28 Ponna ke napahandu'mi dahi ingkänna yatoo,ya' ke'de'mokoa' anna sika tongakoa' dai' di langi'aka' bahtuannamarungku'mia' kasalama'ammu."29Mane napake pohapangang Puang Yesusnaoatee, "Alai mesa pohapangang pano di poangara. Monna napahandu'mi mentahe', bahtuannadang masae anna la kulla' ban mmi. 30 (21:29)31Noa tunto nei', ponna ungngitamokoa'tanda ang puha kupakalesoingkoa' langngena',la ungnginsammi ungngoatee marungku'mitempona Puang Alataala ma'pahenta sihapangtomaraya. 32 Kutula'ingkoa' setonganna ingkännatau ang tuho tempo dinoa inang dake' la hopuasang akinna dake' dahi ingkänna inde aka angmane kutula'. 33 Langi' anna lino la tallang,ampo' ingkänna aka ang kutula' la tontonglolo nei' lambi' sapano-panona. 34Dakaikoa'kalaemu andana daia' supu ma'rame-rame annamenu' ma'mahoa'-hoa' anna supung umpihki'

21.35–22.5 379

aka ang umpahallua'. Aka' daa-daa pihsa'koa'napatungke'du' kasuleangku lambi' dakoa'sadia. 35Aka' inde ang kutula' la unghoa asangingkänna to lino. 36Madaka lolokoa' sitondasambayang anna malakoa' lahpa' di hao mai diingkänna ka lakaang ang la dahi donetoo, annamala toukoa' tähäng mengngolo di Kodi' indeÄnä' to Lino." 37Donetoo ponna di allo, ya' simampakuhu Puang Yesus tama di Dasang Ada'ampo' ponna di bengi, ya' si maone' bete' dimesa tanete ang disanga Tanete Zaitun ma'bengidi hipe. 38Anna ponna mebengngi'-bengngi'mi,ya' suleing ingkänna tau himpung di hao diDasang Ada' sika umpehingngii pepakuhunna.

22 1Donetoomarungku'mi pa'rame-rameangungngande Ro Takeragi, ang si disanga

pa'rame-rameang Paskana to Yahudi. 2 Lella'miyato kapala-kapala imang anna sangngaka-sangngaka to pampakuhu ada' umpeäng lalangumba la napanoa umpatei Puang Yesus, aka'sika mahea' umpihki' aka ang la nababe yato taumai'di. 3 Yato ta Yudas ang disangai toe' Iskariot,mesa di alla'na sampulo derua pahsikolanaPuang Yesus, napentamai setang. 4 Ya' le'ba'mido umpellambi'i kapala-kapala imang annaingkänna kapalana to pandaka Dasang Ada'naPuang Alataala, anna sika situla'i pahtuyunna laumbeho Puang Yesus pano diii. 5Aka toiro tahpa

22.6–13 380

sika kahsi liu anna sika ma'dandii la umbea doi'pano di ta Yudas mendahi sahona. 6 Ya' naakutunne' ta Yudas anna semata umpeängngi lalangumba la napanoa umbeho Puang Yesus pano diiike dang naita tau mai'di. 7 Pihsananna lambi'mitempona la umpakahoa' pa'rame-rameangRo Takeragi ang si naongei toe' ingkänna taupahallu pantang untunu domba umpakahoa'pa'rame-rameang Paskana to Yahudi. 8 Ya'unsuong derua pahsikolana Puang Yesus diantota Petrus anna ta Yohanes naoaintee, "Laokoa'anna umpatokaingkea' kapahalluang ang ladipake umpakahoa' pa'rame-rameang Paska,anna malai mande toingkea' kita' sibaha-baha."9 Sikamekutanang pano naoatee, "Umba naongeiang ungkärä'i la kipampasadiai?" 10Na mba'minaoaintee, "Ponna mentamamokoa' di BohtoMahoa' Yerusalem, la sitammukoa' mesa tausule tumimba. Tindo'i yato tau lambi' tama didasang ang la napentamai, 11 anna ungngoainteyato puäng dasang, 'Nakutanaio Tuangkuhudidiona umba are' ongeang ang la naongeungngande andeang pa'rame-rameang Paskasibaha pahsikolana.' 12 Lambi' la natuhoingkoa'mesa tambing malua' yaho di loteng, angtoka asammi yaho ingkänna pangkahka' angla dipahallu. Diangnga'to ang la ungngongeumpatoka ang la taandea'." 13 Ya' sika le'ba'mi

22.14–20 381

yato deruai pahsikolana anna nalambi' asangsi'dai yato samai ang natula'ing Puang Yesus.Ya' sika napasadiang ang sika napahalluma'rame-rame. 14 Tahpana lambi'mi temponayato pa'rame-rameang, ya' mohko'mi PuangYesus sibaha pahsikolana la mande. 15Ma'tula'miPuang Yesus pano diii naoatee, "Pemala liuä' lasibaha-bahaingkea' ungngande inde ro pa'rame-rameang dolungku la ungngolai kamadahhaang.16Aka' kutula'ingkoa', setonganna inang dang ahala kuande sala inde ro pa'rame-rameang lambi'dipakahoa' sala bou yaling di KapahentaannaPuang Alataala." 17Mane ungngalai mesaenu'ang ang keihsi angkoro', mane malaui behedai' di Puang Alataala anna naoaitee, "Alaia'indee anna unsienu'-enu'ii. 18Aka' kutula'ingkoa',setonganna dang aha la kuenu' sala indeangkoro' lambi' Puang Alataala ma'pahentasihapang tomaraya yaling inde di lino." 19Maneungngalai ro anna ma'kuhhu'sumanga'i.Puhai, ya' nabika-bikang anna nasusaiing sikaiinaoaintee, "Diangnga'to inde bätäng kalaekuang kubeho nasulängngikoa'. Babeia' indeeanna malaä' ungkalehai lolo." 20Noa tunne'puhanna sika mande, ungngalang enu'angpunno angkoro' Puang Yesus anna naoaitee,"Ihsinna inde enu'ang dianto pa'dandiangbakahunna Puang Alataala, ang la kupasundung

22.21–29 382

ungngolai hahaku ang tollo aka' dioa'. "21Ampo' itaia', tau ang la mambehoa' dipateidinne toe' sibahaang dinoa mohko' di meja.22 Inang la materä'tee', Kodi' inde Änä' to Lino,situhu' aka ang inang puha napama'tantuPuang Alataala, ampo' la lakane' yato tau angmambalu'ä'!" 23 Ya' merohong yato pahsikolanasika kutana-tanai didiona yato menna ang lamambabe noa di alla'naii. 24Donetoo dahikasibehta-behtaang di alla'na pahsikolanaunsiala-alai didiona menna yato di alla'naii anghandang keangka'. 25 Ya' sika napa'tula'ing PuangYesus naoaintee, "Ingkänna tomaraya ang daiungnginsang Puang Alataala supung nainsangundahha petauanna, anna yato ang naängkä' laumpalao kapahentaanna si disanga boheng toumpetundui hupatau. 26Ampo' dioa' dio daia'dio mala umponialai yatoo, ampo' diare' tauang handang keangka'a' di alla'-alla'mu pahallumendahi sinnoa ang handang mahä ', annaang la mendahia' to pambahanammu pahallusinnoa sabua'mu. 27Menna ang keangka' puha:tau ang ditahiai bahtu' tau ang mantahiai?Tantunte' anna keangka' puhaine' tau angditahiai. Ampo' ungngitangnga' inde dinoa, ya'Kodi' ang mantahiaikoa'. 28 Yaling di ingkännakamadahhaang ang kuolai si umposolai loloä'a'.29 La kubeakoa' baheang ma'pahenta, sinnoa

22.30–36 383

Kodi' nabea touä' Kodi' Ambeku. 30Donetoola mohko' boingkea' di mesa meja sibahayaling di kapahentaangku, anna dioa' lamohko'koa' yaho di ongeang panghohto'anganna unghohto'koa' yato sampulo deruapeänä'anna Israel." 31Mane ma'tula'mi PuangYesus pano di ta Simon naoatee, "O Simon,pehingngii. Napemala Pongkahana setang lanasändä'ikoa' sihapang banne ang dipasisähä'längkona anna lähpänna. 32Ampo' puhamokusambayangngi anna malai dai la malammakapampetahpa'ammu. Anna ponna ke matoto'misumule kapampetahpa'ammu, ya' pakatoto'toine' kapampetahpa'anna ingkänna solamu."33Men mba'mi Petrus naoatee, "O Puang,moi tamaä' di tahungkung, bahtu' moi mateä'sibahaingke." 34Ampo' naoainte Puang Yesus,"O Petrus, kutula'ingko setonganna dolunna lamentuhturuu' mane' inang puhaä' umbahoipentallung di olona tau." 35Napatahhi' bumitula'na Puang Yesus pano di pahsikolananaoatee, "Naonge do kusuokoa' mao doumpepainsangnging Kaheba Mapia anna dakoa'kupabei umbaha bokung bahtu' pangkahka'ang senga', ya' aharakakoa' kakuhangang?" Sikamen mba'mi naoatee, "Moi poro saidi' talaahai kakuhangangki'." 36Naoa bunte pano diii,"Ampo' dinoa menna ang aha doi'na bahtu'

22.37–45 384

pangngananna, ya' pahallu nabaha. Annamenna ang dai aha pa'danna, ya' pahallune'umbalu' kaya' lapi'na anna naalliing pa'dang.37Aka' kutula' manahpaingkoa' dinoa, pahalludipasundung asang yato ang uki' yaling diSuha' Masero didioku ang naoatee, 'La diangka'mesa di alla'na to karake.' Aka' ingkänna anguki' didioku lella'mi dipasundungngi dinoa."

38 Sika men mba'mi naoatee, "O Puang, ahangdinne derua pa'dangki'." Naoaminte, "Malante'nee supu." 39 Situhu' ang si biasa nababe PuangYesus, ya' le'ba'mi dai' di mesa tanete ang disangaTanete Zaitun di aneanna bohto mahoa'. Annadonetoo sibaha pahsikolana. 40 Lambi'na dai', ya'ungngoaminte pahsikolana, "Pa'sambayangkoa'anna malai tähäng kapampetahpa'ammu kedisändä'i." 41Mane maoi ungkahaoi sai'di'pahsikolana anna ma'sambayangngi namesanaoatee, 42 "O Ambe', ke la malai ke laumpakahaoi inde kamadahhaang ang la kuolai.Ampo' daete' situhu' pangngelo'ku, supunte'situhu' pangngelo'mu." 43 Ya' napengkalanda'ingmesa malaeka' yaho mai di langi' annanabeai kamatohoang anna malai ungngolaiyato kamadahhaang. 44Mapi'di' si'da-si'dainahanna nasa'ding lambi' tuhtuang napetatooima'sambayang. Yato kahpu'na sinnoa hahaang motaloro naung di tampo. 45 Puhanna

22.46–52 385

ma'sambayang, ya' ke'de'mi mao umpellambi'iyato pahsikolana, ampo' nalambi' menge sikahanne aka' masuhsa sika nasa'ding. 46Naoantepano diii, "Akana haherakoa' dio? Kalehakoa'anna ma'sambayangkoa' andana dai la natähängkapampetahpa'ammu ke disändä'i." 47Mengeke'Puang Yesus umpa'tula'i pahsikolana, ya' suleingsambahanang tau, nakadoluangngi yato Yudas,mesa di alla'na sampulo derua pahsikolanaPuang Yesus. Ya' mendungku'mi Yudas pano diPuang Yesus la naurung. 48Napa'karaing PuangYesus naoaintee, "O Yudas, aka sakali anna palla'inahammu la umbehoä' Kodi' inde Änä' to Linodipatei ungngolai ungngurungngä'?" 49 Tahpanayato pahsikolana Puang Yesus ungngita yatoaka ang dahi, ya' sika mekutanang naoatee, "OPuang, la kibaliraka ne pano tau umpakeang indepa'dang?" 50Aha mesa di alla'na pahsikolanauntepä'i talinga kuananna sabua'na handangpongkaha imang. 51Ampo' nasängkäi PuangYesus naoaintee, "Sihoang!" Anna nadohe'isumule yato talinganna, napadehke'i sumulepano anna napabono'i. 52 Ya' ma'tula'mi PuangYesus pano di ingkänna kapala imang annato pandaka Dasang Ada'na Puang Alataalasibaha ingkänna setobaha'ang ang sika sulela mansahka naoaintee, "To pabokorakakä'indee anna sulekoa' umpesele'ingkä' anna

22.53–60 386

umbaha sumämbu la unsahkaä'? 53Allo-allosi mampakuhuä' di hipe di Dasang Ada'naPuang Alataala di ngngayomua', ampo' akanadä' unsahka? Ampo' dinoang tempona malaunsahkaä', di tempona inde kakuasaannakamalillingang ma'kuasa." 54 Ya' disahkang PuangYesus anna dibahai pano di dasanna handangpongkahana imang. Yatone' ta Petrus men ndo'malamba' nei'. 55Di hao yato di tähämpä'dasanna handang pongkahana imang sikaumpapeleä'-leä' api anna sika ma'kulilingngi dibehinna mennenne'. Ya' mao tunne' Petrus tamadi alla'-alla'na yato tau mennenne'. 56Ahangmesa bahine to pantahiai ungngita Petrusmohko' mennenne' anna napamanenne'-nenne'imane ma'tula'i naoatee, "Inde toe' mesa taunasibahaing langngena' Puang Yesus." 57Ampo'ma'baho Petrus naoatee, "Tadiarä'to kodi'. Daetokodi' kuinsang indo tau!" 58Dai masae ahaburang tau senga' mangngita anna naoaitee,"Dio tou dio mesa to pen ndo'na!" Ampo'naoate Petrus na mba', "Äh, tadiarä'to kodi'!"59 Pihsananna umbai santehte' puhanna yatoo,aha sala bung mesa tau ma'tula' pano nakarahta'naoatee, "Ahana inang inde toe' mesa tau angsi nasibahaing, aka' to Galilea toe'!" 60Ampo'naoate Petrus, "Tadiarä'to kodi'. Dai ne kupähängaka ne ang menge untula'." Done siantoo

22.61–70 387

mengeke' ma'tula' Petrus, ya' mentuhturuu'dangmane'. 61 Ya' mensaileng Puang Yesus unnenne'iPetrus, ya' nakalehaing umba noa tula'na PuangYesus pano naoatee, "Dolunna la mentuhturuu'mane' allo dinoa inang puhamä' umbahoipentallung." 62 Ya' sohommi tama di aneanganna ma'duseng-dusengngi aka' mapi'di' liuinahanna. 63 Yato ingkänna tau ang mengemandaka sika umpetae'-tae' Puang Yesus lella'siang sika nasibamba-bambai. 64 Sika nasapu'lindona anna naoaintee, "Lähpä'ii menna kahangang mandangku'o!" 65Anna mai'dike' karatahuhu ang natula' pano. 66 Tahpana mabaya,ya' himpummi setobaha'anna to Yahudi,kapala-kapala imang anna to pampakuhu ada',anna sika umpopengngoloi Puang Yesus panodi to Mahkeada'na to Yahudi. 67 Sika naoaintee,"Ponna dio si'da inde To Dilan ' la Mepasalama',ya' tula'ingkang." Men mba'mi Puang Yesusnaoatee, "Moinnakato la kutula'ingko inangdasiang la umpetahpa'. 68Anna moinnakatola mekutanaä' mesa pekutana ma ng, inangdasiang la ungngaku un mba'. 69Ampo'napahandu' dinoa la mohko'mä' Kodi' inde Änä'to Lino yaho di ongeang kakeangka'ang, tandokuananna Puang Alataala To Handang Ma'kuasa."70 Ya' sika para-parang mekutana naoatee,"Ponna noa, ya' Änä'narako Dio Puang Alataala?"

22.71–23.7 388

Na mba'mi naoatee, "Tahpa' pangngoammu,aka' Kodi' si'danto indee Änä'na Puang Alataala."71 Ya' sika ma'tula'mi naoatee, "Damingkea'pahallu umpeäng sa'bi aka' tahingngingnga'ne'umba noa tula'na."

23 1 Ya' sika paliängkä' asammi yato angmengemanghohto', anna umbahaii Puang

Yesus mengngolo pano di Tuambahsa' Pilatus.2Di hao di olona Pilatus sika napahandu'mi yatoingkänna tau untanda' Puang Yesus. Sika naoatee,"Indee tau hali kilambi' umpasähsä' lalangpetauangki', anna ullahang tau umbaya' simapano di to ma'pahenta. Anna unsanga toi kalaenaTo Dilan ' la Mepasalama', dianto tomarayaang didandi la sule." 3Mekutanang Pilatus panonaoaintee, "Diongka ne tomarayanna to Yahudi?"Na mba'mi Puang Yesus naoatee, "Noantone ang untula'." 4Ma'tula'mi Pilatus pano dikapala-kapala imang anna pano di ingkänna taunaoatee, "Dai aha kulambi' kasalaanna inde tau. "5Ampo' tuhtuang sika kakoha yato tau umpahsaPilatus naoatee, "Indee tau umpasala'kuhutau mai'di ungngolai pepakuhunna unsambakalanena Yudea, napahandu' di hao di Galilealambi' dinne." 6 Tahpana nahingngi Pilatusyato tula'naii, ya' mekutanang naoatee, "ToGalilea turakane' inde tau?" 7 Tahpana nahingngiPilatus yato pen mba'naii, ya' nainsammi

23.8–14 389

naoate Puang Yesus dianto mesa tau ang suledi hao mai di bohto kapahentaanna Herodes.Dahi napesuoing do napapengngolo pano diHerodes, ang donetoo tohho sängkä toune'yaho di Yerusalem. 8 Tahpana Herodes ungngitaPuang Yesus, ya' kahsi liung nasa'ding, aka'inang masaeng pemala la naita, ampo' supung sinapelele umba noa kahebana. Londonang aka'pemala naita toe' tanda ang mepusa'-pusa' angsi nababe Puang Yesus. 9Mai'di liu pekutanannaHerodes pano di Puang Yesus ampo' dai naakuna mba' Puang Yesus moi poro la mesa.10 Lella' siang yato kapala-kapala imang sibahato pampakuhu ada' sika mao pano di olonaHerodes anna untanda'i Puang Yesus sitondakeaha'. 11 Ya' napahandu'mi Herodes sibahasetantaraanna umpetae'-tae' Puang Yesussitonda napakasili-sili, naangka'i napapakei kaya'tomaraya anna nasuoi sumule napapengngolopano di Pilatus. 12Donetoo sikapiai pole' sumuleHerodes anna Pilatus, ang setonganna masaeallong dai sibea inaha. 13 Ya' napa himpummiPilatus ingkänna kapala imang, ingkännato pambahanang anna ingkänna hupatau.14Anna ma'tula'i pano diii naoatee, "Indee tauumbahaingkä'a' sule di oloku la kuhohto' annaungngoaa'tee, 'Mai'ding tau nabulingngi.' Ya'ungngita tubungnga' dio kalaemu umba kupanoa

23.15–24 390

kupahehsa, ampo' dai aha moi poro la sai'di'kulambi' yato kasalaang ang untanda'ingnga'nababe. 15Noa tunne' Herodes datoe' ahanalambi' kasalaanna. Dianto anna napasule siabung pano di kami' sumule. Setonganna dai ahapembabe tahuhu ang nababe ang la napolalangditahungkung mate. 16Dahi supung la kudahhadolu mane kulahpa'i sumule." 17 [Donetoodi tempona pa'mahoa'-hoa'ang pahallu ahamesa to ditahungkung ang dipabeba'ingngii.]18Ampo' sangka' sika koha supu naoatee, "Pa'daiisungnga'na ne tau! Lahpa'ingkang ta Barabas!"19 (Inde ta Barabas ditahungkung aka' papateanganna aka' umpaaha pa'tolla'ang yaling di bohtomahoa' umpa'bali to ma'pahenta.) 20Nasuleisalang Pilatus ma'tula' pano diii napekäyyängngiliu, aka' pemala umpabeba' sumule PuangYesus. 21Ampo' sika na mba' supu sika kohanaoatee, "Toke'i ne tau dai' di kayu sitambeng!Toke'i!" 22Naoa bunte Pilatus kapentallunnapano diii, "Ampo' kakarakeang aka ang puhanababe? Dai aha moi poro sai'di' kasalaannakulambi' menge kupahehsa ang la napolalangdipatei. Dahi supung la kupatoba' mane kulahpa'isumule." 23Ampo' tuhtuang sika koha yato taumai'di umpahsa Pilatus anna malai ditahungkungmate yato Puang Yesus. Katämpä'anna patalosi'da yato tau mai'di aka' semata si koha. 24 Ya'

23.25–31 391

nabohtung Pilatus anna malai dituhu'i yato palaupahsaanna yato tau mai'di. 25Anna ullahpa'i yatotau ang ditahungkung napobua' pa'tolla'annayaling di bohto mahoa' anna aka' papateang,situhu' palau pahsaanna tau mai'di. Ampo' PuangYesusne' nabehone' pano di tantara diamo sikanapanoa nadahha, situhu' pangngelo'na yato taumai'di. 26 Sika le'ba'mi yato tantara ma'lulungumbaha Puang Yesus. Yaling di pellaoannaii sikasitammu mesa tau disanga Simon, to sule di haomai di Kirene lella' lutama di bohto mahoa'. Sikanasahka tomande'mi di tängngä lalang annanasuoi umbulle yato kayu sitambengmen ndo' diPuang Yesus. 27Mai'di liu tau ma'lulung un ndo'Puang Yesus. Di alla'na yato tau mai'di aha toe'sangngaka-sangngaka bahine mangngumbui.28 Sika nasaileng Puang Yesus anna naoaintee,"Oa' ingkämmu bahine to Yerusalem, daa Kodi'iundusengngia' ampo' kalaemurea'ne' sibahaänä'mu la undusengngi! 29Aka' itaia'too, la ahatempona ang la naoate tau, 'Kehongko'ne' bahineang dai aha unsa'ding kakeänä'ang, anna angdai aha mansusu susunna. 30 Ya' napahandu'mitau naoate pano di ingkänna tanete malängkä','Kahuhsuiang mai!' anna pano di ingkännabuntu naoatee, 'Tambungngiang!' 31Aka' ponnaKodi' indee ang dai aha kasalaangku nahoakakarakeang, ya' la londo puharea'to dio."

23.32–39 392

32Donetoo aha toe' derua tau senga' ang sikanabaha toe' la dipatei sibaha Puang Yesus. Yatoderua dianto to karake. 33 Tahpana sika lambi'dai' di mesa tanete saohko' ang disanga ongeangkahuhhung, ya' sika untoke'mi Puang Yesus dai'di kayu sitambeng yaho. Noa tunne' yato deruato karake sika toke' toe', mesa tando di kuanannaanna mesa tando di kaihinna Puang Yesus.34Ma'tula'mi Puang Yesus naoatee, "O Ambe',ampungngii inde maiii, aka' dai sika nainsangaka ang menge sika nababe." Lella'ne' yatosetantaraang unsusa-susa yato kaya'na umpakenomoro' anna pantangngi mandohe'. 35 Yatotau mai'di sika ke'de' lipu' mehele. Ingkänna topambahanang sika unte'le-te'le Puang Yesussika naoatee, "Tau senga' malane' napasalama'!Dahi ponna inang Dia si'da yato To Dilan 'la Mepasalama' ang napillei Puang Alataala,ya' malato la umpasalama' Kalaena." 36Noatunne' yato setantaraang sika umpakauho-uhoPuang Yesus. Sika napaenu' angkoro' mainsungdai' di kayu sitambeng, 37 lella' sika naoaintee,"Ponna ke inang tomarayanna si'dao to Yahudi,ya' pasalama'o Kalaemu!" 38Aha toi uki'yaho di hahona naoatee, "Tomarayanna toYahudi." 39Mesa di alla'na yato to karakeang ditoke' sibaha umpetae'-tae' PuangYesus naoaintee, "Tadiarakakote' ne Diong

23.40–48 393

To Dilan ' la Mepasalama'? Ponna inangDio, ya' pasalama'o Kalaemu anna kami' toukami'." 40Ampo' nasängkäi yato santokarakenanaoaintee, "Darakako ne mahea' dai' di PuangAlataala? Ke ladara ne aka' menge turakodio ditahungkung mate! 41 Kita'-kita' inangsipäto'ingke ditoke' aka' bala'na kasalaang anghali tababe, ampo' indene' Tau daine' aha akanababe ang sala ang la sihatang ditahungkungmateing." 42Mane natämpä'ii tula'na naoatee,"O Puang Yesus, kalehairangkä' kodi' ke sulemodako' mendahi tomaraya." 43NaoamintePuang Yesus, "Kutula'ingko setonganna allodinoa siang sibahaingke tohho yaling diongeang kamasannangang." 44Donetoo umbaitehte' sampulo derua tängngä allo, ya' pihsa'malillimmi kalane lambi' tehte' tallu di solo' allo.45Nasuhung noa aka' dai mesilo mata allo. Yatokaing malua' ang diehte' yaling di Dasang Ada'seu' perederua. 46 Ya' metambang Puang Yesusnapekäyyängngi naoatee, "O Ambeku, kubehosungnga'ku tama di pala' teyyemu." Puhannama'tula', ya' pohsu'mi penanahanna. 47 Tahpananaita to pambahanang tantara yato aka ang dahi,ya' umpuding sanganna Puang Alataala naoatee,"Ahana inang dai aha kasalaanna inde hupatau!"48Naitanna yato ingkänna tau ang sule meheleaka ang dahi donetoo, ya' sika sumuleing punno

23.49–56 394

panohsoang. 49 Yato ingkänna ang mangnginsangliung Puang Yesus, noa tunne' yato ingkännabahine ang mampen ndo'i mengkalao di haodi Galilea, sika ke'de' asang ungngita makahaoyato ingkänna kadahiang. 50Aha mesa taudisanga Yusuf ang sule di hao mai di BohtoArimatea di Poropensi Yudea. Inde Yusuf mesatau ang mapia inaha anna napakeangka' tau,anna menge toi ungngempei KapahentaannaPuang Alataala. Moinnakatoo mesa toe' dialla'na To Mahkeada'na to Yahudi, ampo' daine'naakui yato kabohtuannaii. 51 (23:50) 52 Le'ba'mengngolo pano di Tuambahsa' Pilatus umpalaubahkena Puang Yesus la naku'bu'. 53 Tahpanapuha napatuhung yato bahkena yaho mai dikayu sitambeng, ya' nabalummi umpake kaingmahasa, mane napalampa'i tama di ku'bu'batutung ang dake' aha dipampatamai bahkenatau. 54Donetoo dianto allo Juma' tempona taumampatoka aka' la lambi'mi allo katohhoang.55 Yato sangngaka-sangngaka bahine ang suleidi hoi' mai di Galilea sibaha Puang Yesus sikamen ndo' toe' di Yusuf anna naitai umbanoa lampa'na yato bahke yaling di ku'bu'batutung. 56Mane sika sumulei do umpatokalohpo-lohpo bomammi' anna minnä'-minnä'ang la naminnä'ing yato bahke. Tahpana di allo

24.1–9 395

katohhoang, ya' sika untohhoing kähängannaiiuntuhu'i atohang ada'na to Yahudi.

24 1Donetoo di allo Mingku mebengngi'-bengngi', yato sangngaka-sangngaka

bahine to pen ndo'na Puang Yesus sika maopano di ku'bu' umbaha yato minnä'-minnä'bomammi' ang inang puhang sika napatoka.2 Ya' sika ullambi'mi yato batu pelapa' ku'bu'puha dikisu' lambi' tungka'mi. 3Anna sikatamai yato di ku'bu' ampo' dang aha nalambi'yato bahkena Puang Yesus. 4 Lella' sika ke'de'umpihki' yato aka ang dahi, ya' pihsa'mi ahaderua tau ke'de' sidungku'ii mepakeang mabusaanna pangngillo' salamang pesilona kila'. 5 Ya'sika moluhku-luhkung naung di tampo tandanamahea' liu, ampo' ma'tula' yato to deruai panodiii naoatee, "Akana la umpeändakoa' dio totuho tama di alla'na to mate? 6Dante' aha dinneaka' tuhong sumule di hoi' mai di kamateang.Kalehaia' yato ang si natula'ingko naonge dihoi'ke' di Galilea naoatee, 7 'Kodi' inde Änä' toLino pahalluä' dibeho tama di teyyena to madosaanna natoke'ä' dai' di kayu sitambeng, ampo' latuhoä' sumule tahpana allo katallunna.' " 8 Ya'sika nakalehai si'dang yato tula'na Puang Yesus.9 Tahpana sika sumule di hao mai di ku'bu', ya'napalambi'mi yato kaheba pano di sampulomesa pahsikolana Puang Yesus anna pano toe'

24.10–18 396

di ingkänna to mampetahpa' ang senga'. 10 Yatoang umpalambi' kaheba pano di to pen ndo'naPuang Yesus dianto: Maria Magdalena, Yohana,Maria indona Yakobus anna sambahinena angsenga'. 11Ampo' yato to pen ndo'na Puang Yesusdai umpetahpa' yato kaheba ang napalambi'yato sebahineang; nasanga supu ma'tula'tasanda-sanda. 12Ampo' tahpa kaliasa' sianne' taPetrus anna menanda-nandai mao pano yato diku'bu'. Tahpana nanenne'i yato ku'bu', ya' supungnalambi' yaling pebalunna. Ya' le'ba'mi sumulepano mekutana yaling di inahanna didionaaka setonganna ang dahi. 13Di allo donetooaha derua to pen ndo'na Puang Yesus le'ba'naung di Bohto Emaus luyaho mai di Yerusalem,umbai sampulo mesa kilo alla'na, 14 anna sematasipa'tula'i didiona yato kaha-kaha ang mane dahi.15Menge sika sipa'kara, ya' suleng Puang Yesusmendungku' anna mellaoi sibaha-baha, 16 ampo'noa ang aha manghehengngi matanna lambi'dai mala sika nainsang menna yato setonganna.17Mekutanang Puang Yesus pano diii naoatee,"Akaa' inde mengea' unsitula'i yaling dipellaoammu?" Ya' sika tohhong sämpäi' masuhsaliu nasa'ding. 18Mane men mba'i yato angmesa ang disanga Kleopas mekutana naoatee,"Mane sulerakako di hao di bohto senga' lambi'dai ungnginsang kaha-kaha ang mane hali dahi

24.19–25 397

yaho di Bohto Yerusalem?" 19Na mba' sala bungPuang Yesus mekutana sala naoatee, "Kaha-kahaakarakae' nee?" Sika na mba'mi naoatee,"Didiona kadahiang ang unghoa Puang Yesusto Nazaret, mesa nabi ang handang ma'kuasa.Ke dihingngii tula'na anna diita pembabena,ya' maleso dioatee umpamasannang PuangAlataala anna ingkänna tau. 20Ampo' puhangnapapetahungkung mate kapala-kapala imanganna ingkänna to pambahananta, anna puhangsika natoke' dai' di kayu sitambeng. 21 KetaladaraDia setonganna ang kisanga umbai Diangang la umpabeba' to Israel. Yato kadahiangtallu allona ang puha. 22Ampo' napapusa'angsangngaka-sangngaka bahine di alla'ki' angsika mao langngena' di mebengngi' pano yatodi ku'bu'na, 23 ampo' dang aha sika nalambi'bahkena. Sika sumulei pano di kami' umpalambi'kaheba. Naoatee napengkalanda'i are' malaeka'ang mangngoaintee tuhong sumule. 24Annaaha tung sangngaka-sangngaka solaki' maopano yato di ku'bu' anna sika nasa'bii yatoaka ang sika napalambi' yato sebahineang,ampo' dai aha sika naita yato Puang Yesus angsika nadaka'." 25 Ya' sika napa'tula'ing PuangYesus naoaintee, "Oa' ingkämmu to maho,ahana inang malammaa' pepähängammu lambi'daia' ungngaku umpetahpa' ingkänna siamo

24.26–34 398

ang hali napalambi' senabiang. 26Darakae'inang la ungngolai dolu kamadahhaang yatoTo Dilan ' la Mepasalama' mane mentamai dikamatandeanna?" 27Mane napahandu'i pole'napakaleso pano diii ihsinna Suha' Masero anguki' didiona Kalaena, napahandu' di suha'na

Musa anna suha'na senabiang ang senga'.28 Tahpana sika undungku'ing yato Bohto Emaus,ya' boheng naangka'inne' yato Puang Yesusumpatahhi' lolo pellaoanna. 29Ampo' sikanapahsa tohho naoaintee, "Tatohhomokoa'dinne sibaha-baha, aka' la tempu'mi allo annala benging." Ya' lempäng si'dang Puang Yesustama di dasannaii anna tohhoi sibaha-baha.30 Tahpana mohko' mande sibaha-baha, ya'ungngalang ro anna malaui behe dai' di PuangAlataala, nabika-bikai mane nabeai sika naande.31Donetoo ya' buhkeng pole' matannaii annatahpa nainsangngi naoate Puang Yesus yatoo,ampo' tahpa pa'da siang yaling di alla'naii.32 Sioamintee, "Darakae' inang noa ang tasa'dingmasannang si'da-si'da sangngallo yaling dipellaoang naonge napakalesoingke didiona ihsiSuha' Masero lella' napa'karaiingke?" 33 Ya' sikamengkalao siang sumule dai' di Yerusalem. Yatosampulo mesa pahsikolana Puang Yesus mengesika ma'himpung sibaha to pen ndo'na angsenga'. 34 Sika naoatee, "Ahana inang tuhong

24.35–44 399

sumule Puang Yesus, anna puhang umpepaitaingKalaena pano di ta Simon." 35 Ya' ma'tula' tunne'yato to deruai untula' yato aka ang dahi yaling dipellaoannaii anna umba noa sika ungnginsangPuang Yesus, dianto tahpana naita umbika-bikaro . 36 Lella' sika unsitula'-tula'i yato kaha-kaha,pihsanannarang pihsa' tomande' Puang Yesuske'de' yaling di alla'-alla'naii anna ma'tula'i panodiii naoatee, "Salama'ku ma ng di dioa'." 37 Sikasangka' tungke'du'mi mahea' aka' sika nasangaanitu ang sika naita. 38Ampo' ma'tula' panodiii naoaintee, "Akana tungke'du'rakoa' dio,anna akana bata-bataia' yaling di inahammu?39 Itangnga' indee teyyeku anna bih 'ku.Kodi' si'danto indee. Maikoa' an ä' annaumpekalesoä', aka' ponna anitu, ya' daete'ne'kebale bahtu' kebuku sinnoa ang ungngitaa'pano di Kalaeku." 40 Lella' ma'tula' noa yatoomenge siang umpepaitaing teyyena anna bih 'napano diii. 41Mengeke' sika dai napetahpa' sakalinapobua' sika pusa' si'da-si'da, ya' mekutanaPuang Yesus pano diii naoaintee, "Aharakaa'andeammu dinoa?" 42 Ya' sika natandomingsambose' bau ang puha ditunu. 43Naalanganna naandei di olona matannaii. 44Ma'tula'ke'pano diii naoatee, "Indee tula'ku dianto tula'ang inang hali kutula'ingkoa' naonge tohhokä'yaling di alla'-alla'mu sibaha-bahaingkea', dianto

24.45–53 400

pahallu dipasundung asang ingkänna ang uki'didioku yaling di suha'na Musa, suha'na ingkännanabi anna suha' Pampudiang. 45 Ya' nabuhkeingpihkihannaii anna malai sika umpähängbahtuanna Suha' Masero. 46Naoake'te panodiii, "Aha uki' naoatee, 'Yato To Dilan ' laMepasalama' pahallu ungngolai kamateang annala tuho sumule di hoi' mai di alla'na to matedi allo katallunna. 47Anna yaling di sanganna,kaheba pengkatoba'ang anna pampaampungangpahallu dipepakahebaing pano di ingkännamobohto-bohtoang mengkalao yaho diYerusalem. 48Diongnga'to inde ang unsa'biiingkänna indee. 49Anna la baha' kusuoingkoa'yato Inaha Masero ang puha nadandi Ambeku,ampo' la tohho lolokoa' yaling inde di bohtomahoa' lambi' dipatamaikoa' kakuasaang angsule yaho mai di ongeang malängkä'." 50Donetooyato sampulo mesa pahsikola sika naposolaPuang Yesus umpellei bohto mahoa' mao panodi mesa ongeang ang sidungku' Bohto Betania.Di haonto sika naängkä'ing teyyena napalauingbehe. 51 Lella' umbehe yatoii, ya' ängkä'midai' di suruka umpensähä'i yatoii. 52 Sikamalimuntu'mi menomba, mane sumulei dai' diYerusalem punno kamasannangang. 53Anna sikaumpudi lolo sanganna Puang Alataala tama diDasang Ada'na.

Yohanes

1 1Uhu-uhuna naonge dake' dipadahiinde lino, inang ahang Bahtakara. Yato

Bahtakara sibaha Puang Alataala anna yatoBahtakara dianto Puang Alataala. 2Mengkalaodolu inang sibaha lolong Puang Alataala.3 Ingkänna-ingkänna siamo napadahi asangPuang Alataala ungngolai Bahtakara. Dai ahamoi poro la mesa ang dahi ke dai ungngolaiyato Bahtakara. 4 Yaling yato di Bahtakara ahakatuhoang anna yato katuhoang dianto ballo angumballoi ingkänna hupatau. 5 Yato ballo mesiloyaling di kamalillingang, anna inde kamalillingangdai mala umpi'dei pesilona yato ballo. 6 Sulengmesa pesuona Puang Alataala ang disangaYohanes. 7 Sule umpepainsangnging yato balloanna malai ingkänna tau mampetahpa'. 8 IndeYohanes tadiaete' diang yato ballo, ampo' supukalente' nei' mampepainsangnging. 9 Yato balloang setonganna, ang la umballoi ingkänna tolino, mentamang inde di lino. 10Mentamanginde di lino anna inde lino inang dipadahiungngolai inde Bahtakara, ampo' moinnakatonoa dai sika nainsang naoate menna Yatosetonganna. 11 Sule umpellambi'i bohtona

1.12–18 402

toboe', ampo' dai natahimbo sola bohtona.12Ampo' pano di ingkänna tau ang mantahimbonabea nei' kakuasaang anna malai mendahiänä'-änä'na Puang Alataala, dianto ingkännatau ang mampetahpa' pano. 13 Inde mai tauang mendahing änä'-änä'na Puang Alataala, daiaka' supung dahi di hao mai di mentolinona,bahtu' aka' pampemala to lino, ampo' aka'Kalaena Puang Alataala ang mepadahi. 14 YatoBahtakara menghupataung anna tohhoi yaling dialla'-alla'ta, lambi' mala taita kamatandeanna,dianto kamatandeang ang nabea Ambeta PuangAlataala pano di Änä' samboana. Ungngolaiyato Änä' lambi' mala tasa'ding pa'kalemunnasibaha katahpa'anna Puang Alataala. 15 Yohanesuntula' kasa'bianna didiona yato Bahtakaranaoatee, "Dianto indee ang kuoaintee, 'La sulenapelolaiä' ang ma'kuasa puha nei' andanakodi', aka' inang dakä' kodi' dahi anna inangahang nei'.' " 16 Punno pa'kalemu di hao diKalaena. Dai aha nabolinna nabeheingkea'.17 Yato Atohang napainsangngiingkea'ne' NabiMusa, ampo' pa'kalemunna anna katahpa'annaPuang Alataala tatahimboa' nei' ungngolai PuangYesus, To Dilan ' la Mepasalama'. 18Dake' ahamoi poro la mesa tau ang hali ungngita PuangAlataala, supung Änä' samboana ang sinnoasiang Puang Alataala Ambena anna matama liu

1.19–26 403

kasikenteanna. Dianto ang mampepaitaing umbanoa setonganna Puang Alataala pano di kita'.19 Ingkänna to pambahananna to Yahudi yaho diYerusalem unsuo sangngaka-sangngaka imangsibaha peänä'anna Lewi ang senga' mao pano diYohanes do nakutanai naoatee, "Mennao indesetonganna?" 20Nasindohoing na mba' Yohanesnaoatee, "Tadiaä' to Dilan ' la Mepasalama'."21Nakutanai salang naoaintee, "Ponna noanee, ya' mennao? Nabi Eliarakako?" Na mba'bung Yohanes naoatee, "Tadia." Nakutanai buminaoaintee, "Dioraka inde Nabi ang la sule?"Na mba' bumi Yohanes naoatee, "Tadia." 22Naoabumintee, "Ponna noa yatoo, ya' tula'ingkangmennao setonganna anna kiinsangngi kitula'ingpano di tau ang mansuoang, ke kihingngingtula'mu didiona kalaemu." 23Na mba' Yohanesnaoatee, "Kodi'mito indee ang puha natula'lohpo' Nabi Yesaya naoatee, 'Aha tau kakoha-koha di hao di ongeang makä'däng naoatee:Pamarohoing lalang ang la naola Puang.' "24Di alla'na yato tau ang disuo umpellambi'iYohanes aha sangngaka-sangngaka to Farisi.25 Sika mekutana bumi naoatee, "Ponna ketadiao To Dilan ' la Mepasalama', tadiao NabiElia, tadia burako Nabi ang puha didandi la sule,ya' akana mantero'o?" 26Men mba'mi Yohanesnaoatee, "Kodi' supung mantero'ä' umpake uhai.

1.27–33 404

Ampo' yalingnga' di alla'-alla'mu dinoa aha mesatau ang daia' ungnginsang. 27Dianto ang sulemampelolaiä', ampo' moi la mensabua' pälli'ä' diolona, datukä' sihatang." 28 Kaha-kaha yatoo dahidi hipe di Bohto Betania, tando di ka mbingangallona Salu Uhai Yordan ang naongei Yohanesmantero'. 29 Tahpana marondonna Yohanesungngita Puang Yesus sule napellambi'i. Ya'ma'karang Yohanes naoatee, "Itaia', Diantoindoo Änä'na Puang Alataala napasihapangÄnä' Domba ang la napake umpa'dai dosannato lino. 30Dianto yato ang hali kutula' dolu, lasule napelolaiä' ang ma'kuasa puha nei' andanakodi', aka' inang dakä' kodi' dahi anna inangahang nei'. 31Uhuna datoi ko kuinsang kuoatemenna inde setonganna. Ampo' setongannanasuhung suleä' mantero' umpake uhai annamalaia' ungnginsang to Israel ungngoate mennaYatoo." 32Nasa'bii toe' Yohanes naoatee, "Kuitatoe' Inaha Masero tuhung yaho mai di langi'sinnoa dangang-dangang menghampo yaho dihahona anna tohhoi. 33Donetoo dake' kuinsangmenna Yatoo. Ampo' inang puhaä' napa'karaiPuang Alataala ang mansuoä' mantero' umpakeuhai naoaingkä'tee, 'Ponna ke ungngitao InahaMasero tuhung yaho mai di langi' anna tohhoiyaho di hahona mesa tau, ya' yato tau angnakahampoi Dianto ang la metero' umpake

1.34–42 405

Inaha Masero. ' 34Anna yato Inaha Maserokuita si'dang lambi' kusa'bii kuoatee Diantoyatoo Änä'na Puang Alataala." 35Marondonnaidi hao bung Yohanes yato di ongeanna sibahaderua to pen ndo'na. 36Ungngitanna PuangYesus liu, ma'karang naoatee, "Itai, Diantoindoo Änä'na Puang Alataala napasihapangÄnä' Domba." 37 Yato derua to pen ndo'naunghingngi aka ang natula' Yohanes, ya' le'ba'miun ndo' Puang Yesus. 38Mensaileng PuangYesus pano di kebo'na, ya' ungngitang yatoto derua men ndo'. Nakutanaing naoaintee,"Aka umpeängnga'?" Sika mekutana salangnaoatee, "Rabi, (bahtuanna: O Tuangkuhu),umba ungngonge tohho?" 39Men mba'miPuang Yesus naoatee, "Maikoa' anna ungngitatoboia' dio kalaemu." Donetoo umbai tehte'uhpa' maloe. Ya' maong sibaha-baha anna naitaiang naonge tohho lambi' bengi. 40Di alla'na yatoderua tau dianto ta Andreas, ullu'na ta Simon.41Napenandai siang ta Andreas le'ba' undaka'ta Simon anna naoaintee, "O Simon, puhamangsitammu yato Mesias." ('Mesias' sinnoa siang'Kristus' bahtuanna: To Dilan ' la Mepasalama'.)42 Sumule bung Andreas pano di Puang Yesusumposola ta Simon. Tahpana naita, ma'karangPuang Yesus pano di ta Simon, änä'na ta Yona,naoainte, "O Simon, la disangaio dio: 'Kefas.' "

1.43–50 406

('Kefas' sinnoa siang 'Petrus' ang bahtuanna:batu.) 43Marondonnai nabohtung Puang Yesusla mao tama di Galilea. Yaling di pellaoannalutama sitammu ta Filipus. Naoamintee, "Osolasohong, maio ndo'ä'!" Ya' men ndo' siang.44 Inde ta Filipus mesa to Betsaida, sola bohtonata Andreas anna ta Petrus. 45 Pihsananna inde taFilipus sitammu ta Natanael, naoamintee, "O leä,kilambi'mi yato Tau ang hali natula' Nabi Musayaling di Suha' Masero, Yato ang nauki' ingkännanabi! Dianto Puang Yesus, änä'na ta Yusuf, toNazaret." 46Ampo' na mba' Natanael naoatee,"Pake la aharakae' ang mapia sule di hao maidi Nazaret?" Na mba'mi Filipus naoaintee, "Ya'maio anna ungngitai kalaemu." Ya' le'ba' si'dangdo naita. 47 Tahpana Puang Yesus ungngita taNatanael sule, ma'tula'mi naoatee, "Itaia' indotau dianto to Israel si'da-si'da ang nahpa'."48Mekutanang ta Natanael naoatee, "Akanamalaä' ungnginsang, Tuang?" Na mba'miPuang Yesus naoaintee, "Mane la mao ta Filipusnatambaio anna inang kuitamo di hao di hoi'naindo poang ara." 49 Ya' naoante Natanael, "OTuang, Dionto Änä'na Puang Alataala annaTomarayanna to Israel!" 50Naoa salamintePuang Yesus, "Supungka umpetahpa'ä' aka'kuoaingkotee inang kuitamo di hao di hoi'napoang ara? Ya' la ungngitake' kaha-kaha ang

1.51–2.9 407

käyyäng puha! 51 Kutula'ingko setonganna laungngitao langi' billäng, anna Kodi' inde Änä' toLino la sihapangngä' eheng suruka ang la naolamalaeka'na Puang Alataala mahka dai' mahkatuhung."

2 1 Tahpana kadongngallona aha pa'rame-rameang kakabengang di hao di Bohto Kana di

Galilea. Donetoo di hao toe' indona Puang Yesus.2Anna dibahai toe' Puang Yesus sibaha-bahato pen ndo'na ullumba yato kakabengang.3Mengeke' sika ma'rame-rame, ampo' sikakapuhaang angkoro'. Naoante indona pano diPuang Yesus, "O Änä'ku, kapuhaang angkoro'e'inde mai tau." 4Na mba'mi naoatee, "Dakä'mala unsuo, Indo', aka' dake' lambi' tempona lakupalanda' kakuasaangku." 5Ampo' inde indonaumpa'karai yato to pantahiai naoaintee, "Babetomande'i aka ang naoaingkoa'." 6Donetoo dihao aha unnung buhso käyyäng ang si dipaongeiuhai ang la dipembasei situhu' ada'na to Yahudi.Tandana käyyäng, mesa buhso sangngatu' lite'uhai tama. 7Naoante Puang Yesus pano di topantahiai, "Pangngihsi asangngia' ne buhso uhailambi' punno." Ya' sika napangngihsi si'danglambi' punno asang. 8 Ya' naoa bunte PuangYesus, "Dinoa sengko'i sai'di' anna umbahai panoyato di olona pongkahana to pa'rame-rame."Ya' sika napanoa si'dang. 9Nasändä'ing yato

2.10–15 408

pongkahana to pa'rame-rame inde uhai angmendahi angkoro'mi. Ampo' dai nainsangumba nakasulei, supung to pantahiai angmangnginsang. Umpellambi'ing yato to kabengang muane 10 anna naoaintee, "O to bakahu,kabiasaanna tau si umpaenu'e' dolu to sulenaangkoro' ang handang mammi'. Puhaitoo manenapaenu'i angkoro' biasa. Ampo' dio, to bakahu,umpobe'be-be'beirako dio angkoro' ang handangmammi' lambi' dinoa." 11Dianto indee angmepusa'-pusa' ang handang uhuna nababePuang Yesus ang napalanda' di hao di BohtoKana di Galilea. Yaling yato di tanda landa'si'da-si'dang kakuasaanna pano di to pen ndo'nalambi' tuhtuang sika napetahpa'. 12 Puhai yatoo,le'ba'mi Puang Yesus naung di Kapernaumsibaha indona, siullu'na anna to pen ndo'naanna tohho di hoi' sangngaka amo benginna.13 Tahpana marungku'mi allo pa'rame-rameangPaskana to Yahudi, le'ba'mi Puang Yesus dai'di Yerusalem. 14 Ya' mentamang di DasangAda'na Puang Alataala ampo' ullambi'e' topa'balu' yaling, menge umbalu' saping, dombaanna dangang-dangang. Anna yaling toe'sika ohko' tau ang si umpasisapi'-sapi' doi'.15Ungngalang kondaling nababe pehahi' annaunghambaii yato ingkänna olo'-olo' ang yalingdi Dasang Ada'na Puang Alataala, noa domba,

2.16–23 409

noa saping. Noa tunne' meja ang si naongeito pansapi' doi' napasikatua' lambi' sembu'asang yato doi'. 16Anna ungkeaha'i to pa'balu'dangang-dangang naoaintee, "Ängkä'i asangngia'sohong ne aka-akammu! Daumpadahia' pasa'Dasang Ada'na Ambeku!" 17 Ya' sika nakalehaingpahsikolana aka ang uki' yaling di Suha' Maseronaoatee, 'Matama si'da-si'da pa'kalemungkupano di Dasang Ada'mu sinnoa api ang pemalamangngande.' 18Ampo' yato to pambahanannato Yahudi umbali-bali Puang Yesus naoaintee,"Babeingkang tanda ang mepusa'-pusa' annamalai kiinsang kioatee sihatang si'dao umbabenoa indee." 19Na mba'mi Puang Yesus naoatee,"Tale-taleia' inde Dasanna Puang Alataala annakupake'de' salai sumule yaling di tallu allona."20 Sika naoa buntee, "Inde Dasang Ada'naPuang Alataala napake'de'ete' tau yaling diuhpa'pulo unnung pahiamanna anna pake laumperomi' buming Dio umpake'de' yaling tallusupu allona?" 21 (Ampo' setonganna ang ahayaling di pihki'na Puang Yesus dianto bätängKalaena. 22Dahi tahpana tuho sumule PuangYesus di hoi' mai di kamateang, nakalehainginde pahsikolana yato aka ang puha natula'.Ya' sika umpetahpa'mi yato ang uki' yaling diSuha' Masero anna yato ang puha natula' PuangYesus.) 23Di tempona yahoke' Puang Yesus di

2.24–3.6 410

Yerusalem menge umpakahoa' pa'rame-rameangPaskana to Yahudi, ya' tuhtuang mai'ding tauang mampetahpa' pano aka' puhang ungngitatanda ang mepusa'-pusa' ang nababe. 24Ampo'inde Puang Yesus dai tahpa umpetahpa' yatoiiaka' ungnginsang inahanna ingkänna tau. 25Annadai mangki' dipainsangngi aka ang aha yaling diinahanna hupatau, aka' nalosa asang nei'.

3 1Aha mesa to pambahananna to Yahudiyaling mai di alla'na to Farisi ang disanga

Nikodemus. 2 Sule umpellambi'i Puang Yesus dibengi anna naoaintee, "O Tuang, kiinsang kioatetuangkuhuo ang nasuo sule Puang Alataala. Aka'dai aha mesa tau ang la mala umbabe tanda angmepusa'-pusa' sinnoa ang hali umbabe ke dainaposolai Puang Alataala." 3Na mba'mi PuangYesus naoaintee, "Kutula'ingko setongannadai aha moi poro la mesa tau ang la malamentama di Kapahentaanna Puang Alataala kedai dipadahi sala." 4Mekutana bung Nikodemusnaoatee, "Umbanne' la noa ke tobaha'mi taula dipadahi sala? La malarakae' tau mentamasumule di kompenna indo anna mepadahi salai?"5Na mba'mi Puang Yesus naoatee, "Kutula'ingkosetonganna ponna mesa tau dai dipadahi salaungngolai uhai anna Inaha Masero, ya' daete'malamentama di Kapahentaanna Puang Alataala.6 Situhu' mentolinona hupatau dahi di hao mai di

3.7–15 411

to baha'na, ampo' situhu' mendehatanna dahi dihao mai di Inaha Maserona Puang Alataala. 7Daaumpusa' ke kuoaingkotee: pahallukoa' dipadahisala. 8 Supung Inaha Masero ang mala mebeakatuhoang bakahu. Yato Inaha Masero sihapangpepahi ang sau diamo-diamo naola. Maladihingngi yato pepahi, ampo' dai diinsang umbanakasulei bahtu' umba la naola." 9Mekutanabung Nikodemus naoatee, "Umbanne' ne lanoa pake la mala dahi?" 10Na mba'mi PuangYesus naoaintee, "Sanga mesao tuangkuhunnato Israel. Akana pake la dae dio ungnginsangkaha-kaha yatoo? 11 Kutula'ingko setongannasupung ma'tula'ang didiona aka ang puhakiinsang, anna kisa'bii aka ang puha kiita, ampo'daia' ungngaku untahimbo yato kasa'biangki'.12Umbangnga' dio la umpanoa umpetahpa' kekitoroholoingkoa' kaha-kaha mendehatanna, aka'daia' ungngaku umpetahpa' ke kitoroholoingkoa'kaha-kaha mentolinona? 13Dake' aha moiporo la mesa tau ang haling dai' di suruka,sehalinna Änä' to Lino ang tuhung yaho maimentama inde di lino. 14Umba napanoa Musaumpake'de' mesa ahhi anna napampadai'i yatoile ang natampa naonge di haoi di ongeangmakä'däng, ya' la noa tuntone' Kodi' Änä' toLino pahallu touä' Ko dipadai', 15 anna malaiingkänna tau ang mampetahpa' pano di Kodi' la

3.16–22 412

ullambi' katuhoang sapano-panona." 16 Tandanakäyyäng pa'kalemunna Puang Alataala pano dito lino, lambi' umbeho Änä' samboana, annamalai ingkänna tau ang mampetahpa' panodai la tallang, ampo' la ullambi' katuhoangsapano-panona. 17Aka' nasuhung Puang Alataalaunsuo Änä'na mentama inde di lino, diantodai sule untahungkung inde to lino, ampo'sule mampasalama'. 18 Ingkänna tau angmampetahpa' pano daine' la ditahungkung,ampo' menna-menna ang dai mampetahpa'setonganna mellaonne' tahungkunna PuangAlataala yaling di katuhoanna aka' dai naakumampetahpa' pano di Änä' samboana. 19 Yatotahungkunna Puang Alataala noa indee:tandaammi katahpa'anna Puang Alataala yalinginde di lino sihapang kamabayaang, ampo'nakärä'i puhane' to lino tontong yaling dikamalillingang aka' pemala lolo sika umbabekakarakeang. 20Aka' tau ang si membabekarake ungkahi'di'ete' nei' kamabayaang.Dai naaku ullumba yato kamabayaang aka'pemala tontong buni pembabe karakena.21Ampo' tau ang si membabe ang situhu'katahpa'ang ungkärä'iete'ne' kamabayaanganna malai tuhtuang tandaang yato pembabenadioatee naelo'i Puang Alataala. 22 Puhannayatoo, le'ba'mi Puang Yesus sibaha pahsikolana

3.23–29 413

lupano di Yudea anna sika tohhoi di haosibaha-baha sangngaka-sangngaka masaena,lella' siang mantero'. 23Donetoo dake' dipatamadi tahungkung Yohanes to Pantero'. Mengetuke' nei' mantero' di hoi' di mesa ongeangdisanga Ainon sidungku' Bohto Salim aka' dihoi' inde di ongeang mai'di mbu ang mahasadiongei mantero'. Lambi' mai'di tau sika suleidi hoi' pemala ditero'. 24 (3:23) 25Donetooaha sangngaka-sangngaka to pen ndo'nata Yohanes sibehta mesa to Yahudi didionaatohang kamabahahsiang ke la mengngoloi taudai' di Puang Alataala. 26 Sika umpellambi'ingYohanes anna ma'karai naoatee, "O Tuang,ungkalehaikake' yato tau ang hali unsibahaingdi hipe di tando bete'na Salu Uhai Yordan, yatotau ang untuhoingkang dolu? Dinoa lella' toe'mantero' anna ingkänna tau le'ba'i nallumba."27Men mba'mi Yohanes naoatee, "Dai maaka,aka' dai aha mesa tau ang la mala umbabe aka-aka siamo, ke dai napabei Puang Alataala. 28Halisiangnga' unghingngi naonge ma'tula'ä' kuoatee,'Tadiaä' To Dilan ' la Mepasalama', ampo'disuoä' sule kukadoluangngi.' 29Hapangannaang ungngampui mesa bahine ang la kabeng,dianto muane ang la nasialaing. Ampo' yatosammuanena, supunte'ne' ke'de' di hao dibehinna ma'pehingngi. Anna kahsi liu ke

3.30–36 414

unghingngii kamahanna yato muane ang mengedipakabeng. Noa tumä'to kodi'. Dinoa sundungliu kakahsiangku. 30 Inde ang kupasihapangmuane ang la kabeng, Dianto ang la pahallutuhtuang dipakeangka', ampo' kodi' pahallumä'ko tuhtuang dai dipakeangka'. 31Menna angsule yaho mai di suruka dianto ang mayahoangdi ingkänna siamo. Ang sule yaling mai di linoinang to lino anna ma'tula' situhu' tula'na to lino,ampo' Puang Yesus ang sule yahomai, Dianto anginang mayahoang di ingkänna siamo. 32Untula'kasa'bianna didiona aka ang puha naita annaang puha nahingngi, ampo' dai aha moi poro lamesa tau ang mantahimbo yato kasa'bianna.33Ampo' pano di tau ang untahimbo yatokasa'bianna, ungngakuine' katahpa'anna PuangAlataala. 34Aka' ang nasuo Puang Alataala Diantoang umpalambi' ingkänna bahtakaranna, aka'Kalaena Puang Alataala umbeai Inaha Maseronapasundung si'da-si'da. 35 Puang Alataala angtapoambe ungkalemui si'da-si'da Änä'na annapuhang nabehoing ingkänna kakuasaanna pano.36Dahi menna ang mampetahpa' pano di PuangYesus la ullambi' katuhoang sapano-panona,ampo' tau ang dai mantahimbo daine' la ullambi'katuhoang, supung tahungkunna Puang Alataalaang la nalambi'."

4.1–10 415

4 1Donetoo nahingngi sangngaka-sangngakato Farisi naoatee mai'di puhanne' to

pen ndo'na Puang Yesus ang natero' andanato pen ndo'na Yohanes to Pantero'. 2 (Ampo'setonganna tadiaete' Kalaena Puang Yesus angmantero', yatoete' pahsikolana.) 3 Tahpananainsang Puang Yesus didiona kaha-kaha yatoo,ya' sika mengkalao siang umpellei Yudea sumulepano di Galilea. 4 Yaling yato di pellaoannapahallu ungngolai Bohto Samaria. 5 Ya' sikalambi'mi pano di mesa bohto di hao di Samariaang disanga Sikhar, sidungku' tampona Yakubang namana'ing dolu pano di änä'na, diantoYusuf. 6Di hao yatoo aha mesa buyung angnababe maang Yakub. Donetoo umbai tängngängallo anna malupu liung mellao Puang Yesus,dianto anna mehileng di hao yato di behingbuyung. 7 Tahpana le'ba'ine' pahsikolana tamadi bohto do sika ungngalli andeang, ya' sulengmesa bahine to Samaria di hao yato di buyungla tumimba. Ma'tula'mi Puang Yesus panonaoatee, "O Tanta, malarakä' umbea uhai lakuenu'?" 8 (4:7) 9Men mba'mi yato bahinenaoatee, "Akana la mane diannang aha to Yahudila umpalau uhai pano di to Samaria?" (Aka'donetoo to Yahudi anna to Samaria dai sibeainaha.) 10Men mba'mi Puang Yesus naoatee, "Kela ungnginsammone' pebeana Puang Alataala

4.11–18 416

anna ungnginsang toi menna ang mampalauiodinoa, tantunte' anna la malau touo dio panodi Kodi' uhai mepatuho anna inang la kubeao."11Naoa bunte yato bahine, "O Tuang, umbangDio la umpangngalai ne ang ungngoainteeuhai mepatuho, aka' dai aha pesengko'mu. Diatuke' inde buyung manaung si'da-si'da. 12 Laumpellondoi puharakako Dio peneneangki' Yakubang mammana'ang inde buyung? Inde buyungdianto ang si napangngalai uhai kalaena Yakubdolu ang naenu' sibaha änä'na anna ingkännapatuhoanna." 13Na mba' bung Puang Yesusnaoaintee, "Menna-menna ang ungngenu' indeuhai la mahähängke' sumule, 14 ampo' pano ditau ang la ungngenu' uhai ang la kubea, dang ahala mahähäng lambi' sapano-panona. Anna yatouhai ang la kubea la sihapang mbu yaling dikalaena ang dai aha la mah '-mah 'na ang malamebea katuhoang ang lambi' sapano-panona.15Naoa bunte yato bahine, "O Tuang, ya' tungkabeamä' ne uhai ang ungngoaing anna malaidamä' mahähäng sala, lambi' damä' pahallumosule-sule done." 16Ma'kara bung Puang Yesuspano naoaintee, "Laoo do tambai muanemuanna sulekoa' sibaha." 17Men mba'mi naoatee,"Ampo' dä' kemuane, Tuang." Na mba' salangPuang Yesus naoatee, "Ahana inang tahpa'ne tula'mu ungngoatee,'Dä' kemuane,' 18 aka'

4.19–25 417

setonganna puhamo kabeng pellima kale, ampo'ang unsibahaing dinoa tadia muanemu si'da.Dahi yaling di kaha-kaha indee kuangka' tahpa'tula'mu." 19Naoa bunte yato bahine, "O Tuang,malesong pole' pano di kodi' dinoa kuoatemesao nabi. 20Mengkalao di peneneangki' simenombaang yaho done di tanete, ampo' dioa'dio to Yahudi si ungngoaa'tee supunte' Yerusalemang sihatang diongei menomba." 21Naoabuminte Puang Yesus, "Pehingngiiä', kutula'ingkola lambi' tempona ingkänna tau la menomba dai'di Ambeta Puang Alataala dai yaho done inde ditanete anna datoi yaho di Yerusalem. 22Dioa'to Samaria umpenombaikoa' ang kipenombaiampo' daia' ungnginsang mennae' setonganna,ampo' kami'-kami' to Yahudi menombaang kami'pano di Dia ang kiinsang si'da-si'da, aka' to Yahudidianto ang napillei Puang Alataala la nakasuleiTo Pepasalama'. 23Ampo' la lambi'mi tempona,anna yato tempona mala dioatee dahing dinoa!Moi dinoa to penomba ang setonganna mengenatehte Inaha Masero umpenombai Ambetasituhu' katahpa'ang. Dianto indee to penombaang napeäng Ambeta. 24 Puang Alataala diantoInaha Masero, dahi supung mala napenombaitau situhu' katahpa'ang ungngolai petehtenaInaha Masero. 25Ma'tula' bung yato bahinepano di Puang Yesus naoatee, "Kuinsang la sule

4.26–34 418

To Dilan ' la Mepasalama' ang disangai toe''Kristus.' Ponna suleng, ya' la umpepainsangngingingkänna-ingkänna siamo pano di kita'."26Naoaminte Puang Yesus, "Aka' Kodi'mi nei'indee ang lella' unsipa'karaing dinoa." 27Donetoosika sumuleing yato pahsikolana Puang Yesusyaling mai di bohto. Pusa'mi ungngita PuangYesus lella' sipa'tula' mesa bahine, ampo' dialla'naii dai aha ang bahani mekutana pano yatodi bahine naoatee, "Aka umpahallu, Tanta?"bahtu' mekutana pano di Puang Yesus naoatee,"Akana sipa'tula'rakoa' Dio inde bahine, Tuang?"28 Pihsananna yato bahine umpellei tomande'mimbaanna anna le'ba'i lumumpa' pano di bohto

anna ma'karai pano di ingkänna tau di hao29 naoatee, "Mairakoa' do taitai! Aha di hao donemesa tau ang mantula'i asangngingkä' ingkännaang hali kubabe dolu. Umbai Diang ang disangaTo Dilan ' la Mepasalama'?" 30 Lambi' ingkännayato ihsi bohto le'ba' asang do ullumba PuangYesus. 31Donetoo lella' siang yato pahsikolanaunsuo Puang Yesus mande naoaintee, "O Tuang,maio ande." 32Ampo' men mba' Puang Yesuspano diii naoatee, "Ahaeto Kodi' andeangku angdaia' ungnginsang." 33 Ya' laonang sikutana-tanaiyato pahsikolana naoatee, "La aharakae' anghali mambahaing andeang, naande?" 34Ma'tula'bung Puang Yesus naoatee, "Andeangku

4.35–41 419

diantoo untuhu'i ingkänna pangngelo'na angmansuoä' sule, anna umpepuhaiä' ingkännakähängangku ang puha napama'tantu.35Ungngoaa' diotee, 'Uhpa'ke' bulanna manepepaheangngi,' ampo' kuoaingkoa' dinoa:pennenne'koa' lipu' anna ungngitakoa' indemai tau sihapang pahe ang maheng annamalang dipepahe. 36Napahandu'mi ingkännato pen ndo'ku ang dipasihapang to pepaheuntahimbo sahona dianto kamasannangangunghimpung boa pengkähänna ang la umbahato mampetahpa' pano di katuhoang ang lambi'sapano-panona, lambi' to pambubu' anna topepahe la masannang sibaha-baha. 37 Yalingdi kaha-kaha indee tahpa' yato kara to baha'ang naoatee, 'Senga' to pambubu' anna senga'ang mampepahe.' 38 Kusuokoa' umpepaheaka ang dai aha ungkähäng; tau senga' angmangkähäng anna sulekoa' dio supu umpepaheboa pengkähännaii." 39Mai'di liu to Samariaang mampetahpa' pano di Puang Yesus aka'unghingngi kasa'bianna yato bahine ang naoatee,"Natula'i asangngingkä' ingkänna aka ang puhakubabe dolu." 40 Tahpana silambi' Puang Yesusyato ingkänna to Samaria, ya' sika malaung panoke lamalai tohhoke' di hao sibaha-baha. Ya' tohhosi'dang di hao dongngallo masaena. 41Donetootuhtuang mai'ding tau ang mampetahpa' pano

4.42–50 420

aka' nahingngi tula'na. 42 Sika naoante pano yatodi bahine, "Dinoa mampetahpa'mang, tadiaaka' unghingngiang tula'mu, ampo' kalaeki'tubung kami' unghingngi tula'na anna kiinsangkioatee, Dianto To Pepasalama'na ihsinna lino."43 Tahpana dongngallo Puang Yesus tohho dihao di Bohto Sikhar, ya' tahhi'mi lupano diGalilea. 44 (Inang puha natula' dolu naoatee,"Mesa nabi dai dipakeangka' di hao di bohtonatoboe'.") 45 Tahpana lambi' pano di Galilea, ya'sika natammui manahpang tau di hao, aka'puha naita pembabena yaho di Yerusalemnaonge anna pa'rame-rameang Paskanai toYahudi. 46 Puhai yatoo, sumule bung PuangYesus pano di Bohto Kana di hao di Galilea angpuha naongei umpapendahi angkoro' uhai. Dihao yato di bohto aha mesa to pengkähännatomaraya ang makorong kahha' änä'na di hoi'di Bohto Kapernaum. 47 Tahpana napelele sulePuang Yesus di hao mai di Yudea, ya' le'ba'mido natammui napalau ke la malai mao naungdi Kapernaum do umpabono'ing yato änä'naang makorong kahha'. 48Ampo' ma'tula' PuangYesus naoatee, "Ponna ke dakoa' ungngita tandaang mepusa'-pusa', ya' dakoa' mampetahpa'."49Men mba'mi inde to pengkähänna tomarayanaoatee, "Kalemuiä', Tuang, ke la malai ullumbaakinna dake' mate." 50Naoaminte Puang Yesus,

4.51–5.4 421

"Laomote' aka' bono'mi änä'mu." Inde tauumpetahpa' si'da yato tula'na Puang Yesus annale'ba'i. 51Dake' lambi' naung anna natammuingsangngaka-sangngaka änä' buana naoaintee,"O Tuang, bono'mite' änä'mu!" 52Mekutanangpano diii naoatee, "Tehte' sangngaka annabono'i?" Ya' sika na mba'mi naoatee, "Dipehengi umbai tehte' mesa tängngä allo annapihsa' pa'dai luhsunna." 53 Tahpa nakalehainginde ambena änä' aka' tungka patunna liuntopehengi anna napa'tula'i Puang Yesus naoaintee,"Bono'mite' änä'mu." Ya' sika mampetahpa'asammi samai ang aha yaling di hapunna inde topengkähänna tomaraya. 54Dianto inde tanda angmepusa'-pusa' ang kaderuanna nababe PuangYesus di hao di Galilea tahpana sumule di haomai di Yudea.

5 1 Tahpana yatoo le'ba'mi Puang Yesus dai'di Yerusalem aka' aha pa'rame-rameanna

to Yahudi. 2 Yaho di Yerusalem aha limbeng angyaling di basa Ibrani disanga 'Betesda,' sidungku'babana bohto mahoa' ang disanga 'Baba Domba.'Di behinna inde limbeng aha lima pentu'dungang3 ang naongei mai'di to makorong: aha tobuta, aha to hehpä' anna aha to makule. [Sikaungngempei ke simbeng bung inde uhai. 4Aka'si aha tempona malaeka'na Dehata tuhung yahomai anna napa simbengngi. Diamo to makorong

5.5–14 422

ang handang dolu mentama yato di uhai lella'simbeng, ya' mala tahpa bono' di hao mai di

koronna, moi korong aka siamo.] 5Di hao yatodi behinna aha mesa muane ang tallumpulokahuang pahiamanna makorong. 6Naitang PuangYesus yato tau ma ndo di hao di pa ndoannaanna nainsang naoatee masae liung makorong.Ya' nakutanaing naoaintee, "Ungngakuraka kebono'o?" 7Na mba'mi naoatee, "O Tuang, daiaha tau mangkalemuiä' tahpa mampatamaä'inde di uhai ke simbeng bumi. Aka' la maobouä'to tama, ya' dakä' lambi' anna napendoluibumä' tau senga'." 8Naoaminte Puang Yesus,"Kalehamo! Lolongngii alemu umbaha annamellaoo." 9 Ya' kaleha siang donetoo aka'bono'mi. Ullolongngi siang alena anna nabahaile'ba' mellao. Donetoo sipatu allo katohhoang.10Dianto anna naoaminte to pambahananna toYahudi, "Allo dinoa allo katohhoang. Dao malado umbulle alemu!" 11Ampo' na mba' naoatee,"Tau ang mampabono'ä' di langngena' dianto angmansuoä' do umbaha inde aleku." 12Nakutanaingnaoaintee, "Mennakae' ne ang mansuoo?"13Ampo' inde tau ang mane puha bono' dainainsang menna yatoo, aka' mentamang PuangYesus di alla'-alla'na tau mai'di. 14 Pihsanannasilambi'mi Puang Yesus di hao di Dasang Ada'naPuang Alataala naoamintee, "Dinoa bono'mo.

5.15–20 423

Dahi daumbabe lolo kasalaang anna dao nahoakamasuhsaang ang ma ngngi puhake'." 15 Ya'le'ba'mi inde tau anna napepainsangngingpano di to pambahananna to Yahudi naoateePuang Yesusmitoo ang puha mampabono'.16Donetoo napahandu'mi to pambahanannato Yahudi umpeängnging lalang Puang Yesusanna malai nadahha aka' umpabono' taudi allo katohhoang. 17Ampo' naoate PuangYesus pano diii, "Mengkähäng lolo Ambekulambi' allo dinoa. Dahi pahallu mengkähänglolo touä' Kodi'." 18 Yato tula'na Puang Yesustuhtuang umpakeaha' to pambahananna toYahudi lambi' mopahtuyu sika la napatei. Angnapokeaha' to Yahudi dai supu aka' untehkaiatohang didiona allo katohhoang, ampo' aka'unsanga toe' Kalaena Änä'na Puang Alataala,ang bahtuanna umpasinnoa Kalaena PuangAlataala. 19Ma'karang Puang Yesus pano diiinaoaintee, "Kutula'ingkoa' setonganna Kodi',Änä'na Puang Alataala, darä'te' la mala umbabeaka-aka siamo situhu' pahtuyungku tobou Kodi',ke dai puha kuita nababe Ambeku. Aka' aka angpuha nababe Ambeku dia tunto Kodi' kubabe.20Aka' pa'kalemunna Ambeku pano di Kalaekulambi' napaitaiä' ingkänna kaha-kaha ang puhanababe Kalaena. Anna dai yato supu, ampo' lanapaitai touä' nei' kaha-kaha ang käyyäng puha

5.21–28 424

nei' andana yatoo, lambi' la pusa'koa' ungngita.21Aka' umba napanoa Ambeku umpatuhosumule to mate bahtu' mebea katuhoang, lakupanoa tunto Kodi' umbea katuhoang anglambi' sapano-panona pano di diamo tau angpemala kubea. 22 Tadiaete' Kalaena Ambeku angla manghohto'. Ampo' ang la manghohto', diantopuhang nabeho pano di Kodi' Änä'na. 23Napanoayatoo Ambeku anna malai ingkänna taumampa'käyyängngiä' sinnoa umpa'käyyängngiAmbeku. Pano di tau ang dä' mampa'käyyängngidatoete' umpa'käyyängngi Ambeku angmansuoä' sule. 24 Kutula'ingkoa' setongannamenna-menna ang umpehingngii tula'ku annamampetahpa' dai' di Ambeku ang mansuoä' sule,ya' ullambi'mi nei' katuhoang sapano-panonaanna daine' la ditahungkung, ampo' lahpa'mine'di hao mai di kamateang lupano di katuhoang.25 Kutula'ingkoa' setonganna la aha tempona,anna yato tempona mala dioatee dahing dinoa,naongei mai'di tau ang mate di mendehatannala unghingngi tula'ku lambi' la sika tuho. 26Aka'umba noa Ambeku nakasulei katuhoang, ya'napanoa tumä'to Kodi' lambi' nakasulei touä'Ko katuhoang. 27Anna puhamä' nabehoingkakuasaang unghohto' ingkänna to lino, aka'Kodi' indee Änä' to Lino. 28Daumpusa'a'unghingngi inde kaha-kaha ang la dahi, aka' la

5.29–36 425

lambi' tempona ingkänna to mate la unghingngikamahangku, 29 anna sohongngi di hoi' mai diku'bu'na. Lambi' ang membabe mapia la ullambi'nei' katuhoang, ampo' ang membabe karake laditahungkung nei'." 30Napasilombung tula'naPuang Yesus naoatee, "Dä' mala umbabe aka-akasiamo ke la untuhu'iä' pangngelo'ku tobou Kodi'.Manghohto'ä' situhu' ang kuhingngi yaho mai diAmbeku, anna yato panghohto'ku maroho aka'dä' untuhu'i pangngelo'ku tobou Koo, ampo'untuhu'iä' Ambeku ang mansuoä' sule. 31 Ponnake la unsa'bii tobouä' Ko Kalaeku, ya' daete' lanapetahpa' tau yato kasa'biangku. 32Ampo' ahaang senga' ang untula' kasa'biang didiona Kalaekuanna kuinsang kuoatee yato kasa'bianna tahpa'.33 Puhamokoa' unsuo solamu mao do mekutanapano di ta Yohanes didiona Kalaeku, anna yatokasa'bianna Yohanes tahpa'. 34Didiona kaha-kahaindee kutula'ingkoa' dai aka' pemalaä' untahimbokasa'biang di hao mai di hupatau, ampo'pemalaä' anna dipasalama'koa'. 35 Yohanesdianto sihapang lampu ang puhpu makähhänganna umpesa'dingngia' yato kamakähhängannaampo' sampinehe' supu. 36Ampo' aha tou Kokasa'biangku didiona Kalaeku ang londo puhaandana kasa'bianna Yohanes. Dianto didionaingkänna pengkähängang ang puhaä' nabehoingAmbeku anna malai kukähäng. Pengkähängang

5.37–45 426

yatoo dianto ang menge kubabe dinoa annadianto ang mendahi kasa'biang dioate Ambekuang mansuoä' mentama inde di lino. 37Angunsa'bii didiona Kalaeku dianto Ambeku angmansuoä' mentama inde di lino. Moi kamahannadake'a' aha unghingngi, londonang la umpehupa.38Anna yato bahtakaranna daia' tohho yalingdi inahammu aka' dakoa' mampetahpa' panodi Kodi' ang nasuo sule. 39Umpahehsakoa'Suha' Masero allo-allo aka' unsangaa' lamalakoa' ullambi' katuhoang sapano-panona keumbatakoa' Suha' Masero. Ampo' moinnakatoumbatakoa' kasa'biang didiona Kalaeku yalingmai, 40 ya' dasiangnga' ungngaku sule maidi Kodi' anna malai ullambi' yato katuhoangsapano-panona. 41Dä' pahallu napudi hupatau.42Anna kuinsangkoa' ahana inang dai ahapa'kalemummu pano di Ambeku Puang Alataalayaling di inahammu. 43 Kodi' ang sule yalingdi sanganna Ambeku bilang dä'a' untahimbo,ampo' ponna aha tau ang sule yaling di sangannatoboe' bilang untahimboa' nei'. 44Umbangnga'dio la umpanoa mampetahpa' ke supumokoa'pemala napudi solamu, ampo' daia'ne' ungngakuumpengkabela-belai membabe mapia annamalakoa' napudi Puang Alataala ang setonganna?45Daunsangaia' Kodi' ang la mampasalakoa'di olona Puang Alataala. Ampo' setonganna

5.46–6.7 427

ang la mampasalakoa' dianto Nabi Musa angmebea yato Atohang ang unghannuangnga' lamepasalama'. 46Aka' ponna ke mampetahpa'koa'pano di Musa, tantunte' anna mampetahpa'toukoa'ne' pano di Kodi', aka' puha nauki' yalingdi suha'na didioku. 47Ampo' ponna ke daia'ungngaku umpetahpa' yato aka ang puha nauki'Nabi Musa dolu, ya' umbangnga' dio la umpanoaumpetahpa' ingkänna ang kutula'?"

6 1 Tahpana yatoo le'ba'mi Puang Yesusullambang Le'bo' Galilea, bahtu' ang disanga

Le'bo' Tiberias. 2 Lambi'na bete', ya' ungngitangmai'di liu tau mampen ndo'i aka' puhang sikanaita pembabena angmepusa'-pusa', umpabono'to makorong. 3 Pihsananna dai'mi Puang Yesusdi mesa tanete anna mohko'i sibaha-bahapahsikolana yaho. 4Donetoo marungku'mi allopa'rame-rameang Paskana to Yahudi. 5 Tahpanaumbua' matanna Puang Yesus, ungngitaranne'mai'di liu tau sulei mallumba. Ya' ungngoaminteFilipus, "Umbang la dipangngallii andeang annamalai dipakandeing inde mai tau noa mai'dinna?"6 (Ampo' inang nainsammi Puang Yesus aka angla nababe. Supung ungkutanai kale ta Filipus aka'la napangngitai umba noa kapampetahpa'anna.)7Na mba'mi Filipus naoatee, "Ampo' moi lamosaho tau pa'sahtaungang dialliing andeang,datuke' la pantang inde pano tau mai'di moi

6.8–15 428

poro napopantammi sisai'di'." 8Mesa di alla'napahsikolana ang senga' disanga Andreas, siullu'naSimon Petrus, ma'karang naoatee, 9 "Aha indeänä' muane ang umbaha lima ro saohko' annaderua bau saohko', ampo' la napoakangkae'inde pano tau mai'di?" 10Naoante PuangYesus, "Suo asangngi ne tau mai'di umpahapa'ohko'na." Di hao yato di ongeang ang sikanaongei mai'di lohpo ang mahasa diohko'i. Ya'mohko' asammi yato tau mai'di umbai limangsa'bu muane mai'dinna, dake' diihsa' bahineanna änä'-änä'. 11 Pihsananna ungngalang yatoro Puang Yesus anna ma'kuhhu'sumanga'i dai'di olona Puang Alataala. Mane nasusa-susaingpano di tau mai'di. Yato bau nasusa-susatoe' napasiandeing. Ya' sika mandeing lambi'boho. 12 Tahpana boho yato tau mai'di, ya'ma'tula'mi Puang Yesus pano di pahsikolananaoatee, "Himpung asangngi ingkänna angmela'bi. Daun beii." 13 Sika nahimpungngingyato ang mela'bi, ya' punnoke'ne' sampuloderua baki. 14 Tahpana naita yato tau mai'diinde pembabena Puang Yesus, ya' sika pusa'mianna naoaite, "Ahana Diangnga'te' indee nabiang masae liung diempei kasuleanna tama dilino." 15Ampo' aka' nainsang Puang Yesus naoatesika pemala la napahsa mendahi tomarayannaii,lambi' le'ba' namesa-mesa mendende dai' di

6.16–24 429

mesa tanete ang mahulla-hulla. 16 Tahpanatempu' allo tuhungnging pahsikolana PuangYesus naung di behing le'bo', 17mane sika dai'idi lopinna anna sika lambangngi la lubete' diBohto Kapernaum. Donetoo malillimmi kalaneaka' la benging, ampo' daloloke'ne' sule PuangYesus umpelolai yato pahsikolana. 18Mengesika ullambang le'bo', ya' merohong pepahikäyyäng lambi' aha bombang. 19 Tahpanaumbai unnung kilomete' sika umbose lopinnaumpellei behing le'bo', ya' sika ungngitaranne'Puang Yesus mellao yaho di haho uhai. Ya' sikamahea' liung. 20Ampo' ma'kara Puang Yesuspano diii naoatee, "Daummahea'a'! Kodi'ete'indee." 21 Ya' sika mahasang inahanna napadai'di lopinna. Donetoo tahpa sika ullambi' siangbohto ang inang la nakalambi'i. 22Marondonnaiyato tau mai'di tohho loloke'ne' di hipe yato diongeang ang napengkalaoi pahsikolana PuangYesus. Anna sika nainsang naoatee inang mesasupu lopi ang aha di hipe pehengi, diantoang napake pahsikolana le'ba', ampo' daine'mempola Puang Yesus. 23 Pihsananna sulengsangngaka-sangngaka lopi di hipe mai di BohtoTiberias anna napatohhoi di behing le'bo'sidungku' yato ang puha naongei tau mai'diungngande ro ang nakuhhu'sumanga'i PuangYesus. 24 Tahpana sika naita yato tau mai'di dai

6.25–30 430

aha Puang Yesus di hipe, noa tunne' pahsikolana,ya' sika dai'mi di lopinnaii anna le'ba'i bete' diKapernaum do napeäng. 25 Tahpana yato taumai'di silambi' Puang Yesus di hipe di tandobete'na Le'bo' Galilea, sika mekutanang panonaoatee, "O Tuang, tehte' sangngaka annalambi'o sule done?" 26 Sika na mba'mi PuangYesus naoaintee, "Kutula'ingkoa' setongannanasuhung umpeäng lelengngä'a' dai aka'ungngitakoa' tanda ang mepusa'-pusa' ang halikubabe, ampo' aka' halikoa' kupakande lambi'boho. 27Daumpengkähängnga' aka' pemalakoa'supu ullambi' andeang mentolinona ang la puhaanna la bosi, ampo' diare' pengkähängkoa'anna malakoa' ullambi' andeang mendehatannaang dai aha la puhanna anna dai aha la bosiang la mala mebea katuhoang ang lambi'sapano-panona. Yato andeang Kodi' inde Änä'to Lino ang la mambeakoa', aka' puhamä'nalan ' Ambeku Puang Alataala anna malaiyato kubabe." 28Mekutana bung yato taumai'di naoatee, "Dahi aka ang la pahallukibabe anna malaang umpamasannang PuangAlataala?" 29Na mba' bung Puang Yesusnaoaintee, "Noa indee pangngelo'na PuangAlataala: dianto pampetahpa'koa' mai di Kodi'ang nasuo mentama inde di lino." 30 Sikanaoa buntee, "Ponna noa yatoo, ya' paitaiang

6.31–37 431

tanda anna malaang mampetahpa' ma ng didio. Babeingkang tanda ang mepusa'-pusa'!31 Peneneanta dolu puha sika ungngandeandeang ang disanga manna di hao di ongeangmakä'däng, situhu' ang uki' yaling di Suha'Masero naoatee, 'Sika napakande ro angtuhung yaho mai di suruka.' " 32Ma'tula'miPuang Yesus pano diii naoaintee, "Kutula'ingkoa'setonganna tadiaete' Musa ang mambeakoa'andeang yaho mai di suruka, ampo' Ambekuetee'ang mambeakoa', anna dianto yato andeang angtahpa' si'da-si'da. 33Aka' andeang ang mebeaPuang Alataala, tuhung yaho mai di surukaanna dianto yato ang umbea katuhoang panodi to lino." 34 Sika naoantee, "O Puang, tungkapobea-beamang ne andeang ang ungngoaing."35Men mba'mi Puang Yesus naoatee, "Kodi'mitoindee andeang ang mepatuho. Menna angsule mampellambi'iä' danne' aha la manono dimendehatanna lambi' sapano-panona; annamenna ang mampetahpa' pano di Kodi' danne'la mahähäng di mendehatanna lambi' sapano-panona. 36Ampo' umba noa inang puhakoa'kutula'ing, dianto moinnakato ungngitamä'a'ampo' daia' ungngaku umpetahpa'ä'. 37 Ingkännatau ang inang puhang napama'tantu PuangAlataala la mendahi to pen ndo'ku la sikanalumbaä', anna tau yatoo dai la sika kupasule.

6.38–45 432

38Aka' nasuhung tuhungngä' yaho mai di suruka,tadia anna umpembabeingkä' pangngelo'kutobou Kodi', ampo' anna malaä' umpembabeingpangngelo'na ang mansuoä' sule. 39Dianto annamalai ingkänna tau ang puha napama'tantu lamendahi to pen ndo'ku inang dai aha la kuhangmoi poro la mesa, ampo' la sika kupatuhoasang sumule ke lambi'mi katämpä'annalino. 40Aka' inang dianto indee pangngelo'naAmbeku anna malai ingkänna tau ang puhangungngita Änä' to Lino anna mampetahpa'i panola ullambi' katuhoang sapano-panona anna lakupatuho sumule ke lambi'mi katämpä'annalino." 41Napahandu'mi to Yahudi momämmängdidiona Puang Yesus tahpana sika nahingnginaoatee, 'Kodi'mito indee andeang ang tuhungyaho mai di suruka.' 42 Sioa-oaintee, "Tadiarakae'inde Yesus, änä'na Yusuf ang tainsang liua',noa tunne' indona tainsang toua' nei'? Ampo'akana la naoae'tee, 'Tuhung yahoä' mai disuruka'? " 43 Ya' sika naoaminte Puang Yesus,"Daumpomämmängnga'. 44Dai aha moi poro lamesa tau ang la mallumbaä' ke dai Kalaena PuangAlataala ang mansuoä' sule mambahaingkä' dihao mai, anna yato tau ang la mallumbaä' lakupatuho sumule ke katämpä'annang lino. 45Ahauki' yaling di suha'na ingkänna nabi ang naoatee,

'Ingkänna tau la napaturu Puang Alataala.' Dahi

6.46–54 433

tau ang mellaya' pano di pepaturunna annamampehingngii la sule nalumbaä'. 46 Kaha-kahanoa yatoo daete' dioatee ahang tau ang haliungngita Puang Alataala, aka' tau ang halingungngita Puang Alataala supunte' Yato ang nasuosule. 47 Kutula'ingkoa' setonganna ingkänna tauang mampetahpa' la ullambi'ne' katuhoangsapano-panona. 48 Kodi'mito inde andeang angmepatuho. 49Moinnakato yato peneneammua'haling sika ungngande ro manna di haodi ongeang makä'däng, ampo' tontong sikaungngolai kamateang. 50Ampo' daine' noa yatoandeang ang tuhung yaho mai di suruka. Tauang ungngande yato andeang daine' la mate.51 Kodi'mito indee andeang ang mepatuhoang tuhung yaho mai di suruka. Inde andeangang kuoaing dianto bale ang sule yaling mai diKalaeku ang kubea pano di to lino. Kupanoaanna malai ingkänna tau ang mangngande latuho lambi' sapano-panona." 52 Yato ingkännato Yahudi sibehta-behta naoatee, "Umbane'are' indo la noa tau la mebea bale ang suleyaling mai di kalaena diande?" 53Ma'tula'miPuang Yesus pano diii naoaintee, "Kutula'ingkoa'setonganna ponna ke dakoa' ungngande baleku,Kodi' inde Änä' to Lino, anna ungngenu' hahaku,ya' inang dakoa' la ungngampui katuhoangang setonganna. 54 Pano di tau ang ungngande

6.55–61 434

baleku anna ungngenu' hahaku, ungngampui nei'katuhoang sapano-panona anna la kupatuhosumule ke katämpä'annang lino. 55Aka' balekudianto supu andeang ang setonganna, annahahaku dianto supu uhai dienu' ang setonganna.56Menna-menna ang ungngande baleku annaungngenu' hahaku la tohho yaling di Kalaeku annala tohho touä' Kodi' yaling di kalaena. 57 Tuhoä'aka' Ambeku ang mansuoä' mentama inde dilino, aka' Dianto kasuleanna katuhoang. Ya' la noatunto nei' ingkänna tau ang ungngande balekula tuho aka' Kodi'. 58 Kodi'mito indee andeangang tuhung yaho mai di suruka. Dä' sinnoa yatoandeang ang hali naande peneneammua', aka'moinnakato anna sika naandei ampo' tontongke'ungngolai kamateang. Ampo' tau ang ungngandeinde andeang ang kuoaing la tuho nei' lambi'sapano-panona." 59Noanto inde ang naoa PuangYesus naonge mengei mampakuhu yaling dipa'sambayangang di hao di Bohto Kapernaum.60 Tahpana sika nahingngi to pen ndo'na yatotula'na Puang Yesus, ya' mai'ding di alla'na angmangngoatee, "Inde pepaturunna makahha'si'da-si'da! Dai aha ang la mambela mantuhu'i!"61Nainsang toboe' Puang Yesus naoatee topen ndo'na momämmäng aka' unghingngipepaturunna. Lambi' ma'tula' naoatee,"Tisikurakakoa' dio unghingngi yato tula'ku lambi'

6.62–69 435

pemalakoa' umpellei kapampetahpa'ammu?62 Ya' akangnga'ne' la umbabe ke ungngitamä'a'Kodi' Änä' to Lino sumule dai' di ongeangkuang inang kukasulei dolu? 63 SetongannaInaha Maseroetee' ang mebea katuhoang,tadiaete' kamatohoanna hupatau. Ingkännainde ang kutula' ma ng di dioa' dianto tula'naInaha Maserona Puang Alataala anna maladioatee: tula' ang mepatuho. 64Moinnakatonoa aha siake'a' yaling di alla'-alla'mu ang daimampetahpa'." (Natula' noa inde Puang Yesusaka' inang nainsammi mengkalao dolu mennayato tau ang dai mampetahpa' anna mennaang la mambalu'.) 65Nalombungngike' tula'nanaoatee, "Dianto suhunna anna kuoaingkoa'tee:dai aha moi poro la mesa tau ang la mallumbaä'ke dai Kalaena Ambeku mampama'tantu."66Mengkalao donetoo, ya' mai'ding di alla'nato pen ndo'na ang mampensähä'i anna dangnaaku men ndo'. 67Mekutanang Puang Yesuspano yato di sampulo derua pahsikolananaoatee, "La mao turakakoa' dio umpelleiä'a'?"68Men mba'mi ta Simon Petrus naoatee, "OPuang, umba salangkang la kiola? Aka' yatotula'mu dianto tula' ang la mebaha pano dikatuhoang sapano-panona. 69Anna inangkiinsammi anna kipetahpa' kioatee Dionto ToMasero ang nasuo Puang Alataala mentama inde

6.70–7.7 436

di lino." 70Naoa bunte Puang Yesus, "Darakae'Kodi' tobou Ko ang mampilleikoa' to sampuloderuakoa'? Ampo' moinnakato noa yatoo,aha mesa di alla'mua' setang!" 71 (Ang nahoainde tula'na Puang Yesus, dianto ta Yudas,änä'na ta Simon Iskariot. Aka' moinnakato annamentama toine' di kamesaanna sampulo deruapahsikolana, ampo' inang nainsammi PuangYesus naoate dianto ang la mambalu'.)

7 1 Puhai yatoo kalao-laong Puang Yesus dihao di Galilea. Dai naaku tohho di hao

di Yudea aka' menge nasipeäng-peängngi topambahananna to Yahudi la napatei. 2Donetoomarungku'mi pa'rame-rameanna to Yahudiang disanga pa'rame-rameang Mebansuli-suli.3Naoaminte arinna, "Pelleing inde bohto annamaoo pano di Yudea umpepaitaing pano dipahsikolamu aka ang si umbabe. 4Aka' mesa tauang pemala kainsangang daete' nababemembuniaka ang mala nababe. Ampo' napepaitarinte'pano di olona tau mai'di. Dahi ponna keumbabeo ang mepusa'-pusa', ya' do pepaitaingdi olona ingkänna tau di lino. Daumpembuni."5 (Aka' datuke'ne' sika mampetahpa' yatoarinnaii.) 6Na mba'mi Puang Yesus naoatee,"Dake' lambi' tempoku mao dai' di Yerusalem,ampo' dioa' dio aha loloa' tempomu maodai'. 7Dakoa' dio nakahiri' to lino, ampo' Kodi'

7.8–16 437

nakahiri'ä', aka' kusa'bii umba noa pembabekarakena. 8Diare' laomokoa' dio dai' ullumbapa'rame-rameang. Kodi' dä' Ko la mao aka'dake' lambi' tempoku." 9Noanto inde tula'naPuang Yesus pano di arinna anna tohhoine' dihao di Galilea. 10 Tahpana le'ba'i arinna dai' dipa'rame-rameang, mengkalu'du tunne' PuangYesus namesa-mesa le'ba' melola dai'. 11Mengemellao yato pa'rame-rameang, mengene' yatoto pambahananna to Yahudi umpeäng lelengPuang Yesus naoatee, "Umbarea'ne' naongei?"12 Laona tubunne' yato tau mai'di siku '-ku 'untula' Puang Yesus. Aha ang mangngoatee,"Tau mapia." Ampo' aha toe' ang mangngoatee,"Tadia tau mapia, aka' diaete' ang umpasähsä'lalang hupatau." 13Ampo' dai aha moi poro lamesa tau ang bahani napekäyyängngi ma'tula'moinnakato nasa'ding mapia, aka' mahea' panodi to pambahananna to Yahudi. 14 Tahpanalehang matängngäng yato pa'rame-rameangMebansuli-suli, ya' suleng Puang Yesus annamentamai yato di tähämpä' Dasang Ada'naPuang Alataala mampakuhu. 15 Ya' pusa' asammiyato ingkänna to pambahananna to Yahudianna sika naoaitee, "Akana pake malae' indetau manähäng liu anna dae' aha mahsikola?"16Men mba'mi Puang Yesus pano diii naoatee,"Inde pepakuhungku tadia pepakuhu Kalaeku,

7.17–25 438

ampo' pepakuhunna ang mansuoä' sule. 17 Tauang pemala ungnginsang pangngelo'na PuangAlataala la nainsang naoatee inde pepaturungkusule yaho mai di Puang Alataala, dai sule yalingmai di Kalaeku tobou Koo. 18 Tau angmampakuhusituhu' pihki' kalaena, dianto tau ang pemala supuundaka' kakeangka'ang kalaena. Ampo' tau angundaka'ing kakeangka'anna ang mansuo, diantotau ang tahpa' tula'na anna dai aha pa'bulitu'yaling di inahanna. 19Darakate' puhamokoa'natula'ing Nabi Musa pahentana Puang Alataala?Ampo' daia' ungngaku umpehingngii. Annadinoa pemalakoa' umpateiä!" 20Ma'karang yatotau mai'di naoatee, "Tahta'o! Pake mennarakaDio la mampateio?" 21Na mba' bung PuangYesus naoatee, "Mesa supu pengkähängang angkubabe di allo katohhoang ampo' dia tubungnga'dio umpopusa'. 22Nabeakoa' atohang NabiMusa didiona kapo lleang lambi' moi di allokatohhoang un llemokoa' tau. Setonganna yatoatohang inang mengkalaoete' di hao mai dipeneneantaa' dolune' andana Nabi Musa. 23Dahiponna mesa tau malae' di lle di allo katohhoangsituhu' atohanna Nabi Musa, ya' akanakeaha'koa' ke umpabono' si'da-si'daä' tau di allokatohhoang? 24Daunghohto'a' tau senga' situhu'aka ang landa' ungngita, ampo' hohto'i situhu'katahpa'ang anna kapara-paraang." 25Donetoo

7.26–31 439

ahang sangngaka-sangngaka to Yerusalemsitula'-tula' naoatee, "Tadiarakate' Diang indetau ang pemala sika napatei? 26 Itarea', mengetomande' beba' ma'tula' anna dai aha moi lamesa tau ang bahani mansängkäi. Darakate'nainsang si'da-si'dang to pambahanantaa'naoatee, Dianto inde To Dilan ' la Mepasalama'?27Ampo' situhu' ang tainsangnga' dai aha mesatau ang mangnginsang didiona kasuleannaTo Dilan ' la Mepasalama', anna indene' tautainsangnga' nei' umba nakasulei." 28Donetoomengemampakuhu Puang Yesus yaling di DasangAda', ya' ma'tula'mi napekäyyängngi naoatee,"Ungnginsang si'daraka umba kukasulei? Ampo'setonganna inde kasuleangku tadiaete' bahainahangku, ampo' nasuhung suleä' aka' ahaang mansuoä', anna Yato ang mansuoä' tahpa'si'da-si'da ampo' daia' ungnginsang. 29 KuinsangKodi' menna yato To Maroho, aka' Dianto angkukasulei anna Dianto ang mansuoä' sule."30Donetoo yato taumai'di sika pemala la unsahkaPuang Yesus, ampo' dai aha moi la mesa tau angmangngan aka' dake' lambi' tempona. 31Ampo'aha sia tunne' mai'di tau ang mampetahpa' annama'tula'i naoatee, "Ponna ke hapang mane lasulei yato To Dilan ' la Mepasalama', ya' umbaiinang daete' la umbabe tanda ang mepusa'-pusa'londo puha nei' andana ang nababeng inde

7.32–38 440

tau." 32 Yato to Farisi unghingngi tau mai'disibehta-behta didiona Puang Yesus. Lambi'mopahtuyu sibaha kapala-kapala imang annaunsuoi yato sangngaka-sangngaka to pandakaDasang Ada'na Puang Alataala do unsahkaPuang Yesus. 33Ma'tula'mi Puang Yesus panodi tau mai'di naoatee, "Sämpäi'dang supu layalingngä' di alla'-alla'mua'. Dang masae anna lasumulemä' dai' di Dia ang mansuoä' sule. 34 Lamaokoa' sikapeäng undaka'ä' ampo' dä'a' ahala ullambi', aka' yato ongeang ang la kuongeidaia' dio mala umpentama." 35 Sikutana-tanaingyato sangngaka-sangngaka to Yahudi naoatee,"Umbarakae' are' indo la naola anna la dae'mala diita? La aharakae' pahtuyunna maopano di bohto makahao di alla'na tau senga'ang tadia to Yahudi anna mampaturui di hao?36Aka bahtuanna indo naoatee, 'La maokoa'sikapeäng undaka'ä' ampo' dä' aha la ullambi','anna 'Yato ongeang ang la kuongei daia' diomala umpentama'?" 37 Tahpana lambi' allo anghandang katämpä' yato di pa'rame-rameang,bahtu' mala dioatee allo ang handang matanna,ke'de'mi Puang Yesus di alla'-alla'na tau mai'dianna mekohai naoatee, "Menna ang mahähäng,maio lumbaä' anna kupaenu'o! 38 Pano di tauang mampetahpa' pano di Kodi' aha BahtakaraDehata ang naoatee, 'Yaling mai di inahanna

7.39–46 441

la loleng mbu ang la mebea katuhoang.' "39 (Ang napihki' Puang Yesus lambi' ma'tula' noaindee, dianto Inaha Masero ang la natahimboingkänna tau ang mampetahpa' pano. Aka' yatoInaha Masero dake' aha dipatuhungnging aka'dake' ängkä' dai' di suruka Puang Yesus sitondakamatandeang.) 40Aha sangngaka-sangngakatau ang umpehingngii yato tula'na Puang Yesusanna sika naoaitee, "Ahana inang Diante' indeeyato Nabi ang didandi la sule." 41Aha piha angmangngoatee, "Umbai Diante' inde To Dilan 'la Mepasalama'!" Ampo' aha sia tunne' angmangngoatee, "Pake umbanne' la noa To Dilan 'la Mepasalama' la sule di hao mai di Galilea?42Aka' yaling di Suha' Masero aha uki' naoateeTo Dilan ' la Mepasalama' la sule yalingngete'mai di peänä'anna Tomaraya Daud di hao maidi Bohto Betlehem, bohtona Tomaraya Daud."43Donetoo kende'mi kasibehtaang di alla'na taumai'di didiona Puang Yesus. 44Aha sangngaka-sangngaka di alla'-alla'na pemala la unsahkaPuang Yesus, ampo' moi mesa tau dai ahamangngan . 45 Tahpana sumule yato to pandakaDasang Ada'na Puang Alataala ang sika nasuo dounsahka Puang Yesus, ya' sika mekutanang yatokapala-kapala imang anna sangngaka-sangngakato Farisi naoatee, "Akana daia' umbaha sule?"46Men mba'mi yato to pandaka naoatee, "Mane

7.47–8.3 442

diangki' unghingngi mesa tau mampakuhu noayatoo!" 47Mekutana bung yato to Farisi naoatee,"Umbai nabulingngi tumokoa' dio pepakuhunna!48 La aharaka di alla'na to pambahanantaa'bahtu' kita' to Farisi ang mampetahpa' pano?49 Kusanga dai la aha! Ampo' inde pano ingkännatau ang dai ungnginsang Atohanna Musa lambi'mampetahpa' pano, ahana inang la lakanei'!" 50Di alla'na yato sangngaka-sangngakato Farisi aha ang disanga Nikodemus. IndeNikodemus dianto ang hali umpellambi'i PuangYesus. Ma'karang pano di solana naoatee,51 "Oa' solasohong, situhu' Atohanna Musaang tainsangnga', dai mala ditahungkung mesatau ke dake' dihingngi anna diinsang aka angsala nababe." 52 Sika na mba'mi naoaintee,"To Galilea turakako dio? Pahehsa manahpaoSuha' Masero, lambi' la ungnginsang ungngoateedaete' aha mesa nabi la sule di hao mai diGalilea!" 53Donetoo ingkänna tau sumuleasammi pano di dasannaii.

8 1Ampo' le'ba'ne' Puang Yesus bete' diTanete Zaitun. 2 Tahpana marondonna di

buhka' baya tama bumi Puang Yesus di DasangAda'na Puang Alataala. Ya' suleng mai'di liutau mallumba. Umpapiang ohko'na PuangYesus anna napahandu'i mampakuhu. 3 Sulengsangngaka-sangngaka to pampakuhu ada' anna

8.4–10 443

to Farisi umposola mesa bahine ang sika nalambi'membabe tasampa' anna napake'de'i yalingdi tängngä-tängngänaii, 4mane sika ma'tula'ipano di Puang Yesus naoatee, "O Tuang, indebahine aha tau mallambi' lella' sikamahoi tadiamuanena. 5 Situhu' ang mepaturuing NabiMusa, bahine ang noa indee pahallu disaleba'ibatu lambi' mate. Dahi dinoa umba Dio noasituhu' pihki'mu, Tuang?" 6 (Nasuhung sikanaoa aka' pemala sika umpeäng lalang annamalai unsahka Puang Yesus ke sala mba'i.)Ampo' dai aha ma'kara Puang Yesus, supungmoluhku-luhku mangnguki' naung di tampoumpopeuki' hängkä'na. 7Ampo' aka' tuhtuangsika napa'kutana-tanai, ya' umbua'mi bää'naanna ma'karai naoatee, "Mennakoa' ang unsangakalaemu dai aha dosammu, ya' dionto anghandang dolu mala unsaleba' inde bahine."8 Puhanna naoa yatoo, moluhku-luhku bungsumule anna mangnguki' boi naung di tampo.9 Sika unghingnginna tula'na Puang Yesus,ya' laonang mono' simesa nakadoluangngi tobaha'naii lambi' naderuarang supu Puang Yesussibaha yato bahine ang menge moke'de'-ke'de'lolo di hao di ongeanna. 10 Ya' umbua' bungbää'na Puang Yesus anna ungkutanaii yatobahine naoaintee, "Umbae' sika naola yato taumai'di? Dae' aha ang mantahungkungngo?"

8.11–19 444

11Men mba'mi yato bahine naoatee, "Dae'aha, Tuang." Naoa buminte Puang Yesus,"Mapiantoo. Ponna noa, ya' daturä'to Kodi'la mantahungkungngo. Diare' laomo annadamong umbabe sala bou dosa." 12Ma'tula'bung Puang Yesus pano di tau mai'di naoatee,"Kodi'mito ballo yaling di lino. Menna angman ndo'ä' dai la mellao yaling di kamalillingangampo' la ungngampui ballo ang la mamballoipano di katuhoang." 13 Sika naoante yato toFarisi, "Dinoa unsa'bii tobouo Dio Kalaemu. Nekasa'biammu dai tahpa'." 14Men mba'mi PuangYesus naoatee, "Moinnakato unsa'bii tobouä'Kodi' Kalaeku, ampo' inde kasa'biangku tahpa',aka' kuinsang Kodi' umba ang kukasulei annaumba la kuola. Ampo' daia' dio ungnginsangdidiona yatoo. 15Manghohto'koa' dio situhu'pihki' to lino, ampo' Koo Kodi', dä' Ko manghohto'noa yatoo pano di moi poro la mesamo tau.16Anna ponna ke manghohto'ä', ya' tahpa'ete'yato panghohto'ku, aka' dai kumesa, ampo'sibahaä' ang mansuoä' sule. 17 Yaling di AtohannaMusa aha uki' noa indee: Kasa'biang angnasa'bii derua tau dianto ang diangka' tahpa'.18Dahi ponna noa yatoo, ya' tahpa'ete' disangakasa'biang didiona Kalaeku, aka' deruang angmansa'bii, dianto Kodi' Kalaeku anna Ambekuang mansuoä' sule." 19 Sika mekutanang

8.20–25 445

naoatee, "Umbaraka Dio naonge ambemu?"Men mba'mi Puang Yesus naoatee, "Moi Kodi',londonang Ambeku daia' ungnginsang. Aka'ke la ungnginsangngä'a' nei', tantunte' annaungnginsang toukoa' nei' Ambeku." 20 Ingkännaindee natula' Puang Yesus naonge mengeimampakuhu sidungku' pah derema yalingdi Dasang Ada'na Puang Alataala. Ampo' daiaha moi poro la mesa tau ang mansahka aka'dake' lambi' tempona. 21Nalombungngike'tula'na Puang Yesus pano diii naoatee, "Lamaoä' lambi' la unsipeäng-peängngiä', annayato ongeang ang la kuongei daia' dio malaullumba. Ampo' lambi'koa' mate inang dai ahala diampungngi dosammu." 22 Sipa'kara-karangyato to pambahananna to Yahudi naoatee,"Umbai mopahtuyu la mentuyo lambi' naoateeyato ongeang ang la naongei mao daia' kita' malatalumba." 23Ma'tula' bung Puang Yesus panodiii naoatee, "Dioa' dio sule yalingkoa' dio mai dilino, ampo' Kodi' tadiaä' Kodi' to lino. 24Diantosuhunna anna kuoaingkoa'tee, 'Lambi'koa'mate inang dai aha la diampungngi dosammu,'aka' daia' ungngaku umpetahpa'ä' ungngoateeKodi'mito indee To Dilan ' la Mepasalama'."25 Sikamekutanang pano naoatee, "MennarakakoDio setonganna?" Men mba'mi Puang Yesusnaoatee, "Dang aha kunanna la kupa'tula'ikoa'!

8.26–33 446

26 Setonganna mai'di si'da-si'da kaha-kahadidiomua' ang pemala kutula' anna kuhohto'.Ampo' umpehingngiiä' supu kabohtuanna angmansuoä' sule, aka' Dianto ang tahpa' anna maladipetahpa', anna ingkänna ang kuhingngi yahomai dianto ang kupalambi' tama di lino." 27 Yatotau mai'di dai sika napähäng aka ang mengenatula' Puang Yesus, dianto didiona PuangAlataala Ambena. 28Dianto anna ma'tula'miPuang Yesus pano diii naoatee, "Ponnapuhamokoa' untoke' Änä' to Lino, dianto Kodi',dai' di kayu sitambeng, mane ungnginsangngia'pole' Kodi'mitoo indee Ang Tontong Aha. Annala ungnginsang toia' umba noa dä' membabesituhu' pangngelo'ku ampo' mampakuhuä'situhu' aka ang puha napakuhuingkä' Ambeku.29Dianto ang mansuoä' sule anna tontongngä'naposolai lolo. Dä' aha napamesa aka'membabe loloä' situhu' pangngelo'na."30 Puhanna natula' asang Puang Yesus ingkännayatoo, ya' mai'ding tau mampetahpa' pano.31Ma'tula'mi Puang Yesus pano di to Yahudiang mampetahpa'mi naoaintee, "Ponna keumpentokei si'da-si'damokoa' pepakuhungku,ya' la kuangka' to pen ndo'ku si'damokoa'too,32 anna la ungnginsangkoa' aka ang tahpa'didiona Puang Alataala lambi' la dipabeba'koa'."33 Sika men mba'mi naoatee, "Kami' indee

8.34–41 447

peänä'annaang Abraham anna dai aha dialla'ki' moi poro mesa tau ang mendahi sabua'.Dahi, aka ne nalahe' tula'mu ungngoate, 'Ladipabeba'koa''?" 34Naoa bunte Puang Yesuspano diii, "Kutula'ingkoa' setonganna tauang umbabe dosa tontong naposabua' dosa.35Mesa sabua' daete'ne' hekeng lolo yalingdi kasanghapuang, ampo' änä' nei' hekenglolone' yaling. 36Dahi noa tungnga' dio, ponnake mampetahpa' si'da-si'dakoa' pano di Kodi'dianto Änä', ya' la kupabeba'koa', lambi'beba' si'da-si'dakoa'. 37 Kuinsang kuoateepeänä'annakoa' Abraham, ampo' aka' daia'ungngaku umpehingngii pepakuhungku, lambi'pemalakoa' umpateiä'. 38 Samai ang kuitanababe Ambeku, dia tunto Kodi' ang kutula'.Noa tungnga' dio aka ang napakuhuingkoa'ambemu, dia tungnga' dio umbabe." 39 Sikamen mba'mi naoatee, "Ambeki' diantoAbraham." Naoa sala buminte Puang Yesus,"Ponna inang änä'na si'dakoa' Abraham, ya'tantunte' anna la umpembabeingkoa' aka angpuha nababe Abraham. 40Ampo' akaa' dioumbabe? Pemalakoa' umpateiä', moinnakatooanna kupalambi'ingkoa' aka ang tahpa' angkuhingngi yaho mai di Puang Alataala Ambeku.Anna nea' pembabemu daete'ne' aha nababeAbraham. 41Dahi umpembabe toboingkoa' dio

8.42–48 448

aka ang nababe ambemu toboua' dio." Sikamen mba'mi naoatee, "Tadiaang änä' bule.Supung mesa Ambeki' dianto Puang Alataala."42 Sika naoa bumintee Puang Yesus, "Ke la inangänä'na si'dakoa' Puang Alataala, ya' tantunte'anna umpakamayaä'. Aka' Kodi' sule yahoä' maidi Puang Alataala; dä' sule aka' pangngelo'kutobou Kodi', ampo' nasuhung suleä' aka' nasuoä'.43Akaboi anna daia' ungnginsang yato angkutula'? Aka' inang daia' mala ungnginsang!44Aka' änä'namokoa' ambemu Pongkahanasetang! Dianto to papateang mengkalao doluanna si ungkahiri' katahpa'ang. Yaling di kalaenadai aha katahpa'ang. Si ma'loseng-losengsituhu' kau'na, aka' inang to pa'loseng-losenganna ambena ingkänna to pa'loseng-loseng.Anna didionaa' dio, si ungkärä'i umbabesamai pembabe karakena. 45Dahi dinoa,aka' kutula'ingkoa' katahpa'ang, dianto annadaia' ungngaku mampetahpa' pano di Kodi'.46 Kusanga daia' aha di alla'mu ang la malamantanda'ä' umbabe dosa. Dahi akaboi annadaia' ungngaku umpetahpa'ä' ke kutula'ingkoyato aka ang tahpa'? 47 Tau ang mendahipetauanna Puang Alataala umpehingngiietee'ingkänna tula'na Puang Alataala, ampo' dioa'daia' ungngaku umpehingngii, aka' tadiakoa'petauanna." 48Mekutanang yato ingkänna to

8.49–55 449

Yahudi pano di Puang Yesus naoatee, "Salarakake kioaingkotee: Dionto ne mesa to Samaria angnapentamai setang?" 49Men mba'mi PuangYesus naoatee, "Dä' napentamai setang, supungumpa'käyyängngiä' Ambeku, ampo' daia' dioungngaku umpa'käyyängngiä'. 50Dä' umpeänglalang anna malaä' dipa'käyyängngi, ampo' ahaang mampeängngingkä' anna Dianto ang lamanghohto'. 51 Kutula'ingkoa' setonganna tauang untuhu'i pepakuhungku inang daine' ahala ungngolai kamateang." 52 Sika naoa buntee,"Dinoa kiinsang liung pole' kioatee napentamaiosetang! Aka' ungngoae Diotee, 'Tau ang untuhu'ipepakuhungku inang daine' aha la ungngolaikamateang.' Ampo' akana matee' Abraham annaingkänna senabiang dolu? 53Dahi unsangarakakoKalaemu mayahoang puha andana Abrahamanna senabiang ang puhang mate dolu? Bahtu'mennarakato la umpasinnoaing Kalaemu?"54Men mba' bung Puang Yesus naoatee, "Kela hapangannai umpa'käyyängngi tobouä' Kodi'Kalaeku, ya' setonganna dai aha kunanna.Ampo' ang mampa'käyyängngiä' dianto PuangAlataala Ambeku, ang unsanga Ambemu toua'dio, 55moinnakato anna daia' dio ungnginsang.Ampo' kuinsang Kodi'. Hapanganna ke kuoaitee,dai kuinsang menna Yatoo, ya' losendä'te'disanga, kupensinnoaikoa'. Dahi kuoate dinoa,

8.56–9.5 450

kuinsang si'da-si'da menna Yatoo anna kutuhu'iingkänna tula'na. 56 Kahsi liu ambemua' Abrahamtahpana la ungngita allo kasuleangku, annayatoo puhang naita lambi' kahsi liu nasa'ding."57 Sika mekutana bung yato to Yahudi naoatee,"Umbang Dio noa la hali sängkäo ungngitaAbraham anna moi takanna'i limampulopahiamammu?" 58Men mba'mi Puang Yesusnaoatee, "Kutula'ingkoa' setonganna dolunnadahi Abraham, inang ahamä' Kodi' Ang TontongAha." 59 Ya' sika pantammi ungngala batu lanasisaleba'-leba'i, ampo' tahpa membuni PuangYesus anna le'ba'i umpellei yato Dasang Ada'naPuang Alataala.

9 1Menge mellao Puang Yesus, ungngitangmesa tau ang buta suka' dahinna.

2Mekutanang pahsikolana pano di PuangYesus naoatee, "O Tuang, akana butae' indotau suka' dahinna? Ahanaraka aka' kasalaannatoboe', bahtu' kasalaannaraka to baha'na annanoai?" 3Na mba'mi Puang Yesus naoatee,"Tadia aka' kasalaanna, tadia toi kasalaannato baha'na; ampo' nasuhung butai anna malaitandaang kakuasaanna Puang Alataala yalingdi kalaena. 4 Ingkänna pengkähänganna Tomansuoä' pahallua' tapembabeing akinnamabayake'. Aka' mengeng la bengi anna daitau mala mengkähäng. 5Akinna dinnekä'

9.6–13 451

di lino Kodi'mito ang mendahi ballo ang laumballoi ingkänna to lino." 6 Puhai ma'tula'Puang Yesus, ya' men ngkurung naung ditampo, mane napasiuyä'i lambi' menghehsä'anna naalai napapano di matanna yato tobuta 7 anna naoaintee, "Laomo pendeä' panodi Limbeng Siloam." ('Siloam' bahtuanna: todisuo.) Ya' le'ba'mi inde to buta do mendeä'.Tahpana sumule, ya' paitang yato to buta,ampo' le'ba'mine' Puang Yesus. 8 Tahpananasiita-itai sola bohtona anna tau senga' ang simangngita dolu kapalau-lau, ya' situla'-tula'minaoatee, "Diarakate' inde tau ang si biasa taitaa'mohko' kapalau-lau?" 9Ahang piha tau angmangngoatee, "Tungka diantoo." Ampo' aha toe'piha ang mangngoatee, "Tadiaete'. Ahanaete'sinnoa hupanna." Ya' ma'tula' tubunne' kalaenayato tau naoatee, "Kodi' si'dantoo." 10 Sikanakutanaing naoaintee, "Umbae' noa annapake malao paita?" 11Na mba'mi naoatee,"Tau ang disanga Yesus ungngala sai'di' tampoanna napapenghehsä'i, mane napapanoingkä'di matangku. Mane nasuoä' mao mendeä'pano di Limbeng Siloam. Ya' do mendeä'si'damä'. Puhai yatoo, ya' malamä' paita."12 Sika nakutanai bumi naoatee, "Ya' umbangyato tau?" Na mba'mi naoatee, "Ya' dante'kuinsang." 13Donetoo sipatu allo katohhoang

9.14–19 452

naongei Puang Yesus umpapenghehsä' tampoang napake umpapennenne' yato to buta.Dianto anna dibahang yato to buta dolu angmennenne'mi pano di olona to Farisi aka' sikapemala napahehsa. 14 (9:13) 15Mekutanangyato to Farisi pano, didiona umba noa annamalai paita. Ya' men mba'mi naoatee, "Yatotau umpapenghehsä' tampo mane napadehke'ipano di matangku. Puhai yatoo, maomä' kudeä'i,ya' malamä' mennenne'." 16Ahang sangngaka-sangngaka di alla'na to Farisi ang mangngoatee,"Daete' sule yaho mai di Puang Alataala yatotau, aka' dai umpa'käyyängngi allo katohhoang."Ampo' aha toe' piha ang mangngoatee, "Ya'umbanne' noa mesa to madosa la mala umbabetanda ang mepusa'-pusa' sinnoa ang nababe?"Donetoo kende'mi kasibehtaang di alla'naii.17 Sika mekutana salang yato to Farisi panonaoaintee, "Dahi umba dio noa pihki'mu didionayato tau?" Men mba'mi naoatee, "Dianto mesanabi." 18Ampo' yato sangngaka-sangngaka topambahananna to Yahudi dai napetahpa' keinang buta si'dai yato tau mengkalao dolu,dinoarang mane mennenne'i. Dianto annasika napapetambaing to baha'na yato tau,19 anna mekutanai pano naoaintee, "Tahpa'si'daraka inde änä'mu inang buta mengkalaodahi? Dahi umba noa anna malai paita dinoa?"

9.20–27 453

20Men mba'mi yato to baha'na naoatee, "Ahanainang änä'ki' indee anna inang buta mengkalaodahi. 21Ampo' dai kiinsang umba noa annamalai paita dinoa anna datoi kiinsang mennaang mampapennenne'. Kutanai toboia' dio, aka'käyyämmi nei' anna nainsang tubunne' aka angla natula'." 22Nasuhung ma'tula' noa yato tobaha'na, aka' mahea' pano di to pambahanannato Yahudi, ang puhang sipahtuyu-tuyu laullahang tau mentama di pa'sambayangangang ungngakui Puang Yesus naoatee, "DiantoTo Dilan ' la Mepasalama'." 23Dianto annama'tula'mi supu yato to baha'na naoatee,"Kutanai toboia' dio pano, aka' käyyämmi nei'anna nainsang tubunne' aka ang la natula'."24 Ya' sika untambai salang yato tau ang butadolu anna naoaintee, "Pa'tula'o dinoa di olonaPuang Alataala didiona aka ang setonganna.Kiinsang kioatee yato tau ang mampabono'omesa to madosa." 25Men mba'mi naoatee,"Ponna ungngoaa'tee 'Madosa yato tau,' ya'danto ko kuinsang. Supung kuinsang kuoateebutaä' dolu ampo' paitamä' dinoa." 26 Sikamekutana bung naoatee, "Aka nababe panodi dio lambi' malao paita?" 27Men mba'minaoatee, "Puhamokoa' kutula'ing ampo' daia'ungngaku umpehingngii. Akana la pemalaburakoa' ditula' salaing? Pemala turakakoa'

9.28–37 454

dio mendahi to pen ndo'na?" 28 Ya' sikanasitungo-tungoing anna naoaintee, "Dio toboudio to pen ndo'na. Kami' to pen ndo'naangkami' Musa! 29 Kiinsang umba noa Puang Alataalapuha umpa'karai Musa, ampo' didiona yato tau,daine' kiinsang hambu apinna." 30Men mba'minaoatee, "Kukapusa'ikoa' la dai ungnginsanghambu apinna anna ungngitangnga' aka angnababe pano di kalaeku. 31 Tainsangnga' umbanoa Puang Alataala dai umpehingngii to madosa,ampo' pano di tau ang mampa'käyyängngi annaang mampembabeing ingkänna pangngelo'nanapehingngii nei'. 32Mengkalao dolu dake' ahatahingngia' mesa tau la mala umpabono' to butaang buta mengkalao dahi. 33 Ponna dai sule yahomai di Puang Alataala yato tau, ya' daete' malala umbabe aka-aka siamo." 34 Sika naoamintee,"Aka? Dio inde mesao to madosa si'da-si'damengkalao dahi. Lungkang la umpaturuang?"Donetoo sika nahambai siang yaling mai dipa'sambayangang. 35Napekahebang Puang Yesusyatoo. Pihsananna maong do napeäng annanakutanaii naoaintee, "Umpetahpa'rakako Änä'to Lino?" 36Men mba'mi naoatee, "Mennakae'ne ang dioaing, Tuang? Painsangngiä' annamalai kupetahpa'." 37Ma'tula'mi Puang Yesuspano naoatee, "Dai ungngita kale yato angungngoaing, ampo' mengemo sipa'kara dinoa,

9.38–10.3 455

aka' Kodi'mite' indee." 38Men mba'mi yato taunaoatee, "Kupetahpa', Puang." Puhai naoa, ya'malimuntu'mi di ngngayona menomba. 39Naoabuminte Puang Yesus, "Inde kasuleangku tamadi lino dianto anna malaä' manghohto'. Suleä'umpapennenne' tau ang ungnginsang kalaenabuta, sibaha umpakalesoing tau ang unsangakalaena paita anna malai nainsang naoate butadi mendehatanna." 40 Yato tula'na Puang Yesusnahingngi sangngaka-sangngaka to Farisi ang dihao donetoo, lambi' sikamekutana pano di PuangYesus naoatee, "Ponna noa nee, ya' unsangatouang kami' to buta?" 41 Sika na mba'miPuang Yesus naoaintee, "Ke la dakoa'ne' inangunsanga kalaemu paita di mendehatanna, ya'mala dioatee dakoa' kekasalaang. Ampo' aka'unsangakoa' kalaemu paita, lambi' tontongkoa'kekasalaang."

10 1Nalombungngike' tula'na Puang Yesusnaoatee, "Kutula'ingkoa' setonganna

ponna ke ahai tau ang mentama di hala domba,anna dai mangngola baba ang si biasa diolatama, ampo' lumelene' dai' di hala, ya' tauyatoo setonganna to pabokoetee' bahtu' taukarake. 2Ampo' panone' di tau ang mentamamangngola baba, dianto yatoo to pangkambi'.3 Pano di tau ang noa indee, la nabuhkeiinne'baba yato to pandaka anna malai naola tama.

10.4–10 456

Inde tau la untambai simesa-mesa ingkännadombana situhu' sanganna anna napasohongngi.Noa tunne' yato dombana la umpehingngiikamahanna yato to pangkambi'. 4 Ponna kenapasohong asammi yato ingkänna dombana, ya'mellaong yato to pangkambi' nakadoluangngi,anna yato dombana la men ndo' aka' nainsangnapekamaha. 5Ampo' pano di tau senga',daine' la napen ndo'i yato domba, supung lasisähä'-sähä' napellei, aka' dai biasa nahingngikamahanna." 6 Ingkänna indee natula' PuangYesus pano diii yaling di pohapangang, ampo'dasiang sika napebahtuang aka yato angnatula'. 7Nalombungngike' tula'na Puang Yesusumpakaleso yato pohapanganna naoatee,"Kutula'ingkoa' setonganna Kodi'mito indeesihapang babana yato hala domba. 8 Ingkännato pampakuhu senga' ang mampendoluiä' sulediangka'ne' to paboko anna tau karake. Annayato ingkänna domba dai napehingngii. 9 Kusuleisalake' kuoatee: Kodi'mito indee baba. Mennaang mentama naolaä' dianto ang la salama'sihapang domba ang beba' lutama luyaling maianna la ullambi' andeang. 10 Kasuleanna topaboko dianto anna malai maboko, papateanganna pakarakeang. Ampo' kasuleangku Kodi',dianto anna malai ingkänna tau ullambi'katuhoang anna yato katuhoang dai aha

10.11–18 457

nakalala'i. 11 Kodi'mito indee to pangkambi' anghandang mapia. Ang dioainte to pangkambi' anghandang mapia dianto ang umbeho sungnga'naanna malai salama' yato ingkänna dombana.12 Tau ang disahoi mangkambi', ang tadia puännayato domba, la le'ba'ete'ne' lumumpa' umpelleiyato domba ke ahai sule olo'-olo' peande. Lambi'yato domba la naande anna napasisähä'-sähä'yato olo'-olo' peande. 13Nasuhung napanoayatoo aka' supung nainsang untahimbo sahona.Dianto anna dang undakai manahpa yatopangkambi'na. 14 Kusulei salake' kuoatee:Kodi'mito indee to pangkambi' ang handangmapia. Umbehoä' sungnga'ku anna malai salama'yato pangkambi'ku. Aka' sika kuinsang yatoingkänna dombaku anna nainsang touä' nei',sinnoa nainsangngä' Ambeku anna kuinsang tounei'. 15 (10:14) 16Ahake' dombaku ang senga' angdake' mentama di pa'mesaanna inde dombakuang aha dinoa. Dia tuntone' yatoo pahallukutehte anna sika la umpehingngii kamahangku,lambi' la sika ma'mesa toe' anna mempakoitama inde di dombaku ang ahang dinoa untuhu'imesa to pangkambi'. 17Nakalemuiä' Ambekuaka' sadiaä' la umbeho sungnga'ku, mane kualaisumule. 18Dai aha mesa tau la manghampa'iä'.Yato kubeho aka' pampemalangku tobou Kodi'.Ma'kuasaä' kubeho anna ma'kuasa touä' kuala

10.19–27 458

sumule. Dianto indee durungang ang kutahimboyaho mai di Ambeku." 19Donetoo kende'mikasibehtaang di alla'na to Yahudi aka' unghingngitula'na Puang Yesus. 20 Lambi' ahang piha angmangngoatee, "Daumpehingngiia' indo tau, aka'umbai napentamaiete' setang, ke dai tahta'!"21Ampo' aha toe' ang mangngoatee, "Daete'mala ma'kara noa indo tau ke napentamaiisetang! La miorakae' setang umpapennenne' tobuta?" 22 Yaho di Yerusalem ingkänna tau lella'umpakahoa' pa'rame-rameang PengkakalehaangPantabisang Dasang Ada'. Donetoo sipatutempo kamadingingang. 23 Lella'ne' Puang Yesusma'saleo-leo di hao di Serambi Salomo yalingdi Dasang Ada'na Puang Alataala, 24 ya' sulengsangngaka-sangngaka to Yahudi ungkulimboiPuang Yesus anna sika mekutanai naoatee, "OTuang, sangngakake' masaena la umpabata-bataloloang? Dinoa tula'ingkang setonganna ke inangDio si'dang inde To Dilan ' la Mepasalama'."25 Sika na mba'mi Puang Yesus naoantee, "Puhasiamokoa' kutula'ing, ampo' daia' ungngakuumpetahpa'. Ingkänna pengkähängang angyaling di sanganna Ambeku, dianto ang mendahibuh pano di Kalaeku. 26Ampo' daia' ungngakuumpetahpa' aka' dakoa' mentama di kamesaannaingkänna ang kupasihapang dombaku. 27 Yatodombaku umpehingngii kamahangku anna sika

10.28–35 459

napen ndo'iä'. Anna sika kuinsang si'da-si'da.28 La sika kubea katuhoang lambi' sapano-panonaanna dai la sika tallang. Dai aha moi poro lamesa tau ang la manghampa'iä'. 29 Yato ingkännadombaku dianto Kalaena Ambeku mambeaä'ang dai aha mantondong kakuasaanna.Dahi inang daete' aha ang la mangngala dihao mai di teyyena Ambeku. 30 Kodi' annaAmbeku mesaang." 31 Ya' pantang bung yatoto Yahudi undohe' batu la unsaleba'i PuangYesus. 32Ampo' tahpa sika naoaintee PuangYesus, "Ungngitangnga' mai'di liu kahängängmapia ang kubabe ang napadurungngiingkä'Ambeku. Dahi, kähängang aka ang kubabe angumpesalaingnga' lambi' la unsaleba'iä'?" 33 Sikamen mba'mi yato to Yahudi naoatee, "Tadiaaka' ne pengkähängang mapia ang umbabelambi' la kisaleba'io, ampo' aka' untula' tahuhuosanganna Puang Alataala. Londonang aka'kiinsang mesa touo Dio tau biasa, ampo' akanala umpasinnoao Kalaemu Puang Alataala?"34 Sika na mba' bung Puang Yesus naoaintee,"Darakate' aha uki' tula'na Puang Alataala yalingdi Suha' Maseromua' naoatee, 'Diongnga'toindee dehata'? 35 Tainsangnga' para-parataoatee, aka ang uki' yaling di Suha' Maserola tontong lolo tahpa' lambi' sapano-panona.Dahi ponna Kalaena Puang Alataala unsangai

10.36–11.2 460

'dehata' pano di tau ang mampehingngii tula'na,36 ya' akana untanda'ä'a' untula' tahuhu PuangAlataala aka' kuoatee, 'Änä'naä''? Anna inangnapataniä' Ambeku anna nasuoä' tama inde dilino. 37 Ponna ke dä' umpembabeing kähängangang napadurungngiingkä' Ambeku, ya' malatodä'a' umpetahpa'. 38Ampo' aka' kupembabeingingkänna yatoo, dahi petahpa'ia' yato aka angkubabe, moinnakatoo anna daia' ungngakumampetahpa' pano di Kodi'. Aka' yalinna yatoola malaa' umpähäng umba noa naposolai loloä'Ambeku anna tohho yaling di Kalaeku; noa tumä'Kodi' tohhoä' yaling di Ambeku." 39Donetooyato to Yahudi pemalang sika unsahka PuangYesus, ampo' le'ba' ungngalai Kalaena. 40Manele'ba'i lubete' di tando bete'na Salu Uhai Yordan,yato ang naongei dolu mantero' Yohanes toPantero', anna tohhoi di hipe. 41 Suleing mai'ditau mallumba anna situla'-tula'i naoatee, "Daine'aha umbabe tanda ang mepusa'-pusa' Yohanes,ampo' ingkänna ang natula' didiona inde tautahpa' asang." 42Donetoo mai'di liu tau di hipeang mampetahpa' pano.

11 1Aha mesa tau ang disanga Lazarus,tohho yaho di Bohto Betania sibaha derua

ullu'na, dianto ta Maria anna ta Marta. 2 (IndeMaria dianto mesa bahine ang hali umminnä'ibih 'na Puang Yesus umpake minnä'-minnä'

11.3–11 461

bomammi' anna napahsii beluhä'na.) Pihsangtempo yato ta Lazarus, makorong maho. 3 Indederua ullu'na umpasang Puang Yesus naoatee, "OPuang, inde ullu'ki' ang umpakamaya, makorongmaho dinne." 4 Tahpana nahingngi Puang Yesusyato kaheba, ma'tula'mi naoatee, "Inde korong,katämpä'anna daete' la umbaha kamateangpano di Lazarus, ampo' la umpatandaangkamatandeanna Puang Alataala. Noa tunne'anna malai dipamatande Änä'na." 5 Puang Yesusinang umpakamaya inde tallu to siullu'. 6Ampo'naonge napekahebai didiona kamakorongannaLazarus, naangka'ike' Puang Yesus tohho di hoi'di ongeang ang naongei dongngallo masaena.7 Puhai yatoo ma'tula'mi Puang Yesus pano dipahsikolana naoatee, "Maikoa' talao bou sumuledai' di Yudea." 8 Sika naoante yato pahsikolana,"O Tuang, mane di pihhang ing anna sikapemalai tau yaho la nasaleba'io batu. Akanala mao burako dai' dinoa?" 9Naoatee PuangYesus, "Yaling di sangngallo aha sampulo deruatehte', dahi tau ang mellao di allo, daete'ne'la tero aka' naballoi nei' pesilona mata allo.10Ampo' tau ang mellao di bengi di tempokamalillingang la teroete'ne' pano di batuaka' dai aha mamballoi. Dahi daummahea'a',aka' sibahakingkea'." 11Noanto inde tula'naPuang Yesus. Mane nalombungngi salake'

11.12–22 462

tula'na naoatee, "Solasohonta Lazarus haheng.Ampo' la maoä' do kuheke." 12 Sika naoantepahsikolana, "O Puang, ponna ke malae' hahe,ya' bahtuanna la bono'etee'." 13Ang napihki'Puang Yesus nasuhung naoate 'hahe,' diantobahtuanna: mateetee', ampo' nasangane'pahsikolana hahe sinnoa biasa. 14Dianto annanasindohoing Puang Yesus naoatee, "Lazarusmateng. 15Ampo' malanto dä' yaho annamalai ungngolai kaha-kaha indee la tuhtuangmatamaa' kapampetahpa'ammu. Dahi dinoatalaomokoa' dai'." 16Ma'tula'mi ta Tomas, angsi disangai toe' 'To Hambung,' pano di solapahsikolana naoatee, "Maikoa' talao mempoladi tuangkuhunta anna mateingkea' sibaha."17 Lambi'na Puang Yesus dai' di Betania, ya' inanguhpa'mi benginna Lazarus puhanna diku'bu'.18 Inde Bohto Betania sidungku' Yerusalem,umbai tallu supu kilo makahaona. 19Mai'dito Yahudi ang sule yaho ullumba Marta annaMaria anna malai napakahanga ungngoloikamateanna ullu'na. 20 Tahpana nahingngi taMarta didiona kasuleanna Puang Yesus, ya'tahpa le'ba'mi do natammui, ampo' tohhone'ta Maria di hao di dasanna. 21Ma'karang Martapano di Puang Yesus naoatee, "O Puang, ke ladinneone' donetoo, ya' tantu anna daete' lamate inde ullu'ku. 22Ampo' moinnakato noa,

11.23–31 463

kuinsang si'da-si'da dinoa kuoatee aka ang laumpalau dai' di Puang Alataala tantu annanabeao." 23Ma'tula'mi Puang Yesus pano di taMarta naoatee, "La tuhoete' sumule ullu'mu."24Men mba'mi naoatee, "Kuinsang kuoateeinang la tuho sumule Lazarus ke dipatuhoasammi to mate di allo katämpä'anna lino."25Ma'tula' sala bung Puang Yesus naoatee,"Kodi'mito indee ang mala umbea katuhoangpano di tau anna mala umpatuho sumule tomate. Tau ang mampetahpa' pano di Kodi'la tuho moinnakato mateng. 26Anna tau angtuhoke' ke mampetahpa'i pano di Kodi', inang daiaha la ungngolai kamateang di mendehatannalambi' sapano-panona. Umpetahpa'raka indee?"27Men mba'mi naoatee, "Io, Puang, kupetahpa'Dionto Änä'na Puang Alataala, To Dilan 'la Mepasalama' ang la tama inde di lino."28 Puhanna ma'kara ta Marta, ya' le'ba' siangdo untambai ta Maria naku ' naoaintee, "Dihao dono indoo Tuangkuhunta, natambaio."29Nahingnginna yato Maria, napenandai siangke'de' anna le'ba'i do untammui Puang Yesus.30Donetoo dake' lambi' tama di alla' bohto PuangYesus. Di haoke' yato di aneanna bohto angnaongei sitammu ta Maria. 31 Yato tau mai'di angsulei di hao di dasanna mampakahanga ungngitaMaria tahpa napenanda-nandai le'ba'. Ya' sika

11.32–40 464

melola tung nei' aka' nasanga la mao pano diku'bu' do undusengngi ullu'na. 32Ullambi'naPuang Yesus, ya' tahpa malimuntu'mi di olonamenomba anna ma'karai naoatee, "O Puang,ke la dinneone' donetoo, ya' tantu anna daete'la mate inde ullu'ku." 33 Tahpana Puang Yesusungngita Maria museng, sibaha yato taumai'di ang nasibahaing dumuseng toe', ya'manahong inahanna naita anna masuhsa liunasa'ding. 34Mekutanang pano diii naoatee,"Umba umpangku'bu'ia'?" Sika men mba'minaoatee, "Maio, Puang, anna la ungngitai." 35 Ya'musemmi Puang Yesus. 36Ma'tula'mi yato taumai'di naoatee, "Itarea' tandana umpakamayaliu Lazarus!" 37Ampo' aha sangngaka-sangngakadi alla'na yato tau mai'di mangngoatee, "Akae'anna mioe'ne' umpapennenne' to buta annala dae' mala umpabono' Lazarus anna daimate?" 38Donetoo manaho bung inahannaPuang Yesus, mane maoi pano di ku'bu'naLazarus. Yato ku'bu' dianto mesa leäng angdilapa' batu käyyäng. 39Ma'tula'mi PuangYesus naoatee, "Kisu'ia' ne batu pelapa'na."Ampo' men mba' ta Marta naoatee, "O Puang,bouri'mi aka' uhpa'mi allona puhanna diku'bu'!"40Naoante Puang Yesus pano di Marta, "Darakae'halimo kuoaintee: Ponna mampetahpa'o maidi Kodi', ya' la ungngitarakotee' kakuasaanna

11.41–48 465

Puang Alataala." 41 Ya' sika nakisu'mi yato batupelapa'na ku'bu'. Puhai yatoo mentongangPuang Yesus dai' di langi' anna ma'sambayangnginaoatee, "Kuhhu'sumanga' kuängkä' ma ng diDio, Ambe', aka' umpehingngiimo palaungku.42 Kuinsang kuoatee si umpehingngii loloingkänna palaungku, ampo' nasuhung kutula'noa indee anna malai inde mai tau ang ahadinne dinoa napetahpa' naoatee Dionto angmansuoä' sule." 43 Puhanna ma'sambayangdai' di Ambena, ya' mekohang napekäyyängnginaoatee, "O Lazarus, sohongngo!" 44 Yato tomate sohong si'da yaling mai, tontongke' balungteyyena anna bih 'na anna noa toi lindonanapoto' tuke'ne' pebalung. Ma'tula'mi PuangYesus naoatee, "Alaiia' indo pebalunna annamalai beba' mellao." 45Donetoo mai'di to Yahudiang sule ma'tomate di hao di dasanna ta Mariaungngita yato kadahiang ang nababe PuangYesus lambi' sika mampetahpa' pano. 46Ampo'aha sangngaka-sangngaka tau di alla'na angle'ba' pano di to Farisi unghahpo' yato aka angmane puha nababe Puang Yesus. 47Dianto toFarisi anna kapala-kapala imang anna umpaahaipa'limboang sibaha To Mahkeada' untula'didiona Puang Yesus. Sika naoatee, "Akangnga'inde la tababe? Aka' yato tau umbabee' mai'dikaha-kaha ang mepusa'-pusa'. 48 Ponna la

11.49–54 466

tapabei loloa' napanoa, ya' la mampetahpa'asang ingkänna tau anna tuhtuang mai'dii topen ndo'na. Ponna noa yatoo, ya' la mahea'to pa'pahentana to Roma lambi' la umpahentatantarana ungkarakei inde Dasang Ada'na PuangAlataala anna kita' toua' to Yahudi la nakarakei."49Ampo' aha mesa tau di alla'naii ang disangaKayafas, ang setonganna handang pongkahanaimang donetoo, ma'kara naoatee, "Dioa' dai ahaaka-aka ungnginsang. 50Darakaa' dio umpihki'tama di inahammu ungngoatee ahante' mesatau dipatei andana la mate asangngingkea'ingkänna to Yahudi?" 51 (Inde ang natula' Kayafassetonganna dai sohong yaling mai di pihki'kalaena, ampo' donetoo mendahi handangpongkahana imang ang untula' lohpo' didionakamateanna Puang Yesus ang la umpasalama'to Yahudi. 52Anna tadia to Yahudi supu, ampo'yaling inde di kamateanna Puang Yesus lambi'dipopa'mesa ingkänna tau ang sembu' yaling dilino ang la mendahi petauanna Puang Alataala.)53Mengkalao donetoo, mopahtuyung ingkännato pambahananna to Yahudi la umpatei PuangYesus. 54Dianto inde Puang Yesus anna dangumpalanda' Kalaena di olona to pambahanannato Yahudi, lambi' le'ba' umpellei Yerusalemlunaung di Bohto Efraim ang sidungku' ongeangmakä'däng anna tohhoi di hoi' sibaha ingkänna

11.55–12.3 467

pahsikolana. 55Donetoo marungku'mi allopa'rame-rameang Paskana to Yahudi. Mai'ditau sulei di hoi' mai di bohto senga' ludai'di Yerusalem aka' pahallu umpamasero dolukalaena mane malai umpakahoa' yato pa'rame-rameang. 56 Lella'mi sika umpeäng Puang Yesus.Tahpana sika ma'mesa-mesang yaling di DasangAda'na Puang Alataala, ya' sikutana-tanaingnaoatee, "Umba dio noa pihki'mu, la sulerakae'inde Puang Yesus di pa'rame-rameang, daraka?"57Donetoo kapala-kapala imang sibaha to Farisiinang puhang umpasohong pahenta pano dihupatau naoatee, "Menna ang ungngita indeYesus pahallu napenandai nahahpo' umbanaongei anna malai disahka."

12 1 Tahpana la unnundang allona annala dipahandu'mi pa'rame-rameang

Paskana to Yahudi, le'ba'mi Puang Yesus dai' diBetania, bohtona ta Lazarus ang puha napatuhodi hoi' mai di kamateang. 2 Lambi'i dai', sikanatammuing anna natosule käyyängngi, natahiaita Marta. Di alla'na ang mohko' mande donetoodianto ta Lazarus sibaha-baha Puang Yesus annato sule senga'. 3 Pihsananna suleng ta Mariaullumba Puang Yesus umbaha umbai setangngalite' minnä-minnä' ang bomammi' si'da-si'da,disanga 'narwastu.' Inde minnä-minnä' dai ahabängki'na anna masu'li' allinna. Natolloiming

12.4–11 468

bih 'na Puang Yesus, mane napahsii beluhä'na.Lambi' inde huäng dasang bomammi' si'da-si'danapobua' yato minnä'-minnä'. 4Ampo' mesadi alla'na pahsikolana Puang Yesus ang disangaYudas Iskariot, dianto ang la umbalu' PuangYesus ke dako'mi, ma'kara naoatee, 5 "Akanadae' ne dibalu' minnä'-minnä' anna malaiallinna disusa pano di to pemase-mase, aka' kedibalu'i umbai pa'sahtaungang nasaho mesatau allinna." 6 (Ma'tula' noa inde ta Yudas daiaka' ungkalemui si'da to pemase-mase, ampo'aka' si umbokoi doi' ang nabe'bei, aka' indeYudas dianto to pambe'bei doi'na ingkännasola pahsikolana.) 7Naoaminte Puang Yesus,"Akana la unsängkäirako dio inde bahine kenapanoai? Aka' inde ang nababe sihapangngete'umminnä'i lohpo' bahkeku dolungku la mate. 8 Topemase-mase nei' dakoa' lengka' la sibaha lolo,ampo' Kodi' daingkea' la sibaha lolo." 9Donetoomai'di to Yahudi mangnginsang naoatee di haodi Betania Puang Yesus. Dahi sika le'ba'ing pano,ampo' tadia Puang Yesus supu la sika nalumba,ampo' pemala toe' sika ungngita Lazarus angpuha napatuho sumule Puang Yesus di hoi' maidi kamateang. 10Dianto anna mopahtuyungkapala-kapala imang la umpatei toe' Lazarus,11 aka' diaete' lambi' mai'ding to Yahudi umpelleipepakuhunnaii anna umpetahpa'i Puang Yesus.

12.12–18 469

12Marondonnai yato tau mai'di ang suleiumpakahoa' pa'rame-rameang Paskana toYahudi yaho di Yerusalem sika napekahebanaoatee yalimmi di pellaoang Puang Yesus ludai'di Yerusalem. 13 Ya' para-parang sika ungngalapalapa mahä ', ang la naampa' naung di lalangtandana napakeangka', anna do natammuiisibaha kakahsiang, lella' siang sika koha naoatee,"Pudii sanganna Puang Alataala! La dibeheInde ang nasuo sule, dianto Tomarayanna toIsrael!" 14Ullambi'mi mesa änä' keledai PuangYesus, ya' napensakeing lambi' sundung pole'ang aha uki' yaling di Suha' Masero naoatee,15 "Daummahea' ingkämmua' to Yerusalem.Itaia' suleng Tomarayammu umpensakei mesakeledai ang mahä 'ke'." 16Donetoo dake'nainsang napebahtuang ingkänna pahsikolanayato aka ang dahi. Ampo' tahpana tuho sumulePuang Yesus di hoi' mai di kamateanna annadai'i di suruka, mane sika napebahtuangngipole' aka kalemba'anna yato ang uki' yalingdi Suha' Masero didiona Puang Yesus. 17Dialla'-alla'na yato tau mai'di aha piha ang puhaungngita Puang Yesus naonge umpatuhoisumule ta Lazarus di hoi' mai di kamateang.Ya' sika untula'mi kasa'bianna didiona yatoo.18Dianto anna saundu' mai'ding tau pemalado unnenne'i Puang Yesus aka' unghingngi

12.19–26 470

kaheba ang mepusa'-pusa' didiona yato ang puhanababe. 19 Ya' sioa-oaminte yato to Farisi, "Dangaha malaa' tababe. Ita siarea' dio, napen ndo'iasammine' ingkänna to lino." 20 Yato ingkänna tauang mao dai' di Yerusalem la menomba di tempopa'rame-rameang, aha sangngaka-sangngaka dialla'na to Yunani. 21 Inde mai to Yunani le'ba'do umpellambi'i ta Filipus, to sule di hao maidi Betsaida di Galilea, anna sika naoaintee,"O Tuang, pemalaang sitammu Puang Yesus."22 Inde ta Filipus le'ba' sala do umpainsangngita Andreas, mane sibahai mao do umpellambi'iPuang Yesus anna napainsangngi toi nei'.23Men mba'mi Puang Yesus pano diii naoaintee,"Lambi'mi tempona dipalanda' kamatandeannaÄnä' to Lino. 24 Kutula'ingkoa' setonganna ponnake dai dilämmä' naung di tampo sallisa' batupinamula sihapang ungngolai kamateang, ya'la tontong loloetee' sallisa'. Ampo' ponna kepuhang ungngolai kamateang, ya' la tuhtuangmembea'etee'. 25Menna ang ungkahimanangngikatuhoanna lambi' ungkahaoi kamadahhaangla bilang nakapa'daiete' yato katuhoanna;ampo' menna ang dai ungkahimanangngikatuhoanna yaling inde di lino, ya' la ullambi'ete'nei' katuhoang ang lambi' sapano-panona.26 Tau ang pemala mendahi suoangku pahalluna ndo' si'da-si'daä' anna malai sibaha loloang

12.27–34 471

di umba-umba kuonge. Tau ang noa yatoo lanapa'käyyängngi Ambeku. 27Dinoa manahosi'da-si'da inahangku, dahi dai kuinsang akaang la kutula'. Ampo' dä' mala malau dai' diAmbeku kuoate, 'Pakahaoingkä' inde kaha-kahakamadahhaang ang la kuolai,' aka' nasuhungmentamaä' inde di lino anna malai kuolai indekaha-kaha." 28Nalombungngike' tula'na ma'tula'dai' di Puang Alataala naoatee, "O Ambe',pamatandei sangammu!" Puhanna yatoo, tahpakahingngiammi kamaha yaho mai di langi'naoatee, "Puhang kupamatande sangangkuanna inang la kupamatande lolo." 29 Yato taumai'di ang aha di hao donetoo unghingngiyato kamaha anna sika ma'karai naoatee, "Uikundängnga'!" Ampo' aha sia tunne' piha angmangngoatee, "Tadia, umbai malaeka'naete'Puang Alataala mampa'karai!" 30Ma'tula'miPuang Yesus pano diii naoatee, "Indo kamahakahingngiang tadia aka' kapahalluang Kalaeku,ampo' kapahalluammua'. 31Dinoa lambi'mitempona lino la dihohto', anna yato to pa'kuasayaling di lino, bahtu' Pongkahana setang, latalong. 32Anna Kodi', ponna ke dipadai'mä' diongeang ang malängkä', ya' la kutambai asammiingkänna tau nalumbaä'. 33 (Natula' noa indeenaola umpakaleso umba la noa kamateanna.)34 Sika ma'tula'mi yato tau mai'di pano di

12.35–40 472

Puang Yesus naoatee, "Situhu' ang kiinsangyaling mai di Suha' Masero, ang dioainte ToDilan ' la Mepasalama' daete' aha la ungngolaikamateang lambi' sapano-panona. Dahi akanaungngoaitee pahallu dipadai' Änä to Linodi ongeang ang malängkä'? Menna ne angungngoainte Änä' to Lino?" 35 Sika na mba'miPuang Yesus naoatee, "Sämpäi'dang supu latohho kamabayaang yaling di alla'-alla'mua'.Dahi pellaokoa' akinna mabayake' anna dakoa'nakuasai kamalillingang, aka' menna angmellao yaling di kamalillingang dai la nainsangumba la naola. 36 Pampetahpa'koa' panoyato di kamabayaang akinna ahake' yaling dialla'-alla'mua' anna malakoa' mendahi tau angtuho yaling di kamabayaang." Puhanna ma'tula'noa yatoo Puang Yesus, ya' le'ba'mi membuniumpellei yato tau mai'di. 37Moinnakatoma'kahupa-hupang tanda ang mepusa'-pusa'nababe Puang Yesus di olonaii, ampo' tontongke'dai sika naaku mampetahpa' pano. 38 Lambi'sundung pole' tula'na Nabi Yesaya ang naoatee,"O Puang, dai kanna' tau ang umpetahpa'kaheba ang kipepainsangnging. Anna pano dimenna la umpatandaang inde kakuasaammu?"39Nasuhung tuhtuang dai sika mampetahpa'aka' inang hali toe' ma'tula' Puang Alataalaungngolai Nabi Yesaya naoatee, 40 "Puhang

12.41–48 473

kupabuta matannaii, anna kupakala'banginahannaii. Kupanoa indee andana paitai sibahamatanna, anna andana napähäng pihki'na. Aka'andana sumulei pano di Kodi' lambi' kupabono'."41Ma'tula' noa indee Nabi Yesaya aka' puhangungngita kakuasaanna Puang Yesus anna inangsi natula' lolo. 42Moinnakato noa yatoo, mai'dito Yahudi ang mampetahpa' pano, moi di alla'nato pambahanannaii. Ampo' dai sika bahaninaakui di olona tau mai'di, aka' mahea' panodi to Farisi la daine' sika napabei mentamadi pa'sambayanganna. 43Aka' sika nakärä'ipuha nei' napa'käyyängngi hupatau andana lanapa'käyyängngi Puang Alataala. 44Ma'karangPuang Yesus napekäyyängngi naoatee, "Tauang mampetahpa'ä' setonganna tadiaete' Kodi'supu ang napetahpa', ampo' Yato toete' angmansuoä' sule. 45Anna menna ang mangngitaä'ungngita toe' ang mansuoä' sule. 46 Tamamä'inde di lino sihapang kamabayaang anna malaitau ang mampetahpa'ä' dai la tuho yaling dikamalillingang. 47 Pano di tau ang ungnghingngipepaturungku ampo' dai naaku napembabeing,tau yatoo la ditahungkung, ampo' tadia Kodi' angla mantahungkung. Aka' kasuleangku tama dilino, dä' la untahungkung to lino, ampo' sika lakupasalama'. 48 Pano di tau ang dä' mampetahpa'anna dai naaku untahimbo tula'ku, tau yatoo la

12.49–13.4 474

ditahungkung ke lambi'mi allo katämpä'annalino, situhu' tula' ang haling kupepainsangnging.49Aka' inde ang kutula', tadiaeto Ko tula' Kalaeku,ampo' tula'naete' Ambeku ang mansuoä' sule.Anna Dianto ang mampahe'ä' umpalambi' tula'ang pahallu tama inde di lino. 50Anna kuinsangkuoatee yato pepahe'na la mebea katuhoangsapano-panona. Dianto anna kupalambi'misituhu' aka ang puha napaturuingkä' Ambeku."

13 1Donetoo di tempona la sangngalloke'anna lambi'mi allo pa'rame-rameang

Paskana to Yahudi, inang nainsammi Puang Yesusnaoatee dang masae anna lambi'mi temponaumpellei inde lino anna sumulei dai' di Ambena.Umpakamaya liu ingkänna tau ang mendahingpetauanna anna inang la napakamaya lolo lambi'kapuhaanna lino. 2 Lella' Puang Yesus annapahsikolana sika mande sibaha-baha, ya' inangnapatamaminne' pihki' tahuhu Pongkahanasetang di inahanna ta Yudas, änä'na SimonIskariot, la umbeho Puang Yesus pano di tau angla mampatei. 3Nainsang Puang Yesus naoateepano di Kalaena puhang nabeho asangngingingkänna kakuasaang Ambena. Nainsang toinaoatee sule yaho mai di Puang Alataala annainang la sumule bou dai'. 4Dianto anna ke'de'mimane ungngalaii kaya' kalambe'na. Puhai yatoo,ungngalang handu' anna napensangke'ing di

13.5–11 475

ähä'na. 5Mane umpangngihsii mesa loyanguhai anna mengkuntu'i umbasei simesa bih 'napahsikolana. Puhai nabasei, ya' napahsiingumpake yato handu' ang napensangke'ing diähä'na. 6 Tahpana la umbasei tuminne' bih 'naSimon Petrus, ya' ma'karang Simon Petrusnaoatee, "O Puang, daine' pole' aha lalang laumbaseiingkä' bih 'ku!" 7Na mba'mi PuangYesus naoaintee, "Inde ang kubabe dinoa,dake'te' ungnginsang umpebahtuang, ampo'mane la ungnginsang ke dako'mi." 8Ma'tula'bung Petrus naoatee, "Ahana inang dai mala laumbaseiingkä' bih 'ku lambi' sapano-panona,Puang!" Na mba'mi Puang Yesus naoaintee,"Ponna ke dai kubaseiingko bih 'mu, ya' daetodio aha bahemu yaling di pengkähängangku."9Ma'tula' bung Simon Petrus naoatee, "Ponnanoa yatoo, Puang, ya' daa bih 'ku supu umbasei,ampo' basei toingkä'ne' bää'ku anna teyyeku!"10Na mba' bung Puang Yesus naoaintee, "Tauang puhang mendio' dante' pahallu mendio'sala. Aka' bahahsing kalaena, supurantee'pahallu umbasei bih 'na. Noa tungnga' dio,setonganna bahahsimokoa', ampo' dakangkoa'bahahsi asang." 11 (Nasuhung naoate PuangYesus, 'setonganna bahahsimokoa', ampo'dakangkoa' bahahsi asang,' aka' inang nainsammimenna yatoo ang la mambeho pano di tau ang

13.12–20 476

la mampatei.) 12 Tahpana puha Puang Yesusumbasei bih 'na pahsikolana, ya' umpakengsumule kaya'na, mane mohko'i anna ma'karaipano diii naoatee, "Ungnginsandakaa' akaang mane puha kubabe ma ng di dioa'?13Unsangaiä'a' Tuangkuhu anna unsangai touä'Dehata. Anna inang noa si'da yatoo. 14Dahi,aka' puhamokoa' kubaseiing bih 'mu, Kodi',ang unsanga Dehata anna Tuangkuhummu, ya'pahallu toukoa' dio sitahiai mesa anna mesa.15Nasuhung kubabe noa indee, anna malaia'umpadahi pohapangang lambi' membabetoukoa' dio situhu' aka ang puha kubabe.16 Kutula'ingkoa' setonganna mesa sabua' daete'mala la umpelondoi pongkahana. 17 Ponnake ungnginsang asammia' ingkänna indeeanna umpembabeing, ya' la kahsikoa' aka'nabehekoa' Puang Alataala. 18 Ingkänna indeang kutula', dai didiona ingkämmua'. Kuinsangtobou Kodi' menna ang puha kupillei, ampo'pahallu dipasundung aka ang uki' yaling diSuha' Masero ang naoatee, 'Tau ang kusibahaingmande dianto ang la mampa'baliä'.' 19 Ingkännayatoo kupainsangngi lohpo'koa' akinna dake'dahi anna malai ponna ke dahing dako', ya' laungnginsangnga' ungngoatee, Kodi'mito indeeTo Tontong Aha. 20 Kutula'ingkoa' setongannamenna ang untahimbo tau ang kusuo, ya'

13.21–28 477

bahtuanna natahimbo touä' nei', anna mennaang mantahimboä', ya' bahtuanna untahimbotou nei' Ambeku ang mansuoä'." 21 Puhannama'kara noa yatoo Puang Yesus, ya' manaholiung nasa'ding inahanna. Ma'tula' sala buminaoatee, "Kutula'ingkoa' setonganna aha mesadi alla'mua' ang la mambalu'ä' pano di tau angla mampateiä'." 22 Yato ingkänna pahsikolanasinenne'-nenne'i aka' sika naoatee yaling diinahanna, "Menna ami indo ang naoaing?"23Mesa di alla'na pahsikolana Puang Yesusang handang napakamaya mohko' di behinna.24Dianto inde ang nakahubi Simon Petrusanna nasuoi mekutana pano di Puang Yesusnaoaintee, "Kutanaire, leä, menna ne angnaoaing." 25Mendungku' tatoong yato pahsikolaanna mekutanai napaela' naoatee, "Mennae' neang ungngoaing, Puang?" 26Na mba'mi PuangYesus napaela' naoatee, "Diamoto tau ang lakubea inde ro ke puhang kutomme' naunginde di kah , dianto yatoo." Ya' ungngala si'dangro Puang Yesus mane natomme'i naung yatodi kah , mane nabeai pano di ta Yudas, änä'naSimon Iskariot. 27 Sipatu donetoo, ya' nakuasaisiang Pongkahana setang ta Yudas. NaoamintePuang Yesus, "Penandaing babei dinoa aka angpemala la umbabe." 28Ampo' dai aha moi porola mesa di alla'na yato ingkänna pahsikolana ang

13.29–36 478

nasibahaing mande ang mangnginsang aka yatobahtuanna tula'na Puang Yesus pano di Yudas.29Aha di alla'naii ang mansanga Puang Yesusunsuo Yudas la ungngalli kapahalluang ang la sikanapake ma'rame-rame. Aha toe' ang mansangadisuo unsusa doi' pano di to pemase-mase,aka' inde ta Yudas dianto to pambe'bei doi'naii.30 Puhanna naande yato ro Yudas, ya' sohommianna le'ba'i. Donetoo benging. 31 Tahpana le'ba'ta Yudas, ma'karang Puang Yesus naoatee,"Dinoa mengeng la dipamatandeä' Änä' to Lino.Anna yato Puang Alataala la dipamatande yalingdi aka ang la dahi pano di Kalaeku. 32 Puhannadipamatande Puang Alataala ungngolai yato angla dahi pano di Kalaeku, ya' la napamatandetouä' nei' Puang Alataala umpake kakuasaanna.Anna indee la baha' dahing. 33Oa' änä'ku, dangmasae anna la sisähä'mingkea'. La umpeängngä',ampo' sinnoa ang puha kutula' pano di topambahananna to Yahudi pehengi: yato ang lakuongei le'ba' dake'a' dio mala ungngongei pano.34 Kubeakoa' atohang bakahu: sikalemuikoa'mesa anna mesa. Umba noa kukalemuikoa',noa tuntoa' dio: pahallukoa' sikalemui mesaanna mesa. 35Aka' ponna ke sikalemuikoa'mesa anna mesa, ya' la nainsang asammitau naoatee to pen ndo'ku si'da-si'dakoa'."36Mekutanang Petrus naoatee, "O Tuang, umbae

13.37–14.6 479

Dio la ungngola?" Men mba'mi Puang Yesusnaoatee, "Ang la kuongei le'ba' dake' dio malaungngongei, ampo' la aha toboe' temponamalao le'ba' umpen ndo'iä'." 37MekutanangPetrus naoatee, "Akaboi Tuang, anna dake'mala kupen ndo'io dinoa? Dotante' kodi'mate andana Dio!" 38Naoaminte Puang Yesus,"Sadia si'darakako mate aka' Kodi'? Kutula'ingkosetonganna dolunna la mentuhturuu' mane', laumbahoimä' pentallung!"

14 1Nalombungnging tula'na Puang Yesusnaoatee, "Pamasannangngia' inahammu.

Pampetahpa'koa' dai' di Puang Alataala annapampetahpa' toukoa' nei' pano di Kodi'. 2Dihao di dasanna Ambeku mai'di ongeang ladionge tohho. Dianto anna la maoä' pano, lado kupatokaingkoa' ongeammu. Aka' ponna kela dai noa, ya' darea'te' la kutula'ingko ma ng.3Anna ponna ke maomä' pano, anna puhangkupatokaingkoa' ongeang, ya' la sumulemä' yahomai anna kuposolakoa' pano yato di ongeanganna malai umba kuongei, dia tungnga' dioungngongei. 4Ungnginsangnga' lalang yatoang la kuola pano." 5Naoante Tomas panodi Puang Yesus, "O Tuang, dai kiinsang umbane ang la ungngola. Dahi umbanne' noa lamala kiinsang ne lalang pano?" 6Men mba'miPuang Yesus naoatee, "Kodi'mito indee lalang

14.7–12 480

ang umpalanda' katahpa'anna Puang Alataalaanna ang mepatuho. Dai aha moi poro lamesa tau ang la mala dai' di Ambeku ke dä'naolai. 7Aka' ponna ke la ungnginsangngä',ya' la ungnginsang tourakoa'te' Ambeku.Anna dinoa ungnginsammia' anna ungngitangmenna Yatoo." 8Ma'karang ta Filipus naoatee,"O Tuang, palanda'ingkang ne Ambe angungngoaing, aka' sundummite' pano di kami'."9 Ya' na mba'mi Puang Yesus naoatee, "Aka'sangngakang masaena sibahaingkea', ya'daloloke' ungnginsang mennaä' indee. Tauang puhang mangngitaä', ya' puha tunte'ne'ungngita Ambeku. Dahi umbang dio noa lamala ungngoatee, 'Palanda'ingkang ne Ambe'?10Daraka dio umpetahpa' aka' Kodi' yaling siamä'di Ambeku anna Ambeku yaling siang di Kalaeku?Dahi aka ang kutula'ingko ma ng tadia aka'pangngelo'ku, ampo' sule di Ambeku ang yalingdi Kalaeku. Dianto ang umbabe ingkänna yatopengkähänganna. 11Dahi petahpa'mä', aka' Kodi'yaling siamä' di Ambeku anna Ambeku yalingsiang di Kalaeku. Bahtu' ke dake' umpetahpa'yato karangku, ya' petahpa'ia' aka' puha ungngitaingkänna yato ang kubabe. 12 Kutula'ingkoa'setonganna tau ang mampetahpa'ä' la umbabetoe' sinnoa yato ang puha kubabe, bahtu' käyyängpuhake'ne' ang la nababe andana ingkänna

14.13–21 481

yatoo, aka' la maoä' pano di Ambeku tohhoangsibaha. 13Dahi ingkänna siamo ang umpalaua'yaling di sangangku, ya' la kubabeingkoa',anna malai yato ang kubabe umpamatandeAmbeku. 14Anna ponna ke umpalauia' ingkännasiamo yaling di sangangku, ya' la kubabeasang yatoo. 15 Ponna ke ungkalemuiä'a', ya' launtuhu'iete' ingkänna pahentaku. 16 La kupalaupano di Ambeku anna malai nabeakoa' mesa toPa'kalemu ang senga' ang la mamposolai lolokoa'lambi' sapano-panona. 17Dianto indee InahaMasero ang la untehtekoa' pano di pepaturuang tahpa'. Daete'ne' la natahimbo to linoang dai mampetahpa', aka' daine' nainsanganna dai naita. Ampo' dioa' ungnginsangnga'dio aka' naposolaikoa' dinoa anna la tohhoyaling di kalaemu. 18Dakoa' la kupellei sinnoaänä' biung. Ampo' la suleä' sumule. 19Dangmasae anna damä' naita to lino, ampo' dioa'la ungngitaä'. Aka' tuhoä', ya' la tuho toukoa'dio. 20 Ponna lambi'mi tempona donetoo,diangnga'too la umpangnginsangngi ungngoatee,Kodi' yaling siamä' di Ambeku, dioa' yalingsiamo di Kalaeku anna Kodi' yaling siamä' dikalaemua'. 21Menna-menna ang umpentokeipahentaku anna napembabeing, dianto yatoang mangkalemuiä'. Anna menna-menna angmangkalemuiä', la nakalemui toe' Ambeku

14.22–28 482

anna la kukalemui toe' anna kupengkalanda'i."22Mekutanang Yudas (ang tadia Yudas Iskariot)naoatee, "O Tuang, aka suhunna anna laumpengkalanda'iang, anna daine' pano di tolino?" 23Na mba'mi Puang Yesus naoatee,"Menna-menna ang mangkalemuiä' la untuhu'ibahtakarangku. Anna Ambeku la ungkalemuiyato tau ang noa. La maoang Ambeku panoyato di tau anna tohhoang sibaha-baha.24Menna-menna ang dä' mangkalemui, ya' daiumpembabeing yato pepaturungku. Anna yatopepaturu ang unghingngia' dai sule di hao maidi Kalaeku, ampo' sule yaho mai di Ambeku angmansuoä' sule tama inde di lino. 25 Ingkännaindee kutula'ingkoa' ma ng akinna tohhoingkea'sibaha-baha. 26Ampo' yato Inaha Masero la sulenakalemuikoa' aka' la nasuo Ambeku nabala'iä'.Dianto ang la mampaturukoa' ingkänna siamoma ng anna la napakalehakoa' ingkännayatoo ang puha kuoaingkoa'. 27 Kamasahkeangkupatohhoingkoa', dianto yato kamasahkeangang supung sule di hao mai di Kalaeku. Dai sinnoaang nabeakoa' to lino. Dahi pamasannangngia'inahammu; daummahea'. 28 Puhangnga'unghingngi aka ang puha kutula' ma ng,dianto la maoä' ampo' la suleä' sumule tamadi alla'mua'. Anna ponna ke ungkalemuiä', ya'tantunte' la kahsikoa' unghingngi ke la maoä'

14.29–15.4 483

pano di Ambeku, aka' Ambeku ma'kuasa puhanei' andana Kodi' lambi' nasuoä' sule. 29 Kutula'lohpo'ingkoa' ma ng dinoa, dolunna la dahi yatokaha-kaha, anna malaia' umpetahpa' ke lambi'mitempona la dahi. 30Damä' la mai'di tula' ma ngaka' la lambi'mi tempona kende' to ma'kuasayaling inde di lino, bahtu' Pongkahana setang.Ampo' dai ma'kuasa pano di Kalaeku moi porola sai'di'. 31Ampo' moinnakato noa pahallu ladahi anna malai nainsang to lino naoatee ahanainang ungkalemuiä' Ambeku anna kubabe asangingkänna aka ang puha napahentaingkä'. Ya'talaomokoa' tapelleii inde ongeang."

15 1Naoa bunte Puang Yesus, "Kodi'mitoindee poang angkoro' ang tahpa' anna

Ambekuntoo puänna. 2 Ingkänna tangke angmendehke' di hao di Kalaeku ang dai keboala dibahtai nei', anna ingkänna tangke angmendehke' ang keboa la nabahahsi nei' Ambekuanna malai tuhtuang mai'di boana. 3Dioa' inangbahahsimokoa' aka' puhang kupalambi'ingkoa'pepakuhu ma ng. 4 Kodi'mito inde poangangkoro' anna diongnga'too tangke-tangkena,dahi tohhokoa' yaling di Kalaeku anna la tohhotouä' Kodi' yaling di kalaemu. Menna-menna angtohho yaling di Kalaeku anna tohho touä' nei'yaling di kalaena la keboa mai'di. Aka' monnadakoa' yaling di Kalaeku, ya' daete' aha aka mala

15.5–13 484

umbabe. Sinnoa yato tangke, dai mala keboakalaena ponna dai mendehke' pano yato dipoanna. Noa tungnga'to dio, dao mala keboaponna dao tohho yaling di Kalaeku. 5 (15:4) 6Dahimenna-menna ang dai tohho yaling di Kalaekula dipen being nei' sinnoa yato tangke ang daikeboa lambi' mabangi. Ingkänna tangke ang noayatoo la nahimpung tau anna natunui. 7Annaponna ke tohhokoa' yaling di Kalaeku annaumpentokei yato pepaturungku, ya' malakoa'umpalau aka siamo anna la nabeakoa' Ambeku.8Aka' ponna mai'dia' boamu, ya' Ambeku ladipamatande. Anna ponna ke noang yatoola mendahi si'da-si'damokoa' to pen ndo'ku.9 Sinnoa Ambeku nakalemuiä', noa tunto Kodi'kukalemuikoa'. Dahi tohhokoa' yaling di Kalaekuanna malai unsa'ding lolo yato pa'kalemungku.10 Ponna ke untuhu'ikoa' yato pahentaku, ya' launsa'ding lolo yato pa'kalemungku. Noa tung Koountuhu'iä' pahentana Ambeku anna kusa'dinglolo pa'kalemunna. 11 Ingkänna yatoo kutula'asangngingkoa' ma ng anna malai kakahsiangkuunsa'ding toua' dio lambi' sundung kakahsiammu.12Dianto indee pahentaku: sikalemuikoa' mesaanna mesa, sinnoa pa'kalemungku ma ng.13Dai aha pa'kalemu ang käyyäng puha andanapa'kalemunna mesa tau ang naaku mate sitondaunnä' inahanna anna malaine' tuho yato solana.

15.14–21 485

14Dioa' dianto solaku ponna ke ungngakuia'umbabe aka ang kupahentaingko. 15Damokoa' lakusangai 'sabua',' aka' yato sabua' dai nainsangaka pahtuyunna yato pongkahana. Ampo'kusangaikoa' 'solaku' aka' kupainsangngikoa'ma ng ingkänna siamo ang puha kuhingngidi hao mai di Ambeku. 16 Tadiaa' dio angmampilleiä', ampo' Kodi' ang mampilleikoa'sibaha kusuokoa' anna malakoa' do ungkeboaingkamapiaang tama inde di lino. Anna boa yatoo latontong lolo anna malai aka siamo ang umpalaudai' di Ambeku yaling di sangangku, la nabeakoa'ma ng. 17Dianto indee pahentaku ma ng:sikalemuikoa'mesa annamesa. 18 La nakahiri'koa'to lino, ampo' kalehaiia' dolu puhaä' Ko nakahiri'mane dioia'. 19Aka' ponna ke la sule di haokoa'mai di lino, tantunte' anna la napakamayakoa'sinnoa yato ampuanna. Ampo' aka' Kodi' angmampilleikoa' anna kupasähä'koa' di hao mai dilino, ya' dianto anna nakahiri'koa'. 20 Kalehaiia'aka ang puha kuoaingkoa' ma ng: Setongannamesa sabua' daete' mala umpelondoi salapongkahana. Dahi ke la sika nadahhaä', ya' la sikanadahha toukoa' dio; anna yatoii ang untuhu'ipepakuhungku, ya' la sika umpehingngii toete'aka ang umpakuhuing. 21Ampo' ingkänna yatoola nababema ng di dioa' aka' to pen ndo'kukoa',aka' dai sika ungnginsang yato Ambeku ang

15.22–16.3 486

mansuoä' sule tama inde di lino. 22Aka' ponna kela dä' sule anna dai kupalambi' ingkänna yatoo,ya' daete' la sika kekasalaang. Ampo' dinoa yatokasalaanna dai mala nabuni. 23Menna-mennaang mangkahiri'ä', ya' ungkahiri' toe' Ambeku.24 Puha kubabe kaha-kaha ang dai aha nababetau senga'. Ponna ke dai sika ungngita indekaha-kaha ang kubabe, ya' dai sika kekasalaang.Ampo' moinnakato anna sika ungngitai indeang kubabe, ampo' tontongke' sika nakahiri'ä'sibahaang Ambeku. 25Dianto anna tahpa'iSuha' Masero ang mangngoatee, 'Nakahiri'ä'tau, dai aha suhunna.' 26 La kusuo sule InahaMasero ang la mengkalao yaho mai di Ambeku.Dianto ang la untula'ingkoa' katahpa'angdidiona Puang Alataala. Anna dianto toPa'kalemu ang la mansa'biiä'. 27Ampo' la pahallutoukoa' dio la unsa'biiä', aka' mengkalaoke'pampahandu'anna pengkähängangku yaling dilino anna sibaha-bahamingkea'.

16 1 Ingkänna indee kutula'ingkoa'ma ng anna malai daia' ullahpa'

kapampetahpa'ammu di hao mai di Kodi'. 2 Ladihambaikoa' yaling mai di pa'sambayangang.Dia tuke' la aha tempona yato ingkänna tauang la mampateikoa' la nasanga untuhu'ingpangngelo'na Puang Alataala. 3 Sika nababenoa yatoo aka' daang sika nainsang sibahaang

16.4–11 487

Ambeku. 4Ampo' ingkänna indee kutula'ingkoa'ma ng anna malai ke lambi'mi temponaungkalehaia' yato ang puhang kutula'lohpo'ingkoa'." Nalombungngi tula'na PuangYesus naoatee, "Inde kaha-kaha dai kutula'lohpo'ingkoa' mengkalao dolu, aka' sibaha-bahakingkea' lambi' dinoa. 5Dinoa la maomä'pano yato di Ambeku ang mansuoä' sule, annadai aha moi poro la mesa yaling di alla'-alla'mua'mekutana mai ungngoatee, 'Umbae Dioungngola?' 6Ampo' aka' kutula'ingkoa' yatokaha-kaha, lambi' umpamasuhsa inahammu.7 Setonganna yato ang kuoaingkoa' ma ngtahpa', aka' kekuna puha nei' ma ng di dioa'ke maoä'. Aka' ponna ke dä' mao, ya' yato ToPa'kalemu dai la sule yaling di alla'-alla'mua',ampo' ponna ke maoä', ya' la kusuo sule tamadi alla'-alla'mua'. 8 La sule Inaha Masero diantola umpepainsangnging dosanna hupatau annakatahpa'angku, noa toi petahungkunna PuangAlataala. 9 Inde Inaha Masero la napakalesonaoatee madosa asang ingkänna tau ke dä'napetahpa'. 10Anna napakaleso toing nei'didiona katahpa'angku, aka' la maomä' pano diAmbeku anna damä' la ungngita. 11 La napakalesotou nei' didiona petahungkunna Puang Alataalapano di to lino, aka' puhang ditahungkung yatoPongkahana setang ang ma'kuasa yaling inde

16.12–19 488

di lino. 12Mai'dike' kaha-kaha ang la pahallukutula'ingkoa' ma ng, ampo' dinoa dake' umbelauntahimboa'. 13 La sule Inaha Masero annaDianto ang la mantehtekoa' pano di ingkännakatahpa'ang. Dai la ma'kara-kara yaling maidi pihki'na toboe', ampo' la natula' aka angpuha nahingngi yaho mai di Ambeku. Anna lanatula'ingkoa' ma ng kaha-kaha ang la sulebahtu' ang la dioloi. 14 Inde Inaha Masero lanapamatandeä', aka' ang napalambi' ma ng didioa' dianto ang nahingngi di hao mai di Kodi'.15Aka' ingkänna siamo ang naampui Ambeku, ya'kuampui tou Kodi'. Dianto anna kuoaingkoa'tee:la natula'ingkoa' ma ng aka ang puha nahingngidi hao mai di Kodi'. 16 Sämpäi'dang supu annadamä' ungngita, ampo' la sämpäi' turang nei'supu anna ungngita sia bumä'." 17Nahingnginnayato pahsikolana sikutana-tanaing mesa annamesa naoatee, "Aka indo bahtuanna ma'karanoa pano di kita'a' naoatee, 'Sämpäi'dang supuanna damä' ungngita, ampo' la sämpäi' turangnei' supu anna ungngita sia bumä''? Anna naoatuke'tee, 'Maomä' pano di Ambeku'?" 18 Lambi'sikutana-tanai lolong naoatee, "Aka si'da indebahtuanna ma'kara noa naoatee, ' Sämpäi'dangsupu'? Daia' tainsang aka bahtuanna." 19Donetoonainsang Puang Yesus sika pemala napekutanaingyato tula'na, ya' ma'karang pano diii naoatee,

16.20–25 489

"Yato ang kutula' di langngena' kuoatee, 'Sämpäi'dang supu anna damä' ungngita, ampo'la sämpäi' turang nei' supu anna ungngita siabumä'.' Diangka yato ang umpekutanaing panodi solamu? 20 Kutula'ingkoa' setonganna lamusengkoa' anna mapi'di' si'da-si'da inahammu,ampo' to lino la kahsi nei'. Pihsanannayato kamasuhsaammu la dibala'i mendahikakahsiammu. 21 Sinnoanna mesa bahine angmadahha naonge la keänä'i, ampo' puhannakeänä', ya' dang nakalehai yato kamadahhaanna,aka' kahsing supu mala ungkeänä'ing mesatau tama inde di lino. 22Noa tungnga' diodinoa lella' unsa'ding kamasuhsaang, ampo'la kuita boukoa' sumule lambi' la kahsikoa',anna yato kakahsiammu dai aha tau ang lamala manghampa'ikoa'. 23 La donento yatoo,damokoa' la kakutana-tana aka siamo pano diKodi'. Kutula'ingkoa' setonganna aka siamo angla umpalau pano di Ambeku yaling di sangangkula nabea asangkoa' ma ng. 24 Lambi' dinoadakangkoa' aha malau aka siamo yaling disangangku. Dahi palauia' anna la untahimboia'anna malai sundung kakahsiammu."25Nalombungngike' tula'na Puang Yesusnaoatee, "Ingkänna indee kutula'ingkoa'ma ng umpakekä' pohapangang. Ampo' laaha tempona damä' la umpake pohapangang,

16.26–33 490

ampo' la kusindohoi kutula'ingkoa' ma ngdidiona Ambeku. 26 Pehingngiiä'a': donentoodangnga' la kupalauingko pano di Ambeku,aka' mala tubungnga' dio umpalau panoyaling di sangangku. 27 Kalaena Ambeku angmangkalemuikoa' aka' ungkalemuiä' annaumpetahpa' ungngoate Kodi' indee sule yahomai di Puang Alataala. 28 Inang sule yahoä'mai di Ambeku mentama inde di lino. Ampo'dinoa la umpelleiä' inde lino sumule dai' diAmbeku." 29Ma'karang pahsikolana panonaoatee, "O Tuang, dinoa ma'karamo unsindohoianna dang umpake yato pohapangang. 30Dahidinoa kiinsammi kioatee Dio ungnginsangasang ingkänna siamo anna damang pahallu lamekutana ma ng. Aka' dianto anna kipetahpa'ikioatee sule yahoo mai di Puang Alataala."31 Sika na mba'mi Puang Yesus naoatee, "Dahiumpetahpa'raka dinoa? 32Ampo' kalehaiia' lasuleng tempona, bahtu' mala dioate lambi'mitempona anna la sisähä'-sähä'koa'. La sumulekoa'pano di dasammu la umpelleiä' kumesa. Ampo'setonganna dai la kumesa aka' la tontongngangsibaha Ambeku. 33 Ingkänna indee kutula'asangngingkoa' ma ng anna malai ullambi'koa'kamasahkeang aka' tohhokoa' yaling di Kalaeku.Yaling inde di lino inang la madahhakoa', ampo'pamatohoia' inahammu aka' kutalo asammi

17.1–6 491

ingkänna ang umpa'bali Puang Alataala yalinginde di lino."

17 1 Puhanna ma'kara noa yato Puang Yesus,mentongang dai' di langi' ma'sambayang

naoatee, "O Ambe', dinoa lambi'mi tempona laumpamatandeä', Kodi' inde Änä'mu, anna malatouä' Koo kupamatandeo. 2Aka' Dio Ambeku angmambeaä' inde kakuasaang pano di ingkännahupatau, anna malai kubea katuhoang angtontong lambi' sapano-panona pano di ingkännahupatau ang puha umbeaä'. 3Anna dianto indeekatuhoang ang tontong lambi' sapano-panona,anna malai nainsangngo hupatau, dianto Dio,Dehata ang setonganna. Anna katuhoang indeela mala nalambi' aka' sika nainsang naoatee Kodi'indee Puang Yesus, To Dilan ' la Mepasalama',ang unsuo tama di lino. 4 Puhamo kupamatandeyaling inde di lino ungngolai yato pengkähängangang umpadurungngiingkä' mai. 5O Ambe',dianto anna kupalaui la umpamatandeä'ma ng di olomu, yaling yato di kamatandeangang kuampui naonge sibahaingke dolunnala dipadahi inde lino." 6Nalombungngike'sambayanna Puang Yesus naoatee, "Puhangkupepainsangnging umba noa kamatandeammupano inde di tau ang puha umbeaä' yaling maiinde di lino. Inde hupatau dianto ampuammuanna puhamä' umbea anna sika untuhu'ing

17.7–13 492

bahtakarammu. 7Dinoa sika nainsammi naoateeyato ang umbeaä' sule asang yaho mai di Dio,Ambeku. 8Anna puhang kupakalesoing panodiii yatoo ingkänna ang ungngoaingkä', lambi'sika natahimbong. Sika nainsammi naoatee sulesi'da-si'daä' yaho mai di Dio, Ambeku, anna sikanapetahpa'mi naoatee Dionto ang mansuoä' suletama inde di lino. 9Dä' la unsambayangngi yatoingkänna to lino, ampo' supung kusambayangngiindemai tau ang puha umbeaä', aka' dianto indeiiampuammu. 10 Ingkänna tau ang kuampui diantoampuammu tou Dio, anna ingkänna tau angungngampui dianto ampuangku tou Kodi'. Diantoang la umpamatandeä' ungngolai pembabenaii.11O Ambe' ang Masero, mane la ma ngngä'di olomu, damä' la tohho yaling inde di lino.Ampo' tontongke'ne' sika yaling inde di lino.Dahi dakaii yaling yato di kakuasaang sangammuang puha umbeaä', anna malai sika mesainaha toe' sinnoa Dio Ambeku anna Kodi' mesainahaingke. 12 Yaling inde di lino sika sibahaang,puhang kukambi' yaling yato di kakuasaangsangammu, dianto sanga ang puha umbeaä'.Inde pahsikolaku puhang kukambi' anna malaimoi poro la mesa dai la tallang, sehalinna anginang puha dipama'tantu la tallang. Inde ladahi anna malai sundung aka ang uki' yalingdi Suha' Masero. 13Dinoa ma ngngä'. Kutula'

17.14–22 493

asangngingko akinna yalingkä' inde di lino annamalai inde pahsikolaku sundung toe' nasa'dingyato kakahsiangku. 14 Puhang kupakalesoingpano diii yatoo ingkänna ang ungngoaingkä',dianto anna sika nakahiri'mi inde to lino, aka'tadia solana. Sinnoa Kodi' tadiaä' solana tolino. 15Dai kuoatee kupalau ma ng anna sikaungngalai yaling mai inde di lino, ampo' kupalauanna malai umpakahaoing To handang karake.16 Sinnoa Kodi' tadiaä' solana lino, noa tuntone'inde pahsikolaku tadia solana lino. 17 Pakuhuibahtakara katahpa'ammu anna malai masero.18 Sinnoa Dio, Ambeku, puhaä' unsuo tama indedi lino, dahi noa tunto Kodi' puha sika kusuotama inde di lino. 19 Puhang kubeho Kalaekusitonda unnä' inahangku ma ng anna malatoine' inde pahsikolaku dipasenga' si'da-si'damendahi petauammu." 20Nalombungngike'sambayanna Puang Yesus naoatee, "Tadiainde supu pahsikolaku ang kusambayangngi,ampo' noa toe' pano di ingkänna tau angla mampetahpa'ä' ungngolai kasa'biannaii.21 Kupalau anna malai sika mesa inaha sinnoaDio Ambeku tohho yaling di Kalaeku anna Kodi'tohho yaling di Kalaemu, anna sika mala toine'tohho yaling di Kita' lambi' mala napetahpa' tolino naoatee, Dionto inde ang mansuoä' sule.22Anna puhang sika kubea yato kamatandeang

17.23–18.2 494

ang puha umbeaä' anna malai sika mesa inahasinnoa Kita' mesa inahaingke. 23Dahi la tohhoä'yaling di kalaenaii, noa Dio tohho yaling diKalaeku. Ke la malai sika mesa inaha si'da-si'dalambi' nainsang to lino naoatee Dionto angmansuoä' sule anna Dionto ang sika ungkalemuiisinnoa ungkalemuiä'. 24O Ambe', kupalau kela malai inde ingkänna mai tau ang umbeaä',diamo-diamo kuongei, dia tunne' la sika naongeitohho sibaha-bahaang. Aka' ponna ke noang, ya'malang la sika ungngita yato kamatandeangkuang puha umbeaä' aka' ungkalemuiä' dolunnala dipadahii inde lino. 25O Ambeku, To Maroho,inang dao nainsang inde mai to lino, ampo'Kodi' Kodi' kuinsangngo anna sika nainsang indemaiii ang mampetahpa'ä' naoatee Dionto angmansuoä' sule. 26 Puhang sika kupakalesoingdidiomu, anna dinoa la kupakaleso salaing annamalai sika unsa'ding yato pa'kalemummu sinnoaang kusa'ding, anna mala touä' Kodi' la tohhoyaling di kalaenaii."

18 1 Tahpana puha ma'sambayang PuangYesus, ya' sika mengkalaong sibaha

pahsikolana lubete' ullambang Lembäng Kidron.Di hipentoo aha bela' zaitun, dianto sika naongeitama. 2 Yato ta Yudas ang umbalu' PuangYesus nainsang toe' yato ongeang aka' inang sibiasa naongei Puang Yesus sibaha pahsikolana

18.3–10 495

ma'himpung. 3Dai masae, ya' sulerang ta Yudassibaha samparengnge' tantarana to Romaanna sangngaka-sangngaka to pandaka DasangAda'na Puang Alataala ang nasuo kapala-kapalaimang sibaha to Farisi. Sika para-para mesele'anna aha piha ang umbaha ballo. 4Donetooinang nainsammi Puang Yesus aka ang ladahi pano di Kalaena. Ya' umpendungku'ingyato tau mai'di anna nakutanaii naoaintee,"Mennarea' dio umpeäng?" 5 Sika men mba'minaoatee, "Yesus to Nazaret." Naoante PuangYesus, "Aka' Kodi'mi nei'." (Ke'de' toe' taYudas sibaha-baha yato ingkänna tantara.)6 Puhanna ma'tula' Puang Yesus naoate, 'Aka'Kodi'mi nei',' ya' pihsa' sika mellao kebo'mi yatosetantaraang lambi' loe kebo'. 7 Sika nakutanaibung Puang Yesus naoaintee, "Mennarakaa' dioumpeäng?" Sika men mba'mi naoatee, "Yesusto Nazaret." 8Naoaminte Puang Yesus, "Aka'puhamokoa'ne' kuoainte 'Kodi'mi nei'.' Dahiponna ke inang Kodi'a' ang umpeäng, ya' pabeiasangngingkä'ne' solaku le'ba'." 9 (Inde tula'nadianto kasundunganna yato ang puha natula'lohpo' naonge naoaitee, "O Ambe', di alla'nainde mai tau ang puha umbeaä', dai aha lakupabei pa'da moi poro la mesa.") 10DonetooSimon Petrus unsele'ne' mesa pa'dang. Ya'nasintä'mi mane natepä'ing talinga kuananna

18.11–17 496

mesa sabua'na handang pongkaha imangang disanga Malkus. 11Naoante Puang Yesuspano di Petrus, "Patamai sumule di banuannane pa'dammu. Daraka dio umpihki' inang laungngolaiä' kamadahhaang situhu' pangngelo'naAmbeku, sihapang ungngenu'ä' ihsi tangki'ang mapäi'?" 12 Pihsananna yato tantaranato Roma anna kapalana, sibaha to pandakaDasang Ada' ang nasuo to pambahananna toYahudi, unsahkang Puang Yesus anna napungoiteyyena. 13Uhuna sika napapengngolo dolupano di Hanas, pasananna Kayafas, aka' indeKayafas handang pongkahana imang donetoo.14 (Dianto inde Kayafas ang inang puha ma'tula'dolu pano di to pambahananna to Yahudinaoatee, "Ahante' mesa tau dipatei andana ladipatei asangngingkea' ingkänna to Yahudi.")15Donetoo Simon Petrus anna mesake' solapahsikolana le'ba' umpelolai Puang Yesus. Indesolana siinsanne' handang pongkahana imang.Dahi men ndo' lolone' sibaha-baha Puang Yesuslambi' tama di tähämpä' dasanna, 16 ampo'indene' ta Petrus tohhone' mangngempe yalingdi aneang di behing baba hala. Pihsanannasohommi inde solana anna umpa'tula'i mesabahine, dianto sabua' ang menge undakai baba.Puhai napa'tula'i, ya' dipabei tunne' tama taPetrus. 17Mekutanang inde bahine pano di

18.18–24 497

Petrus naoatee, "E, darakae' dio inde mesato pen ndo'na indo tau?" Na mba'mi Petrusnaoatee, "Äh, tadiaä'!" 18Donetoo madinging liukalane. Dianto anna sika umpapuhpung api yatoto pandaka sibaha sabua' ang senga', mane sikake'de'i di behinna mamindu. Mempako tunne' taPetrus mamindu sibaha-baha. 19Napahandu'mihandang pongkahana imang, ang nabala'ingKayafas donetoo, ungkutanai Puang Yesus didionapahsikolana anna pepakuhunna. 20Ma'tula'miPuang Yesus men mba' naoatee, "Kodi' kemampaturuä' kupahingngii asang ingkänna taumai'di; dai aha kubuni. Si mampakuhuä' yalingdi Dasang Ada'na Puang Alataala anna yaling dipa'sambayangang ang si naongei ma'himpungto Yahudi. 21Dahi aka boi anna ungkutanaiä'?Ponna ke pemalao ungnginsang, ya' kutanaii nepano tau ang puha unghingngi pepakuhungkuaka' nainsang asangngete' yato aka ang puhakupakuhuing." 22 Puhanna ma'tula' noa yatooPuang Yesus, ya' natampiling siang mesa topandaka ang ke'de' di hao di behinna annanaoaintee, "Dipanoanne' ne men mba' di olonahandang pongkahana imang?" 23Na mba'miPuang Yesus naoatee, "Ponna ke salai yatotula'ku, ya' tula'ingkä' aka ang sala. Ampo' ponnake tahpa'i, ya' akaboi anna untampilingngä'?"24 Pihsananna inde ta Hanas unsuong tau do

18.25–31 498

umposola Puang Yesus, menge pungo teyyena,pano di Kayafas ang handang pongkahanaimang donetoo. 25Donetoo Simon Petrusmengeke' ke'de' mamindu. Nakutanaing yatotau ang nasibahaing di hao naoatee, "Darakae'dio ne mesa pahsikolana inde yaling tau?"Ampo' na mba' Petrus ma'baho naoatee,"Äh tadiaä'!" 26Donetoo aha mesa sabua'nahandang pongkahana imang, solasohonna yatotau ang puha natepä'i talinganna ta Petrus,mekutana toe' pano naoatee, "E, darakae' dioang kuita di hipe yato di bela' sibaha-baha indeyaling tau?" 27Men mba' bung Petrus ma'bahonaoatee, "Tadia kodi'!" Donetoo, ya' tahpamentuhturuu'mi mane'. 28 Tahpana buhka' baya,ya' sika umposolang Puang Yesus mengkalao didasanna Kayafas lupano di dasanna Tuambahsa'Pilatus. Ampo' indemai to Yahudi angmamposoladai sika naaku mentama aka' la diangka' kärähko'situhu' ada'na ke mentamai di dasanna tau angtadia to Yahudi. Anna pemala toi ungngandeandeang Paska ampo' inang dai mala ke lella'idiangka' kärähko'. 29Dianto anna sohommiTuambahsa' Pilatus untammui yato tau mai'dianna nakutanaii naoaintee, "Aka kasalaanna indetau anna umposolai sule?" 30 Sika men mba'minaoatee, "Ponna ke la dai aha kasalaanna, ya'daete' la kibahaingko sule." 31Naoa buminte

18.32–37 499

Pilatus, "Ya' do posolaia' anna unghohto' toboia'dio aka kasalaanna situhu' atohammua'." Sikamen mba'mi yato to Yahudi naoatee, "Ampo'daangkang dipabei untahungkung mate tau angkekasalaang." 32 (Ingkänna inde dahi anna malaisundung tula'na Puang Yesus didiona lalangkamateanna ang hali natula' dolu.) 33 SumulengPilatus tama di huäng dasanna ang si naongeimanghohto' anna untambaii Puang Yesusnakutanai naoaintee, "Diongka ne tomarayannato Yahudi?" 34Mekutana salang Puang Yesusnaoatee, "Lemba' yalindaka mai di inahammunee pekutanammu, bahtu' aharaka tau senga'ang puha mampainsangngio didiona Kalaeku?"35Men mba' Pilatus naoatee, "Ungnginsangsiang tadiaä' to Yahudi! Inde mai tau angmampapesahkao anna mambahao sule, diantosola bohtomu siang sibaha kapala-kapala imang.Dahi aka ang puha umbabe?" 36Ma'tula'miPuang Yesus naoatee, "Katomarayaangku daisule yaling mai inde di lino. Aka' ke la suleyalingngi mai di lino, ya' napetunduimä'te'ingkänna petauangku anna dä' nasahka topambahananna to Yahudi. Ampo' inang daisule yaling mai di lino katomarayaangku."37Nakutanai sala bung Pilatus naoaintee, "Dahike noai nee, tomarayarakako?" Men mba'miPuang Yesus naoatee, "Ya' kalaemu tubung

18.38–19.4 500

dio ang mansangaiä' tomaraya. Setongannanasuhung dahiä' anna suleä' mentama di linoanna malaä' umpalanda' katahpa'ang. Dahiingkänna tau ang untuhu'i katahpa'ang diantoang umpehingngii pepakuhungku." 38Naoasalake'te Pilatus "Akae' ne disanga katahpa'ang?"Donetoo le'ba' bung tama di aneang Pilatus annama'tula'i pano di to Yahudi naoatee, "Daponalae'aha kulambi' kasalaanna moi poro la mesainde tau. 39Ampo' situhu' ada'mua' si kulahpa'loloingkoa' mesa to ditahungkung ke lambi' bumiallo pa'rame-rameang Paska. La ungngakurakaa'ke kulahpa'i inde Yesus, tomarayammu?"40 Para-parang sika men mba' mekoha naoatee,"Dai! Tadia nee! Barabas lahpa'ingkang!" (Inde taBarabas dianto mesa tau karake ang si umpa'balito ma'pahenta.)

19 1 Pihsananna Pilatus unsuong tantaranaumpohetong Puang Yesus. 2 Puhai

napohetong, sika napapiaming songko'kedui mane nasongko'ing. Puhai yatoo, sikaungngalang kaya' ang sinnoa hupanna angsi napake tomaraya anna nakaya'ing, 3manesibala'-bala'i pano di olona anna naoaitee,"Tabe', Tomarayanna to Yahudi," laona siangnasitampiling-pilingngi. 4 Puhai yatoo, sohongbumi Pilatus anna naoaite pano yato di taumai'di, "Itaia', kupama mmingkoa' di olomu

19.5–12 501

anna malai ungnginsang asangnga' aka' daeko aha kulambi' kasalaanna." 5 Ya' sohommiPuang Yesus mesongko' dui anna mekaya'sinnoa kaya'na tomaraya. Naoante Pilatus,"Itangnga'to inde tau." 6 Tahpana sika ungngitaPuang Yesus yato to pandaka anna kapala-kapalaimang, sika kohang naoatee, "Toke'i! Toke'idai' di kayu sitambeng!" Naoa bunte Pilatus,"Alaia' mai anna untoke' toboia' dio, aka' daikodi' aha kulambi' kasalaanna." 7Men mba'mito Yahudi naoatee, "Situhu' ada'ki' ne tausihatang ditahungkung mate aka' unsangaKalaena Änä'na Puang Alataala." 8 Tahpananahingngi Pilatus yato ang sika natula', ya'tuhtuang mahea'mi. 9Dianto anna umposolangPuang Yesus sumule tama di dasanna annanakutanaii naoaintee, "Umbae Dio ungkasulei?"Ampo' dai aha men mba' Puang Yesus. 10Naoasala buminte Pilatus, "Akana dai ungngakuun mba'iä'? Pahallu ungnginsang kodi' indeema'kuasaä'. Malao kulahpa', malao kupatei."11Men mba'mi Puang Yesus naoatee, "Ponnake tadiai Puang Alataala umbeao kakuasaang,dai aha kakuasaammu pano di Kalaeku. Diantoanna kekasalaang puhaine' tau ang mambehoä'ma ng andana kalaemu." 12Donetoo pemalaliung Pilatus la ullahpa' Puang Yesus ampo' sikakoha to Yahudi naoatee, "Ponna ke ullahpa'i

19.13–19 502

ne tau, ya' umpa'balimote' disanga Kaisar. Aka'tau ang unsanga kalaena tomaraya umpa'baliKaisar." 13Nahingnginna Pilatus yato tula'naii,ya' umposolang Puang Yesus sohong yaling maianna mohko'i di ohko'ang panghohto'ang dihao di mesa ongeang malua' ang yaling di basaIbrani disanga 'Gabata,' bahtuanna: Sali Batu.14Donetoo umbai durummi allo, sangngalloke'anna dipahandu'mi pa'rame-rameang Paskanato Yahudi. Naoante Pilatus pano di tau mai'di,"Indeengnga' tomarayammu." 15 Sika koha buminaoatee, "Pateii ne tau! Pateii! Toke'i dai' di kayusitambeng!"Mekutana sala bung Pilatus naoatee,"La kutoke' si'daraka inde tomarayammua'?"Men mba' kapala-kapala imang naoatee, "Daiaha tomarayangki' ang senga', supung mesa,dianto Kaisar." 16 Ya' nabehoming Pilatus indePuang Yesus pano di tantara do sika natoke'.Donetoo yato setantaraang sika ungngalangPuang Yesus anna nabahai le'ba'. 17 Ya' le'ba'miPuang Yesus umbulle kayu sitambeng angla dipantoke'i ludai' di mesa tanete saohko'ang yaling di basa Ibrani disanga 'Golgota,'bahtuanna: Ongeang Kahuhhung. 18Diantoinde ang dipantoke'i sibaha derua tau senga',mesa tando di kuananna anna mesa tando dikaihinna. 19 Yato setantaraang nasuo toe' Pilatusumpadehke' papang-papang yaho di patu bää'na

19.20–25 503

Puang Yesus. Di hao yato di papang uki' naoatee,"Yesus to Nazaret, Tomarayanna to Yahudi."20 Yato ongeang ang dipantoke'i Puang Yesusdai makahao umpellei bohto lambi' mai'di liu toYahudi umbata yato pangnguki' aka' uki' yalingdi tallu basa, dianto: Ibrani, La n anna Yunani.21Naoante kapala-kapala imang pano di Pilatus,"Daungnguki'i ungngoatee, 'Tomarayanna toYahudi,' ampo' uki'i oaitee, 'Unsanga KalaenaTomarayanna to Yahudi.' " 22Na mba'mi Pilatusnaoatee, "Aka ang puha kuuki' dang mala dibala'-bala'i." 23 Puhanna sika untoke' Puang Yesusyato uhpa' tantara, ya' sika naalang pakeannaanna napereuhpa'i napopantang. Mane naalatoine' yato kaya' kalambe'na ang ditannungmahasa-hasa, dai aha pandäi'anna. 24 Sikasioa-oaminte yato tantara, "Daaa'ne' taseu'-seu'iinde kaya' kalambe'na aka' manangngi ampo'tahui'ingnga'ne' sihsä' anna menna ang manghui'kalambe'na, ya' dianto mangngala." Ingkännaindee dahi anna sundungngi aka ang uki'yaling di Suha' Masero ang naoatee, "La sikauntaha-taha pakeangku anna unghui'ing sihsä'kaya' kalambe'ku." Ingkänna indee nababe si'dayato tantara. 25 Sidungku' yato kayu sitambengang naongei Puang Yesus ditoke', ke'de' di haoindona sibaha indouhena, siullu'na indona.Noa tunne' Maria bahinena Klopas anna Maria

19.26–31 504

Magdalena di hao toe' donetoo. 26 TahpanaPuang Yesus ungngita indona anna pahsikolanaang handang napakamaya ke'de' sibaha-baha,ya' ungngoaminte indona, "O Indo', dianto neänä'mu." 27Mane mennenne'i pano yato dipahsikolana ang handang napakamaya annanaoaitee, "Dianto ne indomu." Napahandu'donetoo, ya' tohhong indona Puang Yesussibaha di hao di dasanna yato pahsikolana.28 Inang nainsang Puang Yesus naoate ingkännaang la naolai dahi asammi. Dahi anna malaiumpasundung aka ang uki' yaling di Suha'Masero, dianto anna ma'tula'mi naoate,"Mahähängngä'." 29 Yato di hao aha mesakahaho punno angkoro' ang mainsummi. Ya'sika ungngalang lomo' anna natomme'i naung.Mane napadehke'i pano di pote'na mesa tangkekayu hisop anna nadoangngi dai' di suana PuangYesus. 30 Ya' namimmi'mi Puang Yesus annanaoaitee, "Tehpu'mi pole'!" Pihsananna lumpengbää'na anna pohsu'i penanahanna. 31 Yato topambahananna to Yahudi dai naaku ke toke'loloi bahkena tau lambi' di allo katohhoang,londonang donetoo aka' la sika umpakahoa'pa'rame-rameang Paskana. Dianto anna sikanapalaung pano di Pilatus ke la malai dibaheasang lono'na yato to ditoke' anna baha'matei. Mateitoo, ya' dipatuhummi bahkena

19.32–39 505

yaho mai di kayu sitambeng. Aka' naongeditoke'i Puang Yesus sangngallorang supu annalambi'mi allo katohhoang. 32 Ya' sika napabeingPilatus, dahi le'ba'mi sangngaka-sangngakatantara do umbahe lono'na to ditoke'. Ampo'yatorang supu derua to ditoke' ang sika nabahelono'na aka' matenne' Puang Yesus, dahi danne'mangki' sika napanoa. 33 (19:32) 34Ampo'mesa di alla'na yato tantara undoke kasihinnaPuang Yesus, ya' sohommi haha sitonda uhai.35 (Tau ang mangngita liu donetoo dianto angmampepakahebaing anna malaia' umpetahpa'.Dahi tahpa' si'da-si'da ingkänna indee angnasa'bii. Anna nainsang naoatee tahpa' si'da-si'da.) 36 Ingkänna indee dahi annamalai sundungasang samai ang uki' yaling di Suha' Maseroang naoatee, "Inang dai aha la dibahe moi poromesa bukunna." 37Anna aha toe' uki' yaling diSuha' Masero naoatee, "La sika napahandangyato ang puha nabuno." 38 Puhai yatoo, le'ba'miYusuf to Arimatea mehumala' pano di Pilatuske la malai ungku'bu' bahkena Puang Yesus.(Setonganna inde Yusuf mesa toe' to pen ndo'naPuang Yesus ampo' dai napatandaang sakali aka'mahea' pano di to pambahananna to Yahudi.)Ya' natahimbo si'dang Pilatus yato palaunna.Le'ba'mi do naala. 39Ang nasibahaing ta Yusufdonetoo dianto ta Nikodemus. (Inde Nikodemus

19.40–20.5 506

mesa tau ang hali dolu umpellambi'i PuangYesus di bengi.) Ya' le'ba'mi sibaha umbahaumbai tallumpulo kilo ma ngnginna pakulidisanga mur anna gaharu ang si dipapano dibahkena to mate anna dai baha' bosi. 40 Yatoto deruai le'ba'mi umpatuhung bahkena PuangYesus, mane nabalungngi napasibalung yatopakuli situhu' ada' pa'tomateanna to Yahudi.41 Sidungku' yato ang dipantoke'i Puang Yesusaha di hao sallimbo bela' ang naongei yalingku'bu' batutung ang dake' aha dipampatamai tomate. 42Aka' marungku' yato ku'bu', londonangaka' la dipahandu'mi allo katohhoang, ya' diangmeroho sika napangku'bu'i.

20 1 Tahpana allo Mingku di buhka' baya,le'ba'mi Maria Magdalena pano di

ku'bu'. Lambi'na pano ungngitang batu pelapa'ku'bu' kisu'rang nei' umpellei ongeanna.2 Tahpa sumule siang ma'lumpa'-lumpa' doumpeäng Simon Petrus sibaha pahsikola angnapakamaya Puang Yesus. Natula'ing yatoang naita naoatee, "Oa', lo'bämmia' ku'bu'naPuang! Dai kuinsang umba napampaongei."3 Ya' tahpa le'ba' siang ta Petrus sibaha solanapano yato di ku'bu'. 4 Inde to deruai sahinglumumpa' ampo' madihhi' puha nei' yato solanalambi' pano yato di ku'bu'. 5Melluhkung annamengngollengngi tama yato di ku'bu' nanenne'i,

20.6–15 507

ya' pebalundang supu naita yaling, ampo' daimentama. 6 Tahpana sule ta Simon Petrus, ya'tahhi'-tahhi'mine' tama yato di ku'bu' unnenne'ipebalung ang toko yaling. 7 Yato pebalung angdiba'ba'ing bää'na Puang Yesus lolong nei' annapatoko senga'i. 8 Pihsananna tama tunne' yato

pahsikolana ang senga' ang dolune' lambi' panodi ku'bu'. Nanenne'ing yatoo anna napetahpa'i.9 (Lambi' tempo donetoo dake' sika nainsangaka bahtuanna ang uki' yaling di Suha' Maserodidiona pahallu tuho sumule di hoi' mai dikamateang.) 10 Puhai yatoo, ya' sika sumulengpano di dasannaii. 11 Ke'de'mi ta Maria di haodi behinna ku'bu' menge ma'duseng-duseng.Lella' dumuseng laona siang mengngollengtama di ku'bu'. 12 Tahpa ungngitaranne' deruamalaeka' mekaya' mabusa mohko' yaling yatoang naonge dolu lampa' bahkena PuangYesus, mesa tando di pembää'anna annamesa tando di pembih 'anna. 13Mekutanangyato malaeka' yaling mai naoatee, "O Indo',akae dio undusengngi?" Naoante men mba',"Puangku puha naala tau. Dai kuinsang umbanapampaongei." 14 Puhai ma'tula' inde Mariamensaileng pano di kebo'na. Ya' ungngitangPuang Yesus ke'de', ampo' dai natandai naoatePuang Yesus yato ang naita. 15MekutanangPuang Yesus naoatee, "O Indo', akae dio

20.16–20 508

undusengngi? Mennae dio umpeäng?" Ampo'inde Maria nasangae' to pambahahsi bela'yato ang menge mampa'karai. Dianto annamen mba'mi naoatee, "O Pua', Diorakae'umparendei inde bahke ang aha yaling di ku'bu'?Ponna Dio, kalemuiä' tula' manahpaingkä' umbaumpampaongei anna malai do kuala sumule."16Naoa bunte Puang Yesus, "O Maria." Tahpamengkolimmi ta Maria pano di Puang Yesusanna ma'karai yaling di basa Ibrani naoatee,"Rabuni!" ang bahtuanna "Tuangkuhungku!"17Naoante Puang Yesus, "Dakä' mala ungnganaka' dakä' aha mao dai' di Ambeku, ampo' inangla maorä'tee'. Dahi pahallu umpainsangngi asangto pen ndo'ku ang kuangka' solasohongku.Oaingkä'tee, 'Dang masae anna maomä' dai' diAmbeku ang umpoambe toua' dio, Dehatangkuang umpodehata toua' dio.' " 18Dianto annale'ba'mi Maria do napepakahebaing, aka' puhangsilambi' Puang Yesus. Anna natula' asangngingyato ang puha naoaing. 19Donetoo di alloMingku di bengi, ma'himpummi pahsikolanaPuang Yesus di mesa dasang anna sika untana'asangngi babana aka' sika mahea' pano di topambahananna to Yahudi. Pihsananna nei'sulee' Puang Yesus anna tahhi'i ke'de' yaling ditängngä-tängngänaii anna ma'karai naoatee,"Salama' ma ng di dioa'." 20 Puhai ma'tula' noa,

20.21–26 509

ya' umpepaitaming teyyena anna kasihinna. Sikakahsi liung aka' naita anna nainsang naoatee tuhosi'dae' sumule. 21Naoa sala bunte Puang Yesus,"Salama' ma ng di dioa'. Umba noa nasuoä'Ambeku tama di lino, noa tunto Kodi' dinoa lakusuokoa' mao do umpepainsangnging indekaheba." 22Mane umpembuhhu'ing penanahaanna naoaitee, "Tahimboia' inde Inaha Masero.23 Ponna ke ungngampungngikoa' kasalaannamesa tau, ya' naampungngi toete' PuangAlataala. Ampo' ponna ke daia' ungngampungngi,ya' datoete' naampungngi Puang Alataala."24 Ta Tomas (ang si disangai toe' 'To Hambung'),dianto mesa pahsikolana Puang Yesus di alla'nato sampulo derua. Donetoo daine' ma'himpungsibaha solana naonge sulei Puang Yesus. 25 Ya'napainsangnging solana naoaintee, "Puhamangkami' ungngita Puang Yesus." Ampo' na mba'ta Tomas naoatee, "Ke dake' paita matangkuanna ke dake' kupentohse'ing inde hängkä'kupano di teyyena yato di lalang päso'; noa tunne'ke dake' kupengnguluing inde teyyeku pano dikasihinna, ya' inang dasi'da-si'dake' kupetahpa'."26 Sammingku puhanna yatoo, ma'mesa-mesabumi pahsikolana Puang Yesus yato di dasang,ampo' di hao buke' inde Tomas donetoo. Daimasae sule buranne' Puang Yesus anna pihsa'ike'de' di tängngä-tängngänaii, moinnakato

20.27–21.2 510

anna tana' asangngi baba. Ma'tula'i naoatee,"Salama' ma ng di dioa'." 27 Pihsanannaungngoaminte ta Tomas, "O Tomas, itang indelalang päso' di teyyeku anna maimo pentohse'inghängkä'mu tama. Ita toine' inde lalang doke dikasihingku anna umpengnguluing teyyemu tama.Dahi damong umbata-bata, ampo' pampetahpa'si'da-si'damo." 28Naoante Tomas men mba',"Dio Puangku anna Dehatangku!" 29Naoasala buminte Puang Yesus, "Umpetahpa'mipole' aka' ungngitamä', i? Ampo' kahsine' tauang mampetahpa' moinnakato dakä' naita."30Mai'dike' tanda ang mepusa'-pusa' nababePuang Yesus di olona pahsikolana, ang dai ahauki' yaling inde di suha'. 31Ampo' nasuhunguki' ingkänna ang aha done indee anna malai

umpetahpa' ungngoatee Puang Yesus dianto ToDilan ' la Mepasalama', Änä'na Puang Alataala.Dia tuke' anna malai untahimbo katuhoangsapano-panona aka' umpetahpa' yaling disanganna.

21 1 Pihsananna umpepaita buming KalaenaPuang Yesus pano di pahsikolana di hoi' di

behing Le'bo' Tiberias. Noa indee tohodolunna:2 Pihsang tempo indee sangngaka-sangngakapahsikolana, dianto: Simon Petrus, Tomas angsi disanga 'To Hambung,' Natanael ang suledi hao mai di Bohto Kana di Galilea, derua

21.3–9 511

änä'na ta Zebedeus anna ahake' derua angsenga', sika himpung di hoi' di behing le'bo'.3Naoante Simon Petrus pano di solana, "Lamaoä' ko modala." Sika na mba'mi naoatee,"La mao touang kami' mempola." Ya' sikamendai' siang di lopinna anna le'ba'i. Ampo'donetoo napesambengii modala, daliui ahabau naala moi poro la mesa. 4 Tahpana lambimmi allo, ke'de'mi Puang Yesus di hipe di

behing le'bo' ampo' dai sika nainsang naoatePuang Yesus yatoo. 5Mekutanang Puang Yesuspano diii naoatee, "Oa' sammuane, aharakapealammu?" Para-parang men mba' naoatee,"Dai aha." 6Naoante Puang Yesus pano diii,"Pensambangngingnga' ne dalamu pano ditando kuananna lopimmu anna malaia' aha bauungngala." Ya' sika napanoa si'dang. Tahpananahui' yato dalana, dakale nabela nabua' dai' dilopi tandana ma ngngi si'da-si'da aka' punnongbau. 7 Ya' ma'karang yato pahsikolana PuangYesus ang napakamaya pano di Petrus naoatee,"Tantu anna Puangngi indoo!" Nahingnginna taPetrus, Puang Yesus-e', tahpa mekaya' siang annamengkah bei naung di le'bo', molangi bete'.8 Yatone' pahsikolana ang senga' sika melolane'molopi lella' unghui' yato dala ang punnobau, aka' dasiang makahao, umbai sangngatu'supu mete' alla'na. 9 Tahpana sika lambi' bete'

21.10–16 512

anna tuhummi yaho mai di lopinna, ya' sikaungngitang api meahha menge dipantunuibau anna aha toe' ro . 10Naoante PuangYesus pano diii, "Bahaia' ne mai sisangngakabaummu ang mane ungngala." 11 Ya' dai'miSimon Petrus di lopinna anna unghui'i yato dalaang punno bau sikäyyäng pano di kalantanang.Mai'dinna yato bau sangngatu' limampulotallu, ampo' moinnakato noa, ya' dai maakayato dala. 12Ma'kara bung Puang Yesus panodiii naoatee, "Maimokoa', po ndä'." Donetooingkänna pahsikolana, dai aha ang bahanimekutana naoate, "Mennao setonganna?"aka' sika nainsammi yaling di inahanna naoatePuang Yesus yatoo. 13 Pihsananna mendungku'miPuang Yesus mane ungngalai yato ro annanasusaing pano diii, sika naande. Noa tunne'yato bau. 14Dianto inde kapentallunna PuangYesus umpepaitaing Kalaena pano di pahsikolanatahpana tuho sumule di hoi' mai di kamateang.15 Puhai sika mande, mekutanang Puang Yesuspano di Simon Petrus, änä'na Yohanes, naoatee,"O Simon, ungkalemui si'da-si'darakakä' la'biandana pa'kalemunna solamu?" Men mba'miSimon Petrus naoatee, "Io Puang, ungnginsangtobou Dio kukalemui si'da-si'dao." NaoamintePuang Yesus, "Kambi'ingkä' petauangku sihapangänä' dombaku." 16Mekutana sala bumi Puang

21.17–20 513

Yesus kapendoanna naoatee, "O Simon,ungkalemui si'da-si'darakakä'?" Men mba' bumiSimon Petrus naoatee, "Io Puang, ungnginsangtobou Dio kukalemui si'da-si'dao." Naoa bumintePuang Yesus, "Kambi'ingkä' petauangku sihapangdombaku." 17Nakutanai sala bumi PuangYesus kapentallunna naoaintee, "O Simon,ungkalemui si'da-si'darakakä'?" Ya' mapi'di'miinahanna Simon Petrus aka' pentallung kalerangnei' napa'kutana-tanai Puang Yesus. Manemen mba'i naoatee, "O Puang, ungnginsangasang ingkänna-ingkänna siamo. Ungnginsangtoi umba noa pa'kalemungku ma ng." Naoabuminte Puang Yesus, "Kambi'ingkä' petauangkusihapang dombaku. 18 Kutula'ingko setongannanaonge mahä 'kangko si unsalipii tobouodio kalaemu anna maoo kalao-lao situhu'pampemalanna inahammu. Ampo' ke tobaha'mo dako' la umpentandorangngingko suputeyyemu anna napungoo tau, mane nabahaopano di ongeang ang dai la ungkärä'i." 19 (Indeang naoa Puang Yesus untula' lohpo' umba la noakamateanna ta Petrus dako' ang la umpamatandePuang Alataala.) Puhai yatoo naoaminte PuangYesus, "Tindo'ä'." 20Mensaileng ta Petrus pano dikebo'na, ya' ungngitang yato pahsikolana PuangYesus ang napakamaya, yato ang mohko' doludi behinna Puang Yesus naonge sika mandei

21.21–25 514

anna mekutanai naoatee, "O Puang, mennainde ang la mambalu'o?" 21Naitanna Petrus, ya'mekutanang pano di Puang Yesus naoatee, "OPuang, umbanne' la noa indee?" 22Na mba'miPuang Yesus naoaintee, "Ke la hapangannaipemalaä' anna tuho loloi lambi' kasuleangkukapendoanna, ya' tadia ang la ungnginsang.Ampo' dio, ndo'ä'!" 23Dianto anna sembu'mikaheba di alla'na pahsikolana Puang Yesusnaoatee, "Daine' are' la mate yatoo." Ampo'setonganna dai aha naoate Puang Yesus, "Daine'la mate," supunne' naoatee, "Ke la hapangannaipemalaä' anna tuho loloi lambi' kasuleangkukapendoanna, yatoo tadia ang la ungnginsang."24Dianto inde pahsikolana ang mansa'bii didionaingkänna indee ang dahi, anna dianto angmangnguki'. Lambi' mala tainsang taoatee yatokasa'bianna tahpa' si'da-si'da. 25 Setongannamai'di liuke' kaha-kaha senga' ang hali nababePuang Yesus, ampo' ponna la diuki' asangingkänna yatoo, ya' umbai dai la sihoa tamaasang di lino yato ingkänna suha' ang la diuki'.

Pengkähänganna Rasul

1 1O Teofilus, yaling di suha'ku ang uhunakupamalesong ingkänna pembabena Puang

Yesus, noa pengkähänganna noa pepakuhunna,2 lambi' di tempona ängkä' dai' di suruka.Naonge dake' dai' di suruka, sibaha kakuasaannaInaha Masero umpahenta ingkänna rasul angpuha napillei ang la mampembabeing. 3 Puhannamate, pemmai'ding umpepaitaing Kalaenapano di ingkänna rasul. Anna umbabe mai'ditanda anna malesoi dioatee tuho sumule. Aka'uhpa' puloke' allona si naola umpellambi'irasulna anna natula'ing didiona KapahentaannaPuang Alataala. 4 Pihsang tempo himpungbumi mande sibaha rasulna anna ma'pahentainaoatee, "Daumpelleia' Bohto Mahoa'Yerusalem. Empeiia' pa'dandinna Ambekusituhu' ang puha kutula'ingkoa'. 5Aka' Yohanessupung uhai ang napake mantero', ampo' dioa'yaling di sangngakake' allona la ditero'koa'Inaha Masero." 6 Tempona ma'himpung PuangYesus sibaha rasulna, sika mekutanang panonaoatee, "O Puang, la dinoaraka la umpake'de'isumule kapahentaantaa' to Israel?" 7Na mba'miPuang Yesus naoatee, "Supung Ambeku ang

1.8–14 516

mampama'tantu. Daia' dio mangki' ungnginsang,aka' ingkänna yatoo kakuasaanna Ambeku.8Ampo' dioa' la untahimbokoa' kakuasaangnaonge anna tuhungngi Inaha Masero ma ng didioa', anna la mendahikoa' sa'bingku mengkalaodinne di Yerusalem, di ingkänna Yudea, naungdi Samaria, lambi' pano di siku-sikunna lino."9 Puhanna ma'tula', naitang rasulna ängkä'dai' di langi' lambi' nahehengngi salehu'. Ya'dang landa' sika naita. 10 Lella'ke' sika tongadai' di langi', tahpa ungngitarang derua taumekaya' mabusa di behinna. 11 Ya' tahpama'karang yato tau naoatee, "Oa' to Galilea,akana sika ke'de' kalekoa' mennenne' dai' dilangi'? Napelleimokoa' Puang Yesus ängkä'dai' di suruka, ampo' inang la sumuleete' yahomai sinnoa inde ang ungngitaa' ängkä' dai' disuruka." 12 Ya' sumuleng yato rasulna lubete' diYerusalem mengkalao di mesa tanete disangaTanete Zaitun ang sipandipe siang Yerusalem.13 Tahpana lambi', dai'mi di mesa loteng, ongeangang si naonge tohho Petrus anna Yohanes,Yakobus anna Andreas, Filipus anna Tomas,Bartolomeus anna Ma us, Yakobus änä'naAlfeus, Simon, ang mentama di kakalebuannato umbali kapahentaang Roma, anna Yudasänä'na Yakobus. 14 Sangka' umpamesa lolo inahama'sambayang sibaha sangngaka-sangngaka

1.15–21 517

bahine, sinnoanna Maria indona Puang Yesus,anna siullu'na Puang Yesus. 15Allo donetooke'de'mi Petrus yaling di alla'-alla'naii anghimpung, umbai sangngatu' dompulo tau

mai'dinna, anna ma'karai naoatee, 16 "Oa'ingkänna solasohongku, sundummi ihsinnaSuha' Masero, yato ang napalambi' lohpo' InahaMasero ungngolai Tomaraya Daud, didiona taYudas ang umpatuhoi yato tau ang unsahkaPuang Yesus, 17moinnakato anna dihekengtuke'ne' dolu solaki' anna ungngala toe' baheangyaling di pengkähängangki'. 18 (Yato doi' sahonata Yudas naonge umbabei kakarakeang, puhangnaalliing sallimbo tampo. Ya' diang naongeitahpa palumbäng lambi' tehse kompenna annasohongngi ihsinna. 19Anna kaha-kaha yatoonainsang asang tau ang yaho di Yerusalemlambi' yato tampo sika nasangai situhu' tula'na:'Hakal Dama' ang bahtuanna: Tampo Haha.)20Aka' puha uki' yaling di suha' Pampudiangnaoatee: 'Pabei tomande'i lo'bäng ongeannaanna pabeii mahulla-hulla;' anna: 'La naalatau senga' pangka'na.' 21Dahi la pahallu dialamesa tau ang la manghängngängngiang yalingmai di alla'-alla'na yato ang si kiposola lolonaonge sibahakang Puang Yesus, napahandu' dipantero'anna Yohanes lambi' di tempona PuangYesus ängkä' dai' di suruka napelleiang, anna

1.22–2.5 518

malai para-paraang unsa'bii didiona katuhoannasumule." 22 (1:21) 23 Ya' sika natuhong derua tau,mesa disanga Yusuf ang si disangai Barsabas,anna si disanga toe' Yustus, anna ang kaderuannadisanga Ma as. 24 Sika ma'sambayammi annamalau naoatee, "O Puang, Dio ullosa tamadi inahanna simesa-mesa tau. Tuhoi mennakahang la umpake inde derua tau 25 yaling indedi pengkähängang la mendahi rasulmu. Aka'pahallu la aha bala'na ta Yudas ang umpelleiinde pengkähängang, aka' le'ba'mine' naung diongeang ang inang sihatang naongei." 26 Sikaundohe'mi sihsä' mane pantangngi manghui'yato to deruai. Ya' Ma as ang manghui' yatokalambe'na. Ya' dianto ang la unghängngängngiyato to sampulo mesa rasulna Puang Yesus.

2 1 Tahpana lambi' allo Pentakosta,ma'himpummi yato ingkänna to

mampetahpa' di mesa ongeang. 2 Pihsanannasika nahingnging noa memuhhunna pepahikäyyäng tuhung yaho mai di langi' umpunnoiyato dasang ang naongei sika mohko'. 3 Ya'sika ungngitang noa lila api puhpu sembu',unghampoi asang yato tau ang yaling di dasang.4 Sika napunnoi Inaha Masero lambi' manähängasang umpake ma'kahupa-hupa basa, situhu'kara ang napalosai Inaha Masero ang la natula'.5Donetoo yaho di Yerusalem aha tohho to

2.6–14 519

Yahudi ang luhao mai di ma'kahupa-hupabohto di lino ang si untuhu'i si'da-si'da PuangAlataala. 6Nahingnginna tau mai'di yatoang memuhhung, sibuhsu'-buhsu'mi sulesisihpi'-sihpi'. Sika tungke'du' asammi aka'pantang unghingngi basana napake yato tomampetahpa' ma'kara-kara. 7 Pusa' asammianna sipa'tula'-tula'i naoatee, "Tadiarakate'to Galilea inde ang ma'kara-kara? 8Aka boianna malai pantang unghingngiingkea' basatanatula'? 9Noannaa' kita' to Par a, to Media,to Elam, ihsinna Mesopotamia, Yudea annaKapadokia, Pontus anna Asia, 10 Frigia annaPamfilia, Mesir anna Libia ang sirungku' Kirene;anna ang sule di lau' mai di Roma 11 (noa anginang to Yahudi noa toi tau senga' ang untuhu'iada' Yahudi), to Kreta anna to Arab; tahingngiasangnga' ma'kara-kara umpake basataa' didionakaha-kaha ang mepusa'-pusa' nababe PuangAlataala." 12 Sika tungke'du'mi anna pusa'ilella' sipa'tula'-tula' naoatee, "Aka disangabahtuanna indee?" 13Ampo' aha sia tung nei'sangngaka-sangngaka tau ang mampetaha-tahainaoatee, "Inde mai tau sika malango aka' mai'diliu angkoro' naenu'." 14Ampo' tahpa ke'de' taPetrus sibaha yato to sampulo mesa solananapekäyyängngi ma'kara pano yato di tau mai'dinaoatee, "Oa' to Yahudi anna ingkämmua'

2.15–22 520

ihsinna Yerusalem, pengnginsangngiia' annaumpayaling manahpai di inahammua' indekarangku. 15 Inde mai tau daete' malangosinnoa pansangaimmua' aka' dinoa manetehte' kamehsa mebengngi'. 16Ampo' diantoindee ang puha napepainsangnging Nabi Yoelnaoatee, 17 'La dahi yaling di allo katämpä'annasinnoa karanna Puang Alataala naoatee: Lakubea Inahangku pano di ingkänna hupatau,lambi' peänä'ammua' la ullombung karangku.Noa toi pano di ingkänna to mahä 'mua' lakaita-ita, anna pano di ingkänna to baha'mua' lana kaitaing yaling di pangngipi. 18Noa toi pano diingkänna sabua'ku muane anna bahine, la kubeaInahangku di allo yatoo anna la umpalambi'isamai kaha-kaha ang la kupainsangngiing.19Anna la kupadahi mai'di tanda ang mepusa'-pusa' yaling di lino sinnoanna haha, api, sibahahambu ang mapulu' anna ma'kahupa-hupa tandayaho di langi'. 20 La dai aha mata allo lambi' lamalilling, anna bulang la malehähhä' noa haha,akinna aha allo kasuleanna Dehata. Yato alloang käyyäng la punnong pole' kamatandeang.21Ampo' donetoo, pano di menna-menna angmengkamala' dai' di Dehata, dianto ang launtahimbo kasalama'ang.' 22O ingkämmua' toIsrael, pehingngi manahpaia' inde karangku:Yato ang nahoa inde tula'ku dianto Puang Yesus

2.23–30 521

to Nazaret, mesa ang natuho Puang Alataala.Aka' umbabe ma'kahupa-hupa tanda anna angmepusa'-pusa' yaling di alla'-alla'mua' umpakekakuasaanna Puang Alataala anna nakapusa'iasang ingkänna hupatau sinnoa ang puhaungnginsangnga'. 23Dianto ang puha dibeakoa'anna umpapetoke'ia' anna umpapepateiiumpake to karake situhu' pahtuyunna PuangAlataala. 24Ampo' napatuhong sumule annanalahpa' Puang Alataala di hoi' mai di kamateangaka' inang dai mala la mate lolo. 25 Indeetainsangnga' aka' puha natula' lohpo' TomarayaDaud didiona karanna Puang Yesus ang naoatee,'Puang Alataala kupahandang lolo aka' Diapesahpi' matoto'ku di hao di behingku lambi'dä' mala rende. 26 Lambi' napunnoi kakahsianginahangku anna sohong kamasannangangyaling mai di suaku, noa toi bätäng pun ngkula unsa'ding kamalinoang, 27 aka' dä' umpabeila tohho yaling di kamateang anna datuke'la umpabei inde To Maseromu la bosi. 28Dioang puha mampatuhoiä' lalang lupano dikatuhoang sumule anna umpa ala inahangku dingngayomu.' 29Dahi ingkämmua' solasohongku,

kupasohongngingkoa' ihsi inahangku untula'didiona neneta Tomaraya Daud ang puhangmate anna puha diku'bu', anna ku'bu'na tontongloloke' taitaa' lambi' dinoa. 30Dahi dai ma'tula'

2.31–37 522

Tomaraya Daud didiona kalaena toboe', ampo'mesa toe' nabi, dahi nainsang naoate puhama'dandi Puang Alataala anna napopindaipano, la napaohko'ing mesa peänä'anna yahodi ohko'anna. 31 Puha nainsang Tomaraya Dauddidiona ang la nababe Puang Alataala lambi'natula' lohpo'mi katuhoanna sumule To Dilan 'la Mepasalama'. Tula'na yatoo naoatee, 'Aka' daila napabei tohho yaling di kamateang anna datoila bosi.' 32 Puang Yesusmitoo yato ang napatuhosumule Puang Alataala anna kami'mitoo angmansa'bii. 33Anna napaohko'mi Puang Alataala ditando kuananna, dianto ongeang kakeangka'ang,sibaha nabea kakuasaang, anna untahimbo InahaMasero yato ang puha didandiing. Dianto angnasuo yahomai anna umpentamaii yato ang puhataita anna tahingngia'. 34Aka' tadia TomarayaDaud ang le'ba' dai' di suruka ampo' diane'ang ma'kara naoatee, 'Puha ma'kara Dehatapano di Tuangku naoatee: 35Ohko'o di hao ditando kuanangku, lambi' ingkänna balimmula kupadihoi'angngingko.' 36Dahi pahalluungnginsang si'da-si'da ingkämmua' to Israeldianto Puang Yesus ang puha umpapetoke'a',naängkä'mi Puang Alataala mendahi Dehataanna To Dilan ' la Mepasalama'." 37 Tahpana sikanahingngi kaha-kaha yatoo, tahpa manahonginahanna ingkänna tau di hao, lambi' mekutana

2.38–44 523

pano di Petrus anna ingkänna solana naoatee,"Akang la kibabe?" 38Na mba'mi Petrusnaoatee, "Pengkatoba' asangkoa' anna behoia'kalaemu ditero' yaling di sanganna PuangYesus, To Dilan ' la Mepasalama', anna malaidosammu diampungngi anna la nabeakoa' InahaMasero Puang Alataala. 39Aka' diongnga'toosibaha peänä'ammua' anna tau senga' angmakahao nahoa toe' pa'dandiang yatoo. Annala mai'dike' tau natambai situhu' pahtuyunnaPuang Alataala." 40 Ya' mai'dike' tula' senga'ang natula' pano yato di tau mai'di annanapa'sule-suleii naoatee, "Alaikoa' kalaemuyaling mai di alla'-alla'na inde mai to karake angla untahimbo kamadahhaang anna malakoa'salama'." 41 Ingkänna ang untahimbo yato tula'naPetrus umbeho asang kalaena ditero'. Ya' allodonetoo kehängngämmi to mampetahpa' umbaitallung sa'bu tau. 42 Ya' sangka' tontong lolonguntokei pepakuhunna rasulna Puang Yesus,anna tontong lolo ma'mesa. Si ma'mesa lolomohko' umbika-bika ro naande para-paraanna ma'sambayang. 43 Ingkänna tau ang dihao mahea' tahpana ungngita mai'di tandamepusa'-pusa' sibaha ma'kahupa-hupa tandaang napadahi Puang Alataala umpake rasulna.44Anna ingkänna yato to mampetahpa' ma'mesalolo anna samai aka-akanna naampui sibaha-

2.45–3.5 524

baha. 45Noa ke ahai ang umbalu' aka-akanna,nabahe-bahe yato allinna pano di solana situhu'kapahalluanna. 46 Sibaha kamesaang inaha, sima'himpung allo-allo yaling di Dasang Ada'naPuang Alataala anna umpasibala'-bala'i dasannaiinaonge umbika-bika ro ungkalehai Puang Yesusanna mande para-para sibaha kamasannanganganna sangkalebu inahanna, 47 laona siangumpudi sanganna Puang Alataala. Nakärä'iasang tau anna allo-allo tuhtuang mai'di, aka'nahängngängngi lolo Puang Alataala ang lella'napasalama'.

3 1 Pihsang tempo di maloe tehte' tallu, ya'le'ba' bung Petrus sibaha Yohanes dai' di

Dasang Ada'na Puang Alataala aka' la lambi'mitempona ma'sambayang. 2Donetoo aha mesamuane dibulle sule aka' makule, inang noamengkalao dahi. Allo-allo si dipadiale di behingbaba Dasang Ada'na Puang Alataala (ang sidisanga Baba Mahahsa') anna malai si umpalauaka-aka pano di tau ang sule ma'sambayang.3 Tahpana ungngita Petrus sibaha Yohanesla tamang di Dasang Ada'na Puang Alataala,ya' tahpa napalauing yato to makule. 4 Ya'nanenne'ing Petrus sibaha Yohanes manema'karai Petrus naoatee, "Nenne'iang mai."5Unnenne'ing Petrus sibaha Yohanes yato tomakule aka' naoate yaling di inahanna, "Aka

3.6–13 525

amo ang la nabeaä'?" 6Ma'karang Petrusnaoatee, "Bulahang sibaha pera' dai ahakuampui ampo' aka ang aha di kalaeku, diantola kubeao. Yaling di sanganna Puang YesusKristus, to Nazaret, pellaomo!" 7Natokeing teyyekuananna anna napake'de'i, ya' tahpa matohosiang bih 'na. 8 Tahpa ke'de' ka be- be annakalao-lao lelengngi mane umpen ndo'i Petrussibaha Yohanes tama di Dasang Ada' lella' siangkabuäng-buäng anna umpudi sanganna PuangAlataala. 9Anna ingkänna tau ang mangngitayato ang dipabono' kalao-lao sibaha umpudiPuang Alataala, 10 sika tahpa nainsang naoatee,"Dianto ang si mohko' di hao di alena di BabaMahahsa'na Dasang Ada' si kapalau-lau." Ya' sikapusa' liung anna tungke'du' ungngita yato angdahi pano di kalaena yato tau. 11Umpen ndo'iloloke' Petrus anna Yohanes yato tau tama dimesa ongeang ang si dioaintee: Serambi Salomo.Ya' suleng tau mai'di sisihpi'-sihpi' napellambi'isika pusa' pihki'na. 12Ungngitanna yato taumai'di inde Petrus, ma'karang naoatee, "Oa' toIsrael, akana pusa'koa' ungngita inde kadahiang,anna aka boi anna umpahandangngang noayato ang kami' umpapellao inde tau umpakekakuasaang anna kamaseroang di kalaeki'?13Dehatanna neneta Abraham, Ishak anna Yakubpuha umpamatande Sabua'na disanga Puang

3.14–21 526

Yesus ang puhang umbehoa' pano di Tuambahsa'Pilatus anna umbahoi di olona, moinnakatopemalane' nalahpa'. 14Ampo' umbahoikoa' dioTo Masero ang To Maroho, anna umpalaukoa'to papateang pano di Pilatus la dilahpa'. 15 Yatotau ang mebea katuhoang lambi' sapano-panonapuhaa' dio umpatei, ampo' napatuho sumulePuang Alataala di hoi' mai di alla'na to mate,anna didiona kaha-kaha yatoo kami' angmansa'bii. 16Aka' kapampetahpa'ang yaling disanganna Puang Yesus lambi' matoho inde tomakorong sinnoa ang ungngitaa', anna indetau inang ungnginsammia'. Bono'mi koronnaaka' kapampetahpa'anna yaling di sangannaPuang Yesus. 17Oa' ingkämmu solasohongku,kuinsammi nasuhung umbabea' noa aka'bala' taungnginsannaa', noa dioa' noa toi topambahanammua'. 18Ampo' nasuhung napanoaPuang Alataala yatoo anna malai umpasundungaka ang puha natula' lohpo' ungngolai ingkännanabi, ang naoatee, 'To Puha Kulan ' laMepasalama' inang la ungngolai kamasuhsaang.'19Dahi pengkatoba'mokoa' di hao mai diingkänna dosammu, sumulekoa' dai' di PuangAlataala, anna malai nasapuiingkoa' dosammu.20Anna malai napa alaingkoa' inahammu PuangAlataala anna nasuo bouingkea' sule Puang Yesus,To Dilan ' la Mepasalama'. 21 Puang Yesus la

3.22–4.1 527

tohho yaho di suruka lambi' tempona umpadahisumule ingkänna aka-aka, situhu' ang puhanadandi Puang Alataala umpake ingkänna nabiang napillei mengkalao di pampahandu'anna.22Aka' puhang napepakuhuing Nabi Musanaoatee, 'Puang Alataala Dehatammu laumpaaha mesa nabi ang sinnoaä' yaling mai dialla'na solasohontaa'. Pehingngi manahpaia'ingkänna tula'na. 23Anna menna-menna daiumpehingngii tula'na yato nabi, la dialaine'yaling mai di alla'-alla'taa' anna dipa'daii.' 24Noatunne' ingkänna nabinna Puang Alataala angpuha umpalambi' Bahtakaranna, napatahhi'mengkalao Nabi Samuel sibala'-bala' untula'lohpo' pembabena Puang Yesus. 25 Tula' angnapalambi' nabinna, dianto ang la umpomana'a'.Anna la untahimbo toukoa' taha yaling dipa'dandianna Puang Alataala pano di nenetaa'.Aka' puhang ma'kara Puang Alataala pano diAbraham naoatee, 'Aka' mesa peänä'ammu,ingkänna hupatau yaling inde di lino la kubehe.'26Aka' yato Sabua'na Puang Alataala, napaahayaling mai di alla'mua' anna dioa' ang handangdolu napalambi'i. Napanoa anna malakoa'nabehe, natehte mensohong yaling mai di lalangkakarakeang."

4 1 Lella'ke' Petrus sibaha Yohanes umpa'tula'itau mai'di, sulerang napellambi'i sangngaka-

4.2–9 528

sangngaka imang sibaha to Saduki annapongkahana to pandaka Dasang Ada'na PuangAlataala. 2 Yato tau sule sika keaha' aka' yato angnapepakuhuing Petrus sibaha Yohanes naoatee,"Tandana inang aha katuhoang sumule di hoi' maidi kamateang, ya' puhang tuho sumule PuangYesus hoi' mai." 3 Sika unsahkang Petrus sibahaYohanes anna napatamai di tahungkung. Ampo'aka' benging, ya' dipayalimmi di tahungkunglambi' mabaya. 4Ampo' mai'di tau angmanghingngi pepakuhunna mampetahpa'. Ya'kehängngäng bumi, lambi' limang sa'bu muane,dake' dipapola bahine anna änä'. 5 Tahpanamabaya ma'himpummi to pambahananna toYahudi sibaha setobaha'ang anna to pampakuhuada' yaho di Yerusalem. 6 Yaho, aha handangpongkahana imang disanga Hanas sibaha Kayafasang mambala'i, aha toi Yohanes, Aleksanderanna mai'di tau senga' ang hekeng peänä'annahandang pongkahana imang. 7DibahangPetrus sibaha Yohanes pano di olona yato angma'himpung anna sika napahehsai naoatee,"Kamatohoang aka yaling di kalaemu? Mennamambeakoa' kakuasaang anna malai umbabeyato kaha-kaha?" 8 Tahpa men mba'mi Petrusnapunnoi Inaha Masero naoatee, "Oa' ingkämmuto pambahananna anna setobaha'anna toYahudi, 9 nasuhung dipahehsaang inde allo

4.10–16 529

dinoa, aka' ungkalemuiang mesa to makule annala pemalakoa' umpengnginsangngi kakuasaangaka ang mampabono'. 10 Pahallua' ungnginsangingkämmua' to Israel, noa ang dinne dinoa noatoi ang dai dinne: yaling di sanganna Puang YesusKristus, to Nazaret, ang puha umpatei yaho dikayu sitambeng ampo' napatuho sumule PuangAlataala di hoi' mai di alla'na to mate, dianto angumpabono' inde tau lambi' mala ke'de' di haodi olomua'. 11 Puang Yesus tuntoo ang ditula'sihapang batu yaling di Pampudiang naoatee,'yato batu ang un bea' ingkämmu tukang,dianto ang handang pahallu diala dipobatuke umbabei tau dasang.' 12 Supung aka' Dialambi' malaingkea' salama', aka' yaling inde dilino dai aha tau senga' ang nabea kakuasaangPuang Alataala la umpasalama' hupatau, ampo'supung Puang Yesus." 13 Tahpana sika naita yatoto ma'himpung kabahanianna Petrus sibahaYohanes, ya' pusa' asammi aka' nainsang naoateetau biasa ang taaha mahsikola. Dianto annanainsammi naoatee to pen ndo'naii PuangYesus. 14 Sika dai nainsang ma'kara la ma'bahoaka' yato ang puha napabono' di hao siangdi behinna ke'de'. 15 Ya' sika unsuong yato toderuai mensohong mane sipahtuyu-tuyui indeto ma'himpung 16 naoatee, "Aka la tababea'pano inde di tau? Aka' nainsang asammi

4.17–24 530

ihsinna Yerusalem didiona inde pembabena angmepusa'-pusa', anna dai aha lalanna la dibahoi.17Dahi la dipakahea'i anna malai dai tuhtuangmai'di tau mangnginsang inde pembabena annadang ma'tula'-tula' lolo pano di tau umpakeyato sanga." 18 Puhai sipa'tula'-tula', natambaingsumule tama yato to deruai anna naoaintee,"Damokoa' mala la untula' lolo sanganna Yesusanna datoi mala umpepakuhu loloingnga' panodi tau." 19Ampo' na mba' Petrus sibaha Yohanesnaoatee, "Pihki'ia', umba kahang mapia di haodi olona Puang Alataala: dioa' dituhu'i bahtu'Puang Alataala? 20Aka' inang dai mala tala kitula'lolo ingkänna kaha-kaha ang puha kiita annakihingngi." 21Ampo' moinnakato napakahea'i,katämpä'anna nasuo le'ba' aka' dai aha sikanalambi' suhunna anna malai ditahungkung.Anna sika mahea' pano di tau mai'di ang umpudisanganna Puang Alataala aka' ungngita kaha-kahaang mane puha napadahi kakuasaanna PuangAlataala ungngolai rasulna. 22Aka' yato to makuleang napabono' yaling di tanda ang mepusa'-pusa'la'bing uhpa' pulo pahiamanna anna makorongmengkalao dahi. 23 Tahpana dilahpa' Petrussibaha Yohanes, ya' le'ba'mi umpellambi'isolana anna natula'i ingkänna tula'na yatokapala-kapala imang sibaha setobaha'anna toYahudi. 24Nahingnginna solana, ya' umpamesang

4.25–31 531

kalaena anna umbehoi inahanna ma'sambayangnaoatee, "O Dehatangki' ang umpadahi langi'sibaha lino, le'bo' anna ingkänna ihsinna.25 Puhamo ma'kara ungngolai sabua'muTomaraya Daud neneki' ang naposolai InahaMasero ungngoatee, 'Aka boi anna sika kohaikeaha' to taungnginsang Puang Alataala?Aka boi hupatau anna mopahtuyui umbabekaha-kaha ang taaha kunanna? 26 Tomaraya indedi lino umpasadia kalaena anna unghimpungingkänna to umbali-bali Dehata anna To puhaNalan ' la Mepasalama'.' 27Aka' setongannapuhang ma'himpung Tomaraya Herodes annaTuambahsa' Pilatus sibaha to Roma anna topambahananna to Israel yaling inde di bohtoanna umbali-balii Sabua'mu dianto PuangYesus, To Masero ang puha ullan '. 28Aka' laumpasule pano ingkänna yato kaha-kaha angpuha umpama'tantu mengkalao dolu situhu'kakuasaammu anna pa'elo'mu. 29O Puang,pahandangngi umba noa napakahea'iang dinoa.Beaang ingkännaang sabua'mu kabahanianganna malai bahanikang umpepainsangngingBahtakarammu. 30 Tandoingkang teyyepa'kalemummu la umbaha kabono'ang pano dihupatau anna la umpatandaang ma'kahupa-hupatanda anna ang mepusa'-pusa' yaling di sangannasabua'mu Puang Yesus To Masero." 31 Puhai

4.32–5.3 532

ma'sambayang, pahorong yato ongeang angnaongei sika ma'himpung. Sika napunnoing InahaMasero lambi' sika bahani umpepainsangngingBahtakaranna Puang Alataala. 32 Ingkänna tomampetahpa' mesa inaha anna dai aha mesala ma'kara naoatee, "Indee anu kalaeku."Ampo' samai aka-akanna naampui sibaha-baha.33 Ingkänna rasul sitonda punno kakuasaangtontong umpepainsangnging katuhoanna sumulePuang Yesus di hoi' mai di kamateang annanabehe liui Puang Alataala. 34Dai aha poro lamesa angmansa'ding kakuhangang, aka' yato angnaampui: tampo bahtu'raka dasang, sika nabalu'anna yato allinna nabaha anna 35 nabehoingrasul anna malai nasusaing pano di tau angkakuhangang. 36Noa toi ta Yusuf ang si nasangairasul 'Barnabas,' bahtuanna: to pepakahanga,mesa peänä'anna Lewi ang di lau' mai di Siprus.37Umbalu' toe' bela'na anna yato allinna nabahaanna nabehoi pano di rasul ang la mansusa.

5 1Aha toe' to sisangkolung ang disangaAnanias anna Safira umbalu' toe' tampona.

2 Kasibohtuanna yato allinna tampona lanapatohho sambaheang anna sambaheangke'nabehoing rasul, anna naoaintee, "Supunginde allinna tampoki'." 3Ampo' ma'kara Petrusnaoaintee, "O Ananias, napunnoi inahammuPongkahana setang lambi' kaloseng-losengngo

5.4–11 533

pano di Inaha Masero anna umpatohhoosampuahe yato allinna tampomu. 4Naongedake' umbalu' tampomu, ya' aka-akammuke'.Pihsananna puha umbalu', yato allinna tontongyaling di kakuasaammu. Dahi akana mopahtuyunoarako dio? Dai hupatau supu ang ulloseng,ampo' Puang Alataala toe'." 5Nahingnginnainde tula' Ananias, tahpa loe siang mampamate.Ingkänna ang manghingngi yato tula' sangka'sikalalla' aka' mahea'. 6 Tahpa sule siarangsangngaka-sangngaka änä' muane nabalunganna do nalamungngi. 7Umbai tallu tehte'puhanna, suleng bahinena ampo' dai nainsangaka ang mane puha dahi. 8MekutanangPetrus pano naoaintee, "Tula'ingkä' samasi'daraka inde umbalu'ingnga' tampomu?" Ya'na mba'mi yato bahine naoatee, "Io, samantoo."9Naoaminte Petrus, "Akana mopahtuyurakoa'dio unsändä'i Inaha Masero? Nenne'i indopano tau ang di haoke' di baba, mane sikasasulena ullamung muanemu, dia tunto nei'ang la mambulleo sohong." 10 Tahpa loe siatung nei' di behing bih 'na Petrus, mampamate.Tamanna yato änä' muane nalambi'mi mate.Ya' sika nabulle siang anna do nalamungnginapasitehe muanena. 11Dai aha tala mahea'dai' di Puang Alataala ingkänna to mampetahpa'anna ang unghingngi didiona yato ang dahi.

5.12–20 534

12Ma'kahupa-hupa tanda anna mai'di angmepusa'-pusa' napadahi ingkänna rasulna PuangYesus yaling di alla'-alla'na tau mai'di. Ingkännayato to mampetahpa' ma'mesa di hao di SerambiSalomo ang aha yaling di Dasang Ada'na PuangAlataala. 13Anna dai aha la bahani tau senga'mampempakoi, ampo' moinnakatoo noa sinapakeangka' tau mai'di, 14 lambi' tuhtuangmasae tuhtuang kehängngäng to mampetahpa'pano di Puang Yesus, noa muane noa toi bahine.15 Lambi' mai'di tau umbaha to makoronnapano di lalang anna napapa ndoi di ale di haodi behing lalang aka' naoatee, "Liuito Petrus,moi poro kalihayonang unghoa sala' mennannainde mai to makorong, ya' mala bono'." 16Noatoi to pa'bohto ang sirungku' Yerusalem sulemokalipumpung umbaha to makoronna annaang napentamai setang. Anna ingkänna tau yatoodipabono'. 17 Pihsananna mengke'de' handangpongkahana imang sibaha to pen ndo'na, diantoto Saduki ang sika mbuhu aka' mai'di tauun ndo' pepakuhunna Puang Yesus, 18 lambi'sika unsahkai ingkänna rasul anna napatamaidi tahungkung. 19Ampo' tahpana bengi sulengmesa malaeka'na Puang Alataala untungka'ibaba tahungkung mane sika napasohongngianna naoaintee, 20 "Laokoa' pano di DasangAda'na Puang Alataala anna ke'de'koa' di hao

5.21–26 535

umpepainsangnging didiona katuhoang bakahupano di tau mai'di." 21 Ya' sika natuhu'i siangyato karanna. Mebengngi'na yatoo sika le'ba'siang tama di Dasang Ada'na Puang Alataalamampakuhu. Lella' mampakuhu inde rasul,yato handang pongkahana imang sibaha topen ndo'na untambai ingkänna To Mahkeada'Yahudi, bahtu' ang si dioaintee setobaha'anna toIsrael, ma'limbo. Lella' ma'limbo umpapealangyato ingkänna rasul tama di tahungkung.22Ampo' tahpana lambi' pano, danne' ahayato rasul yaling. Ya' sumuleng anna naoaitee,23 "Kilambi' baba tahungkung ampo' tontongmahha' kapu' anna yato ang mandakai tontongdi hao di olona. Kitungka'i yatoo ke danne'aha yato yaling tau." 24Nahingnginna yatopongkahana to pandaka Dasang Ada'na PuangAlataala sibaha ingkänna kapala-kapala imanginde tula'na tau, tahpa pusa'mi anna naoaitee,"Dai kiinsang aka ang dahi pano yato di tau!"25Dai masae sule siarang mesa tau umbahakaheba naoatee, "Pehingngiia', ne! Yato tau angumpatamaa' di tahungkung, yaling asammi diDasang Ada'na Puang Alataala umpakuhu taumai'di." 26 Ya' mengkalao siang yato pongkahanato pandaka Dasang Ada'na Puang Alataala sibahasangngaka-sangngaka änä' buana le'ba' doungngala yato rasul, ampo' sika napaela'-ela'

5.27–34 536

aka' mahea' pano di tau mai'di la nasaleba'ibatu. 27 Sika naposolang tama do umpellambi'iTo Mahkeada' Yahudi. Lambi'na tama, sikanakutanaing handang pongkahana imangnaoatee, 28 "Kusanga puhamokoa' kikeaha'ianna malai dakoa' le'ba' lolo mampakuhu yalingdi sanganna Yesus. Ampo' ang umbabea' diotuhtuangkoa'mampakuhu di umba-umba naongedone di Yerusalem anna si umpatanda'iang yatokamateanna." 29Men mba'mi ta Petrus naoatee,"Aka' pahalluang untuhu'i Puang Alataalaandana hupatau. 30Aka' Dehatanna peneneantaumpatuho sumule Puang Yesus di hoi' mai dikamateang ang puha untoke'a' anna umpateiyaho di kayu sitambeng. 31Anna Diantoo puhanaängkä' Puang Alataala ungngohko'i tandokuananna, dianto ongeang kakeangka'ang, aka'mendahi To Pambahanang anna To Pepasalama',anna malaingkea' to Israel aha tempona lamengkatoba' lambi' malaingkea' naampungngi.32 Kami'mitoo ingkänna rasul mendahi sa'biyaling di ingkänna kaha-kaha yatoo. Noa toiInaha Masero ang la napatamaing PuangAlataala di ingkänna ang untuhu'i Puang Yesus."33Nahingnginna kara yatoo sika keaha'mi, lambi'mopahtuyu la umpatei yato rasul. 34Ampo' dihao toi aha mesa to Farisi disanga ta Gamalieldihekeng toi mesa To Mahkeada' Yahudi. Inde

5.35–40 537

tau mesa ang umpalambi' pepakuhunna Musaanna napakeangka' si'da-si'da tau mai'di. Ke'de'anna naoaitee, "Ne ma ng tau, pasohongngia'dolu sämpäi'." 35 Le'ba'na, ya' ma'karang panoyato di to ma'limbo naoatee, "O to Israel, pihki'manahpaingkea' aka la tababe pano inde ditau. 36Aka' dolu aha disanga ta Teudas, mesato unsanga-sanga kalaena, lambi' mai'di angman ndo'i: umbai uhpa' atu' tau. Ampo' dipateilambi' sisähä'-sähä' yato to pen ndo'na annakatämpä'anna dai aha aka-aka. 37 Puhai yatoo,naonge temponai diihsa' hupatau, aha bungang disanga ta Yudas to Galilea anna mai'ditoe' man ndo' la umbali to pa'pahenta. Ampo'katämpä'anna dipatei toe' anna ingkänna topen ndo'na sisähä'-sähä'. 38Dahi sinnoa toiinde mai kadahiang, kupainsangngikoa' annadaingkea' la ungngaka inde pano tau. Pabeitomande'ia' aka' ponna inde pahtuyunna annapembabena sule hao mai di hupatau, ya' lapa'da toetee'. 39Ampo' ponna sule yaho mai diPuang Alataala, ya' moite' la diaka, tala mala toiditalo. Anna umbai bilang la umbaliingkea' PuangAlataala." Ya' yato pepaturunna inde Gamalielsika natahimbo. 40 Puhai yatoo, untambaingsumule rasul anna napohetongngi manenaoaintee, "Damongnga' si umpopampakuhulolo kakuasaanna Yesus." Mane sika nalahpa'i.

5.41–6.5 538

41 Yato rasul sika masannang liu umpelleipa'limboanna To Mahkeada' Yahudi aka'yaling di inahanna naoatee, "Naangka'ingkea'Puang Alataala inang la sihatang ungngolaikamadahhaang aka' umpetahpa'ingkea' PuangYesus." 42Allo-allo tontong umpepainsangngingKaheba Mapia yaling di Dasang Ada'na PuangAlataala anna pano di dasanna tau, dianto PuangYesus To Dilan ' la Mepasalama'.

6 1 Tempo donetoo tuhtuang mai'dingkehängngäng to mampetahpa'. Ya' kende'mi

kaha-kaha yaling di alla'-alla'na to Yahudiang ma'basa Yunani sibaha to Yahudi senga'ang ma'basa Ibrani, aka' si nakalimpängngiumpalambi'ing andeanna balu bahine to ma'basaYunani ang inang tahana. 2Dahi yato sampuloderua rasul unghimpung ingkänna to pen ndo'naPuang Yesus anna naoaintee, "Dai sihatang lakitohhoi umpepainsangnging Bahtakara Dehataaka' la kiäto' umba la kipanoa untaha andeang.3Dahi ingkämmua' solasohongki', pilleii pitutau yaling mai di alla'mu ang ungnginsangungngoatee, to napunnoi Inaha Masero annakeaka', anna malai tau yatoo la kiängkä' mendahito pantaha andeang. 4Aka' la umpatontongnganginahangki' yaling di sambayang sibahaumpepainsangngingkang Bahtakara Dehata."5 Pahtuyu yatoo sika nakärä'i ingkänna ang

6.6–11 539

ma'himpung, ya' umpilleing ta Stefanus mesa tomampetahpa' liu anna napunnoi Inaha Masero,sibaha ta Filipus, ta Prokhorus, ta Nikanor, taTimon, ta Parmenas, anna ta Nikolaus mesa toAn okhia ang mentama di ada'na to Yahudi.6 Inde to pitu, sika napapengngolo pano diingkänna rasul anna nasambayangngii sibahanasahpa situhu' kabiasaanna to Yahudi aka'dilan '. 7 Ya' tuhtuang sembu'mi BahtakaraDehata di umba-umba naongei anna tuhtuangkehängngäng to mampetahpa' yaho di Yerusalemanna mai'di toi imang ang umpetahpa' PuangYesus. 8 Stefanus nabehe si'da-si'da PuangAlataala anna napapunnoi kakuasaanna lambi'umpaaha ma'kahupa-hupa tanda anna angmepusa'-pusa' yaling di alla'na tau mai'di.9 Pihsananna suleng sangngaka-sangngaka tauang pemala la siteläng Stefanus. Tau yatoodi hao mai di Bohto Mahoa' Kirene annaAleksandria, anna Poropensi Kilikia anna Asia. Sima'sambayang yaling di mesa pa'sambayangannato Yahudi ang disanga Pa'sambayanganna todilahpa' yaling mai di kasabua'anna. 10Ampo' dainabela sika umbali ta Stefanus aka' naposolaine'Inaha Masero lambi' manähäng ma'kara-karapano yato di tau. 11 Ya' le'ba'mi umpaturuisangngaka-sangngaka tau ang la untanda' taStefanus naoatee, "Puhang kihingngi tula'na

6.12–7.4 540

inde tau untändoi Musa sibaha Puang Alataala."12Dianto anna kende'i aha'na tau mai'di sibahakapala-kapala imang anna to pampakuhu ada'Yahudi lambi' le'ba' ullebo ta Stefanus annanasahkai, mane nabahai pano di olona ToMahkeada' Yahudi. 13Anna umposola sangngaka-sangngaka sa'bi ang loseng do napapengngoloma'tula' naoatee, "Inde tau supung nakähänguntula' salao-laona inde Dasang Ada'na PuangAlataala anna pepakuhunna Musa. 14 Puhakihingngi naoatee, 'Yato Yesus to Nazaret launtalei inde Dasang ada'na Puang Alataala annala umbala'i pepakuhu ang nabeaingkea' Musa.'" 15 Ingkänna inde To Mahkeada' ang mengema'limbo, sika umpahandang ta Stefanus, aka'naitang lindona sinnoa liu hupanna malaeka'.

7 1Mekutanang handang pongkahana imangpano di Stefanus naoatee, "Tahpa' si'daraka

pantanda'na inde mai tau?" 2 Ya' ma'tula'miStefanus naoatee, "Ingkänna ang kupotobaha'sibaha solasohongku, pehingngii tula'ku:Tempona anna di haoke' di Mesopotamianeneta Abraham, naonge dake' tohho di hao diHaran, napa'karai Puang Alataala To HandangMatande 3 naoaintee, 'Pelleio bohtomu annasolasohommu anna le'ba'o pano di mesa bohtoang la kutuhoingko.' 4 Ya' mengkalao siangAbraham umpellei Tampo Kasdim, mendende

7.5–10 541

pano di Haran anna tohhoi di hao. Tahpana mateambena, nasuo bung Puang Alataala mendendedi hao mai done di bohto ang taongeia' dinoa.5 Tempo donetoo, dake' aha nabea PuangAlataala tampo la mendahi mana'na moi porola sallama'. Ampo' ma'dandi Puang Alataalanaoatee, 'Pihsang tempo inde tampo la kubeaoungngampuia' sibaha ingkänna peänä'ammu.'Napanoa ma'dandi, moinnakato dake' ahaänä'na Abraham donetoo. 6Mane ma'karaboi Puang Alataala pano di Abraham naoatee,'Ingkänna peänä'ammu la mendahi to sule dihao di bohtona tau senga', la naposabua' annala nadahha uhpa' atu' pahiamanna. 7Ampo'yato ang mamposabua' la kubala' akinnamengkalahsu' peänä'ammu sule napenombaiä'done indee.' 8Mane napakuhui Puang Alataaladidiona kapo lleang tanda pa'dandianna pano dihupataunna. Ya' tahpana kahua allona dahinnaIshak änä'na Abraham, na lleng. Ishak umpadahiYakub anna Yakub umpadahine' to sampuloderua ang mendahi peneneantaa' ingkänna toYahudi. 9 Yato sangngaka-sangngaka to siullu'umbalu' arinna disanga Yusuf mendahi sabua'natau di hao di Mesir aka' na mbuhui. Ampo'inde Yusuf naposolai Puang Alataala 10 lambi'si napakahaoing ingkänna kamasuhsaang.Tempona naonge mellambi'i Yusuf pano di

7.11–17 542

Firaun, tomarayanna Mesir, nabea PuangAlataala inaha mapia anna kakeaka'ang.Nasuhung naängkä' tomarayanna Mesir mendahibahke'na untokei kakuasaang di hao di Mesiranna ungkapalai toi ingkänna ang mengkähängyaling di dasanna tomaraya. 11Donetoo dahingkabuhohangang di hao di Mesir anna Kanaanlambi' yato nenetaa' unsa'ding kamasuhsaangkäyyäng aka' dang aha napangngalai andeang.12 Tahpana nainsang Yakub naoatee aha gandumdi hao di Mesir, ya' unsuong änä'na pano.Donentoo yatoo napampahandu'i le'ba' yatoneneta pano di Mesir. 13 Tahpana le'ba' bumipano kapendoanna, ya' umpepainsammingkalaena Yusuf pano di ullu'na. Lambi' indetomarayanna Mesir ungnginsammi solasohonnaYusuf. 14 Ya' umpapealang ambena inde taYusuf sibaha ingkänna sanghapunna mendendepano di Mesir. Donetoo pitumpulo lima tau diaasanna. 15 Ya' le'ba'mi Yakub pano di Mesir.Lambi' mate di hao sibaha yato neneta angsenga'. 16Anna bahkena dibaha sumule pano diSikhem anna dipatamai yato di ku'bu' ang puhanaalli Abraham di hao mai di peänä'anna Hemordi Sikhem. 17 Tempona la marungku'mi PuangAlataala umpasundung pa'dandianna pano diAbraham didiona yato tampo ang la nabeapeänä'anna, ya' tuhtuang membea'mi neneta di

7.18–26 543

hao di Mesir. 18 Pihsananna ahang pole' mesatomaraya senga' ang ma'pahenta di hao di Mesir,ampo' dai nainsang didiona umba napanoata Yusuf undului to Mesir. 19 Tomaraya yatooumpakamaho-maho neneta lambi' nadahha annanapahentai naoatee, 'Ingkänna änä'-änä'mua'ang mane sohong muane la un bei lambi' mate.'20Donentoo yatoo naonge dahi Musa. NaitangPuang Alataala dai aha tau senga' nasinnoaing.Tallu bulanna yaling di dasang naempei tobaha'na 21mane dipasohongngi dipapembuni.Ampo' naala änä'na tomaraya ang bahine annanapoänä'i sihapang änä'na toboe'. 22 Inde Musadipakuhu ingkänna kamanähänganna to Mesir,lambi' kainsangang ma'kuasa moi tula'na noa toipembabena. 23 Tahpana uhpa' pulo pahiamannadahinna, pemalang la mao umpellambi'isolasohonna dianto to Israel. 24 Pihsanannaungngita mesa to Israel nadahha mesa to Mesir,ya' napetunduing, lambi' umpatei yato to Mesir.25Nasangang Musa la nainsammi yato solana toIsrael naoatee dia ang la napake Puang Alataalamampasohong di hao mai di kasabua'ang, ampo'dae' nainsang. 26 Tahpana marondonna sulebumi, ke ungngita buranne' derua tau sahingto Israel lella' siba'di. Tahpa napellambi'ingMusa aka' la napasikapiai anna naoaintee, 'Osolasohongku, akana siba'dirakoa' dio? Sahing

7.27–35 544

dio siangnga'!' 27Ampo' yato ang kekasalaangpano di solana umbuhsu' Musa anna naoaitee,'Menna mangngängkä'o mendahi pongkahaki'anna la unghohto'o kaha-kahangki'? 28Umbaiumpahtuyu toe' la umpateiä' sinnoa yato toMesirang umpatei di pehengi.' 29Nahingnginna Musayato tula', ya' tahpa lumumpa'mi anna le'ba'ipano di Midian. Ya' di haong tohho, lambi' dahidi hao derua änä'na sahing muane. 30 Tahpanapuha uhpa' pulo pahiamanna, unghingngingkamahanna mesa malaeka' yaling mai di alla' duiang naongei api meleä'-leä', di hao di ongeangmakä'däng sirungku' Tanete Sinai. 31 Pusa' Musaungngita yato kadahiang. Tahpa le'ba'mi panonapendungku'i, ya' unghingnging kamahannaPuang Alataala naoatee, 32 'Kodi'mitoo Dehataang si napenombai nenemu, dianto DehatannaAbraham, Ishak anna Yakub.' Ya' tahpa sikalalla'siang Musa anna dai nasaha mennenne'. 33 Ya'ma'karang Puang Alataala naoatee, 'Lälä'isapatummu aka' ne tampo ang ungngongei,tampo masero aka' ke'de'o di hao di oloku.34 Puhang kuita kamadahhaanna petauangku dihao di Mesir anna kuinsang kamasuhsaanna,dianto anna sulemä' la kulahpa'. Dahi maioanna kusuoo sumule pano di Mesir.' 35Diantoinde Musa ang hali dai sika natahimbo to Israelyato naonge naoaitee, 'Menna mangngängkä'o

7.36–41 545

mendahi pongkahaki' anna la unghohto'okaha-kahangki'?' Dia siang ang puha nasuomalaeka'na Puang Alataala ang yaling mai dialla' dui mendahi pongkahana ang la ullahpa' toIsrael. 36Anna dia siang umbaha mensohong toIsrael yaling mai di Mesir umbabe ma'hupa-hupatanda anna ang mepusa'-pusa' di hao di Mesir,di hao di Le'bo' Malea anna pano di ongeangmakä'däng uhpa' pulo pahiamanna. 37Dia toipuha ma'tula' pano di to Israel didiona PuangYesus naoatee, 'Puang Alataala la umpaahamesa Nabi ang sinnoaä' yaling mai di alla'nasolasohommua'.' 38Anna dia siang yaling dialla'na petauanna Puang Alataala di hao diongeang makä'däng ullombung tula'na malaeka'pano di neneta naonge ma'karai yaho di TaneteSinai. Anna dia toboe' ang untahimbo kara angtontong lolo ang puha napainsangngiingkea'."39Napatahhi' bumi tula'na Stefanus pano dito mantanda' naoatee, "Ampo' dai sika naakuneneta tuhu'-tuhu'ang pano di Musa, aka' daisika natahimbo ampo' pemala sumule pano diMesir. 40 Sika napalau pano di Harun naoatee,'Papiaingkang sangngaka-sangngaka tau-tau angla mala kipenombai anna ang la mampatehteangsumule, aka' dai kiinsang aka ang dahi pano dikalaena Musa ang umpatehteang yaling mai diMesir.' 41 Lambi' tempo donetoo umpapiang

7.42–46 546

ang la napenombai, noa hupanna sapinglundaha, mane umbahai penombaang panoanna ma'rame-ramei umpakahoa' pambabekalaena. 42Dianto anna napengkebo'i PuangAlataala anna napa olaii umpenombai bintängnoa ang puha uki' yaling di suha'na nabinnaang naoatee, 'O to Israel inang tadia Kodi' angumpenombai anna umbahaing penombaangyaling di uhpa' pulo pahiamanna naongedi haokoa' di ongeang makä'däng. 43Aka'puhamokoa' umbaha leleng bansulinna dehataMolokh sibaha tau-taunna bintäng Refan.Dianto pampapia kalaemu ang umpenombaia'.Dahi la kuhambaikoa' le'ba' makahao pano ditando panona Babel.' 44 Yato bansuli ang sinaongei Puang Alataala umpellambi'i petauanna,naparende leleng neneta di hao di ongeangmakä'däng. Yato bansuli nababeMusa sinnoa angpuha napahentaing anna napaitai Puang Alataalapano. 45 Yato bansuli puha natahimbo nenetanaonge nabahanangngi Yosua tama done inde ditampo. Donetoo yato tampo sika nakuasaing, aka'untalo ingkänna to pa'bohto ang nahambaiingPuang Alataala. Yato bansuli tontong lolo lambi'tempona Tomaraya Daud ma'pahenta. 46 IndeTomaraya Daud nabehe liu Puang Alataala.Dahi napalau umbato ke la malai umpake'de'dasang ang la naongei Puang Alataala, ang la

7.47–56 547

napenombai to Israel. 47Ampo' Salomorangänä'na ang mampake'de' yato dasang. 48Ampo'dai la dioatee Puang Alataala bahtu' dioatee toHandang Matande la tohho yaling di ongeangpampapianna hupatau. Sinnoa ang natula' nabinaoatee: 49Ma'kara Puang Alataala naoatee,'Ang di suruka Kodi' mangkuasai anna ihsinnalino kupahenta. Umba la noa hupanna dasangang la umpake'de'ingkä', bahtu' ongeang aka lakuongei mehile? 50 Tadiarakate' pampapiangkuasang siang?' 51O ingkämmua' to makahha' bää'anna ang tama'pehingngi! Supungnga' umbabeumbali-bali Inaha Masero. Sinnoa neneta,noa tumokoa' dio! 52Dai aha nabi ang talanadahha neneta. Sika umpatei pesuona PuangAlataala, ang umpepainsangnging kasuleannaTo Takekasalaang. Anna dinoa dio siangnga'ang puha mambahoi lambi' umpapepateia'.53 Puha siamokoa' unghingngi pepaondonaMusa ang napalambi'ingkoa' malaeka', ampo'daia' untuhu'i." 54 Tahpana sika nahingngiTo Mahkeada' ingkänna yato tula', sangka'keaha'mi anna ungkiki' isinna pano di Stefanus.55Ampo' naposolai Inaha Masero inde Stefanuslambi' mentonga dai' di suruka anna ungngitaikamatandeanna Puang Alataala sibaha PuangYesus ke'de' yaho di tandoi kuananna, bahtu'dioatee ongeang kakeangka'ang. 56 Tahpa

7.57–8.3 548

ma'karang naoatee, "Nenne'ia' ungngitaä'suruka billäng anna Änä' to Lino ke'de' yahodi tando kuananna Puang Alataala." 57Ampo'sangka' un mping talinganna anna sika kohainapekäyyängngi, mane mengkah bei ulleboStefanus. 58 Sika nahui'mi tama di aneang bohtoanna nasisaleba'-leba'i batu. Ingkänna yatoang mansaleba'i umpatoko kaya' kalambe'nadi hao di olona mesa änä' muane disangaSaulus ang mampongkahai. 59 Yatoo lella'nasisaleba'-leba'i, ma'sambayammi Stefanusnapekäyyängngi, naoatee, "O Puang Yesus,tahimboi sungnga'ku!" 60 Sitonda malimuntu'anna metamba napekäyyängngi naoatee, "OPuang, daa umpasuhungngii inde dosa pano indedi tau." Puhai naoa, ya' pohsu'mi penanahanna.

8 1 Ya' natuhu'i toi Saulus ke dipateii taStefanus. Allo donetoo napahandu'mi aha

kamadahhaang käyyäng pano di to mampetahpa'yaho di Yerusalem. Lambi' ingkänna tomampetahpa' sika le'ba'i sembu' unsambaYudea anna Samaria ampo' supung rasulnaPuang Yesus ang tohho. 2 Yato bahkena Stefanusnaala sangngaka-sangngaka to mampetahpa'sika nalamung anna naumbuii. 3Donetoopemala Saulus la umpa'dai kapeimängannaingkänna to mampetahpa', dahi ullelengngidasang napentama anna unghui'i sohong noa

8.4–13 549

bahine noa muane anna napapetahungkungngi.4 Ingkänna to mampetahpa' le'ba' sembu'unsamba bohto umpepainsangnging KahebaMapia. 5Anna Filipus lupanone' di mesabohto di hao di Samaria umpepainsangngingTo Dilan ' la Mepasalama', dianto PuangYesus, pano di hupatau yaling yato di bohto.6 Tahpana sika nahingngi tula'na anna ungngitangma'kahupa-hupa tanda ang nababe, ya' sikanatahimbo mapiang. 7Aka' mai'di setang malaiyaling mai di kalaena mai'di tau menge kumihsä',anna mai'di toi to makule sibaha to kempängnapabono'. 8 Lambi' umpamasannang liu yatoto pa'bohto. 9Di hao yato di bohto aha mesato pa'ihsang ang disanga Simon. Si umpapusa'asang to Samaria, anna si unsanga-sanga kalaenadang aha mantondong. 10 Ingkänna tau moi tokeangka' moi to pemase-mase mampekannangasang anna sika naoaitee, "Dianto indekakuasaanna Dehata Matande ang si disangai'Kakuasaang Käyyäng' sule menghupatau."11Napen ndo'i asang tau aka' masaeng sikanapapusa' yato pa'ihsanganna. 12Ampo' tahpanasule Filipus umpepainsangnging Kaheba Mapiadidiona Kapahentaanna Puang Alataala annaPuang Yesus, To Dilan ' la Mepasalama', sikanapetahpa'mi anna sika umbehoi kalaenaditero', moi muane, noa toi bahine. 13 Tahpa

8.14–22 550

napetahpa' toi Simon lambi' umbeho toe'kalaena ditero'. Puhai, sibaha lolong Filipus annasi pusa' ungngita ma'kahupa-hupa tanda annaang mepusa'-pusa' nababe. 14 Tahpana napelelerasulna Puang Yesus yaho di Yerusalem naoateeuntahimbong Bahtakara Dehata ihsinna Samaria,ya' sika unsuo siarang Petrus sibaha Yohanesle'ba' naung. 15 Lambi'na naung inde to deruai,tahpa unsambayangnging to Samaria aka' manesika ditero' supu yaling di sanganna Puang Yesus,ampo' dake' aha untahimbo Inaha Maseromoi poro la mesa. Ya' napa'sambayammingnaoatee, "O Puang Alataala beai inde mai tauInaha Maseromu." 16 (8:15) 17 Sika nasahpanginde to deruai situhu' kabiasaanna to Yahudi,lambi' sika untahimbo pole' Inaha Masero.18 Tahpana nainsang ta Simon naoatee malasule Inaha Masero ke mesahpai rasul, ya' sulengumbaha doi'na 19 anna naoaitee, "Bea touä'kodi' ne kakuasaammua' kualli anna malaimenna-menna kusahpa, la untahimbo toe' InahaMasero." 20Ampo' na mba' Petrus naoaintee,"La tallangngete' ne doi'mu sibaha kalaemu,aka' unsangae dio la mala dialli kakuasaannaPuang Alataala. 21Dai dio aha tahamu yalingdi pengkähängangki' aka' dao maroho inaha diolona Puang Alataala. 22Dahi pengkatoba'o annapa'sambayangngo dai' di Dehata, anna malai

8.23–31 551

naampungngi ne pahtuyu karakemu, 23 aka' kuitama'kasueheo anna napunnoio kakarakeang."24Na mba'mi Simon naoatee, "Kalemuiä'sambayangngiä' anna malai yato tula'mu daila dahi pano di kalaeku." 25 Tahpana puhaunsa'bii didiona Puang Yesus anna umpalambi'Kaheba Mapia, sumuleng inde to deruai dai' diYerusalem. Anna mai'dike' bohto naolai yaling diSamaria untula' kara Dehata pano di to pa'bohto.26Aha mesa malaeka'na Dehata ma'kara pano diFilipus naoatee, "Ke'de'o anna le'ba'o ungngolalalang ang mengkalao di Yerusalem lunaung diGaza." (Lalang yatoo mahulla-hulla.) 27 Ya' tahpamengkalao siang ta Filipus. Donetoo aha mesato E opia luyaho mai di Yerusalem menombalella' sumule pano di bohtona. Inde tau mesa tokäyyäng yaling di dasanna mesa tomaraya bahineang disanga Kandake di hao di KatomarayaangE opia, si umpongkahai ingkänna ang untokeidoi'na tomaraya. 28 Yaling di pellaoanna yaho dibendinna, lella' siang umbata suha' ang nauki'Nabi Yesaya. 29Ma'karang Inaha Masero panodi ta Filipus naoatee, "Pendungku'o pano indodi bendi!" 30Napenandai siang Filipus pano,ya' unghingnging yato tau lella' umbata suha'ang nauki' Nabi Yesaya. Tahpa nakutanaingnaoaintee, "Ungnginsandaka kalemba'anna neang umbata?" 31Na mba'mi yato tau naoatee,

8.32–38 552

"Umbang kodi' la kupangnginsangngi ke dai ahaang mampakalesoingkä'?" Mane umbahaii Filipusdai' di bendinna anna mohko'i sitehe. 32 Ihsinnayato ang nabata naoatee, "Sihapangmesa dombaang dibaha pano di pangkehe'ang, sinnoa toiänä' domba ang mahtang ke lella'i dikon ng. Noatunto yato tau dai aha poro la buhke suana.33Dipakauho-uho anna dipaolai ang tadia lalang.Dai aha tau la mantula' didiona peänä'annaaka' mate yaling di kaänä'muaneanna."34Mekutanang inde tau pano di ta Filipusnaoatee, "Malaraka untula'ingkä'? Menna yatotau ang nahoa inde tula'na nabi? Kalaenarakane ang naoainte domba? Tau senga'raka?" 35 Ya'donetoo napakalesoming Filipus didiona PuangYesus ang dipasihapang domba. Natula'ingmengkalao di ihsinna suha' ang nauki' NabiYesaya ang nabata langngena', lambi' KahebaMapia didiona Puang Yesus. 36 Sika umpatahhi'mipellaoanna. Pihsananna ullambi'mi mesa uhai,tahpa ma'karang yato tau pano di Filipusnaoatee, "Itare, ahang indo uhai. La malarakakä'untero'?" 37 [Na mba'mi Filipus naoatee, "Ponnake kalebu si'da-si'dang inahammu mampetahpa',ya' malao ditero'." Na mba'mi naoatee,"Kupetahpa' kuoatee Puang Yesus, To Dilan ' laMepasalama', dianto Änä'na Puang Alataala."]38Unsuong yato to pampalao bendinna tohho

8.39–9.6 553

anna tuhungngi le'ba' naung di uhai naderua.Lambi' naung natero'mi Filipus. 39 Tahpanakende' di hoi' mai di uhai tahpa suleng InahaMaserona Dehata ungngala Filipus anna nabahaile'ba', lambi' dang naita yato ang natero'. Ya'umpatahhi'mi pellaoanna napunnoi kakahsiang.40 Ya' pihsanannane' Filipus lemba' di haoranne'di Asdod. Tahhi' umpepainsamming KahebaMapia pano di ingkänna bohto lambi' pano diKaisarea.

9 1Donetoo yato Saulus pemala liuumpakahea'i anna la umpatei ingkänna ang

umpetahpa' Puang Yesus. Dianto anna le'ba'miumpellambi'i handang pongkahana imang yahodi Yerusalem. 2Umpalau suha' pahenta aka' lanapepaitaing pano di pongkaha ada' di yalingdi ingkänna pa'sambayanganna to Yahudi dihao di Damsyik anna malai dipabei unsahkatau ang untuhu'i Puang Yesus anna nabahaipano di Yerusalem, noa bahine, noa muane.3 Tahpana la lambi' pano di Damsyik umbahayato suha', tahpa aha pansillo' yaho mai di langi'ungkapupu' inde Saulus. 4 Ya' lumbäng siarangnaung di tampo anna unghingngii kamahama'kara naoatee, "O Saulus, aka suhunna annaundahhaä'?" 5Na mba'mi Saulus naoatee,"Aka' mennao ne, Puang?" Naoantee, "Kodi'mito indee Puang Yesus ang undahha. 6Ampo'

9.7–15 554

dinoa kalehamo anna tamao di Damsyik, aka'di haoke' mane ditula'ingko aka la umbabe."7 Sika pusa' toe' yato ang nasibahaing Saulusaka' unghingngi toe' yato kamaha ampo' dai ahanaita taunna. 8 Kalehang Saulus anna ke'de'iumbuhkei matanna la mennenne' ampo' dangpaita. Ya' natehteng solana lambi' pano diDamsyik. 9 Tallu allona dai mala paita, anna daimande anna menu'. 10 Yaling yato di Damsyikaha mesa to umpetahpa' Puang Yesus disangaAnanias. Napellanda'i Dehata anna napa'karaiinaoatee, "O Ananias!" Ya' men mba'mi naoatee,"Aka Puang?" 11 Ya' ma'kara bung naoatee,"Maio anna maoo pano di lalang ang disangaLalang Maroho anna umpekutanaing di hao didasanna Yudas didiona mesa to Tarsus disangaSaulus ang lella' ma'sambayang. 12 Puha napaitaiDehata naoaintee la sule mesa tau disanga taAnanias nasahpa anna malai paita sumule."13Na mba'mi Ananias naoatee, "O Puang,ampo' mai'ding tau mangngoatee tau yatoosi undahha ingkänna to mampetahpa' yahodi Yerusalem. 14Anna inde kasuleanna dinoasibaha napakuasa kapala-kapala imang aka' launsahka tau ang unghannuang sangammu."15Ampo' naoatee Dehata pano di Ananias,"Laorako, aka' tau yatoo la kutuho mendahipesuoku la umpepainsangnging sangangku

9.16–21 555

pano di tau ang tadia to Yahudi anna panodi tomarayanna, noa toi pano di to Israel.16Aka' Kodi' siang la umpainsangngii didionakamasuhsaang anna kamapahhi'ang ang lanasitammuing anna nasa'ding aka' umpetahpa'sangangku." 17 Ya' le'ba'mi Ananias umpellambi'iSaulus di hao di dasanna ta Yudas. Tahpanalambi' pano unsahpang Saulus anna naoaintee,"O solasohong, Dehatanta Puang Yesuspuha umpepaitaing Kalaena ma ng naongeungngolao lalang sule dinne. Dianto angmansuoä' mampellambi'io anna malao paitasumule anna la napunnoio Inaha Masero."18 Ya' nasa'ding siarang Saulus malai yalingmai di matanna sinnoa sihsi' bau. Ya' tahpapaita siarang sumule, kalehang anna umbehoikalaena ditero'. 19 Tahpana puha mande,ya' matoho siarang nasa'ding. Inde Saulustohhoke' di hao di Damsyik sangngaka-sangngakaallona sibaha to mampetahpa'. 20Anna lella'siang umpepainsangnging sanganna PuangYesus dianto Änä'na Puang Alataala yalingdi sangngaka-sangngaka pa'sambayangannato Yahudi." 21 Pusa' asang ang manghingngipepakuhunna anna sika kutanai naoatee,"Tadiarakate' ang umpapepatei to umpetahpa'Puang Yesus yaho di Yerusalem? Annadarakate' nasuhung sule aka' pahtuyunna

9.22–28 556

la unsahka ingkänna to mampetahpa' annanabahai mengngolo pano di kapala-kapalaimang?" 22 Tuhtuang mai'di tau umpehingngiipepakuhunna Saulus anna saundu' toiumpapusa' pihki'na to Yahudi di hao di Damsyik,aka' mala napakaleso si'da-si'da naoateePuang Yesus dianto To Dilan ' la Mepasalama'.23 Tahpana sangngaka-sangngaka allona, ya'sipa'tula'-tula'mi sangngaka-sangngaka to Yahudimopahtuyu la umpatei Saulus. 24Ampo' nainsangSaulus pahtuyunna. Allo bengi unghonda bababohto yato to Yahudi anna malai umpatei Sauluske mensohommi. 25Moinnakato sika nahonda,ampo' mala siang napasohong to mampetahpa'donetoo, dianto tahpana bengi napayaling dimesa kalahohäng, mane sika nalehä'i naung dikebo' hala tembo'na bohto. 26 Le'ba'mi Saulusungngalai kalaena dai' di Yerusalem aka' pemalasibaha ingkänna to mampetahpa' yaho, ampo'dai sika natahimbo aka' sika dake' napetahpa'naoatee mampetahpa' tung nei'. 27 Supung taBarnabas ang mantahimbo. Ya' naposolangumpellambi'i ingkänna rasul mane natula'ingumba noa Saulus ungngita Puang Yesus annanapa'tula'i di hao di tängngä lalang. Noa toididiona kabahanianna mampakuhu yaling disanganna Puang Yesus di hao di Damsyik. 28 Ya'tohho tunne' pole' sibaha-baha yatoii yaho di

9.29–36 557

Yerusalem anna dai aha mahea'na mampakuhudidiona kapampetahpa'ang yaling di sangannaPuang. 29 Si sipa'tula' anna si siteläng yato toYahudi ang ma'basa Yunani, lambi' sika umpeänglalang anna malai napatei. 30Ampo' tahpanasika nainsang solana Saulus yato pahtuyunnaii,naposolang le'ba' naung di Kaisarea manetahhi'i pano di Tarsus. 31Donetoo ingkännato mampetahpa' di hao di Yudea, Galileaanna Samaria sika masannang asang annamalino yaling di katuhoanna. Matoto' yaling dikapampetahpa'ang aka' naposolai Inaha Maseroanna napunnoi kamahea'ang dai' di olonaPuang Alataala. Lambi' tuhtuang kehängngängmai'dinna anna unsa'ding liu pepakahangannaInaha Masero. 32 Le'ba'mi Petrus ullelengngibohto umpellambi'i ingkänna to mampetahpa'.Lempäng toi di hao di Lida. 33Di hao inde dibohto ullambi' mesa tau ang disanga Eneas,kahuang pahiamanna makorong anna ma ndololo aka' makule. 34 Tahpa ma'karang Petruspano naoatee, "O Eneas, napabono'o PuangYesus, To Dilan ' la Mepasalama'. Kalehamo,anna ullolongngii ne alemu." Ya' kaleha sianginde Eneas. 35 Tahpana naita ihsinna Bohto Lidaanna Bohto Saron kabono'anna ta Eneas, ya' sikamengkatoba'mi di hao di olona Puang Alataala.36Donetoo aha toi mesa bahine to mampetahpa'

9.37–41 558

di hao di Bohto Yope disanga ta Tabita, bahtu'ta Dorkas (aka' sinnoa bahtuanna yaling di basaYunani, diantoo: donga). Yato bahine mesa ang simembabe mapia anna mai'ding to pemase-masesi nakalemui. 37 Pihsananna ke nahoae' korong,lambi' napobaha mate. Puha didio' bahkena,dipapa ndong di mesa tambing yaho di loteng.38 Inde Bohto Yope anna Bohto Lida sirungku'siang. Dahi tahpana napelele ingkänna tomampetahpa' ang di hao di Yope naoatee Petrusdi hao di Bohto Lida, sika unsuong derua taudo natambai. Nalambi'na naoamintee, "La maosiamo are' madihhi'!" 39 Ya' mengkalao siangPetrus sibaha yato to metamba. Tahpana lambi'pano, diposola siang dai' yato di tambing angnaonge yato to mate. Sika dusemmi samai balubahine ullebo Petrus. Ya' sika umpaitaing Petrusyato ingkänna kaya' kalambe' sibaha porehasenga'na ang pandai' kalaenake' ta Dorkasnaonge tuhoke'. 40 Ya' nasuo asammi Petrusmensohong mane malimuntu'i ma'sambayang.Puha ma'sambayang, mengkolimmi ungngoloyato to mate anna ma'karai naoatee, "O Tabita,kalehao!" Tahpa buhke siang matanna ta Tabita.Ungngitanna ta Petrus, kalehang anna mohko'i.41 Tahpa natokei siang teyyena anna naduluiike'de'. Mane untambai asangngi yato ingkänna tomampetahpa' sibaha yato ingkänna balu bahine

9.42–10.7 559

anna naoaintee, "Tuhong sumule ta Tabita!"42 Tahpana napelele to pa'bohto Yope kaha-kahayatoo, ya' tuhtuang mai'ding tau umpetahpa'Puang Yesus. 43Donetoo tohhoke' di hao Petrussangngaka-sangngaka allona di dasanna mesa toma'dama lollo' ang disanga Simon.

10 1Di hao di Kaisarea aha mesa taudisanga Kornelius, mesa pongkahana

tantara ang disanga tantara Italia. 2 Inde tauto meimäng anna mahea' dai' di Dehata, noatoi ingkänna sanghapunna. Si ungkalemui toYahudi ang memase-mase, nabea aka-akaanna si ma'sambayang lolo. 3 Pihsang tempoumbai tehte' tallu di maloe makaleso naitasule mesa malaeka'na Puang Alataala tama didasanna anna ma'karai naoatee, "O Kornelius!"4 Ya' umpahandang-handammi yato malaeka'anna ma'karai sitonda kamahea'ang naoatee,"Kuhingnging Puang!" Naoa bunte yato malaeka',"Ingkänna sambayammu sibaha pa'kalemummulambi'mi dai' di olona Puang Alataala annanakalehaimo. 5Dinoa la unsuo sangngaka-sangngaka tau le'ba' pano di Bohto Yope launtambai mesa tau disanga Simon ang si disangatoe' Petrus. 6 Tohho di hao di dasanna mesa toma'dama lollo' ang disanga toe' ta Simon, dihao di behing le'bo'." 7 Tahpana mengkapa'dayato malaeka', untambaing derua sabua'na anna

10.8–17 560

mesa tantarana ang handang meimäng yaling dialla'na solana. 8 Sika natula'ming ingkänna yatoang naoaing malaeka', mane sika nasuoi panodi Bohto Yope. 9Marondonna umbai tängngäallo, yato to tallu la lambi'mi pano di Bohto Yope.Donetoo dai'mi Petrus di ätu'na dasang angmahante, ma'sambayang. 10Manono liung annapemala mande, ampo' mane lella' dipatokaingandeanna, ya' tahpa aha pangngitanna.11Ungngitang langi' billäng anna tuhungngiyaho mai noa kaing maluhhang ang toke' yatouhpa' sikunna, hulu' naung di olona. 12 Ya'naitang yaling yato di kaing ma'kahupa-hupaolo'-olo' ang uhpa' bih 'na, olo'-olo' ang meme'anna sedansiang ang si dipemalii diande situhu'ada'na to Yahudi. 13Unghingnging kamahanaoatee, "O Petrus, kalehao anna untunui,mane ungngandei." 14Ampo' na mba' Petrusnaoatee, "Daine' tora' Puang, aka' mengkalaodahingku dake' aha kuande andeang ang pemalidiande." 15 Ya' nahingngi bung kapendoannanaoatee, "Ang napemapiaing Puang Alataala,dai mala napemalii hupatau." 16 Pentallungnasulei ma'tula' noa, mane ängkä'i sumuledai' di langi' yato kaing. 17 Lella'ke' pusa' Petrusumpihki' yato kalemba'anna ang naita, ya'sulerang yato to tallu ang nasuo Kornelius dihao di baba tahämpä' dasanna aka' haling

10.18–24 561

napekutanaing yato dasang. 18 Ya' ungkutanaingtau yaling yato di dasang naoatee, "Diangka indedasang ang si naongei Simon ang si disangaitoe' ta Petrus?" 19 Lella' loloke' napadiinahannaPetrus yato ang puha naita, ma'kararang InahaMasero naoatee, "O Petrus, aha tallu tausule mampeängngo. 20 Tuhummo naung annale'ba'koa' sibaha. Daumpama ngngii inahammumoinnakato ungnginsang ungngoatee tadia toYahudi anna ungngangka' kärähko', aka' Kodi'ang mansuo sule inde tau." 21 Ya' tuhummiPetrus naung anna ma'karai pano yato di taunaoatee, "Kodi'mitoo indee ang umpeängnga'.Aka pahtuyummu sule?" 22Na mba'mi naoatee,"Pesuonaang Kornelius, mesa pongkahanatantara ang meimäng anna ang mahea' dai'di Puang Alataala anna ang napakeangka' toYahudi. Puhang napa'tula'i mesa malaeka'naPuang Alataala nasuo umpapetambaio panodi dasanna, anna malai nahingngi pa'tula'mu."23 Ya' naoamintee, "Dai'koa' di dasang aka'la dinneingkea' ma'bengi." Tahpana mabayakalehang anna sika mengkalaoi sibahayato tau ang mantambai anna sangngaka-sangngakake' to Yope ang mampetahpa'naposola. 24Marondonnai lambi'ing panodi Kaisarea, ya' ullambi'mi Kornelius sibahasanghapunna anna sangngaka-sangngaka solana

10.25–33 562

ang natambai lella' mangngempei. 25 SulenaPetrus natammuing Kornelius anna malimuntu'idi olona. 26Ampo' tahpa napake'de' Petrus annanaoaintee, "Ke'de'o, aka' kodi' mesa touä' kotau biasa." 27 Lella' sipa'tula'-tula', mentamangPetrus di dasanna Kornelius, ya' ullambi'mimai'di tau himpung. 28 Ya' ma'karang pano yatodi tau mai'di naoatee, "Puha ungnginsangnga'ungngoatee, napemalii ponala to Yahudi lamempako pano di tau ang tadia to Yahudi,londonang la tama di dasanna. Ampo' puhamä'napaitai anna napa'tula'i Puang Alataala dä'la mala ungngoainte tau: karake bahtu' daimasero. 29Dianto anna damä' mahea' sule dinoa.Dahi la kukutanaikoa' dinoa: Aka suhunna annauntambaiä'?" 30Na mba'mi Kornelius naoatee,"Uhpa'mi allona dinoa, umbai tehte' tallu maloe,lella'ä' ma'sambayang yaling di dasang. Ya' tahpaahangmesa tau ke'de' di hao di olokumakähhängporehana 31 napa'karaiä' naoatee, "O Kornelius,nahingnging sambayammu Puang Alataala annanakalehaio aka' pa'kalemummu pano di topemase-mase. 32 Suoi sangngaka-sangngaka taule'ba' pano di Yope la untambai mesa tau disangaSimon ang si disanga toe' ta Petrus. Tohho di haodi dasanna mesa to pa'dama lollo', ang disangatoe' Simon, si di hao di behing le'bo'. 33Diantoanna tahpa kusuong inde tau napellambi'io. Ya'

10.34–40 563

sulemo dinoa sibaha kamasannangang inaha.Dinoa ma'mesamang inde di hao di olonaPuang Alataala la umpehingngii tula'mu angnabeao Dehata." 34 Ya' napahtummi Petrusma'tula' naoatee, "Setonganna mane kuinsangsi'da pole' dinoa kuoatee, Puang Alataala daiumpasisenga'-senga' hupatau. 35Aka' ingkännatau done inde di lino ke mahea'i dai' di PuangAlataala anna umpembabeing kamapiaang,natahimbo asang Puang Alataala. 36Dianto indeeBahtakaranna Puang Alataala ang puha napesuoidipalambi' pano di kami' to Israel, Bahtakaraang umpepainsangnging kamalinoang yalingdi Puang Yesus Kristus, Dehatanna ingkännama'hupatau. 37Ungnginsammia' ingkänna angpuha nababe Puang Yesus yaling di Yudeanapahandu' di hao di Galilea naonge puhannaipantero'ang ang napepainsangnging Yohanes.38 Yato Puang Yesus to Nazaret puha nalan 'Puang Alataala anna nabea Inaha Maseroanna kakuasaang. Ungnginsang toia' PuangYesus si unsamba bohto umbabe kamapiaanganna umpabono' ingkänna to napentamaisetang aka' naposolai Puang Alataala. 39Annakami'mitoo sa'binna ingkänna yato ang puhanababe yaling di Yudea anna Yerusalem. Sikanatoke' anna napateii yaho di kayu sitambeng.40 Yaling di allo katallunna napatuho sumule

10.41–48 564

Puang Alataala mane napatandaangngi pano dihupatau. 41Dai dipatandaang pano di ingkännatau, ampo' supung pano di kami' ingkännasa'binna ang puha napillei Puang Alataala.Anna sibahaang Puang Yesus mande puhannatuho di hoi' mai di alla'na to mate. 42Nasuoangnaoatee, 'La umpepainsangngingkoa' KahebaMapia anna unsa'bii pano di ingkännatau ungngoatee, Dianto ang puha natuhoPuang Alataala mendahi To Panghohto'na totuho anna to mate.' 43Dianto ang nasa'biiingkänna nabinna Puang Alataala naoatee,'Menna-menna umpetahpa' Puang Yesus ladiampungngi dosanna yaling di sanganna.'44 Lella' ma'tula' Petrus, ya' napentamaingInaha Masero ingkänna ang umpehingngiiyato kasa'biang. 45 Ingkänna to Yahudi angmampetahpa' ang naposola Petrus sule, sikatungke'du' asang ungngita Inaha Maseronapasule Puang Alataala moi pano di tau angtadia to Yahudi. 46Nainsang aka' sika nahingngiumpake ma'kahupa-hupa basa pengkähännaInaha Masero sibaha umpamatande PuangAlataala. Ya' naoante Petrus, 47 "Inde mai tauuntahimbong Inaha Masero noa kita'a', dahila ahakake' tau la mallaba'i ke ditero'i umpakeuhai?" 48 Ya' nasuong Petrus anna malai sikaditero' yaling di sanganna Puang Yesus, To

11.1–10 565

Dilan ' la Mepasalama'. Puhai yatoo, sikamalaung pano di Petrus anna malai tohhoke'sangngaka-sangngaka allona sibaha.

11 1 Yato kaheba tahpa nahingngi tunne'ingkänna rasulna Puang Yesus sibaha

to mampetahpa' di hao di Yudea didiona tauang tadia to Yahudi untahimbong Puang Yesus.2 Lambi'na dai' di Yerusalem Petrus, sitelämmito Yahudi ang mampetahpa'. 3 Sika keaha'mianna naoaitee, "Akana tamarako dio di dasannaang tadia to Yahudi anna sibaha-bahakoa'mande?" 4Dianto anna napahandu'mi pole'Petrus napamalesoing yato ang puha dahimengkalao di pampahandu'anna naoatee,5 "Naonge ma'sambayangngä' di hao di BohtoYope, tahpa ku kaitaing: aha tuhung yaho mai dilangi' noa kaing maluhhang toke' uhpa' sikunna,hulu' naung di oloku. 6 Tahpa kupahandammi,

ya' kuitang ma'kahupa-hupa olo'-olo' ang uhpa'bih 'na, olo'-olo' mahaila, olo'-olo' meme' annasedansiang. 7 Ya' kuhingnging kamaha naoatee,'O Petrus, kalehao, tunui anna ungngandei.'8Ampo' ku mba' kuoatee, 'Inang dai, Puang,aka' mengkalao dahingku dake' aha kuandeandeang ang dipemalii.' 9 Ya' naoa bunte yatokamaha yaho mai di langi', 'Ang napemapiaingPuang Alataala, dai mala napemalii hupatau.'10 Pentallung nasulei napa'panoa-noa lolo,

11.11–18 566

mane ängkä' asangngi sumule dai' di langi'.11Donetoo di hao di olo dasang ang kiongeitohho, sule sia tunne' tallu tau ang mengkalaodi hao di Kaisarea ang disuo sule natambaiä'.12 Kuhingnging kamaha naoatee, 'Laokoa' sibaha,daumpama ngngii inahammu, moinnakatoungnginsang ungngoatee tadia to Yahudi.' Ya'dianto inde unnung solaku ang kuposola naongele'ba'ang tama di dasanna ta Kornelius. 13 Ya'natula'mingkang inde Kornelius yato ang puhanaita. Naita are' mesa malaeka' ke'de' yaling didasanna anna naoaitee, 'Suoi tau pano di BohtoYope do untambai mesa tau disanga Simonbahtu' ang si disangai toe' ta Petrus, 14 aka' lanatula'ingkoa' kaheba ang la mampasalama'osibaha ingkänna sanghapummu.' 15 Tahpanakupahandu' ma'tula', ya' tuhummi Inaha Maseronapunnoi asang, noa yato ang mallambi'ingkea'dolu. 16 Ya' tahpa kukalehaing tula'na PuangYesus yato naonge si naoaitee, 'Yohanes supunguhai ang si napake mantero', ampo' dioa'la ditero'koa' Inaha Masero.' 17Dahi ponnala nabea toe' Inaha Masero Puang Alataalapano di tau ang tadia to Yahudi, sinnoa angnabeaingkea' dolu naonge mampetahpa'ingkea'dai' di Puang Yesus, To Dilan ' la Mepasalama',ya' dai aha lalanna la kulaba'i." 18 Ya' tahpanasika nahingngi yato kaha-kaha, sika mahtammi

11.19–25 567

anna umpamatande Puang Alataala naoatee,"Napabei Puang Alataala moi tau ang tadia toYahudi mengkatoba' ang la mantehte pano dikatuhoang!" 19 Yato puhanna dipatei Stefanus,ya' mai'ding kamadahhaang lambi' sembu'miingkänna to mampetahpa'; aha pano di Fenisia,pano di Siprus anna pano di An okhia. Ya'tontongke' umpepainsangnging Kaheba Mapiaampo' supung lupano di to Yahudi. 20Ampo'yaling di alla'-alla'na yato to mampetahpa' ahaang di hao mai di Siprus anna Kirene. Inde taule'ba'i pano di An okhia untula'ing KahebaMapiapano di tau ang tadia to Yahudi naoatee, "PuangYesus dianto Dehata." 21 Kakuasaanna PuangAlataala sika mamposolai lambi' tuhtuang mai'ditau mampetahpa' anna un ndo'i Puang Yesus.22 Tahpana napelele ingkänna to mampetahpa'yaho di Yerusalem kaheba yatoo, ya' sika unsuosiarang Barnabas le'ba' pano di An okhia. 23 IndeBarnabas mesa tau mapia anna to mampetahpa'si'da-si'da anna napunnoi Inaha Masero.Lambi'na pano, tahpa mahasang inahannaaka' ungngita ingkänna to mampetahpa' dihao nabehe Puang Alataala. Ya' napahentaasammi naoaintee, "Patontong loloia' inahammudai' di Dehata." Lambi' tuhtuang mai'di taumen ndo' di Puang Yesus. 24 (11:23) 25 Ya'le'ba'mi Barnabas pano di Bohto Tarsus umpeäng

11.26–12.3 568

Saulus. 26 Tahpana silambi', naposolang panodi An okhia. Sahtaung di hao si ma'himpunglolo sibaha ingkänna to mampetahpa' annaumpakuhu tau mai'di. Ya' di haonto inde diAn okhia pampahandu'anna to mampetahpa'disanga 'petauanna Kristus.' 27 Tempo donetooaha sangngaka-sangngaka nabi di hao angsule yaho mai di Yerusalem. 28Aha mesa angdisanga Agabus naposolai Inaha Masero lambi'ke'de' ma'tula' lohpo' naoatee, "La kende'kabuhohangang tama di lino." (Kabuhohangangyatoo dahing pole' tempona naonge KaisarKlaudiusi ma'pahenta di Katomarayaang Roma.)29 Ya' donetoo umpaahang kasibohtuangingkänna to mampetahpa' la unghimpungaka-aka situhu' kapalambi'anna aka' la unduluisolasohonna ang mampetahpa' di hao diYudea. 30 Tahpana himpung, ya' nabehongpano di Barnabas sibaha Saulus aka' dia lasika mampalambi' pano di pebulle ada'na tomampetahpa' di hao di Yudea.

12 1Umbai done tunto nei' anna napahandu'iTomaraya Herodes ungkahha'i sangngaka-

sangngaka to mampetahpa' yaho di Yerusalem.2 Sinnoanna umpesuoi Yakobus kakana Yohanesdibose'i bää'na, umpake pa'dang. 3 Tahpananainsang Tomaraya Herodes naoatee nakärä'i toYahudi yato babena, ya' napatahhi' liung lambi'

12.4–9 569

umpesuoi Petrus disahka anna malai dipatei toe'.Tempo donetoo sipatu pa'rame-rameang RoTakeragi. 4 Tahpana disahka Petrus napesuoingditahungkung. Anna dibehoi pano di uhpa'baheang tantara, la sibala'-bala' mandakai. Mesaboi baheang uhpa' bung tantara. Pahtuyunna ladihohto' di hao di olona tau mai'di ke puhangPaska. 5Dahi ditähämmi inde Petrus yaling ditahungkung. Ampo' tontong lolo ingkänna tomampetahpa' napa'sambayangnging dai' diPuang Alataala. 6 Yato benginna ke la nabahangHerodes ke mabayang pano di olona tau mai'di,ya' haheng ta Petrus napadialla'na deruatantara, anna dipungoi teyyena hante bahsi.Aha tuke'ne' senga'na ang mandaka di hao diolona baba tahungkung. 7 Pihsananna tahpaahang mesa malaeka'na Puang Alataala dibehinna Petrus anna pansillo' umballoi yatotahungkung. Inde malaeka' untuhpa' kasihinnaPetrus naheke anna naoaintee, "Penandaiikaleha!" Ya' buhke siarang yato hante di hao diteyyena Petrus. 8 Ya' ma'karang yato malaeka'naoatee, "Pesalipio anna pesapatuo." Ya' tahpanababe siarang. Ma'kara bumi naoatee, "Pekaya'kalambe'o anna un ndo'ä'." 9 Tahpa un ndo'siarang yato malaeka' mensohong, ampo'dake' nainsang naoatee dahi si'da-si'da yatonababeing malaeka' aka' nasangake' menge

12.10–16 570

mangngipi. 10 Ya' ullehammi ongeanna topandaka uhuna anna kaderuanna, ullambi'milalang tama di bohto mahoa' ang ditutu'i bababahsi. Tahpa tungka' kalaena yato baba lambi'mala mensohong yaling mai di tahungkung.Tahpana ungngola bung lalang senga', ya'pa'da tomande'mine' yato malaeka'. 11 Tahpapa'kalehang pole' Petrus anna naoaitee, "Manekuinsang pole' dinoa kuoatee Dehata unsuomalaeka'na la nalahpa'ä' di hao mai di pala'teyyena Tomaraya Herodes anna ingkännapahtuyunna to Yahudi. 12 Tahpana nainsangliung yato kaha-kaha Petrus, ya' tahhi'mi panodi dasanna Maria indona Yohanes ang disangatoe' ta Markus. Mai'di tau ma'himpung annama'sambayang yaling yato di dasang. 13 Tahpanaunde'de' baba hala, sulerang mesa sabua'bahine disanga Rode la umpengnginsangngimenna yato ang sule. 14Nainsanna naoateePetrusmi sule aka' nahingngi kamahanna,ya' dakaleng hali untungka'i baba aka' kahsi.Lambi' lumumpa' tama umpainsangngi solananaoatee, "Ea', sule ta Petrus di hao di babahala." 15 Ya' sika naoantee, "Tahta'o!" Ampo'tontong ma'kara naoatee, "Ahana inang ta Petrussule." Ampo' sika naoaintee, "Umbai malaeka'to pandakainnaetee' sule mepakahebai."16 Tontong loloke' Petrus unde'de' baba, ya'

12.17–21 571

suleing mai'di solana natungka'i. Tahpanaungngita Petrus, ya' sika tungke'du' asammianna pusa'i. 17Ungngängkä'mi teyyena Petrusnapopampamahtang mane ma'tula'i naoatee,"Natehteä' Dehata mensohong yaling maidi tahungkung! Painsangngii Yakobus sibahaingkänna solasohontaa' to mampetahpa' didionainde kaha-kaha ang puha dahi." Puhannama'tula', ya' mensohommi le'ba' pano diongeang senga'. 18 Tahpana mebengngi' sikasikutana-tanaing yato tantara to pandaka yalingdi tahungkung naoatee, "Aka disanga angdahi pano yato di Petrus?" 19 Ya' unsuong tauTomaraya Herodes umpeäng Petrus ampo' dangaha nalambi'. Ya' yatong to pandaka dipahehsasimesa-mesa mane dipesuoii dipatei. Puhaiyatoo mengkalaong di Yudea Herodes le'ba'pano di Kaisarea anna tohhoi di hao. 20 Tempodonetoo keaha' liung Tomaraya Herodes panodi to Tirus anna to Sidon. Dolunna inde deruabohto si unghannuang tomaraya napangngalaiandeang, ampo' danne' nabea dinoa. Diantoanna sika suleng mengngolo. Sika unse'de'miBlastus pongkahana to pengkähäng yaling didasanna tomaraya. Ya' diang mangkadoluangngimengngolo pano di tomaraya umpeängkasikapiaiang situhu' pampemalanna to Sidonanna to Tirus. 21 Pihsananna lambi' yato allo

12.22–13.3 572

ang puha sika natandai, ya' umpakeng kaya'katomarayaanna Herodes anna mohko'i yahodi ohko'ang katomarayaang umpa'tula'i yatotau. 22 Lella' ma'tula', ya' sika kohang yatotau naoatee, "Inde kamahanna dehata, tadiakamahanna hupatau." 23 Tahpa napahoai siangmesa korong malaeka'na Dehata aka' untahimbopampudianna tau andana umpakäyyäng PuangAlataala, lambi' karoroang anna napobahaimate. 24 Bahtakaranna Dehata tuhtuang sembu'lambi' tuhtuang kehängngäng ang mampetahpa'.25 Tahpana sika umpapuha kähänganna indeBarnabas anna Saulus, dianto umpalambi' yatoang nabaha dai' di pebulle ada', ya' sika sumulengyaho mai di Yerusalem umposola ta Yohanesbahtu' ang disanga toe' ta Markus.

13 1 Tempo donetoo di hao di An okhiaahake' sangngaka-sangngaka nabi anna

tuangkuhu solana Saulus dianto: Barnabas,Simeon ang si disangai ta Maloteng, Lukiusmesa to Kirene, anna Menahem ang sibahalobo' Tomaraya Herodes. 2 Pihsang tempoyato tau lella' menomba dai' di olona Dehataanna ma'puasa, ya' ma'karang Inaha Maseronaoatee, "Pasenga'ingkä' Barnabas anna Saulusaka' la ungkähäng pengkähängang ang puhakupama'tantuing." 3 Puhanna ma'puasa salaanna ma'sambayang, nasahpang yato derua

13.4–11 573

tau mane nasuoi le'ba'. 4Aka' pahentana InahaMasero mengkalaong Barnabas anna Saulusnaposolai Yohanes Markus ang la mandului,naung di Seleukia mane tahhi'i sau di Siprusmokahpala' uhai. Lambi'na di Bohto Salamisumpepainsamming Bahtakara Dehata yalingdi pa'sambayanganna to Yahudi. 5 (13:4) 6 Ya'napesambaing naola yato ongeang lambi' panodi Bohto Pafos. Tahpana di hao sitammung mesato Yahudi disanga Bar-Yesus mesa to pa'ihsangang unsangai kalaena nabi ampo' setongannaloseng. 7 Si sibaha lolong tuambahsa' yato diongeang ang disanga Sergius Paulus, mesa tomanähäng. Ya' untambaing Barnabas sibahaSaulus yato tuambahsa' anna malai unghingngiBahtakara Dehata. 8Ampo' Barnabas anna Saulusnapamasuhsa yato to pa'ihsang (ang disanga taElimas yaling di basa Yunani) anna malai yatotuambahsa' dai mampetahpa'. 9 Ta Saulus nei'bahtu' dioatee Paulus napunnoi Inaha Maseromenge umpahandang Bar-Yesus 10 anna ma'karainaoatee, "O änä'na setang, to supungmambulitu'anna ang si umbabe liu kakarakeang sibahaumpa'bali ingkänna kamapiaang, daliukake' laumboli umpabengko' lalang marohona Dehata?11Dinoa la unsa'ding teyyena Dehata sulenapabutao. Yaling di sangngaka-sangngaka allonadao la ungngita mata allo." Ya' buta siarang yato

13.12–19 574

tau kasapu-sapu umpeäng tau ang la mantehte.12Naitanna tuambahsa' yato kadahiang, ya'mampetahpa' siarang aka' tungke'du' toe'unghingngi pepakuhu didiona Puang Yesus. 13 Ya'umpelleing Pafos Paulus sibaha solana le'ba'mokahpala' sau di Bohto Perga di Pampilia.Ampo' Yohanes nei' mensähä' di solana annasumulei dai' di Yerusalem. 14 Sika mengkalaong diPerga umpatahhi' pellaoanna lambi' dai' di BohtoAn okhia di Pisidia. Tahpana di allo katohhoangle'ba'mi tama di pa'sambayanganna to Yahudianna mohko'i yaling. 15 Puha dibata yaling maidi suha' pepakuhunna Musa anna yaling mai disuha'na ingkänna nabi, ya' sika nasuong pebulleada' yaling di pa'sambayangang naoaintee,"Oa' solasohong, ponna aha pepakahanga angla untula' pano di tau mai'di, ya' tula'i." 16 Ya'ke'de'mi Paulus anna ungngängkä'i teyyenaumpamahtang tau mai'di mane ma'karainaoatee, "O ingkämmua' to Israel anna ingkännaang mahea' dai' di Puang Alataala, pehingngimanahpaia' inde tula'ku! 17 Puang Alataala angtapenombaia' ingkänta to Israel puha umpilleineneta anna napapembea' naonge tohhoi di haodi Mesir. Sibaha kakuasaanna mantehte yalingmai di Mesir. 18Uhpa' pulo pahiamanna naongeiPuang Alataala sa'bara' ungngita pembabenaiidi hao di ongeang makä'däng. 19 Tahpana puha

13.20–26 575

untalo ihsinna pitu katomarayaang di hao diKanaan, nabahe-baheming yato tampo pano dineneta la napomana'. 20 Ingkänna kadahiangyatoo umbai uhpa' atu' limampulo pahiamannamasaena. Puhanna yatoo, sika nabeang PuangAlataala to manghohto' ang la ma'pahenta lambi'pano di tempona Nabi Samuel. 21Mane sikaumpalaui mesa tomaraya lambi' nabea PuangAlataala Saul änä'na Kis peänä'anna Benyamin.Uhpa' pulo pahiamanna ma'pahenta. 22 TahpanaPuang Alataala ungngalang inde Saul, ya' untuhobung Daud la mendahi tomaraya. Ma'karangPuang Alataala didiona inde Daud naoatee,'Daud änä'na Isai ang naala inahangku aka' ladiang pole' umpembabeing pa'elo'ku.' 23Annasituhu' pa'dandianna Puang Alataala, peänä'annaDaud naängkä' mendahi To Mepasalama'yaling di alla'na to Israel, diantoo Puang Yesus.24Akinna sule Puang Yesus inang puhang natula'Yohanes pano di ingkänna to Israel naoatee,'Pengkatoba'koa' anna umbehoi kalaemu ditero'.'25 Tahpana la puhang pengkähänganna Yohanessi ma'karang naoatee, 'Tadiaete' kodi' ang siunsangaa' To puha Dilan ' la Mepasalama' ampo'mane la suleete' dako'. Tandana keangka' yatoTau, moi la mensabua' pälli'ä' di olona datukä'sihatang.' 26Dahi, ingkämmua' solasohongku,noa peänä'anna Abraham, noa toi to mahea'

13.27–33 576

dai' di Puang Alataala, dipalambi'imingkea'kaheba kasalama'ang. 27Aka' ihsinna BohtoYerusalem sibaha ingkänna sepongkahaanna dainainsang naoatee Puang Yesus To Mepasalama'.Datoi nainsang kalemba'anna tula'na ingkännanabi, yato ang si dibata liu ke lambi' bung allokatohhoang. Dahi sika ungngalang kabohtuanganna napapepateii situhu' yato ang natula'ingkänna nabi. 28Moinnakato dai aha nalambi'suhunna anna malai dipatei ampo' sika napalauliu siang pano di Pilatus anna malai dipatei.29 Tahpana yato ihsinna Yerusalem sibahaingkänna sepongkahaanna puha umpasundungyato ang puha uki' didiona Puang Yesus, sikanapatuhummi yaho mai di kayu sitambenganna napatamai di ku'bu'. 30Ampo' napatuhosumule Puang Alataala di hoi' mai di alla'na tomate 31 anna sangngaka-sangngakake' allonanaonge si umpepaitaing Kalaena pano diingkänna to pen ndo'na, mengkalao di hao diGalilea lambi' dai' di Yerusalem anna diantoang mendahi sa'binna pano di to Israel. 32Dahidinoa kitula'ingkoa' Kaheba Mapia: Pa'dandiannaPuang Alataala pano di neneta 33 sundummipano di kita'a' peänä'anna. Aka' umpatuhoPuang Yesus di hoi' mai di alla'na to mate.Situhu' karanna Puang Alataala ang uki' yalingdi suha' pampudianna Daud ang kaderuanna

13.34–41 577

naoatee, "Diontoo änä'ku; mengkalao allo dinoakupamalesong kuoatee Kodi'mitoo Ambemu."34 Puha napatuho Puang Alataala di hoi' maidi alla'na to mate anna dang la napabei laungngolai sala kamateang, situhu' ang puha uki'yaling di Suha' Maserona naoatee, 'Ingkännapebehe maseroku ang mala dipetahpa' la kubeatouo sinnoa ang puha kubea Tomaraya Daud.'35Anna naoa toitee Tomaraya Daud yalingdi pampudiang senga'na: 'Dai la umpabei ToMaseromu la bosi.' 36Ampo' Tomaraya Daudnaonge puhanna umpembabeing paelo'na PuangAlataala, ya' mateng anna diku'bu'i di behinnaneneta anna inang bosiete' nei'. 37Ampo' PuangYesus ang puha napatuho sumule Puang Alataaladaine' bosi. 38Dahi pahallua' ungnginsangingkämmua' solasohongku: aka' sangannaPuang Yesus, dipepainsangnging didionapangngampungang dosa. 39Aka' menna-mennaumpetahpa' Puang Yesus, la dilahpa' di hao maidi ingkänna dosa, ang dai aha dilambi' noa keumpentokeike' tau pepakuhunna Musa. 40Dahipentokei manahpaia' inde tula'ku. Madakakoa'andana la dahii pano di kalaemua' yato akaang puha natula' nabi yaling di suha'na dianto:41 'Kalehaiia' ingkämmu ang umpakauho-uho tomampetahpa'. La pusa'koa' lambi' mate aka' lakubabeng mesa pengkähängang yaling di tempo

13.42–48 578

ang ungngongeia' dinoa. Ampo' dasiangnga' laumpetahpa' moi la aha tau mantula'ingkoa'.' "42 Tahpana la mensohommi Barnabas sibahaPaulus sika napalaung tau mai'di ke la malaima'tula' buke' ke lambi' bung allo katohhoang.43 Soho' ma'sambayang, mai'ding ang inangto Yahudi anna ang senga' ang mahea' dai' diPuang Alataala un ndo' Paulus sibaha Barnabaslambi' napakuhu anna napahenta anna malaitontong lolo untokei mana' pa'kalemunna PuangAlataala. 44 Tahpana lambi' bung allo katohhoangsai'di' tala sule asang ihsinna yato bohto mahoa'ma'himpung la umpehingngii Bahtakara Dehata.45Ampo' naitanna to Yahudi yato tau mai'di,ma'kasueheng lambi' sika napetaha-tahai annaumbahoii yato tula'na Paulus didiona PuangYesus. 46Ampo' sibaha kabahaniang ma'karaPaulus sibaha Barnabas naoatee, "Setongannainang dioete'a' la dolu umpehingngii indeBahtakara Dehata, ampo' daia' ungngakuuntahimbo. Sinnoanna ungngoaa'tee, 'Daangkami' la sihatang untahimbo katuhoang sapano-panona.' Dianto anna mempakoang pano di tauang tadia to Yahudi. 47Aka' naoaingkante Dehata,'Puhakoa' kutuho la mendahi ballo pano diingkänna tau ang tadia to Yahudi anna malakoa'umpepainsangnging kasalama'ang lambi' panodi sikunna lino.' " 48 Ya' tahpana nahingngi yato

13.49–14.3 579

tula' ingkänna tau ang tadia to Yahudi, sikamahasang inahanna anna umpakäyyängngiBahtakara Dehata. Ya' napetahpa' asammi pole'ingkänna tau ang puha natuho Puang Alataalala untahimbo katuhoang lambi' sapano-panona.49 Lambi' sembu' Bahtakara Dehata pano diumba-umba naongei yaling yato di lembäng.50Ampo' to Yahudi umpakeaha' ingkänna todipakeangka' yaling yato di bohto mahoa' sibahabahine ang mahea' dai' di Dehata. Napakeaha'anna malai undahha Paulus sibaha Barnabasanna nasuoi le'ba' umpellei yato lembäng. 51 Ya'unsapuing dolu ähäng tampo di bih 'na Paulussibaha Barnabas, aka' la mendahi tanda panoyato di tau ang dai mantahimbo pepakuhunna,anna yato tau datoe' natahimbo Puang Alataala.Mane le'ba'i pano di Ikonium. 52 Ingkänna tomampetahpa' di hao di An okhia napunnoikakahsiang anna Inaha Masero.

14 1Noa tunne' di hao di IkoniumPaulus sibaha Barnabas le'ba' tama di

pa'sambayanganna to Yahudi anna mampakuhuididiona Puang Yesus, lambi' mai'di to Yahudianna ang tadia to Yahudi mampetahpa'. 2Ampo'to Yahudi ang dai naaku untahimbo tula'nayato to deruai umpakeaha' tau senga' angtadia to Yahudi anna malai sika ungkahi'di' tomampetahpa'. 3Dianto anna masae-saeke'

14.4–11 580

Paulus sibaha Barnabas tohho di hao annauntula' loloi Bahtakara Dehata napunnoikabahaniang aka' unghannuang Puang Yesus.Ya' napatandaammi Dehata dianto kaheba angsika napalambi' didiona mana' pa'kalemunnainang tahpa', aka' nabea kakuasaang anna malaiumpapia ma'kahupa-hupa tanda anna mai'diang mepusa'-pusa'. 4Ampo' ihsinna yato bohtomahoa' siteläng-teläng lambi' ahang ang untuhu'ito Yahudi anna aha untuhu'i yato derua rasul.5 Ya' sipahtuyu-tuyung sangngaka-sangngakato Yahudi anna ang tadia to Yahudi sibahapongkahana anna malai undahha yato rasulderua anna nasaleba'i batu. 6Ampo' tahpanainsang yato to deruai lambi' le'ba' ungngalaikalaena pano di Bohto Listra anna Bohto Derbeanna ongeang senga' yaling di Likaonia. 7 Ya'dia bunto inde naongei umpepainsangngingBahtakara Dehata. 8Di hao di Listra aha mesamuane ang dai mio mellao mengkalao sohong.Inde tau supung si mohko' lolo. 9Ampo'umpehingngii toe' tula'na Paulus. Ya' naitangPaulus yato tau anna tahpa nainsang naoatee,indo tau aha kapampetahpa'anna lambi' lamala dipabono'. 10Dianto anna ma'karangPaulus napekäyyängngi naoatee, "Ke'de'o!"Ya' tahpa ke'de' siarang ka be- be annakalao-lao lelengngi. 11 Tahpana naita tau mai'di

14.12–17 581

yato ang puha nababe Paulus, sika kohangma'basa Likaonia naoatee, "Tuhung si'dangpole' dehata menghupatau tama di lino."12 Lambi' Barnabas disangai dehata Zeus annaPaulus disangaine' dehata Hermes aka' diaang si ma'tula'. 13 Pihsananna suleng di haodi baba bohto mahoa' sändona dehata Zeusdi hao mai di pa'sambayanganna ang aha dianeang bohto, umbaha sangngaka-sangngakasaping laki nabelo-beloi la natunu, sibahatau mai'di aka' pemala menomba pano yatodi rasul. 14Ampo' tahpana nahingngi Paulussibaha Barnabas pahtuyunna yato tau mai'di,ya' unseu'-seu'mi kaya'na tandana dai mahasake dipasinnoai dehata anna lumumpa'i tamadi alla'-alla'na yato tau lella' mekoha naoatee,15 "Tehterere! Akarea' dio umbabe? Hupataubiasa touang kami'; sinnoa siamingkea'! Ampo'suleang inde la umpepainsangnging KahebaMapia tama di alla'-alla'mua' anna malakoa'dai umbabe lolo kaha-kaha takekuna. Ampo' lamengkolingkoa' dai' di Dehata ang tuho. Diantoang umpadahi langi' sibaha lino anna le'bo'sibaha ingkänna ihsinna. 16Aka' dolu inangnapabeba'ke' Puang Alataala hupatau pantanguntuhu'i inahanna. 17Ampo' moinnakato noa,dasiang nakalimpängngi umpepaitaing umbanoa kamatandeanna. Aka' tontong umbabe

14.18–22 582

ma'kahupa-hupa kamapiaang sinnoanna:umpatuhung lolo kene' yaho mai di langi',umpakeboa manahpa pinamulammua' kelambi'mi tempona, nabea lolokoa' andeang annakamasannangang inaha." 18Ampo' moinnakatonoa yato tula'na to deruai, sai'di' tala dai nabelaullaba'i yato tau mai'di la untunu penombaang diolona. 19 Pihsananna di hao yato di Bohto Listrasuleing sangngaka-sangngaka to Yahudi di haomai di Bohto An okhia di Pisidia anna di haomai di Bohto Ikonium unse'de' yato tau mai'di,lambi' sika na ndo'. Lambi' sika unsisaleba'-leba'ibatu ta Paulus, mane nahui'i tama di aneangbohto aka' nasanga mateng. 20 Ya' suleng sikanalumba to mampetahpa'. Lella' nakapupu',ya' tahpa kalehang sumule Paulus anna le'ba'itama di bohto mahoa'. Marondonna le'ba'mipano di Derbe sibaha Barnabas. 21 Tahpana dihao di Derbe umpepainsang buming KahebaMapia Paulus sibaha Barnabas lambi' mai'ditau mampetahpa'. Puhai, sumuleng pano diListra mane panoi di Ikonium anna An okhiadi Pisidia. 22 Yaling yato di tallu bohto mahoa'sika umpamatoho bung inahanna ingkänna angun ndo' Puang Yesus anna napepahenta loloingnaoatee, "La tontong lolokoa' mampetahpa'dai' di Puang Yesus. Aka' inang ahanaetee' lamai'di kamasuhsaang taolai ke pemalaingkea'

14.23–15.1 583

tama di Kapahentaanna Puang Alataala." 23Annapano di si mesa-mesa jumaa' Paulus sibahaBarnabas umpillei tau ang la mendahi pebulleada'. Puhai sika ma'puasa anna ma'sambayanginde Paulus anna Barnabas, ya' sika nabehongyato ang puha napillei dai' di Puang Alataalaang sika napetahpa'. 24Mane umpatahhi' boipellaoanna ungngolai Pisidia lambi' pano diPamfilia. 25 Puhai umpepainsangnging BahtakaraDehata di hao di Perga, ya' le'ba'mi naung diAtalia. 26Di haonto yato naonge Paulus annaBarnabas mengkalao, mokahpala' uhai sumulesau di An okhia. Dianto yato bohto mahoa' angsika naongei uhuna, naonge anna dibehoi dai' dimana' pa'kalemunna Puang Alataala anna malaiumbabe kähängang ang dinoa napepuhaing.27 Lambi' sau di An okhia untambaing ingkännato mampetahpa', mane sika natula' asangngingingkänna yato kaha-kaha ang puha napadahiPuang Alataala ang sika nababe. Natula' toi umbanoa nabuhkeiing lalang Puang Alataala lambi'yato ang tadia to Yahudi mala mampetahpa'dai' di Puang Yesus. 28Masaeke' tohho inde taPaulus anna ta Barnabas sibaha ingkänna tomampetahpa' di hao.

15 1 Ya' suleng di hao di An okhia sangngaka-sangngaka to Yahudi yaho mai di Yudea

ang sika mampetahpa'mi dai' di Puang Yesus.

15.2–6 584

Mampakuhung pano di tau ang tadia to Yahudiang umpetahpa' toe' Puang Yesus naoatee, "Kedakoa' di lle situhu' kabiasaang Atohanna Musa,inang dasiamokoa' la mala dipasalama'." 2Ampo'yato pepakuhunna dasi'da-si'dai natahimboPaulus sibaha Barnabas. Lambi' ingkänna tomampetahpa' untuho Paulus sibaha Barnabasanna sangngaka-sangngaka tau di hao yato dijumaa' la le'ba' umpellambi'i rasulna PuangYesus sibaha ingkänna pebulle ada' yaho diYerusalem, anna malai ma'limbo untula' yatokaha-kaha. 3 Ya' naposolang jumaa' ang ahadi hao di An okhia lambi' tama di aneannabohto. Mane le'ba'i sika naola pano di Fenisiaanna Samaria. Lambi'na pano sika natula'ingnaoatee, "Mai'ding ang tadia to Yahudi un ndo'Puang Yesus." Ya' sika alang inahanna tomampetahpa' ang manghingngi. 4 Tahpana lambi'dai' di Yerusalem natahimbo manahpang tomampetahpa' sibaha ingkänna rasul anna pebulleada'. Ya' natula'iming yato aka ang puha nababePuang Alataala yaling di pengkähängannaii.5 Ya' suleng sangngaka-sangngaka to Farisi angmampetahpa'mi naoatee, "Ingkänna ang tadia toYahudi pahallu la di lle toe' anna disuoi untuhu'ipepakuhunna Musa anna malai salama'." 6 Ya'ma'himpummi ingkänna rasul sibaha pebulle ada'yaho di Yerusalem unsitula'-tula'i yato kaha-kaha.

15.7–13 585

7 Tahpana masae si mba'- mba', ya' ke'de'miPetrus naoatee, "Oa' solasohong, puhangnga'ungnginsang ungngoatee, dolunnake' annanapilleimä' Puang Alataala yaling mai dialla'-alla'mua', aka' mengkalao di tula'ku tau angtadia to Yahudi la unghingngi Kaheba Mapiaanna la mampetahpa'. 8Aka' Puang Alataala angullosa inahanna hupatau umbea Inaha Maseropano yato di tau, tandana natahimbo toe' sinnoakita'a'. 9Anna daingkea' aha napasisenga'angmoi poro la mesa, kita'a' to Yahudi anna yatoang tadia to Yahudi, aka' sika napamasero yatoinahannaii aka' mampetahpa'. 10Dahi monna kenoai, akana unsändä'irakoa' dio Puang Alataalala umpahsa petauanna la untuhu'i ingkännaAtohannaMusa, anna dasiangnga' tabela tatuhu'iyato atohang mengkalao di neneta lambi' pano dikita'? 11Ampo' inderea'ne' tapetahpa'i: Supungaka' mana' pa'kalemunna Puang Yesus lambi'malaingkea' salama', noa tunne' pano yatodi tau ang tadia to Yahudi." 12 Sika mahtangasammi pole' anna umpehingngii Paulus sibahaBarnabas untula' yato ma'kahupa-hupa tandaanna ang mepusa'-pusa' ang napadahi PuangAlataala yaling di alla'-alla'na tau ang tadia toYahudi naonge sika mengkähängngi. 13 Puhaima'tula' Paulus sibaha Barnabas, ma'karatunne' Yakobus naoatee, "O ingkämmua'

15.14–21 586

solasohongku, pehingngiia' tula'ku: 14Manesapuhanna liu napakaleso Simon Petrusumba noa pampahandu'anna umpepaitaingpa'kalemunna Puang Alataala pano di tauang tadia to Yahudi. Aka' pahtuyunna, yalingyato mai di alla'-alla'na la napillei la mendahipetauanna. 15 Kaha-kaha yatoo situhu' tula'naPuang Alataala ang puha nauki' ingkännanabi naoatee, 16 'Dako'itoo la sumuleä', annakatomarayaanna Daud sihapang dasang ang puhaditalei la kupake'de' sumule, lambi' ingkännaang loe la ke'de' sumule, anna la kupamatoto'.17 La kupanoa anna malai ingkänna hupatau angahake' pemala untuhu'i Dehata, anna ingkännaang tadia to Yahudi ang puha kutambai lamendahi petauangku.' Noantoo tula'na Dehataang umpadahi ingkänna yato kaha-kaha 18 annapuha napepainsangnging mengkalao dolu.19Dahi situhu' pihki'ku, daingkea' mala umpaahakamapahhi'ang pano di tau ang tadia to Yahudi,yato ang un ndo'mi Puang Yesus. 20Ampo'la tapapebaha suha' ang la naoatee, 'Daaungngandea' andeang ang puha dibeho panodi dehata senga', daa unsamangkamahoinna,daa ungngande balena olo'-olo' mate ditehkeanna daa ungngande haha.' 21Aka' mengkalaodolu dipepainsangnging Atohanna Musa panodi ingkänna bohto anna lambi' dinoa ke allo

15.22–28 587

katohhoang bumi yato atohanna dibata lolo tamadi ingkänna pa'sambayangang." 22 Ya' ungngalangkabohtuang ingkänna rasulna Puang Yesus sibahapebulle ada' anna ihsinna jumaa' yaho, diantola umpillei tau yaling mai di alla'-alla'naii ang lanaposola Paulus anna Barnabas sumule pano diAn okhia. Ya' sika umpilleing Yudas ang si disangatoe' ta Barsabas sibaha Silas, sahing dipakeangka'yaling di alla'-alla'na to mampetahpa'. 23 Ya'dibeang yato suha' nabaha. Ihsinna yatosuha' naoatee, "Salama'ki' ingkännaangsolasohommu, noa rasul, noa pebulle ada',ma ng di ingkämmua' solasohongki' ang tadiato Yahudi ang di ng di An okhia, Siria, annaKilikia. 24 Kihingngi aha tau ang yaling mai dialla'-alla'ki' to mampetahpa' dinne di Yerusalemmoinnakato dai aha kisuo, lambi' tula'na didionakapo lleang napapusa'koa'. 25Dahi dianto annakibohtung umpillei derua tau umposola Barnabasanna Paulus ang kipakamaya, 26 ang dai ahamahea'na umpebeaing kalaena dipatei ahsala'malai umpepainsangnging sanganna DehatantaPuang Yesus, To Dilan ' la Mepasalama'.27Dahi kisuo Yudas sibaha Silas ma ng annamalai natula' manahpaingkoa' situhu' ihsinnainde suha'. 28Aka' puhaang naposolai InahaMasero lambi' ungngalaang kabohtuang annamalai dakoa' la dipapahsai bahaang ang tala

15.29–36 588

umbelaa' umbaha. Ampo' supung indee lapahallu untuhu'ia': 29Daa ungngande andeangang puha dibeho pano di dehata senga'; daaungngande haha anna balena olo'-olo' mateditehke, anna daa unsamangkamahoinna. Keumpakahaoi kalaemu di hao mai di kaha-kahayatoo, ya' mapiantoo. Ya' samantoo indee supu.Salama'ki' ma ng." 30 Puhai yatoo, ya' sipasa'bingmane mengkalaoi yato ang nasuo lupano diAn okhia. Tahpana lambi' pano untambaingingkänna to mampetahpa' ma'himpung annanabeai yato suha'. 31 Tahpana sika nabata,mahasa asammi inahanna aka' napakahangayato ihsinna suha'. 32 Inde Yudas sibaha Silasnabi toe'. Masae ma'tula' umpahenta ingkännato mampetahpa' anna malai umpamatoto'kapampetahpa'anna. 33 Tahpana masae-saedi hao inde to deruai, napabeing ingkänna tomampetahpa' ang di hao di An okhia le'ba'sitonda kamasannangang inaha sumule dai'di Yerusalem. 34 [Ampo' nabohtune' Silasnaoatee, "La dinnemä' kodi'."] 35Masae-saetuke'ne' tohho Paulus anna Barnabas dihao, ya' mai'ding solana to mampetahpa'naposola mampakuhu anna umpepainsangngingBahtakaranna Dehata. 36 Tahpana masae-saedi hao, naoante Paulus pano di Barnabas,"Umbai mapia ke le'ba'ingke sumule ullelengngi

15.37–16.3 589

bohtona ingkänna solasohonta ang puha taongeiumpepainsangnging Bahtakara Dehata annamalai tainsang umbane' noa." 37Naaku toe'Barnabas ampo' pemala umposola Yohanesang si disanga toe' ta Markus. 38 Ya' donentoonaonge sisala aka' naoate Paulus, "Dai ladiposola aka' puha mepellei di hao di Pamfiliadolu anna dang naaku medului mengkähängdonetoo." 39 Ya' sikallang Paulus anna Barnabaslambi' sisähä'. Le'ba'mine' Barnabas umposolata Markus mokahpala' uhai lusau di Siprus.40Ampo' Paulus umpillei Silas la naposola. Puhaiyatoo, yato ingkänna to mampetahpa' di haodi An okhia umbehong Paulus anna Silas dai'di mana' pa'kalemunna Puang Alataala, manesika mengkalaoi inde to deruai. 41 Le'ba'ingullelengngi bohto yaling di Siria anna Kilikiaumpamatoto' ingkänna jumaa'.

16 1Donetoo le'ba' toe' Paulus dai' di BohtoDerbe anna Listra. Silambi'mi di hao mesa

to mampetahpa' ang disanga Timo us. Indonadianto to Yahudi ang mampetahpa' toe' annaambena nei' tadia to Yahudi. 2 Inde Timo usnainsang asang ingkänna to mampetahpa' dihao di Bohto Listra anna Ikonium naoatee, 'Taumapia.' 3 Pemala ta Paulus ke umposola lelengngita Timo us umpatahhi' pengkähänganna. Dahina lle anna malai natahimbo to Yahudi aka'

16.4–12 590

nainsang naoatee, ambena tadia to Yahudi.4 Yaling di pellaoanna Paulus sibaha Silasnaonge ungngolaii yato sangngaka-sangngakabohto si umpalambi' yato kasibohtuanna rasulanna pebulle ada' yaho di Yerusalem, annamalai ingkänna to mampetahpa' la natuhu'i.5 Ya' noantoo ingkänna jumaa' dipamatoto'kapampetahpa'anna anna tuhtuang masaetuhtuang kehängngäng to mampetahpa'. 6 IndePaulus anna Silas sika mangngola pano di Frigiaanna Poropensi Gala a aka' dai napabei InahaMasero la umpepainsangnging Kaheba Mapia dihao di Poropensi Asia. 7 Tahpana ullambi' alla'naMisia, ya' nasändä'mi boheng la lutama di Bi nia,ampo' dai napabei Inaha Maserona Puang Yesus.8Ullehanna Misia, ya' lambi'mi naung di Troas.9 Tahpana bengi, ahang pangngitanna Paulus. Angnaita dianto aha mesa to Makedonia moke'de'-ke'de' anna malaui naoatee, "Lumbakang kami'mai anna unduluiang." 10 Ya' puhanna yatoomangkahahpi siamang la mengkalao sau diMakedonia, aka' kiinsang nasuo si'damangPuang Alataala la umpepainsangnging KahebaMapia di lau'. 11Mengkalaoang di hao di Troastahhi'ang mokahpala' uhai sau di Samotrake, ya'marondonnai lambi'mang yato di Bohto Neapolis.12 Ya' mengkalaomang di hao le'ba' pano di Filipi,mesa bohto mahoa' di Poropensi Makedonia

16.13–17 591

ang napahenta to ma'pahenta Roma. Ya' diantokiongei tohho sangngaka-sangngaka benginna.13 Tahpana lambi' allo katohhoang, umpelleimangbohto mahoa' anna maoang naung di behingsalu uhai umpeäng ongeang ang si naongema'sambayang to Yahudi. Ya' kilambi'mi bahinema'himpung; mohko'mang anna kipa'tula'ii.14Donetoo ma'pehingngi toe' mesa bahine angdisanga Lidia, to pa'balu' kaing malahtu angsule di hao mai di Bohto Tia ra. Inde bahinemesa toe' ang si menomba lolo dai' di PuangAlataala ampo' tadia to Yahudi. Nabuhkeiinginahanna Dehata lambi' umpehingngii manahpayato ingkänna tula'na Paulus. 15 Lambi' ditero'miLidia sibaha sanghapunna. Ya' puha ditero',nabahaimang naoatee, "Ponna umpetahpa'si'daa' kapampetahpa'angku dai' di PuangYesus, ya' tapanoa' di dasang anna di haoingkea'tohho." Lambi' napeäng lalang anna malaikipengngioi. 16 Pihsang tempo naummang yato diongeang ang si naongei to Yahudi ma'sambayang,ya' silambi'mang mesa sabua' bahine angnapentamai setang lambi' ma'ihsang-ihsang,lambi' ingkänna pongkahana sangka' mai'diasang pallolonganna. 17 Ya' na ndo' lolomangsibahaang Paulus lella' siang kakoha-kohanaoatee, "Inde mai tau sabua'na asang PuangAlataala, To Handang Malängkä'. Dianto ang

16.18–24 592

mampainsangngikoa' lalang kasalama'ang."18 Tahpana sangngaka allona napa'panoa-noalolo, ya' maliping talinganna Paulus nahingngi,lambi' napengkolingngi anna ma'karai pano yatodi setang naoatee, "Yaling di sanganna PuangYesus, To Dilan ' la Mepasalama', kupahentao:palaio yaling mai di kalaena ne bahine!" Ya'tahpa malai siarang yato setang. 19 Tahpananaita ingkänna pongkahana inde bahine, sikakeaha'mi aka' naoatee, "La pa'dang pole'pallolongangki'." Tahpa unsahkang Paulus sibahaSilas anna sika nahui'i pano di pasa' aka' lanabaha pano di to ma'kuasa. 20 Ya' tahpana dihao di olona to panghohto' bohto mahoa' sikanaoantee, "Inde to deruai sule done inde dibohto umpasisähä' to pa'bohto aka' to Yahudi21 anna umpopampakuhu ada' kabiasaang, aka'nasanga dai sihatang atohanna to ma'pahentaRoma. Dahi dai la mala tatahimbo, londonangla tatuhu'i." 22 Sule tunne' tau mai'di ulleboPaulus anna Silas anna nasitungo-tungoii.Pihsananna inde to panghohto' unsuong yatotau mai'di unseu' porehana inde to deruaiyaling mai di kalaena mane nasuoi napohetong.23 Puhai yatoo, ya' napesuoing dibaha tamadi tahungkung. Umpahentang to pandakatahungkung naoatee, "Dakai manahpaia'!"24Dahi situhu' yato pahenta, ya' sika napatamang

16.25–33 593

to pandaka tahungkung di tängngä-tängngäanna napungoi bih 'na pano di ahhi. 25Umbaitängngä bengi ma'sambayammi Paulus sibahaSilas anna menanii umpudi Puang Alataala. Ya'sika napehingngii tunne' ingkänna solana ang ahayaling di tahungkung. 26 Pihsananna tahpa ahanglino' käyyäng lambi' ingkänna batunna yatotahungkung pahoro anna tahpa buhke asangingkänna baba anna buhke toi pepungonaingkänna to di tahungkung. 27 Tahpana kalehayato to pandaka anna ungngitang baba tungka'asammi, ya' tahpa unsintä'mi pa'danna laumpatei kalaena aka' nasanga le'ba' asammi yatoihsinna tahungkung. 28Ampo' metamba Paulusnaoatee, "Daungkarakei kalaemu aka' dinneasangkantee'!" 29 Ya' umpalau siarang ballo indeto pandaka anna lumumpa'i tama lella' sikalalla'aka' mahea' anna malimuntu'i di hao di olonaPaulus anna Silas. 30Mane umposolai Paulussibaha Silas mensohong anna mekutanai panonaoatee, "Oa' tuang, aka la pahallu kubabe annamalaä' salama'?" 31 Ya' na mba'mi naoatee,"Petahpa'o Puang Yesus anna malao salama',noa dio, noa toi sanghapummu." 32 Ya' sikanatula'ming Bahtakara Dehata sibaha ingkännaang yaling di dasanna. 33 Tehte' doneto siangdi bengi anna umbahai Paulus sibaha Silas donabaseiing bila'na anna umbehoi kalaena sibaha

16.34–40 594

sanghapunna ditero'. 34 Puhai, nabahaing panodi dasanna anna natahiaii. Mahasa liu inahannaaka' mampetahpa'mi sanghapui dai' di PuangYesus. 35 Tahpana mabaya ingkänna yato topanghohto' unsuo polisi naoatee, "Pellambi'ito pandaka tahungkung anna ungngoaintee,'Lahpa'i ne to deruai.' " 36 Le'ba' tunne' yatoto pandaka tahungkung umpellambi'i Paulussibaha Silas anna naoaintee, "Nalambi'ä'pahentana to panghohto' la kulahpa'mokoa'.Dahi laomokoa'. Paela'dang." 37Ampo' ma'karaPaulus pano di pandaka tahungkung sibahapolisi naoatee, "Dihekeng touang kami' to Roma,dake' aha dihohto' pembabeki' anna tahpadipohetommang di hao di olona tau mai'di manedipatamaang di tahungkung. Ya' pihsanannadinoa dai pole' kiaku la ullahpa' tomande'ang.Supung ke diai sika sule yato to panghohto' dinnedone ang la mambahanangngang sohong." 38 Ya'le'ba'mi yato polisi umpalambi' karanna Pauluspano di ingkänna to panghohto'. Tahpana sikanainsang naoatee yato to deruai to Roma toe',ya' sika mahea' liung aka' untehkai atohanna toRoma. 39 Ya' sika sule siarang umpellambi'i Paulussibaha Silas anna sika ungngakuii kasalaanna diolona. Mane sika naposolai mensohong annanaoaintee, "Ke la malai anna umpelleiia' indebohto." 40 Ya' le'ba'ing umpellei yato tahungkung

17.1–5 595

anna tahhi'i pano di dasanna ta Lidia. Lambi'pano silambi'mi ingkänna to mampetahpa', ya'napakahangang mane napelleii.

17 1 Ya' umpatahhi'mi pellaoanna Paulussibaha Silas mangngola Amfipolis

anna Apolonia le'ba' pano di Bohto Mahoa'Tesalonika. Di hao aha pa'sambayanganna toYahudi. 2 Sinnoa biasa, le'ba'mi Paulus tama dipa'sambayangang. Pentallung allo katohhoangsihuntung-huntung naongei Paulus umpakalesoanna unsitula'-tula'i Bahtakara Dehata sibaha taumai'di. 3Napakaleso si'da-si'da situhu' ihsinnaSuha' Masero pano di tau mai'di naoatee, "YatoTo Dilan ' la Mepasalama' dai mala tala unsa'dingkamadahhaang lambi' dipatei anna dipatuhoidi hoi' mai di alla'na to mate. Puang Yesusang kupainsangngikoa', diantoo To Dilan ' laMepasalama'." 4 Ya' ahang sangngaka-sangngakato Yahudi ang di hao donetoo mampetahpa'lambi' umpempakoi Paulus sibaha Silas. Annamai'di tuke'ne' tau senga' ang mampetahpa',noa tau ang tadia to Yahudi ang mahea' dai' diPuang Alataala, noa toi bahine ang dipakeangka'.5Ampo' mai'di to Yahudi ma'kasuehe lambi'unghimpung ingkänna to pa'maho-mahoyaling di pasa' anna napopa'mesai umpaahakasiba'diang yaling di bohto mahoa'. Ya' ullebongdasanna Yason umpeäng Paulus sibaha Silas

17.6–12 596

aka' la nabaha pano di olona tau mai'di ladihohto'. 6Ampo' tahpana dai nalambi', ya'Yason-mi sibaha sangngaka to mampetahpa'nahui' pano di to keangka'na yato bohto lella'sika tamba naoatee, "Yato tau si umpaahakakarakeang tama di lino, ya' dinoa sule tunne'dinne. 7Anna inde Yason untahimbo yato angsule lambi' nadasangngi. Ingkänna babena daisihatang atohanna Katomarayaang Roma aka'naoatee, 'Aha are' tomaraya senga' ang disangaYesus.' " 8 Tahpana nahingngi tau mai'di annaingkänna to keangka'na bohto mahoa', ya' sikakeaha'mi. 9 Ya' umpalaung doi' pano di ta Yasonanna pano di solana anna napalau toinne' annama'dandii dai la umpaaha bou kakarakeang. Ya'puharang nabaya' mane dilahpa'i. 10 Benginnayatoo ingkänna to mampetahpa' di hao diTesalonika sika unsuo siang Paulus sibaha Silasnaoaintee, "Lupanokoa' di Berea." Lambi'napano mentamang di pa'sambayanganna toYahudi. 11 Ingkänna to Berea mapia inahanei' andana to Tesalonika, aka' untahimbone'Bahtakara Dehata sibaha kamasannanganginaha lambi' allo-allo umpahehsa lolo BahtakaraDehata, aka' naoatee, "Bahtu' tahpa' si'darakae'inde pepakuhunna Paulus?" 12 Lambi' mai'ditau umpetahpa' Puang Yesus: noa to Yahudi,noa toi ang tadia to Yahudi, moi bahine ang

17.13–18 597

dipakeangka', moi muane. 13Ampo' tahpananainsang sangngaka-sangngaka to Yahudi di haodi Tesalonika naoatee umpepainsang bumingBahtakara Dehata Paulus di hao di Berea, sikale'ba'ing pano anna umpentama alla'i tau mai'dilambi' sika keaha' pano di Paulus anna Silas.14 Sika napenandai siang ingkänna inde tomampetahpa' di hao di Berea unsuo Paulus panodi behing le'bo'; supung Silas sibaha Timo usang tohhoke' nei'. 15 Ingkänna ang umposolaPaulus naposola lambi' pano di Bohto Mahoa'Atena. Tahpana la sumule, sika napasammiPaulus naoaintee, "Painsangngii Silas sibahaTimo us anna baha' sulei napellambi'iä'."16 Lella' Paulus ungngempei Silas sibaha Timo usdi hao di Bohto Mahoa' Atena, ya' mapi'di' liunginahanna ungngita to di hao si umpenombaitau-tau. 17 Lambi' umpa'tula'i to Yahudi annatau senga' ang mahea' dai' di Puang Alataalayaling yato di pa'sambayangang. Noa tunne'allo-allo si sipa'tula' sibaha ingkänna ang sinasilambi'ing di hao di pasa'. 18 Ya' sule tunne'samai tuangkuhu yaling di pepakuhunna Epikurosanna Stoa anna sika sibehtai Paulus. Aha angmangngoatee, "Aka ang natula' inde to si mai'ditula' kale?" Aha sangngaka ang mangngoatee,"Umbai ang umpepainsangnging pepakuhunnadehatanna ang dai diinsang dinne." Aka' ta Paulus

17.19–25 598

umpepainsangnging Kaheba Mapia didionaPuang Yesus sibaha katuhoanna sumule di hoi'mai di alla'na to mate. 19 Lambi' sika umposolangPaulus pano di pa'limboanna to panghohto'ang disanga Areopagus anna naoaintee,"Pemalaang la umpainsangngi yato pepakuhubakahu ang si umpepainsangnging. 20Aka' yatoopepakuhu ang umbaha, senga'-senga' kihingngi.Dahi pemalaang kiinsang aka kalemba'anna."21 (Ingkänna to di hao di Bohto Mahoa' Atena,noa ang inang to di hao, noa tunne' ang to sule,si nakärä'i un be tempona umpehingngii annauntula' didiona kaha-kaha bakahu.) 22 Ya' ke'de'miPaulus yaling di alla'-alla'na to pa'himpung dihao di Areopagus anna ma'karai naoatee, "Oa'ingkämmu to Atena, kuita ingkänna pembabemudakoa' aha tala meada' pano di ingkännadehatammu. 23Aka' tahpaku ma'lao-lao yalingdi bohtomua', ya' kuitang ingkänna ongeangpenombaammua'. Anna kulambi' toi mesaongeang penombaang diuki' di hao naoatee,'Penombaang dai' di dehata ang tadiinsang.'Yato Dehata ang umpenombaia' ampo' daia'ungnginsang, dianto inde ang kupainsangngikoa'ma ng. 24 Puang Alataala ang puha umpadahilino anna ingkänna ihsinna, dianto Dehatannalangi' anna lino. Dai tohho yaling di dasang angnapapia hupatau, 25 anna datoi pahallu nadului

17.26–31 599

hupatau, sinnoanna si aha kakuhanganna.Aka' Diaete' ang umbea katuhoang annaingkänna aka-aka pano di hupatau. 26Aka'supung mesa tau napake naonge umpadahiiingkänna hupatau anna malai la umpunnoiinde lino. Dia toi ang puha ungngäto' lohpo'tempona ingkänna hupatau anna ungngalla'iingkänna ongeannaii. 27Napanoa Puang Alataalaanna malai le'ba' leleng hupatau umpeängPuang Alataala umbato ke malai nalambi'.Aka' setonganna dasiamingkea' sikahaoangPuang Alataala. 28Aka' yaling di kakuasaannalambi' malaingkea' tuho anna malaingkea'mengkähäng. Darakate' si natula' siamingkoa' tomanähämmua' naoatee, 'Kita' toia' peänä'annaDehata.' 29Dahi ke peänä'annaingkea' PuangAlataala, daete' la mala tapasinnoaa' tau-taubulahang, tau-tau pera' anna tau-tau batu,aka' ingkänna yatoo sangka' dipapia situhu'kamanähänganna hupatau. 30Aka' dolu PuangAlataala dai umpasuhungngi babena hupatauaka' bala' sika tanainsanna yato pembabenaii,ampo' dinoa napainsangngimingkea' pole'Puang Alataala naoatee, 'Ingkänna tau yalingdi lino pahallu mengkatoba'.' 31Ma'kara noaaka' puhang napama'tantu lohpo' allo ang lanaonge unghohto' maroho pembabena to lino.Pengkähängang yatoo la nabea pano di tau ang

17.32–18.4 600

puha napillei. Anna napepaitaing umpake tandaang maleso naita hupatau, napatuho di hoi' maidi alla'na to mate." 32 Tahpana sika unghingngitula' didiona katuhoanna sumule to mate, ahangsangngaka-sangngaka tau ang mampetaha-tahai,ampo' aha toe' ang mangngoatee, "Allo salabuke' kipehingngii tula'mu." 33 Ya' le'ba'miPaulus umpellei yato pa'limboang. 34Ampo' ahatoe' sangngaka-sangngaka muane men ndo'pano di Paulus anna umpetahpa'i Puang Yesus,sinnoanna Dionisius, mesa toe' to panghohto'naAreopagus. Anna aha tuke'ne' mesa bahinedisanga Damaris anna sangngaka-sangngakake'tau senga'.

18 1 Puhai yatoo umpelleing Bohto Mahoa'Atena Paulus le'ba' pano di Bohto

Mahoa' Korintus. 2 Tahpana di hao sitammungmesa to Yahudi disanga Akwila to Pontus.Mane sule di lau' mai di Italia sibaha Priskilabahinena, aka' napahenta Tomaraya Klaudiusnaoatee, "Ingkänna to Yahudi pahallu umpelleiRoma." Ya' lempämmi Paulus pano di dasanna3 anna tohhoi di hao sibaha. Si sibaha lolongmengkähäng aka' sahing manähäng umpapiatenda. 4 Lambi' boito allo katohhoang, tama bungdi pa'sambayanganna to Yahudi Paulus ma'tula'aka' umpeäng lalang anna malai ingkänna toYahudi sibaha ang tadia to Yahudi mampetahpa'.

18.5–10 601

5 Ya' tahpana sule Silas sibaha Timo us di haomai di Makedonia napamesang pole' temponaPaulus umpepainsangnging Bahtakara Dehataanna umpelleii pengkähänganna umbabetenda. Mampasa'bing pano di to Yahudinaoatee, "Puang Yesus Diantoo To Dilan ' laMepasalama'." 6Ampo' sika umbali-bali Paulusanna napakauho-uhoi, ya' umpentahpi'mingähäng tampo ang di kaya'na aka' la mendahitanda pano yato di ingkänna tau didionakasalaanna. Mane naoaitee, "Kalaemu toboua'dio la undurung kasalaammu. Ke nalambi'koa'pambala'na Dehata, ya' tadianto kodi' insangku.Yahoä' tanahambu, di hoi'ä' tanaka 'doi. Dinoa,la lupanomä' di tau ang tadia to Yahudi." 7 Ya'mensohommi anna le'ba'i pano di dasannaTi us Yustus, mesa toe' ang umpenombai PuangAlataala ampo' tadia to Yahudi. Yato dasannasitehe pa'sambayanganna to Yahudi. 8Ampo'pongkahana yato pa'sambayangang, ang disangaKrispus, sibaha sanghapunna umpetahpa'miPuang Yesus. Anna mai'dike' to Korintus angumpehingngii Paulus umpepainsangngingpepakuhu didiona Puang Yesus, tahpamampetahpa' lambi' umbeho kalaena ditero'.9 Pihsang bengi ahang pangngitanna Paulus: SuleDehata anna napa'tula'i naoatee, "Daummahea'.Pa'tula' loloo, daummahtang, 10 aka' la

18.11–18 602

kuposolai lolorakotee' anna dai aha mesa taula mampahoaio kakarakeang. Aka' yaling indedi bohto mahoa' la mai'di petauangku." 11 Ya'tohhong di hao Paulus sahtaung setangngaumpepainsangnging Bahtakara Dehata. 12Ampo'tahpana diängkä' Galio mendahi tuambahsa' dihao di Akhaya, ma'kamesang pole' sangngaka-sangngaka to Yahudi anna umbalii Pauluslambi' nasahka anna nabahai pano di olona topanghohto'. 13Ma'karang naoatee, "Inde taumampakuhu anna malai tau ang menomba dai'di Puang Alataala dai sihatang pepakuhunnaMusa." 14Ampo' tahpana la napahandu' Paulusma'tula', ma'karang Tuambahsa' Galio ang toRoma pano di ingkänna to Yahudi naoatee,"Oa' to Yahudi, ponna inde tau untanda'a'umbabe ang tadia babe, bahtu' kakarakeandaka,sipäto' la kutahimbo hahpo'ammua'. 15Ampo'ponna inde unsiteläng-telängngia', supungaka' tula'mu toboua' dio, inang daine' la kuakukuhohto'. Hohto' toboia' dio." 16 Lambi' sikanahambai Galio. 17 Ya' le'ba'mi yato tau ulleboSostenes pongkaha pa'sambayanganna toYahudi anna nasidangku'-dangku'i di olonayato to panghohto', ampo' nanenne'i tomande'supu inde Tuambahsa' Galio. 18 Puhai yatoo,masae-saeke' tohho Paulus di hao di Korintusmane umpelleii yato ingkänna to mampetahpa'

18.19–25 603

anna le'ba'i mokahpala' sibaha Priskila annaAkwila sau di Siria. Lambi' pano di Kengkreamokon mmi situhu' ada'na to Yahudi aka'puha mopinda dai' di Puang Alataala lambi'umpakalambe' beluhä'na. 19 Lambi' sau di Efesusmentamang Paulus di pa'sambayanganna toYahudi anna unsitula'-tula'ii Bahtakara Dehatasibaha to Yahudi. Ya' sika napalaung annamalai masae-saeke' tohho di hao. Ampo' dainaaku, lambi' naoatee, "Pabeikä' le'ba'. Sulesalarangkä' ke napabeiä' Dehata." Ya' mengkalaosiang umpellei to Efesus ampo' umpatohhone'Priskila anna Akwila. 20 (18:19) 21 (18:19)22 Lambi'na sau di Kaisarea, ludai'mi di Yerusalemumpensiitai ingkänna to mampetahpa',mane tahhi'i naung di An okhia. 23 Tahpanamasae-sae di hoi', ya' mengkalao bung ungngolaiPoropensi Gala a anna Frigia do ullelengngiingkänna to mampetahpa' anna napamatoto'ikapampetahpa'anna. 24 Tempo donetoo ahangmesa to Yahudi mao pano di Efesus ang disangaApolos, to sule di lau' mai di Aleksandria. Mesatoi angmanähängma'tula' anna ang ungnginsangsi'da-si'da ihsinna Suha' Masero. 25Anna puhangdipakuhu manahpa didiona Puang Yesus.Makahanga liu ma'tula' anna sihatang si'da-si'daumpepakuhuing didiona Puang Yesus, ampo'dake' nainsang didiona pantero'ang Inaha

18.26–19.3 604

Masero. Supung nainsang didiona pantero'annaYohanes. 26 Sibaha kabahaniang napahandu'mimampakuhu tama di pa'sambayanganna toYahudi. Ampo' tahpana nahingngi Priskilasibaha Akwila, nabahaing pano di dasannaanna napamaleso manahpaing didiona lalannaPuang Alataala. 27 Tahpana pemala Apolos le'ba'sau di Akhaya, sika umpapebahang suha' toEfesus sau di to mampetahpa' ang aha di lau',anna malai sika untahimbo manahpa Apolos.Lambi'na sau kekuna si'da-si'dang pano diingkänna tau ang puha mampetahpa' aka' mana'pa'kalemunna Dehata. 28Aka' dai aha meheinahanna umbahoi to Yahudi di hao di olonatau mai'di naonge umpakalesoi ihsinna Suha'Masero, naoatee, "Puang Yesus diantoo ToDilan ' la Mepasalama'."

19 1Naonge di lau'ke' di Korintus Apolos,ya' napapuhang Paulus ullelengngi yato

Frigia anna Gala a, ya' lambi'mi sumule naungdi Bohto Efesus. Ullambi'mi di hoi' sangngaka-sangngaka to mampetahpa'. 2MekutanangPaulus pano diii naoatee, "Ahangkaa' untahimboInaha Masero tahpamu mampetahpa'?"Sika men mba'mi naoatee, "Dake', aka' moiditula' datuke' aha kihingngi ang dioainteeInaha Masero." 3Mekutana sala bung Paulusnaoatee, "Ponna noa, pantero'ang aka ang puha

19.4–10 605

ditero'ingkoa'?" Sika men mba'mi naoatee,"Pantero'anna Yohanes." 4Ma'tula'mi Paulusnaoatee, "Yato pantero'anna Yohanes supungtanda pengkatoba'ang. Si naoate pano di taumai'di, 'Pahallukoa' mampetahpa' pano yato ditau ang la sule ke puhamä',' aka' dianto PuangYesus." 5 Tahpana sika unghingngi yato tula', ya'sika umbeho siarang kalaena ditero' yaling disanganna Puang Yesus. 6 Lella' nasahpa Paulus,tahpa napentamai siang Inaha Masero lambi' sikamanähäng asang pole' umpake ma'kahupa-hupabasa aka' napainsangngi Inaha Masero, annatahpa manähäng untula' pangngelo'na PuangAlataala. 7 Tau yatoo umbai sampulo deruadia asanna. 8 Tallu bulanna naongei Paulussi mentama yato di pa'sambayanganna toYahudi anna bahani ma'tula'. Si unsitula'-tula'ipepakuhu didiona Puang Yesus sibaha to Yahudi,aka' umpeäng lalang anna malai yato taumampetahpa' didiona Kapahentaanna PuangAlataala. 9Ampo' aha toi sangngaka-sangngakatau tontong makahha' bää', dai umpetahpa' yatokaheba. Supung siumpetaha-tahai Lalanna PuangYesus yaling di alla'na tau mai'di. Dianto annaumpasähä'mi kalaena Paulus sibaha ingkänna tomampetahpa' lupano di pahsikolaang Tiranus.Ya' diang naongei sika unsitula'-tula'i kara Dehataallo-allo. 10Dompahiama naonge Paulus napanoa

19.11–17 606

lolo lambi' ingkänna ihsinna Poropensi Asiaumpehingngii pepakuhu didiona Puang Yesus,noa to Yahudi, noa toi ang tadia to Yahudi.11 Puang Alataala umpake Paulus umpadahitanda ang mepusa'-pusa', 12 lambi' mai'di tausi ungngala pondona, bahtu' lensonaraka anghali nasahpa Paulus anna nabahai pano di tomakoronnaii. Ya' malang yato ang makorongtahpa bono', anna ang napentamai setangmala malai yaling mai di kalaena. 13Donetooaha sangngaka-sangngaka to Yahudi ang sima'ihsang-ihsang kalao-lao toe' di bohto anna siunghambai toine' setang yaling mai di kalaenatau. Ya' sika nasändä'mi napanoa umpakesanganna Puang Yesus. Si naoate pano yato disetang, "Kuhambaio umpake sanganna Yesussituhu' ang si natula' Paulus." 14Aha toi pitu tosiullu', änä'na mesa kapala imanna to Yahudi angdisanga Skewa, si le'ba' toe' napanoa. 15Ampo'pihsang tempo na mba'i yato setang yaling maidi kalaena tau naoaintee, "Yesus sibaha Paulussahing kuinsang, ampo' dioa', mennakoa' dioindee? Aka dio kakuasaammu?" 16 Lambi' yatoang napentamai setang sika unghopängngi annaumbobo'i yato pitu to ma'ullu', lambi' sika taloyato to pitui. Ya' sika lumpa'mi le'ba' mohobelängkale anna bila'-bila' kalaena. 17 Kaha-kaha yatoonapelele asang ingkänna tau yaling di Efesus,

19.18–24 607

noa to Yahudi noa ang tadia to Yahudi lambi'sika mahea' asang. Ya' donento yatoo tuhtuangdipakäyyäng sanganna Puang Yesus. 18Mai'dingpole' to mampetahpa' donetoo ungngakuiingkänna kasalaanna di olona tau mai'di angpuha nababe. 19Noa toi pano di to pa'ihsang-ihsang unghimpung asang suha' pa'ihsangannaanna natunui di hao di olona tau mai'di. Ponnake diihsa'i allinna yato ingkänna suha', umbaipa'sahtaungang nasaho sangngatu' limampulotau. 20 Lambi' napahandu'mi pole' donetoosembu' Bahtakara Dehata yaling di bohto

yatoo anna tuhtuang mai'di tau bali' pihki'naaka' tandaammi kakuasaanna Puang Alataala.21 Tahpana puha yato kadahiang, mopahtuyungPaulus la le'ba' dai' di Yerusalem ungngolaMakedonia anna Akhaya, aka' naoatee, "Puhaitokulelengngi asang ingkänna yato bohto, ya' lapahallu tukä' le'ba' sau di Roma." 22 Ya' unsuongderua änä' buana disanga Timo us sibaha Erastusmendolu pano di Makedonia aka' la tohhoke'ne'masae-sae di Poropensi Asia. 23Umbai donentoyatoo tempona naongei aha kasiba'di-ba'diangkäyyäng yaling di Efesus didiona Lalanna PuangYesus. 24Aka' tempo yatoo di hao di Efesus ahamesa tau disanga Demetrius mesa to panampapera', ang si umpapia ongeang penombaangpera' ang la dionge umpenombai dehata

19.25–29 608

bahine Artemis. Yaling di pengkähängannamai'di tau ang napopengkähäng. Ingkännato panampa pera' donetoo mai'di asangpallolonganna. 25Dianto anna untambaingingkänna solana ang to panampa pera'toe', sibaha samai to pengkähänna annahimpungngi. Tahpana himpung asammi, ya'

ma'tula'mi Demetrius naoatee, "Ingkännakoa'solasohongku, tasa'dimmia' para-para umba noakamasannanganta yaling inde di pengkähängangaka' mai'di pallolongang. 26Anna dinoa tasa'dingtoi didiona pepakuhu ang napalao Paulus.Noa dinne di Efesus, noa toi pano di sikunnaPoropensi Asia umpasähsä' lalang mai'di tau yatoPaulus aka' naoatee, 'Pampapia teyyena hupataudai mala dipodehata.' 27Dahi ke dako'mi indepengkähänganta la napetaha-tahai tau, anna daidia supu, ampo' dasang ada'na toi dehatantaArtemis ang tapa'käyyängngia' la dai keangka'.Noa toi kalaena dehata Artemis ang napenombaimintu'na to Asia anna ingkänna to lino, la halidipadihoi'ang." 28 Tahpana nahingngi solanata Demetrius inde tula', sika kende'mi aha'nalambi' sika koha naoatee, "Matande Artemis,dehatantaa' to Efesus!" 29 Ya' kende'mi pole'kasiba'di-ba'diang käyyäng anna sembu'i yalingdi bohto mahoa'. Lambi' sika umpamesa kalaenainde ang keaha' anna ullumpa'ing ta Gayus

19.30–35 609

sibaha ta Aristarkhus, sahing to Makedonia,solana Paulus, tama di ongeang pa'himpungang.30 Paulus la mentama di alla'-alla'na yatotau mai'di ampo' dai napabei ingkänna tomampetahpa'. 31Noa toi sangngaka-sangngakato käyyäng ang nasiinsangnging yaling di Asiaumpasang Paulus naoatee, "Dauntama yatodi ongeang pa'himpunganna tau mai'di."32 Ingkänna yato ang menge ma'himpungbongnga' si'da-si'da. Sika koha tasanda-sandanatula'. Tuhtuang siba'di-ba'di anna mai'di angtamangnginsang aka yato napa'himpungnging.33 Pihsananna aha mesa to Yahudi disangaAleksander unghingngi didiona yato kadahiang dihao mai di tau mai'di. Ya' nabuhsu'mi solana angto Yahudi pano di olona tau mai'di anna malaima'tula'. Ungngängkä'mi teyyena umpamahtangyato tau aka' boheng pemala la umpebayaikalae 34Ampo' tahpana naita yato tau mai'dito Yahudie', sika kohang naoatee, "MatandeArtemis, dehatantaa' to Efesus!" Umbai ahaderua tehte' naonge sika koha napa'sule-sulei.35 Tahpa ke'de' siarang bahke'na To Mahkeada'nabohto mahoa' umpamahtang tau mai'di manenaoaitee, "Oa' to Efesus, dai aha tau yalinginde di lino ang tala nainsang naoatee Efesusongeanna to pandaka dasang ada'na dehataArtemis ang dipamatande, noa toi tau-taunna

19.36–20.2 610

ang dondong yahomai di langi'. 36Aka' kaha-kahayatoo dai mala la dibahoi. Dahi la malinokoa'anna dakoa' la maromi' umbabe aka-aka, 37 aka'puhamokoa' umbaha inde derua solana Paulussule dinne, moinnakato dake' aha unghampa'idasang ada'ta, anna dai aha untula' tahuhusanganna dehatanta. 38Dahi monna ke ahaikaha-kahanna ta Demetrius sibaha ingkännato pengkähänna pano inde di tau, bahai panodi panghohto'ang kaha-kaha. Aka' inang aha,dianto anna pahallukoa' sahing pano umbahakaha-kahammua'. 39Anna monna ke ahake'pahtuyummua', ya' mala umbaha tama dipa'limboang ada' anna dipapuha yalingngi.40Aka' aka ang dahi allo dinoa malaingkea'natanda' to ma'pahenta Roma la umpakende'kakarakeang yaling inde di bohto mahoa'. Aka'dai aha malesona ang la mala tapentokei akasuhunna anna ma'himpungngingkea' umpaahatau kasiba'di-ba'diang." 41 Puhai ma'tula', ya'unsuong ingkänna tau le'ba'.

20 1 Tahpana malinong sumule to Efesus,ya' ingkänna to mampetahpa' di

hao nahimpummi Paulus mane nabeai karapepakahanga anna malai tuhtuang matoto'kapampetahpa'annaii. Puhai, ya' mampasa'bingPaulus, aka' la le'ba' sau di Makedonia.2Ullelengngi asang samai inde bohto anna si

20.3–9 611

umpamatoto' loloi kapampetahpa'anna ingkännato mampetahpa'. Katämpä'anna lambi' panodi Yunani. 3 Tahpana tallu bulanna inde Paulusdi hao di Yunani, ya' boheng la le'ba'mi sau diSiria mokahpala' uhai. Ampo' pihsananna nei' keahae' pahtuyunna to Yahudi di hao la napatei,dahi nabala'i pahtuyunna la sumule sau ungngolaMakedonia. 4 Sibaha-bahang mengkalao Sopater,änä'na Pirus to Berea, sibaha Aristarkhus annaSekundus, sahing to Tesalonika; Gayus to Derbeanna Timo us sibaha deruake' solana, sahingto Asia, ang disanga Tikhikus anna Trofimus.5Ampo' sika mendolung nei' mokahpala' sau diTroas aka' la naempeiang di hao. 6 Ya' puharangpa'rame-rameang Ro Takeragi mane dai'angdi kahpala' di hao di Filipi. Lima allona manemalaang lambi' sau di Troas. Ya' di lau'dang manesilambi'ang yato solaki' angmendolu. Tohhomangpitu allona di lau'. 7 Tahpana allo Mingkui dibengi ma'mesamang mohko' umbika-bika ro .Ya' ma'kara bung Paulus pano di ingkänna tomampetahpa' di hao di Troas, aka' mopahtuyubumi la mengkalao ke mabayang. Masae ma'tula'lambi' kale tängngä bengi. 8 Yaho yato di lotengang kionge ma'mesa mai'di lampu dipapuhpu.9Ampo' aha mesa änä' muane mohko' yahodi pengngollengang, disanga Eu khus. Natalomatanna aka' inang masaeng ma'tula' Paulus,

20.10–16 612

pihsa' hahe tomande'. Pihsananna hanneng,manahong naung di tampo mengkalao yahoyato di loteng kaderuanna dasang. Le'ba'mi sikanalumba ampo' mateng. 10 Tahpa tuhung siangPaulus nalumba anna nakalihpi'i mane ma'karainaoatee, "Daummahea'a' aka' menanahaete'sumule." 11 Tahpana yaho sumule yato ditambing, ya' umbika-bikang ro Paulus annanasusai anna kiandei sibaha-baha. Puhai mande,ya' ma'tula' bumi. Pihsananna buhka' bayamengkalaomang. 12 Sika le'ba' tunne' yato angma'himpung umposola yato tau ang manahopano di dasanna aka' nabelang. Ya' sika mahasaasammi inahanna aka' unsa'ding pepakahangaang käyyäng. 13 Ya' mendolumang kami' le'ba'mokahpala' uhai pano di Asos. Di haoke' manesibahaang Paulus mokahpala', aka' le'ba'mine'mellao bih ' situhu' pahtuyunna. 14 Tahpanasilambi'ang di hao di Asos sibahamang pole'mokahpala' bete' di Me lene. 15Mengkalaodi Me lene tahhi' liuke' kahpala'ki', ya'marondonnai sipandipemang Bohto Khios.Mabaya sala boi lambi'mang sau di BohtoSamos, ya' sangngallo bukang mokahpala' manelambi'ang sau di Miletus. 16 Puhang nabohtuPaulus dang la lempäng pano di Efesus andanamasae liui tohho di Poropensi Asia, aka' pemalaliu umpellambi'i Pa'rame-rameang Pentakosta

20.17–23 613

yaho di Yerusalem. 17Dahi di haona di Miletusinde Paulus unsuong mesa tau pano di Efesusuntambai ingkänna pebulle ada' ang di haoanna suleii natammui. 18 Ya' tahpana sika sule,napa'tula'ing Paulus naoaintee, "Puhangnga'ungngita yato ang puha kubabe yaling dialla'-alla'mua', mengkalao di pampahandu'annasuleä' dinne di Asia. 19 Sibaha kamahempo'anginaha, mensabua'ä' di Dehata sitonda uhaimata aka' mai'dike' to tamampetahpa' annaunsa'dingngä' ma'kahupa-hupa kamasuhsaangnapobua' pahtuyunna to Yahudi pano di kalaeku.20Ungnginsang toia' dä' mahea' kutula'ingkoa'yato aka ang la kekuna tama di kalaemua'.Setonganna kupakuhukoa' noa di hao di olonatau mai'di, noa toi yaling di pa'himpungang dihao di dasammua'. 21 Kutula' lolo kasa'biangpano di ingkänna to Yahudi anna ang tadia toYahudi, umbato ke malai mengkatoba' di haomai di ingkänna dosanna anna mengkaalai dai'di Puang Alataala sitonda kapampetahpa'angyaling di Dehatanta Puang Yesus, To Dilan ' laMepasalama'. 22Ampo' dinoa napahsaä' InahaMasero naposola dai' di Yerusalem anna daikuinsang aka la dahi pano di kalaeku ke yahong,23 supung yato aka ang puha napainsangngiä'yaling di mesa-mesa bohto ang puha kuolainaoatee, 'Kamadahhaang anna tahungkung la

20.24–30 614

ungngolai.' 24Ampo' moinnakato noa, daete'aha kupihki' didiona kalaeku moi poro lasai'di', ahsala' malai kupapuha manahpa indepengkähängangku ang nabeaä' Puang Yesus,dianto la umpepainsangnging Kaheba Mapiadidiona mana' pa'kalemunna Puang Alataala.25 Puhamokoa' kupakahebai KapahentaannaPuang Alataala. Anna dinoa kutula'ingkoa'ma ng aka' kuinsang kuoate, katämpä'annangla siitaingkea'. 26Diantoo anna pahallungkupakalehakoa' allo dinoa kuoatee, yahoä' talanahambu anna di hoi'ä' tala naka 'doi ke ahaitau di alla'mua' ang la dai ullambi' kasalama'ang.27Aka' dai aha kukalimpängngi anna dai ahamalaya'ku untula'ingkoa' ingkänna paelo'naPuang Alataala tama di kalaemua'. 28Dahi dakaimanahpakoa' kalaemu, anna ungkambi' mapiaia'ingkänna dombana, aka' diongnga'too ang puhanapillei Inaha Masero mendahi to pangkambi'yaling di jumaa'na Puang Alataala, yato ang puhanaalli umpake haha bollona änä'na. 29Aka'kuinsang ponna ke le'ba'mä' la napentamaalla'koa' to karake umpasisähä'-sähä' jumaa'sihapang asu pangngala' ang unghopängngi yatopatuhoang ang dikambi'. 30Anna la aha sia tunne'yaling mai di alla'mua' ang la umbaha pepakuhuang sala-sala la pemala umbaha to mampetahpa'umpellei lalang kamarohoang anna lupanoi di

20.31–37 615

lalang kakarakeang. 31Dianto anna la madakasi'da-si'dakoa'. Pengkakalehaiia'too tallupahiamanna kuola dai aha tohho allo-bengikupainsangngikoa' simesa-mesa sitondauhai mata aka' mai'dike' to tamampetahpa'.32Anna dinoa kubehomokoa' dai' di PuangAlataala. Pahallu la umpentokei lolokoa'bahtakara mana' pa'kalemunna Dehata. Aka'aha kakuasaanna ang la mampamatohokoa'yaling di kapampetahpa'ang anna la mambeakoa'mana' pebehena Puang Alataala yato ang inangpuha natandai pano di ingkänna petauanna angpuha napasenga'. 33Daliuke'too aha la kende'yaling di inahangku mailu pano di aka-akannatau senga', pera'naraka, bulahannaraka, bahtu'porehanaraka. 34Aka' ungngitangnga' umbakupanoa untanang sikungku mengkähäng annamalaä' umpatuho kalaeku sibaha ingkännasola pengkähängku ang si kuposola lolo.35 Puhamokoa' kupaitai pohapangang yaling diingkänna kaha-kaha ang dipanoa mengkähängmanahpa, aka' la pahalluingkea' undului topemase-mase. Aka' la tatokei loloa' yato tula'Kalaena Puang Yesus ang naoatee, 'Kehongko'puhane' ang pabea andana ang dibea."'36 Tahpana tehpu' tula'na Paulus, ya' malimuntu'asammi anna para-parai ma'sambayang. 37 Ya'siduseng-dusengnging anna unsikalihpi'-lihpi'i

20.38–21.6 616

Paulus sibaha nasiurung-urungngi. 38 Sikamanaho asammi inahanna londonang aka'naoaintee Paulus, "Katämpä'annang lasiitaingkea'." Ya' sika le'ba'mi naposola sumulepano di kahpala'.

21 1 Tahpana sisähä'-sähä'ang, ya'mokahpala'mang tahhi' lusau di Kos.

Marondonnai, ya' lambi'mang sau di Rodos.Dianto kipengkalaoi tahhi' sau di Patara.2 Lambi'ang sau di Patara sipatu toe' aha kahpala'ang la mengkalao sau di Fenisia. Dai'mang yatodi kahpala', ya' mengkalao siang. 3 Pihsanannadiitang Siprus di hao di tando kaihi ampo'dipellehangngi tahhi' sau di Siria. Tahpanalambi'ang sau di Tirus, tohhong yato kahpala'ang kiongei aka' la dipatuhung ingkänna aka-akaang nabaha. 4 Tohhokang di hao sammingku,ya' le'ba'mang umpellambi'i ingkänna tomampetahpa' di hao. Anna situhu' pekambi'naInaha Masero pano di to mampetahpa' dihao, ullahang Paulus naoaintee, "Damongundai' di Yerusalem." 5Ampo' tahpana puhangtempoki' di hao, kipatahhi' bung pellaoangki'.Sika naposolaang to mampetahpa' di haosibaha-baha sanghapunna mensohong yalingmai di bohto mahoa'. Tahpana kilambi' behingle'bo', ya' para-paramang malimuntu' annama'sambayang. 6 Puhaang ma'sambayang

21.7–13 617

sipasa'bi-sa'bimang lambi' sisähä'-sähä'ang.Dai'mang kami' di kahpala' anna sumuleine' panodi dasannaii. 7Mengkalaoang di hao di Tiruskipatahhi' pellaoangki' lambi' pano di Ptolemais.Silambi' tumanne' ingkänna to mampetahpa'di hao, ya' sisalama'mang anna tohhokangsibaha sangngallo. 8Marondonna mengkalaobumang tahhi' pano di Kaisarea. Lambi'ki' pano,tahhi'mang pano di dasanna Filipus mesa toe'to umpepainsangnging Kaheba Mapia angdihekeng toe' di alla'na to pitu yato ang puhadipillei unsusa andeang yaho di Yerusalem. Ya' dihaong kiongei tohho. 9 Inde Filipus aha änä'nauhpa' sangka' änä' bahineke', ang diangka'nabi aka' si ullombung kara Dehata. 10 Tahpanasangngaka-sangngaka benginna di haoang, ya'ahang sule mesa nabi yaho mai di Yudea disangaAgabus. 11 Tahpa napellambi'iang anna ungngalaisalipinna Paulus. Yato salipi napungoing teyyenasibaha bih 'na anna naoaitee, "Noantoosituhu' karanna Inaha Masero naoatee, 'Ladipanoanto inde puänna salipi, la napungoto Yahudi yaho di Yerusalem aka' la nabehopano di tau ang tadia to Yahudi.' " 12 Tahpanakihingngi inde tula', para-paramang sibaha tomampetahpa' di hao malau pano di Paulus annamalai dai le'ba' dai' di Yerusalem. 13Ampo'na mba' Paulus naoatee, "Daundusengnga'

21.14–20 618

andana umpamanahokoa' inahangku. Aka' kodi'sadiamä', dai la supung dipungo, ampo' moimate touä' yaho di Yerusalem aka' sangannaDehatanta Puang Yesus." 14Ampo' aka' dainapehingngii tula'ki', ya' mahtammang supu.Supurang kioatee, "Tala Dehatarang." 15 Tahpanapuha sangngaka-sangngaka allona kionge tohhodi hao di Kaisarea, ya' mangkahahpimang lamengkalao dai' di Yerusalem. 16Naposolaimangsangngaka-sangngaka to mampetahpa' di haomai di Kaisarea. Sibaha lolomang yatoii panodi dasanna mesa to Siprus ang disanga taManason yaho di Yerusalem, ang masae tunne'mendahi to mampetahpa'. Ya' tohhomangdi hao di dasanna. 17 Yahoki' di Yerusalemnatammuimang ingkänna to mampetahpa'yaho mahasa inahanna. 18 Ya' marondonnaile'ba'mang sibaha Paulus umpellambi'i Yakobus,dianto to pambahanang yaho. Lambi'ang pano,di hao asang tunne' pebulle ada' kilambi'.19Nasalama'i asammi Paulus mane natula'manahpaing yato samai ang puha napadahiPuang Alataala yaling di pengkähänganna,umbea lalang pengkatoba'ang pano di tauang tadia to Yahudi anna malai ullambi'kasalama'ang. 20 Tahpana sika unghingngitula'na Paulus sangka' umpamatandeng PuangAlataala, mane sika naoaitee, "O solasohongki',

21.21–25 619

ma'sa'bu-sa'bu toe' to Yahudi dinne angumpetahpa' Puang Yesus anna sika bansa'asang umpembabeing pepakuhunna Nabi Musa.21Ampo' napelele toe' to dinne di Yerusalemdidiona pepakuhu ang umbea pano di to Yahudidi lau' di bohto senga' ungngoatee, 'Dakoa'la untuhu'i pepakuhunna Nabi Musa.' Aka'nasanga umpakuhu loloo tau dai la un lleänä'-änä'na anna dai la un ndo' kabiasaannato Yahudi. 22Dahi umbang noa dinoa? Aka' lasika nainsammito inde kasuleammu. 23Dahiyaling di kaha-kaha yatoo aha inde tula'ki' ang lapahallu umpembabeing. Aha uhpa' solaki' dinneang puha mopinda. 24Dianto ang la umposolaumpamasero sumule kalaemua' untunu angla pahallu ditunu. Ampo' dio la mantangkungingkänna kapahalluang yaling indee, annamalai sika ungkulli'i asang beluhä'na, aka' ladonentoo pole' naongei tandaang dai tahpa' yatokaheba nahingngi to Yahudi dinne. Aka' tontongtouo dio untokei pepakuhunna Nabi Musa.25Noa tunne' pano di tau ang tadia to Yahudiang umpetahpa' tunne' Puang Yesus, puhangkipapebaha suha' didiona kasibohtuantaa' daila ungngande ingkänna andeang ang puhadipenombaing pano di dehata senga'; dai laungngande haha anna balena olo'-olo' mateditehke; anna dai la samangkamahoinna."

21.26–30 620

26Marondonnai, naposolang Paulus yato touhpa' do napembabeing situhu' kabiasaangumpamasero kalae. Ya' tahpana puha, tamangdi Dasang Ada'na Puang Alataala la untula'lohpo' allo aka ang la naonge diangka'masero, anna tempona la pantang naongeiumbeho penombaanna. 27 Tahpana la puhangpitu allona tempo pampamaseroang, ahasangngaka-sangngaka to Yahudi ang di lau' maidi Poropensi Asia sika ungngita Paulus yalingdi tähämpä' Dasang Ada'na Puang Alataala. Ya'sika naangka'ing umpakeaha' tau mai'di sibahato Yahudi, mane unsahkai Paulus. 28 Sika kohanaoatee, "O ingkämmua' to Israel, duluiang!Aka' dianto inde ang si le'ba' ullelengngi bohtoumpakuhu tau anna malai nabaliingkea' annaumbali-bali pepakuhunna Musa. Napanoa toipano inde di ongeang ang taongei. Anna dinoaumposola sule to Yunani tama di Dasang Ada'naPuang Alataala ungkärähko'i inde ongeangmasero." 29Aka' puhang sika ungngita Trofimusang to Efesus sibaha Paulus yaling di bohtomahoa', dahi sika nasanga naposola tama diDasang Ada'na Puang Alataala. 30 Ya' bongnga'siarang ingkänna tau yaling di Yerusalem lambi'mokalipumpung ullebo Paulus nasahka annasika nahui'i yaling mai di Dasang Ada'na PuangAlataala. Ya' tahpa natutu'i asammi baba hala

21.31–37 621

Dasang Ada'na Puang Alataala. 31Mane lella'sika mopahtuyu la umpatei Paulus, ya' lambi'sia tunne' kaheba pano di pongkahana tantaraKatomarayaang Roma naoatee, siba'di-ba'disamai ihsinna Yerusalem. 32Nalambi'na kaheba,mengkalao siang inde pongkahana tantara sibahasangngaka-sangngaka solana umposola änä'buana le'ba' pano yato di ongeang ang naongeitau mai'di. Ya' naitanna yato tau mai'di tantarasule, tahpa naboli siarang undangku' Paulus.33 Lambi'na pano yato pongkahana tantaratahpa umpellambi'ing Paulus anna natokeii.Mane unsuoi änä' buana napungo umpakehante bahsi derua anna napekutanaing naoatee,"Menna inde tau? Aka nababe?" 34Ampo'aka' sika koha sanda-sanda tanaoa, dahi daiaha maleso ang nahingngi yato pongkahanatantara aka setonganna ang dahi. Lambi'umpesuoi Paulus dibaha pano di ongeangtantara. 35 Tahpana lambi' pano di eheng indePaulus, bilang nasiängkä'-ängkä'ing tantara aka'sibuhsu'-buhsu'mi yato tau mai'di la umbambaPaulus. 36 Yato tau mai'di sibuhsu'-buhsu' liunglella' sika koha naoatee, "Pateiia'!" 37 TahpanaPaulus la mentamang di babana ongeang tantara,ya' ma'karang pano yato di pongkahana tantaranaoatee, "Malaraka kupa'tula'io Tuang, aka' ahaang kupahallu." Ya' nakutanaing naoaintee, "Aka'

21.38–22.4 622

ungnginsang ma'basa Yunani, ne? 38Dahi tadiaoyato to Mesir ang puha umposola uhpa' sa'bu tauang käyyäng inaha pano di ongeang makä'dängaka' la umbali to ma'pahenta?" 39 Ya' na mba'mita Paulus naoatee, "To Yahudiä' ihsinnaä' Tarsus,mesa bohto mahoa' ang kainsangang di haodi Kilikia. Kupalau ke la malai anna dipabeiä'ma'tula' pano inde di tau mai'di. 40Napabeingyato pongkahana tantara. Ya' ke'de'mi Paulusyaho di eheng anna ungngängkä'i teyyenaumpamahtang yato tau mai'di. Tahpana mahtangnaita, ya' ma'tula'mi ma'basa Ibrani anna malainainsang naoatee,

22 1 "O ingkännakoa' solasohongku annaingkänna to baha', pehingngiia' inde tula'

ang la kupalambi' ma ng di alla'-alla'mua' dinoaaka' la mendahi kamalesoang didiona kalaeku."2 Tahpana nahingngi yato tau mai'di ma'tula'Paulus ma'basa Ibrani, tuhtuang mahtang pole'.Nalombungnging tula'na naoatee, 3 "Kodi' toYahudiä', sohong di haoä' di Tarsus di Kilikia,ampo' lobo' dinneä' di Yerusalem. Dipakuhuä'yaling di pepakuhunna tuangkuhu Gamalielsituhu' atohanna neneta. Lambi' mala touä' komendahi mesa tau ang handang bansa' yalingdi pengkähänganna Puang Alataala, sinnoa angsi umbabea' dinoa. 4Anna puha tumä' undahhamai'di tau ang untuhu'i Puang Yesus, dianto

22.5–11 623

lalang dai' di Puang Alataala, lambi' dipatei, noamuane noa bahine kusahka anna kupatamaidi tahungkung. 5Didiona kaha-kaha yatoo,handang pongkahana imang sibaha ingkännato panghohto' mala mendahi sa'bi. Aka' diaang sika kupangngalai yato suha' pahenta angkubaha boheng la le'ba' umpellambi'i pebulleada' di hao di Damsyik, aka' la kusahka ingkännato pen ndo'na Puang Yesus mane kubahai suledinne di Yerusalem anna ditahungkungngi.6Ampo' tahpana yalingngä' di pellaoang ditängngä allo la lambi'mä' pano di Damsyik,tahpa ahang makähhäng yaho mai di langi'mangngimba'ä'. 7 Ya' lumbäng siamä' naungdi tampo anna kuhingngii kamaha naoatee,'Saulus, O Saulus, aka suhunna anna undahhaä'?'8 Ku mba'mi kuoatee, 'Aka' mennarako Dio,Puang?' Naoamingkä'tee, 'Kodi'mito indePuang Yesus to Nazaret ang undahha.' 9 Yatoang kuposola sika ungngita toe' yato angmakähhäng pansillo', ampo' daine' sika nainsangnapebahtuang yato kamaha. 10 Ya' ma'karamä'kuoatee, 'O Puang, aka ang la sihatang kubabe?'Ya' naoamingkä'tee, 'Kalehao anna le'ba'o panodi Damsyik. Di haoke' mane dipainsangngioingkänna ang puha naäto' Puang Alataala angla ungkähäng.' 11Ampo' donetoo, damä' paitanapobua' pansilona yato ang makähhäng ang

22.12–19 624

kuita. Dahi natehteä' pole' solaku tahhi' panodi Damsyik. 12Di hao di Damsyik aha mesatau disanga Ananias, mesa toi ang meada'anna ang meimäng anna umpentokei ingkännapepakuhunna Nabi Musa. Napakeangka' toiingkänna to Yahudi yaling yato di bohto mahoa'.13 Sule napellambi'ä' anna naoaingkä'tee, 'OSaulus solasohongku, paitamote' sumule!' Ya'paita siamä' sumule anna tahpa kuitai. 14Ma'karabumi naoatee, 'Puang Alataala ang napenombaineneta ang mantuhoo la umpengnginsangngipahtuyunna. Anna la ungngitao To MarohoInaha anna la unghingngi karanna ang sohongyaling mai di suana. 15Aka' la mendahio sa'binnapano di ingkänna hupatau didiona kaha-kahaang puha ungngita anna ang puha unghingngi.16Dahi akake' ungngempei? Kalehamo, behongkalaemu ditero' anna malauo dai' di Dehata annamalai napa'dai ingkänna dosammu.' 17 Tahpanasumuleä' dinne di Yerusalem donetoo, lella'bumä' ma'sambayang yaling di Dasang Ada'naPuang Alataala, tahpa man kaitamingkä'. 18 Ya'kuitang Puang Yesus anna napa'karaiä' naoatee,'Penandaii le'ba' umpellei Yerusalem aka' daiaha tau dinne ang la untahimbo kasa'biammudidiona Kalaeku.' 19Ampo' ku mba' kuoatee, 'OPuang, nainsang asang liu tau dinne done yatonaonge kulelengngii ingkänna pa'sambayangang

22.20–26 625

anna kusahkai tau ang mampetahpa'o, manekupatamai di tahungkung anna dipohetongngi.20Noa toi yato naonge dipateii Stefanus mesasa'bimmu. Kuakui anna situhu' tou ko pihki'kuke dipanoai yatoo anna kodi'ke' ang mandakaiyato kaya' kalambe'na ingkänna ang mampatei.'21Ampo' ma'kara Puang Yesus naoatee, 'Laoo,aka' la kusuoo pano di ongeang makahao doumpellambi'i ingkänna tau ang tadia to Yahudi.'" 22 Tahpana nahingngi yato tau tula'na Paulus,naoatee la pano di tau ang tadia to Yahudi,ya' sika koha burang dai ma'pehingngi annanaoaitee, "Alaii yaling mai di lino ne tau! Daisihatang tuho!" 23 Ya' sika kohang yato taumai'di lella' siang umpenghiä'ing kaya'na annaumpensahu'ing ähäng tampo dai' di nähäng.24 Lambi' ma'pahentang yato kapalana tantaraanna malai Paulus dibaha tama di ongeannatantara anna napesuoii dipahehsa laona siangdisämbä'i anna malai diinsang aka suhunnaanna sika kohai yato tau mai'di nakeaha'i.25 Tahpana lella' dipungo Paulus la dipohetong,ma'karang pano di mesa pongkahana tantaraang ke'de' di hao di behinna naoatee, "Situhu'atohanna to ma'pahenta Katomarayaang Roma,la tahpa dipohetong tomande'daka mesa toRoma ke dake' aha dihohto' kaha-kahanna?"26Nahingnginna pongkahana tantara inde

22.27–23.2 626

tula'na tahpa le'ba' siang ungkutanai kapalananaoatee, "Akang la umbabe, aka' yato tausetonganna to Romae'?" 27 Tahpa le'ba'miinde kapalana tantara umpellambi'i Paulusanna naoaintee, "Tula' manahpai, to Romasi'darakako?" Na mba'mi Paulus naoatee,"Io, tahpa' to Romaä'!" 28 Ya' naoante yatokapalana tantara, "Masuli' kodi' kubaya'ingmane malaä' mendahi to Roma." Na mba'bung Paulus naoatee, "Aka' mengkalaoä' dahiinang to Romamä'." 29 Ingkänna yato ang disuola unsämbä'i Paulus le'ba'i asang aka' mahea',moi yato kapalana tantara aka' mane nainsangnaoatee to Romae' yato ang napesuoi dipungo.30Ampo' moinnakato noa, yato kapalanatantara la umpengnginsangngi manahpa akasuhunna anna napahsalai to Yahudi. Ya' tahpanamarondonna napesuoing dibuhkei pepungonaanna ditambaii ingkänna kapala imang sibahaTo Mahkeada' ma'limbo. Tahpana himpung,ya' umposolang Paulus yaling mai di ongeannatantara anna napapengngoloi tama yato dipa'limboang.

23 1 Inde Paulus unnio'-nio'mi yato ToMahkeada' anna ma'karai naoatee, "O

ingkännakoa' solasohongku, lambi' allo dinoatontong loloke' masero inahangku di olonaPuang Alataala." 2 Lambi' yato Ananias, ang

23.3–8 627

handang pongkaha imang, tahpa unsuo siangyato tau ang ke'de' di hao di behinna Paulus lanatampiling. 3Ma'karang Paulus naoatee, "PuangAlataalarang ang la mambala' inde pembabemu,aka' si umpatandaangngo kalaemu boheng tomasero. Anna mohko'o done indee umpahehsaä'situhu' pepakuhunna Musa, ampo' setongannadai situhu' pepakuhunna Musa inde unsuootau natampilingngä'." 4 Ya' naoaminte tau angdi hao donetoo, "Aka boi anna umbali-baliohandang pongkaha imanna Puang Alataala?"5Na mba'mi Paulus naoatee, "O ingkännakoa'solasohongku, dai kuinsang kuoate handangpongkahana imang. Aka' setonganna aha uki'naoatee, 'Daa umpasohong kara tamendiada'pano di pongkahamu.' " 6Ampo' nainsang Paulusnaoatee, yaling di alla'na To Mahkeada' ahato Saduki anna aha to Farisi ang dai sinnoakapampetahpa'anna. Dianto anna ma'karangnapekäyyängngi naoatee, "O ingkännakoa'solasohongku, kodi' mesa touä' ko to Farisi annaänä'na touä' to Farisi. Ampo' dihohto'ä' aka'umpetahpa'ä' aha katuhoang sumule di hoi'mai di kamateang." 7 Tahpana puha ma'kara,ya' kende' siarang kasiteläng-telängang yalingdi alla'na to Saduki anna to Farisi. Lambi'siba'di-ba'di yato to pa'limbo. 8 (Aka' to Sadukinei' si naoatee, "Dai aha katuhoang sumule

23.9–14 628

di hoi' mai di kamateang; dai aha malaeka'anna anitu." Ampo' to Farisi napetahpa' asangnei'.) 9Dianto anna tuhtuammi siba'di-ba'di.Sangngaka-sangngaka to pampakuhu ada'ang mentama di kakalebuanna to Farisi tahpasika keaha' naoatee, "Setonganna dai ahakilambi' kasalaanna inde tau, aka' umbai ahaanitu bahtu'raka malaeka' ang mampa'tula'i."10 Tuhtuammi pole' dahi kasiteläng-telängangkäyyäng, ya' mahea'mi yato kapalana tantaraaka' naoatee umbai la unsihui'-hui'i Paulus.Lambi' unsuo tantarana sitonda kabahaniangungngala Paulus tama di alla'-alla'na tau, annanabahai pano di ongeang tantara. 11 Pihsanannabengi, ya' suleng Puang Yesus ke'de' di behinnaPaulus anna naoaintee, "Pamatohoi inahammu,aka' umba noa kabahaniammu yaling doneinde di Yerusalem unsa'bii didiona Kalaeku, laumpanoa tunne' le'ba' mendahi sa'bingku saudi Roma. 12 Tahpana mabaya, la'bi uhpa' puloto Yahudi umpakamesa tula'na anna mopindainaoatee, "Dai tau aha la mande bahtu' menu'ke dake' tau hali umpatei Paulus." 13 (23:12)14 Le'ba'ing umpellambi'i ingkänna kapalaimang anna setobaha'anna to Yahudi annanaoaintee, "Puhamang umpakalebu tula'ki'anna mopinda kioatee, 'Dai tau aha la mandebahtu' menu' ke dake' tau hali umpatei Paulus.'

23.15–21 629

15Dahi pa'mesakoa' ingkänna To Mahkeada'anna umpalaui pano di kapala tantara, ke lamalai umpapengngolo sala bou Paulus tamadi pa'limboammua', anna dipengkalesoi boikaha-kahanna. Ya' malang pole' kiahung annakipateii naonge dake' hali lambi' tama dipa'limboammua'. 16Ampo' nahingngi kuhenaPaulus, änä'na siullu'na ang bahine, naoatela diahung, ya' le'ba'mi pano di ongeannatantara anna natula'ing Paulus. 17 Lambi' Paulusuntambai mesa pongkahana tantara annanaoaintee, "Posolai inde änä' pano di kapalanatantara aka' aha ang la pahallu natula'ing." 18 Ya'le'ba'mi umposola yato änä' pano. Tahpanasilambi' naoamintee, "Natambaiä' Paulus yatoang ditahungkung naoate, 'Laoo posolai indeänä' umpellambi'i kapalana tantara aka' ahapahallu la natula'ing.' " 19 Pihsananna inde kapalatantara untehteng yato änä' pano di behinnaongeang tantara anna nakutanaii naoatee,"Aka la untula'ingkä'?" 20Na mba'mi yatoänä' naoatee, "Mai'di to Yahudi umpakamesatula'na la napalauio anna malai marondongumpapengngolo sala bou Paulus pano diingkänna To Mahkeada' la dipengkalesoi bouare' kaha-kahanna. 21Ampo' kalemuiä' annadai la umpa olai aka' la'bi uhpa' pulo tauang la mangngahung anna la umpatei Paulus.

23.22–30 630

Puhang umpakalebu tula'na anna mopindanaoatee, dai are' la sika mande bahtu' menu' kedake' hali umpatei ta Paulus. Supurang tula'munaempei." 22 Ya' unsuong yato änä' sumule ampo'naoaintee, "Supure' indee, dasi'da-si'da la malauntula' pano di tau senga' moi poro la menna."23Mane untambaii derua pongkaha tantaraanna napa'tula'i naoatee, "Patokaia' dongngatu'tantara aka' la naung di Kaisarea umbai tehte'kamehsa dinoa di bengi. Posolaia' pitumpuloto poarahang anna dongngatu' to podoke.24 Patoka toinne' Paulus sangngaka-sangngakaarahang sakeang anna malai napasibala'-bala',anna umposola manahpaia' pano di Tuambahsa'Feliks." 25 Ya' umpapiang suha' inde kapalanatantara naoatee, 26 "Kodi' Klaudius Lisiasumpalambi' salama' ma ng di dio, Tuambahsa'Feliks ang kupakeangka'. 27 Inde tau nasahka toYahudi la napatei. Ampo' tempona la napatei,ya' sulemang sibaha tantara kilaba'i anna malainalahpa' aka' kuhingngi dioate to Roma. 28Annamalai diinsang aka suhunna anna ditanda'i,ya' kuposolang pano di To Mahkeada' Yahudi.29 Ya' kuinsammi pole' nasuhung ditanda' aka'sika naangka' untehkai pepakuhunna NabiMusa. Ampo' samai yato ang ditanda'ing daiaha suhunna la dipatei bahtu' ditahungkung.30Anna dioaingkä'tee aha kamesaanna to Yahudi

23.31–24.2 631

mopahtuyu la napatei, dianto anna kusuo siangnapellambi'io. Mane kusuo toine' ingkänna angmantanda' napellambi'io anna natula'ingko akasuhunna anna napanoai." 31 Ya' ungngalangPaulus yato tantara situhu' ang dipahentaing,anna naposola bengii pano di An patris.32 Pihsananna mabaya, ingkänna to poarahanganna Paulus dipabei umpatahhi' pellaoanna.Ampo' yato ang dai moarahang sumulene' panodi ongeang tantara. 33 Tahpana lambi' naung diKaisarea yato ingkänna to poarahang, nabehosiang yato suha' kamalesoang sibaha Pauluspano di tuambahsa'. 34 Puhai nabata yato suha'ungkutanaing Paulus naoatee, "Poropensi akaungngongei?" Naoantee Paulus, "Di haoä' maidi Kilikia." 35 Ya' naoa bumintee, "La kupahehsakaha-kahammu ke suleing yato ang mantanda'o."Mane unsuoi Paulus pano di dasanna tomarayaang disanga Istana Herodes anna ditähängngi.

24 1 Tahpana limai allona, ya' sulenghandang pongkahana imang Ananias

sibaha sangngaka-sangngaka setobaha'anna toYahudi anna mesa ang manähäng umpahehsakasalaanna tau ang disanga Tertulus. Sikaumpellambi'i tuambahsa' anna natula'ing akasuhunna anna ditanda'i Paulus. 2DitambaingPaulus mengngolo pano di Tuambahsa' Feliks,ya' napahandu'mi Tertulus untula' pantanda'na

24.3–10 632

naoatee, "O Tuang Feliks ang kipakeangka', aka'pengkähämmu anna kamanähängammu lambi'tontong loloang unsa'ding kamasannangang,anna mai'di aka-aka ang dahi lambi' tuhtuangmapia bohtoki'. Dianto anna moi umba kiongei,tontong loloang ma'kuhhu'sumanga' ma ng.3 (24:2) 4Ampo' andana mai'di tempomuun be, kupalau anna malai sa'bara'o sämpäi'umpehingngii inde tula'ku. 5Manahsa indetau mendahi hasung aka' umbabe lolokasiba'di-ba'diang tama di alla'-alla'na ingkännato Yahudi yaling inde di lino. Anna mesato pambahanang yaling di kakalebuanna toSahani. 6Anna puhang nasändä' ungkarakeikamaseroanna Dasang Ada'na Puang Alataala.Diantoo suhunna anna kisahkang [aka' la dihohto'situhu' ada'ki'. 7Ampo' sule kapalana tantaraang disanga Lisias naala sitonda kabahaniangdi hao mai di kami'. 8Mane unsuoi ingkänna tomantanda' mengngolo ma ng.] Ponnatoo keumpahehsang yato kaha-kaha, ya' ungnginsammisuhunna anna kitanda'i." 9Noa tunne' to Yahudinasa'bii naoatee, "Yato tula'na Tertulus didionapembabena Paulus tahpa' si'da." 10 Pihsanannayato tuambahsa' umpamansiming Paulusnapabei ma'tula'. Ya' ma'tula'mi naoatee,"Kuinsang kuoatee masaeng ungngolaang siunghohto' kaha-kaha yaling inde di bohto. Dianto

24.11–18 633

anna mahasa liung inahangku aka' dä' la malaya'umpamaleso kaha-kahangku ma ng di olomu.11Mala umpengnginsangngi aka' dake' la'bisampulo derua allona ang puha anna maoä'ma'sambayang dai' di Yerusalem. 12Anna dä'aha nalambi' tau lella' siteläng bahtu' umpaahakakarakeang, noa yaling di Dasang Ada'na PuangAlataala, noa toi tama di pa'sambayangangbahtu' pano di ongeang senga' yaling di bohtomahoa'. 13Datoi mala napamaleso yato angsika natanda'ingkä' dinoa. 14Ampo' setongannakuakui ma ng: Kodi' umpenombaiä' PuangAlataala ang napenombai toe' neneki', situhu'Lalanna Puang Yesus ang sika nasangai lalang angsala. Anna kupetahpa' toi ingkänna yato ang uki'yaling di pepakuhunna Musa sibaha suha'naingkänna nabi. 15 Sinnoa siamang inde mai tauumpetahpa' touä' ko Puang Alataala kuoateeaha katuhoang sumule di hoi' mai di kamateang,noa pano di tau mapia noa pano di tau karake.16Dianto anna kupeämmi lalanna anna malaibahahsi inahangku di olona Puang Alataalaanna pano di para-parangku ma'hupatau.17 Tahpana sangngaka-sangngaka pahiamannadä' yaho di Yerusalem, ya' sumulemä' dai'umbahaing doi' ang la napokatuhoang toYahudi yaling di bohtoku sibaha penombaangkudai' di olona Puang Alataala. 18 Lella' kubabe

24.19–25 634

yato yaling di Dasang Ada'na Puang Alataalaanna puhangku umpamasero kalaeku, ya'nalambi'mä' sangngaka-sangngaka to Yahudiang luihao mai di Poropensi Asia. Dai mai'di taukuposola anna dai aha ang bongnga' donetoo.19 Setonganna diaete' la sika mengngolo ma nganna natula'ingko ke ahai suhunna annanatanda'ä'. 20Ampo' pabei tomande'i inde maitau untula' aka kakarakeangku ang nahingngidi tempona naonge napahehsaä' ingkänna ToMahkeada' Yahudi. 21 Ke dai umbai diang sikanapolalang napahehsaä' aka' donetoo kuoateeyaling di alla'-alla'na, 'Dihohto'ä' allo dinoa aka'kupetahpa' kuoatee aha katuhoang sumule dihoi' mai di kamateang.' " 22Ampo' aka' nainsangsi'da-si'da Feliks didiona Lalanna Puang Yesus,ya' napatohho salake' yato kaha-kaha aka'naoatee, "Suleke' kapalana tantara Lisias manekualai kabohtuanna inde kaha-kahammua'."23Mane unsuoi pongkahana tantara untähängPaulus, ampo' dai la nadahha anna napabei toinalumba solana nabahaing kapahalluanna. 24 Ya'sangngaka-sangngaka allona suleng Feliks sibahabahinena ang disanga Drusila, mesa to Yahudi.Umpapetambaing Paulus aka' la umpehingngiididiona lalang kapampetahpa'ang dai' di PuangYesus, To Dilan ' la Mepasalama'. 25 Tahpananatula' Paulus didiona ingkänna tau pahallu

24.26–25.5 635

maroho inaha anna ungkuasai kalaena, annadidiona tempona ingkänna hupatau la ungngolaipanghohto'anna Puang Alataala, ya' mahea'miTuambahsa' Feliks lambi' naoatee, "Samake'todolu indee, laomo sumule. Aha buke' temponamane kupapetambaio." 26Ampo' setongannaTuambahsa' Feliks umpemitai Paulus la nabeadoi'. Dianto anna pemmai'ding si umpapetambaiPaulus sipa'tula'. 27 Tahpana puha deruapahiama, ya' diängkä'mi Perkius Festus umbala'iFeliks mendahi tuambahsa'. Ampo' Feliks pemalaungngala inahanna to Yahudi, lambi' napabeiloloke' ditahungkung Paulus.

25 1 Puhanna tallu allona Tuambahsa' Festusyaling di poropensi yatoo, ya' tahpa

mengkalao siang ludai' di Yerusalem. 2 Lambi'nadai', suleng ingkänna kapala-kapala imang annato keangka'na to Yahudi ang senga' umpellambi'iFestus anna sika untula' sala boing Festus yatoang natanda'ing pano di Paulus. 3Anna sikaunse'de' lolo Festus umba-umba aka ke lamalai sika napa olai anna unsuoi Paulus dai'di Yerusalem, aka' sika napahtuyu la naahungpano di tängngä lalang anna napateii. 4Dahina mba' Festus naoatee, "Aka' ditähäng dihoi' di Kaisarea anna la baha' sumule siamä'naung. 5Ampo' la noa indee: Ponna la aha si'dasia unsa'dingnga' kasalaanna, ya' la maoang

25.6–11 636

sibaha to manähämmua' naung anna di hoi'ke'mane natula'i yato ang ditanda'ing." 6Umbaila'bi kahua bahtu' sampulo allona Festus yahodi Yerusalem mane sumulei naung di Kaisarea.Marondonna mohko'mi Festus yaling di ongeangpanghohto'ang aka' la manghohto'mi. Ya'dipapetambaing pole' Paulus. 7 Sulena sikanakapupu'mi to Yahudi ang sule yaho maidi Yerusalem anna sika natula'iing pembabekarakena ampo' inang dai aha la mala sikanapepaitaing tanda ang maleso. 8 Ya' untula'tunne' katahpa'anna Paulus naoatee, "Kodi' dä'aha umpentehkai pepakuhunna Nabi Musa,datouä' aha ungkarakei Dasang Ada'na PuangAlataala, anna datouä' aha untehkai atohannaKaisar." 9Ampo' pemala Tuambahsa' Festusungngala inahanna to Yahudi, ya' ungkutanaingPaulus naoatee, "Dahi la ungngakuraka dai' diYerusalem anna yahoke' mane kubohtui indekaha-kahammu?" 10Ampo' na mba' Paulusnaoatee, "Dinoa di haomä' di olona mesa topanghohto' ang nabea kakuasaang Kaisar annadai mala tala dibohtung kaha-kahangku doneindee, aka' ungnginsang dai aha kasalaangkupano di to Yahudi moi poro la sai'di'. 11Ampo'ke ahai pembabe karakeku ang la sihatangdipateiä', ya' pabeimä'te' mate. Ampo' monnake dai aha maleso ingkänna inde hahpo'ang

25.12–18 637

didiona kasalaangku, daine' pole' la sihatangumbehoä' pano inde mai di tau. Dahi kupalauanna malai inde kaha-kahangku dihohto' diolona Kaisar." 12 Ya' sipa'tula'-tula'mi yato angsi naposola Festus umbohtu kaha-kaha manema'karai naoatee, "Dahi aka' puhang umpalau lanahohto'o Kaisar, ya' dianto la dipanghohto'io."13 Puhai sangngaka-sangngaka allona, sulerangTomaraya Agripa sibaha Bernike arinna dihao di Kaisarea umpensiitai anna unsalama'iTuambahsa' Festus. 14 Tahpana sangngaka-sangngaka allona di hao, ya' natula'mingTuambahsa' Festus yato kaha-kahanna Paulusnaoatee, "Setonganna aha tau ang ditähängdinne, napellei Tuambahsa' Feliks naonge le'ba'i.15Naonge yahoä' di Yerusalem natula'imingkä'ingkänna kapala imang sibaha setobaha'annato Yahudi naoatee, 'Setonganna mai'di ponalakakarakeang nababe yato Paulus. Ke la malaianna umpahsalai.' 16Ampo' ku mba' kuoaintee,'Setonganna tadia kabiasaanna to ma'pahentaRoma la dipebea tomande'ing supu mesa tauke dake' aha dipahehsa dolu kasalaanna diolona tau ang mantanda' anna malai natula'katahpa'anna.' 17 Ya' sibahamang sule dinne.Marondonnai yatoo, tama siamä' di ongeangpanghohto'ang, anna kupapetambaii Paulus.18Ampo' tahpana ma'tula' yato ingkänna ang

25.19–24 638

mantanda', daliu aha la mantula' pembabekarakena situhu' ang kupihki'. 19Ampo' supungang kuhingngi unsiteläng-telängngi didionapeada'anna anna mesa tau disanga Yesusang puha mate. Ampo' naoa liune'te Paulus,'Tuhoete' sumule.' 20Anna pusa'ä' ungngoloiinde kaha-kaha aka' dai kuinsang la kubohtu.Dianto anna kuoaminte Paulus, 'Ungngakurakadai' di Yerusalem anna yahoke' mane kubohtuikaha-kahammu?' 21Ampo' napalau dihohto'di olona Kaisar anna ditähängke' lambi' maladihohto'. Dahi kusuo ditähäng dinne lambi'mala dipalupano di Kaisar." 22 Ya' ma'karangTomaraya Agripa pano di Tuambahsa' Festusnaoatee, "Pemalaä' kalaeku umpehingngii tula'nane tau." Na mba'mi naoatee, "Marondongke'mane umpehingngii tula'na." 23Marondonnaisuleng Tomaraya Agripa sibaha Bernike, ya'ditammui manahpang. Le'ba'mi tama yato dipanghohto'ang sibaha ingkänna kapalana tantaraanna ang dipakeangka' yaling yato di bohtomahoa'. Ya' unsuong tau Festus le'ba' untambaita Paulus anna naposolai sule. 24Ma'karangTuambahsa' Festus naoatee, "O TomarayaAgripa sibaha ingkämmua' ang dinne done:Pahandangngia' inde tau. Dianto inde angpuha natanda' ingkänna to Yahudi, noa yaho diYerusalem, noa dinne di Kaisarea lambi' nabaha

25.25–26.5 639

pano di kodi'. Anna sika koha naoatee, 'Pateii!'25Ampo' daliu aha kulambi' pembabena suhunnala mala dipatei. Anna dia toboe' mampalau kela dihohto'i di olona Kaisar, dahi kuoamintesupu, 'La dipalupanoo di Kaisar.' 26Ampo' dake'aha ang menumpu kupentokei ang la kutula'yaling di suha'ku pano di Kaisar. Dianto annakupapengngolong tama di alla'-alla'mua' dinoalondo-londona pano di Tomaraya Agripa, annamalai ke puhang inde dipahehsa la ahang pole'aka-aka ang la kuuki'. 27Aka' situhu' pihki'kudake' sihatang la dibeho pano di to panghohto'senga' mesa ang ditähäng ke dai dipakaleso doluaka suhunna anna ditanda'i.

26 1Ma'karang Tomaraya Agripa pano diPaulus naoatee, "Dibeamo tempo la

umpebayai kalaemu." Tahpa ungngängkä'miteyyena Paulus mane ma'tula'i naoatee, 2 "OTomaraya Agripa, natanda'ä' to Yahudi, ampo'dio ang mangnginsang si'da-si'da ingkännaada'na to Yahudi sibaha ingkänna kaha-kahaang si nasiteläng-telängngi. Dahi kehongko'ä'kusa'ding allo dinoa aka' malaä' sule dihao di olomu la umpebayai kalaeku. Ampo'kupalau ke malai anna sa'bara'o umpehingngiipa'tula'ku. 3 (26:2) 4 Ingkänna to Yahudi nainsangpembabeku mengkalao di mahä 'ku, noa di haodi bohtoku, noa toi yaho di Yerusalem. 5Aka'

26.6–12 640

setonganna ke la naakui, la malaä' nasa'bii aka'mengkalaoke' di hao mai, anna mentama tumä'ko di kakalebuanna to Farisi ang umpentokeisi'da-si'da peada'angki'. 6Ampo' dinoa ke'de'ä'di hao di olomua' dipahehsa aka' umpetahpa'ä'pa'dandiang ang puha nabea Puang Alataala panodi peneneanta. 7 Pa'dandiang yatoo napemitailiu toe' ingkänna peänä'anna sampulo deruaänä'na Israel. Lambi' menomba lolo dai' di PuangAlataala allo anna bengi. Dahi dianto suhunnaanna napahsalaä' to Yahudi aka' kupetahpa' yatopa'dandiang, Tuang. 8Darakate' mentama diahkalang ke to matei napatuho sumule PuangAlataala? 9 Setonganna dolu kuoa toukotee,'La umbaliä' pengkähänganna Puang Yesusto Nazaret sibaha ingkänna kamatohoangku.'10Anna kaha-kaha yatoo puhang kubabe yaho diYerusalem. Aka' tahpana puhaä' untahimbo suha'pahenta di hao mai di kapala-kapala imang, dä'supung umpatama di tahungkung to pen ndo'naampo' kuakui toi ke dipateii. 11 Lambi' si bansa'ä'tama di pa'sambayangang undahha ingkännaang un ndo' Puang Yesus. Anna kusuoi nabahoi.Tandana keaha'ä' donetoo, si le'ba'kä' kupalolapano di bohto mahoa' senga'." 12Napatahhi'ke'tula'na Paulus naoatee, "O Tomaraya, pihsangtempo lella'ä' ungngola lalang lupano di Damsyik,aka' napakuasaä' anna nasuoä' ingkänna

26.13–18 641

kapala imang la kupanoa toe' di hao. Tahpanayalingngä' di tängngä lalang donetoo di tängngäallo, kuitang makähhäng pansillo' yaho maidi langi' makähhäng puhane' andana mataallo, naimba' asangngang solaku. 13 (26:12)14 Tahpana pallumbängngang naung di tampo,ya' kuhingnging kamaha napa'karaiä' ma'basaIbrani naoatee, 'Saulus, O Saulus, aka suhunnaanna undahhaä'? Aka' la ungkarakeio kalaemuke la umbalio pahtuyunna Dehata sihapangngoullahpi' bahsi pahela.' 15 Ku mba'mi kuoatee,'Aka' mennarako Dio, Puang?' Na mba'mä'naoatee, 'Kodi'mito inde Puang Yesus angundahha. 16Ampo' kalehao anna ke'de'o aka'la umpepaitaingkä' Kalaeku ma ng aka' lakuängkä'o mendahi pesuoku anna sa'bingku.Samai kaha-kaha ang ungngita allo dinoa, noatuntone' ang mane la kupaitaio, la untula'ing tausenga'. 17Aka' la kupasalama'o di hao mai di toYahudi anna ang tadia to Yahudi. Anna la kusuoole'ba' 18 umbuhkeiing matanna hupatau annamalai mensohong yaling mai di kamalillingangmentama di kamabayaang, bahtu' mensohongyaling mai di kakuasaanna Pongkahana setanganna mentamai di kakuasaanna Puang Alataala.Anna malai diampungngiing dosanna anna launtahimbo pebehena Puang Alataala lambi'mendahi hupataunna ang puha napamasero aka'

26.19–24 642

kapampetahpa'anna pano di Kodi'.' 19Diantosuhunna, Tuang, anna dai mala tala kutuhu'iinde pahenta ang napalosaiä' Dehata yato angpuha kuita anna kuhingngi yaho mai di suruka.20Uhuna kupepainsangnging pano di to Yahudi dihao di Damsyik, mane yahoi di Yerusalem, annaYudea. Kupepainsang toinne' pano di tau angtadia to Yahudi kuoatee, 'Pengkatoba'koa' annasumulekoa' dai' di Puang Alataala anna malakoa'membabe ang la sihatang pengkatoba'ang.'21 Lambi' nasahkaä' to Yahudi yaling di DasangAda'na Puang Alataala anna sai'di'ä' tala napatei.22Aka' pa'kalemunna Puang Alataala lambi'malakä' tuho lambi' dinoa. Dianto anna malakä'untula' didiona Puang Yesus, noa pano di topemase-mase, noa pano di to keangka'. Aka'yato ang kupepainsangnging sinnoa siang yatoang puha natula' lohpo' Nabi Musa sibahaingkänna nabi senga'. 23Aka' naoatee, 'To Dilan 'la Mepasalama' la unsa'ding kamadahhaanganna Dia handang la dolu kaleha di hoi' mai dialla'na to mate anna malai umpepainsangnginglalang kamabayaang, noa pano di to Yahudi,noa toi pano di tau ang tadia to Yahudi.' "24 Lella'ke' ma'tula' Paulus umpebayai kalaena,tahpa napentama alla'mi Tuambahsa' Festusnapekäyyängngi ma'kara naoatee, "Tahta'oPaulus aka' napobua' kamanähängammu."

26.25–27.1 643

25Ampo' na mba' Paulus naoatee, "O TuangFestus ang dipakeangka', dä' tahta' aka' inde angkutula' tahpa' anna suhaka pihki'ku. 26Diantoanna bahanimä' untula' inde kaha-kaha aka'nainsang ture' Tomaraya Agripa. Aka' malesonainsang asang anna nahingngi toi, aka' dai dahidi hao di ongeang ang membuni. 27O TomarayaAgripa, umpetahpa'raka tula'na ingkänna nabi?Aka' kuinsang umpetahpa'." 28Men mba'miTomaraya Agripa naoatee, "Unsangaraka lamaromi'ä' umpadahi to pen ndo'na Kristus?"29Na mba' salang Paulus naoatee, "Setongannala ma'sambayangngä' dai' di Puang Alataalaanna malai dai la dio supu ampo' ingkänna angunghingngi inde karangku la sinnoaä', ampo'daine' la dipungo. Dianto ang kuhannuang,supung dai kuinsang la madihhi'daka, lamalelandaka mane la mampetahpa'koa'." 30 Ya'ke'de'mi yato tomaraya anna tuambahsa' sibahaBernike anna ingkänna tau ang aha di haodonetoo. 31 Tahpana di aneang sipa'tula'-tula'minaoatee, "Inde tau dai aha nababe ang la sihatangditahungkung bahtu' la dipatei." 32Ma'karangTomaraya Agripa pano di Tuambahsa' Festusnaoatee, "Setonganna inde taumalang la dilahpa'ke la dai napalau bure' dipalupano di Kaisar."

27 1 Tahpana puhang dibohtu lamokahpala'ang sau di Roma, ya'

27.2–8 644

dibehong Paulus sibaha sangngaka-sangngakato ditahungkung ang senga' pano di Yulius,mesa pongkahana tantara ang disanga tantaraKaisar. 2Dai'mang di mesa kahpala' uhai angluihao mai di Adrami um la le'ba' ullelengngisangngaka-sangngaka kahampoang kahpala'uhai di Poropensi Asia. Ya' diang kiongei le'ba'.Anna aha mesa to Makedonia ang luihaomai di Tesalonika disanga Aristarkhus angmamposolaiang. 3Marondonnai, ya' lambi'mangsau di Sidon. Yato Yulius umpakamaya Pauluslambi' napabei umpellambi'i ingkänna insanannanapangngalai kapahalluanna. 4Dia bunto kiongemengkalao mebehing le'bo' lolo kahpala'ki'ungngolai Siprus aka' metammui pepahi käyyäng.5 Puhai kilambang yato le'bo' ang na ngngayoiKilikia anna Pamfilia, ya' lambi'mang sau diBohto Mira di Likia. 6Donentoo yato pongkahanatantara ullambi' mesa kahpala' ang luihao mai diAleksandria la lusau di Italia. Ya' diparendemangpano yato di kahpala'. 7Umbai sangngakaallona naola moela'-ela' kahpala'ki' aka' daimala lao manahpa. Ya' napahsarang manemalaang undungku'i Knidus. Aka' metammui lolopepahi lambi' mebehing le'bo' bumang di lau' diKreta ungngolai behing kalantanang Salmone.8Masuhsa asangngang ungngolai yato behingle'bo' mane malaang ullambi' mesa ongeang

27.9–13 645

disanga Kahampoang Mapia ang sirungku' BohtoMahoa' Lasea. 9 Ya' masaemang tohho donetoo,lambi' mai'di tempo ang huki. Lehang tunne' allopa'rame-rameanna to Yahudi ang si dioainteeAllo Sikapiai. Tempona toi tahuhu lolo pepahi,dahi umbai la sumändäingkea' ke umpalaoi taukahpala'. Dianto anna sika napakaenga'mi Paulusnaoaintee, 10 "Oa' solasohongku, situhu' pihki'kuponna la tapatahhi'ia' inde pellaoanta, ya' laullambi'ingkea' kasumändä'ang anna kahukiangkäyyäng. Dai la supung kahpala' sibaha aka-akaampo' la nalambangngi tuke'ne' sungnga'taa'."11Ampo' yato pongkahana tantara umpetahpa'puhane' yato ang umpalao kahpala' sibahapuänna kahpala' andana tula'na Paulus. 12Ampo'yato kahampoanna kahpala' donetoo dai mapiadiongei tohho ke temponai kamadingingang aka'nahoa pepahi käyyäng. Lambi' mai'di pemalaumpellei yato ongeang, umbato ke malai ullambi'kahampoanna kahpala' pano di Feniks angla naonge tohho masae mangngempe lambi'puha tempona kamadingingang. Inde Feniksmesa kahampoang kahpala' di Kreta si nasalapepahi käyyäng. 13 Tempo donetoo pepahisaohko'mi ang luihao mai di tando kaihinnakahpala', lambi' sika nasanga la mala lambi'pano yato di pahtuyunnaii. Ya' unghentungpesangke' anna umpalaoi kahpala'na mebehing

27.14–21 646

le'bo' ang sidungku' Kreta. 14Ampo' dai masaeanna suleng pepahi käyyäng sau yaho maidi kalantanang ang disanga Pepahi Timurlaut,15 lambi' unghoa kahpala'ki'. Ya' dang malamellao untammui pepahi, lambi' kipabeitomande' nabaha pepahi yato kahpala'ki'.16 Ya' labu lolomang untuhu'i bombang nabahapepahi, lambi' pano di behing le'bo' ang dainahoa liu pepahi di mesa kalantanang saohko'ang disanga Kauda. Lambi'ang pano masuhsaasammang aka' mapahhi' dihentu tama dikahpala' yato lopi ang si dipake di hao maidi kalantanang. 17 Tahpana puha dipadai' dikahpala' yato lopi, dipamatoto'mi yato kahpala'diuta'i umpake kondaling. Mane dipatuhungngiyato layarna kahpala', aka' naoate yato angyaho, 'anna malai mähäng supu,' aka' mahea'la toko' pano di bunging ang mentanete dihao di le'bo' sirungku' Sir s. 18Marondonna boidi being bahaang naung di le'bo' aka' käyyängliu pepahi unghoro kahpala'ki'. 19 Tahpana allokatallunna sika un being pole' pangkahka'kahpala'na. 20Aka' sangngaka-sangngakangallona tala bintämmi tala mata allong diitaanna tuhtuang masahhu' pepahi käyyäng,mepakahea'i lolo. Ya' daasammang hannu lasalama'. 21 Tahpana masaeng dai sika mande yatotau, ke'de'mi Paulus yaling di alla'na naoatee,

27.22–28 647

"Oa' solasohong, ke la tula'kung dituhu'i naongekuoaitee, 'Daingkea' la umpalao kahpala'taumpellei Kreta,' inang dai la aha kasumändä'anganna daiingkea' la huki. 22Ampo' indeeyalingngingkea' di kamasuhsaang, kupahentakoa'anna umpamatoto'koa' inahammu: daingkea'aha la pa'da, supung inde kahpala'. 23Aka'sambengi napensiitaiä' malaeka'na Dehata angkupenombai anna ang mampuängngiä', ke'de'sule di behingku 24 anna naoaitee, 'O Paulus,daummahea' aka' inang la sitammuo Kaisar.Anna ingkänna inde tau ang yaho di kahpala' daiaha la maaka aka' dio nakalemui Puang Alataala.'25 Ingkännakoa' solasohongku, diantoo suhunnaanna kuoaingkoa'tee: Pamatoto'i inahammuaka' kupetahpa' Puang Alataala anna kuinsangkuoatee inde ang natula' dai mala tala dahi.26Ampo' moinnakato noa, inde kahpala' latoko' pano di behinna mesa kalantanang."

27 Kasampulo uhpa'na benginna tontong lolokangnapalupano napaluihao mai pepahi di hao diLe'bo' Adria. Tahpana tängngä bengi nasa'dimmitau ang mengkähäng yaling di kahpala' naoatemarungku'mi kalantanang. 28 Ya' umpatuhummibatu naung di le'bo' mane nahentui di hoi'mai anna nadahpaii. Ya' dompulo dahpanamalimbenna. Napalao bumi sämpäi' manenadahpai sala boi. Ya' sampulo limaranne' supu

27.29–37 648

dahpana malimbenna. 29Ampo' mahea'ang lahambi pano di batu, ya' dipatuhummi pesangke'

uhpa' naung di bii'na kahpala' anna kipabeitomande'i lella'ang umpemitai kamabayaang.30 Ingkänna ang mengkähäng yaho yato dikahpala' sika umpeäng ahkalang anna malailumumpa' umpellei kahpala'. Sika umpatuhummilopi naung di le'bo' boheng la le'ba' umpatuhungpesangke' tandoi bää'na kahpala'. 31Ampo'ma'kara Paulus pano yato di pongkahanatantara sibaha änä' buana naoaintee, "Ponnala le'ba'i inde pano ang si mengkähäng yalingdi kahpala', ya' la tallang asangkoa'." 32 Ya'nahahta'i siang tantara yato pesangke'nalopi anna napabei tomande'i le'ba' mähäng.33 Tahpana la mabaya unsuong yato tau mai'diPaulus mande naoaintee, "Sampulo uhpa'mibenginna untähängngingkea' kamanonoanta.Daingkea' aha mande, supung makaludärä'babuataa' ungngempei aka ang la dahi. 34Ampo'kupainsangngikoa' anna mandekoa' andamumate, aka' dai aha la dondong moi poro bulusallamba'mua'." 35 Puhai ma'tula', ungngalangro anna nakuhhu'sumanga'i dai' di PuangAlataala di hao di olona yato tau mai'di, manenabika-bikai sika naande. 36 Ya' sika suhakangpole' inahanna aka' mandeng. 37 Ingkänna yatoang yaho di kahpala' dongngatu' pitumpulo

27.38–28.1 649

unnung dia asanna. 38 Tahpana bohong, sikaun being gandum ang yaho di kahpala' naungdi le'bo' anna malai mahingang kahpala'. 39 Ya'mabayannai sika ungngitang kalantanangmahante di behinna. Moinnakatoo dai nainsangsanganna, ampo' sika naoatee, "Umbato kemalai dipadai' di kalantanang inde kahpala'."40Dihahta'ing yato pesangke'na uhpa' annadipabei tomande'i limmi' yato pesangke'. Puhai,dibuhkeing pesangke'na bose anna dipadai'ilayar di olona anna malai nabuhsu' pepahilupano di kalantanang. 41Ampo' yato kahpala'tumbu bää'na di bunging ang mentanete

anna bii'na natallangngine' bombang käyyäng.42 Ya' pemalang yato ingkänna tantara laumpatei ingkänna to ditähäng andana le'ba'imengkalahsu' molangi. 43Ampo' sika nalaba'iyato pongkahanaii aka' pemala umpasalama'Paulus. Umpahentang yato tau mai'di naoatee,"Ingkänna ang nainsang molangi, pendolumokoa'naung mengkah be anna molangikoa' bete' dikalantanang. 44Anna ang dai nainsang molangipakekoa' papang bahtu'raka pangkahka'nakahpala' umpolopia' lambang." Ya' kipanoantooanna mala asangngang salama' lambi' bete' dikalantanang.

28 1 Kende'dangkang dai' di kalantanangmane kiinsangngi sanganna dianto

28.2–9 650

Malta. 2 Sangka' marohta' yato to pa'bohto aka'natammuiang nasalama'i anna napakamayaang.Sika mehompommi umpapuhpu api annanatambaiang mamindu aka' napahandu'mi kene'anna madi'ngi'. 3 Ya' le'ba'mi Paulus ungngalahängkäng napatamai di api. Tahpa sollo' siangile keipo yaling mai yato di alla' hängkäng aka'maluhsung, anna ungkeki'i teyyena Paulus.4 Tahpana naita yato to pa'bohto mendehke'di teyyena Paulus yato ile, sipa'tula'-tula'minaoatee, "Si papateang setonganna inde tau aka'moinnakato anna malang umpasalama' kalaenayaling mai di tängngä le'bo', ampo' inang dainapabei dehata bahine ang si umbala' kasalaannatau la tuho." 5Ampo' napentahpi'ing tama di apiPaulus; dai aha maaka nasa'ding. 6 Ya' laonangsika naempei lolo naoatee la bängkä'mitoobahtu' la lumbäng mate, ampo' dae' aha maaka.Katämpä'anna sika naoante pole', 'Setongannaindee umbai dehatae'!' 7 Yato ang kiongei tohhosirungku' tampona Publius, tuambahsa' yatodi hao di ongeang. Marota' liu natahimboanglambi' tallung allo tallung bengi napotosuleang.8Donetoo sipatu makorong ambena lumalla'anna metäi haha. Ya' le'ba'mi Paulus tama ditambinna yato to makorong. Nasambayangnginganna nasahpai. Ya' bono' siang donetoo.9 Tahpana napelele inde kaha-kaha tau, suleing

28.10–16 651

ingkänna ang makorong senga' yaling yatodi bohto, ya' sangka' napabono' tung nei'.10Napakeangka' liuang anna mai'di aka-akanna sinabea tomande'ang. Tahpaki' la le'ba', napatokabumingkang samai ang kipahallu. 11 Tahpaki' tallubulang di hao di Malta, ya' mengkalao bumang.Aha mesa kahpala' ang luilau' mai di Aleksandriatohho lolo tuke'ne' di hao yaling di temponakamadingingang aka' pepahi tahuhu. Kahpala'yatoo disanga Dioskuri bahtu' dioatee dehataTo Hendu. Ya' diang kiongei. 12 Lambi'ang sau diSirakusa, ya' tohhomang di lau' tallu benginna.13Mane kipalao boi kahpala'ki' ungngolai behingle'bo', ya' lambi'mang sau di Bohto Mahoa'Regium. Tahpana marondonna, suleng pepahidi hao mai di tandoi kebo'na kahpala', ya'dombengirang mane lambi'ang sau di Pu oli.14Donetoo sitammuang mai'di ang umpetahpa'Puang Yesus. Sika napalau anna tohhokangdi hao, ya' di haomang sammingku. Manekipatahhi'i pole' pano di Roma. 15Nainsannato mampetahpa' di hao di Roma naoatee lasule, ya' sika sule siang natammuiang di hao diPasa' Apius anna pano di 'Tres Taberne,' angbahtuanna: Tallu Pa'bengiang. Sitammungki',ya' ma'kuhhu'sumanga'mi Paulus dai' di PuangAlataala aka' masannang liu. 16 Tahpana dihaomang di Roma, ya' dipabei tubunne' Paulus

28.17–23 652

di dasang senga' sibaha mesa tantara ang lamandakai. 17 Tahpana tallu bengingki' di hao,inde Paulus untambaing ingkänna pongkahanato Yahudi. Tihimpunna, ya' ma'karang Paulusnaoatee, "O ingkännakoa' solasohongku,setonganna dai aha umbabeä' kakarakeang panodi solataa' anna umpa'bali ada' kabiasaannaneneta. Ampo' moinnakato noa, disahka siamä'yaho di Yerusalem anna dibehoä' pano di toma'pahenta Roma. 18 Puhaä' dipahehsa, ya'pemalang la nalahpa'ä' yato to pampahehsa aka'dai aha kasalaangku ang la sihatang dipateiingkä'.19Ampo' aka' daliui naaku to Yahudi ang yaho ladilahpa'ä', ya' kupalaung sitonda kabahanianganna malai yato kaha-kahangku dihohto' panodi olona Kaisar; dai dioatee suleä' indee anna launghahpo'ä' solata to Yahudi. 20Dianto suhunnaanna kutambaimokoa' anna malaingkea' siitaaka' la kupa'tula'ikoa'. Dinoa dipungoä' aka'umpetahpa'ä' yato ang masaeng tapemitaia'ingkänta to Israel." 21Ampo' na mba' to Yahudinaoatee, "Daang aha untahimbo suha' yahomai di Yudea didiomu. Datoi aha solataa' angsule yaho mai mantula'ingkang kakarakeammu.22Ampo' pemala kihingngi ihsi inahammu,aka' kiinsang kioatee inde peada'ang angumpepakuhuing, mai'di tau ang mambahoi."23 Ya' sika umbohtung mesa allo ang la naongei

28.24–28 653

bou sitammu. Tahpana lambi' tempona, mai'diliung tau sule di hao di ongeanna Paulus. Dahimengkalao di mebengngi' lambi' di maloeumpakaleso anna umpepainsangnging didionaKapahentaanna Puang Alataala. Anna untula'toi ihsinna pepakuhunna Musa sibaha tula'naingkänna nabi aka' umpeäng lalang anna malaiyato to Yahudi mampetahpa' dai' di Puang Yesus.24Ampo' yato tula'na, aha ang mampetahpa'anna aha ang dai mampetahpa'. 25Ampo' aka'dai para-para mampetahpa', ya' sika le'ba'ingumpellei yato dasang puhanna naoate Paulus,"Inang tahpa'ete' yato ang puha natula' lohpo'Inaha Masero, umpake Nabi Yesaya pano dineneta ingkäntaa' to Yahudi, ang naoatee: 26 Laoopano di alla'-alla'na inde tau anna ungngoaintee,'La unghingngi loloa' ampo' dai la mentama diahkalammu, anna la ungngita loloa' ampo' daila ungnginsang.' 27Aka' sika makahha' bää'mianna ma'binga-binga, anna noa toi sika kamba'buta. Sika napanoa inde andana paitai sibahamatanna, pahingngi sibaha talinganna annaandana sika napähängngi. Aka' andana sikasumulei di Kalaeku lambi' kupabono'. 28Diantoanna pahalluke'a' la umpengnginsangngiungngoatee: Kasalama'ang yaho mai di PuangAlataala puha tunne' dipalambi' pano di tau angtadia to Yahudi anna la natahimbo manahpai."

28.29–31 654

29 [Tahpana puha ma'tula' Paulus, ya' le'ba'miyato to Yahudi anna siteläng-telängngi aka'dai mala mesa inaha.] 30Dompahiama tohhoPaulus yaling yato di dasang ang naseba toboe'di hao di Roma, anna si untahimbo mapiaingkänna tau ang sule mampellambi'i. 31 Sibahakabahaniang umpepainsangnging BahtakarannaPuang Alataala anna umpepakuhuingdidiona Dehatanta Puang Yesus, To Dilan ' laMepasalama', anna dai aha tau mangkalapai.

Roma

1 1 Pano di ingkänna solasohongku di lau'di Roma. Hao mai di Paulus, sabua'na

Kristus Yesus. Napilleiä' anna nasuo umbahaKaheba Mapia ang sule yaho mai di PuangAlataala. 2 Inde Kaheba Mapia inang puhangnadandi Puang Alataala ungngolai ingkännanabinna dolu, sinnoa ang uki' yaling di Suha'Masero. 3 Inde Kaheba Mapia untula' didionaÄnä'na Puang Alataala, dianto Puang Yesus,To Dilan ' la Mepasalama', Dehatanta. Situhu'mentolinona, Puang Yesus dianto Peänä'annaTomaraya Daud. Ampo' situhu' mendehatannasetonganna Änä'naete' Puang Alataala, aka'masero sinnoa Puang Alataala. Maleso indeeaka' napatuho sumule Puang Alataala di hoi'mai di alla'na to mate umpake kakuasaanna,anna dianto indee mampatandaang dioate inangÄnä'na si'da Puang Alataala. 4 (1:3) 5Ungngolaitula'na inde Puang Yesus, nabehe liuä' PuangAlataala anna napadahiä' rasulna, anna malaä'umpepainsangnging inde Kaheba Mapia pano ditau ang tadia to Yahudi di umba-umba naongeidi lino, anna kupakuhui mampetahpa' annauntuhu'i Puang Yesus, lambi' sanganna Puang

1.6–11 656

Yesus dipamatande. 6Dahi, ingkämmua' toSahani di ng di Bohto Mahoa' Roma, mai'dikoa'di ng tadia to Yahudi ampo' natambai tumokoa'dio Puang Alataala mendahi to pen ndo'naPuang Yesus, To Dilan ' la Mepasalama'. 7Diantosuhunna anna kupapebahai inde suha' ma ng.Aka' nakalemuikoa' Puang Alataala sibahanatambaikoa' mendahi to pen ndo'na angmasero. Kuhannuang Ambeta Puang Alataalaanna Puang Yesus Kristus la mambeakoa'behe anna kamasahkeang. 8Oa' ingkämmusolasohongku, uhu-uhuna ma'kuhhu'sumanga'ädai' di Puang Alataala Dehatangku yaling disanganna Puang Yesus Kristus aka' dioa'. Aka'kuhingngi umba noa kapampetahpa'ammua'kainsangang di umba-umba naonge di lino.9Mengkähängngä' sibaha sangkalebu inahangkuungkähäng pengkähängang ang nabeaä'Puang Alataala, dianto umpepainsangngingKaheba Mapia didiona Änä'na. Nainsang PuangAlataala ihsi inahangku, dianto umba kupanoakusambayangngi lolokoa'. 10 Kusambayangngilolokoa', solasohongku, anna kupalau liu dai'di Puang Alataala ke la malai nabuhkeiingkä'lalang umba ke malaä' ma ng kupellambi'ikoa'.11Aka' pemala liuä' kupellambi'ikoa', umba kemalakoa' kubea behe di hao mai di Inaha Maseroang la umpamatohoa' kapampetahpa'ammu.

1.12–17 657

12 Pahtuyungku anna mala toi kodi' matohokapampetahpa'angku, lambi' la malaingkea'sipakatoto'-toto' yaling di kapampetahpa'ang.13Oa' solasohong, pemalaä' anna malaia'ungnginsang umba noa pemmai'dimä'mopahtuyu la ma ng kupellambi'ikoa', ampo'aha lolo pekalakahta. Pahtuyungku annapemalaä' ma ng umba ke malai aha boanapengkähängku di ng di bohtomua', sinnoa ahaboa pengkähängku di alla'na tau ang tadia toYahudi di hao di bohto senga'. 14Aka' kusa'dingkeindangngä' pano di ingkänna tau, anna supunglalang ang la mala kuola umbaya' inde indangkudianto umpepainsangnging Kaheba Mapia panodi ingkänna tau, dai aha kupasisenga'-senga' tohaoraka mai di bohto mahoa', bahtu' to haorakamai di bohto saohko'; dai kupihki' pahsikolaraka,tadiaraka. 15Dianto suhunna anna pemala liuä'umpepainsangnging inde Kaheba Mapia ma ngdi dioa' ang tohho di ng di Bohto Mahoa' Roma.16Dä' masili umpepainsangnging Kaheba Mapia.Aka' menna ang umpetahpa' inde Kaheba Mapiala napasalama' kakuasaanna Puang Alataaladi hao mai di dosa. Dolu inde Kaheba Mapiadipepainsangnging pano di to Yahudi, ampo'dinoa dipepainsang tuming nei' pano di tau angtadia to Yahudi. 17 Yaling inde di Kaheba Mapiataitaa' umba noa lalang lambi' naangka'ingkea'

1.18–22 658

Puang Alataala maroho di olona. Lalang indeesupung ungngolai kapampetahpa'ang panodi Puang Yesus, dai aha lalang senga'. Sinnoaang uki' yaling di Suha' Masero dolu, naoate,"Tau ang naangka' maroho Puang Alataala,dianto tau ang la ullambi' katuhoang lambi'sapano-panona aka' kapampetahpa'anna."18Napalanda' kakeaha'anna Puang Alataalayaho mai di suruka pano di ingkänna dosannaanna kakarakeanna hupatau ang umpa'balikatahpa'ang ungngolai pembabe karakenaii.19Aka' maleso pano di ingkänna hupatau naoateeaha Puang Alataala, aka' Kalaena Puang Alataalaang mampakalesoing. 20Aka' moinnakatodaingkea' mala ungngita Kalaena Puang Alataala,ampo' mengkalaoke' uhuna anna dipapiai indelino anna nainsammi hupatau naoate inang ahaPuang Alataala. Aka' di hao mai di ingkänna angnapapia, taitaa' umba noa kadehataanna annataita toe' kakuasaanna ang dai aha kapuhaanna.Dahi dai aha tau ang la mala mangngoatee, "Dä'ko ungnginsang Puang Alataala." 21 Sika nainsangsiang naoate aha Puang Alataala, ampo' dai sikanapakeangka' anna dai napa'kuhhu'sumanga'i.Pihki'naii tuhtuang sikahaoang Puang Alataala,nasuhung mendahi malillimmi inahannaii,lambi' dang sika ungnginsang pepakuhu angtahpa'. 22 Sika unsanga kalaena manähäng,

1.23–28 659

ampo' setonganna to maho! 23Dai sika naakuumpenombai Puang Alataala ang tontong loloaha. Supung sika umpenombai tau-tau pampapiakalaena ang napasinnoa hupatau, dansi, ilebahtu' olo'-olo' senga'ke' ang dai la aha lolo.24Dahi, aka' dai sika naaku umpenombai PuangAlataala, nasuhung napabei tomande' untuhu'ipampemala kalaenaii umbabe kakarakeang,lambi' sika membabe tasampa' pano di solana.25Dai sika naaku umpehingngii pepakuhu angtahpa'; supung umpehingngii kalosengang.Datoe' sika naaku umpenombai To Metampa;supung pampapianna Puang Alataala angsika napenombai anna napehingngii. Ampo'setonganna To Metampaete' ang sihatangdipenombai lambi' sapano-panona. Aming!26Dahi, aka' dai sika naaku umpenombai PuangAlataala, nasuhung napabei tomande' untuhu'ipampemalannaii ang tasampa'. Moi bahine dangmembabe situhu' ang sihatang nababe bahine,ampo' inde mai bahine siala sambahinena!27Noa tunne' muane: dang sika siala bahine,ampo' umpemala supu sammuanena! Muaneumbabe ang tadia babe sibaha solana muane,lambi' katämpä'anna sika untahimbo tahungkungang sihatang, bala'na pembabe karakenaii. 28Aka'dai sika naaku ungngakui Puang Alataala yalingdi pihki'naii, dianto anna napabei tomande'mi

1.29–2.3 660

Puang Alataala pihki'naii mendahi karake, lambi'sika umbabe ang dai sihatang nababe. 29 Punnoyaling di inahannaii dosa anna pihki' karake,sinnoanna: kaso'bängang, mengkero karake,ma'sihiate, pemala papateang, pa'siba'diang,ma'bulitu', umpa'pihki' karakeing solana,ma'kara-kara bu'bu', ungkahiri' Puang Alataala,dai meada', malängkä' inaha, anna pemala supudipa'käyyängngi. Umpeäng lolo lalang anna malaituhtuang kehängngäng yato kakarakeang angnababe. Sika umpa'bali to baha'naii, 30 (1:29)31 dai keaka', dai umpasulepano pa'dandinna,dai aha pa'kalemunna anna dai undului solana.32 Sika ungnginsang pahentana Puang Alataalaang naoate menna ang mampanoa yatoosihatang ditahungkung mate. Ampo' moinnakatonoa, tontong lolo siang sika napanoa, anna anghandang naposala aka' sika napokahsi liu ke ahaisolana ang mampanoa toe'.

2 1Oa' solasohongku, tainsammi taoate tahpa'liu yato kabohtuanna Puang Alataala ponna

ke untahungkungngi tau ang membabe karake.Ampo' dai kita' sihatang ke unsallaingke solata,aka' ponna unsallaingke tau senga', sinnoasiante' unsallaingke kalaeta, aka' yato pembabetasinnoa siante' pembabena tau senga'. Dahi daiaha lalang ang la taola umbahoi kasalaanta.2 (2:1) 3 Ponna ke membabe toingkea' kita'

2.4–8 661

sinnoa yato pembabena solata ang tasalla,ya' dai mala tapihki'a' taoate daingkea' lanatahungkung Puang Alataala. 4Daa tapihki'itaoatee daingkea' pahallu kamarota'annaPuang Alataala pano di kita' anna kamapiaannasibaha kasa'bara'anna ang dai aha mantondong.Darakaa' dio ungnginsang ungngoatee nasuhungmarota' anna sa'bara' Puang Alataala pano dikita' aka' anna malai tau mengkatoba' di haomai di dosa? 5Dahi, daummakahha' bää'a',solasohong. Daumpatontong loloia' pembabemuang dolu. Aka' ponna ke umpatontong loloi yatopembabemu, la ma ngngi liu tahungkummu diallo kakeaha'anna Puang Alataala. Aka' di alloyatoo, la mepahehsa Puang Alataala sitondakamarohoanna anna la untahungkung ingkännatau ang membabe karake. 6 Ingkänna tau lanabala' Puang Alataala situhu' pembabena. 7Ahatau ang tontong membabe mapia, aka' pemalauntahimbo kamatandeang, kakeangka'ang annakatuhoang ang dai aha kapuhaanna di hao maidi Puang Alataala. Pano di tau ang noa yatoo, lanabea Puang Alataala katuhoang lambi' sapano-panona. 8Ampo' aha toe' tau ang umpihki'supu kalaena. Dai naaku untuhu'i pa'elo'naPuang Alataala, supung untuhu'i pampemalakarakena. Dianto yato tau ang la handang dolunahoa kakeaha'anna Puang Alataala sibaha

2.9–15 662

tahungkunna. 9 Ingkänna tau ang membabekarake la madahha anna masuhsa, dipadolu panodi to Yahudi, mane pano toine' di tau ang tadiato Yahudi. 10Ampo' tau ang membabe mapia launtahimbo nei' kamatandeang, kakeangka'anganna kamasahkeang, dipadolu pano di to Yahudi,mane pano toine' di tau ang tadia to Yahudi.11Aka' Puang Alataala dai unse'la-se'laangngihupatau. 12 Tau ang dai ungnginsang AtohannaMusa annamadosa, tontongke' kekasalaang annasihatang la ditahungkung. Tau ang noa yatoonatahungkung Puang Alataala aka' dosanna,tadia aka' untehkai Atohanna. Noa tunne' tauang ungnginsang Atohanna Musa ampo' madosa,la natahungkung toe' Puang Alataala. Nasuhungditahungkung inde mai tau ang noa, dianto aka'untehkai yato Atohanna. 13Aka' tadiaete' tau angungnginsang kale Atohang ang naangka' marohoPuang Alataala. Ampo' ang untuhu'iete' Atohang,dianto ang naangka' maroho. 14 Tau ang tadiato Yahudi dai ungnginsang yato Atohang angnapepainsangnging Musa. Ampo' moinnakatonoa, si aha tempona sika membabe mapiasinnoa yato ang uki' yaling di Atohanna Musa.Dahi moinnakato anna dai sika ungnginsangyato Atohang ang uki', ampo' inahannaiimendahi sinnoa yato Atohang. 15Ungngolai yatopembabenaii maleso tainsang taoate inang aha

2.16–21 663

pahenta di hao mai di Atohanna Musa yalingdi inahannaii. Aka' pihki'naii mampakalesodioatee aha atohang yaling di inahannaii, aka'sika naoate yaling di inahannaii, "Pembabeindee mapia," bahtu' naoatee, "Pembabeindoo tahuhu." 16Noanto inde ang la dahi diAllo Pampahehsaang. Situhu' ihsinna KahebaMapia ang kupepainsangnging, donetoo PuangAlataala ungngolai Puang Yesus Kristus laumpahehsa ihsi inahanna anna pihki'na ingkännatau. 17Oa' solasohongku, ahakoa' ne yaling dialla'-alla'mu ang unsangakoa' kalaemu to Yahudiang umpentokei si'da-si'da Atohanna Musa,lambi' ungngangka'-angka'koa' kalaemu aka'umpihki' ungngoate aha kasikenteammu PuangAlataala. 18Ungnginsang toukoa'ne' pa'elo'naDehata, anna ungnginsang umpasisenga' angmapia anna ang tahuhu aka' untahimbokoa'pepakuhu di hao mai di Atohanna Musa.19Umpihki'a' ungngoatee kami'mito ang malauntehte tau ang buta di mendehatanna, annaunsanga toukoa' kalaemu ballo pano di tau angyalingke' di kamalillingang ang dake' ungnginsangpepakuhu ang tahpa'. Aka' untokeikoa'pepakuhu ang handang poko' ang uki' yalingdi Atohanna Musa. 20 (2:19) 21 Si umpakuhu tausenga'. Ampo' bilang daia' dio umpoinaha! Siumpakuhukoa' tau senga' ungngoatee, "Dai tau

2.22–27 664

mala maboko." Ampo' dio siangnga' dio maboko!22Umpaturukoa' tau senga' ungngoatee, "Daitau mala ungngindä'-indä' pa'bannetauang."Ampo' dio siangnga' dio ungngindä'-indä'pa'bannetauang! Ungngoa toe'a'tee, "Dai taumala umpenombai dehata lino." Ampo' diosiangnga' dio umbokoi aka-aka yaling maidi ongeang penombaanna! 23Ungngangka'-angka'koa' kalaemu aka' untokeimokoa' yatoAtohang ang napepainsangnging Nabi Musadolu. Ampo' setonganna ungkärähko'ikoa'sanganna Puang Alataala aka' dasiang untuhu'iyato atohanna! 24Aha uki' yaling di Suha'Masero naoatee, "Aka' pengkero karakemua', toYahudi, lambi' tau ang tadia to Yahudi untula'tahuhu sanganna Puang Alataala." 25 Kita' toYahudi si taoatee kekuna yato ada'ta didiona llesituhu' Atohanna Musa. Ya' ahana inang kekunasi'da yatoo, ahsala' untuhu'ikoa' AtohannaMusa. Ampo' ponna ke untehkaikoa' AtohannaMusa, ya' daete' aha kunanna yato kapo lleang.26 Ponna mesa tau ang tadia to Yahudi daimo lle situhu' ada'na to Yahudi, ampo' marohopembabena situhu' Atohanna Musa, ya' inangla natahimbo toete' Puang Alataala sinnoasiang yato tau ang mo lle. 27 Ponna ke noai,ya' yato pembabena tau ang tadia to Yahudila umpalanda' kasalaammua' to Yahudikoa'.

2.28–3.3 665

Aka' untokeikoa' dio Atohanna Musa ang uki',anna mo llekoa' situhu' Atohanna Musa,ampo' si untehkaia' pahentana. Anna yatone'tau ang tadia to Yahudi, daine' sika mo lle,ampo' untuhu'ine' Atohanna Musa. 28 To Yahudimo lle situhu' Atohanna Musa, ampo' yatokapo lleanna supung nababe aka' kabiasaannakale pano di kalaena. Ampo' setonganna tadiaete'indee nasuhung sika naangka' Puang Alataalanaoate petauanna. 29Ampo' ang dioainte toYahudi ang setonganna, bahtu' petauannaPuang Alataala, dianto tau ang untuhu'i PuangAlataala mengkalao yaling di inahanna, annayato kapo lleang napayaling toe' di inahanna.Bahtuanna indee dianto pengkähängannaInahanna Puang Alataala yaling di inahannaiinasuhung sika naangka' Puang Alataala naoatepetauanna, dai aka' sika untuhu'i atohang anguki'. Tau ang noa yatoo tadia hupatau mampudi

ampo' Puang Alataalaetee'.

3 1 Tadia aka' ada' kapo lleanna Yahudi lambi'to Yahudi naangka' Puang Alataala naoatee

petauanna. Ampo' daa tapihki'i taoatee daiaha kala'bianna to Yahudi andana tau senga'anna dai kekuna yato ada' kapo lleanna. 2 Inangaha kala'bianna, anna inang aha kunanna!Ang uhuna, dianto aka' Puang Alataala umbeabahtakaranna pano di to Yahudi dolu. 3Aha

3.4–8 666

sangngaka-sangngaka to Yahudi ang daiumpatontong kapampetahpa'anna dai' di PuangAlataala. Ampo' moinnakato noa, tontongke'Puang Alataala umpatontong pa'dandiannapano diii. 4Moinnakato anna loseng asangngiingkänna hupatau, ampo' tula'na Puang Alataalatahpa' lolo nei'. Aka' aha uki' yaling di suha'naTomaraya Daud naoatee, "O Puang, ahanainang tahpa' pa'karammu. Sihatangngete'umpasalaä' aka' tahpa' pambohtummu."5Dahi, kamarohoanna Puang Alataala tuhtuangtandaang aka' pembabena hupatau ang daimaroho. Ampo' dai mala tapihki' taoatee: "Ponnake noai, ya' dai maroho Puang Alataala ke keaha'ipano di kita' aka' pembabeta ang dai maroho."Inang aha tau ang mampihki' noa yatoo, 6 ampo'dai tahpa' inde pihki'na. Aka' ponna ke daimaroho Puang Alataala, ya' dai la sihatangumpahehsa ingkänna tau di Allo Pampahehsaang.7Ampo' umbai aha tau ang mampihki' naoatee,"Dai sihatang la nasallaingkea' Puang Alataalaaka' yato dosanta, aka' nasuhung tuhtuangtandaang kamarohoanna lambi' dipudi, diantoaka' pembabe karaketa." 8 Ponna ke noai, ya'mala setonganna taoatee, "Dotanne' membabekarake tau anna malai kende' kamapiaang."Anna setonganna aha tau ang mantanda'ä',naoate haliä' ma'kara noa indee. Tau ang noa

3.9–20 667

yatoo sihatang natahungkung Puang Alataala.9Dahi noa indee: kita' to Yahudi daete' malataoatee mapia puhaingke andana tau senga'.Aka' sinnoa ang kutula' di langngena' kuoatee:ingkänna tau kekasalaang anna madosa, noato Yahudi, noa tau senga'. 10 Sinnoa ang uki'yaling di Suha' Masero naoatee: "Dai aha tauang maroho, moi poro la mesa. 11Dai aha angbahahsi inahanna di olona Puang Alataala. Daiaha ang umpeäng Puang Alataala, 12 Ingkännatau ungkebo'i Puang Alataala, dang kekunakatuhoannaii. Dai aha ang mengkero mapia, moiporo la mesa." 13 "Pa'karanna punno pa'bulitu'ang la mebaha pano di kamateang, Punno yalingdi suana kara kalosengang." "Karanna supungpemala un lakai solana sinnoa pekeki'na ilekeipo." 14 "Karanna punno petändo tahuhu panodi tau senga'." 15 "Sadia lolo ma'siba'di, pemalaumpatei solana. 16Diamo naongei si umbabelolo kakarakeang anna umpaaha kamadahhaang.17Dai sika naaku umpeäng lalang kasikapiaiang."18 "Dasi'da-si'dai sika nainsang mahea' dai' diPuang Alataala." 19Dahi dinoa tainsang si'da-si'dataoatee, ingkänna ang uki' yaling di AtohannaMusa dianto didiona to Yahudi ang untahimboyato Atohang. Dahi, dai aha tau ang la malaunsanga kalaena to maroho, aka' kekasalaangasang di olona Puang Alataala. 20Dai aha tau

3.21–25 668

ang naangka' maroho Puang Alataala aka'untuhu'i Atohanna Musa. Setonganna ungngolaiingkänna Atohanna Musa ang uki' lambi'tainsang si'da-si'dai taoatee puhaingke umbabedosa. 21Ampo' dinoa napaitaiingkea' lalangPuang Alataala anna malai tau maroho di olona.Tadia aka' untuhu'i tau Atohanna Musa annamalai tau maroho, ampo' inang puhang uki'yaling di suha'na Musa anna yaling di suha'nasenabiang dolu ang napanoa Puang Alataalaumpamaroho hupatau: 22Napamarohoingkea'Puang Alataala ke mampetahpa'ingke panodi Puang Yesus Kristus. Napanoa indee panodi ingkänna tau ang mampetahpa', dai ahanasehalii. 23Aka' madosa asangngingkea',anna daiingkea' umbabe kamarohoang angsituhu' pahtuyunna Puang Alataala pano dikita'. 24Ampo' aka' mana' pa'kalemunna PuangAlataala lambi' nalahpa'ingkea' di hao maidi tahungkunna dosanta; naangka'ingkea'maroho aka' puhaingkea' nasulängngi KristusYesus. 25 Situhu' pahtuyunna Puang Alataala,nasuhung umpebeaing Puang Yesus dipateianna tollo hahana anna malai untangkungdosanna hupatau, lambi' la diampungngidosanta ke mampetahpa'ingke pano. Naongedake' aha ungngolai kamateang Puang Yesus,sa'bara'ke' Puang Alataala didiona dosanna

3.26–31 669

hupatau lambi' dake' sika natahungkung.Napanoa inde Puang Alataala anna malaitandaang dai manse'la-se'laang. 26Diantolalanna anna umpalanda'i kamarohoanna PuangAlataala ungngolai kamateanna Puang Yesusnaonge unsulängngi hupatau. Dahi dinoa,tandaammi kamarohoanna Puang Alataala,anna ungngangka' maroho ingkänna tau angmampetahpa' pano di Puang Yesus. 27Dahi, dangaha lalang la ungngangka'-angka'ingkea' kalaeta.Aka' daingkea' natahimbo Puang Alataala aka'pembabe mapianta, ampo' natahimboingkea'aka' kapampetahpa'anta pano di Puang Yesus.28Aka' ang handang pahallu yaling inde disuha'ku, dianto: marohoingkea' di olona PuangAlataala aka' kapampetahpa'anta, tadia aka'pembabe mapianta untuhu'i Atohanna Musa.29Aka' tadia to Yahudi supu ang nakalemui PuangAlataala. Ampo' ingkänna tau nakalemui asang,moi tau ang tadia to Yahudi. 30Aka' mesa supuPuang Alataala, anna Dianto ang umpamarohoto Yahudi supung aka' kapampetahpa'annaii,anna umpamaroho toe' tau ang tadia to Yahudi,supung aka' kapampetahpa'annaii toe'. 31Dahi,ponna noa, ya' daingkea' mala ma'pihki' taoateedai kekuna Atohanna Musa. Daa! Aka' ungngolaikapampetahpa'anta, setonganna tapembabeingyato ang uki' yaling di Atohanna Musa.

4.1–8 670

4 1Dahi dinoa taala pohapangangngi Abraham,peneneanna to Yahudi. Umba noa anna malai

naangka' maroho Puang Alataala? 2 Ponna kediai nasuhung Abraham anna naangka' marohoiPuang Alataala aka' pembabe mapianna, ya'malato ungngangka'-angka' kalaena. Ampo' daiaha suhunna Abraham la ungngangka'-angka'kalaena di olona Puang Alataala, aka' tadiapembabemapianna nasuhung naangka' marohoi.3Aka' aha uki' yaling di Suha' Masero didionaAbraham naoatee, "Abraham umpetahpa'mipa'dandianna Puang Alataala, anna aka'kapampetahpa'anna lambi' naangka' marohongPuang Alataala." 4Hapang ke ahai mesa toposaho ang untahimbo sahona, ya' yato sahonadaete' dibea kale ampo' inang anu kalaenaetee'.5Ampo' kasikenteanta Puang Alataala daisinnoa yato to posaho. Tadia aka' pembabetanasuhung natahimboingkea' Puang Alataala,ampo' aka' kapampetahpa'anta. Moinnakatoanna kekasalaangngingkea', tontong naangka'marohoingkea' di olona. 6 Pepakuhu indee sinnoasiang karanna Tomaraya Daud dolu. Aka' naoateDaud, tau ang naangka' maroho Puang Alataala,tadia aka' pembabenaii, dianto ang ullambi'kamasannangang. 7Ma'kara Daud naoatee,"Masannanne' tau ang diampungngi kasalaanna,ang dipa'dai dosanna. 8Masannang hupatau ang

4.9–13 671

kasalaanna dai napadiinahanna Puang Alataala."9 Inde kamasannangang ang natula' TomarayaDaud dai pano supu di to Yahudi ang mo lleampo' pano toi di tau ang dai mo lle. Aka'sinnoa ang hali kutula' langngena', Abrahamnaangka' maroho Puang Alataala supung aka'kapampetahpa'anna. 10 Pihhang anna diangka'marohoi Abraham? Puhannaraka mo lle,bahtu' naonge dakake' mo lle? Ponna tabatatohodolunna, ya' maleso diita: Abraham diangka'maroho di olona Puang Alataala naonge dake'mo lle. 11 Puharang naangka' maroho PuangAlataala manemo llei, anna yato llenamendahitanda dioatee maroho di olona Puang Alataala.Dahi maleso taita taoate Abraham naangka'maroho Puang Alataala aka' kapampetahpa'annanaonge dake' mo lle. Dianto anna sihatangngiAbraham tapoambe. Tau ang tadia to Yahudi angumpetahpa' Puang Yesus umpoambe Abraham,aka' moinnakato anna dai mo lle situhu'Atohanna Musa, ampo' sika naangka' marohotoe' Puang Alataala aka' kapampetahpa'annasinnoa siang Abraham. 12Noa tunne' to Yahudiumpoambe toe' Abraham, aka' mendahipohapangang pano di ingkänna to Yahudi angmo lle anna umpetahpa' Puang Alataala, sinnoasiang Abraham naonge dake' mo lle. 13DoluPuang Alataala ma'dandi pano di Abraham lambi'

4.14–17 672

naung di peänä'anna la nabea inde lino mendahiampuanna. Pahtuyunna Puang Alataala diantoanna malai sika untahimbo yato pa'dandiangaka' kapampetahpa'anna, tadia aka' untuhu'iyato Atohanna Musa. Anna ungngolai indekapampetahpa'anna lambi' la naangka' marohoPuang Alataala. 14Aka' hapanganna ponnatau ang untuhu'i supu Atohanna Musa malauntahimbo yato pa'dandianna Puang Alataala,ya' daete' disanga kekuna kapampetahpa'antadai' di Puang Alataala, anna datoine' kekunayato pa'dandianna. 15Ang tatahimbo di hao maidi Atohanna Musa dianto kakeaha'anna PuangAlataala, aka' tatehkai yato Atohanna. Ponnake dai aha yato Atohanna, ya' daturingkete' lakekasalaang aka' dai aha atohang ang tatehkai.16Dahi, naangka'ingkea' maroho di olona PuangAlataala supung aka' kapampetahpa'anta, annamalai tatahimbo yato ang puha nadandi la mebeakale, lambi' ingkänna peänä'anna Abraham launtahimbo yato ang nadandi Puang Alataala.Yato pa'dandinna dai pano supu di to Yahudi angungnginsang Atohanna Musa, ampo' moi pano dimenna ang mampetahpa' dai' di Puang Alataalasinnoa Abraham. Aka' Abraham dianto ambetaa'ingkännaingke to mampetahpa'. 17 Puha ma'tula'Puang Alataala pano di Abraham naoatee, "Lakupadahio ambena mai'di tau di umba-umba

4.18–24 673

naongei di lino." Di olona Puang Alataala,Abraham mendahi ambetaa' ingkännaingketo mampetahpa' aka' Abraham umpetahpa'Puang Alataala ang umpatuho to mate anna angumpadahi aka ang dake' aha dahi; natula' supuanna dahi bumi. 18Abraham mampetahpa' annahannu dai' di Puang Alataala, lambi' mendahiambena mai'di tau di umba-umba naongei dilino. Aka' naonge dake' aha änä'na Abraham,ma'dandi Puang Alataala pano, naoaintee,"Peänä'ammu la sinnoa bintäng yaho di langi'mai'dinna." 19Ampo' donetoo sai'di'dang annasangngatu'mi pahiamanna Abraham; malammaliung kalaena napobua' kamatuaanna. Diatuke' Sara bahinena tamänäng. Dahi, yaling diinahanna Abraham naoatee dang aha lalang laaha änä'na. Ampo' moinnakato noa, tontonglolo matoto' kapampetahpa'anna. 20 Tontonglolo kapampetahpa'anna Abraham anna daiaha bata-bata inahanna yato di pa'dandiannaPuang Alataala, lambi' tuhtuang matohokapampetahpa'anna anna umpudi PuangAlataala, 21 aka' mampetahpa' naoate ma'kuasaPuang Alataala umpasundung pa'dandianna.22Dianto suhunna anna naangka' marohong diolona Puang Alataala. 23 Inde kara: "naangka'maroho," tadia pano di Abraham supu, 24 ampo'pano di kita' toua' kita'. Ya' natahimbo toingkea'

4.25–5.5 674

kita' Puang Alataala sibaha naangka'ingkea'maroho di olona ang mampetahpa' dai' di PuangAlataala, To umpatuho sumule Dehatanta PuangYesus. 25 Puang Yesusmitoo ang umbeho Kalaenadipatei unsulängngi dosanta. Anna napatuhoisumule Puang Alataala anna malaingkea' marohodi olona.

5 1Dinoa marohomingkea' di olona PuangAlataala aka' kapampetahpa'anta. Dahi

mengkalao dinoa mapiang kasikenteantaa'Puang Alataala aka' Dehatanta Puang YesusKristus. 2Ungngolai Puang Yesus Kristuslambi' malaingkea' umpesa'dingngi mana'pa'kalemunna Puang Alataala ang tatahimbongdinoa aka' mampetahpa'ingkea'. Annakahsiingkea' aka' hannu loloingke taoate launtahimboingkea' taha yaling di kamatandeannaPuang Alataala. 3Anna tadia inde supu, ampo'kahsi toingkea' yaling di kamadahhaang angmanghoaingkea'. Aka' tainsang taoatee indekamadahhaang mala ungkeboaing kamatoto'angyaling di kapampetahpa'ang, 4 anna indekamatoto'ang yaling di kapampetahpa'ang malaungkeboaing katähängang yaling di pesändä',anna inde katähängang yaling di pesändä'mala ungkeboaing kapahannuang dai' di PuangAlataala. 5Anna ponna ke hannuingke dai' diPuang Alataala, ya' daingkea' la bundu. Tainsang

5.6–10 675

indee aka' tasa'ding umba noa pa'kalemunnaPuang Alataala yaling di inahanta ungngolaiInaha Masero ang nabeaingkea'. 6Di temponaang puha napama'tantu Puang Alataala, naongedaingkea' kekaya napobua' dosa, donetoo Kristusmate aka' kita', moinnakato anna daingkea'untuhu'i Puang Alataala. 7 Yaling di pembabenahupatau, dai biasa talambi' mesa tau angnaaku mate aka' solana ang maroho. (Umbaila aha siane' simesa tau ang naaku mate aka'solana ang mapia inaha liu.) 8Ampo' daine' noapa'kalemunna Puang Alataala, aka' napalanda'ne'pa'kalemunna pano di kita' noa indee: naongemadosakingkea', ya' umbeho Kristus dipatei aka'kita'. 9Dahi mendahimingkea' maroho di olonaPuang Alataala aka' puhamingkea' nasulängngiPuang Yesus ungngolai kamateanna. Diantoanna mengkalao dinoa tainsammi taoate ladipabeba'ingkea' di hao mai di kakeaha'annaPuang Alataala ungngolai Puang Yesus kelambi'mi yato Allo Pampahehsaang. 10Donetoo,naonge tontongkingkea' umpa'bali PuangAlataala, unsuo Änä'na tama di lino anna dipateiiaka' kita', lambi' malaingkea' sikapiai PuangAlataala. Dahi, mengkalao dinoa sikapiaimingkea'Puang Alataala, anna tuho lolomingkea' yalingdi Puang Yesus. Dianto anna malesong dioatela dipabeba'ingkea' di hao mai di kakeaha'anna

5.11–15 676

Puang Alataala ke lambi'mi Allo Pampahehsaang.11Anna tuhtuang kehängngäng kakahsiang yalingdi inahanta aka' sikapiaimingkea' Puang Alataalaungngolai Dehatanta Puang Yesus Kristus.Aka' ungngolai Puang Yesus Kristus mendahimahasang kasikenteanta Puang Alataala. 12Dosamentama inde di lino napobua' mesa tau anguntehkai atohanna Puang Alataala, dianto Adam.Anna aka' yato dosanna, lambi' aha kamateangyaling inde di lino. Mengkalao yato di mesa tau,inde dosa sembu' pano di ingkänna hupataulambi' la mate asammingkea'. 13Dolu, naongedake' aha yato atohang ang napepainsangngingMusa, inang madosa asammi ingkänna tau.Ampo' yato dosa dolu dake' nahekeng PuangAlataala aka' dake' aha atohang. 14Ampo'moinnakato noa, mengkalao di tempona Adamlambi' pano di Nabi Musa, ingkänna hupatauungngolai asammi kamateang. Moinnakatoanna dai sika untehkai mesa atohanna PuangAlataala sinnoa yato atohang ang natehkaiAdam, ampo' tontongke' mate sinnoa Adam.Adam mala dipasiita mesa tau ang donetoomane la sule, dianto Puang Yesus. 15Ampo'sisenga'ang pengkähänna Puang Yesus annapengkähänna Adam, aka' pebeana PuangAlataala pano di kita' londo puha nei' andanayato dosanna Adam. Aka' yato dosanna mesa

5.16–19 677

tau, lambi' pahallu mate hupatau. Ampo' käyyängpuha nei' kamapiaanna Puang Alataala angnabea tomande' pano di hupatau ungngolaiPuang Yesus Kristus. 16 Pebeana Puang Alataalapano di kita' senga' andana yato dosannaAdam. Aka' puhanna yato mesa tau untehkaiatohanna Puang Alataala, lambi' ingkännatau kekasalaang di olona Puang Alataala annapahallu ditahungkung. Ampo' ungngolai yatopebeana Puang Alataala pano di kita', umpa'daidosanta anna naangka'ingkea' maroho di olona.17Ungngolai pantehkainna yato mesa tau,lambi' ingkännaingkea' hupatau peänä'annanakuasai kamateang. Ampo' yato mesa tausenga', dianto Puang Yesus Kristus, inanglondo puha nei' pembabena! Menna-mennamampetahpa' pano la ullambi' kakuasaang annakatuhoang lambi' sapano-panona. Talambi'yatoo sihapang pebea kale yaho mai di PuangAlataala, tandana käyyäng pa'kalemunna panodi kita'. Anna naangka'ingkea' maroho di olonaaka' kasikenteanta Puang Yesus Kristus. 18Dahi,aka' kasalaanna Adam, ingkänna hupataukekasalaang anna sihatang ditahungkung. Noatunne' aka' pembabe marohona Puang Yesus,lambi' mala ingkänna tau mendahi maroho diolona Puang Alataala anna untahimbo katuhoanglambi' sapano-panona. 19Nasuhummi ingkänna

5.20–6.2 678

hupatau mendahi to madosa, aka' Adam daiuntuhu'i Puang Alataala. Noa toi nasuhungmala maroho ingkänna tau di olona PuangAlataala, aka' Puang Yesus untuhu'ine' PuangAlataala, dianto umbeho Kalaena dipatei. 20 Yatoatohang ang napepainsangnging Nabi Musadianto atohanna Puang Alataala. Pahtuyunnaumbea yato atohang pano di hupatau annamalai maleso kasalaanna hupatau, aka' mai'diliu atohang ang natehkai. Ampo' moinnakatoanna mai'di liui dosanna hupatau, londo puhanei' mana' pa'kalemunna Puang Alataala pano!21Dolu dosa ma'kuasa yaling di katuhoannahupatau, nasuhung ingkänna hupatau pahalluditahungkung mate. Ampo' mengkalaodinoa, mana' pa'kalemunna Puang Alataalama'kuasa yaling di katuhoanta. Aka' mana'pa'kalemunnantoo nasuhung naangka'ingkea'maroho di olona anna nabeaingkea' katuhoanglambi' sapano-panona ungngolai Puang YesusKristus, Dehatanta.

6 1 Puang Alataala ungngampungngi dosantaaka' mana' pa'kalemunna pano di kita'.

Ampo' daingkea' mala ma'pihki' taoatee: "Ponnake noai, dotanne' tau umpobabe-babe dosa,anna malai tuhtuang mai'di pa'kalemunna PuangAlataala ang la ungngampungngiingkea'." 2Daimala tapihki' noa yatoo! Aka' daete' sihatang

6.3–9 679

ke tontong loloi tau madosa, aka' setongannamatemingkea' di mendehatanna sibaha PuangYesus Kristus anna malai lahpa'ingkea' di hao maidi dosa. 3Oa' solasohong, inang ungnginsammia'ungngoatee puhamingkea' ditero' yaling disanganna Kristus Yesus, anna bahtuannayatoo dianto matemingkea' sibaha. 4Naongeditero'ingkea', mala dioate matemingkea' annadilamungngingkea' sibaha Kristus anna malaitatahimbo katuhoang bakahu sibaha pengkerobakahu, sinnoa Kristus ang napatuho sumulekakuasaanna Puang Alataala Ambena di hoi' maidi alla'na tomate. 5Dahi, ponna kemesamingkea'sibaha Puang Yesus yaling di kamateanna, tantuanna la dipatuho toingkea' kita' sumule yalingdi katuhoanna. 6 Tainsangnga', solasohong,taoatee kamadosaanta ang dolu puhang dipateisibaha kamateanna Puang Yesus Kristus yaho dikayu sitambeng, anna malai kakuasaanna dosayaling di katuhoanta dipa'dai, lambi' damingkea'naposabua' dosa. 7Hapanganna ponna ke mateitau, ya' dilahpa'mi tau di hao mai di kakuasaannadosa. 8Dahi, ponna ke matemingkea' sibahaKristus, sinnoa ang kuoa di langngena', ya'tantunte' anna la tuho boingkea' sibaha-bahayaling di katuhoanna sumule. 9Aka' tapetahpa',solasohong, taoatee Kristus dipatuho sumule,anna dinoa tuhong lambi' sapano-panona. Dang

6.10–15 680

la nakuasai kamateang. 10 Kamateanna PuangYesus pihsang supu, anna yato kamateannauntalo kakuasaanna dosa lambi' sapano-panona.Ampo' dinoa tuhong untuhu'i pa'elo'na PuangAlataala lambi' sapano-panona. 11Noa tunne'pahallua' taoate yaling di inahanta, "Matemä'sibaha Puang Yesus anna lahpa'mä' di haomai di dosangku. Ampo' mengkalao dinoatuhomä' anna untuhu'iä' pa'elo'na PuangAlataala yaling di Kristus Yesus." 12Dianto annakupakaenga'koa', anna malai dang la tapabeidosa ungkuasai katuhoanta yaling inde di lino,anna damingke la untuhu'i pampemala karaketa.13Aka' dilahpa'mingkea' di hao mai di katuhoantaang dolu anna puhang tatahimbo katuhoangbakahu, dahi daa tapakei ingkänna aka ang ahayaling di kalaeta umbabe dosa anna pembabekarake. Ampo' la tabeho kalaeta dai' di PuangAlataala, anna malai sangkalebu kalaeta latapake umbabe pembabe ang maroho di olonaPuang Alataala. 14Aka' damingkea' nakuasaidosa, aka' damingkea' natokei AtohannaMusa, ampo' dinoa hannuingkea' yaling dimana' pa'kalemunna Puang Alataala. 15Dahinaangka'mingkea' maroho di olona PuangAlataala supung aka' mana' pa'kalemunna,tadia aka' tatuhu'ia' atohanna. Ampo' dai malatapadiinahanta taoatee ponna ke noai, ya'

6.16–19 681

malaingke umbabe dosa. Daa, solasohong!16Ungnginsangnga', solasohong, ungngoateehapanganna ke untuhu'iingke pahentana mesatau, ya' mendahiingke sabua'na yato tau. Noatunne' dosa: ponna ke tatuhu'i loloi pampemalakarakena inahanta, ya' naposabua'ingke dosa.Katämpä'anna la untahimboingke kamateangang mepasikahaoang Puang Alataala lambi'sapano-panona. Ampo' ponna ke untuhu'iingkePuang Alataala, ya' naposabua'ingke PuangAlataala anna naangka'ingke maroho di olona.17Dolu anna dakangkoa' umpetahpa' PuangYesus, inang naposabua'koa' dosa. Ampo'kuhhu' sumanga' dai' di Puang Alataala! Aka'umpakalebumokoa' inahammu mengkaala panodi kaheba ang puhamokoa' dipainsangngi. 18Dahimengkalao dinoa dilahpa'mokoa' di hao maidi kasabua'anna dosa, anna mendahimokoa'sabua'na Puang Alataala ang untuhu'i pa'elo'na.19 Inde pohapangang tanda di kasabua'angkupake anna malai maromi' ungnginsangnga'pepaturungku. Dolu naposabua'koa' dosaaka' umpabeia' kalaemu untuhu'i pampemalakarakemu ang dai sihatang, lambi' tuhtuangkarakea' pengkeromu. Noa tunne' dinoa,behoia' kalaemu dai' di Puang Alataala annamalakoa' mendahi sabua'na lambi' la marohopengkeromu anna la masero katuhoammu.

6.20–7.2 682

20Naonge naposabua'kangkoa' dosa, dakoa'untuhu'i pa'elo'na Puang Alataala. 21Donetoobehe aka ang untahimboa' di hao mai yatodi katuhoammu? Masilikoa' supu aka' yatopembabemua' ang dolu, aka' yato pembabemua'nabahakoa' pano di kamateang annanapasikahaoangkoa' Puang Alataala. 22Ampo'dinoa dilahpa'mokoa' di hao mai di kakuasaannadosa anna naposabua'mokoa' Puang Alataala.Behemua' dianto tuho maseromokoa' annakalemba'anna dianto la untahimbokoa'katuhoang lambi' sapano-panona. 23Aka' sahonadosa dianto kamateang ang la umpasikahaoangyato to madosa di hao mai di Puang Alataala.Ampo' pebeana Puang Alataala dianto katuhoanglambi' sapano-panona. Pebeana yatoo tatahimboaka' tuhoingke yaling di Kristus Yesus, Dehatanta.

7 1Oa' ingkämmu solasohongku,ungnginsammokoa' laoanna atohang.

Dahi ungnginsammia' ungngoatee kita' hupataunakuasaiingkea' atohanna to ma'pahenta samamasaena tuhokingkea' yaling inde di lino. Ampo'ke matemingkea', ya' damingkete' nakuasaiyato atohang. 2Hapanganna mesa bahine angkemuaneng: naonge tuhoke' yato muanena,ya' umpentokeike' yato atohang kakabengannasibaha muanena. Ampo' ponna ke matengmuanena, ya' lahpa'mite' di hao mai yato

7.3–6 683

di atohang. 3Dahi hapanganna ke kemuanesalai yato bahine naonge tuhoke' yato muanedolunna, ya' diangka'ete' ungngindä'-indä'pa'bannetauang. Ampo' ponna ke matengmuanena, ya' dang umpentokei yato atohang.Anna ponna ke kemuane salai, ya' dante'diangka' ungngindä'-indä' pa'bannetauang.4Noa tou kita', solasohong. Yato AtohannaMusa mala tapasihapang muane dolunta. Dolunatokeiingkea' Atohanna Musa. Ampo' aka'puhaingkea' mate yaling di Puang Yesus Kristuslambi' yato kasikenteanta sibaha AtohannaMusa bohtung. Anna dinoa naampuimingkea'Puang Yesus Kristus ang tuho sumule di hoi' maidi kamateang. Dinoa aka' yato kasikenteantaKristus, ya' malaingkea' kekuna dai' di PuangAlataala. 5Dolu, naonge dakingke mampetahpa'pano di Puang Yesus, punno yaling di inahantapampemala karake. Anna ingkänna yatoo kende'yaling di inahanta aka' melahang AtohannaMusa. Dianto anna yaling di katuhoanta angdolu pemmai'diingke umbabe dosa, lambi'sihatangngingkea' ditahungkung mate. 6Ampo'dinoa, lahpa'mingkea' di hao mai di AtohannaMusa ang mantokeiingke dolu. Puhamingkea'mate yaling di Puang Yesus Kristus lambi'damingkea' untuhu'i yato lalang masae ungngolaiatohang ang uki', ampo' dinoa untuhu'imingkea'

7.7–11 684

Puang Alataala ungngolai lalang bakahu yalingdi kakuasaanna Inaha Maserona. 7 Tatula'langngena' taoate lahpa'mingkea' di hao maidi Atohanna Musa. Ampo' dai mala tapihki'a'taoatee tahuhu yato Atohang. Tula' ang noaindee dai tahpa'! Aka' setonganna mapiaAtohanna Musa, aka' ungngolai yatoo tainsangaka yatoo ang disanga dosa. Hapanganna ke daiaha atohang ang mangngoate, "Dakoa' malaumpemala aka-akanna parammu hupatau,"ya' dai la kuinsang kuoate karake yatoo angaha yaling di inahangku. 8 Tahpana kuhingngiyato atohang, ya' mengkähämmi yaling diinahangku dosa lambi' tuhtuang mai'di angkupemala. Hapanganna ke la dai aha AtohannaMusa, ya' datoete' aha kakuasaanna dosa.9Dolu naonge dake' kuinsang AtohannaMusa, kusanga mapia katuhoangku. Ampo'setonganna, tahpana kuhingngi Atohanna Musa,yato dosa ang aha yaling di inahangku kende'tomande', 10 anna kuinsang kuoate sihatangngä'ditahungkung mate. Setonganna suhunnaAtohanna Musa dianto anna malaä' ullambi'katuhoang mapia. Ampo' tahpana kuinsangyato Atohanna Musa, ya' kusa'dimmi tama dikalaeku madosa anna sihatangngä' ditahungkungmate. 11 Tahpana kuhingngi Atohanna Musa, ya'tuhtuang kehängngämmi pengkähänna dosa

7.12–19 685

yaling di inahangku. Mala dioatee: ungngolaiAtohanna Musa yato dosa mantumängngä'lambi' sihatangngä' ditahungkung mate annadipasikahaoangngä' Puang Alataala. 12Dahi yatoAtohanna Musa masero, maroho anna mapia.13Natahungkung materakakä' yato AtohannaMusa? Tantu anna dai. Ampo' Atohanna Musaang mapia napolalanne' dosa mantahungkungmateä' anna napakahaoä' di hao mai di PuangAlataala. Ungngolai Atohanna Musa ang mapiamaleso dioate madosaä', anna maleso toi dioatekarake yato dosa. 14Oa' solasohong, tainsangnga'taoatee mapia Atohanna Musa aka' sule di haomai di Inaha Masero. Ampo' kodi', malammaä'sinnoa ingkänna hupatau, aka' naposabua'ä'dosa. 15 Pembabe mapia ang pemala kubabe,dai si kubabe. Pembabe ang kukahiri', bilangdianto si kubabe! Dai kuinsang akaboi anna sikupanoai. 16Ampo' ponna ke umbabeä' pembabeang dai kukärä'i, maleso dioatee ungkahiri'ä'pembabe karakeku anna kuakui kamapiaannayato Atohanna Musa. 17Dahi, tadiaete' kodi' angumbabe inde pembabe karake, ampo' dosa angaha yaling di inahangku ang mambabe. 18Aka'inang kuinsang kuoate dai aha kamapiaangyaling di kalaeku, aka' to madosaä'. Pemalaä' lamembabe mapia, ampo' dai kubela. 19 Pembabemapia ang kukärä'i, bilang daine' kubabe. Ampo'

7.20–25 686

pembabe karake ang dai kukärä'i, bilang diakubabe. 20Dahi ponna ke umbabeä' pembabeang dai kukärä'i, ya' setonganna tadiaete' kodi'ang mambabe, ampo' dosa ang aha yalingdi inahangku, dianto ang mambabe. 21Dahinoanto inde ang dahi yaling di katuhoangku:pemalaä' membabe mapia, ampo' setongannapembabe karake ang si kubabe. 22 Yaling diunnä' inahangku kukärä'i atohanna PuangAlataala. 23Ampo' kusa'ding yaling di kalaekudai si kutuhu'i, aka' aha kakuasaang senga'yaling di katuhoangku ang mantaloä'. Yalingdi inahangku pemala liuä' untuhu'i AtohannaMusa, ampo' yato kakuasaanna dosa yaling dikatuhoangku umpetaloi yato Atohang, lambi'nataloä' dosa anna katämpä'anna untuhu'iä'pampemala karakeku. 24Dahi, yaling diinahangku pemala liuä' untuhu'i Atohanna Musa,ampo' madosa loloä' aka' pampemala karakeku,nasuhung sihatangngä' ditahungkung mateanna dipasikahaoangngä' Puang Alataala. Tilakasi'da-si'da inde kalaeku! Yaling di inahangkukuoatee, "Umbai damä' aha la mangngalai di haomai di kakarakeangku ang la mambahaä' panodi kamateang." Ampo' kuhhu' sumanga' dai' diPuang Alataala! Aka' Dianto ang mangngalaiä',yaling di Puang Yesus Kristus, Dehatanta! 25 (7:24)

8.1–5 687

8 1Dahi dinoa, pano di kita' ang tuhoyaling di Kristus Yesus, damingkea' la

ungngolai pantahungkungang. 2Aka' ungngolaikasikenteanta Kristus Yesus, kakuasaanna InahaMasero umbeaingkea' katuhoang bakahu annaullahpa'ingkea' di hao mai di kakuasaanna dosaang la mebaha pano di kamateang. 3AtohannaMusa dai mala ullahpa'ingkea' di hao mai dikakuasaanna dosa, lambi' dai tabela untuhu'iyato Atohang aka' to madosaingkea'. Ampo'yato ang dai mala nababe Atohanna Musa,nababene' Puang Alataala yaling di Änä'naang nasuo mentama di lino menghupatau.Situhu' mentolinona bätäng pun nna sinnoasiang bätäng pun nna to madosa. Anna yatoÄnä'na mate unsulängngi hupatau, lambi' nataloPuang Alataala kakuasaanna dosa ang yalingdi inahanna hupatau. 4 Pahtuyunna PuangAlataala napanoa indee anna malai nabeaingkea'pengkero maroho ang situhu' Atohanna Musa,lambi' damingke la untuhu'i pampemalakarakena inahanta ampo' untuhu'imingkepa'elo'na Inaha Masero. 5 Ingkänna tau anguntuhu'i pihki' mentolino, nakuasai yato pihki'nalambi' dia supu napihki'. Tau ang noa yatoo launtahimbo kamateang ang la mampakahao dihao mai di Puang Alataala. Ampo' menna-mennaang untuhu'i pa'elo'na Inaha Masero, ya'

8.6–12 688

nakuasai pa'elo'na Inaha Masero lambi' diasupu napihki', anna la untahimbo katuhoanganna kamasahkeang. 6 (8:5) 7 Tau ang untuhu'ipihki' mentolino sipa'bali Puang Alataala.Aka' yato tau dai untuhu'i pahentana PuangAlataala aka' dai nabela. 8 Tau ang untuhu'ipihki' mentolino dai aha lalang umpamasannangPuang Alataala. 9Ampo' dioa', solasohong,dakoa' dio untuhu'i pihki' mentolino, ampo'untuhu'ikoa' dio pa'elo'na Inaha Masero, aka'yato Inaha Masero inang tohhongnga' yalingdi inahammu. Ampo' tau ang daine' aha InahaMaserona Kristus yaling di inahanna, ya' tadiane'petauanna Kristus. 10Moinnakato anna pahalluimate bätäng pun nta aka' dosa, ampo' ponnake inang ahang Kristus yaling di inahanta, ya'sungnga'ta la untahimbo katuhoang lambi'sapano-panona, aka' marohoingkea' di olonaPuang Alataala. 11 Puang Alataala umpatuhosumule Kristus ungngolai kakuasaanna InahaMasero, anna yato Inaha Masero dianto angtohho yaling di inahanta. Dahi, moinnakatoanna la matei bätäng pun nta, ampo' lanapatuho sumule Puang Alataala ungngolaikakuasaanna Inaha Masero ang tohho yaling diinahanta. 12Dahi, ingkämmua' solasohongku,dinoa pahalluingkea' untuhu'i Puang Alataala.Daingkea' pahallu untuhu'i pampemala karaketa.

8.13–18 689

13Aka' ponna untuhu'iingke pampemalakaraketa, ya' kalemba'anna la mateingkea' annakahaoingkea' di hao mai di Puang Alataala.Ampo' ke dai tatuhu'i yato pembabe karaketaungngolai kakuasaanna Inaha Masero, ya'la untahimboingke katuhoang sibaha PuangAlataala lambi' sapano-panona. 14 Ingkänna tauang natehte Inaha Masero, dianto änä'na PuangAlataala. 15Dolu, naonge naposabua'ingkea'Atohanna Musa, mahea'ingkea' pano ditahungkunna Puang Alataala. Ampo' dinoadamingkea' mahea', aka' puhamingkea'untahimbo Inaha Masero. Ungngolai inde InahaMasero lambi' mendahiingkea' änä'na PuangAlataala anna malaingkea' umpoambe si'da-si'daPuang Alataala taoate, "O Papa', O Ambe'!"16Aka' yato pengkähänna Inaha Masero yalingdi inahantaa', lambi' tainsang taoate kita' indeeänä'naa' Puang Alataala. 17Dia tuke', ponnake inang änä'namingkea' Puang Alataala, ya'maleso dioate la untahimboingkea' mana' yahomai di Puang Alataala. Yato mana' la tatahimbosinnoa ang puha natahimbo Kristus, aka'madahhaingke yaling inde di lino sinnoa Kristusanna la untahimbo toingke kita' kamatandeangsinnoa kamatandeanna di allo ang la sule.18Di kodi'na koo, ingkänna kamasuhsaangang manghoaingkea' dinoa kuangka' santäi

8.19–23 690

kanuku supu, ke dipasiitai kamatandeang angla nabeaingke di allo ang la sule. 19Dinoaingkänna ang napapia Puang Alataala lella'ungngempei anna ungkarohhengngi si'da-si'datempo ang la naonge Puang Alataala umpalanda'kamatandeanna ingkänna änä'na. 20Aka' doluinde lino sibaha ingkänna ihsinna ditändo lambi'dai mala umpasundung yato ang napopahtuyuingPuang Alataala. Tadia aka' pampemalannainde lino, ampo' aka' Kalaena Puang Alataalamantändo. 21Dianto anna ingkänna angnapapia Puang Alataala unghannuang tempoang naonge Puang Alataala la ullahpa' linodi hao mai inde di kamadahhaang. Donetoolino la dilahpa' di hao mai di kamasuhsaang,korong anna kamateang anna la untahimbokamatandeang sibaha ingkänna änä'na PuangAlataala. 22Aka' tainsangnga', solasohong,taoate inang mai'dinna kamasuhsaang yalinginde di lino. Mala dioate lino indee mohahaenglolo sinnoa pohahaenna mesa bahine angla keänä', lella' ungngempei tempo ang lanaonge Puang Alataala umpabakahu ingkännaaka-aka. 23Anna dai lino supu ang mohahaeng,ampo' kita' tou kita' to Sahani mohahaengyaling di inahanta. Puhamingke untahimbopebeana Puang Alataala ang uhuna, diantoInaha Maserona. Ampo' mangngempe tukingke

8.24–29 691

kita' di pihhang la napabeba'ingkea' PuangAlataala di hao mai di dosa anna kamateang,anna napadahiingkea' änä'-änä'na. 24Dinoapuhamingkea' dipasalama', anna tahannuangdai' di Puang Alataala la nabeaingkea' ingkännaang hali medandiing. Anna yato ang tahannuang,dake' aha tatahimbo. Aka' daete' aha tau angla unghannuangke' aka ang puhang natahimbo.25Dahi, ponna ke unghannuangngingkea' aka-akaang dake' aha tatahimbo, la sa'bara'ingkea'mangngempei. 26Noa toi Inaha Maserounduluiingkea' yaling di kamalammaanta. Aka'daia' tainsang aka ang pahallu tatula' yalingdi sambayanta. Ampo' naposolaingkea' InahaMasero untula' palaunta dai' di Puang Alataalaang daine' mala natula' hupatau. 27Annayato pihki'na Inaha Masero napähäng PuangAlataala ang ullosa inahanna hupatau. Aka'Inaha Masero ma'sambayang situhu' pa'elo'naPuang Alataala, nasambayangngi asangngingkea'ang mampetahpa' dai' di Puang Alataala.28 Tainsangnga' taoatee yaling di ingkännakaha-kaha naäto' asang Puang Alataala, lambi'la ungkeboaing kamapiaang pano di tau angmangkalemui, ang natambai mendahi änä'na,situhu' pahtuyunna pano di kita' mengkalao dolu.29Aka' mengkalao dolu inang nainsammi PuangAlataala naoate menna yato ang la naangka'

8.30–35 692

mendahi änä'na. Anna napama'tantu mengkalaodi pampahandu'anna naoate la napadahi sinnoaPuang Yesus, anna malai Puang Yesus mendahiÄnä' Ulua anna kita' to mai'di la mendahi arinna.30Dahi, kita' ang napama'tantu mengkalaodolu, natambai toingkea' kita' anna malaimendahiingkea' änä'na. Anna kita' ang natambaimendahi änä'na, inang napamarohoingkea' diolona. Anna kita' ang napamaroho di olona,inang la nabea kamatandeang di allo ang la sule.31 Ponna ke tapihki'i ingkänna indee ang puhanababe Puang Alataala, mala taoatee, "Aka'naduluiingkea' Puang Alataala, lambi' dai aha angnabela mambaliingkea'." 32Änä' Kalaena annadai nakahimanangngi, ampo' nasuo tama di linounsulängngiingkea'. Dahi, ponna ke moi Änä'Kalaena dang nakahimanangngi, ya' tantu annala nabea toingkea' nei' ingkänna aka-aka angsenga'. 33Menna ang la bahani mantanda'ingkea'to napillei Puang Alataala? Dai aha! Aka' KalaenaPuang Alataala ma'kara naoate damingkea'sihatang ditahungkung! 34Menna ang la bahanimampapetahungkungngingkea'? Dai aha! Aka'Kalaena Kristus Yesus mate napobua' dosanta,la'bi-la'binna dipatuho sumule anna mohko'iyaho di ongeang kakeangka'ang, tando kuanannaPuang Alataala. Puang Yesusmitoo ang lamepa'tula'ing di olona Puang Alataala. 35Dai aha

8.36–9.1 693

ang la mala mampasisähä'ingke pa'kalemunnaKristus. Moinnakato ke ahai kamasuhsaangbahtu' kamadahhaang, kabuhohangang bahtu'kapemase-maseang, bahtu' kaha-kaha ang lamala me lakai bahtu' kamateang, ingkännaindee daingkea' mala nalahpa' di hao mai dipa'kalemunna Kristus. 36 Yaling inde di linonahoa si'damingkea' kamasuhsaang, sinnoaang uki' yaling di Suha' Masero naoatee, "OPuang, allo-allo mai'di tau pemala mampateiangaka' kituhu'io. Dipasinnoaang patuhoang ang laditunu." 37Ampo' moi aka ang manghoaingkea',tontongngingkea' patalo, anna yato kapataloantasundung si'da-si'da aka' kakuasaanna PuangYesus ang ungkalemuiingkea'! 38 Kupetahpa'kuoatee dai aha ang lamalamampasisähä'ingkea'pa'kalemunna Puang Alataala. Mala dioate:moi mateingkea' bahtu' tuho, tontongkingkea'nakalemui. Moi malaeka' bahtu' kakuasaannasetang, moi aka ang aha di tempo dinoabahtu' di allo ang la sule, moi kakuasaangyaho di langi' bahtu' yaling di lino, dai aha angla mala mampasisähä'ingkea' pa'kalemunnaPuang Alataala ang talambi' aka' Kristus Yesus,Dehatanta. 39 (8:38)

9 1 Inde ang la kutula' dinoa dianto tandadi solaku to Yahudi ang dai sika naaku

umpetahpa' Puang Yesus, lambi' dai aha naboli

9.2–7 694

mapi'di' liu inahangku. Inde kutula' lambi' tamadi inahangku anna naitaä' Kalaena Kristus. Annanasa'bii Inaha Masero katahpa'anna inde tula'ku.2 (9:1) 3 Tandana mapi'di' inahangku pano disolaku, ya' sadiaä' la umbeho kalaeku natändosibaha dä' la napasalama' Kristus, ahsala' malaisolaku to Yahudi la dilahpa' di hao mai ditahungkunna dosannaii. 4 Inde mai tau diantoto Israel ang puha untahimbo mai'di behe yahomai di Puang Alataala, sinnoanna: pa'dandiangpano di peneneanna, atohanna, ada'nakapenombaang, napalanda'ing kamatandeannaanna mai'dike' pa'dandi mapianna ang senga'.Aka' dianto ang naangka' mendahi petauannamengkalao dolu; napasihapang änä' Kalaena.5Dianto peänä'anna Abraham, Ishak annaYakub, peneneang mengkalao dolu ang napilleiPuang Alataala, anna ang nakadahii Kristus.Inde Kristus dai aha mantondong kakuasaanna.Dianto Dehata ang sihatang dipudi lambi'sapano-panona. Aming! 6Dinoa handang mai'dito Yahudi tadia petauanna Puang Alataala.Ampo' daa tapihki'i taoatee, "Ponna ke noai, ya'dai napasundung pa'dandinna Puang Alataalapano di to Yahudi." Dai tahpa' yato kara! Aka'dai napillei asang Puang Alataala ingkännapeänä'anna to Israel mendahi petauanna.7 Tadia ingkänna peänä'anna Abraham ang

9.8–11 695

diangka' mendahi peänä'ang si'danna situhu'pa'dandianna Puang Alataala pano di Abraham.Aka' ma'tula' Puang Alataala pano di Abrahamnaoatee, "Inang la ta Ishak-ete' nakadahii yatoingkänna peänä'ammu ang kudandiingko."8 Bahtuanna indee tadia ingkänna ang napadahiAbraham ang la mendahi änä'na Puang Alataala.Ampo' supung peänä'anna ang dahi situhu'pa'dandiang ang la mendahi änä'na PuangAlataala. 9Änä'na Abraham ang disanga Ishakdahi situhu' pa'dandinna Puang Alataala. Ma'tula'Puang Alataala pano di Abraham naoatee, "Lasahtaungke' sumule bumä'. Donetoo bahinemuta Sara la ahang änä'na, muane." 10Anna maneahai, yaling di tohodolunna Esau anna Yakubmaleso taita umba napanoa Puang Alataalaumpillei tau ang la mendahi petauanna. IndeEsau anna Yakub hendu ang nakeänä'ing Ribka,ambena dianto Ishak peneneantaa'. 11Naonge labaha' sohommi yato derua änä', ma'kara PuangAlataala pano di Ribka naoatee, "Änä'mu angkaka la untuhu'i pahentana arinna." Donetooyato derua änä' dake' aha membabe mapiabahtu' karake aka' yalingke' di kompeng. Ampo'napama'tantu lohpo'ne' Puang Alataala umbakahang ang napillei ang la untahimbo pebehena.Nasuhung napanoa inde Puang Alataala annamalai maleso taita taoatee, ponna ke napilleii

9.12–19 696

Puang Alataala tau ang la untahimbo pebehena,dai napillei aka' pembabena, ampo' aka' pa'elo'natoboe'. 12 (9:11) 13 Yaling di Suha' Maseroma'karaPuang Alataala naoatee, "Yakub-ete' ang kupillei,tadia Esau." 14Ampo' daa tapihki'i taoatee,ponna ke Puang Alataalai umpillei mesatau anna daine' napillei tau ang senga', ya'manse'la-se'laangngete' disanga! Inde karadai tahpa'! 15 Kalehaii karanna Puang Alataalapano di Nabi Musa dolu naoatee, "Kodi'mitoang mambohtu menna ang la kupalanda'ingpa'kalemungku anna menna ang la kukalemui."16Dahi, ponna pemala Puang Alataalaumpalanda' pa'kalemunna pano di simesa-mesatau, ya' tadiaete' pampemalanna hupatau angmambohtu, tadia toi pengkähänna hupatau,ampo' Puang Alataalaete' supu ang mambohtu.17 Kalehai toine' karanna Puang Alataala panodi Firaun, Tomarayanna Mesir dolu, naoaintee,"Nasuhung kuängkä'o mendahi tomaraya, diantoannamalaä' umpalanda' kakuasaangku ungngolaikamakahha'ang bää'mu, lambi' dipamatandesangangku di ingkänna lino." 18Dahi, malesotaitaa' umba noa Puang Alataala umpalanda'pa'kalemunna pano di sangngaka-sangngakatau situhu' pa'elo'na, anna umpamakahha' bää'sangngaka-sangngaka tau situhu' pa'elo'na.19Dahi, tantu anna la ahai tau ang ma'tula'

9.20–25 697

naoatee, "Ponna ke noai, ya' aka bure' annanasallai Puang Alataala pembabe karaketa, aka'yato pembabeta supung untuhu'i pa'elo'na."20Dai mala tatula' noa yatoo, solasohong! Aka'dai sihatang ke umbali-baliingke Puang Alataala.Aka' hapanganna mesa kohing tampo daete'sihatang ke ma'tula'i pano di tau ang mantampanaoatee, "Aka boi anna untampaä' noa indee?"21 Yato to panampa daete' aha mansängkäike untampai kohing situhu' pampemalannatoboe'. Umpake sambehkong tampo pulu'mala untampa mesa kohing ang napamalehke'anna mesake' ang dai maleke liu ang la napakeallo-allo. 22Noa tunne' Puang Alataala: ma'kuasatoe' pano di ingkännaingkea' hupatau. Pemalaumpalanda' kakuasaanna anna kakeaha'annapano di tau karake ang sihatang ditahungkunglambi' sapano-panona. Ampo' moinnakato noa,sa'bara'ke' pano yato di tau karake. 23Napanoaanna malai umpalanda' kamatandeanna angkäyyäng ang puha napasadia pano di kita' angnakalemui, dianto kita' ang puha napatoka launtahimbo yato kamatandeanna. 24 Kita' indeedianto ang napillei untahimbo yato pebehe, dai lapano supu di alla'na to Yahudi, ampo' di alla'na toitau ang tadia to Yahudi. 25Aka' yaling di Suha'naNabi Hosea ma'tula' Puang Alataala didionatau ang tadia to Yahudi, naoatee, "Tau ang

9.26–32 698

tadia to pen ndo'ku anna ang dai ungnginsangpa'kalemungku, la kusangai to pen ndo'ku annala kupalanda'ing pa'kalemungku." 26 "Annapano di bohto ang naoainte dolu PuangAlataala, 'Tadiakoa' petauangku,' la aha temponanaonge la dioaintee, 'Dionto änä'na si'da PuangAlataala ang tuho!' " 27Noanto karanna PuangAlataala didiona tau ang tadia to Yahudi. Ampo'didiona to Yahudi, aha karanna Nabi Yesayanaoatee, "Peänä'anna Israel mai'di si'da-si'da,sinnoa mai'dinna bunging di behing le'bo'.Ampo' moinnakato noa, sai'di' supu ang ladipasalama'. 28Aka' la suleng Puang Alataalaanna tahhi'i untahungkung ingkänna hupatauang sihatang ditahungkung." 29Natula' lohpo'toi Nabi Yesaya naoatee, "Hapanganna ke la dainapatohho siakingkea' piha Puang Alataala ToMa'kuasa sangngaka-sangngaka peänä'ang, ya'hopumingkea'te' dinoa, sinnoa to Sodom anna toGomora hopu dolu." 30Dahi pungngu' tannunnanoa indee: Tau ang tadia to Yahudi dai naakuumpeäng lalang anna malai mendahi marohodi olona Puang Alataala ungngolai untuhu'iatohang. Ampo' aha sangngaka-sangngakadi alla'na ang napamaroho Puang Alataala diolona aka' kapampetahpa'anna. 31 To Israel nei',masaeng anna pemalai mendahi maroho di olonaPuang Alataala. Ampo' dai mala. 32Nasuhung

9.33–10.4 699

dai sika mala maroho di olona Puang Alataala,aka' supung unghannuang pembabe kalaena, daihannu dai' di Puang Alataala. Lambi' sika manahotero pano di 'Batu Ka teroang.' 33 Inde Batu

Ka teroang inang puhang natula' lohpo' PuangAlataala yaling di Suha' Masero dolu naoatee,"Kalehaii inde tula'ku: Tomaraya ang halikupake'de' yaho di Tanete Sion kupasihapangangmesa batu käyyäng. Mai'di tau la tero pano yatodi batu lambi' manaho. Ampo' menna-mennaang mampetahpa' pano yato di batu, daine' lamanaho."

10 1Oa' solasohongku, kupemala si'da-si'daanna malai to Yahudi la dipasalama'.

Dianto ang si kupalau loloing dai' di PuangAlataala. 2 Kusa'bii kuoatee, sika untuhu'isi'da-si'da ada' penombaang dai' di PuangAlataala. Ampo' dai sika ungnginsang lalangtahpa' ang la mantehte dai' di Puang Alataala.3 Sika untutu'i matanna pano di lalang angnapatokaing Puang Alataala. Dai sika naakuuntuhu'i Puang Yesus Kristus anna malai marohodi olona Puang Alataala; nakärä'i puha nei'untuhu'i lalanna toboe', anna sika pemalaumpamaroho kalaena ungngolai AtohannaMusa.4 Kristus untuhu'i si'da-si'da Atohanna Musa.Dahi ponna ke mampetahpa'ingkea' pano, ya'naangka'ingkea' Puang Alataala maroho di olona.

10.5–10 700

5Aha karanna Nabi Musa dolu ang ma'tula'didiona mendahi maroho di olona Puang Alataalanaoatee, "Menna-menna ang untuhu'i ingkännaAtohanna Musa la ullambi' katuhoang mapia."6Ampo' malaingkea' mendahi maroho di olonaPuang Alataala aka' kapampetahpa'anta. Aka'aha uki' yaling di suha'na Nabi Musa ang senga'naoatee, "Daumpekutana yaling di inahammuungngoatee, 'Menna ang la mala dai' di suruka?'" bahtu' "Menna ang la mala naung di ongeannato mate?" (Bahtuanna: daingkea' pahallu dai'di suruka umpeäng kasalama'ang, aka' halingtuhung Kristus yaho mai. Anna daingkea' pahallunaung di ongeanna to mate, aka' Kristus halituho sumule di hoi' mai.) 7 (10:6) 8Ma'tula'toi Nabi Musa naoatee, "Kahebana Dehatamarungku' liu, dianto yaling siang di tula'muanna yaling di inahammu." Dianto inde kahebakapampetahpa'ang ang kipepainsangngingpano di ingkänna tau. Yato kaheba naoatee:9 Ponna ke ungngakuii yaling di tula'muungngoatee, "Puang Yesus, Dianto Dehata,"anna ke umpetahpa'i yaling di inahammuungngoatee, napatuho sumule Puang Alataaladi hoi' mai di kamateang, ya' la dipasalama'o.10Aka' yaling di inahanta umpetahpa'ingkea'Puang Yesus, lambi' natahimboingkea' PuangAlataala, sibaha naangka'ingkea' maroho.

10.11–17 701

Anna aka' mangngakuiingkea' yaling di tula'ta,lambi' dipasalama'ingkea'. 11 Tiuki' yaling diSuha' Masero naoatee, "Menna-menna angmampetahpa' pano di Dia dai la bundu."12 Kara indee unghoa ingkänna tau, aka' dai ahadipasisenga' to Yahudi anna tau ang tadia toYahudi. Mesa supu Dehatanna ingkänna tau,anna käyyäng pa'kalemunna pano di ingkännatau ang mehumala' dai'. 13Aka' "Menna-mennaang mehumala' dai' di Dehata la dipasalama'."14Ampo' dai aha tau ang la mala mehumala'dai' di Dehata ke dake' mampetahpa'. Annadai aha tau ang la mala mampetahpa' ke dake'unghingngi Kaheba Mapia didiona Puang Yesus.Anna dai aha tau la mala unghingngi yato KahebaMapia ke dai aha ang mampepainsangnging.15Anna dai aha tau ang la mampepainsangngingke dai disuo. Sinnoa ang uki' yaling diSuha' Masero dolu naoatee, "Mapia liukasuleanna tau ang umbaha Kaheba Mapia."16Ahang sangngaka-sangngaka tau ang disuoumpepainsangnging KahebaMapia. Ampo'mai'ditau ang dai umpetahpa' yato Kaheba Mapia.Sinnoa ang nauki' Nabi Yesaya dolu naoatee,"O Puang, dai kanna' tau ang umpetahpa'kaheba ang kipepainsangnging." 17Dahi diantosuhunna anna mampetahpa'mi hupatau aka' sikaunghingngi yato Kaheba Mapia didiona Kristus,

10.18–11.1 702

anna nasuhung mala sika nahingngi aka' ahaang mampepainsangnging. 18Dai mala tapihki'taoatee, dake' aha unghingngi Kaheba Mapia toIsrael. Aka' setonganna puhang sika nahingngi.Yaling di Suha' Masero uki' naoatee, "Kahebanalele sau tama yaling di lino, anna pa'karannalambi' pano di siku-sikunna lino." 19Datoi malatapihki' taoatee, to Israel dai ungnginsangpahtuyunna Puang Alataala. Aka' setongannasika nainsammi. Aka' aha bahtakara PuangAlataala ang napepainsangnging Nabi Musanaoatee, "Oa' to Yahudi, la kupopa'kasuehekoa'ungngita pa'kalemungku pano di tau ang tadiato Yahudi. Anna la kupakeaha'koa' ungngitapekambi'ku pano di tau ang dä' mangnginsang."20Aha toi bahtakara Puang Alataala ang malesoliu, ang napepainsangnging Nabi Yesaya sitondakabahanianna ang naoatee, "Tau ang dä'mampeäng, dianto ang la kupengkalanda'i.Anna tau ang dai mehumala' di Kodi', diantoang la kupainsangngi mennaä' setonganna."21Ampo' didionane' to Israel, naoate PuangAlataala ungngolai Nabi Yesaya, "Tuhtu' allongkutandoing teyyeku pemalaä' la sika kutambai,ampo' napa'baliä' supu anna makahha' bää'."

11 1Dahi mekutanaä' kuoatee, na besi'daraka Puang Alataala yato to Yahudi

ang napadahi petauanna dolu? Tantu dai. Aka'

11.2–7 703

kodi' tou kodi' mesaä' to Yahudi. Peampoannaä'Abraham, peänä'anna Benyamin. 2Dai na bePuang Alataala yato petauanna ang puhangnapillei mengkalao dolu. Kalehaii tohodolunnaNabi Elia ang uki' yaling di Suha' Masero. IndeElia unsalla to Israel di olona Puang Alataala,naoatee, 3 "O Puang, ingkänna nabimmu puhangsika napatei anna sika untale-tale pantunuangpenombaangki' ma ng. Kodi'dang supu angtuhoke', ampo' mengeng sika napeängngingkä'lalang la napateiä'!" 4Men mba' PuangAlataala naoaintee, "Daa umpihki'i ungngoateediorang supu ang mantuhu'iä'. Aka' ahake'pitung sa'bu mai'dinna petauangku ang puhakupatani, ang dai sika umpenombai tau-tauang disanga Baal." 5Aka ang dahi di temponaNabi Elia dolu, noa tung nei' ang dahi dinoa:handang mai'di to Yahudi dai umpetahpa' PuangYesus, ampo' ahake' sangngaka-sangngakaang mampetahpa', aka' inang puha napilleiPuang Alataala mengkalao dolu mendahipetauanna ungngolai mana' pa'kalemunna.6 Sika napillei situhu' mana' pa'kalemunna, tadiaaka' pembabenaii. Aka' hapanganna ke sikanapilleii aka' pembabe mapiannaii, ya' daete'ungngolai mana' pa'kalemunna Puang Alataala.7Dahi, noa indee pungngu' tannunna: to Israelumpeäng lalang anna malai maroho di olona

11.8–12 704

Puang Alataala, ampo' dai sika mala nalambi'yato ang sika napeäng. Supung simesa ang malamallambi', dianto ingkänna ang puhang napilleiPuang Alataala mengkalao dolu. To Israel angsenga' napamakahha' bää' nei'. 8 Sinnoa yatoang uki' yaling di Suha' Masero dolu naoatee,"Sika napakala'bang Puang Alataala, lambi'sika tutu' matanna dai mala ungngita lalangang tahpa' anna mping talinganna dai malaunghingngi kaheba ang tahpa' lambi' dinoa."9Naoa toune'te Tomaraya Daud, "O Puang,kupalau anna malai ingkänna pa'rame-rameannainde mai tau, la sika mantumäng lambi' sikanahoa kamadahhaang anna tahungkung.10 Pamalillingngi pennenne'naii anna malaidai sika mala ungngita lalang ang tahpa'.Pamasuhsai, anna malai bingku' umbullekamasuhsaanna." 11Dahi, handang mai'di toYahudi di be. Ampo' dai mala tapihki' taoatee ladi be lambi' sapano-panona. Dasi'da-si'dai malatapihki' noa yatoo! Aka' to Yahudi dai untuhu'iPuang Alataala, lambi' tau ang tadia to Yahudimala mampetahpa' dai' di Puang Yesus lambi'dipasalama'. Katämpä'anna pemala tunne' toYahudi la umponialai tau ang tadia to Yahudi.12Handang mai'di to Yahudi dai untuhu'i PuangAlataala, lambi' mai'di tau ang tadia to Yahudi diumba-umba naongei di lino untahimbo mai'di

11.13–17 705

behe yaho mai di Puang Alataala. Londonangke la mengkatoba'mi to Yahudi dai' di PuangAlataala, ya' la londo puhaete' behe ang la mebeaPuang Alataala. 13 Inde karangku kupama ngnga'di dio, solasohongku ang tadia to Yahudi.Kodi'mitoo rasulna Puang Yesus ang nasuoumbaha Kaheba Mapia pano di tau ang tadia toYahudi. Inde pengkähängangku kupakeangka' liu.14Aka' kuhannuang la aha tau di alla'na solakuto Yahudi ang mbuhu ungngita tau ang tadiato Yahudi umpetahpa' Puang Yesus, lambi' lamampetahpa' tou nei', anna la dipasalama'.15Aka' tahpana Puang Alataala un be to Yahudi,ya' buhkeng lalang pano di ingkänna to linola mendahi mapia kasikenteanna sibaha PuangAlataala. Londonang ke la untahimbong sumuleto Yahudi Puang Alataala, ya' la londo puhaete'behe ang la mebea Puang Alataala. Kaha-kahayatoo la sinnoa mesa tau ang dipatuho sumule dihoi' mai di kamateang. 16 Ponna ke tabehoi dai' diPuang Alataala uluana pinamulanta, bahtuannaingkänna pinamulanta naampui asang PuangAlataala. Noa tunne' ponna uhaka'na mesapoang kayu naampui Puang Alataala, ya' naampuitoete' tangkena. 17 To Yahudi mala dipasihapangmesa poang zaitun ang dipamula. Uhaka'nadipasihapang peneneanna to Yahudi angmendahi petauanna Puang Alataala. Tangkena

11.18–22 706

dipasihapang peänä'annaii. Yato tangkena pihapuhang natotoi Puang Alataala. Anna napabala'ipano tangkena mesa poang zaitun ang tuhosalao-laona, lambi' yato tangkena la tuho annauntahimboi kamapiaang di hoi' mai di uhaka'nayato poang kayu ang dipamula. Yato tangkekayu ang mane dipadehke', dianto dioa' tauang tadia to Yahudi. 18Ampo' dakoa' malaungngangka'-angka' kalaemu, solasohong, annadakoa' mala ungngita-ita naung yato tangkekayu ang puha ditotoi. Pahallua' ungkalehai,dianto untahimbokoa' kamapiaang di hoi' maidi uhaka'na yato poang kayu ang dipamula,tadiaete' dioa' ang la umbea kamapiaang panoyato di poang kayu, aka' dioa' tangke kalekoa'dio. 19Anna daungngoaite yaling di inahammu,"Kami'mitoo ang nakärä'i Puang Alataala, aka'Puang Alataala untotoi yato tangke anna malaikibala'i." 20 Inang tahpa' yatoo, solasohong.Ampo' kalehaii: nasuhung sika ditotoi aka' dai sikamampetahpa', anna nasuhung dipadehke'koa'aka' mampetahpa'koa' dio. Dahi daummalängkä'inaha, ampo' diare' mahea'koa'! 21Aka' ponnake natotoii Puang Alataala yato tangke kayuang mengkalao dolu aha, ya' daumpihki'ia'ungngoate dakoa' dio la natotoi Puang Alataalaponna ke dakoa' mampetahpa'! 22 Yaling indedi kaha-kaha taitaa' umba noa pa'kalemunna

11.23–26 707

Puang Alataala anna taita toi umba noakamarohoanna yaling di pampahehsaang.Kamarohoanna dianto untahungkung tau angdai mampetahpa'. Ampo' ma'kalemune' ma ng,solasohong, ke tontongkoa' mampetahpa'yaling di pa'kalemunna. Ampo' ponna kedai, ya' la natotoi toukoa' dio! 23Dia tuke'yatone' tangke kayu ang hali ditotoi, ponnake sika mampetahpa'i, ya' la napadehke'ete'sumule Puang Alataala, aka' ma'kuasa napanoa.24Aka' dioa' ingkämmu solasohongku angtadia peänä'anna to Yahudi, dipasihapangkoa'tangkena poang zaitun ang tuho salao-laona.Ponna ke mala turakoa' dio dipadehke' pano dipoang kayu ang dipamula, ya' londoke'ne' tangkekayu ang inang di hao mai yato di poang kayuang dipamula mala toete' dipadehke' sumulepano yato di ongeanna. 25Oa' solasohongku,daunsangaa' kalaemu ungnginsang asammokoa'ingkänna pahtuyunna Puang Alataala. Aka'setonganna ahake' pangngelo'na Puang Alataalaang mengkalao dolu dai nainsang ingkännahupatau, anna pemalaä' ke ungnginsangngia'dianto indee: tempo dinoa sambaheang to Israelmakahha' bää'mi. Ampo' yato kamakahha'angbää'na la sämpäi' supu lambi' sundung mai'dinnatau ang tadia to Yahudi ang umpetahpa' PuangYesus. 26Noanto yatoo, ingkänna to Israel la

11.27–33 708

dipasalama'. Kadahiang indee situhu' tula'naPuang Alataala yaling di Suha' Masero naoatee,"La sule tempo ang la naongei To Pepasalama'la sule yaho mai di Tanete Sion, anna laumpa'dai kakarakeang di hao mai di peänä'annaYakub." 27 "Donetoo, ingkänna kasalaannaiila kuampungngi, situhu' pa'dandiangku panodiii." 28Dinoa to Yahudi mendahi balinna PuangAlataala, aka' dai sika naaku umpetahpa' yatoKaheba Mapia. Aka' yatoo, ya' kehongko'koa'dio ang tadia to Yahudi. Ampo' moinnakato noa,tontongke' to Yahudi nakalemui Puang Alataala,aka' mengkalao dolu sika napillei anna nakalehailolo pa'dandinna pano di peneneannaii. 29Aka'daete'ne' aha la nasohso ke umpilleii annaumbehe tau. 30 Sinnoa dioa' dolu, dakoa' untuhu'iPuang Alataala. Ampo' dinoa puhangnga'untahimbo pa'kalemunna, aka' to Yahudi angdai tuhu'-tuhu'ang. 31Noa tunne' to Yahudidinoa, dang tuhu'-tuhu'ang lambi' pa'kalemunnaPuang Alataala lupano di dioa'. Ampo' yatopa'kalemunna Puang Alataala la sika natahimbotoetee' ke dako'mi sinnoa dioa'. 32Dahi PuangAlataala umpabei tau dai tuhu'-tuhu'ang, noato Yahudi anna noa toi tau ang tadia to Yahudi,anna malai napalanda' pa'kalemunna pano diingkänna tau. 33 Tehterereete' kamapiaannaPuang Alataala! Tehterereete' kamanähänganna

11.34–12.2 709

anna kakeaka'anna! Dai aha moi poro lamesa tau ang la mala mallosa pahtuyunna!Dai aha moi poro la mesa tau ang la malamangnginsang lalanna! 34 Yaling di Suha' Maserouki' naoatee, "Menna ang la mangnginsang

pihki'na Puang Alataala? Menna ang la malamambea pepaturu?" 35 "Menna ang hali umbeaaka-akanna pano di Puang Alataala, lambi'sihatang napalau bala'na?" 36Aka' ingkännaang aha, pampapianna asang Puang Alataala.Ingkänna yatoo nakuasai asang anna naampuiasang. Pudii lambi' sapano-panona! Aming!

12 1Oa' ingkämmu solasohongku, aka' yatokamapiaanna Puang Alataala pano di kita'

ang dai aha mantondong, dianto anna kupalausi'da-si'dai ke la malai umbehokoa' bätängpun mmu dai' di Puang Alataala, umpasihapangpenombaammua' ang tuho. Ponna ke umpanoai,ya' mala naäto' katuhoammu Puang Alataalaanna mala toe' masero pembabemu. Diantoada' penombaammu ang sihatang annaumpamasannang Puang Alataala. 2Dauntuhu'ipembabena tau yaling inde di lino ang daiungnginsang Puang Alataala. Ampo' pabeiipihki'mu anna pembabemu nabakahui PuangAlataala. Aka' ponna ke umpanoai yatoo, ya' laungnginsang si'da-si'da aka pahtuyunna PuangAlataala yaling di katuhoammu. La ungnginsang

12.3–8 710

aka ang mapia, ang la umpamasannang inahannaanna ang sundung. 3Aka' pebehena PuangAlataala pano di kodi' lambi' mendahiä' rasulna,dianto anna kupakaenga'koa' kuoatee, daingkea'mala umpihki' mayahoang kalaeta. Pahalluingkeumpihki' kalaeta sitonda kamahempo'anginahanta didiona kapabelaang ang nabeaingkePuang Alataala situhu' kapampetahpa'antapano di Puang Yesus Kristus. 4Hapangannayaling di kalaena mesa tau aha mai'di hupannapangkahka' kalae ampo' tontongke' dioateemesa. Anna ingkänna yato hupanna pangkahka'kalae, pantang aha pengkähänganna. 5Noatungnga' kita' to mampetahpa': moinnakatoanna mai'diingke, ampo' tontongngingkea' mesayaling di Kristus, anna aha kasikenteantaa' mesaanna mesa. 6Dahi, noantoo simesa-mesaingkea'pantang aha pebea ang dai sinnoa-noa pano dikita', situhu' pangngelo'na Puang Alataala. Yatopebea pahallu tapakekuna. Hapanganna tau angdibea behe umpepainsangnging BahtakarannaPuang Alataala, pahallu napembabe liuing situhu'kapampetahpa'anna. 7 Tau ang dibea beheundului tau senga', pahallu undului si'da-si'datau senga'. Tau ang dibea behe mampakuhu,pahallu mampakuhu si'da-si'da. 8 Tau ang dibeabehe umpamatoto' inahanna solana, pahalluumpamatoto' si'da-si'da inahanna solana. Tau

12.9–16 711

ang dibea behe umbea aka-akanna pano di tausenga', pahallu nabea sitonda unnä' inahanna.Tau ang dibea behe mendahi to pambahanang,pahallu mambahanang sitonda sangkalebuinahanna. Anna tau ang dibea behe ungkalemuitau ang mai'di kapahalluanna, pahallu membabesitonda inaha mapia. 9 Kalemui si'da-si'dakoa'solamu. Kahaoii pembabe karake, ampo' tokeiliui pembabe mapia. 10 Sikalemuikoa' mesaanna mesa sinnoa pa'kalemunna to siullu' angsipakamaya, anna sipakeangka'koa' mesa annamesa. 11 Bansa'koa' pengkähäng, dauntengkongbosi. Pakesumanga'ia' inahammu anna bansa'toukoa'ne' umpengkähängnging Dehata sitondasangkalebu inahammu. 12 Pamasannangngia'inahammu, aka' matoho kapahannuammu yalingdi Dehata. Sa'bara'koa' yaling di kamasuhsaang,anna pa'sambayang lolokoa'. 13Duluikoa' solamuto mampetahpa' ang yaling di kamasuhsaang.Anna tosulemapiai tau, moi ang dai ungnginsang.14 Ponna ke ahai tau ang mandahhakoa',palauing behe dai' di Puang Alataala. Behei,dauntändoi. 15 Penau-naukoa' sibaha tauang masannang, dusengkoa' sibaha tau angmasuhsa. 16 Tuhokoa' mesa inaha sibaha solamu.Daunsanga mayahoang kalaemu pano di tauang mahoi'ang katuhoanna, ampo' tuhokoa'sibaha. Anna daunsanga manähängnga' kalaemu.

12.17–13.3 712

17 Ponna ke ahai tau ang membabe karake panodi dioa', daumbala'i. Babeia' aka ang naangka'mapia ingkänna tau. 18 Pengkalambi'-lambi'ia'anna malakoa' sikapiai lolo ingkänna tau.19Oa' solasohongku ang kukalemui, daumbala'toboia' dio kakarakeanna tau. Ampo' pabeiiPuang Alataala ang la mambala'. Aka' yalingdi Suha' Masero ma'kara Puang Alataalanaoatee, " 'Kodi'mito to pambala'. Kodi' supuang sihatang mampembala'ingkoa'.' Noantopa'karanna Dehata." 20Ampo' diare', tuhu'ipepaturunna Suha' Masero ang naoatee, "Ponnake manonoi balimmu, ya' pakandei. Bahtu'ponna ke mahähängngi, ya' paenu'i. Ponna keumpanoai yatoo, ya' katämpä'anna la masiliete'yato balimmu anna manohsoi." 21Daumpabeiikalaemu manaho tama di kakarakeang, ampo'petaloii yato kakarakeang yaling di kamapiaang.

13 1 Ingkännaingkea' pahallu untuhu'i toma'pahenta. Aka' ingkänna to ma'pahenta

untahimbo kakuasaanna yaho mai di PuangAlataala. Anna ingkänna to ma'pahenta ang aha,napama'tantu Puang Alataala. 2Dahi tau angumpa'bali to ma'pahenta setonganna mengeete'umpa'bali aka ang napama'tantu PuangAlataala. Anna tau ang membabe noa indeeinang la ditahungkung. 3 Ponna ke membabemapiaingkea', solasohong, ya' daingkea' pahallu

13.4–8 713

mahea' pano di to ma'pahenta. Aka' ang mahea'pano di to ma'pahenta dianto tau ang membabekarake. Dahi, anna malaingkea' dai mahea' panodi to ma'pahenta, ya' pahalluingkea' membabemapia, lambi' napudiingkea' to ma'pahenta.4Aka' to ma'pahenta dianto sabua'na PuangAlataala ang mengkähäng anna malai mapiakatuhoanta. Ampo' ke umbabeingke kasalaang,ya' la mahea'ingke pano di to ma'pahenta,aka' ma'kuasa natahungkungngingkea'. Yato toma'pahenta dianto sabua'na Puang Alataalaang umpalao tahungkunna Puang Alataalapano di to karake. 5Dianto anna pahalluingkea'untuhu'i atohanna to ma'pahenta. Dai supungtatuhu'i aka' mahea'ingkea' ditahungkung, ampo'la'bi andana yatoo, dianto untuhu'iingkea' toma'pahenta aka' tainsang yaling di inahantataoatee sihatang tapanoa. 6Dia tuntone' suhunnaanna pahalluingkea' umbaya' sima, anna malaito ma'pahenta umpembabe manahpaingpengkähänganna ang napadurungngiing PuangAlataala. 7Dahi, baya'i pano di ingkänna tauang sihatang dipambaya'i, sinnoanna simabahtu' senga'nake' ang si dibaya'. Tuhu'i tau angsihatang dituhu'i. Pakeangka'i tau ang sihatangdipakeangka'. 8Daa umpoindang parammuhupatau. Ampo' pahalluingkene' moindangpa'kalemu pano. Aka' tau ang ungkalemui

13.9–13 714

paranna hupatau dianto tau ang umpasundungAtohanna Musa. 9Aka' yaling di Atohanna Musaaha pahenta ang naoatee, "Daungngindä'-indä'pa'bannetauang, daumpapateang, daumboko ,daumpemala aka-akanna para-parammu."Ingkänna yatoo, sibaha pahenta ang senga'ke',tatuhu'i asammitee' ke tatuhu'ing indemesa pahenta, dianto: "Kalemuio parammuhupatau sinnoa ungkalemui kalaemu." 10 Ponnake ungkalemuiingkea' paranta hupatau,tantu anna daingke la umbabe kakarakeangpano. Dahi ponna ke pa'kalemuingke, ya'umpasundummingkete' Atohanna Musa.11 Kaha-kaha indee pahallua' umpembabeing,aka' ungnginsammia' aka ang sihatang la umbabedinoa. Dianto lambi'mia' tempomu la kalehadi hao mai di kahaheammu, aka' marungku'mitempona Puang Yesus la sule napasalama'ingkea'di hao mai inde di lino ang punno kakarakeang.Yato kasalama'ang tuhtuang marungku'mi dinoaandana naonge mane tapahandu'i mampetahpa'pano di Puang Yesus. 12 Inde kamalillingannalino ang punno kakarakeang sai'di'dang annala pa'dang nabala'i kamabayaang. Dianto annapahalluingkea' un be ma'kahupa-hupa pembabekamalillingang, anna umpakeingkea' pangkahka'pa'tolla'ang kamabayaang. 13 Pahallukoa'umbabe ang sihatang dibabe di kamabayaang.

13.14–14.4 715

Daumpa'rame-ramea' lambi' dakoa' ungkalehaikalane. Daungngindä'-indä' pa'bannetauangbahtu' un ndo'i pembabe kakarakeang.Daumpa'siba'diang bahtu' ma'sihiate. 14Ampo'tuhu'ikoa' pembabena Puang Yesus Kristus yalingdi katuhoammu. Daumpemalaa' supu untuhu'itoboua' dio pampemala karakemu.

14 1Aha di alla'na solata to mampetahpa'ang dake' matoho kapampetahpa'anna,

dianto bata-batake' inahanna aka' dake' nainsangaka setonganna ang mala nababe. Tahimbomanahpai yato tau ang noa. Daumpaahakasibehtaang pano yato ang noa. 2Hapanganna,aha tau ang matoho kapampetahpa'annanaoatee malaingkea' ungngande ingkännahupanna andeang. Ampo' aha toi tau ang daimatoho kapampetahpa'anna ang naoane'tee,"Dai nakärä'i Dehata ke ungngandeingkea'bale, supung lohpo ang mala diande." 3Dioa'ang ungngande aka-aka siamo, dakoa' malaungngita-ita naung tau ang lohpo supu naande.Anna tau ang lohpo supu mala naande, datoimala unsalla solana ang si ungngande aka-akasiamo. Aka' inde mai solata puhang natahimboPuang Alataala mendahi petauanna. 4 Yatosolata dianto sabua'na Dehata. Daingkea' unsallasabua'na tau senga', aka' moi maroho, moisala, nainsang toboe' pongkahana. Anna yato

14.5–10 716

solata inang la maroho, aka' mala napamarohoPuang Alataala. 5Aha tau ang ungngangka'mesa allo masero puhane' andana allo senga'.Ampo' aha tau ang ungngangka' ingkänna allosinnoa-noa siang. Ang handang pahallu diantoaka ang taangka' tahpa' dianto la tapetahpa'si'da-si'da lambi' tama di inaha. 6 Tau angungngangka' masero puha mesa allo, napanoaanna malai umpamatande Dehata. Tau angsi ungngande moi aka, napanoa anna malaiumpamatande Dehata, aka' ma'kuhhu'sumanga'dai' di Puang Alataala. Noa tunne' tau angsi ungngande supu andeang ang ma'tantu,napanoa yatoo anna malai umpamatandeDehata, anna ma'kuhhu'sumanga' toi dai' diPuang Alataala. 7Aka' kita' to Sahani, tuhoingkea'bahtu' mateingkea', pahalluingke untuhu'i supupangngelo'na Puang Alataala. Daingke malauntuhu'i pampemala kalaeta. 8Aka' ke tuhoingke,ya' tuhoingke untuhu'i pa'elo'na Dehata. Noatunne' ke mateingke untuhu'i toingkene'pa'elo'na Dehata. Dahi tuho bahtu' mateingketontongngingke petauanna Dehata. 9Aka'suhunna anna matei Kristus anna tuho sumule,dianto anna malai mendahi Dehatanna ingkännatau, noa ang tuhoke', noa toi angmateng. 10Dahi,aka boi anna unsallao solamu ang mesaingkeyaling di kapampetahpa'ang? Noa tunne' aka

14.11–15 717

boi anna ungngita-ita naungngo solamu angmesaingke yaling di kapampetahpa'ang? Aka'ingkännaingkea' la mengngolo asang pano diolona Puang Alataala ke mepahehsang. 11Aka'yaling di Suha' Masero ma'tula' Puang Alataalanaoatee, " 'Kalehaii indee: Ingkänna tau lamengkuntu' di oloku napenombaiä'. Annaingkänna tau la mangngakuiä' naoate Kodi'mitoPuang Alataala.' Noanto Bahtakara Dehata."12Dahi, ingkännaingkea' pahallu untangkungtobouingkea' kita' ingkänna pembabeta di olonaPuang Alataala. 13Dianto anna daingkea' malaunsalla solata. Ampo' diare' tadakaii andanaahai pembabeta ang la untumäng solata tamadi dosa. 14Aka' tuhoä' yaling di Puang Yesus,lambi' kuinsang anna kupetahpa' lambi' tama diinahangku kuoate dai aha andeang ang pemalidi olona Puang Alataala. Ampo' ponna ke ahaitau ang umpemalii sanghupa andeang, ya' inangdaete' sihatang ke naandei yato ang napemalii.15Dia tuke', ponna ke ungngandeingkea' andeangdi olona tau senga' ang mampemalii, lambi'kaita-ita yato tau anna madosai, ya' madosaturingketo kita', aka' daingkea' pa'kalemu panoyato di solata. Dianto anna kuoaitee, dakaiiandana untumängngingkea' solata lambi' tallangkapampetahpa'anna aka' yato andeang angtaande. Aka' yato solata solasohonta siang

14.16–22 718

yaling di Dehata, ang nasulängngi Kristusungngolai kamateanna. 16Dahi, ponna ke ahaiang tapemapiaing ampo' daine' napemapiaingsolata, ya' dotanne' dai tababe yatoo, andananasallai pembabeta tau senga'. 17Aka' yalingdi Kapahentaanna Puang Alataala, tadiaete'atohang didiona ang la diandena supu bahtu'ang la dienu' supu. Ampo' ang handannadianto inaha maroho, kasikapiaiang mesaanna mesa, anna kamasannangang inahaang nabeaingke Inaha Masero. 18 Ponna keuntuhu'iingkea' Kristus anna tapanoai indee, ya'la umpamasannang Puang Alataala pembabeta,anna la napakeangka'ingkea' solata. 19Diantoanna pahalluia' tapengkabela-belai tuhosikapiai mesa anna mesa anna sipakatoto'yaling di kapampetahpa'ang. 20Daingkea' malaungkarakei pengkähänna Puang Alataala yaling dikatuhoanna solata napobua' ungngandeingkea'andeang ang napemalii tau senga'. Setongannadai aha andeang ang pemali diande. Ampo'ponna ke yato ang taande untumäng solatamanaho tama di dosa, ya' salaringketee'.21Dotanne' daingkea' ungngande bale bahtu'ungngenu' ang makahha' bahtu' umbabe akaang la untumäng solata manaho tama di dosa.22 Ponna ke umpetahpa'i ungngoatee dai salayato pembabemu, ya' pa tanangngi yaling di

14.23–15.4 719

inahammu yato aka ang umpihki' di olona PuangAlataala. Masannanne' tau ang dai unsohsopembabena aka' yaling di inahanna nainsangnaoate maroho. 23Ampo' pano di tau ang bata-bata inahanna ungngande dia siamo andeang,anna katämpä'anna naandee', ya' salaete' yatotau, aka' yato ang hali nababe dai situhu' aka angaha yaling di inahanna. Aka' moi aka ang tababe,ke dai sitonda kapampetahpa'anta dai' di Dehata,ya' dosaete' pano di kalaeta.

15 1 Kita' ang matoho kapampetahpa'antadai' di Puang Alataala pahalluingkea'

sa'bara' pano di tau ang malammakapampetahpa'anna. Anna daingkea' malaumpamasannang supu kalaeta. 2 Pahalluingkea'umbabe aka ang la umpamasannang inahannatau senga' ang la napomapia, anna malaitapakatoto' kapampetahpa'annaii. 3Aka' datoine'umpeäng kamasannangang Kalaena Kristus,ampo' naaku ungngolai kamasuhsaang untuhu'iPuang Alataala. Sinnoa ang uki' yaling di Suha'Masero naoatee, "Ingkänna tula' tahuhunnatau ang la napama ng di Dio lupanong dikodi'." 4Nasuhung uki'i ingkänna ang ahayaling di Suha' Masero, dianto anna malainapaturuingkea'. Aka' ungngolai inde pepaturu,malaingkea' sa'bara' yaling di kamasuhsaanganna matoho aka' mepakahanga, lambi'

15.5–10 720

hannuingke dai' di Puang Alataala. 5 PuangAlataalarang si umpamatohoa' inahammulambi' sa'bara'koa' yaling di kamasuhsaang.Kuhannuang la naduluikoa' tuho sikapiai mesaanna mesa untuhu'i pembabe mapianna KristusYesus, 6 anna mala toukoa' dio umpamesa inahaanna umpamesa tula' umpudi Puang Alataala,Ambena Puang Yesus Kristus, Dehatanta.7Dahi, solasohong, dianto anna kuoaingkoa'tee,tahimbo mapiakoa' solamu to mampetahpa',sinnoa natahimbo mapia touingkea' kita'Kristus. Aka' ponna ke sikapiaingkea' solata tomampetahpa', ya' umpamatandeingkea' PuangAlataala yaling di katuhoanta. 8 Kalehaiia' indee:Kristus tama inde di lino untahiai to Yahudi, annamalai sundung pa'dandianna Puang Alataalapano di peneneanna to Yahudi, lambi' la malesopano di ingkänna tau naoate tahpa' si'da-si'daBahtakaranna Puang Alataala. 9 Tama di linola umbuhkei lalang anna malai tau ang tadiato Yahudi la dipasalama' anna umpudi PuangAlataala aka' pa'kalemunna pano. Yaling diSuha' Masero aha uki' naoatee, "O PuangAlataala, kupakeangka'o. Nahingngi mai'di tauang tadia to Yahudi, anna menaniä' umpudisangammu." 10Aha toe' uki' yaling di Suha'Masero naoatee, "Oa' ingkämmu ihsinna linoang tadia to Yahudi, penau-naukoa' sibaha to

15.11–16 721

Yahudi ang napillei Puang Alataala mengkalaodolu." 11Anna ahake' uki' naoatee, "Oa'ingkämmu ihsinna lino ang tadia to Yahudi, pudiiPuang. Ingkämmua' hupatau pudii!" 12Annamane ahai inde ang natula' lohpo' Nabi Yesayanaoatee, "Mengkalao di peänä'anna Isai lakende' mesa ang la umpahenta tau ang tadiato Yahudi Dianto ang la sika nahannuang."13 Puang Alataala Dianto ang tahannuang!Dianto anna mehumala'ä' dai', kupalauingkoa'kamasannangang anna kamasahkeang angsundung, aka' kapampetahpa'ammua' yaling diPuang Yesus. Kupalau anna malai napamatoto'inahammua' ungngolai kakuasaanna InahaMasero anna malai tuhtuang hannukoa' panodi Puang Yesus. 14Oa' ingkämmu solasohongku,kupetahpa' si'da-si'da anna kuinsang umbasama pembabe mapiammu. Ungnginsangkoa'pepaturu di hao mai di Bahtakara Dehata, lambi'malakoa' sipaturu mesa anna mesa. 15Ampo'moinnakato noa, yaling inde di suha'ku dä' masilikupakaenga'koa', untula' sangngaka-sangngakapepaturu. Pahtuyungku dianto anna malakoa'kupakaleha aka' dianto pengkähängang angnabeaä' Puang Alataala. 16Naängkä'ä' mendahisabua'na Kristus Yesus pano di tau ang tadiato Yahudi. Anna yato pengkähängangku maladipasiita pengkähänganna mesa imang, aka'

15.17–21 722

umpepainsangngingkä' Kaheba Mapia pano ditau ang tadia to Yahudi, anna ingkänna tau angmampetahpa' pano di Puang Yesus kupasihapangpenombaangku ang kupopenomba dai' di PuangAlataala. Anna inde penombaangku natahimbomapia Puang Alataala, aka' sika napamaseroInaha Masero anna napadahi petauannaPuang Alataala. 17Dahi, aka' kasikenteangkuKristus Yesus, suhaka inahangku umpokale'depengkähängangku ang kukähängnging PuangAlataala. 18 Ponna ke untula'ä' pengkähängangku,ya' dianto supu kähängang ang ungngolaikakuasaanna Kristus yaling di katuhoangku. Aka'aha tau ang tadia to Yahudi ang untuhu'ingPuang Yesus aka' unghingnging pepaturungkuanna pengkähängangku, 19 anna aka' tandaang mepusa'-pusa' ang kupadahi ungngolaikakuasaanna Inaha Masero. Mengkalao yaho diBohto Mahoa' Yerusalem lambi' sau di PoropensiIlirikum halimä' umpepainsangnging KahebaMapia pano di tau mai'di, kupaturu mennasetonganna ang dioainte Kristus. 20 Pahtuyungkudianto pemalaä' umbaha Kaheba Mapia panodi bohto ang dake' ungnginsang Kristus. Aka'dai sihatang kusa'ding ke umpatulu'ä' akaang puha napahandu' tau senga'. 21 Pemalaä'umpasundung tula'na Suha' Masero angnaoatee, "Tau ang dake' aha umpelele kahebana,

15.22–28 723

la nainsang naoate mennae' setongannaYatoo. Anna tau ang dake' aha unghingngi yatokaheba, la unghingngi anna napebahtuangyato kaheba." 22Aka' inde pengkähängangkusi mangkalapai loloä' ke pemalaä' ma ngkupellambi'ikoa', solasohong. 23Ampo' dinoa,puhang pengkähängangku dinne done. Inangsangngakang pahiamanna pemalaä' ma ngdi Bohto Mahoa' Roma kupellambi'ikoa'.24 Kupahtuyu la lusauä' di Bohto Spanyol, dahi keliumä' di ng di bohtomua', mane lempängngä'di ng. Ponna puhamingkea' sitammu sämpäi',kuhannuang ke la malai unduluiä' yaling dipellaoangku lusau di Spanyol. 25Ampo' dinoa lamaokä' dolu dai' di Bohto Mahoa' Yerusalem.Aka' to pen ndo'na Puang Yesus dinne diPoropensi Makedonia anna Akhaya puhangmopahtuyu sika la umbea doi' pano di solanato mampetahpa' ang memase-mase yahodi Yerusalem. Dahi, dianto la kubaha dai'.26 (15:25) 27 Yato pahtuyunnaii sika nababe aka'pa'kalemunna. Anna inang sihatang liu ke sikaunduluii solana to Yahudi ang dai nabela tuho.Aka' ungngolai to Yahudi lambi' tau ang tadia toYahudi mala untahimbo Kaheba Mapia sihapangandeang mendehatanna. Dahi, sihatang toe' tauang tadia to Yahudi untahakangnging andeangmentolinona pano di solana to Yahudi. 28Dahi,

15.29–16.2 724

ponna ke haling kubaha dai' di Yerusalem indedoi' panduluinnaii ang puha sika nahimpung,ya' mane maoä' sau di Spanyol, kuola ma ngdi bohtomu. 29Anna kuinsang ke lambi'ä'ma ng, inang la kubahaingkoa' mai'di behe dihao mai di Kristus. 30Oa' solasohongku, aka'kamesaantaa' yaling di Dehatanta Puang YesusKristus, anna aka' sikalemuiingkea' ungngolaipengkähänganna Inaha Masero yaling diinahanta, dianto anna kupalaui ma ng ke lamalai umpehumala'ingkä' dai' di Puang Alataalayaling di sambayang. 31 Palauingkä' anna malainadakaiä' Puang Alataala di hao mai di tauang dai mampetahpa' ke sumulemä' tama diBohto Yudea. Palau touingkä' nei' ke malaito pen ndo'na Puang Yesus yaho di BohtoMahoa' Yerusalem la untahimbo mapia indedoi' pandului ang la kubaha dai'. 32 Ponna noa,katämpä'anna ke naelo'i Puang Alataala, lamalaä' ma ng di bohtomu sitonda kakahsiang,anna la makahangaä' yaling di alla'-alla'mua'.33 Kuhannuang Puang Alataala ang mebeakamasahkeang la mamposolai lolokoa'. Aming!

16 1 Sibaha inde suha'ku la kupainsangngikoa'menna ang disanga Febe. Dianto mesa

bahine, solata to mampetahpa' ang si unduluito pen ndo'na Puang Yesus di hao di BohtoKengkrea. 2 Kupalau anna malai untahimbo

16.3–9 725

sinnoa solasohommu yaling di Puang Yesus, aka'dianto pembabe ang sihatang pano di kita' anguntuhu'i Puang Yesus. Ponna aha ang napahallu,ya' beai pano, aka' puhang undului mai'ditau, sinnoanna kodi', mesa touä' ko ang puhanakalemui. 3 Kalemuiä' palambi'ingkä' salama'kupano di ta Priskila anna ta Akwila, muanena.Dianto solaku mengkähäng yaling di KristusYesus. 4Haling sai'di' tala sika mate aka' pemalanaduluiä'. Dahi ma'kuhhu'sumanga'ä' aka'ii.Anna tadia kodi' supu ang ma'kuhhu'sumanga',ampo' ingkänna toe' tau ang mampetahpa'yaling di Puang Yesus ang tohho pano di bohtonatau ang tadia to Yahudi ma'kuhhu'sumanga'toe'. 5 Palambi' touingkä'ne' salama'ku pano diingkänna to mampetahpa' ang si ma'himpungyaling di dasanna. Salama'ku pano di ta Epenetusang kukalemui. Dianto tau ang handang uhunamampetahpa' pano di Kristus di hao di PoropensiAsia. 6Anna salama'ku toe' pano di ta Maria, angpuha napengkähäng kahha'ingkoa'. 7 Palambi'touingkä'ne' salama'ku pano di ta Andronikusanna ta Yunias. Dianto sola bohtoku to Yahudi,ang hali kusibahaing yaling di tahungkung. Indeto deruai dolune' mampetahpa' pano di Kristusandana kodi', anna napakeangka' ingkännarasul. 8 Salama'ku pano di ta Ampliatus angkukalemui yaling di Puang Yesus. 9 Salama'ku

16.10–17 726

pano di ta Urbanus, solataa' mengkähäng yalingdi Kristus. Salama'ku toi pano di ta Stakhis angkukalemui. 10 Salama'ku toi pano di ta Apelesang tontong lolo un ndo'i Kristus moinnakatonahoa mai'di kamadahhaang. Salama'ku panodi hapunna ta Aristobulus. 11 Salama'ku panodi ta Herodion, solaku to Yahudi. Salama'kutoi pano di solata ang mampetahpa' yaling dihapunna ta Narkisus. 12 Salama'ku toi panodi ta Trifena anna Trifosa ang mengkähänguntanang sikunna yaling di pengkähängannaPuang Yesus, anna pano di ta Persis angkukalemui, ang mai'di toe' pengkähänganna dai'di Dehata. 13 Salama'ku pano di ta Rufus, mesato Sahani ang dipakeangka'; anna salama'kutoi pano di indona, ang kupasihapang indokutou kodi'. 14 Palambi'ingkä' salama'ku panodi ta Asinkritus, Flegon, Hermes, Patrobas,Hermas sibaha ingkänna solasohong angnasibahaing. 15 Salama'ku pano di ta Filologusanna ta Yulia, pano di ta Nereus anna ullu'naang bahine, anna pano di ta Olimpas sibahaingkänna to mampetahpa' ang nasibahaing.16 Sisalama'koa' mesa anna mesa umpakalebuinahammua' yaling di ingkänna kasitammuammu.Ingkänna to mampetahpa' yaling di Kristusang dinne umpalambi' asang salama'nama ng di dioa', solasohong. 17Oa' solasohong,

16.18–23 727

kupakaenga'koa' anna malakoa' madaka panodi tau ang la mampasisähä'-sähä'koa' annaang la pemala mampa nahokoa' ungngolaipepaturunnaii ang dai sihatang pepaturu anghaling untahimbo. Kahaoii yato tau ang noa!18Aka' tau ang membabe noa yatoo daine'umbabe pengkähänganna Kristus Dehatanta,ampo' sika untuhu'ine' pampemala kalaena.Sika unse'de' tau ang dai aha aka nainsanglambi' nabulitu'. 19Ampo' dioa', solasohong,kainsangammi umba umpanoaa' untuhu'ipepaturunna Puang Alataala. Anna kahsi touä'kodi' kuhingngi yato pembabemu. Kuhannuangla bansa' lolokoa' membabe mapia, ampo'ungkahaoine' pembabe karake. 20 Puang Alataalaang mebea kamasahkeang la baha' untalo annaumpasitale-tale kakuasaanna Pongkahana setangyaling di katuhoammu. Kuhannuang mana'pa'kalemunna Dehatanta, Puang Yesus Kristus laumposolai lolokoa'. 21 Salama'na toe' are' ma ngta Timo us, solaku dinne mengkähäng. Noa toita Lukius, Yason anna Sosipater, santoyahudingkuumpalambi' toe' salama' ma ng. 22Noatunne' ta Ter us, ang mangnguki'ingkä' indesuha'ku, umpalambi' toune' salama'na yalingdi Puang Yesus ma ng di dioa' solasohongkudi ng di Roma. 23Umpalambi' toe' ma ngsalama'na ta Gayus ang kuongei tohho dasanna,

16.24–27 728

anna ingkänna to mampetahpa' yaling diPuang Yesus ang si ma'himpung dinne. Noatunne' ta Erastus, to pambe'bei doi'na toma'pahenta dinne di bohto, sibaha solasohontata Kwartus umpalambi' toe' salama'na ma ng.24 [Kuhannuang mana' pa'kalemunna PuangYesus Kristus la tontong mamposolai lolokoa'.Aming.] 25Dipudi Puang Alataala! Dianto angma'kuasa umpamatohoa' kapampetahpa'ammu,solasohongku, situhu' Kaheba Mapia ang sikupepainsangnging didiona Puang Yesus Kristus.Inde Kaheba Mapia ang kupepainsangnging,dianto pahtuyunna Puang Alataala ang masae dainainsang hupatau. 26Ampo' dinoa napalanda'miPuang Alataala yaling di suha' ang nauki'ingkänna nabi dolu, anna dipepainsangngingpano di ingkänna hupatau, situhu' pahentanaPuang Alataala ang tuho sapano-panona,anna malai ingkänna tau mampetahpa' annauntuhu'i Puang Alataala. 27Dianto Dehata angungnginsang asang ingkänna ang aha, ang daiaha mansinnoaing! Kuhannuang la dipudi annadipamatande yaling di sanganna Puang YesusKristus lambi' sapano-panona. Aming!

1 Korintus

1 1 Pano di ingkänna to mampetahpa' di haodi Korintus, ang napillei Puang Alataala

mendahi petauanna. Puhamokoa' napataniyaling di kasikenteammu sibaha Kristus Yesus,dioa' sibahakoa' ingkänna tau di umba-umbanaonge ang metamba dai' di Puang Yesus Kristus,Dehatanta, anna ang sika napodehata toe'.Hao mai di Paulus, sibahaang solasohonta taSostenes. Nasuhung anna kuuki' inde suha'ma ng, aka' naängkä'ä' Puang Alataala mendahirasulna Kristus Yesus situhu' pangngelo'na. 2 (1:1)3 Salama'ku ma ng. Ke la malai Puang AlataalaAmbetaa' sibaha Dehatanta Puang Yesus Kristusla umbehekoa' anna namana' kamasahkeangsibaha kamasannangang. 4Oa' solasohong,puhamokoa' nabehe Puang Alataala aka' mana'pa'kalemunna yaling di kasikenteammu sibahaKristus Yesus. Dianto anna si ma'kuhhu'sumanga'loloä'. 5 Yaling yato di kasikenteammu sibahaPuang Yesus Kristus, puhamokoa' nabeaingkänna ang umpahallu: noanna tau yaling dijumaa' ang manähäng ma'ho'ba, noa tunne'tau ang punno kapainsangang. 6Dahi malesodioatee inang matoto' kapampetahpa'ammu

1.7–12 730

pano yato di Kaheba Mapia didiona Kristusang kipepainsangnging ma ng, 7 lambi' dangpole' aha ungkalala'i behe, ampo' diare'puhamokoa' nabea kakuasaang Inaha Maseroang la manduluikoa' umbabe ingkänna hupannapengkähängang di mendehatanna, lella' yatoungngempei kasuleanna sumule Puang YesusKristus, Dehatanta. 8 La napamatohokoa' lambi'katämpä'anna lino anna malai dai la aha angmansallakoa' ke lambi'mi allo kasuleanna PuangYesus Kristus. 9Natambaimokoa' Puang Alataalamendahi mesa sibaha Änä'na, Puang YesusKristus, Dehatanta, anna tainsang taoatee,yato ang nadandi inang la napasundung. 10Oa'solasohong, yaling di kakuasaang ang nabeaä'Puang Yesus Kristus, kupalau annamalakoa' mesainaha. Daumpaaha kasibehtaang, ampo' diare'mesa inahakoa' yaling di ingkänna pahtuyummuanna pihki'mua'. 11Nasuhung anna ma'karanoaä' indee, solasohong, aka' napainsangngiä'solasohonna ta Kloe naoatee aha are' kasibehta-behtaang di alla'-alla'mua'. 12Ang kupelele ahayaling di alla'-alla'mu ang mangngoatee, "Topen ndo'naä' kodi' Paulus." Anna aha pihaang mangngoatee, "To pen ndo'naä' kodi'Apolos." Aha tuke' piha ang mangngoatee, "Topen ndo'naä' kodi' Petrus. " Anna noa toi ahatuke' piha ang mangngoatee, "Supung kodi'

1.13–18 731

Kristus ang kupen ndo'i." 13 La mahasarakake dio siangnga' to pen ndo'na Kristus labahe-bahe? Kodi'raka ko ang mate yaho di

kayu sitambeng umbaya' dosammu? Bahtu'ungngoarakatee nasuhung ditero'koa' aka' annamalai mendahi to pen ndo'ku? 14 Setongannakusanga kehongko'ä' aka' damamokoa' ahakutero', supung ta Krispus anna ta Gayus, 15 dahidai aha ang la mala mangngoatee, "Natero'ä'Paulus aka' pemala la mendahiä' to pen ndo'na."16 (O' io, ahake' ta Stefanus sanghapui angkutero'. Ampo' sehalinnaii dai kukalehai keahai tau senga' ang kutero'.) 17Naängkä'ä'Kristus mendahi pesuona, dai aka' anna malaä'untero' tau. Ampo' nasuoä' umbaha KahebaMapia. Ponna ke kupepainsangnging indeKaheba Mapia, tadia kamanähängangku ang sikupake ma'kara, anna dai aha arang tau ang lamampetahpa' supung aka' kamanähängangku,lambi' dai sika ungnginsang kakuasaanna Kristusnaonge mate yaho di kayu sitambeng. 18 Kahebaang kipepainsangnging dianto kamateannaPuang Yesus Kristus yaho di kayu sitambeng angumbaya' dosanna hupatau. Ponna ke nahingngiiyato tau ang la lupano di nahaka inde kaheba,ya' la nasanga pa'karanna to maho. Ampo' panodi kita' ang puha nalahpa' Puang Alataala di haomai di tahungkunna dosanta, ke tahingngii yato

1.19–24 732

kaheba, ya' la tasangaa' kita' kakuasaanna PuangAlataala. 19Aka' uki' yaling di Suha' Maseronanaoatee, "La kupa'dai kakeaka'anna hupatau,anna pahtuyu kamanähänganna la kutallangngi."20Aka kunanna to manähäng? Aka kunanna topampakuhu ada'na to Yahudi? Aka kunannatau ang diangka' manähäng ma'kara? Aka' diolona Puang Alataala yato kamanähängangmentolinona katomahoang kaleetee'. 21Aka'moi manähäng liu hupatau, dai aha ang la malaungnginsang Puang Alataala ungngolai yatokamanähänganna. Aka' situhu' kakeaka'annaPuang Alataala, nabohtu naoatee menna-mennaang mampetahpa' pano di Kaheba Mapia lanalahpa' di hao mai di tahungkunna dosanna,moinnakato inde kaheba anna si nasangaii tauang dai mampetahpa': "tula'na to maho." 22 Yatoto Yahudi dai naaku mampetahpa' ke dai dipaitaitanda angmepusa'-pusa'. Anna yatone' to Yunani,daine' naaku mampetahpa' ke dai dipainsangngiungngolai kamanähängang di mentolinona.23Dahi ponna ke kipepainsangnging kahebadidiona Kristus ang mate yaho di kayu sitambeng,ya' daine' naaku napetahpa' yato to Yahudi,anna yatone' tau ang tadia to Yahudi naangka'nei' pa'karanna to maho. 24Ampo' inang ahatau ang natambai Puang Alataala mendahipetauanna, moi to Yahudi, noa tunne' tau ang

1.25–30 733

tadia to Yahudi. Tahpana inde mai tau unghingngiyato Kaheba Mapia anna mampetahpa' panodi Kristus, ya' sika ungnginsammi kakuasaannaanna kakeaka'anna Puang Alataala. 25Aka'pahtuyunna Puang Alataala, ang nasangai to lino"katomahoang," setonganna manähäng puhanei' andana kamanähänganna to lino. Noa tunne'yato pembabena Puang Alataala, ang nasangaito lino "kamalammaang," setonganna ma'kuasapuha nei' andana kakuasaanna to lino. 26Oa'solasohong, kalehaiia' katuhoammu naongedakangkoa' natambai Puang Alataala mendahipetauanna: daia' mai'di ang diangka' manähäng,bahtu' ang ma'kuasa, bahtu' ang dipakeangka'di olona hupatau. 27Ampo' naangka'i PuangAlataala umpillei tau ang nasangane' to lino "tomaho," anna malai masili yato tau ang si unsangakalaena "to manähäng." Noa tunne' umpillei tauang malamma anna malai masili yato tau angsi unsanga kalaena matoho. 28 Puang Alataalaumpillei tau ang dai keangka' naita solana, angdiangka' dai kekuna anna dikahiri', anna malaimaleso dioatee yato ingkänna ang napakeangka'to lino setonganna daine' kekuna. 29Dahi diantoanna dai aha tau ang la mala malängkä' inahadi olona. Dai aha ang la mala mangngoatee,"Aka' kamanähängangku lambi' napilleiä' PuangAlataala." 30Ampo' supung aka' Puang Alataala

1.31–2.6 734

lambi' sikenteingkea' Kristus. Ungngolai Kristustainsang kakeaka'anna Puang Alataala. Diantoang mampamarohoingkea' di olona PuangAlataala anna mampasenga'ingkea' mendahipetauanna. Noa tunne' napakahaoingkea' di haomai di ingkänna kakarakeang. 31Dahi, situhu' anguki' yaling di Suha' Masero, "Menna-menna ang

pemala male'de, pahallu sika umpokale'de yatoang puha nababe Dehata."

2 1Oa' solasohong, naonge anna ma ngngä'di bohtomu kupainsangngikoa' yato kaheba

ang sule yaho mai di Puang Alataala, dai kutula'ma ng situhu' kamanähängangku bahtu' dioateekuse'de'koa'. 2Aka' yaling di inahangku puhakubohtu donetoo kuoatee, ponna ke di mmä',supung ang la kutula' dianto Puang Yesus,To Dilan ' la Mepasalama', ang mate yahodi kayu sitambeng. 3Donetoo anna lambi'ä'ma ng, ya' malammaä' anna sikalalla'ä' mahea'.4Anna yato kaheba ang kupainsangngikoa'ma ng, dai kupepainsangnging sitondakamanähängang anna datoukoa' aha kuse'de'.Ampo' kakuasaannaete' Inaha Masero lambi'ungnginsammi ungngoatee tahpa si'daetee' yatokaheba ang kubaha ma ng. 5Dahi nasuhunganna umpetahpa'ia' yato kaheba, tadia aka'kakeaka'anna hupatau, ampo' aka' kakuasaannaPuang Alataala. 6Ampo' moinnakato noa,

2.7–10 735

ke yalingngang di alla'na tau ang matamangkapampetahpa'anna pano di Puang Yesus Kristus,ya' si ma'tula'ang umpake kara kakeaka'ang.Ampo' yato kakeaka'angki' tadia kakeaka'angang si napake to karake yaling di lino, bahtu'dioatee kakeaka'anna to pambahananna tolino, aka' yato ingkännaii la tallang. 7 Yato angkipepainsangnging dianto kakeaka'ang angsule yaho mai di Puang Alataala, ang puhanapahtuyu anna malaingkea' mangngala tahayaling di kamatandeanna. Inde pahtuyunnadake' nainsang tau dolu, moinnakato annanapopahtuyuming Puang Alataala naonge annadake' napapia inde lino. 8 To ma'pahenta yalingdi lino dai ungnginsang inde pahtuyunna PuangAlataala. Aka' ponna ke la nainsammi, ya' tantuanna daete' la untoke' Dehatanta ang matandedai' di kayu sitambeng. 9Ampo' inang ahauki' yaling di Suha' Masero naoatee, "Pano

di tau ang ma'kalemu dai' di Puang Alataala,puha napatokaing ang mahahsa', ang dake' ahanaita bahtu' nahingngi hupatau anna dake' ahamentama di pihki'na." 10Ampo' tainsangnga'kita' inde pahtuyunna Puang Alataala, aka'puhamingkea' kita' napainsangngi ungngolaikakuasaanna Inaha Maserona. Inde InahaMasero umpahehsa ingkänna-ingkänna siamo,moi pahtuyunna Puang Alataala ang dake'

2.11–16 736

nainsang hupatau. 11Aka' sinnoanna tau, supungkalaena ang ungnginsang ihsi inahanna, noatunne' supung Inaha Masero ang ungnginsangihsi inahanna Puang Alataala. 12Daingkea' ahauntahimbo pepaturu ang situhu' pihki'na to lino,ampo' ang tatahimbo dianto Inaha MaseronaPuang Alataala anna malaingkea' ungnginsangyato ingkänna ang puha nabeaingkea' yalingdi mana' pa'kalemunna. 13Dahi ponna kekipepainsangnging yato Kaheba Mapia, daikikamanähängngi sinnoa kakeaka'anna to lino,ampo' kara ang si kipake sule yaho mai diInaha Masero, kipakaleso didiona kaha-kahamendehatanna umpake kara mendehatanna.14 Tau ang dai ungnginsang Puang Alataala daisi umpetahpa' inde pepakuhu ang sule yahomai di Inaha Maserona Puang Alataala, ampo'si nasanga nei' pa'karanna to maho. Aka' tauang hali untahimbo Inaha Masero, dianto supuang la mala ungnginsang yato ang natula' InahaMasero. 15 Kita' ang hali untahimbo InahaMaseroumpähäng ingkänna hupanna kaha-kaha, lambi'tainsang umpasisenga' ang mahasa anna angtahuhu. Ampo' yatone' tau ang dai ungnginsangPuang Alataala, datoi la mala ungnginsang yatoaka ang yaling di inahanta. 16Aka' aha uki' yalingdi Suha' Masero naoatee, "Dai aha tau ang lamala ungnginsang pihki'na Dehata; dai aha ang

3.1–5 737

la mala mambea pepakaenga' dai'." Ampo' panodi kita', puha nabeaingkea' Puang Alataala pihki'ang sinnoa pihki'na Kristus.

3 1Oa' solasohong, naonge anna sibahaingkea'di ng dakoa' mala kupa'karai sinnoa tau

ang puhang untahimbo Inaha Masero. Donetookupa'karaikoa' sihapang tau ang untuhu'ike'pampemala di mentolinona, aka' donetoo dake'matama kapampetahpa'ammu, sinnoakangkoa'änä' malea yaling di kapampetahpa'ang. 2Änä'ang sumusuke' dai si dibea andeang kahha'.Noa tumokoa' dio, donetoo kupakuhukoa'pepakuhu ang sihatang tau ang dake' matamakapampetahpa'anna, aka' daia' umbelauntahimbo pepakuhu ang matama. Annamoi dinoa dake'a' mala untahimbo, 3 aka'untuhu'ikangkoa' pampemala karakemu. Aka'ponna ma'kasuehekoa' anna sibehta-behta, ya'maleso dioatee untuhu'i si'dakoa' pampemalakarakemu sinnoa tau ang dake' ungnginsangPuang Alataala. 4Aha di alla'mua' ang simangngoatee, "To pen ndo'naä' kodi' Paulus."Anna tau senga' naoane'tee, "Kukärä'i puhane'Apolos." Pembabe ang noa indee sihatang tauang dake' ungnginsang Puang Alataala. 5 Kami'ta Apolos, ya' sabua'na kaleang kami' PuangAlataala ang nasuo mantehtekoa' anna malakoa'mampetahpa' pano di Puang Yesus. Kikähäng

3.6–11 738

yato kähängang ang puha napadurungngiangPuang Alataala. 6 Kodi' ang mangngambo', Apolosang mambayai, ampo' Puang Alataalaete'ne'ang mampalobo', tadia kami'. 7 Yato tau angmangngambo' anna yato ang mambayai daine'pahallu liu. Ang handang pahallu, dianto PuangAlataala aka' dianto ang mampalobo'. 8 Tauang mangngambo' anna tau ang mambayaisinnoa siang pahtuyunna. Anna sahing launtahimbo sahona situhu' pengkähänganna.9 Kami'mitoo sihapang mesa kombongang topobela' ang napotau Puang Alataala, annadioa'-dio, solasohong, sihapangkoa' dio bela'na.Mala toukoa' dipasihapang dasanna PuangAlataala. 10Aka' mana' pa'kalemunna PuangAlataala lambi' naängkä'ä' mendahi rasulna, tohandang dolu umbahaingkoa' Kaheba Mapia.Malaä' dipasihapang mesa to pampake'de'dasang ang manähäng, ang hali umpake'de'busung di hahona batu. Anna tau senga' angumpatulu' yato pengkähängangku umpake'de'yato dasang yaho di busung. Ampo' ingkännatau ang mengkähäng yato di dasang pahallu laumpihki' liu yato pengkähänganna anna malaimahasa liu. 11 Supung ke mampetahpa'i tau panodi Puang Yesus anna malai mendahi petauannaPuang Alataala. Mala dioatee Puang Yesus Kristusdianto yato batu ang natanang Puang Alataala

3.12–15 739

ang naongei dipampake'de'i yato dasang, daiaha senga'na. 12 Ponna ke ahai to pengkähännaPuang Alataala ang mahasa pengkähänganna,ya' mala dipasihapang mesa tau ang umpake'de'dasang umpake ma'kahupa-hupa aka-aka angmapia, hapanganna: bulahang, pera' anna batumasu'li'. Anna ponna ke ahai to pengkähännaPuang Alataala ang dai mahasa pengkähänganna,ya' malane' dipasihapang mesa tau angumpake'de' dasang umpake ma'kahupa-hupaaka-aka ang dai mapia liu, hapanganna: kayu,päräng anna lora. 13Dahi ponna ke naämpu'iiapi yato dasang, ya' la landa' pole' aka yatoang dipake mampake'de' ang mahasa anna angtahuhu, aka' yato ang mahasa la tontong, ampo'yatone' ang tahuhu la mämpu' nei'. Noa tunne'pengkähänna yato ingkänna petauanna Dehatala landa' pole' ke sumuleng Puang Yesus, aka' diallo yatoo la napahehsa Dehata pengkähännaingkänna tau: la mahasaraka, daraka. 14 Ponnake malai tontong yato pengkähänna mesatau, ke puhang ungngolai pampahehsaannaDehata, ya' la untahimbo sahona. 15Ampo'ponna ke dai tontong yato pengkähänna kepuhang napahehsa Dehata, ya' la huki nei'.Bahtuanna kalaena la dilahpa' di hao maidi tahungkunna dosanna, ampo' daine' ladisahoi. Anna mala nei' dipasihapang tau ang

3.16–22 740

naämpu'i api dasanna: ingkänna porehana pa'da,ampo' kalaena nei' salama'. 16Darakaa' dioungnginsang ungngoatee sihapangkoa' DasannaPuang Alataala? Bahtu' Inaha Maserona PuangAlataala tohho yaling di alla'-alla'mu? 17 Tau angungkarakei inde Dasang Ada'na la nakarakeitoe' Puang Alataala. Aka' yato Dasang Ada'namasero, anna diongnga'too yato Dasang. 18Daaumbulitu' kalaemua'. Ponna ke ahai di alla'mutau ang unsanga kalaena manähäng situhu'pangngitanna to lino, ya' pahallu la mentomahodi olona hupatau anna malai mendahi manähängsi'da-si'da di olona Puang Alataala. 19Aka'yato ang nasangai hupatau kamanähängangsetonganna katomahoangngete' di olona PuangAlataala. Aha uki' yaling di Suha' Maseronanaoatee, "Tau ang unsanga kalaena keaka' annamanähäng, la napa naho Puang Alataala yaling dikamanähänganna toboe'." 20Anna aha toi uki'naoatee, "Nainsammi Puang Alataala pihki'na tomanähäng, naoatee dai aha kunanna." 21Dahia',solasohong, daa umpokale'dei ke un ndo'ikoa'supu mesa tau ang ma'tantu, aka' ingkännaaka-aka ang umpahallu, puhamokoa' nabeaPuang Alataala mendahi ampuammu: 22Apolos,Petrus anna kodi', puhamokoa' nabea PuangAlataala anna malai kiduluikoa'. Puhamokoa'nabea katuhoang bakahu anna nalahpa'koa'

3.23–4.5 741

di hao mai di kamateang ang sapano-panona.Ingkänna ang aha yaling inde di lino, ingkännaang dahi dinoa, moi ang la dahi di allo-allo angla sule, naäto' asang anna la mahasa pano didioa'. Ingkänna aka-aka puha nabeakoa' mendahiampuammu. 23Anna dioa'-dio ampuannamokoa'Kristus, anna Kristus dianto ampuanna PuangAlataala.

4 1 Pano di kami' ang mendahi topambahanammu, pahallukoa' unsangaang

sabua'na Kristus ang nasuo umpakalesoingkahebana Puang Alataala, yato ang dake'aha nahingngi to lino. 2 To disuo pahallutuhu'-tuhu'ang liu umpembabeing pangngelo'nayato ang mansuo. 3Dahi ponna ke ahai di alla'muang pemala unsalla pengkähängangku, ya' daimaaka di kodi'. Moi menna ang mansallaä' daimaaka. Kodi'-kodi', dai si kupihki' mahasarakapengkähängangku, daraka. 4 Yaling di inahangkukusa'ding mapia lambi' kuinsang kuoateedai aha kubabe ang sala. Ampo' tadia yatoinahangku ang mampamarohoä'. Aka' ang lamampahehsaä' anna mambohtu, setongannaDehataetee'. 5Dahi, solasohong, daa umpahehsapengkähänganna solamu ungngoatee bahtu' lamahasaraka, daraka. Empeike' kasuleanna PuangYesus, aka' Dianto ang la umpalanda' asangingkänna ang buni tama di kamalillingang. La

4.6–9 742

umpalanda' ingkänna pahtuyunna inahannahupatau. Anna ke donentoo mane la napudiiPuang Alataala ingkänna yato ang sihatangdipudi. 6Oa' solasohong, inde kaha-kahaang mane kuuki' nahoaang ta Apolos. Kami'inde kiderua kupohapangang anna malakoa'kupaturu untuhu'i pahenta ang uki' andanaumpakeangka' arangkoa' to pambahanammula'bi andana ang sihatang. Pahtuyungku diantoanna dai aha di alla'mu ang la malängkä'inaha lambi' ungngoatee, "Di kodi'na kodi',to pen ndo'naä' ta Anu." 7Unsangarakaa'kalaemu londo puha nei' andana tau senga'?Pihki'i, ingkänna ang aha pano di kalaemu,nabea asangkoa' Puang Alataala. Dahi, ponnake inang napanoai, ya' akana malängkä'ia'inahammu? 8Unsangaa' dang aha angungkalala'i? Bahtu' umpihki'rakato ungngoatesihoang kamatoto'anna kapampetahpa'ammudai' di Dehata? Lambi' umpakeangka'koa'kalaemu sihapang tomaraya ang dai pahallukidului. Ya' la mahasa si'da ke la pake malaimendahikoa' tomaraya, aka' ponna ke noai, ya' lamalamingkea' ma'pahenta sibaha-baha. 9Ampo'daang kami' aha mentomaraya, aka' situhu'pihki'ku, setonganna kami' ang mendahi rasulinang napabeiang Puang Alataala mendihoi'angliu di olona hupatau. Didahhaang sinnoa to

4.10–15 743

ditahungkung mate ang si napakauho-uho taumai'di. Mengeang nahele ihsinna lino, moihupatau, noa tunne' malaeka'. 10 Yato tau mai'disi nasangaang to maho aka' kipepainsangngingyato kahebana Kristus, ampo' dioa'-dio siunsangaa' kalaemu keaka' yaling di Kristus!Kami' diangka'ang malamma, ampo' dioa'-diounsangangnga' kapampetahpa'ammumatoto'mi!Dioa' napakeangka' hupatau, ampo' kami'-kami'napakauho-uhoang. 11 Lambi' dinoa dai kanna'andeangki', enu'ki', porehaki'. Si dipohetongloloang. Anna dai aha ongeangki' tohho. 12 Simengkähäng kahha'ang umpake tobouang kami'teyyeki'. Ponna ke ahai ang mantändoang, ya'kibala' kipalauing behe. Anna ponna ke ahaiang mandahhaang, ya' sa'bara' tomande'ang.13Noa toi ponna ke ahai ang mangkeaha'iang,ya' si ki mba' malunä'. Lambi' dinoa si naindä'-indä'ang to lino, si napasihapangngang supu oyokalane. 14Oa' solasohong, nasuhung anna kuuki'inoa indee tadia anna malakoa' kupakasili. Ampo'diare' anna malakoa' kukambahoing sihapangänä' ang kupakamaya. 15Aka' moinnakato annama'sa'bu-sa'bui tuangkuhummu ang la malamantehtekoa' men ndo' pano di Kristus, ampo'supung kodi' ang sihatang umpoambe, aka'kodi' ang handang dolu umbahaingkoa' yatoKaheba Mapia lambi' mampetahpa'koa' pano di

4.16–5.1 744

Kristus Yesus. 16Dianto anna kupalau si'da-si'daila un ndo' manahpa pembabeku. 17Dahidianto anna kuangka'ing unsuo ta Timo usma ng la napellambi'ikoa'. Inde ta Timo uskupasihapang änä' ang kupakamaya, mesa tauang tuhu'-tuhu'ang yaling di pengkähängannaDehata. Ponna ke lambi'mi ma ng, ya' lanapakalehakoa' umba kupanoa un ndo'i KristusYesus, ang situhu' yato ang si kupepakuhuingdi umba-umba naongei. 18 Kuinsammi aha dialla'mu ang malängkä' inaha lambi' unsangaa'damä' bahani la kupellambi'ikoa'. 19Ampo'inang la baha' ma ngngä' ke naelo'i Dehata.Doneke'too mane kuitai pole' aka ang lanababe yato tau ang si mayahoang tula'na.La kuita ke inang ma'kuasa si'dai, bahtu' topa'kara-kara kaleraka. 20Aka' ke tuhoi tau yalingdi Kapahentaanna Puang Alataala, ya' dai latandaang yaling yato supu di tula'na, ampo'la tandaang aka' landa'mi kakuasaanna PuangAlataala yaling di pembabenaii. 21 Ponna kema ngngä' anna la tontong loloi pembabemu,ya' la umbahaä' petahungkung anna karakahha'. Ampo' ke mahasang pembabemu, ya' lamalunä'ä' anna ma'kalemu ma ng. Dahi umbakahang ang ungkärä'i puha?

5 1 Pusa'ä' kupelele yato babemua' angtasampa' liu. Ang naoatee, aha are' tau

5.2–7 745

yaling yato di jumaa'mu ang umpobahinepohona. Aka' moi tau ang dai mampetahpa'anna dai si nababe ang karake liu noa yatoo.2Ampo' dioa'-dio, moinnakato anna napanoaisolamu, ya' malängkä'ke' inahammu. Akana daia'mapi'di' inahammu unsohso yato pembabena?Sihatang ke la umpasohongngia' yato tauyaling mai di alla'-alla'mu. 3Moinnakato annasikahaoangngingkea', ampo' di ng inahangkulambi' malakoa' kupahenta. Dahi yaling dikakuasaang ang hali nabeaä' Puang Yesus Kristus,puha kubohtu kuoatee pahallu ditahungkungyato tau. Ponna ke ma'himpummokoa', kalehaiidi ng inahangku. Dahi kupalau ma ng yaling disanganna Puang Yesus Kristus 4 (5:3) 5 dianto laumbeho inde tau pano di Pongkahana setang,bahtuanna dai la umpabei ma'himpung sibaha-bahakoa'. Panoaia' anna ullambi'i tahungkungpano di kalaena anna malai salama' sungnga'nake lambi'mi allo kasuleanna Dehata. 6Akanapalla'rakoa' dio malängkä' inahammu umpabeiyato tau lella' napanoa yatoo? Aha karanna tobaha' ang naoatee, "Sampi'du' supu bibi' roanna malang umpabängkä' samai tahpung."Bahtuanna: mesa tau ang madosa malaungkarakei kamesaanna samai solana. 7 Sinnoa toYahudi, ke lambi'mi tempona Pa'rame-rameangPaska, si umpasohong samai bibi' ro ang aha

5.8–12 746

yaling di dasannaii, mane untunui dombanaang la mendahi pesulänna. Noa tumokoa' dio,pahallua' umpasohong yato to madosa yalingmai di alla'-alla'mua' anna malakoa' tontongmasero, aka' inang maserokoa' yaling di Kristusang tapasihapang domba Paska aka' matenasulängngiingkea'. 8Dahi, solasohong, ta beiyato bibi' ro , dianto yato pembabe karaketaang dolu anna la umpenombaiingkea' PuangAlataala sitonda sangkalebu inaha ang marohodi olona. 9 Yaling yato di suha' ang kupapebahama ng dolu, kulahangkoa' ma'sola-sola sibahatau ang si membabe tasampa'. 10Ampo' daete'kuoatee anna la damokoa' ma'sola-sola sibahatau ang dake' ungnginsang Puang Alataala angsi membabe tasampa', ang so'bäng karake, angsi ma'bulitu' anna menomba pano di tau-tau.Aka' ponna la kulahangkoa' ma'sola-sola sibahatau ang noa, ya' la pahallukoa' umpellei indelino. 11 Bahtuanna yato pangnguki'ku dianto: daaumpa'sola-sola sibaha tau ang unsanga kalaenato mampetahpa' pano di Puang Yesus, ampo'setonganna yato tau si membabe tasampa',si so'bäng karake, si umpenombai tau-tau, siuntändoi solana, si umpamalango kalaena,bahtu' si ma'bulitu'. Moi poro la mande sibahatau ang noa indee, ya' dai mala! 12 Pano ditau ang tadia to Sahani, tadia kodi' ang la

5.13–6.5 747

umpahehsa pembabenaii. Puang Alataalaetee'ang la mantahungkung. Ampo' kalaemua' ang lapahallu untahungkung yato santosahanimmu angsala babena. Dahi situhu' yato ang uki' yalingdi Suha' Masero naoatee, "Pasohongngi yato tomembabe karake yaling mai di alla'-alla'mu."13 (5:12)

6 1 Ponna ke ahai kaha-kaha ang pahalludipahehsa, ya' akana la umbahae dio pano di

to pambohtu kaha-kaha ang dai mampetahpa'pano di Puang Yesus? Akana daia' umbahapano di solamu to mampetahpa' ang la malamambohtu? 2Darakaa' dio ungnginsang,solasohong, la sule tempona ang la taongeia',kita' ang napasenga' Puang Alataala mendahipetauanna, la umpahehsa ihsinna lino. Dahi ke laumpahehsakoa' ihsinna lino dako', ya' inang lamalakoa' umbohtu kaha-kahanna solamu dinoa.3Daia' ungnginsang, kita' to mampetahpa' laumpahehsa malaeka'. Dahi inang la malakoa'umbohtu kaha-kahanna solamu yaling inde dilino. 4 Ponna ke ahai kasibehta-behtaang dialla'-alla'mu, ya' aka boi anna umpadiolonai topambohtu kaha-kaha ang tadia santosahaninta,ang dai aha kakuasaanna yaling di jumaa'?5Nasuhung anna ma'tula'ä' noa indee annamalakoa' masili. Darakae' aha moi poro mesa dialla'-alla'mu ang la mala umbohtu kaha-kahanna

6.6–11 748

solamu yaling di jumaa'? 6Dahi akana bilangahae' nei' to mampetahpa' ang unsalla solanato mampetahpa' di hao di olona tau ang daimampetahpa'? 7Dinoa daia' pahallu tapihki'yato tau ang umbaha kaha-kahanna panodi tau di aneang. Moi ke la ahai kaha-kahadi alla'-alla'mu, ya' ahana inang sundummimepakasilinna. Anna tandaammi dioatee dakoa'membabe ang sihatang to pen ndo'na PuangYesus. Ponna ke ahai ang mambulitu'koa'bahtu' unghukiangkoa', ya' pabeii napanoa.Daa umbahai pano di to pambohtu kaha-kaha;dotanne' nabulitu'koa'. 8Ampo' bilang diorea' dioang unghukiang anna umbulitu'koa' moi solamuto mampetahpa'. 9Darakaa' dio ungnginsang,solasohong, ungngoatee tau ang si membabetasampa' dai la mentama di KapahentaannaPuang Alataala? Daumpabei kalaemua' nabulitu'setang. Aka' tau ang si membabe tasampa',tau ang umpenombai tau-tau, tau ang siungngindä'-indä' pa'bannetauang, noa tunne'muane ang umpobahine sammuanena annabahine ang umpomuane sambahinena, 10 topaboko, to so'bäng karake, to pa'malango-lango,tau ang si untändo solana, to pa'bulitu', ingkännatau ang noa dai la mendahi petauanna PuangAlataala yaling di Kapahentaanna. 11Naongedolui ahakoa' ang sinnoa inde mai tau, ampo'

6.12–14 749

dinoa dosammu puhang nabasei Puang Alataalasibaha naangka'koa' maroho di olona lambi'mendahimokoa' petauanna. Napanoa PuangAlataala aka' kasikenteammua' sibaha PuangYesus Kristus ungngolai kakuasaanna InahaMaserona. 12Aha ang si mangngoatee, "Aka'nalahpa'ingkea' di hao mai di tahungkunnadosanta, ya' malaingkea' umbabe moi aka."Moinnakato anna tahpa'i yatoo, ampo' ku mba'kuoatee: Ponna ke tababe moi aka, ya' la ahaang tababe ang dai la mahasa pano di kalaeta.Bahtu' dioatee: Mala kubabe ang kuelo'i, ampo'dai kuaku la naposabua'ä' yato ang kubabe.13 Si ungngoaa'tee, "Aha andeang ang la maladipatama di kompeng; aha kompeng ang ladipampatamai andeang," lambi' si umpihki'ungngoatee, "Mala tababe moi aka, aka' diallo-allo ang la sule la napa'dai asang ingkännayatoo Puang Alataala." Unsanga si'darakaa' dioungngoatee dai maaka yato ang tababe yaling dibätäng kalaeta? Unsangarakaa'to Puang Alataalanabeakoa' bätäng kalae anna malai umpakemembabe ang tasampa' sibaha bahine ang tadiabahinemu? Napapia Dehata bätäng kalaetaanna malaingkea' umpasundung pangngelo'na,aka' dianto Kalaena ang napapiaing. 14Annainde bätäng kalaeta la napatuho sumule PuangAlataala ungngolai kakuasaanna, sinnoa puha

6.15–7.1 750

umpatuho sumule Dehatanta. 15Darakaa'dio ungnginsang, solasohong, ungngoateebätäng kalaemua' dianto baheang bätängkalaena Kristus? Dahi la mahasaraka ketapakei inde bätäng kalaeta, ang naampuiKristus, yaling membabe ang tasampa' sibahamesa pahsundala'? Inang dai! 16Darakaa'dio ungnginsang ungngoatee tau ang sibahapahsundala' mendahi mesa sibaha? Aka' ahauki' yaling di Suha' Masero naoatee, "To

sipobahine mendahi mesa." 17Ampo' tau angsikente Dehata mendahi mesa inaha sibaha.18 Pakahaoi pembabe tasampa', solasohong! Aka'dai aha dosa senga' ang ungkarakei katuhoantaang noa inde pembabe tasampa'. Aka' keungngindä'-indä'o pa'bannetauang, ya' diantoyato dosa pano di bätäng kalaemu. 19Darakaa'dio ungnginsang, solasohong, ungngoatee bätängkalaemu dianto mesa dasanna Inaha Masero angtohho yaling di inahammu? Inde Inaha Masero,Kalaena Puang Alataala mambeakoa'. Dakoa'ungngampui katuhoang kalaemu, 20 ampo'naallikoa' Puang Alataala masuli'. Dianto annapahallukoa' umbabe ang sihatang yaling dibätäng kalaemu ang la umpakeangka' PuangAlataala.

7 1Dinoa pemalaä' un mba' yatopekutanammu ang yaling yato di suha'mu

7.2–7 751

ang umpapebahaingkä'. Ya' inang tahpa'ete'la mahasa ke dai tau siala. 2Ampo' di kodi'nakodi', dotanne' mesa boi muane la kebahineanna mesa boi bahine la kemuane, andana ahaitau ang la membabe tasampa', sinnoa yatoang pemmai'ding dahi. 3Dai sihatang ponnamuane dai umpabei bahinena sibaha ma ndo,bahtu' ponna bahine dai umpabei muanena.Sahing pahallu umpasundung kabiasaannayato kasialaang pano di sangkolunna. 4 Bätängkalaena bahine tadia ampuang kalaena kale,ampo' naampui toe' muanena. Noa tunne'bätäng kalaena muane tadia ampuang kalaenakale, ampo' naampui toe' bahinena. 5Dahidaa ungkalapai sangkolummu yaling inde dikasikenteanna muane anna bahine. Supungmalakoa' dai sibaha ma ndo ke puhaia'unsitula'i sibaha ungngoatee la umboli buke'a'sämpäi' anna malakoa' ma'sambayang sitondasangkalebu inaha. Puhai yato tempo kapo'de',ya' la pahallukoa' sibaha ma ndo sumule annadakoa' la mala nasändä'i setang umbabe angtasampa' napobua' kapemalaammu angmasuhsadikuasai. 6 Indee ang mane kutula' pihki' kalaeku,tadia pahenta. 7 Setonganna kusanga anghandang mahasa ke la malai ingkänna tau daisiala, noa kalaeku. Ampo' daingkea' sinnoa-noa.Piha tau nabea Puang Alataala behe kasialaang;

7.8–14 752

piha tau nabea kakuasaaang la dai siala. 8 Panodi tau ang dai aha sangkolunna, moi angdake' siala, noa tunne' ang mate sangkolunna,kuoatee dotanne' ke la malakoa' tontong daimohapu, sinnoaä'. 9Ampo' ke dai mala untähängkapemalaammu, ya' dotanne' daka'koa'sangkolung. Aka' mahasa puha nei' ke sialaitau andana la nakuasaikoa' kapemalaammu,sinnoa api ang dai mala dipi'dei. 10 Panone' di tauang inang sialang, aha inde pahenta yaho maidi Dehata, tadia pihki' kalaeku: dianto bahinedai mala un be muanena. 11Ampo' ke inangsi beng, ya' mala tontong namesa, bahtu' malasiala sumule yato muanena. Noa tunne' muanedai mala un be bahinena. 12 Panone' di tausenga', pehingngii inde tula'ku, moinnakato annatadiai pahenta ang mebea Dehata. Ponna tomampetahpa' inang umpobahineng ang tadia toSahani, ampo' inde bahinena pemala tontongsibaha-baha, ya' dai mala la si be. 13Noa tunne'ponna to mampetahpa' inang umpomuanengang tadia to Sahani, ampo' inde muanena pemalatontong sibaha-baha, ya' dai mala la si be.14Aka' yato muane ang dai mampetahpa' dibehodai' di Dehata aka' bahinena ang mampetahpa'.Noa tunne' yato bahine ang dai mampetahpa'dibeho dai' di Dehata aka' muanena. Ponnake dai noa, ya' änä'mu dai la dipatani, ampo'

7.15–20 753

setonganna puha dibeho dai' di Dehata annadipatani aka' kapampetahpa'anna mesa tobaha'na. 15Ampo' yato tau ang dai mampetahpa'dai' di Dehata, ponna ke inang napemalai lasi be, ya' pabeii le'ba'. Ponna ke noai, ya' yatosangkolunna ang mampetahpa' pano di PuangYesus daine' sangke' pano di kabiasaannayato kasialaang, aka' natambaiingkea' PuangAlataala tuho dai sikalla-kalla. 16Oa' bahine,pahallukoa' ungkalehai: yato muanemuii ang daimampetahpa' umbai la mampetahpa' dako' aka'dioa'. Noa tunne' dioa' muane, yato bahinemuiiang dai mampetahpa' umbai la mampetahpa'dako' aka' dioa'. 17 Pano di simesa-mesa tau puhanabea Puang Alataala katuhoang ang senga'.Dahi pahallua' tontong yaling di katuhoammuang inang aha, daa unsändä'i umbala'i. Diantoindee atohang ang si kupepakuhuing pano dimesa boi jumaa'. 18Hapanganna to Yahudi, kemampetahpa'mi pano di Puang Yesus, ya' daipahallu ullahpa' katoyahudianna. Noa tunne'tau ang tadia to Yahudi, ke mampetahpa'mipano di Puang Yesus, ya' dai pahallu di llesinnoa to Yahudi. 19Aka' di olona Puang Alataala,moi tau di lle, moi dai, ya' dai maaka. Ampo'ang kekuna, dianto untuhu'i tau pahentanaPuang Alataala. 20 Ingkänna tau, moi umba noakatuhoanna naonge anna natambaii Puang

7.21–26 754

Alataala mampetahpa' pano di Puang Yesus,ya' pahallu umpatontong katuhoanna ang aha.21Hapanganna dioa' ang sabua' naonge annanatambaikoa' Puang Alataala mampetahpa'pano di Puang Yesus, ya' daumpamapi'di'iinahammu ke tontongkoa' sabua'. (Ampo' kela malai tau dai mensabua' lolo, ya' mahasabouetee'.) 22Moi tau sabua', moi tau beba', ya'sinnoa siang di olona Puang Alataala. Aka' sabua'ang natambai Puang Alataala mampetahpa'beba'mi dinoa di hao mai di dosanna ungngolaiKristus. Noa tunne' tau ang tadia sabua' angnatambai Puang Alataala, mendahing pole'sabua'na Kristus. 23 Puhamokoa' naalli PuangAlataala anna yato allimmua' puhang nabaya'masuli' liu. Daa umpabeii naposabua' lolokoa'pihki'na to lino. 24Dahi solasohong, sinnoaang kutula' langngena', aka' sikentemingkea'Puang Alataala, ya' pahalluingke tontong yalingdi katuhoanta ang inang ahang naonge annamampetahpa'ingke. 25 Pano di tau ang dake'siala, dai aha kutahimbo pahenta yaho mai diDehata didionaii, ampo' aha pihki' kalaeku angmala dipetahpa' aka' yaling di pa'kalemunnaDehata puha nabeaä' kakeaka'ang. 26Noa indeepihki'ku: dinoa kita' to Sahani menge ungngoloima'kahupa-hupa kamadahhaang, lambi' kusangadotanne' dai la tabala'i katuhoanta ang inang

7.27–34 755

ahang. 27 Ponna ke inang ahang sangkolummu,ya' daa un bei. Ponna ke dakangko siala, ya'daunsiala. 28Ampo' ke la sialakoa', ya' tadia toete'dosa. Supung kuoatee, tau ang sialang inang laaha kamasuhsaanna yaling inde di lino, annapemalaä' ke la dakoa' nahoa kamasuhsaang.29 Pahtuyungku, solasohong, dianto anna malaia'ungnginsang ungngoatee kapo'de' liu tempotayaling inde di lino, lambi' kasialaammu dai lamala mendahi pungngu' tannunna pihki'mu.30Moi kamasannangang, moi kamasuhsaang,moi kulle, ingkänna yatoo daasangngi ahamala ullondo pengkähänganna Dehata. 31 Tauang menge umpeäng kapahalluanna yalingdi katuhoanna, dai la mala dia lolo supunapihki'. Aka' inde lino sibaha ingkänna ihsinnamengeng la puha. 32Ang kupemala, solasohong,dakoa' la naposabua' pihki'na katuhoang.Tau ang dai kebahine mala supu umpihki'pengkähängang di mendehatanna anna umbaang la napanoa umpamasannang Puang Yesus.33Ampo' yatone' tau ang kebahineng pahallutunne' umpihki' kapahalluang di mentolinonaanna umba noa umpamasannang bahinena,34 lambi' pihki'na pereduang. Noa tunne'bahine ang dang kemuane bahtu' ang dake'kemuane mala umpihki' supu pengkähängangdi mendehatanna, lambi' la pemala supu

7.35–40 756

tuho umpamasannang Dehata. Ampo' yatone'bahine ang kemuane pahallu tunne' umpihki'kapahalluang di mentolinona anna umba noaumpamasannang muanena. 35Nasuhung annama'tula' noaä' indee, aka' pemalaä' kubeao angla manduluikoa'. Daia' la kuaku sangke'koa'pano di ma'kahupa-hupa atohang. Pemalaä' annamalaia' la umbabe lolo ang sihatang, anna malaidai la aha ang mangkalapaikoa' yaling untuhu'iPuang Yesus. 36Hapanganna mesa tau angpemala siala dohena aka' mapahhi' ungkuasaikapemalaanna bahtu' aka' tuhtuang matuang,ya' dai diangka' dosa. Malaete' siala. 37Ampo'ke yalingngi di inahanna naoatee, "Dotanne'dä' kebahine," aka' nainsang ungkuasai kalaenaanna dai aha mampahsa, ya' mahasa ke dai lasiala. 38Dahi pano di tau ang siala, inang mahasake nababei noa, anna yatone' tau ang dai siala,ya' mahasa puha. 39 Situhu' atohang kasialaang,mesa bahine ang kemuaneng sangke' panoyato di muanena naonge anna tuhoke'. Ampo'ponna ke mateng yato muanena, ya' lahpa'mipole' di hao mai yato di atohang kasialaang,lambi' mala siala tau senga', ahsala' inde muaneang napomuane to mampetahpa' toe'. 40Ampo'la masannang puha nei' ke dai la siala sala.Dianto indee pihki'ku kale, ampo' moinnakato

8.1–6 757

noa kusanga sihatang toe' ihsi Inahanna PuangAlataala.

8 1Dinoa pemalaä' untula' yato andeang angpuha dipopenomba pano di dehata lino.

Tahpa' yato ang ungnguki', yato ang naoatee,"Aha kapainsanganta ingkännaingkea' to Sahani."Ampo' aha di alla'-alla'mua' ang malängkä'inaha napobua' yato kapainsangammua'.Mahasa puha nei' ke la ungkalemuikoa'solamu sitonda kamahempo'ang inaha angla umpamatoto' jumaa'. 2 Tau ang unsangasundung kapainsanganna ampo' dai ma'kalemu,setonganna dake' kanna' yato ang nainsang.3Ampo' tau ang ma'kalemu si'da-si'da dai' diPuang Alataala, dianto ang nainsang PuangAlataala. 4Dahi, didiona yato andeang ang puhadipopenomba pano di tau-tau, malaraka diande?Aka' yato kapainsanganta lambi' tainsang taoateedai aha dehata ang tahpa' sehalinna PuangAlataala. Ingkänna tau-tau anna aka-aka senga'ang dipenombai yaling inde di lino, dehataloseng kaleetee'. 5 Inang aha ma'kahupa-hupaang si napenombai hupatau, ang si disangaidehata lino, moi ang yaho di langi', noa toiang dinne inde di lino. 6Ampo' tainsangnga'kita' taoatee supung mesa ang dioaintee PuangAlataala, dianto Ambeta ang puha umpapiaingkänna ang aha, ang mampapiaingkea' kita'

8.7–10 758

anna malaingkea' mendahi petauanna. Noatunne' supung mesa ang dioaintee Dehata,dianto Puang Yesus Kristus. Ungngolai PuangYesus ingkänna ang aha napapia Puang Alataala,anna dianto ang mebea katuhoang. 7Ampo'indee ang mane hali kutula' dake' nainsangingkänna to Sahani. Aha dolu ang si umpenombaitau-tau naonge anna to kape'ke', lambi' moidinoa, ke sika ungngandei andeang ang puhadipopenomba pano di tau-tau, ya' nasallainahanna aka' bata-batake' kapampetahpa'anna.8 Setonganna andeang dai mala umbahaingkea'mendungku' pano di Puang Alataala, bahtu'napasikahaoangngingkea'. Dai aha behe angtatahimbo ke ungngandeingkea' yato andeangang ma'tantu. Dasia tunne' tau huki ke dai diandeyatoo. 9Ampo' pahallu tadakai inde kabeba'anta.Moinnakato anna malai taande moi aka, aka'dai nasalla inahanta, ampo' daa umbahaingkea'solata ang dake' matoto' kapampetahpa'annalambi' naande, mane napodosai aka' nasallainahanna. 10Hapanganna ahakoa' ang matoto'kapampetahpa'ammu lambi' unsanga dai ahamaaka ke ungngandei yato andeang ang puhadipopenomba pano di tau-tau. Pihsanannanaitakoa' tau ang malamma kapampetahpa'annayato lella'koa' mande di hao di ongeanna tau-tau,lambi' bahani toe' napempolaikoa', moinnakato

8.11–9.3 759

anna bata-batake' inahanna. 11Ungnginsammia'ungngoatee beba' tau ungngande moi akaampo' kalemba'anna yatoo, dianto disangauntehtekoa' solamu ang bata-batake' inahannalambi' manaho tama di dosa, moinnakatoyato tau anna solamui mampetahpa' angnasulängngi toe' Kristus ungngolai kamateanna.12Dahia', solasohong, madosaingkea' di olonaKristus ponna ke untehteingkea' solata umbabeyato ang nabata-batake' inahanna la nababe.13Dianto anna kuoaitee: ponna ke hapanganna lanapomanahoi tama di dosa solaku napobua' yatobale ang kuande, ya' dasi'da-si'dang la kuandeyato bale. Dai ko kuaku ke la kodi'i napobua'lambi' napomanaho solaku.

9 1Darakaä' beba' sinnoa tau senga'?Unsangarakaa' tadiaä' rasulna Puang Yesus?

Bahtu' unsangaraka dä' aha ungngita PuangYesus Dehatanta? Inang kuita, lambi' naängkä'ä'mendahi rasulna anna dioa' mendahimokoa' boapengkähängku yaling di Dehata. 2Moinnakatoanna ahai tau senga' mangngoate kodi' indePaulus tadiaä' rasulna Puang Yesus, ampo'pahallua' dio ungngakui. Aka' kodi'mito angmambahaingkoa' ma ng yato Kaheba Mapia.Anna kapampetahpa'ammungnga'too lambi'maleso dioatee inang rasulnaä'. 3 Pano di tauang pemala mansallaä', la ku mba' kuoatee:

9.4–11 760

4 Kami' ang mendahi rasulna Puang Yesus,darakaa' inang sihatang ke ullambi'ang akaang kipotuho ungngolai pengkähängangki'umbaha Bahtakara Dehata? 5Daraka malaangnaposolai leleng bahineki' ang to Sahani, sinnoaang nababe bahinena ta Petrus anna rasulsenga', noa tunne' bahinena ullu'na PuangYesus? 6Unsangarakaa'too supung Barnabasanna kalaeku ang pahallu umpeäng andeang,andana untahimbo saho sinnoa rasul senga'?7Dai aha tantara ang unsahoi kalaena ke maobung ma'tolla'. Dai aha to pobela' ang dai lamala ungngande boa pengkähänganna. Datoiaha to pangkambi' ang dai la mala ungngenu'bumbunganna patuhoanna. 8 Indee kuala kalepohapangang ang sule yaling mai di katuhoanta.Ampo' sinnoa siang pepaturu ang aha yalingdi Suha' Masero. 9Aka' aha uki' yaling diAtohanna Musa naoatee, "Daa ungkambungpatuhoang ang menge dipopengkähäng; pabeiimande." Patuhoandaka supu ang napihki'Puang Alataala? 10 Tadia turakakingkea' kita'ang nahoa yato karanna? Inang noa. To dipotaumalleko' bahtu' lumambu' inang nainsangnaoatee la untahimbo tahana yato di hao maidi boa pengkähänna. Noa tumang kami' angnapotau Dehata. 11 Puhamang kami' ungngambo'banne di mendehatanna yaling di katuhoammu.

9.12–15 761

Darakae' sihatang tou kami' ke untahimboangandeang mentolinona di hao mai di dioa'?12 Ponna ke si ungkalemuikoa' tau senga' angmampakuhukoa', ya' londo puha nei' la sihatangke ungkalemui touang kami'. Ampo' moinnakatoanna sihatangngi ke malauang ma ng annakitahimbo yato ang kipahallu, ampo' ahanakiangka'i anna dai aha kipanoa. Sa'bara'ang supuungngolai ma'kahupa-hupa kamasuhsaang annamalai dai aha moi aka ang la mangkalapaikoa'umpetahpa' yato Kaheba Mapia didiona Kristus.13Darakaa' ungnginsang yato peada'anna toYahudi? Tau ang mengkähäng yaling di DasangAda'na Puang Alataala untahimbo andeanna dihao mai yato di Dasang Ada'. Anna seimangang,ang si untunu penombaanna tau, untahimbo toe'tahana di hao mai yato ang dipopenomba. 14Noatunne' napahenta Puang Yesus naoatee: tau angumpepainsangnging yato Kaheba Mapia sihatanguntahimbo kapahalluanna di hao mai yato di tauang manghingngi. 15Ampo' moinnakato annainang malaä' malau ma ng, dai aha kupanoa.Dahi daumpihki'i ungngoatee nasuhung annakuuki' inde suha' dinoa anna malaä' untahimboaka-aka di hao mai di dioa'. Mahasa inahangkuaka' dai aha kupalau ma ng. Setonganna di kodi'dotanne' mateä' andana untahimboä' sahokuaka' mampakuhuä', aka' kupokahsi puha nei'

9.16–20 762

ke dä' disahoi. 16Dä' mala malängkä' inaha kekupepainsangnging inde Kaheba Mapia, aka'nasuoä' Puang Alataala kupanoa. Setongannala lakaä' ke dai kupembabeing. 17 Ponna kela suhunnai kupepainsangnging inde KahebaMapia aka' kuoate dianto supu ang pemalakubabe, ya' sihatang la kupemitai untahimbosaho. Ampo' dai kupihki' pampemalangku;supung kupanoa aka' dianto pengkähängangang napadurungngiingkä' Puang Alataala.18Dahi aka sahoku? Dianto kamahasaang inahaang kusa'ding aka' umpepainsangngingkä'Kaheba Mapia ang dai pahallu naalli tau angmanghingngi. Dä' untuntu' saho ang la sihatangkutahimbo. 19Dä' naposabua' tau; malaä'beba' yaling di pembabeku. Ampo' moinnakatonoa, si kuangka'i tohhoä' sihapang sabua'naingkänna tau. Kupanoa anna malai tuhtuangmai'di tau ang kutehte pano di Puang YesusKristus. 20 Ke yalingngä' di alla'-alla'na to Yahudi,ya' si kubabe ang sihatang to Yahudi annamalai aha to Yahudi ang kubaha pano di PuangYesus Kristus. Aka' sika si untuhu'i AtohannaMusa, ya' si kutuhu'i tou kodi' yato atohang.Ampo' setonganna dä' sangke' pano yato diAtohanna Musa, supung kutuhu'i naonge annasibahakä' yatoii ang si mantuhu'i anna malaila aha di alla'naii ang kubaha pano di Puang

9.21–25 763

Yesus Kristus. 21 Ke yalingngä' di alla'-alla'na tauang daine' ungnginsang yato Atohanna Musa,ya' kupensinnoai anna malai la aha toe' angkubaha pano di Puang Yesus Kristus. Ampo'dai mala dioatee dai kutuhu'i atohanna PuangAlataala, aka' untuhu'i lolomä' atohanna Kristus.22Noa tunne' ke yalingngä' di alla'-alla'na tauang malammake' kapampetahpa'anna, ya'kupensinnoai yaling di pembabeku anna malaikudului untuhu'i Puang Yesus Kristus. Pano diingkänna hupanna tau kuangka'i kupasinnoapembabeku anna pembabena anna malai,ke inang ahai lalanna, ya' la aha ang kubahapano di Puang Yesus Kristus. 23 Ingkänna indeekubabe anna malai la tuhtuang mai'di tau angumpetahpa' yato Kaheba Mapia anna malaiunsa'ding touä' koo yato behe sibaha-baha.24Oa' solasohong, ungnginsang ungngoateeke silumbai tau lumumpa', moi mai'di tau angmentama, ampo' mesa supu ang la ullambi'yato saho kapataloang. Dahi yaling di ingkännapembabemu pensinnoaii yato to lumumpa':pengkabela-belaii untuhu'i pangngelo'na PuangAlataala lambi' untahimboo sahomu. 25 Tauang ma'silumba si ungkuasai kalaena annamalai sika ullambi' saho kapataloang. Yatosaho kapataloanna dianto bunga supu ang lamadihhi' malahso. Ampo' la tapengkabela-belai

9.26–10.6 764

kita' anna malaingkea' ullambi' saho ang latontong lambi' sapano-panona. 26Dahi dä'sinnoa tau ang lumumpa' sau tama, bahtu'sinnoa to pa'sidangku' ang dai nainsangumpehoai balinna. 27Ampo' diare' ungkuasaiä'yato pampemala kalaeku, anna ke puhangkupepainsangnging Kaheba Mapia pano di tausenga', ya' katämpä'anna dä' la talo, ampo' laullambi' touä' koo yato saho kapataloang.

10 1Oa' solasohong, kalehaii yato angdahi pano di neneta di hao di ongeang

makä'däng dolu. Natehte Puang Alataala umpakesalehu' ang mellao di olonaii anna nabahaasangngi ungngolai le'bo' ang napa sillängnging.2Mala dioatee: sinnoa anna ditero'ingkea', tandamendahimingkea' to pen ndo'na Puang Yesus,ya' noa tunne' sika ungngolai asang salehu' annale'bo' ang mendahi tanda dioatee to pen ndo'naNabiMusa. 3 Ingkänna yato tau, ungngande asangandeang sibaha-baha anna menu' sibaha-baha.Yato andeang anna ang la naenu', Kalaena PuangAlataala ang mampaaha. Yato uhai ang sikanaenu' sohong yaling mai di batu papang, annayato batu papang mala dipasihapang Kristus angsika mamposolai. 4 (10:3) 5Ampo' moinnakatonoa, mai'di di alla'naii ang dai nakärä'i PuangAlataala pembabena lambi' sika mate yato dihao di ongeang makä'däng. 6 Ingkänna yatoo

10.7–13 765

ang dahi pano di to Yahudi dolu mendahipohapangang pano di kita' anna malai daingkea'mailu pano di aka-aka ang karake, sinnoa yatoang sika nababe. 7Daa umpenombai tau-tausinnoa ang nababe piha yato neneta dolu.Sinnoa ang uki' yaling di Suha' Masero naoatee,"Yato tau mai'di ma'rame-rame mande annamenu', mane umpensinnoaii to malilling anglella' umpenombai dehata lino." 8Daingkea'ungngindä'-indä' pa'bannetauang, sinnoaang nababe piha yato neneta dolu. Aka' yatopembabe tasampa'naii lambi' pihsang matenadompulo tallu sa'bunna tau. 9Datoingkea' launsändä'i Dehata, sinnoa ang nababe pihayato tau lambi' mai'di mate nakeki' ile. 10Annadaa umpomämmäng sinnoa ang nababe pihaiilambi' mai'di napatei malaeka' ang umbahakamateang. 11 Ingkänna yatoo dahi pano diiidolu ang la mendahi pohapangang pano di kita'.Tiuki' anna malaingkea' madaka inde ang tuhodinoa di tempo ang marungku'mi allo katämpä'.12Dahi, ponna ke unsangaia' kalaemu matohoyaling di kapampetahpa'ang, ya' madakakoa'andana manaho arangkoa' tama di dosa sinnoayato neneta dolu. 13 Kalehaii, dai aha pesändä'ang ungngolaia' ang daine' nasa'ding ingkännahupatau. Anna kalehai loloi yato pa'dandiannaPuang Alataala pano di kita': dianto dai la

10.14–19 766

napabeiingkea' disändä'i la'bi anna ang maladitähäng. Ponna ke taolai bumi pesändä', ya' lamebea Puang Alataala lalang anna malaingkea'lahpa' di hao mai lambi' tontongngingkea'matoho anna tähäng. 14Dahi, solasohong,pakahaoia' peada'ang ang menomba pano di tau-tau. 15Anna dioa' tau ang keaka', pamapahehsaitula'ku anna pihki' manahpai la tahpa' si'daraka,daraka. 16 Ponna ke ungngenu'ingkea' angkoro'ang la mampakalehaingkea' didiona hahanaKristus anna ma'kuhhu'sumanga'ingkea' dai'di Puang Alataala, ya' dianto ang tapotandataoatee petauannamingkea' Kristus angnasulängngi ungngolai kamateanna. Noa tunne'ke umbahe-bahe bumingkea' yato ro ang lamampakalehaingkea' kamateanna, ya' dia tuntonei' ang tapotanda taoatee mendahimingkebaheang yaling di bätäng kalaena Kristus.17Aka' mesa supu ro ang dibahe-bahe annaingkännaingkea' mangngande asang yatoo.Bahtuanna inde ang tababe: kita' tau mai'disangkalebumingke yaling di kasikenteanta sibahaPuang Yesus Kristus, sihapang mesa bätäng kalae.18Noa tunne' peada'anna to Israel. Naonge yatotau anna umbahai penombaang ang la ditunu, ya'naande sibaha-baha solana anna sika ma'mesayaling yato di peada'ang. 19Daa pake unsangaikuoatee yato tau-tau ang napenombai to

10.20–25 767

malilling, dehata si'da, bahtu' ang dipopenombapano di tau-tau aha kakuasaanna lambi' daimala diande. 20Dai nei'. Bahtuanna inde tula'kunoa indee: yato ang dipopenomba pano ditau-tau setonganna dipopenomba pano disetang, anna dai kuaku ke la ma'mesakoa' sibahayato tau ang mampanoa. 21 Ke ungngenu'ingkeangkoro' yaling umpenombai Puang YesusKristus, daingke mala ungngenu' angkoro'sibaha tau ang menge umpenombai setang.Daingke mala ungngande ro yato ang lamampakalehaingkea' didiona kamateanna PuangYesus anna la mande toingkea'ne' sibaha tau angmenge umpenombai setang. 22Unsangarakaa'dio dai maaka ke umpakeaha'ingkea' PuangAlataala aka' mandeingkea' sibaha-baha toumpenombai setang? Unsangarakatoo matohopuhamingkea' andana Dehata? 23Ahakoa' angmangngoatee, "Aka' napabeba'mingkea' Dehata,ya' mala tababe moi aka." Tahpa'etee', ampo'kodi' kuoa kotee: ponna ke tababei ingkännaang tapemala, dai la kekuna asang pano dikalaeta, bahtu' dai la umpamatoho inahannasolata. 24Dotanne' dai tababe yato supu angtakärä'i, ampo' yato toi ang la undului solata.25 Ingkänna andeang ang dibalu' di hao dipasa' mala asangnga' taande. Dai tau mangki'mekutana dolu la taoatee, dipopenombaraka

10.26–33 768

pano di tau-tau yato andeang, daraka. Daipahallu bata-bata inahanta, 26 aka' "Inde linosibaha ingkänna ihsinna, naampui asang PuangAlataala." 27 Ponna ke ahai solamu ang tadia toSahani anna nabahaio mande sibaha-baha dihao di dasanna, ke ungngakui, ya' malao mao.Mala ungngande yato ang napakandeingko,dai pahallu dipekutanaing dolu umba yatonakasulei. 28Ampo' ke ahai ang mangngoatema ng, "Inde bale puha dipopenomba panodi tau-tau," ya' daungngandei, aka' umbai lamapi'di' inahanna yato solamu angmantula'ingkoke ungngandei. 29 Pihki'i inahanna yato solamuanna daungngandei. Umbai dai maaka yalingdi unnä' inahammu, ampo' kalehaike' solamu.Umbai la aha ang la mangngoatee, "Akaboiyato pampemalangku anna la malai nakalapaitau senga'? 30 Ponna ke ma'kuhhu'sumanga'ä'dai' di Puang Alataala naonge anna kuandeiyato bale, ya' akana nasallaä'ne' tau senga'?"31Ampo' situhu' pihki'ku, ponna mandeingke,bahtu' menu'ingke, bahtu' moi aka angtababe, pahallu tababe situhu' lalanna ang laumpamatande Puang Alataala. 32Daa umbabeiang la umpamanaho solamu, moi to Yahudi, moiang tadia, anna moi solata to mampetahpa'.33Dianto inde pahtuyungku ang si kutuhu'i.Kupengkabela-belai umbabe yato aka ang

11.1–6 769

mahasa pano di ingkänna tau, dai kupihki'kamasannanganna kalaeku, bahtu' ang kekunapano di kalaeku, ampo' yato ang la kekuna panodi tau senga' anna malai sika salama'.

11 1Dahi tuhu'i pembabeku, sinnoauntuhu'iä' pembabena Kristus.

2Masannangngä', solasohong, anna kupudikoa'aka' si ungkalehai loloä' anna si untuhu'ikoa'yato pepaturu ang kupama ng. 3Ampo' ahamesa ang pahallu kupakalehaingkoa': diantoKristus ang ungkapalai ingkänna muane,muane ang ungkapalai bahinena anna PuangAlataala ang ungkapalai Kristus. 4 Ponnamuane ke unsapu'i bää'na naonge annama'sambayangngi bahtu' untula' BahtakaraDehata yaling di pa'himpungang, ya' tauyato ang noa dai umpakeangka' Puang YesusKristus ang mangkapalai. 5Ampo' bahine nei',ponna daine' unsapu' bää'na naonge annama'sambayangngi bahtu' untula' BahtakaraDehata yaling di pa'himpungang, ya' bahineyatoo dai umpakeangka' muanena angmangkapalai. Bahine ang noa yatoo mepakasilisinnoa siang bahine ang dikulli' bää'na. 6Dahiponna ke ahai bahine ang dai naaku unsapu'bää'na yaling di pa'himpungang, ya' dotanne'dikon ng asang beluhä'na. Ampo' ke la masiliike dikon ngngi beluhä'na, bahtu' bää'na

11.7–16 770

dikulli'i, ya' pahallu unsapu' bää'na. 7Muanenei' umpamatande Puang Alataala aka' dipapiasinnoa hupanna, dahi dai sika mala unsapu'bää'na ke ma'sambayangngi bahtu' untula'Bahtakara Dehata. Bahine nei' umpamatandemuanena. 8Aka' muane ang uhuna dai suleyaling mai di bahine, ampo' bahine nei' dipapiadi hao mai di muane. 9Dia tuke' muane daidipapia aka' dioatee anna malai undului bahine,ampo' bahineete' ang dipapia anna malai unduluimuane. 10Dianto bahine anna pahallui unsapu'bää'na, ang la napotanda dioatee tuhu'-tuhu'angpano di muanena, anna malai nainsang malaeka'ang mangngita. 11Ampo' yaling di kasikenteannapetauanna Dehata, muane umpahallu bahineanna bahine umpahallu muane. 12Aka'sinnoanna bahine ang uhuna dipapia yaling maidi muane, noa tunne' muane sohong yalingmai di bahine. Anna ingkänna ang aha suleasang yaho mai di Puang Alataala. 13 Pihki'i:sihatandaka ponna bahine ma'sambayangyaling di pa'himpungang ke dai unsapu' bää'na?14 Situhu' kabiasaanta dai sihatang ponnamuane umpakalambe' beluhä'na. 15Ampo'ponna bahine, ya' diangka' mahasa ke kalambe'ibeluhä'na. Aka' yato beluhä'na ang kalambe'mendahi kamalekeanna, aka' inang dibea pano dibahine ang la mendahi petutu' bää'na. 16 Ponna

11.17–23 771

ke ahai ang pemala sikalla-kalla aka' yato indeang kutula' dinne, ya' pehingngii: dianto indeekabiasaang ang si kituhu'i, noa tunne' ingkännajumaa'na Puang Alataala ang senga'. 17Maneahai inde ang pemala kutula'ingkoa' ma ng,anna yaling inde di kaha-kaha dakoa' malakupudi. Aka' yaling are' di pa'himpungammua'bilang umbahae' are' kakarakeang andanakamapiaang. 18Uhuna ang kupelele, naoateare' ke ma'allo bumokoa' sibaha-baha, ya' sibahe-bahekoa', anna inde kaheba kusanga

aha ang tahpa'. 19Umbai umbahe-bahea'kamesaammu anna malai tuhtuang landa'mennakoa' ang handang maroho! 20Naongeanna ma'himpungkoa' ungngande ro annaungngenu' angkoro' daia' si umpihki' bahtuannakamateanna Puang Yesus. 21Aka' naoate are'aha mai'di di alla'mu ang tahhi' ungngande yatoandeanna anna ungngenu' yato angkoro' lambi'baha' boho anna malango. Ampo' solamune'piha ang kakuhangang, ya' manono nei' annamahähäng. 22 Tahpa'raka inde ang kupelele?Darakaa' aha dasammu ang la malaa' ungngongeimande anna menu'? Ampo' umpakasilikoa'to pemase-mase di alla'-alla'mu anna dakoa'umpakeangka' yato kasahaniang. Aka ang la malakutula' ma ng? Malaraka kupudi'koa'? Inangdai mala! 23Halimokoa' kupaturu bahtuanna

11.24–28 772

aka suhunna anna mandei anna menu'i tausibaha-baha, dianto ang la mampakalehaingkea'kamateanna Puang Yesus. Anna yato ang halikutula' ma ng puha kutahimbo yaho mai diKalaena Dehata: Doneto yato di bengi naongeanna dibalu'i Puang Yesus, ya' ungngalangro 24 anna ma'kuhhu'sumanga'i dai' di PuangAlataala, mane nabika-bikai anna ma'karai panodi pahsikolana naoatee, "Inde ro dianto bätängkalaeku ang kubeho nasulängngikoa'. Babeia'indee annamalaä' ungkalehai lolo." 25Noa tunne'puhanna sika mande, ungngalang enu'ang punnoangkoro' Puang Yesus anna naoaitee, "Ihsinnainde enu'ang dianto pa'dandiang bakahunnaPuang Alataala, ang la kupasundung ungngolaihahaku. Babeia' indee anna malaä' ungkalehailolo ke ungngenu' bumia'." 26Dahi ponna ketapanoai ungngande yato ro anna ungngenu'yato angkoro', ya' tapepainsamminto disangakamateanna Puang Yesus lambi' kasuleannasumule. 27Dianto anna kuoaite ma ng: tau angdai sihatang pembabena, sinnoa ang mane halikutula' langngena', lella' ungngande inde ro nnaDehata anna ungngenu' inde angkoro'na, ya'salaetee', aka' sihapanne' dai umpakeangka'bätäng kalaena sibaha hahana Puang Yesus.28Dianto anna pahallukoa' umpahehsa pembabekalaemu dolu, mane malakoa' ungngande yato

11.29–12.2 773

ro anna ungngenu' yato angkoro'. 29Aka' tauang ungngande yato ro anna ungngenu' yatoangkoro' sitonda pembabe ang dai sihatang,la natahungkung Puang Alataala, aka' dai sikaumpakeangka' bätäng kalaena Puang YesusKristus. 30Dianto anna ahai di alla'-alla'mu angmakorong anna malamma kalaena, anna ahapiha solamu ang mateng. 31Ampo' ponna ketapahehsai dolu pembabeta, ya' daingkea' lanatahungkung Puang Alataala. 32Aka' nasuhunganna natahungkungngingkea' noa, diantonakambahoingkea' anna malai daingkea' lanatahungkung sibaha to lino ang dai ungnginsangDehata. 33Dahi, solasohong, ke ma'himpungbumokoa' ungngande yato ro anna angkoro'ang mendahi pengkakalehaang kamateannaPuang Yesus, ya' siempeikoa' mesa anna mesa,mane ungngandeia' sibaha-baha. 34 Ponna keahai tau ang manono, ya' dotanne' mandedolu di dasanna anna malai dai ditahungkungaka' sala pembabena yaling di pa'himpungang.Anna didionane' yato kaha-kaha ang senga', ya'lambi'kä' ma ng mane kuäto'i.

12 1Dinoa, solasohong, la kutula'ingkoa'ma ng kakuasaang ang si nabea Inaha

Masero pano di ingkännaingkea', aka' pemalaä'la ungnginsang aka ang tahpa' yaling inde dikaha-kaha. 2Ungnginsangnga' ungngoatee

12.3–10 774

naonge anna dakangkoa' mampetahpa', ya'sähsä' lalangkangkoa' lambi' umpenombaikoa'tau-tau ang dai mala ma'tula'. 3Dahi pemalaä' laungnginsang si'da-si'da aka ang sule yaho mai diPuang Alataala. Dai aha tau ang natehte InahaMasero ma'tula' ang la mala naoatee, "TitändoPuang Yesus!" Noa tunne' dai aha ang la malamangngoatee, "Dehataete' Puang Yesus!" ponnadai natehte Inaha Masero. 4Ma'kahupa-hupakakuasaang ang nabea, ampo' mesa supuInaha Masero ang mebea. 5Ma'kahupa-hupa pengkähängang ang si tababe, ampo'mesa supu Dehata ang tapengkähängnging.6Ma'kahupa-hupa lalang ang napake PuangAlataala umpalanda' kakuasaanna yaling dikatuhoanta, ampo' mesa supu Puang Alataalaang ungkähäng asang ingkänna yatoo yalingdi kalaeta. 7 Ingkännaingkea' untahimbokakuasaang yaho mai di Inaha Masero annamalaingkea' membabe ang la kekuna panodi solata. 8 Pano di mesa tau aha ang nabeakakuasaang Inaha Masero untula' pepakaenga'ang keaka' si'da-si'da. Anna pano di tau senga'aha ang nabea kakuasaang ungnginsang yato angdai si nainsang tau. 9 Pano di mesa tau aha angnabea kakuasaang Inaha Masero mampetahpa'si'da-si'da. Anna pano di tau senga' aha angnabea kakuasaang mampabono'. 10 Pano di

12.11–14 775

mesa tau aha ang nabea kakuasaang umbabeang mepusa'-pusa'. Anna pano di tau senga' ahaang nabea kakuasaang untula' pangngelo'naPuang Alataala. Noa toi pano di tau senga'nake'aha ang nabea kakuasaang umpasisenga'angyato ang nahingngi anna naita, lambi' nainsangang nakasulei: yahoraka mai di Inaha Masero,bahtu' di hao mai di inaha ang senga'. Pano dimesa tau aha ang nabea kakuasaang ma'tula'umpake ma'kahupa-hupa basa ang nabeaInaha Masero. Anna pano di tau senga' ahatoi ang nabea kakuasaang umpebahtuang yatobasa anna malai napähäng solana. 11Mesasupu ang dioaintee Inaha Masero anna Diantoang mebea asang ingkänna inde kakuasaang.Kalaena ang mambohtu naoate kakuasaangaka ang la dibea pano di simesa-mesa boitau. 12 Kita' ang mampetahpa' pano di Kristusmala dipasihapang mesa bätäng kalaena tau.Mesa supu bätäng, ampo' mai'di baheanna.Mai'diingkea' ang mala dipasihapang baheang,ampo' malaingkea' dipasihapang mesa bätängkalae. 13Aka' haliingkea' natero' Puang Alataalayaling di Inahanna ang mesa. Aha di alla'ta angto Yahudi, aha ang tadia to Yahudi; aha angsabua' anna aha ang beba'. Ampo' moinnakatonoa, ya' haliingkea' untahimbo Inaha Maseroang mesa. 14 Yaling di mesa bätäng kalae mai'di

12.15–23 776

baheanna, dai mesa supu. 15Dai mala napihki'bih ' naoatee, "Tadiaä' teyye, dahi tadiaä'sambaheang bätäng kalae." Moi ke la napihki'noai indee, ampo' tontongke' sambaheannayato bätäng kalae. 16 Bahtu' ponna ke ma'pihki'italinga naoatee, "Tadiaä' mata, dahi tadiaä'sambaheang bätäng kalae," ya' tontongke'sambaheanna yato bätäng kalae. 17Hapangannaponna ke ingkännai baheanna bätäng kalaetamendahi asang mata, ya' umba noa tau lapahingngi? Bahtu' ke mendahi asangngi talinga,ya' umba noa tau la pauri'? 18Dianto anna naäto'iPuang Alataala kalaeta lambi' ma'kahupa-hupabaheanna yaling. Ingkänna hupanna baheangnapayaling di ongeang ang sihatang naongeisituhu' pangngelo'na. 19 Setonganna tadia bätängkalae ke la hapangannai ingkänna yato baheangmesa asang hupanna. 20Dahi mai'di baheannaampo' mesa supu bätäng kalae. 21Dai malamata ungngoainte teyye, "Dao kupahallu!" Noatunne' dai mala bää' ungngoainte bih ', "Daokupahallu!" 22 Setonganna mai'di baheang yalingdi bätäng kalaeta ang si diangka' malamma,dianto ang handang pahallu. 23 Baheanna bätängkalaeta ang si disanga dai maleke diita, diantoang tapakeangka' lambi' dipakeing ang maleke.Baheanna bätäng kalaeta ang taangka' daisihatang naita tau senga', ya' dianto ang tadakai

12.24–29 777

anna dai landa'. 24Ampo' baheang ang si disangamahasane' diita, ya' daine' si dipakeing angmaleke. Ingkänna baheang yaling di bätängkalaeta naäto' asang Puang Alataala lambi' yatobaheang ang diangka' dai maleke, dianto angdipakeangka'. 25Dianto ang napolalang PuangAlataala annamalai dai la aha kasibehtaang yalingdi bätäng kalae, ampo' diare' ingkänna baheangsi undakai solana lambi' masahke mahodindingasang. 26 Ponna ke makorongngi mesa, ya'nasa'ding toi solana; ke dipakeangka'i mesa, ya'masannang yato solana sibaha. 27Noa tumokoa'dio mendahi mesang bätäng kalae yaling dikasikenteammu sibaha Puang Yesus Kristus. Maladioatee ingkämmu simesa-mesa mendahimokoa'baheang yaling di bätäng kalaena Kristus.28Anna yaling inde di kamesaantaa' naäto' PuangAlataala pengkähänganta simesa-mesa: anguhuna aha rasul, kaderuanna aha nabi, katallunnato pampakuhu. Pihsananna mane ahai tau angnapakuasa umbabe ang mepusa'-pusa', anna tauang nabea kakuasaang mampabono'. Mane ahatoi tau ang nabea kakuasaang undului solanaanna tau senga' nabea kakuasaang umbahanangsolana, anna noa toi tau senga'nake' nabeakakuasaang ma'kara yaling di ma'kahupa-hupabasa ang nabea Inaha Masero. 29Dai diaasanna ang mendahi rasul, bahtu' nabi,

12.30–13.3 778

bahtu' to pampakuhu. Tadia asang toi angma'kuasa umbabe ang mepusa'-pusa', 30 bahtu'mampabono'. Dai dibea asang kakuasaangma'tula' yaling di ma'kahupa-hupa basa, bahtu'umpebahtuang yato basa anna malai napähängsolana. 31Ampo' di alla'na inde ma'kahupa-hupakakuasaang yaho mai di Inaha Masero, ya'malakoa' umpemala yato ang la handang unduluisolamu. Dahi dinoa la kupakalesoingkoa' lalangang handang mapia.

13 1 Ponna ke la malaä' ma'kara yalingdi ma'kahupa-hupa basa, noa basana

to lino, noa basana malaeka', ampo' ke dä'ma'kalemu pano di tau senga', ya' dai ahakunanna. Pa'karangku la sinnoa supu padalingbahtu' kändäng ang moni, ampo' dai kekunapano di solaku. 2Hapanganna ponna ke la malaä'untula' pangngelo'na Puang Alataala sibahasundung kapainsangangku lambi' kuinsang angdai nainsang tau senga', ampo' ke dä' ma'kalemu,ya' dä' la kekuna pano di tau senga'. Anna kela malai sundung kapampetahpa'angku lambi'mala unsuoä' tanete rende, ampo' ke dä'ma'kalemu, ya' dä' la kekuna pano di moi menna.3Hapanganna ponna ke la kubeai ingkännaaka-akangku pano di to pemase-mase, moi laumbehoä' kalaeku ditunu aka' un ndo'iä' PuangYesus, ampo' ke dä' ungkalemui solaku, ya' dai

13.4–12 779

la kekuna katuhoangku. 4Aka ang dioaintee"pa'kalemu"? Pa'kalemu si sa'bara' anna marota',dai ma'kasuehe bahtu' malängkä' inaha, bahtu'napeäng anna malai dipudi. 5 Pa'kalemu daimakahha' pano di sola, dai si umpihki' supukalaena, dai pa'keaha'ang, dai umpihki' lolokasalaanna tau. 6 Pa'kalemu dai menau-nau keullambi'i pembabe karake, ampo' menau-naune'pole' ke ullambi'i pembabe maroho. 7 Pa'kalemusi tähäng lolo ungngolai ingkänna siamo,si umpetahpa' lolo kamapiaanna solana, sihannu lolo la mapia pembabena solana annasi tontong lolo sa'bara'. 8 Pa'kalemu dai la ahapuhanna. Ampo' tau ang ma'kuasa untula'yato pangngelo'na Puang Alataala, dai sika lanapanoa lolo. Anna tau ang ma'kara yaling dima'kahupa-hupa basa, bahtu' ungnginsang angdai si nainsang tau, datoi la sika napanoa lolo.9Aka' dinoa yato ang tainsang dake' sundung,anna kakuasaanta untula' pangngelo'na PuangAlataala dake' kanna'. 10Ampo' ke lambi'mitempona napasundung asang Puang Alataala,ya' daingkea' la pahallu yato kakuasaang angtasundung. 11Hapanganna naonge anna änä'kä',ya' si ma'tula'ä' sinnoa änä', si ma'pihki'ä' sinnoaänä', poko'na inahangku sinnoa inahanna änä'.Ampo' dinoa aka' lobo'mä', ya' kulahpa'mikamaänä'angku. 12Dinoa sihapangngingkea'

13.13–14.4 780

tau ang mennenne' tama di dahammeng angkärähko', aka' dake' tapähäng ingkänna aka-aka,ampo' ke donentoo la maleso asang diita aka' latahhi' tau si ngngayo Puang Alataala. Dinoa dake'kanna' kapainsangangku. Ampo' ke donentoo, ya'la kuinsammi pole', sinnoa inang nainsangngä'Puang Alataala. 13Dahi dinoa aha tallu angpahallu tababe, diantoo: mampetahpa' dai' diPuang Alataala, hannu tau la umpasundungpa'dandianna, anna ungkalemuiingkea' tausenga'. Ampo' di alla'na inde tallu kaha-kaha, anghandang mapia dianto pa'kalemu.

14 1Dahi, solasohong, pahallu tapengkabela-belai ungkalemui tau senga'. Anna

mahasa toi ke tapemalai yato kakuasaangang nabeaingkea' Inaha Masero, londonangkakuasaang untula' pangngelo'na Puang Alataala.2Aka' ponnamesa tau ma'kuasa ma'kara yaling dima'kahupa-hupa basa ang nabea Inaha Masero,ya' tadia hupatau ang si napa'karai, ampo' PuangAlataalaetee'. Yato solana ang nasibahaing daisi nainsang aka' ma'kara ang dai si napähänghupatau, situhu' ang naoa Inaha Masero tamadi inahanna. 3Ampo' yatone' tau ang ma'kuasauntula' pangngelo'na Puang Alataala, ma'tula'panone' di hupatau. Karanna umpamatoto'anna umpasumanga' inahanna solana sibahanapakahanga. 4 Yato tau ang ma'tula' yaling

14.5–8 781

di ma'kahupa-hupa basa ang nabea InahaMasero umpamatoto' inahanna toboe', ampo'yatone' tau ang untula' pangngelo'na PuangAlataala umpamatoto'ne' inahanna solana anghimpung. 5 Ke la malai anna ingkämmuia' la

ma'kuasa ma'tula' yaling di ma'kahupa-hupabasa. Ampo' mapia puha nei' ke umbelai untula'pangngelo'na Puang Alataala. Aka' tau ang untula'pangngelo'na Puang Alataala kekuna puha nei'pano di jumaa' andana tau ang ma'tula' yalingdi ma'kahupa-hupa basa. Supung ke ahai ang lamala umparende karanna tama di basa solanalambi' sika napähäng, anna malai umpamatoto'inahanna yato tau ang manghingngi. 6Oa'solasohong, ke la hapangannai anna tamaä' dipa'himpungammu mane ma'karaä' umpake basaang daia' ungnginsang umpebahtuang, ya' lakekunaraka pano di dioa'? Ampo' ponna ke lakupakalesoingkoa' ma ng pahtuyunna PuangAlataala, bahtu' untula'ä' Bahtakara Dehata angdake' ungnginsang, bahtu' untula'ä' pangngelo'naPuang Alataala, bahtu' kupatururakakoa', ya'inang la kekuna si'da ma ng. 7Hapangannaponi-poniang, noanna suling anna katapi,ponna dai diponi mahasa, ya' dai la nainsangtau ang manghingngi naoatee penaniang akayatoo. 8 Bahtu' hapanganna terompe', ponnadibuhhu'i untambai tantara umpasadiai kalaena

14.9–15 782

la ma'tolla', ampo' sadibuhhu'inna, ya' dai laaha tantara ang sadia la mao ma'tolla'. 9Noatumokoa' dio, solasohong, ponna ma'tula'koa'umpake basa ang dai nainsang tau senga',umbane' noa la napähäng yato ang untula'? Lasinnoakoa' tau ang umpa'karai supu pepahi.10Mai'di basa yaling inde di lino anna ingkännayatoo kebahtuang asang. 11Ampo' ponna kela ahai ang mampa'karaiä' anna dai kuinsangkupebahtuang, ya' la kupasihapang to sule di lau'mai di bohto senga'. Noa tunne' pano di kalaena,la sihapangngä' to sule ponna ke kupanoai.12Noa tumokoa' dio. Aka' umpemalaa' umpakeyato kakuasaang ang nabeakoa' Inaha Masero,ya' palaui dai' di Puang Alataala anna ke lamalai anna nabeakoa' ang la handang napahallujumaa'. 13Dianto anna kuoaitee: menna-mennaang si ma'tula' yaling di mesa basa ang nabeaInaha Masero, ya' la mahasa ke napalaui dai' diPuang Alataala anna nabea toinne' kakuasaangmamparende tama di basa ang la mala napähängsolana. 14Aka' ponna ke ma'sambayangngä'yaling di mesa basa ang nabeaä' Inaha Masero,ya' inahangku ang ma'sambayang, ampo' daine'aha aka ang kupihki'. 15Dahi aka ang la sihatangtababe? Mahasa ke ma'sambayangngingkea'yaling di inahanta umpake basa ang nabeaingkea'Inaha Masero, anna ma'sambayang toingkea'

14.16–21 783

nei' umpake basa ang la napähäng tau senga'. Lamenaniingkea' yaling di inahanta umpudi PuangAlataala umpake basa ang nabeaingkea' InahaMasero, anna menani toingkea'nei' umpudiPuang Alataala umpake basa ang la napähängtau senga'. 16Aka' ponna ke umpudii PuangAlataala yaling di basa senga' ang nabeaingkea'Inaha Masero, ya' dai la nainsang solamunapebahtuang lambi' dai mala mengngionaoate, "Aming." 17Moinnakato anna mahasaiyato pampudianta ma'kuhhu'sumanga' dai'di Puang Alataala, ampo' dai la umpamatoto'inahanna tau senga'. 18Ma'kuhhu'sumanga'ä'dai' di Puang Alataala aka' didiona yato tula'yaling di ma'kahupa-hupa basa ang mebeaInaha Masero, ya' mala kupanoa la'bi puha nei'andana ingkämmua'. 19Ampo' ke ma'himpungbumi tau, ya' si pemala puhaä'ne' ma'tula' moilima supu kara ke diang ang la napebahtuangsolaku, andana sampulo sa'bunna yaling di basasenga' ang dai napähäng. 20Oa' solasohong,didiona membabe karake, kuhannuang lasinnoakoa' änä' ang dake' nainsang nababe.Ampo' didionane' ma'pihki', ya' daa umpa'pihki'lolo sinnoa pihki'na änä', ampo' diare' pa'pihki'tobaha'koa'. 21Anna yaling di Suha' Masero ahauki', "Naoate Puang Alataala, 'La kupa'karai

petauangku umpake basana to sule ang dai

14.22–26 784

diinsang, ampo' moinnakato noa, ya' dai la sikanaaku umpehingngii bahtakarangku.' " 22Dahi,ke ma'karai tau yaling di basa senga' ang mebeaInaha Masero, ya' yato karanta mendahi tandakakuasaanna Dehata pano di tau ang dake'umpetahpa' Puang Yesus, tadia pano di tau anginang mampetahpa'mi. Ampo' ponna tau keuntula'i pangngelo'na Puang Alataala, ya' yatokaranta mendahi tanda kakuasaanna Dehatapano di tau ang inang umpetahpa'mi PuangYesus, tadia to tamampetahpa'. 23Hapangannake ma'himpung bumokoa' anna ahai to suleyato di pa'himpungammu ang tadia to Sahani,bahtu' ang dake' ungnginsang Bahtakara Dehata,anna napahandu' asammi tau ma'kara yalingdi ma'kahupa-hupa basa, ya' aka la naoayato to sule? Tantu anna la nasangakoa' totahta'. 24Ampo' ke untula'koa' pangngelo'naPuang Alataala, anna ahai sule tau ang daimampetahpa', bahtu' tau ang dake' ungnginsangBahtakara Dehata, ya' la tahpa nainsangtama di inahanna naoatee, "to madosaä',"ke nahingnging yato ang untula'. 25 Lambi'ingkänna ang buni yaling di inahanna lalanda' pole'. Katämpä'anna la mengkuntu'anna menombai dai' di Puang Alataala annanaoaitee, "Tahpa'etee'. Inang di alla'-alla'mua'Puang Alataala!" 26Oa' solasohong, la tapihki'

14.27–30 785

kalemba'anna ingkänna yatoo. Ponna kema'himpungkoa' la menomba, ingkänna tau ahabaheanna: dianto aha piha la menani, aha pihala mampakuhu, aha piha la untula' pangngelo'naPuang Alataala, aha piha la ma'tula' yaling dima'kahupa-hupa basa ang sule yaho mai diInaha Masero, aha piha la mamparende yato akaang natula' anna malai napähäng ingkänna tau.Ampo' ingkänna ang umbabe pahallu kekunayaling umpamatoto' inahanna solamu. 27 Ponnake ahai ang la ma'tula' yaling di ma'kahupa-hupabasa ang sule yaho mai di Inaha Masero,ya' dotanne' derua bahtu' tallu supu ang lamampanoa. Anna dai sika mala napihsangngima'tula', ampo' pahallu sibala'-bala'. Dia tuke'pahallu la aha tau ang ma'kuasa umparendeyato tula'na tama di basa ang napähäng tau.28 Ponna ke dai aha ang ma'kuasa umparendeyato tula', ya' yato ingkänna tau ang ma'kuasama'tula' yaling di ma'kahupa-hupa basa pahallumahtang yato di pa'himpungang, supung malasika ma'tula' dai' di Puang Alataala yaling diinahanna. 29Didionane' tau ang ma'kuasauntula' pangngelo'na Puang Alataala, ya' noatoi dotanne' derua bahtu' tallu supu ang lamampanoa, lella' napehingngii tau senga' angla mampahehsa tula'na naoatee sule si'darakayaho mai di Puang Alataala, daraka. 30 Ponna

14.31–37 786

ke ahai ang menge ma'tula', mane ahai tau angmengeke' mohko' ang nabea Puang Alataalakara, ya' yato ang menge ma'kara pahallu nabolianna malai yato solana ke'de' toe' ma'tula'.31 Ponna ke la umpanoaia', ya' mala asangkoa'sibala'-bala' untula' pangngelo'na Puang Alataalalambi' ingkämmua' untahimbo pepaturu annaingkänna inahammua' dipamatoto' asang. 32 Tauang untula' pangngelo'na Puang Alataala malaungkuasai kalaena; mala ma'kara, mala toinaboli ma'kara situhu' inaha kalaena. 33Aka'pangngelo'na Puang Alataala ke äto' mapiaiingkänna aka-aka ke ma'himpung bumi tau lella'menomba. Aka' dai nakärä'i kaha-kaha ang daiäto'. Sinnoa lalanna ang si napake ingkänna

jumaa' senga', 34 bahine pahallu mahtanglella' tau menomba. Dai sika mala ma'tula',ampo' pahallu mohko' ma'pehingngi sinnoaang uki' yaling di Atohanna Musa. 35 Ponnake sika pemalai ungnginsang kaha-kaha angdake' maleso, ya' pahallu sika mekutana pano dimuanena di hao di dasanna, aka' dai sihatang lanapanoa lolo ma'tula' yaling di pa'himpungannato penomba. 36Unsangarakaa'to ungngoateeyato Bahtakaranna Puang Alataala sule yalingmai di alla'mua'? Bahtu' supung dioa' ang halimantahimbo? 37 Ponna ke ahai di alla'mu angunsanga kalaena nabi, bahtu' tau ang mai'di

14.38–15.5 787

kakuasaanna yaho mai di Inaha Masero, ya'tantunte' anna la nainsangngi naoatee indeeang menge kutula' pahentaete' yaho mai diKalaena Dehata. 38Ampo' ponna ke ahai ang daiuntahimbo inde karangku, ya' daa untahimboia'yato tau. 39Dahi, solasohong, sihatang ke lapemalakoa' untula' pangngelo'na Puang Alataala,ampo' daa ullahang tau ang si ma'tula' yaling dima'kahupa-hupa basa yaho mai di Inaha Masero.40 Kalehaii: ingkänna ang dibabe pahallu untuhu'ilalang ang la sihatang anna äto' mapia.

15 1Oa' solasohong, pemalaä'kupakalehakoa' sumule ihsinna

Kaheba Mapia ang kupepainsangnging ma ngdolu. Donetoo untahimbo mapia yato kaheba,anna lambi' dinoa matoto' kapampetahpa'ammuaka' yatoo. 2Ungngolai inde Kaheba Mapiamalakoa' dipasalama', ahsala' umpetahpa'liui yato bahtakara ang kupakahebaiingkoa'.Daa-daa labu' arang yato kapampetahpa'ammu.3 Yato Kaheba Mapia ang kupainsangngikoa',dianto sinnoa siang ang kutahimbo tou kodi'.Ang handang pahallu diantoo: Kristus mateumbaya' dosanta, sinnoa ang aha uki' yalingdi Suha' Masero, 4 anna diku'bu'i. Pihsanannayato di allo katallunna dipatuhong sumule,sinnoa ang aha uki' yaling di Suha' Masero.5 Puhai yatoo, umpepaitaming Kalaena pano di ta

15.6–12 788

Petrus, mane panoi di pahsikolana ang senga'.6 Puhai yatoo umpepaita buming bou Kalaenapano di tau napihsangngi la'bi limangngatu'.Handang mai'di di alla'naii tuhoke' lambi' dinoa,ampo' aha sangngaka-sangngaka ang mateng.7 Puhai yatoo, umpepaita sala buming Kalaenapano di ta Yakobus, mane panoi di ingkännarasul. 8 Katämpä'anna napengkalanda'i tumä'kodi'. Dä' sinnoa rasul senga'na, aka' mendahiä'ko rasul di tempo ang senga', sihapang änä'ang dahi di tempo ang dai dipemitai. 9Aka'kodi'mitoo ang handang madihoi'ang di ingkännarasulna. Setonganna dä' sihatang disangai rasulaka' dolu si undahhaä' to pen ndo'na PuangYesus. 10Ampo' aka' mana' pa'kalemunnaPuang Alataala nasuhung mendahiä' noa indee.Anna inang kekuna yato pa'kalemunna pano dikalaeku, aka' puhamä' mengkähäng la'bi puhanei' andana rasul senga'. Ampo' tadia kakuasaangkalaeku anna malai kupanoa, ampo' mana'pa'kalemunnantoo Dehata ang mampamatohoä'.11Dahi dai maaka ke unghingngii yato KahebaMapia di hao mai di kodi' bahtu' rasul senga'na.Ang handang pahallu dianto umpetahpa'a' yatoang kipepainsangnging ma ng. 12 Ponna kekipepainsangnging kioatee dipatuho sumuleKristus di hoi' mai di kamateang, ya' akanaahakoa' piha ang si mangngoatee: dai la dipatuho

15.13–21 789

sumule hupatau ke dako'mi? 13Aka' ponnake dai aha katuhoang sumule, ya' datunte'dipatuho sumule Kristus. 14Anna ponna kedai dipatuho sumule Kristus, ya' dai ahakunanna pepakuhungki', datoi aha kunannakapampetahpa'ammua'. 15Dia tuke', la malesodioatee kami' rasul ma'loseng-loseng didionaPuang Alataala, aka' puha kioatee Kristusnapatuho sumule Puang Alataala. Ampo' daimala tahpa' ke dai la dipatuho sumule to mate.16Aka' ponna ke dai dipatuho sumule to mate,ya' datoete' dipatuho sumule Kristus. 17Annake dai dipatuho sumule, ya' dai aha kunannakapampetahpa'ammu anna la ditahungkungkoa'napobua' dosammu. 18 Ponna ke noai nee,ya' to Sahani ang mateng tallammi nei' aka'mate naonge yalingke' di dosa. 19 Ponnapanghannuanta dai' di Kristus supung kekunanaonge tuhokingkea', ya' kita'mitoo tau anghandang meuho-uho di lino. 20Ampo' angtahpa' si'da-si'da, dianto: inang dipatuhongsumule Kristus. Anna katuhoanna sumule sinnoapa'dandiang ang naoatee: ingkänna tau angman ndo'i la dipatuho toe' sumule. 21Aka'natumäng dosanna mesa tau, dianto Adam,lambi' ingkänna to lino pahallu la mate asang.Noa tunne' ungngolai pembabena mesa suputau, dianto Puang Yesus Kristus, lambi' to mate

15.22–28 790

mala dipatuho sumule. 22 Ingkänna tau pahallumate aka' peänä'anna asangngingkea' Adam.Noa tunne' ingkännaingkea' ang sikente Kristusla ullambi' katuhoang bakahu. 23Ampo' laäto' noa indee: Uhuna Kristus tuho sumule.

Pihsananna ke sumule bung tama inde di lino,mane la dipatuhoi sumule petauanna. 24 Puhaiyatoo, mane tallangngi lino. Ke donentoo PuangYesus Kristus la untalo setomarayaang anna toma'kuasa senga' mane ma'pahentai sihapangtomaraya. Puhai yatoo, ya' la umbehongyato katomarayaanna pano di Puang AlataalaAmbena. 25Aka' Puang Yesus Kristus pahalluma'pahenta sihapang tomaraya lambi' ingkännabalinna napadihoi' di pala' bih 'na. 26Annabalinna ang la natallangngi katämpä'anna diantokamateang. 27 Sinnoa ang uki' yaling di Suha'Masero naoatee, "Puang Alataala la umpadahiingkänna balinna tuhu'-tuhu'ang pano." Dahimaleso dioatee ingkänna ang ma'kuasa latuhu'-tuhu'ang pano di Kristus. Supung PuangAlataala ang la dai tuhu'-tuhu'ang pano, aka'dianto ang umpadihoi'angnging ingkänna yatoo.28 Pihsananna, ponna ke ingkännai aka-akatuhu'-tuhu'ang pano di Puang Yesus Kristus, ya' laKalaena toe' Puang Yesus tuhu'-tuhu'ang pano diAmbena aka' dianto ang mampadihoi'angngingingkänna yato aka-aka. Mengkalao yatoo Puang

15.29–34 791

Alataala la umpahenta ingkänna ang aha,anna sanganna la käyyäng puha nei' andanaingkänna aka-aka di umba-umba naongei. 29Oa'solasohong, ke inang tahpa'i dioatee dai latuho sumule to mate, ya' akana ahai tau angditero' unsulängngi solana ang mateng? Ponnake inang dai la tuho sumule dako' yato solana,ya' aka boi anna sika napanoai? 30Umbaangkami' noa? Dai aha naboli balingki' nadahhaangaka' umbahaang Kaheba Mapia. Ampo' ponnake inang dai la tuho sumule to mate, ya' akakunanna yato kamadahhaangki'? 31Allo-allosi ungngoloi loloä' kamadahhaang ang la simampateiä'. Inang tahpa'etee', solasohong, annadioa' kupokale'dekoa' aka' mampetahpa'mokoa'pano di Kristus Yesus, Dehatanta. 32Dinne diBohto Efesus puhaä' nakalipumpung tau angsinnoa olo'-olo' peande. Ampo' dai aha kunannakuolai ang noa yatoo ke dai la dipatuho sumuleto mate. Ponna ke dai la aha katuhoang sumule,dotanne' "Taandea' lambi' boho anna menu'lambi' malango, aka' marondong, ya' la mateasangngingkea'." Inang aha tau ang ma'pihki'noa yatoo. 33Daa unsähsä' lalang. Ponna keuntuhu'i tau ang ma'baho naoatee, "Dai la tuhosumule to mate," ya' pembabemua' ang mapiadinoa la senga' ke dako'mi umpensinnoai yatopembabe karakenaii. 34Dianto anna kuoaite

15.35–41 792

ma ng: Pihki'koa' ang sihatang katahpa'anganna daumbabe dosa. Aka' kusanga ahakoa'piha ang dake' ungnginsang Puang Alataala.Pahallukoa' masili ke tahpa'i yatoo. 35Umbaiaha ang la mekutana naoatee, "Umba la noato mate dipatuho? Bahtu' umba la noa bätängkalaena ang dibea pano ke tuhong sumule?"36 Yato pekutananna, pekutananna to maho!Aka' hapanganna ke la mampamulai tau, ya'yato lisa'na pinamula ang la dipamula dake'mala tuho ke dai ditutu'i dolu sihapang tomate ang dilamung. 37Anna yato ang dipamulatadia pinamula ang lobo'mi, ampo' llisa'ke'hapanganna dille, bahtu' ang senga'nake'.38 Puhanna dipamula, ya' Puang Alataala toboe'ang la mambea bätänna. Mesa boi pinamula latuho yato bätänna situhu' hupanna ang naelo'iPuang Alataala. 39 Ponna ke tapihki'i ingkännahupanna olo'-olo', sinnoanna patuhoang,dansi anna bau, noa tunne' hupatau, ya' daisinnoa-noa diita. 40Anna ponna ke tapihki' toinei' ingkänna ang yaho di langi', noanna mataallo, bulang anna bintäng, ya' dai sinnoa angdinne di lino. Yato ang di langi' mesa hupannakamalekeanna, ampo' yatone' ang di lino senga'kamalekeanna. 41Anna senga' pesilona mataallo, pesilona bulang anna pesilona bintäng.Pihsananna inde pesilona mesa boi bintäng,

15.42–49 793

ya' sisenga'-senga'ang boetee'. 42Noa tunne'to mate ke dipatuhong sumule. Naonge annatuhokingkea' dinne di lino, ya' malamma annatahuhu bätäng kalaeta. Tahpana ke mateng tau,ya' la dilamung yato bätäng kalaeta mane bosii.Ampo' naonge anna dipatuhoingkea' sumule,ya' la rende yato bätäng kalaeta mendahi angmatoho anna maleke, ang dang la mate bahtu' labosi. 43 (15:42) 44Ang dilamung dianto bätängkalaeta di mentolinona. Ampo' ke tuhoi tausumule, ya' la dibala'i mendahi bätäng kalaetadi mendehatanna. Dahi ponna ke ahai bätängkalaeta di mentolinona, inang la aha tunne'bätäng kalaeta di mendehatanna. 45 Sinnoa anguki' yaling di Suha' Masero naoatee, "Tau ang

uhuna, dianto Adam, mendahi to tuho." Ampo'Puang Yesus Kristus nei', ang la mala disangai"Adam katämpä'," dianto ang mebea katuhoangsapano-panona. 46Ang dolu sule dianto angmentolinona, mane sulei ang mendehatanna.Noa tunne' bätäng kalaeta. 47 Tau ang uhunanatampa Puang Alataala umpake tampo annatohhoi done inde di lino. Ampo' Puang YesusKristus nei', ang disangai "Adam kaderuanna,"sulene' yaho mai di suruka. 48 Ingkänna to linoaha bätäng kalaena sinnoa bätäng kalaena Adam,ampo' bätäng kalaeta yaho di suruka la sinnoabätäng kalaena Puang Yesus Kristus. 49Dinoa

15.50–53 794

katuhoanta sinnoa katuhoanna Adam, aka'bätäng kalaeta sihatang tuho yaling inde di lino.Dako' la tuhoingkea' sinnoa Puang Yesus Kristusanna ke donentoo bätäng kalaeta la sihatangtuho yaho di suruka. 50Oa' solasohong, noaindee pahtuyungku: bätäng kalaeta dinne di linodipapia di hao mai di bale anna haha; daingkea'la mala tuho di Kapahentaanna Puang Alataalayaho di suruka ke noai indee bätäng kalaeta.Dai la mala tuho sapano-panona bätäng kalaeang noa indee. 51 Pemalaä' kutula'ingkoa' mesapepakuhu ang masaeng dai kainsangang, ampo'ang napalanda'mingkang Puang Alataala dinoa.Dianto, ponna ke sumuleng Puang Yesus, la ahadi alla'ta ang dake' mate, ampo' ingkännaingkea'la pahallu rende, moi ang mate, noa tunne'ang dake' mate. 52 La pihsa' dahi di sangkapirimata supu, ke moning terompe' ang katämpä'.Aka' naonge anna monii terompe', tau angmateng la dipatuho sumule anna dang lamate sala, anna tau ang tuhoke' la rendetoi lambi' danne' la mate. 53Aka' inde bätängkalaeta ang la mala mate anna bosi pahallurende mendahi bätäng kalae ang dai la mala

mate bahtu' bosi. Dahi tahpana inang rendenoa, ya' la sundummi pole' yato ang uki'yaling di Suha' Masero dolu, naoatee, "PuangAlataala hali untalo kamateang lambi' dang

15.54–16.5 795

la aha." 54 (15:53) 55 "Dang aha kakuasaannakamateang, dang aha kamapi'di'anna." 56Aka'kamapi'di'ang ang mebaha pano di kamateang,dianto dosa. Anna dosanna hupatau pahalluditahungkung aka' atohang ang puha tatehkai.57Ampo' kuhhu'sumanga' dai' di Puang Alataala,aka' puhang nabeaingkea' kapataloang di haomai di dosa anna kamateang ungngolai PuangYesus Kristus, Dehatanta. 58Dahi, solasohong,pamatoto'ia' kapampetahpa'ammu anna daaumpabeii horo. Pengkabela-belaii umbabepengkähänganna Dehata, aka' ungnginsammiungngoatee ingkänna ang umpembabeingDehata dai la labu'.

16 1Didiona yato doi' ang mengeunghimpungnging solata ang memase-

mase yaho di Yerusalem, ya' kupalau anna laumbabei sinnoa ang kupahentaing ingkännajumaa' di hao di Gala a. 2 Ke lambi' bumi alloMingku, ya' inang pasenga'mi piha doi'mu yalingdi dasammu, situhu' ang sihatang sahomu.Be'beii lambi' kasuleangku anna dangnga' pahallula unghimpung ke donentoo. 3 Ke lambi'mä'ma ng, ya' pilleii sangngaka-sangngaka solamuang umpetahpa'. Aka' la kusuo dai' sibaha lakubea suha' ang la nabaha. 4Anna ke unsangaila mahasa ke mao touä' koo, ya' la kalaekumamposolai dai'. 5 Puhake' kuolai Makedonia,

16.6–15 796

mane ma ngngä', aka' pemalaä' ungngolaiMakedonia dolu. 6 Ke la malai la masaeä'di ng, umbai la lambi' puha tempo madinging.Anna ke donentoo malakoa' unduluiä' le'ba'pano di umba-umba ang la kuongei. 7Aka'dai kuaku la lempäng kale sämpäi', dahi kenapabeiä' Dehata, ya' la masaeä' di ng. 8Ampo'la donekä' dolu di Bohto Efesus lambi' allopa'rame-rameang Pentakosta, 9 aka' mai'dike'ang la mala kubabe dinne, moinnakato annaaha toi ang mampa'baliä'. 10 Ke ma mmita Timo us, ya' potosule manahpai annadai la malaya' sibahakoa', aka' sinnoa siangpengkähängangki' ang kibabe aka' Dehata. 11Daaumpabeii la aha ang dai mampakeangka'. Duluiike la mengkalaong sumule mai di kodi' annamalai masahke yaling di pellaoanna. Kuempeidinne, sibahaang to Efesus ang mampetahpa'.12Didionane' ta Apolos, kupengkabela-belaianna malai ma ng sibaha-baha to mampetahpa'ang senga' natammuikoa', ampo' dake' naaku.Ampo' ponna ke la halii, ya' la ma ng. 13Dakaiianna pamatoto'i kapampetahpa'ammu;pengkabahanii anna matohokoa'. 14 Ingkännaang umbabea', babe asangngi sitonda pa'kalemu.15Ungnginsangnga' ungngoatee Stefanussanghapu ang handang dolu mendahi toSahani di Poropensi Akhaya anna puha sika

16.16–24 797

umbeho katuhoanna dai' di Dehata undului topen ndo'na. Dahi kupalau, solasohong, 16 latuhu'-tuhu'angkoa' pano inde di tau, sibaha tausenga' ang nasibahaing umpengkähängngingDehata. 17Masannang liuä' aka' lambi'mi suleta Stefanus, ta Fortunatus anna ta Akhaikus.Sika kupasihapang bala'mua' ang manduluiä'dinne. 18 Sika umpamatoho inahangku, sinnoanaonge sika umpamatoho toine' inahammua'dolu. Tau ang noa indee sihatang dipakeangka'.19 Salama'na ma ng ingkänna jumaa' dinnedi Poropensi Asia. Noa tunne' ta Akwila annata Priskila sibaha to mampetahpa' ang sima'himpung yato di dasanna umpapebahasalama'na ma ng. 20 To mampetahpa' senga'ang kusibahaing dinne umpapebaha toe'salama'na ma ng. Sisalama'koa' mesa annamesa mengkalao di inahammu ke si ma'himpungbumokoa'. 21 Salama'ku ma ng. (Inde salama'ku,teyye kalaeku ang mangnguki'.) Paulus. 22 Tauang dai ungkalemui Puang Yesus, la ditändo nei'.Maio, Puang! 23 Kuhannuang namana'koa' PuangYesus kamasahkeang! 24 Kukalemui asangkoa'yaling di Kristus Yesus. Samantoo.

2 Korintus

1 1 Pano di ingkänna petauanna Puang Alataaladi hao di Korintus, sibaha ingkänna to

mampetahpa' di hao di Poropensi Akhaia.Hao mai di Paulus, sibahaang ta Timo us.Nasuhung anna kuuki'i inde suha' ma ng, aka'naängkä'ä' Puang Alataala mendahi rasulnaKristus. 2 Salama'ku ma ng. Ke la malai PuangAlataala Ambetaa' sibaha Dehatanta PuangYesus Kristus la umbehekoa' anna namana'koa'kamasahkeang sibaha kamasannangang.3 Tapudii Puang Alataala, Ambena Puang YesusKristus, Dehatanta. Inde Ambe si mekalemui loloanna Dianto kasuleanna ingkänna pepakahanga.4 Si umpamatoho inahangki' yaling di ma'kahupa-hupa kamasuhsaang ang mehoa, lambi' malatouang kami' umpamatoho inahanna tau senga'yaling di ingkänna kamasuhsaannaii, umpakekamatohoang ang kitahimbo yaho mai. 5 Yatokamasuhsaang ang nasa'ding dolu Kristus, ya'mai'di ang kisa'ding tou kami'. Ampo' mai'ditoe' kamatohoang inaha ang kitahimbo yahomai di Kristus. 6Ungngolai kamasuhsaangki',dianto napolalang Puang Alataala umpamatohoinahammua', solasohong, annamalakoa' salama',

1.7–11 799

aka' si masuhsa toukoa' dio, sinnoaingkea'.Dahi, ke napamatohoi inahangki' Puang Alataalayaling di kamasuhsaangki', ya' la napamatohotoua' dio inahammu, lambi' la tähängkoa'ungngolai kamasuhsaang. 7Dianto anna daibata-bata inahangki' didiomua', aka' kiinsangkioatee si ungngolai toukoa' dio kamasuhsaangsinnoaingkea', anna inang la napamatohoinahammu Puang Alataala sinnoaingkea',lambi' la tähängkoa'. 8Oa' solasohong, pahalluungnginsang ungngoatee yato ingkännakamasuhsaang ang manghoaang di lau' diPoropensi Asia ma ngngi liu, lambi' sai'di' taladai kibela kitähäng anna kisanga la mateang.9 Kipihki' kioatee, "Dang aha lalang la malaangtuho." Ampo' nasuhung dahii noa yatoo, annamalaang dai umpetahpa' kamatohoang kalaeki',ampo' la umpetahpa'ang supu Puang Alataala,aka' Dianto ang mala umpatuho sumule to mate.10Dahia', solasohong, nalahpa'ang tora' di haomai yato di kamasuhsaang ma ngngi di alloang lehsu' lambi' daang mate. Noa tunne' lanalahpa'ang di hao mai di kamasuhsaang angdahi dinoa. Anna kipetahpa' kioatee la nalahpa'touang nei' di hao mai di kamasuhsaang angla dahi di allo-allo di ngngayo. 11 La napanoa,solasohong, aka' si unsambayangngiang. Aka'ponna ke mai'dii tau ang mansambayangngiang,

1.12–18 800

ya' la nabeheang Puang Alataala lambi' mai'ditau la ma'kuhhu'sumanga' dai' di Puang Alataala.12Oa' solasohong, male'deang aka' yaling diunnä' inahangki' maroho pembabeki' pano diingkänna tau, londonang pembabeki' ma ng. Daiaha ang kibuni yaling di ingkänna siamo, marohopahtuyungki' untuhu'i paelo'na Puang Alataala.Daang untuhu'i kamanähänganna hupatau,ampo' pembabeki' situhu' pa'kalemunnaPuang Alataala pano di kami'. 13 Yato ang kiuki'ma ng, supung ang la maromi'a' umbata annaungnginsang. Ahakoa' ang inang ungnginsammipahtuyungki', ampo' aha piha ang dake'.Dahi kuhannuang la ungnginsang asangkoa'pahtuyungki', lambi' ke suleng Puang Yesus, ya' laumpokale'deang, sinnoa kipokale'de toukoa' dio.14 (1:13) 15Dianto anna ahai dolu pahtuyungkula pendoang lempäng di ng di bohtomua' annamalakoa' pendoang ullambi' behe. Noa indeesetonganna pahtuyungku dolu: la lempängngä'ma ng naonge anna panoä' di Makedonia.Pihsananna ke sumulemä' di hao mai, ya'lempäng bumä' anna malai unduluiä'a' yalingdi pellaoangku sau di Yudea. 16 (1:15) 17Ampo'dai dahi yato pahtuyungku. Umbai damä'a'te'umpetahpa'? Bahtu' unsangaa' mopahtuyu salaä'situhu' pampemala kalaeku, aka'mahka kuoantee"io," mahka kuoantee "dai"? 18Daete' noa yatoo,

1.19–23 801

solasohong! Sinnoanna pa'dandianna PuangAlataala dai nabala'i, ya' noa tunne' pa'karangki'ma ng daete' mahka mengngio, mahka la dai.19Aka' kami' ta Silas anna ta Timo us puhaangumbaha ma ng kaheba yaho mai di PuangYesus Kristus, Änä'na Puang Alataala. Anna yatoPuang Yesus Kristus daete' umpakarende-rendepahtuyunna, mahka mengngiong, mahka dai.Ampo' pahtuyunna pano di kita' mala lolodipetahpa'. 20Aka' mai'di liu pa'dandianna PuangAlataala pano di kita', anna inang la dahi asangaka' kasikenteanta sibaha Kristus. Dianto annake umpudiingkea' Puang Alataala si taoatee,"Aming! Inang noang!" Aka' pa'dandianna PuangAlataala pano di kita' ahana inang la sundungyaling di Kristus. 21 Kalaena Puang Alataalaang mampamatohoingkea', noa kami' noa toidioa', lambi' sikenteingkea' sibaha Kristus. Annanapilleiingkea' mendahi ampuanna, 22 annanabeaingkea' Inaha Masero ang mendahitanda dioatee ampuannaingke. Inde InahaMasero sinnoa tanda yaling di inahanta angumpamatoto' pa'dandianna Puang Alataala panodi kita', lambi' maleso taoatee yato ingkänna angnadandiingkea' inang la tatahimbo di allo-alloang la sule. 23Oa' solasohong, dä' loseng, naitaä'Puang Alataala anna Dianto ang ungnginsang ihsiinahangku. Nasuhung dai dahi yato pahtuyungku

1.24–2.5 802

di pihhang ing mao ma ng, aka' dai kuaku lakukahha'ikoa'. 24Daang pemala mentuambahsa'ma ng, aka' kapampetahpa'ammu pano diPuang Yesus matoto'mi. Ampo' diare' pemalaangmengkähängngingkea' sibaha anna malakoa'masannang.

2 1Dahi kuoatee dotanne' dakangkoa'kulumba, aka' dai kuaku ke mapi'di'

sala boia' inahammu, sinnoa ang dahi dolunaonge lempängngä'. 2Aka' ke kupamapi'di'ia'inahammu, ya' dante' aha la mampakahangaä',aka' dio siarea' ang la mampakahangaä'. 3Diantoanna ungnguki'ä' yato suha' ma ng dolu.Dai kuaku ma ng kupellambi'ikoa' anna launnaho-naho inahaä'. Aka' setonganna diorea'nei' la umpamasannangngä'. Anna malesopano di kodi', ponna ke masannangngä', ya' lamasannang toukoa' dio. 4Naonge anna kuuki'iyato suha', manaho inahangku lambi' dondonguhai matangku. Tadia pahtuyungku ungnguki'yato suha' la umpamapi'di'a' inahammu. Ampo'kuuki' yato suha' anna malaia' ungnginsangumba noa pa'kalemungku liu ma ng di dioa'.5Didiona yato solata ang inang sala babena:tadia inahangku supu ang napamapi'di', ampo'inahammu toua' dio napamapi'di', (bahtu'inahanna sangngaka-sangngaka tau di alla'mua',aka' dai kuaku kuhängngäng-hängngängngi inde

2.6–14 803

kaha-kaha.) 6Mai'dia' di alla'-alla'mu ang halimangkambahoing. Ya' di kodi'na koo, sundummiyatoo. 7Dinoa sihatang ke diampungngiianna dipakahangai anna malai dai mapi'di'liu inahanna lambi' mono' inahanna. 8Diantoanna kupalaui ma ng la ma'kalemukoa' pano.9 Pahtuyungku ungnguki' yato suha' dolu aka' lakupangngitai katuhu'-tuhu'ammua' mai di kodi'.Ya' kuinsammi dinoa inang tuhu'-tuhu'angkoa'.10Dinoa ke ungngampungngii inde tau, ya' lakuampungngi tou kodi', ke ahai kasalaanna maidi kodi'. Kupanoa yatoo di olona Kristus ang laumpomapiaa'. 11Dianto anna kuoaitee pahallutaampungngi, anna malai dai aha napolalangnasändä'ingke Pongkahana setang. Aka'tainsammi pahtuyu karakena. 12Naonge annamengkalaoä' di hao di Bohto Efesus, ya' lupanoä'di Bohto Troas do umbaha Kaheba didionaKristus. Lambi'ku pano, ya' nabuhkeimingkä'lalang Dehata anna malaä' mengkähäng dihao. 13Ampo' moinnakato noa, lä'bä'-lä'bä'ke'inahangku, aka' dakang aha silambi' ta Titus angkuhannuang la umpalambi' kaheba didiomua'.Dianto anna sika kupasa'bii ingkänna solasohongdi hao, mane kupatahhi'i pellaoangku sule dinnedi Makedonia. 14Ampo' kuhhu' sumanga' dai'di Puang Alataala, aka' nabahanang loloingkeyaling di kapataloanna aka' sikenteingke

2.15–3.1 804

Kristus. Lambi' moi umba-umba kiola, tontongkipepainsang loloing Kaheba Mapia annamalai tuhtuang lele sau tama sinnoa uri'naminnä'-minnä' bomammi'. 15Di olona PuangAlataala, sihapangngang kayu-kayu bomammi'ang ditunu anna malai nauri' ingkänna tau,aka' kami'mitoo ang nasuo umpepainsangngingkaheba didiona Kristus. Pano di tau ang mengedipasalama', ya' napasihapangngang aka-akabomammi', aka' yato ang kipakaheba mebeakatuhoang sapano-panona. Ampo' panone' ditau ang la ditallangngi, ya' napasihapangnganne'aka-aka bobosi, aka' ang dai untahimbo KahebaMapia, untahimbone' kamateang. Dahi mennayaling di alla'-alla'taa' ang la nabela undurunginde pengkähängang ma ngngi? 16 (2:15) 17Ahatau ang untula' Bahtakara Dehata supung aka'sika pemala mendahi to makaka. Ampo' maserokami' pahtuyungki' anna tahpa' pa'karangki'yaling di Kristus, aka' kiinsang kioatee PuangAlataala ang mansuoang, anna Dianto angmangngita.

3 1Ampo' daumpihki'ia' ungngoatee umpudibumang kalaeki' dinoa! Daang sinnoa yato

piha to pampakuhu ada' di ng. Ke lambi'mima ng di bohtomu si napaitaikoa' suha' angumpudi kalaena anna malaia' sika untahimbo.Anna ke la maong, ya' si umpalau bung suha'

3.2–6 805

di hao mai di dioa' ang la umpudi kalaenaii.Ampo' kami'-kami' daang umpahallu suha' angnoa yatoo. 2Aka' kalaemua' mendahi suha'pampudiang ang kitokei. Sinnoakoa' mesasuha' ang uki' yaling di inahangki'. Lambi' diumba-umba kiola, si kitula' pano di ingkännatau umba noa untahimbomokoa' Kaheba Mapiaang kibaha. 3Dia tuke', solasohong, malesongpano di ingkänna tau boa pengkähängki' umbahaBahtakaranna Puang Yesus Kristus ma ng.Mala dioatee sinnoakoa' mesa suha' ang nauki'Puang Yesus. Yato ang nauki' tama di inahammumahasa puha nei' andana suha' biasa angdiuki' umpake nta, bahtu' suha' masae angsi uki' dolu pano di batu lohpä'. Aka' yalingdi inahammu dianto ang napangnguki'i Kristusyaling di kakuasaanna Inaha Masero ang tuho.4Nasuhung anna bahaniang ma'tula' noa indee,aka' mampetahpa'ang dai' di Puang Alataalaungngolai Kristus. 5Dai kioate kibela kibabe indepengkähängang. Tadia kapabelaang kalaeki',ampo' Puang Alataala supu ang mambeaangkapabelaang. 6Nabeaang kapabelaangmendahi to pengkähänna ang umbahapa'dandiang bakahunna pano di hupatau. Yatopa'dandiang bakahu tadia supu atohang anguki', ampo' diare' katuhoang bakahu ang

nabeaingkea' ungngolai Inaha Masero. Aka'

3.7–13 806

ponna pemalaingke maroho di olona PuangAlataala, anna supumingke untuhu'i atohangang uki', ya' inang la untahimboringkete'kamateang. Ampo' ponna untuhu'iingke PuangAlataala yaling di kakuasaanna Inaha Masero, ya'la untahimboingke katuhoang ang lambi' sapano-panona. 7Dolu atohanna nauki' Puang Alataalapano di batu lohpä' mane nabeai pano di NabiMusa. Inde atohang umbaha supu kamateangpano di tau aka' dai aha ang mambela mantuhu'i.Moinnakato noa, ya' pansillo' sämpäi' lindonaMusa napobua' yato atohang lambi' dai natuananenne'i to Yahudi. 8Dahi yato pa'dandiangang nabaha Inaha Masero ahana inang mahasapuha nei'. 9 Ponna ke matandei yato pa'dandiangang dolu ang umbaha kamateang, ya' inangmatande puha nei' inde pa'dandiang bakahu angmampamarohoingkea' di olona Puang Alataala.10 Setonganna, yato pa'dandiang ang doludanne' matande ke dipasiitai kamatandeannainde pa'dandiang bakahu. 11Aka' ponnamatande yato pa'dandiang ang dolu, angsämpäi' supu, ya' inang matande puha nei' indepa'dandiang bakahu ang tontong lolo lambi'sapano-panona. 12Dahi, aka' kihannuang panoinde di pa'dandianna Puang Alataala ang bakahu,lambi' bahaniang umpepainsangnging KahebaMapia. 13Dai aha aka ang kibuni. Daang sinnoa

3.14–4.2 807

Nabi Musa dolu ang unsapu' lindona. Napanoaanna malai dai sika naita to Yahudi yato pesilonaang tuhtuang mallung lambi' pa'da. 14Makahha'bää' yato to Yahudi, anna lambi' dinoa ahake'ang mekalapai sihapang unsapu' lindo, lambi'dai sika umpetahpa' katahpa'ang naonge annadibatai yato Atohanna Musa. Supung Kristus angla mala ungngalai yato pesapu' ang ungkalapaipihki'naii. 15 Lambi' dinoa, ponna ke sika umbataisuha'na Musa, ya' mala dioatee sapu' inahanna.16Ampo' ponna sika umbala'i pihki'na lambi'mampetahpa' dai' di Dehata, ya' la dialaimintooyato pesapu'naii. 17Aka' Dehata dianto InahaMasero. Anna ponna ke tohhoi yaling di inahanta,ya' lahpa'mingke di hao mai di ingkänna angungkalapai kasikenteanta. 18Dahi, ingkäntaa'ang mampetahpa' dai' di Dehata, dang aha angunsapu' inahanta. Tainsammi kamatandeannaDehata ang tuhtuang umpamapia lolo inahanta.Napanoa lolo Inaha Masero tama di inahantaanna malai tuhtuang mendahiingkea' sinnoaDehatanta ang matande.

4 1Naängkä'ang kami' Puang Alataala mendahito pengkähänna, anna pa'kalemunnantoo

lambi' malaang umbabe inde pengkähängang.Dianto anna dai mono' inahangki'. 2Daangumbabe aka-aka ang la melongko'i. Dai aha angkibuni anna daang umbulitu' tau senga'. Daang

4.3–7 808

umputa'-puta' Bahtakaranna Dehata, ampo'di olona Puang Alataala kitula' aka ang tahpa',dai kiseming-seming, lambi' napetahpa' taunaoatee tahpa' yato kaheba ang kibaha. 3 Ponnake bunii yato Kaheba Mapia ang kibaha, ya'supung buni pano di tau ang inang la lupanodi nahaka. 4 Pihki'na tau ang noa yatoo halinabutai Pongkahana setang ang ma'kuasa yalinginde di lino, lambi' dai sika umpetahpa' KahebaMapia. Kamabayaang ang sule di hao mai yatodi Kaheba Mapia dai mesilo tama di inahannaii,lambi' dai sika ungnginsang kamatandeannaKristus ang mepaitai didiona Puang Alataala.5Daang umpepainsangnging sanga kalaeki'.Ang kipepainsangnging dianto kaheba angnaoatee Puang Yesus Kristus dianto Dehata.Anna kami'mitoo sabua'mua' situhu' pahentanaPuang Yesus. 6Naonge anna napadahii PuangAlataala langi' anna lino ma'kara naoatee, "Dahiomabaya yaling mai di kamalillingang!" AnnaPuang Alataalantoo ang umballoi inahanta lambi'mala tainsang kamatandeanna ang mesilo yalingdi lindona Kristus. 7Dai aha ang mantondongyato kakuasaanna ang mengkähäng yalingdi inahangki', aka' nabeaang Puang Alataalaballona ang la kibaha. Ampo' tau biasa touangkami'. Sinnoaang supu kohing tampo, ampo'napangngihsiang aka-aka ang masu'li'. Lambi'

4.8–14 809

maleso pano di ingkänna tau dioatee kakuasaangang kitokei sule yaho mai di Puang Alataala,tadia kakuasaang kalaeki'. 8 Pemmai'diangungngolai kamadahhaang, ampo' dai dioateelambi' la madahha liuang. Si aha tempona daikiinsang aka la kibabe, ampo' dai aha mono'inahangki'. 9Mai'di balingki', ampo' naposolailoloang Dehata. Aha si mambambaang lambi'sulungngang ampo' malaang ke'de' sumule.

10 Si ungngoloi loloang kamadahhaang ang lamampateiang, sinnoa ang naoloi dolu PuangYesus, lambi' mala maleso pano di ingkännatau dioatee katuhoanna Puang Yesus ungkuasaikatuhoangki'. 11 Bahtuanna indee: akinnatuhokang yaling inde di lino, ya' aha lolo tau angpemala mampateiang aka' untuhu'iang PuangYesus. Nasuhung anna noai yatoo anna malaimaleso pano di ingkänna tau dioatee tuhongsumule Puang Yesus, aka' sika naita kakuasaannayaling inde di kalaeki' ang malamma. 12Dahidi hao loloang kami' di olona kamateang,ampo' kalemba'anna yatoo, ya' malakoa' tuholambi' sapano-panona. 13Aha uki' yalingdi Suha' Masero naoatee, "Mampetahpa'ä',dianto anna bahaniä' ma'tula'." Noa tumangkami'. Kipetahpa' dai' di Puang Alataala lambi'bahaniang ma'tula'. 14 Puang Alataala umpatuhosumule Puang Yesus. Dianto anna kiinsangngi

4.15–5.1 810

kioatee la lambi'mi tempona la napatuhotouang kami' sumule sibaha Puang Yesus,anna la nahimpungngingkea' sibaha di olona.15 Ingkänna indee kidurungngingkoa' annamalakoa' untahimbo kamapiaang. Aka' tuhtuangmai'di tau ang unghingngi yato Kaheba Mapialambi' dilahpa' di hao mai di tahungkung, ya'tuhtuang mai'di ang la ma'kuhhu'sumanga' dai'di Puang Alataala, lambi' dipamatande sanganna.16Dianto anna daang mono' inaha. Moinnakatoanna tuhtuang malammai bätäng kalaeki',ampo' allo-allo si dipamatoho lolo inahangki'.17 Kamadahhaang ang kioloi dinoa diantokamadahhaang sämpäi' supu anna mahingang.Anna aka' sa'bara'ang menge ungngolai indekamadahhaang, lambi' la untahimboangkamatandeang ang la lambi' sapano-panona.Yato kamadahhaang ang kiolai dinoa dai umbasama ke dipasiitai yato kamatandeang ang lakitahimbo di allo ang la sule. 18Dahi, daia' kita'tapihki' liu yato aka ang landa' diita. Ampo' angtapihki' liua' dianto ang dai landa' diita. Aka'yatoo ang landa' diita kaha-kaha sämpäi' supu.Ampo' yato ang dai landa' diita, dianto ang lalambi' sapano-panona.

5 1 Yaling inde di lino aha bätäng kalaetaang mala dipasihapang bansuli ang diongei

sängkä. Ponna ke mateng tau, ya' mala dioatee

5.2–7 811

tallammi yato bansuli. Ampo' la napapiaingkea'Puang Alataala bätäng kalae bakahu ang maladipasihapang dasang yaho di suruka ang latontong lambi' sapano-panona. 2Naonge annatuhokingkea' yaling inde di lino, ya' mohahaengtau anna pemala liuingkea' ullambi'mi yatobätäng kalaeta yaho di suruka ang dipasihapangdasanta. 3Aka' ke mateng tau, ya' inang laaha bätäng kalaeta ang bakahu; dai la tuhotomande' sungnga'ta dai kebätäng kalae.4Aka' ke tuhokingkea' yaling inde di lino,ya' mohahaengngingkea' anna ma ngngidurunganta. Ampo' dai mala tapihki' taoatee,pemala tau mate anna malai lahpa' di haomai di bätäng kalae. Ang tahannuang diantodaingkea' mangki' la mate, ampo' tahpa kebala'inde bätäng kalaeta ang mala mate mendahibätäng kalae ang la tuho sapano-panona.5 Kalaena Puang Alataala ang mepapiaingingkänna indee, anna nabeaingkea' InahaMasero ang la mendahi tanda dioatee inangla nabeaingkea' yato bätäng kalae bakahuyaho di suruka. 6Dianto anna matoho loloiinahangki'. Tainsangnga' taoatee inde bätängkalaeta sinnoa bansuli ang taongei sängkä doneinde di lino. Dahi, naonge anna tuhokingkea'yaling inde di lino, ya' sikahaoang tau Dehata,7 aka' naonge anna tuhokingkea' yaling inde

5.8–12 812

di lino untuhu'iingkea' Dehata mengkalao dikapampetahpa'anta, tadia mengkalao di akaang mala taita. 8Dahi matoho lolo inahangki'.Moi la ungngoloiang kamateang, ya' kiangka'supu pebehe, aka' ponna ke lahpa'mi tau dihao mai inde di bätäng kalae, ya' la sibahangtau Dehata! 9Ang handang kipemala dianto laumpamasannang loloang Puang Alataala, noatuhoang yaling inde di bätäng kalae, noa toi kematemang. 10Aka' la lambi'mi tempona angla pahallu taongeia' mengngolo asang panodi Kristus ang la umpahehsa pengkähänganta.Pihsananna la untahimboingkea' aka angsihatang situhu' yato ingkänna pembabetanaonge anna tuhokingkea', noa pembabemapia, noa toi pembabe karake. 11Dahi,mahea'ang umbabe aka-aka ang la dai nakärä'iDehata, aka' kiinsang kioatee la napahehsaasangngingkea'. Dianto anna kipengkabela-belaiumbea pepähängang pano di ingkänna taulambi' sika mampetahpa' pano di Puang Yesus.Nainsang Puang Alataala ihsi inahangki'. Annakuhannuang dang aha di alla'-alla'mua' angbata-bata inahanna didioki'; kuhannuang laungnginsang asammokoa' ihsi inahangki'.12Daumpihki'ia' ungngoatee menge bumangumpudi kalaeki' ke ma'tula'ang noa inde angmane hali kitula'. Aka' nasuhung anna kipanoai

5.13–18 813

indee anna malakoa' ungnginsang aka-aka angmapia lambi' la umpokale'deang anna malaia'umpakaleso pano yato di ingkänna tau ang daangmantahimbo. Tau ang noa yatoo umpihki' supuaka ang landa' diita, daine' umpihki' ihsi inahannatau. 13Aha toi ang mansangaang to tahta'.Ampo' nasuhung kipanoa yatoo aka' pemalaanguntuhu'i Puang Alataala sitonda sangkalebuinahangki'. Ampo' dioa' dio, ya' maleso annamarohoi yato pihki'ki', aka' ungngolai yatoo,ya' malakoa' kikalemui. 14Nasuhung anna noaiyatoo pembabeki' aka' pa'kalemunna Kristus.Noa indee pihki'ki': Puang Yesus Kristus mateunsulängngi ingkänna tau, dahi sihapang mateasangngingkea'. 15Napanoa anna malai tau angtuhoke' dai untuhu'i pampemala kalaena. Ampo'la untuhu'i pampemalanna Kristus, aka' diantoang mate, mane tuhoi sumule, nasulängngiingke.16Dahi, dianto anna damang umpahehsatau situhu' aka ang mala diita di aneanna.Setonganna dolu kisanga tau biasa Kristus,ampo' dinoa dang kipihki' noa yatoo. 17Dahi,ponna sikenteng tau Kristus, ya' mendahing tauhupatau bakahu. Pa'dang yato katuhoang angdolu, anna untahimbong tau katuhoang bakahu.18 Kalaena Puang Alataala ang mampanoa yatoo.Ungngolai Kristus, to di alla', lambi' sikapiaiingkesumule Puang Alataala. Anna nabeaingkea'

5.19–6.2 814

pengkähängang umpepainsangnging indekaheba pano di tau senga' lambi' sika malatoe' sikapiai Puang Alataala. 19Noa indeekaheba ang kipepainsangnging: yato ang nababeKristus, dianto ang napolalang Puang Alataalaumpasikapiai hupatau sibaha Kalaena, lambi'dang napadiinaha kasalaannaii. Anna kami'mitooang napopengkähäng umbaha Bahtakarannapano di tau senga' lambi' sika mala toe' sikapiaiPuang Alataala. 20 Kami' pesuonaang Kristus,sihapang Kalaena Puang Alataala umpakekamahangki' ma'tula' pano di dioa'. Dahi, yalingdi sanganna Kristus kipalau la sikapiaimokoa'Puang Alataala. 21Daine' madosa Puang YesusKristus, ampo' nasuo Puang Alataala undurungdosanta. Bahtuanna napasihapang to madosalambi' mala nasulängngiingke. Napanoa annamalai ingkännaingkea' ang sikente Puang YesusKristus la naangka' maroho di olona.

6 1Dahi, aka' mengkähängngang kami'sibaha Puang Alataala, dianto anna

mengkamala'mang, solasohong, anna dakoa'ungkaleäng-leängngi mana' pa'kalemunna PuangAlataala ang hali untahimbo. 2 Yaling di Suha'Masero aha uki' tula'na Puang Alataala naoatee,"Yato di tempo ang kupama'tantu kuhingngipehumala'mu, donetoo kukalemuio lambi'kupasalama'o." Oa' solasohong, pehingngiia'

6.3–7 815

inde tula'ku: dianto indee tempo angnapama'tantu Puang Alataala. Allo dinoantoosadia Puang Alataala la napasalama'koa'.3Maenga'ang yaling di ingkänna pembabeki'anna malai dai aha tau unsalla pengkähängangki'yaling mengeang umpepainsangngingBahtakaranna Puang Alataala. 4 Kipamapialolo pengkeroki' di ingkänna siamo annamalai maleso dioatee to pengkähännaangDehata. Si sa'bara' loloang yaling ungngolaima'kahupa-hupa pesändä', kamasuhsaanganna kamadahhaang. 5 Si nabambaang tau, sinatahungkungngang, si nasibobo'-bobo'iang.Si mengkähäng kahha' loloang, lambi' ahatempona daang mala hahe anna daang malamande. 6Maleso diinsang dioatee inang topengkähännaang Puang Alataala, aka' maseropembabeki', kiinsang umba noa BahtakarannaDehata, sa'bara'ang anna marota'ang pano ditau senga'. Aha lolo Inaha Masero yaling dikalaeki' anna ma'kalemuang pano di tau senga'mengkalao yaling di inaha. 7Maleso dioatee topengkähännaang Puang Alataala, aka' pepaturuang kipepainsangnging dianto pepaturu angtahpa' anna aka' kakuasaanna Puang Alataala angmala diita yaling di pengkähängangki'. Marohololo pembabeki' anna inde kamarohoangki' maladipasihapang pa'dang anna unta ang la kipake

6.8–14 816

untolla' balingki'. 8Moi dipakauho-uhoang,bahtu' dipudiang, moi disallaang bahtu'dipakeangka', maleso diinsang dioatee topengkähännaang Puang Alataala. Aha angmansangaang to pa'bulitu', ampo' setongannakatahpa'ang ang si kitula'. 9Naangka'ang taudai kainsangang, ampo' setonganna mai'di taumangnginsangngang. Nasangaang tau to mate,ampo' setonganna tuhokang! Moinnakato annadipohetong si'da-si'daang, ampo' dasiakangmate. 10Mai'di kamasuhsaangki' ampo' mahasalolo inahangki'. To memase-maseang ampo'kami'mitoo ang umbaha behe pano di taumai'di. Nasanga tau dai aha aka-akangki', ampo'setonganna ingkänna-ingkänna siamo kiampui.11Oa' solasohong di ng di Korintus, puhakipamaleso karangki' ma ng, dai aha aka angkibuni. Ungnginsang pa'kalemungki' ma ng.12 Tadia kami' ang dai ma'kalemu ma ng, ampo'dioa' ang dai ma'kalemu di kami'. 13Ma'tula'ä'sihapang ma'tula'ä' pano di änä' kalaeku:kupalau ma ng la ma'kalemukoa' mai di kami'sihapang umpasule pa'kalemungki' ma ng.14Daunsiba'ba' leleng londonang daunsiala tauang dai mampetahpa' pano di Puang Yesus, aka'inang dai sihatang. Unsangarakaa'to sinnoa siangtau ang untuhu'i pa'elo'na Puang Alataala annatau ang dai untahimbo Puang Alataala? Bahtu'

6.15–7.2 817

la malaraka kamabayaang sihau kamalillingang?15 Sikapiairaka Kristus anna Pongkahana setang?Malaraka la aha kasikenteanna to mampetahpa'anna to tamampetahpa'? 16 Sinnoaraka DasangAda'na Puang Alataala anna pampahahi'ang?Daete' pole' aha la noa. Ampo' kita'mitoo DasangAda'na Puang Alataala, aka' Puang Alataala ToTuho lolo inang tohho yaling di inahanta. Sinnoaang natula' dolu Puang Alataala yaling di Suha'Masero naoatee, "La tohhoä' di alla'-alla'naii,anna kusibahaing. La mendahiä' Dehatanna,anna sika la mendahi petauangku." 17 "Dahi,damong untuhu'i pengkerona tau ang dä'mangnginsang, damong unsiba'ba' lelengngi!Pakahaoi pembabe karake. Ponna umpanoayatoo, ya' la kutahimbokoa'." 18 " 'La mendahiä'Ambemu, anna la mendahikoa' änä'ku.' Noantonatula' Dehata, To Handang Ma'kuasa."

7 1Oa' solasohong ang kukalemui, ingkännainde pa'dandiang nababe Puang Alataala

pano di kita'. Dahi pahalluingke sikahaoangingkänna aka-aka ang mekärähko'i, noaang mala diita, noa ang yaling di inahanta.Pahalluingke untuhu'i Puang Alataala sibahasangkalebu inahanta, anna pahalluingke mahea'umbabe ingkänna siamo ang la dai nakärä'i.2Oa' solasohong, tahimboang lambi' tama diinahammu! Daang aha ummaho-maho tau

7.3–8 818

senga', bahtu' kibulitu', datouang aha ummaho-maho tau senga' aka' la kipokauntungang.3Ma'tula'ä' noa indee, solasohong, dai annamalai kusallakoa'. Aka' sinnoa ang kutula'langngena', dai aha mantondong pa'kalemungki'ma ng, noa tuhoang, noa toi mateang.4 Kuinsang kuoatee malakoa' dipetahpa'.Kupokale'dekoa', solasohong. Moinnakato annamai'dii kamasuhsaang ang manghoaang, ampo'matohong dinoa inahangku anna masannangngä'aka' dioa'. 5Naonge anna suleang dinne diMakedonia, dai aha tempoki' mehile. Donetooma'kahupa-hupa kamasuhsaangki': kasibehtaangsibaha tau ang mepa'bali anna kamahea'angyaling di inahangki'. 6Ampo' Puang Alataala, angmepakahanga, umpakahanga inahangki' naongeanna sulei ta Titus. 7 Tadia supu kasuleannaang mampakahangaang, ampo' makahangatouang unghingngi kaheba ang nabaha.Naoatee umpakahangaa' inahanna naonge annasibahakoa'. Naoa toe'tee makarohhengkoa'are' pano di kodi' anna pemalakoa' sitammusala boingkea'. Naoa toitee unsohsoa' are'yato ang dahi dolu di alla'ta anna pemalakoa'mesa inahaingkea' sumule. Kihingnginna yatoo,ya' mahasa liu inahangki'. 8Moinnakato annaumpamapi'di'ia' inahammu yato suha'ku angdolu, ampo' dai kusohso aka' kuuki'. Uhuna

7.9–11 819

kusohso, aka' kuinsang kuoatee la mapi'di'inahammu umbata yato suha'. Ampo' yatokamapi'di'ang inaha dai masae. 9Dianto annakuoaitee dai kusohso yatoo. Setongannamasannangngä'. Ampo' ang kuposannangtadia aka' mapi'di' inahammu, ampo' aka'mengkatoba'koa' di hao mai di pembabemuang dai huhu, napobua' yato kamapi'di'anginahammu. Yato kamapi'di'ang inahammunapolalang Puang Alataala la nabehekoa'.Dahi dakoa' huki aka' yato suha'ki'. 10Aka'kamapi'di'ang inaha ang situhu' pa'elo'naPuang Alataala napolalang la natehteingkemengkatoba', lambi' malaingke napasalama'.Kamapi'di'ang inaha ang noa yatoo dai malatasohso. Dai sinnoa kamapi'di'ang inaha angsituhu' pihki' mentolinona, ang dai sitondakapengkatoba'ang, aka' mebahane' pano dikamateang. 11 Yato kamapi'di'ang inahammuumbata yato suha'ku inang situhu' pa'elo'naPuang Alataala. Itai boana yatoo: pemalakoa'umbabe aka ang maroho. Pemala liukoa'umpebayai kalaemu. Keaha'koa' aka' dosanna tokekasalaang. Mahea'koa' untuhu'i pembabenaii.Ungkarohhengngiä'a'. Umpengkabela-belaia'untuhu'i Dehata. Sadiakoa' untahungkungto kekasalaang. Umpamaleso di ingkännasiamo lambi' nainsammi tau naoatee bahahsi

7.12–8.2 820

inahammu yaling inde di kaha-kaha. 12Dahia',solasohong, dai kuuki' yato suha' dolu aka'tau ang kekasalaang, bahtu' aka' tau angnahoa kasalaang. Ampo' nasuhung anna kuuki'iyato suha', anna malakoa' napainsangngiPuang Alataala umba noa setongannapa'kalemummu pano di kami'. 13Diantoanna matohong inahangki'. Inang matohonginahangki', la'bi-la'binna ungngita umbanoa mahasa inahanna Titus aka' untahimbomapia anna umpakahangaa'. 14Akinna kusuoma ng, kupainsangngi ta Titus umba noakupokale'dekoa'. Kuhhu' sumanga' aka' dä'umpakasili. Umba noa ingkänna tula'kutahpa' asang, noa tunne' ingkänna yato angkupainsangngi ta Titus didiomua', ya' tahpa'asang. 15Anna tuhtuangkoa' nakalemui ta Titus,aka' nakalehai umba noa untuhu'i ingkännapahentana, anna untammui umpotosule sitondakamahea'ang aka' tandana umpakeangka'. 16Oa'solasohong, mahasa liu inahangku aka' kuinsangkuoatee malakoa' kupetahpa' di ingkänna siamo.

8 1Oa' solasohong, pemalaang anna malaia'ungnginsang aka ang dahi di ingkänna jumaa'

done di Makedonia napobua' kamarota'annaPuang Alataala. 2Masuhsa si'da-si'dakamadahhaang anna kapemase-maseang angsika nasa'ding. Ampo' moinnakato noa yatoo,

8.3–8 821

ya' mahasa liu inahannaii lambi' mai'di doi'sika nahimpung ang la napake undului solana.3 Kusa'bii kuoatee yato pentandonaii situhu'kapabelaanna, bahtu' la la'bike'. Anna dai ahatau ang mampahsa, ampo' inang mengkalaotoboe' yaling di unnä' inahanna. 4Napalautoe' la kipabei sika unghimpung doi'na angla napake undului to pemase-mase di lau' diYerusalem. 5 Yato pentandonaii la'bi andana angkipemitai. Tadia doi' supu ang nabea ampo' sikaumbeho dolu inahanna dai' di Puang Alataalauntuhu'i pa'elo'na. Noa tunne' natuhu'iang aka'pa'elo'na Puang Alataala. 6Dahi, mane kisuota Titus sumule ma ng anna malakoa' naduluiyaling inde di pengkähängang mapia, aka'inang ta Titus ang handang dolu manduluikoa'unghimpung yato doi' ang la umpapebaha sau diYerusalem. 7Oa' solasohong, untondongkoa' tausenga' di ingkänna siamo: dai aha mantondongkapampetahpa'ammua', ungnginsangnga'pepaturu ang tahpa' anna umba noa umpaturutau senga'. Mai'di ang umbabe yaling undului tausenga' anna ma'kalemu si'da-si'dakoa' pano dikami'. Dianto anna kupalaui la umpellondoikoa'tau senga' yaling inde di pengkähängang mapia,dianto umbea doi' pano di to pemase-mase.8 Tadia pahenta ang kutula'ingkoa'. Supungkupainsangngikoa' umba noa pa'kalemunna to

8.9–14 822

Makedonia yaling umbea doi'na ang la medului,anna mala toi kuita umbane' noa pa'kalemummupano di tau senga'. 9Ungnginsangnga' umbanoa pa'kalemunna Dehatanta Puang YesusKristus pano di kita'. Tandana malemu, ya'moinnakato anna matande si'da-si'dai, ampo'napellei yato kamatandeanna anna malaingkea'nakalemui. Noa tunne' mendahi to pemase-maseanna malaingkea' untahimbo katomakakaang.10Di kodi'na kodi' mahasa ke umpepuhaiiyato ang umpahandu' taung ang puha, diantoungkalemui jumaa' senga'. Aka' dioa' anghandang dolu umpahtuyu anna umpahandu'inde pengkähängang. 11Dahi dinoa pengkabela-belaiia' umpapuha yatoo, sinnoa naonge maneumpahandu'i. Pebeaing dia siamo ang malaumpebeaing, situhu' aka ang aha. 12Aka' ponnamampebeaingkea' mengkalao di inahanta annasituhu' yato ang aha di kita', ya' masannangPuang Alataala untahimbo yato pentandota.Dai napalau la'bi andana kapabelaanta. 13Daikupanoa indee anna ma ngngiia' durungammulambi' kakuhangangkoa' anna kehongko'ine' tausenga'. Ampo' nasuhung kupanoa indee annamalai la sinnoa-noa katuhoammua'. 14Dinoa,aka' mai'di buke' aka-akammu, ya' sihatangke unduluikoa' solamu ang kalala' di lau' diYerusalem. Dako'-dako'ke' ke kalala' toukoa'

8.15–22 823

dio, ya' malamokoa' sika nadului. Dahi ke tuhoitau sikarota'i noa yatoo, ya' ingkänna tau daiaha la kakuhangang. 15 Sinnoa ang uki' yalingdi Suha' Masero dolu naoatee, "Yato tau angmai'di nahimpung, dai la bosa' aka-akanna.Anna yato tau ang sai'di' nahimpung, ya' daila kakuhangang." 16 Kuhhu' sumanga' dai' diPuang Alataala aka' mengkähäng yaling diinahanna ta Titus lambi' pemala la naduluikoa',napensinnoaiä'. 17 Tahpana kisuo ta Titusla mao ma ng, ya' naaku si'dae' aka' inangpemala liue' la naduluikoa'. 18 La kisuo mesasolasohontama ng nasibahaing ta Titus. Inde taunapudi ingkänna jumaa' aka' pengkähängannaumbaha Kaheba Mapia. 19Dia tuke', halinapillei ingkänna jumaa' dinne anna malainaposolaiang lusau di Yerusalem umbaha yatopentandomu pano di santosahaninta ang mengemasuhsa. Aka' nasuhung anna la maoang annamalai dipamatande sanganna Dehata anna lanainsang solasohonta di lau' naoatee, "Ahasi'dae' inahanna mekalemui." 20 Kidakai liuanna dai la aha tau ang mansallaang yalinginde di kaha-kaha umbaha yato mai'di doi'pentandonaii. 21Dianto anna kipihki' lohpo'mimenna ang la mamposolaiang anna malaimaleso dioatee maroho pahtuyungki', noa diolona Dehata, noa di olona hupatau. 22Dahi

8.23–9.3 824

ta Titus sibaha yato solasohong ang mane halikutula' anna ahake' mesa tau senga' ang la kisuoma ng. Pemmai'ding kisa'bii pengkerona indesolasohonta lambi' kiinsang kioatee bansa' yalingdi ma'kahupa-hupa pengkähängang. Ya' dinoapemala liukoa' nadului aka' napetahpa'koa'.23Didionane' yato ta Titus ang la kusuoma ng naduluikoa', dianto solaku yaling dipengkähängang. Pihsanannane' yato to deruaiang la mamposolai, dianto ang napillei jumaa'dinne ungngäto' ka himpunganna yato doi'.Pengkerona si umpamatande sanganna Kristus.24Dahi kupalau ke la malaia' untahimbo mapiaanna ungkalemui. Ponna ke umpanoaia', ya' lanainsang ingkänna jumaa' naoatee to pa'kalemusi'dakoa' anna tahpa' yato ang si kipokale'dedidiona kamapiaammua'.

9 1 Setonganna dai pahallu kuuki' moi akadidiona inde doi' ang la kibaha sau di

Yerusalem. 2 Kuinsammi kuoatee pemalakoa'undului solamu. Setonganna puhakoa'kupokale'de pano di to Makedonia, kuoatee,"Yatone' solasohonta di hao di Poropensi Akhayainang napahandu'ke' taung ang puha annasadiang la umbea yato doi'na ang la naduluiingsolana." Dahi, tahpana sika nahingngi kalebuinahammua' undului sola, ya' sika pemalatunne' napanoa. 3Ampo' moinnakato noa, ya'

9.4–8 825

dotanne' kusuo lohpo' ta Titus sibaha solanama ng anna malakoa' nadului ungngäto' yatopentandomu. Dahi kuhannuang ke lambi'mä'ma ng la tokangnga' kulambi' sinnoa angkutula'ing to Makedonia. Daa-daa nasangasika kuloseng yato aka ang puha kutula' panodiii. 4Aka' ponna ke ahai to Makedonia angmamposolaiä' ma ng, anna dake' himpungyato doi' ang la umpopanduluia', ya' la masilisi'da-si'daang aka' puhakoa' kipudi yaling indedi kaha-kaha. Kusanga la masili toukoa' dioke noai yatoo. 5Dianto anna kusanga mahasake kusuoi ma ng ta Titus sibaha solana, annamalai sika naäto' lohpo' yato doi' pentandomua'ang undandi. Dahi, ke lambi'mä' ma ng, ya' latoka asammi yatoo. Ponna ke noai yatoo, ya' lamaleso dioatee mebeakoa' mengkalao yaling diinahammu, dai aka' dise'de'koa'. 6 Pihki'i indekara: yato tau ang sai'di' naambo', ya' sai'di' toe'ang la nakoh '. Yato tau ang mai'di naambo',ya' mai'di toe' ang la nakoh '. 7 Pahallu tausimesa-mesa umpihki' lohpo' sangngaka ang ladipebeaing. Dai sihatang ke umpebeaing tauaka-aka sitonda ma ngngi inaha, bahtu' supungaka' nase'de' tau senga'. Aka' Puang Alataalaungkalemui tau ang umpebeaing aka-akannasitonda kamasannangang inaha. 8Ma'kuasanabehekoa', lambi' taumpuha-puhaa', mala

9.9–14 826

dioatee yato ingkänna ang umpahallu la ahaasang lolo. Yato kala'biammua' la umpakeumbabe ma'kahupa-hupa kamapiaang pano ditau senga'. 9 Sinnoa ang uki' yaling di Suha'Masero dolu, "Mai'di pebehe ang nabea PuangAlataala pano di to pemase-mase. Kamapiaannala lambi' sapano-panona." 10 Puang Alataalaumbea banne pano di to pangngambo' annanabeaingkea' kita' boana la taande. Noa tunne'pentando ang la umbea pano di tau senga' lanabehe Puang Alataala anna malai tuhtuangkehängngängke' yato kamapiaang inahammu.11Ma'kahupa-hupa behe ang la nabeakoa'anna malakoa' undului lolo tau senga'. Dahi,ke kibahaing pentandomu pano di solata angmemase-mase di lau' di Yerusalem, ya' la mai'ditau ang ma'kuhhu'sumanga' dai' di PuangAlataala. 12 Inde pengkähängang mapiammu laumpasundung kakuhanganna to pen ndo'naDehata di lau'. Londonang la tuhtuang mai'ditau ang ma'kuhhu'sumanga' dai' di PuangAlataala aka' naita pengkähängang mapia angumbabe. 13 La umpamatandea' Puang Alataalaungngolai yato pentandomu. Aka' napobua' yatopentandomu pano diii, ya' la maleso dioateetuhu'-tuhu'angkoa' pano di Kaheba MapiannaKristus. 14Anna sika la nasambayangngikoa'mengkalao yaling mai di inahannaii, aka' la

9.15–10.5 827

napihki' naoatee mana' pa'kalemunna PuangAlataala ang mahasa liu mengkähäng yalingdi inahammu. 15 Kuhhu' sumanga' dai' diPuang Alataala aka' dai tabela tatula' asangkamatandeanna pebeana pano di kita'!

10 1Oa' solasohong, aha palaungku ma ng.Aha tau ang si mangngoatee, "Ponna ke

makahaoi Paulus, ya' makahha' dihingngi ihsisuha'na, ampo' ke dinnei di olota, ya' malunä'."Dahi kupamahempo' inahangku, sinnoa inahannaKristus ang malunä' anna marota', 2 anna kupalauke malai dai la aha tau di alla'-alla'mua' angtontong dä' mantahimbo, anna malai dangmakahha' karangku ke lambi'ä' ma ng! Aka'aha tau ang si umpasinnoa pembabeki' annapembabena to lino ang dai ungnginsang Dehata.Ponna ke aha loloi yatoo, ya' inang sika launghingngi kara makahha'ku! 3 Inang to linoang.Ampo' ke kipa'balii tau ang mampa'baliang,ya' umpakeang kakuasaang ang sule yahomai di Puang Alataala. Pembabeki' dai sinnoapembabena tau ang dai ungnginsang Dehata,datouang umpake pangkahka' ang si napaketo lino. Ang kipake dianto kamatohoang yahomai di Puang Alataala. Malaang dipasihapangto pa'tolla' ang umpasitale-tale behtenna bali.Bahtuanna, aka' kipake kamatohoang yahomai diPuang Alataala, 4 (10:3) 5 lambi' malaang untalo

10.6–11 828

yato ingkänna tau ang umpa'bali pepaturu angtahpa'. Malaang umpa'bali yatoii ang malängkä'inahanna sibaha yatoii ang ungkalapai tauang pemala ungnginsang Puang Alataala. Siumpakeang kamatohoang ang sule yaho mai diPuang Alataala, lambi' inahanna yato tau angmampa'baliang mendahi tuhu'-tuhu'ang panodi Kristus. 6Dahi solasohong, ke malesomokoa'tuhu'-tuhu'ang pano di kami', ya' sadiaangla untahungkung yato tau ang tontongke'dai tuhu'-tuhu'ang. 7 Pihki' liuia' yato angungngita. Ponna ke ahai tau ang unsanga kalaenapetauanna Kristus, ya' pahallu sika umpahehsaihsi inahanna lambi' nainsang naoatee petauannatouang kami' Kristus, sinnoaii. 8 Ke hapangannailiba' inde karangku umpudi kalaeku, ya' dä'masili. Aka' yato ang kupudi di kalaeku diantokakuasaang ang nabeaä' Dehata la umpamatoto'kapampetahpa'ammua', tadia ang la ungkarakeikapampetahpa'ammua'. 9Dai kuaku la aha tauang mampihki' naoatee, "Makahha' tula'naPaulus yaling di suha'na naola mepakahea'i kale."10Aka' aha are' tau di ng ang mekara-kara bu'bu'didioku, naoatee, "Yaling di suha'na, ya' makahha'karanna anna boheng matoto' pepakaenga'na,ampo' ke dinnei kalaena di alla'-alla'ta, ya'malammaetee' anna dai ma'bahtuang tula'na!"11Dahi, aka' noa nee karanna, ya' painsangngii

10.12–17 829

oaintee: umba noa makahha'na karangki' yalingdi suha'ki', ya' la noa tunne' makahha'ki' kelambi'ang ma ng. 12 Inang dai la kipasiita kalaeki'anna yato tau ang ungngangka'-angka' kalaenaii.Yato tau ang noa, to maho asang, aka' sikaunghohto' toboe' kalaena situhu' pihki'na toboe',mane umpasiitai kalaena anna solana. 13Daangkami' noa. Ponna ke umpudiang kalaeki', ya' daikihängngäng-hängngängngi, ampo' meämpä'tobou kami' supu yato pengkähängang angsihapang bela'ki' ang nabeaang Puang Alataala.Anna dioa', solasohong, hekeng tumokoa' dioyaling yato di bela' pengkähängangki'. 14Daangliba' yaling umpokale'de pengkähängangki'.Aka' inang halikoa' kipellambi'i umbaha KahebaMapianna Kristus. 15Daang liba'-liba' umpudikalaeki' umpokale'de pengkähänganna tausenga' sihapang pengkähängang kalaeki'. Ampo'kihannuang, solasohong, ke kehängngämmikapampetahpa'ammu, ya' la kehängngängbuntoo pengkähängangki' di alla'-alla'mua',16 lambi' ongeang pengkähängangki' la tuhtuangmalua'. Aka' pemalaang umbaha Kaheba Mapiapano di bohto senga' ang sikahaokoa' angdake' aha unghingngi didiona Kaheba Mapia.Daang pemala umpokale'de pengkähängangki'ang setonganna kibabe di bela'na tau senga'.17 Sinnoa ang uki' yaling di Suha' Masero

10.18–11.4 830

dolu naoatee, "Menna-menna ang pemalaumpokale'de aka-aka, ya' pahallu umpokale'deyato ang nababe Puang Alataala." 18Aka' tau angdipakeangka' si'da-si'da, supung tau ang napudiDehata, tadia tau ang umpudi kalaena.

11 1Oa' solasohong, kalemuiä' sa'bara'koa'kupatulu'ke' sai'di' inde karangku umpudi

kalaeku, ang umbai unsangaa' karanna to maho.2 Keaha'ä' situhu' kakeaha'anna Puang Alataalake ahai ang untehtekoa' umpellei Puang YesusKristus. Aka' kodi'mitoo ang handang doluumpaturukoa' mampetahpa' pano, anna angkupemala dianto la tontongkoa' mampetahpa'.Malakoa' dipasihapang änä' bahine ang puhama'dandi la siala mesamuane. Anna Kristusmitoomala dipasihapang muane ang la unsialaingnga'.3Ampo' malaya'ä' dinoa, daa-daa la aha angmambulitu'koa' lambi' damokoa' umpatontongkapampetahpa'ammu sibaha sangkalebuinahammu. Sinnoa Hawa dolu ang nasändä'iile kamba' malunä' karanna, ya' noa tunne'si aha tau ang pemalakoa' nasändä'i natehteumpellei yato kapampetahpa'ammu pano diKristus. 4 Puhamokoa' kipaturu didiona PuangYesus anna umpehingngii yato pepaturungki'lambi' untahimbokoa' Inaha Masero. Ampo'puhai yatoo, umpabeirea' dio are' tau senga'mampaturukoa' didiona Yesus ang senga'. Dinoa

11.5–11 831

sadiamokoa' are' umpehingngii pepaturunnaanna untahimbokoa' inaha senga'! 5Ampo'dä' ungngangka' kalaeku madihoi'ang andanainde solamu ang unsanga kalaena "pesuotehtongang." 6Moinnakato anna dä' manähängma'kara, ampo' datouä'ne' to maho. Kuinsangkoo pepaturu ang tahpa'. Puhakoa' kipamalesololoing inde kaha-kaha yaling di ma'kahupa-hupalalang. 7Naonge anna kupainsangngikoa' KahebaMapia dolu, dä' aha malau saho moi porola sai'di'. Kupamahempo' katuhoangku annamalakoa' diängkä' di hoi' mai di dosammu.Salarakakä' aka' dä' umpalau saho di hao maidi dioa'? 8Naonge anna di ngngä' di bohtomu,ya' to mampetahpa' di bohto senga' angmampapebahaingkä' doi'. Mala dioatee sika hukinei' anna mala toukoa' dio kupainsangngi KahebaMapia. 9Donetoo anna ahai kapahalluangku,ya' dakoa' kupalaui. Aka' sule solasohonta dihao mai di Makedonia nabahaingkä' doi' angumpasundung kapahalluangku. Mengkalaodolu dai aha si kupalau aka-aka di dioa'. Noatoi di allo ang la sule dai aha ang la kupalau.10 Indee tula'ku ang kupokale'de dä' aha malamansängkäi moi menna di ingkänna PoropensiAkhaya, aka' ahana inang tahpa' sinnoa tahpa'napa'karanna Kristus. 11Aka anna ma'tula'ä' noaindee? Umbai unsangaa' dakoa' kukalemui, i?

11.12–19 832

Kukalemui liukoa', naitaä' Puang Alataala. 12Dahila kupatulu' kabiasaangku, dianto dai la kupalauma ng saho, anna yato tau dai sika mala umpudikalaenaii naoatee sinnoa siang pembabena annapembabeki'. 13 Tau ang noa yatoo dianto rasulang ma'loseng-loseng. Sika mengkähäng di alla'-alla'mua' sihapang rasulna si'da Kristus, ampo'setonganna to pa'bulitu'! 14Ampo' daingkea'pahallu pusa' napobua' yato pembabenaii, aka'moi Pongkahana setang mala toe' umpasenga'hupanna anna nasangai tau malaeka' angumbaha kamabayaang. 15Dahi daingkea' pahallupusa' ponna sabua'na Pongkahana setangumbuni pembabe karakenaii anna kamba'membabe mapiai boheng sabua'na Dehata.Katämpä'anna sika la ditahungkung situhu'pembabena. 16 Sinnoa ang kutula' langngena',moinnakato anna sihapang mentomahoä' dinoa,ya' pabeiä' untula' sämpäi' yato ang kupokale'de.Daumpihki'ia' ungngoatee to maho si'daä',hapang ke la ahai tula'ku ang mentomaho,ampo' pabeiä' ma'tula' noa. 17 Ke umpudiä'kalaeku noa indee, ya' kupanoa sihapang tomaho, dai sihapang pesuona Dehata. 18Mai'ditau ang si umpudi kalaena untula' yato ingkännaang nakähäng mentolinona, ya' noa tunto kooumpudiä' kalaeku. 19 Kupanoa aka' unsangakoa'kalaemu manähäng lambi' si umpehingngikoa'

11.20–25 833

to maho! 20 Ponna ke ahai to pambahanangang mamposabua'koa', ya' sika untahimbo.Anna ponna ke ahai ang mambulitu'koa'bahtu' napabokoikoa', ya' umpabei tomande'napanoa. Noa tunne' tau ang ungngangka'-angka'kalaena umpabei tomande' natampilingkoa'.21Unsangarakaa' la kuposili aka' daang bahaniun ndo' pembabena yato to ungngangka'-angka'kalaena di ng? Ampo' ponna ke sika umpudiikalaena, ya' la mengkabahaniä' umpudi touä'kodi' kalaeku. (Kalehaiia', mengeä' ma'tula'sihapang to maho.) 22 Si unsanga are' kalaena toIbrani. Ya' noa tunto koo. Si unsanga are' kalaenato Yahudi. Ya' noa tunto koo. Si unsanga are'kalaena peänä'anna Abraham? Ya' noa tuntokoo. 23 Si unsanga are' kalaena to pengkähännaKristus. Ya' la'bi puhaä' kodi' andanaii. (Mengeä'ma'tula' sihapangngä' to sala-salaang.) Inang sikakutondongngete' yaling di pengkähängangku.Pemmai'diä' ditahungkung la'bi andanaii!Pemmai'diä' dipohetong la'bi andanaii!Pemmai'diä' sai'di' tala mate. 24 Pellimamä'natahungkung to Yahudi. Si napohetongngä'pentallumpulo kamehsa, situhu' kabiasaanna.25 Pentallung natahungkungngä' to Roma. Sinapohetongngä'. Pihsang tempo naleboä' taumai'di, nasaleba'i batu, pemalaä' sika napatei.Pentallung kahpala' ang kuongei limmi' tama

11.26–33 834

di le'bo'. Pihsang tempo molangiä' di le'bo'sangngallo sambengi aka' limmi' kahpala'ku.26 Yaling di pellaoangku pemmai'di kuoloi angmehea'-hea', sinnoanna mala'bu', to boko ,napakauho-uhoä' noa to Yahudi, noa ang tadiato Yahudi. Kuoloi ang mehea'-hea' yaling dibohto, pano di alla' kalane, yaling di le'bo'.Kuoloi ang mehea'-hea' di hao mai di tau angkamba' unsanga kalaena to mampetahpa', ampo'setonganna tadia. 27 Si untanangngä' sikungkumengkähäng. Pemmai'di dä' hali hahe, dä' halimenu' bahtu' mande. Pemmai'diä' manono,madinging anna dai kanna' kaya'ku. 28Diakantooanna ma ngngi durungangku umpihki' loloingkänna jumaa'. 29 Ponna ma ngngi inahannasolaku aka' malamma kapampetahpa'anna,ya' ma ngngi tou ko inahangku. Ponna keahai ang manaho tama di dosa, ya' mapi'di' liuinahangku. 30 Ponna ke la umpudiä' kalaeku, ya'supung yaling untula' kamalammaangku. 31 Yatoingkänna ang mane kutula', tahpa' asang, dä'loseng. Puang Alataala, Ambena Puang Yesusang mansa'bii. Pudii sapano-panona! 32Naongeanna di haoä' di Damsyik di tempona TomarayaAretas, ya' pemalaä' napatei Tuambahsa'.Lambi' unsuo änä' buana undakai baba halabohto anna malaä' nasahka. 33Ampo' naduluiä'solaku. Sika napatuhungngä' yaho mai di mesa

12.1–6 835

pengngollengang yaho di hala bohto, napatamaä'di mesa kalahohäng lambi' malaä' lahpa' di haomai diii.

12 1Dai aha kunanna ke unsanga-sangaitau kalae. Ampo' moinnakato noa, ya' la

unsanga-sangakä' kalaeku. La kutula'ingkoa' yatoang haliä' napaitai Dehata uhuna. 2 Kuinsangmesa to Sahani. Sampulo uhpa' pahiamannaang lehsu' ängkä' dai' di suruka mentama diongeang ang naongei tohho Puang Alataala. Daikuinsang bätäng kalaena si'daraka ang ängkä'dai', bahtu' sungnga'naraka, ampo' supungDehata ang mangnginsang. 3Ang maleso dikodi', inde tau ängkä' dai' di mesa ongeangang mahahsa', sanganna Firdaus. (Kutula' salabou, dai ko kuinsang ke ängkä' si'daraka bahtu'pangngita kaleraka. Supung Puang Alataala angmangnginsang.) Tahpana yaho inde tau, ya'unghingnging kara ang mahasa liu ang dake'aha nahingngi hupatau anna dake' mala natula'.4 (12:3) 5 Sihatang kupokale'de yato tau ang halikaita-ita ang noa yato ang kutula'. Ampo' daikuaku umpokale'de kalaeku. Supung ke untula'ä'kamalammaangku dianto supu ang kupokale'de.6 Setonganna ke pemalaä' umpokale'de kalaeku,ya' dä' la loseng, aka' inang aha ang sihatangkupokale'de. Ampo' dai la kupanoa, aka' daikuaku la aha ang mampakeangka'ä' napobua'

12.7–11 836

inde tohodolungku. Ponna ke ahai ang pemalaä'mampokale'de, ya' pahallu napahehsa dolupembabeku anna napehingngii dolu karangku.7Dahi, aka' mahasa liu yato ang napaitaiä'Dehata, ya' nabeaä' Puang Alataala sanghupakamadahhaang anna malai dä' umpamalängkä'inahangku. Inde kamadahhaang sinnoa duiang mantohse' loloä', bahtu' sinnoa pesuonaPongkahana setang ang mampakauho-uhololoä'. 8 Pentallung mengkamala'ä' dai' diPuang Alataala anna malai inde kamadahhaangnapa'dai. 9Ampo' na mba' naoatee, "Angumpahallu supu dianto mana' pa'kalemungkuma ng. Aka' ponna ke malammao, ya' malesodiita kamatohoangku yaling di katuhoammu."Dianto anna kupokale'dei kamalammaangku,aka' ke malammaä', ya' nadakaiä' kamatohoannaKristus. 10Dahi ke malammaä', ya' kuposannang.Masannangngä' ke dipakauho-uhoä', bahtu'didahha, bahtu' ungngolai kamasuhsaang annakamadahhaang aka' to pen ndo'naä' Kristus.Aka' naonge anna malammaä', ya' donetoomatohoä'. 11 Ke dihingngii inde karangku angkutula' langngena', ya' sihapangngä' to maho aka'umpudiä' kalaeku. Ampo' nasuhung kupanoaiaka' dioa', solasohong. Setonganna sihatang kedioia' ang mampudiä'. Aka' moinnakato anna taubiasaä', ampo' naangka'ä' Puang Yesus Kristus

12.12–17 837

mendahi pesuona, anna dä' madihoi'ang puhaandana ne ma ng ingkänna ang boheng "pesuotehtongang" di ng ang ungngangka'-angka'kalaena. 12Naonge anna di ngngä', ya'kupamaleso dioatee pesuona si'daä' PuangYesus. Sa'bara'ä' lella' umbabe ma'kahupa-hupatanda ang mepusa'-pusa' ang umpatandaangkakuasaanna Puang Alataala. 13Unsangarakaa'dake' kanna' behe ang kubahaingkoa'? Aka'sinnoa siang ang kubahaing jumaa' senga'.Pano di jumaa' senga' umpalauä'ne' sahoku.Ampo' ma ng di dioa' dä'ne' aha umpalausahoku. Unsangarakaa'to salaä' ke kupanoaindee, solasohong? Ahana dai noa yatoo!14Mengeä' dinoa mopahtuyu la kulumbakoa'ma ng kapentallunna. Anna dai aha aka-akaang la kupalau ma ng. Tadia aka-akammu angkupeäng, ampo' inahammu. Aka' tadia änä' angsi umpeängnging andeang to baha'na, ampo'to baha' ang umpeängnging andeang änä'na.15Dahi, masannangngä' kupake dia siamo angaha di kalaeku anna kuduluiingkoa'. Sadiaä'umpebeaing kalaeku aka' kamapiaammua'. Dahiakana därä' ko ungkalemui liu anna kukalemuiliukoa' dio? 16Ungnginsangnga', solasohong,ungngoatee dakoa' aha kusaha-saha. Ampo'aha siake' tau ang si mansangaiä' to pa'bulitu'ang ungngala tomande' aka-akammu. 17Dai

12.18–21 838

tahpa' yatoo. Yato tau ang kusuo ma ng,aharakakoa' nabulitu' lambi' naala aka-akammu?Daine' pole' aha. 18Naonge kusuoi ma ng taTitus sibaha mesa solasohong ang senga', ya'nabulitu'rakakoa' donetoo? Ungnginsangnga',solasohong, ungngoatee mesa inahaang ta Titusanna sinnoa siang pembabeki'. 19Unsangarakanasuhung anna kiuki'i ingkänna inde suha' annamalaang umpebayai kalaeki'? Daete' aha lanoa. Setonganna ma'tula'ang di olona PuangAlataala aka' kasikenteangki' sibaha Kristus. Annayato ingkänna ang kibabe, kibabe anna malaidipamatoto' kapampetahpa'ammu. 20Malaya'ä'mase arang ke lambi'ä' ma ng, dai la kukärä'iyato ang kuita di alla'-alla'mu anna dai laungkärä'i yato ang unghingngi di hao mai di kodi'.Daa-daa kulambi'koa' siba'di-ba'di, ma'sinuhungpano di solamu, sikeaha'i, umpihki' supu kalaena,si umpakauho-uho tau senga', kekara-kara bu'bu',anna malängkä' inaha. Kapo'de'na tula', daa-daakulambi'koa' dai mesa inaha. 21Malaya'ä' masearang, ke lambi'ä' ma ng, la masiliä' aka' dioa'situhu' pa'elo'na Puang Alataala, Dehatangku.Lambi' la musengngä' umpihki' ne ma ngmai'dike' solamu ang madosa ang dai naakumengkatoba' di hao mai di pembabe karake,sinnoanna ungngindä'-indä' pa'bannetauanganna membabe tasampa'.

13.1–5 839

13 1 La kapentallunnang indee lakulumbakoa'. Kalehaii yato ang uki'

yaling di Suha' Masero dolu: "Ponna ke ahaitau ang nasalla tau senga', ya' pahallu la ahaderuaraka, talluraka tau ang mansa'bii annamalai dibohtu yato kaha-kaha." 2Naonge annakapendoannaä' di ng kupakaleso kuoatee tauang dai ullahpa' dosanna inang la ditahungkung.Dahi sikahaoingkea' dinoa, ya' kutula' sala boupano diii anna pano di menna-menna angpahallu dipakaenga' kuoatee: ke lambi'ä' ma ng,ya' la makahha'ä' anna ingkänna yato tau lanahoa asang kakeaha'angku. 3Ahakoa' angdai mampetahpa' ke dioaitee Kristus ma'tula'ungngolai kamahangku, lambi' umpalau tanda.Ya' empeii! Ke lambi'ä' ma ng la ungngitakoa'kakuasaang ang nabeaä'. Dai la malamma panodi dioa', ampo' la unsa'ding kamatohoanna.4 Inang malamma Puang Yesus naonge annaditoke'i yaho di kayu sitambeng. Ampo' tuhongsumule dinoa ungngolai kakuasaanna PuangAlataala. Noa tumang kami', malammaangyaling di katuhoangki' sibaha Puang Yesus.Ampo' untahimboang katuhoang bakahusibaha Puang Yesus di hao mai di kakuasaannaPuang Alataala. Anna ke lambi'ä' ma ng, ya'la ungngita inde kakuasaang ang nabeaangPuang Alataala. 5 Pahehsakoa' inahammu

13.6–11 840

anna malai ungnginsang ungngoatee tuhosi'darakakoa' situhu' kapampetahpa'ammu,daraka. Ponna dai maleso dioatee Kristus Yesustohho yaling di inahammu, ya' bahtuanna dainoa kapampetahpa'ammu. 6 Kuhannuang,solasohong, ke umpihki'ang kami', la malesodioatee kapampetahpa'angki' tahpa' si'da-si'da.7 Kisambayangngikoa' anna malakoa' daimembabe karake. Nasuhung anna kipanoai,tadia anna malai maleso dioatee rasulna si'daangPuang Yesus Kristus, ampo' anna malakoa'membabe mapia. Moi la aha tau ang daimantahimbo kakuasaangki', ya' dai maakaahsala' membabe mapiakoa'. 8Aka' daang malamembabe dia siamo ang umpa'bali katahpa'ang,ampo' membabe loloang situhu' katahpa'ang.9Mahasa inahangki' moi malammaang, ahsala'matohokoa' dio. Ma'sambayangngang annatuhtuang matoto'i inahammu untuhu'i Dehata.10Dianto anna kuuki'i inde suha' naongeanna sikahaoangngingkea', anna malai kelambi'ä' ma ng, damä' pahallu makahha'umpake kakuasaang ang nabeaä' Dehata.Aka' yato kakuasaang nabeaä' anna malaiumpamatoto' kapampetahpa'ammu, daianna la kukarakeii kapampetahpa'ammu.11 Katämpä'anna, solasohong, pamahasaiinahammu. Sändä'i tuhtuang membabe ang

13.12–14 841

handangmapia, pehingngii yato ingkänna ang halikupaturuingkoa', mesa inahakoa' anna tuhokoa'sikapiai. Anna la naposolaikoa' Puang Alataalaang si mebea pa'kalemu anna kamasahkeang.12 Sisalama'ikoa' sitonda inaha bulahang kesitammu-tammukoa' di pa'himpungang. 13 (13-12b) Salama'na are' ingkänna to mampetahpa'dinne. 14 (13-13) Ke la malai nabehekoa' PuangYesus Kristus, nakalemuikoa' Puang Alataalaanna napamesakoa' anna ingkämmu naposolailolokoa' Inaha Masero. Samantoo.

Gala a

1 1 Pano di ingkänna jumaa' di Bohto Gala a.Hao mai di kodi' Paulus, mesaä' rasulna

Puang Yesus Kristus. Mendahiä' rasul tadiaaka' pantuhona hupatau, tadia toi hupatauang mangngängkä'ä', ampo' Puang YesusKristus untuhoä' anna Ambeta Puang Alataalaang puha umpatuho sumule di hoi' mai dialla'na to mate. Salama' kipalambi' ma ngingkännaang solasohommua' to mampetahpa'dinne. 2 (1:1) 3 Ke la malai Puang AlataalaAmbetaa' sibaha Dehatanta Puang Yesus Kristusla umbehekoa' anna namana' kamasahkeangsibaha kamasannangang. 4 Puang YesusKristusmitoo ang puha umpebeaing Kalaenadipatei anna malai nasulängngiingkea' dihao mai di dosanta anna nalahpa'ingkea' dihao mai di kakuasaanna inde lino ang punnokakarakeang. Napanoa aka' situhu' pangngelo'naAmbeta Puang Alataala ang tapenombai.5Dipudi anna dipakäyyäng Puang Alataala lambi'sapano-panona. Aming. 6 Kukapusa'ikoa' pole'.Puhamokoa' natambai Puang Alataala mendahipetauanna aka' mana' pa'kalemunna Kristus.Dahi akana maromi'rakoa' dio umpengkebo'i

1.7–11 843

anna maokoa' untuhu'i yato kaheba senga' angnasangai hupatau "KahebaMapia"? 7 Setongannadai aha Kaheba Mapia senga' sehalinna yatoang puha kipakuhuingkoa'. Ampo' nasuhunganna umpanoaia', aka' aha yato tau umbulitu'inahammu, umputa'-puta' sala anna umbala'ibahtuanna Kaheba Mapia didiona Kristus.8Ampo' menna-menna umpepakahebaing"Kaheba Mapia" senga' sehalinna yato KahebaMapia ang puha kipakahebaiingkoa', ya' lanapahoai petahungkung Puang Alataala yaling diallo katämpä'anna lino! Moi kami' ke umbahaangkaheba senga' bahtu' malaeka'raka yahomai di suruka, tontommi la napahoai asangpetahungkunna Puang Alataala! 9 La kusulei bouyato ang puha kutula'ingkoa' kuoatee: menna-menna umpepakahebaing "Kaheba Mapia"senga' sehalinna yato ang puha untahimboa',Puang Alataala la mantahungkung yaling diallo katämpä'anna lino! 10 La unsangarakaa'toke ma'kara noaä' la kupemitai kuoatee, "Annamalaä' napudi hupatau?" Ampo' daete' noa.Aka' sanghupa supu ang kupemitai, diantola napudiä' Puang Alataala. Aka' ponna kela kupeängngi lalang umba la kupanoa annamalai nakärä'iä' hupatau, ya' tadiarä'te' disangasabua'na Kristus. 11Oa' ingkänna solasohongku,pahallua' ungnginsang ungngoatee inde

1.12–17 844

Kaheba Mapia kupepakahebaing tadia di haomai di hupatau. 12Aka' dai kutahimbo yatoKaheba Mapia di hao mai di hupatau, bahtu' ladioarakatee aha mesa tau umpakuhuä'. Ampo'Kalaena Puang Yesus Kristus ang mampalosaiä'ihsinna yato Kaheba Mapia. 13 Inang ahangnga'unghingngi didiona pembabeku dolu yato annauntuhu'ikä' peada'anna to Yahudi. Yato daiaha nasinnoaing kamasahhu'angku pano dipetauanna Puang Alataala ang umpetahpa'Puang Yesus Kristus. Si kupeäng lalang umba lakupanoa annamalai pa'da yato to Sahani. 14Annayaling umpembabeing peada'anna to Yahudi,mai'di para dahingku to Yahudi kupellondoi.Anna untuhu'i si'da-si'daä' ada' kabiasaannapeneneangku, lambi' ke pahallui moi lakupomate. 15Moinnakato noa pembabeku dolu,ampo' inang puhamä' natuho Puang Alataalanaonge yalingkä' di kompenna indoku. Annaaka' mana' pa'kalemunna lambi' natambaiä' lamendahi pesuona. 16 Situhu' pangngelo'na PuangAlataala puhang umpepainsangnging Änä'napano di kalaeku anna malai yato Kaheba Mapiadidiona Änä'na kupepakahebaing pano di tau angtadia to Yahudi. Donetoo inang dä' aha umpeängtau moi poro la mesa ang la mala mampakuhuä'didiona kasahaniang. 17Datouä' aha dai' diYerusalem umpellambi'i yatoii ang dolu nei' anna

1.18–2.2 845

kodi' mendahi rasul, ampo' tahpa lupanoä' diBohto Arab. Ya' di haonto kuongei mengkalaosumule pano di Bohto Mahoa' Damsyik.18 Tallurang pahiamanna mane le'ba'ä' pole' dai'di Yerusalem umpengnginsangngi Petrus. Ampo'supung sampulo lima benginna sibahaang yaho.19Anna dä' aha silambi' rasul senga' sehalinnaYakobus siullu'na Puang Yesus Dehatanta. 20 Indetula'ku Puang Alataala unsa'biii, dai kutula' kaleampo' kara tahpa'. 21 Puhai yatoo, ya' le'ba'mä'pano di Poropensi Siria anna Kilikia. 22Donetooingkänna jumaa'na Kristus di hao di PoropensiYudea dakä' nainsang aka' dakang aha silambi'.23 Supung si napelele ang natula' tau naoatee,"Yato ang si undahhaingkea' dolu, ya' diang dinoaumpepakahebaing kapampetahpa'ang yaling diPuang Yesus Kristus, yato kapampetahpa'angdianto ang pemala napa'dai dolu." 24 Lambi'sika umpamatande sanganna Puang Alataalaaka' nahingngi yato kaha-kaha ang dahi pano dikalaeku.

2 1 Sampulo uhpa'i pahiamanna, ya' le'ba'bumä' dai' di Yerusalem sibahaang ta

Barnabas anna kubahai toe' ta Titus. 2 Le'ba'ä'dai' di Yerusalem donetoo aka' inang napalosaiä'Puang Alataala naoatee, "La dai'o di Yerusalem."Lambi'ang dai', ya' ma'himpummang, ampo'supung pebulle ada' yaho ang kisibahaing

2.3–6 846

ma'himpung. Ya' kutula'ming didiona yatopepakuhungku ang si kupakahebaing pano ditau ang tadia to Yahudi. Kutula'ing supu panodi pebulle ada' aka' mahea'ä' labu' arang yatopengkähängangku, aka' ke hapang dai naakuiyato pebulle ada' yaho, ya' la labu' kale ingkännayatoo. 3Ampo' katämpä'anna dasiae' labu' aka'yato Titus ang mamposolaiä', moinnakato mesato Yunani ampo' dasiae' dipahsa la untuhu'ikabiasaanna to Yahudi mo lle. 4 Inang ahasangngaka-sangngaka tau ang mangngoatee,"Pahallu tau di lle." Ang ma'tula' noa yatoosi mentama mahta-mahta di kakalebuantaboheng solata anna memata-mataii yaling dialla'-alla'taa'. Napanoa anna malai nainsangaka ang si tababe ang dai sangke' yaling diada' kabiasaanna to Yahudi aka' mesamingkea'kita' Kristus Yesus. Nasuhung napanoa, aka'umpeäng lalang anna malai napa sangke'toingkea' kita' pano di ingkänna pahenta yalingdi peada'anna to Yahudi, sihapang sabua' angdai beba'. 5Ampo' moi poro sai'di' dai kitahimboyato tula'na, aka' kidakai kamarohoanna yatoKaheba Mapia anna malai tontong lolo noaanna kekuna pano di kalaemua'. 6Anna yatopebulle ada' yaho di Yerusalem, ang disangai todipakeangka' donetoo, dang aha unsitelängngiyato pepakuhungku. (Aka' di kodi'na kodi' dai

2.7–11 847

aha alla'na kusa'ding to dipakeangka' anna taubiasa. Aka' Puang Alataala daine' mampasise'la-se'la.) 7Dai aha aka ang nahängngängngiingpepakuhungku, ampo' nainsammi anna nakalesonaoatee kodi' nahannuang Puang Alataalaumpepakahebaing Kaheba Mapia pano di tauang tadia to Yahudi umba noa unghannuangPetrus umpepakahebaing Kaheba Mapia panodi to Yahudi. 8Aka' Puang Alataala umbeakamatohoang pano di Petrus mendahi rasulnaPuang Yesus pano di to Yahudi, anna kodi'-kodi'nabeaä' kamatohoang mendahi rasulnaPuang Yesus pano di tau ang tadia to Yahudi.9Dahi naakui Yakobus, Petrus, anna Yohanes,yato to diangka' ahhi matoto'na di ingkännato mampetahpa', naoatee, "Inang dimana'Paulus pengkähängang yatoo." Lambi' sikanasalama'iang, sibahaang ta Barnabas, mendahitanda kasikenteangki'. Mane sipahtuyu-tuyuanglambi' kibohtu kioatee, "Kodi' sibaha Barnabasla mengkähängngang pano di tau ang tadiato Yahudi, anna Yakobus sibaha Petrus annaYohanes la mengkähäng pano di to Yahudi."10 Supung mesa ang napalau naoatee, "La siumpayaling loloa' di inahammu kapahalluannato pemase-mase ang yaling di alla'-alla'ki'."Anna setonganna dianto mesa toe' ang kukärä'isi'da-si'da la kupembabeing. 11 Tahpana sulei

2.12–16 848

ta Petrus napellambi'iä' di hao di An okhia,ya' dä' mahea' kusalla di olona tau mai'di aka'sala pembabena. 12Dolu si mandeke' sibahato mampetahpa' ang tadia to Yahudi. Ampo'tahpana sule sangngaka-sangngaka solanaYakobus yaho mai di Yerusalem, ya' umpelleingtau ang tadia to Yahudi anna dang naaku sibahamande aka' mahea' pano yato di to Yahudi angsi mangngoatee, "Pahallu tau di lle asang."13Anna noa sia tunne' to Yahudi senga' angmampetahpa'mi: sisenga' tula'na anna senga'di inahanna sinnoa Petrus, datoi naaku mandesibaha tau ang tadia to Yahudi lambi' umpasähsä'toe' Barnabas aka' kapola-polaang. 14 Tahpanasika kuita dang membabe situhu' yato pepakuhumaroho ang talambi' yaling di Kaheba Mapia,ya' kupakalesoming pano di ta Petrus di hao diolona tau mai'di kuoatee, "Dio-dio mesao toYahudi ampo' tuhoo noa ang tadia to Yahudiang si untuhu'i pembabena tau ang tadia toYahudi. Dahi, akana palla'rako dio la umpahsato mampetahpa' ang tadia to Yahudi untuhu'ipembabena to Yahudi?" 15Di kami'na kami'naonge anna dipadahiang inang to Yahudiang,tadiaang tau senga', bahtu' dioatee 'to madosa.'16Ampo' moinnakato noa, kiinsang kioatee daiaha moi poro la mesa tau napamaroho PuangAlataala aka' untuhu'i Atohanna Musa. Ampo'

2.17–20 849

supung mala mepamaroho Puang Alataalake mampetahpa'i tau pano di Puang YesusKristus. Dahi mampetahpa'ang kami' pano diKristus Yesus anna malaang napamaroho PuangAlataala aka' yato kapampetahpa'angki', tadiaaka' untuhu'iang Atohanna Musa. Aka' daiaha moi poro la mesa tau dipamaroho aka'untuhu'i Atohanna Musa. 17Mane ahai indee,ponna kami' to Yahudi pemalaang napamarohoPuang Alataala ungngolai kasikenteangki'Kristus, ampo' naita siamang tau dai untuhu'iingkänna Atohanna Musa, noa yato tau angtadia to Yahudi (ang si dioaintee 'to madosa'),ya' la malaraka dioatee Kristus umbahaangpano di dosa? Maleso anna daete' noa yatoo!18 Ponna ke la sumuleä' untuhu'i yato AtohannaMusa ang puha kupellei, sihapang puha kutaleimane la kupake'de'i sumule, ya' dianto disangamaleso anna madosaä'. 19Aka' ungngolai ihsinnaAtohanna Musa ang kupellaya'i, kuinsammikuoatee dai kubela kutuhu'i lolo. Dahi bohtungkasikenteangku Atohanna Musa anna malaä'untuhu'i pangngelo'na Puang Alataala. Naongedipateii Kristus yaho di kayu sitambeng, naangka'Puang Alataala mate touä' ko sibaha Kristus.20Anna tadiang kalaeku kale ang tuho dinoa,ampo' Kristusmi tuho yaling di kalaeku. Indekatuhoangku dinoa kuolai sibaha punno

2.21–3.3 850

kapampetahpa'ang pano di Änä'na PuangAlataala ang mangkalemuiä' anna puha umbehoKalaena nabala'iä' dipatei. 21Dä' unsumbängmana' pa'kalemunna Puang Alataala. Aka' ponnadioatee Puang Alataala umpamaroho hupatauaka' umpembabeing ingkänna Atohanna Musa,ya' labu' kaleete' disanga yato kamateannaKristus, aka' sule Kristus dipatei anna malai mapiasumule kasikenteanna hupatau anna PuangAlataala.

3 1 Ingkämmua' inde to Gala a, to mahosi'da-si'dakoa'! Akana noarakoa' dio?

Menna umpakuhukoa' yato katomahoang?Kusanga halimokoa' kupakalesoing didionakalemba'anna kamateanna Puang Yesus Kristusyaho di kayu sitambeng. 2Aha kaha-kahaang pahallu si'da-si'da la kukutanaiingkoa':unsangarakaa' dio napentamaimokoa' InahaMaserona Puang Alataala aka' untuhu'imokoa'Atohanna Musa? Ampo' daete' noa, aka'nasuhung napentamaikoa' aka' unghingngikoa'anna umpetahpa'a' yato Kaheba Mapia. 3Akananoa sakaliia' katomahoammu? Aka' naonge annauhunai mampetahpa'koa', pengkähängannaInaha Masero umbakahui katuhoammua'. Ampo'akana pemalarakoa' dio la umpalempäng senga'katuhoammu? La malaraka pembabe kalaemuumpasundungkoa' di olona Puang Alataala?

3.4–10 851

4Darakato aha kunanna yato ang puhaa'ungngolai? Ampo' dai aha nalambi' pihki'kula malaa' ungngoatee, "Dai aha kunanna."5Unsangarakaa' dio nabeakoa' Puang AlataalaInaha Maserona anna napadahii tanda angmepusa'-pusa' yaling di alla'-alla'mua' aka'untuhu'ikoa' Atohanna Musa? Daete' noa yatoo,ampo' nasuhung napanoa aka' umpehingngiikoa'anna umpetahpa' yato Kaheba Mapia. 6Noa siatunne' Abraham dolu situhu' ang uki' yaling diSuha' Masero naoatee, "Aka' umpetahpa' PuangAlataala Abraham lambi' naangka' to maroho."7Dahi pahallua' ungnginsang ungngoatee tauang mampetahpa' dai' di Puang Alataala, ya'dianto peänä'anna Abraham ang setonganna.8 Tiuki' lohpo'mi yaling di Suha' Masero naoateela napemarohoing Puang Alataala tau angtadia to Yahudi aka' kapampetahpa'anna. YatoKaheba Mapia puhang napepainsang lohpo'ingyaling di bahtakaranna pano di Abrahamnaoatee, "Dionto napolalang la dibehe ingkännaihsi bohto yaling di lino." 9Dahi ingkännahupatau ang mampetahpa' la dibehe umba noadibehe Abraham ang mampetahpa'. 10Ampo'menna-menna manghannuang la dipemarohoingaka' untuhu'i Atohanna Musa, ya' tau yatootuho yaling di petändo. Sinnoa ang puha uki'yaling di Suha' Masero naoatee, "Menna-menna

3.11–15 852

dai umpembabe asangnging ingkänna yato anguki' yaling di Atohanna Musa, ingkänna yato

tau tändo." 11Dahi maleso dioatee dai ahamoi poro la mesa tau la napemarohoing PuangAlataala aka' umpembabeing Atohanna Musa.Aka' yato inang uki' yaling di Suha' Maseronaoatee, "Tau ang naangka' maroho PuangAlataala la ullolongang katuhoang mapia aka'kapampetahpa'anna." 12 Yato Atohanna Musa daisikente kapampetahpa'ang. Aka' uki' yaling diSuha' Masero naoatee, "Menna-menna pemalala ullolongang katuhoang mapia ungngolaiAtohanna Musa, tau yatoo la pahallu untuhu'iasang ingkänna pahentana." 13Moinnakatosihatang la tändoingkea', ampo' Kristusumbala'iingkea' lambi' malaingkea' kita' lahpa'di hao mai yato di petändo. Aka' uki' yaling diSuha' Masero naoatee, "Menna-menna mateditoke' yaho di kayu, tau yatoo nahoa petändo."14Nabala'iingkea' anna malai yato pebehe angpuha nadandi Puang Alataala pano di Abrahamla dibea toe' pano di tau ang tadia to Yahudiaka' pengkähänganna Puang Yesus Kristus. Annala untahimboingkea' Inaha Masero ang puhanadandi Puang Alataala ke umpetahpa'ingkea'pano. 15Oa' ingkämmu solasohongku, mapia keungngalaiä' mesa pohapangang ang si dibabeallo-allo: Ponna aha tau umpaaha pa'dandiang

3.16–19 853

anna naakuii tempatomali yato pa'dandiang, ya'dang aha moi poro la mesa tau la mala umpasala,bahtu'raka la nahängngängngi. 16Noa tunto nei'ingkänna pa'dandianna Puang Alataala ang puhanadandiing pano di Abraham lambi' peänä'anna.(Yaling di Suha' Masero dai aha naoateepano di Abraham, "ingkänna peänä'ammu,"bahtuanna ingkänna peänä'anna Abraham.Ampo' naoate supu: "peänä'ammu," bahtuannasupung mesa peänä'anna Abraham ang nahoayato pa'dandiang, dianto Kristus). 17Dahi,noa inde bahtuanna yato tula'ku langngena':yatoo pa'dandianna Puang Alataala pano diAbraham inang ahang. Uhpa' atu' tallumpulorangpahiamanna puhanna yato pa'dandiang, manenabea toine' Puang Alataala Atohanna Musapano di hupatau. Dahi dai aha lalanna AtohannaMusa la mala umpasala bahtu' dioatee umpa'daiyato pa'dandiang. 18Aka' ponna hapangannake la mangki'ke' tau la untuhu'i AtohannaMusa mane malai tau ullambi' yato mana'naPuang Alataala, ya' dianto disanga tadiaete'pa'dandianna Puang Alataala ang napolalang taula dibea yato mana'. Ampo' pa'dandiannarante'Puang Alataala pano di Abraham lambi' nabeasituhu' pa'kalemunna. 19Dahi ponna noa,ya' akae' kunanna dipaaha yato AtohannaMusa? Yato Atohanna Musa dihängngängngiing

3.20–23 854

anna malai umpakaleso bahtu' umpalanda'ingkasalaanna hupatau ponna ke untehkaiipangngelo'na Puang Alataala. Atohanna Musasupung dipake lambi' kasuleanna yato mesapeänä'anna Abraham ang puha nadandi PuangAlataala. Mai'di malaeka' umpalambi' yatoatohang pano di Musa. Anna dianto ang mendahito dialla'na ang la mampalambi' pano di hupatau.20Maleso anna pahallui la aha to sisambaliangmane la pahallu toi nei' aha to dialla'. Ampo'naonge anna ma'dandii Puang Alataala panodi Abraham, ya' dai pahallu la aha to dialla'aka' kalaena ang mambohtu. 21Dahi ponnanoa, ya' la sisalaraka Atohanna Musa annapa'dandianna Puang Alataala? Maleso annadai! Aka' ponna yato Atohanna Musa dibeaanna malai mepatuho, ya' mala tau naangka'maroho Puang Alataala ungngolai yato atohang.22Ampo' dai noa, aka' yaling di Suha' Masero ahauki' naoatee, "Ingkänna hupatau naposabua'

kakuasaanna dosa." Dahi supung ungngolaikapampetahpa'ang pano di Puang Yesus Kristusanna malai talambi' yato ang puha nadandiingPuang Alataala. 23Naonge anna dake' lambi'tempona tau mampetahpa' pano di PuangYesus Kristus, ya' sangke' si'da-si'dakingkea'pano di Atohanna Musa. Sihapangngingkea' todikuhung aka' nasangke'kingkea' ingkänna yato

3.24–4.2 855

pahenta. Anna noa lolo lambi' napatandaangPuang Alataala yato kapampetahpa'ang panodi Puang Yesus Kristus. 24Ampo' temponangpole' dinoa hupatau mala mampetahpa' pano,dahi damingkea' la napatehte lolo AtohannaMusa. Dahi yato Atohanna Musa napatehtekaleingkea' supu lambi' kasuleanna Kristus,anna malaingkea' mampetahpa' pano lambi'napemarohoingkea' Puang Alataala. 25 (3:24)26Dahi aka' kapampetahpa'ammua' pano diKristus Yesus lambi' mendahi asammokoa' änä'naPuang Alataala. 27Aka' ingkännakoa' ang puhangditero' mendahi to pen ndo'na Kristus, lambi'yalimmia' di kalaemu ingkänna pengkerona.28Dahi dang pole' dipasisenga'-senga'anghupatau ke yalimmi di Kristus Yesus, to Yahudianna tau ang tadia to Yahudi, sabua' anna angtadia sabua', muane anna bahine, aka' para-paraasammi yaling. 29Dahi aka' to pen ndo'namokoa'Kristus, ya' diongnga'too peänä'anna Abrahamang la namana' Puang Alataala yato ang puhanadandi.

4 1 Inde tula'ku langngena' la ungngalaä' mesapohapangang: mesa änä'-änä' ang namana'

kulle ambena dake' mala ungkuasai yato kullenaaka' saohko'ke'. Moinnakatoo anna naampuiasammi yato kulle, ampo' sihapangke' sabua'aka' nakuasaike' tau senga'. 2Aka' aha tau

4.3–9 856

senga' ang mangnguhu'ing kapahalluanna annaundakai yato kullena lambi' di tempona ang puhanapama'tantu ambena. 3Noa tunto nei' pano dikita'a' naonge anna dakingkea' mampetahpa',sihapangngingkea' yato änä'-änä' saohko' aka'nakuasaikingkea' ingkänna kakuasaanna indelino. 4Ampo' tahpana lambi' yato tempo angpuha napama'tantu Puang Alataala, ya' unsuongÄnä'na mentama inde di lino. Yato Änä'nanakeänä'ing mesa bahine anna mendahii toYahudi ang nakuasai Atohanna Musa, 5 annamalai unsulängngi tau ang nakuasai AtohannaMusa, lambi' kami' to Yahudi malaang pole'natahimbo Puang Alataala mendahi änä'na.6Aka' änä'na tumokoa' dio Puang Alataala, lambi'unsuong Inaha Maserona Änä'na tohho yalingdi kalaetaa'. Yato Inaha Masero mengkähängyaling di inahanta lambi' metambaingkea'taoatee, "O Papa', O Ambeku!" 7Dahi dinoatadiamokoa' sabua', ampo' mendahimokoa'änä'na Puang Alataala. Aka' änä'namokoa' PuangAlataala, dahi sihatang tungnga' dio untahimboyato pemana'na ang puha napatokaing panodi tau ang mendahi änä'na. 8Dolunna dakoa'ungnginsang Puang Alataala lambi' nakuasaikoa'yato ang disanga dehata ampo' setonganna tadiaDehata si'da. 9Ampo' dinoa ungnginsammokoa'Puang Alataala. (Setonganna mapia puha ke

4.10–15 857

dioaitee nainsammokoa' Puang Alataala.) Dahiakana pemala burakoa' dio la sumule pano dikakuasaanna lino ang dai aha kamatohoannaanna ang tala mala dihannuang la medului?Akana pemala burakoa' la naposabua' sumule?10Nasuhung anna kuoaitee pemalakoa' lanaposabua' sumule, aka' si untuhu'i ada'kabiasaanna to Yahudi noanna: umpakahoa'koa'allo ma'tantu, bulang ma'tantu anna pahiamama'tantu. 11 Lambi' mahea'ä' labu' kale arangdako' yato pengkähängangku aka' dioa'. 12Oa'ingkämmu solasohongku, kupalau si'da-si'daanna umpensinnoaiä' aka' kodi'-kodi' halimä'umpellei yato ada' kabiasaanna to Yahudi,anna dinoa kupensinnoaikoa' ingkämmu angtadia to Yahudi. Anna dake' aha umbabea'kakarakeang pano di kalaeku naonge annasibahakingkea'. 13Ungkalehaike'a' naonge annakupahandu'i kupainsangngikoa' yato KahebaMapia, dianto naonge anna makorongngä'.14Donetoo yato korongku nasuhsaikoa'lambi' mendahi pesändä' käyyäng pano dikalaemua'. Moinnakato noa yatoo, ampo'dä' ungkahi'di'a'. Ampo' diare' untahimboä'sihapang untahimbo mesa malaeka' yaho maidi Puang Alataala bahtu' dioatee sihapangkoa'untahimbo Kalaena Kristus Yesus. 15Donetoomasannang si'da-si'dakoa'. Ampo' akana dai

4.16–22 858

mala tontong yato kamasannangammua'lambi' dinoa? Kuinsang si'da-si'da kuoateedonetoo tandana ungkalemuiä', ya' umbaimoi la untähsu'ia' matammu, la umbea tukä'.16 Ya' la unsangairakakä' dinoa balimmua' aka'kutula'ingkoa' yato katahpa'ang? 17 Pano yatodi tau senga' ang umparende ihsinna KahebaMapia, napeäng si'da-si'da lalang anna malaiumpempolaia'. Ampo' dai mapia pahtuyunna,aka' pemala la umbohtui kasikenteantaa' annamalai untuhu'ia' sibaha sangkalebu inaha.18 Inang mapia ke tapengkabela-belaii membabemapia. Ampo' pahallu la umpanoa loloa', daasupung ke yalingngä' di alla'-alla'mu. 19Oa'ingkämmu änä'ku ang kukalemui, dinoa masuhsabouä' kupenanahaingkoa', sihapangngä' mesabahine ang lella' mansa'ding. Anna yatokamasuhsaang la tontong kusa'ding lambi'mengnguhaka' manahpa pengkerona Kristusyaling di kalaemua'. 20 Pemala si'da-si'daä'la yaling di alla'-alla'mua' dinoa, anna malaikuparende buke' tula' makahha'ku ma ngaka' dakaleng pole' kuinsang aka buke' ang lamala kubabeingkoa'. 21Oa' ingkämmua' angpemala nakuasai Atohanna Musa, aha ang lakukutanaiingkoa': Daia' disanga umpebahtuangyato aka ang uki' yaling di Atohanna Musa?22 Yaling yatoo uki' naoatee aha derua

4.23–27 859

änä'na Abraham: yatoo mesa änä'na nasibaliisabua'na ang disanga Hagar anna yato mesanasibalii ang inang bahinena disanga Sara,tadia sabua'na. 23 Yato bahine ang naposabua'ungkeänä'ing mesa änä' situhu' pahtuyunnahupatau. Ampo' yato bahinena ang tadia sabua'ungkeänä'ing mesa änä' situhu' pa'dandiannaPuang Alataala. 24Dahi yato derua bahine maladiala pohapangang. Aka' sika mala dipasihapangpa'dandianna Puang Alataala pano di hupatau.Hagar dianto sihapang yato pa'dandiang angpuha dibea pano di Musa yaho di Tanete Sinai.Umba noa ingkänna änä'na Hagar inang di hoi'di pala'na la dipadahi sabua', noa tunto nei'ingkänna tau ang untuhu'i yato pa'dandiang angdibea pano di Musa aka' napa sangke' AtohannaMusa. 25Dahi yato Hagar dipasihapang TaneteSinai di hao di Bohto Arab. Anna dipasihapangtoe' Bohto Mahoa' Yerusalem dinoa aka' ihsinnaYerusalem tuho sihapang sabua' aka' naposabua'Atohanna Musa. 26Ampo' yato bahine angtadia sabua' sihapang nei' Yerusalem Bakahuyaho di suruka. Anna dianto ang tapoindoaka' beba'mingkea', damingkea' naposabua'Atohanna Musa. 27Aka' yaling di Suha' Maseroaha uki' naoatee, "O bahine ang tamänäng,la kahsio anna mahasa inahammu; anna lamekohao mahasa inahammu, dio ang dake' aha

4.28–5.2 860

unsa'ding kamapi'di'ang keänä'; aka' bahineang dake' aha keänä' anna ang napellei sängkämuanena, la mai'di puha nei' änä'na andanayato bahine ang tohho sibaha muanena."28Dahi sinnoa Ishak änä'na Sara ang dipadahisituhu' pa'dandianna Puang Alataala pano diAbraham, ya' noa toukoa' dio ingkämmua'solasohongku, änä'namokoa' Puang Alataala aka'situhu' pa'dandianna. 29Donetoo yato Ishak, angdipadahi situhu' pengkähänganna Inaha Masero,nadahha yato Ismael, änä' ang dipadahi situhu'pahtuyunna hupatau. Noa tunto nei' dinoa, tauang napentamai Inaha Masero nadahha yatoang si unghannuang Atohanna Musa. 30Ampo'aka yato ang uki' yaling di Suha' Masero?Naoatee, "Hambaii lao yato sabua' bahine sibahaänä'na, aka' yato änä'na ang sabua' daine' lamala untahimbo mana' di hao mai di ambena,aka' yato mana' la dibea asang pano yato di änä'ang nasibalii bahinena ang tadia sabua'." 31Dahiingkämmua' solasohongku ang mampetahpa',daiingkea' kita' sihapang änä'na sabua' bahineampo' sihapangngingkea' änä'na bahine angtadia sabua'.

5 1Dinoa beba'mingkea' aka' nalahpa'mingkea'Kristus. Dahi la pahallua' untokei mahha' yato

kabeba'ammu, daumpemalaa' la naposabua'sumule Atohanna Musa. 2 Pehingngii manahpaia'

5.3–7 861

inde tula'ku! Kalaeku Paulus mangngoatee:ponna ungngoaa'tee, "Pahalluang la di llesituhu' Atohanna Musa," ya' dianto disangadai aha kunanna Kristus pano di kalaemua'.3Anna kupakaleha buke' pano di tau angmalau la di lle kuoatee: yato tau pahallu launtuhu'i asang toe' ingkänna Atohanna Musa,tadia supu kapo lleang. 4Anna ingkämmua'ang pemala la napamaroho Puang Alataalaungngolai untuhu'i Atohanna Musa, ya'dianto disanga umbohtuikoa' kasikenteammusibaha Kristus anna umpengkebo'ikoa' mana'pa'kalemunna Puang Alataala. 5Ampo' kami'-kami', aka' petehtena Inaha Masero annakapampetahpa'angki' pano di Puang YesusKristus, lambi' kihannuang anna kipemitaisibaha sangkalebu inaha la napamarohoangPuang Alataala. 6Aka' ponna ke mesamingkea'sibaha Kristus Yesus, ya' moi tau di lle bahtu'daraka, setonganna sinnoa siang di hao diolona Puang Alataala. Aka' supung ang handangpahallu dianto kapampetahpa'anta pano diPuang Yesus. Anna yato kapampetahpa'antala tandaang yaling di pa'kalemu pano diparanta hupatau. 7Dolu silumba-lumba kalekoa'umpembabeing kapampetahpa'ammu. Ampo'dinoa menna ang manghalang-halangngikoa'lambi' damokoa' untuhu'i yato pepaturu ang

5.8–13 862

tahpa'? 8Maleso dioatee yato pepakuhunnaiidai sule yaho mai di Puang Alataala angpuha mantambaikoa' mendahi petauanna.9 Pepakuhunnaii sihapang bibi' ro aka' ahatula' naoatee, "Sampi'du' bibi' ro malaunsamba mai'di tahpung lambi' membea' kela dipapiai ro . 10Moinnakato noa, ampo'aka' kasikenteanta Dehata lambi' kuhannuangkuoatee dasiakoa' la tontong umpehingngii yatotau ang la mampasähsä' lalangkoa'. Anna moila menna ang la mampabulingnga' pihki'mudai mala tala nalambi' tahungkunna Dehata.11Oa' ingkämmu solasohongku, aha tau angmangngoatee, "Paulus mepakuhu naoateepahallu tau di lle." Ampo' ponna ke la tahpa'si'dai kupanoa, maleso anna dä' la nadahhayato to Yahudi. Ampo' suhunna anna keaha'ilambi' nadahhaä', aka' yato ang kupakuhuing,dianto kamateanna Puang Yesus Kristus yahodi kayu sitambeng. 12Ampo' ne ma ng tauang noa ang si umpasähsä' lalangkoa', mapiapuhane' ke dai la di lle supu, ampo' bilang launsasa'i pihsang nei' lao pambahanna! 13Oa'ingkämmu solasohongku, halimokoa' natambaiPuang Alataala la mendahi to beba'. Ampo' daila malaa' umpake yato kabeba'ammu membabeang situhu' sipa' dosanna hupatau. Ampo'diare', la sidulu-duluikoa' mesa anna mesa

5.14–20 863

aka' pa'kalemummua'. 14Aka' ingkänna ihsinnaAtohanna Musa pungngu' tannung yaling dimesa pahenta naoatee, "Kalemuio parammuhupatau sinnoa ungkalemui kalaemu." 15Ampo'dakoa' mala siba'di-ba'di sinnoa olo'-olo' angsiande-ande. Aka' ponna sikalla-kalla lolokoa',ya' la dio siangnga' sikarake-rakei. 16Dahiindee tula'ku noa inde bahtuanna: ingkännapembabemua' la umpembabeing situhu'pantehtena Inaha Masero. Aka' ponna keuntuhu'i lolongnga', ya' dangnga' la untuhu'ipampemalanna sipa' dosanna hupatau. 17Aka'pampemalanna sipa' dosanna hupatau umpa'balipangngelo'na Inaha Maserona Puang Alataala.Anna pangngelo'na Inaha Masero umpa'balisipa' dosanna hupatau. Dahi indee deruakaha-kaha sipa'bali yaling di inahanna hupataulambi' dai la mala dipembabeing yato angpemala la umbabe. 18Ampo' ponna umbehokoa'kalaemu napatehte Inaha Masero, ya' damokoa'la nakuasai Atohanna Musa. 19 Pembabenahupatau ang untuhu'i sipa' dosanna landa' liudiita, noanna: ungngindä'-indä' pa'bannetauang,ma'pihki' karake, supung untuhu'i aka ang naoainahanna, 20 umpenombai kaha-kaha di lino,umpake ihsang-ihsang, sikahiri'-hiri', sikalla-kalla,sikasuehe-ehe, pa'keaha'ang, umpihki' supukalaena, dai tuho malino sibaha sola bohtona,

5.21–6.1 864

anna umpakende' kasisähä'-sähä'ang yalingdi kamesaang. 21Noa toe' ma'sihi ate, menu'lambi' malango, liba'-liba' ke ahai kamahoa'ang,anna senga'nake' pembabe karake ang nababe.Pano di pembabe ang noa yatoo kupakalehaboukoa' dinoa sinnoa yato ang halimokoa'kutula'ing dolu kuoatee: Menna-menna siumbabe inde kaha-kaha, inang dai la mangngalataha yaling di Kapahentaanna Puang Alataala.22Ampo' pengkähänna Inaha Masero yaling dikalaeta la ungkeboaing pembabe mapia noanna:pa'kalemu, kamasannangang, kamasahkeang,kasa'bara'ang, kamarota'ang, pembabe mapia,mala dipetahpa', 23 kamalunä'ang inaha,ungkuasai kalae. Dai aha moi poro la mesapahenta ang ullahang pembabe ang noa yatoo.24Anna ingkänna petauanna Kristus Yesussihapang puha tunne' dipatei yaho di kayusitambeng sibaha, bahtuanna: dang nakuasaipangngelo' inahanna sibaha pampemala matohoang sule di hao mai di sipa' dosanna. 25Dahi, aka'puhamingkea' nabea katuhoang bakahu InahaMasero, lambi' yaling di ingkänna pembabeta lapahallu untuhu'i petehtena. 26Daingkea' kita' lamala malängkä' inaha, sipi'di'-pi'di' inaha annama'sihi ate pano di solata.

6 1Oa' ingkämmu solasohongku, ponnaullambi' solamu to mampetahpa' umbabe

6.2–8 865

dosa, dioa' ang tuho situhu' petehtena InahaMasero la umpakalehaa' annamalai sumule panodi lalang kamarohoang. Ampo' la umpakalehaa'sibaha kamalunä'ang inaha anna kasa'bara'ang.Anna la undakaikoa' kalaemu andana bilangdiongnga' pemala membabe noa. 2Anna lasidulu-duluikoa' mesa anna mesa undurungkamasuhsaang. Aka' ponna umpanoaa', ya'untuhu'imokoa'to pahentana Kristus. 3 Ponnaaha tau ang unsanga-sanga kalaena annasetonganna dai sihatang, dianto disanga tauyatoo umbulitu' kalaena. 4 Ingkänna tau pahalluumpihki' lolo umba noa pembabena. Aka'ponna mapia, ya' mala napomahasa inaha.Ampo' dai mangki' la napasiita umba noapembabena anna pembabena tau senga'. 5Aka'ingkänna tau la pantang toboe' untangkungpembabe kalaena. 6Menna-menna untahimbongpepakuhunna Bahtakara Dehata la pahallutoe' ungkalehai yato tuangkuhunna, bahtu'dioatee la nabea sambaheang aka-akanna.7Daumbulingnga'. Puang Alataala dai maladipopangngino. Aka' aka ang dipamula, diasia tunto nei' ang la dipupu boana. 8Noannake membabeingke untuhu'i sipa' dosanta, ya'boana yatoo la ullambi'ingke kamateang, annaponna ke membabeingke situhu' pangngelo'naInaha Masero, ya' boana yatoo la ullambi'ingke

6.9–14 866

katuhoang ang lambi' sapano-panona aka'nabeaingkea' Inaha Masero. 9Dahi daummali'-mali'angngi umbabe kamapiaang. Aka' ponnake umbabe lolomingke kamapiaang, ya' la ahatempo ang puha dipama'tantu la nalambi'toingkea'ne' boana lupunta. 10Dahi akinnaahake' tempo, ya' la pahallua' tapake yatotempo umbabe kamapiaang pano di parantahupatau, la'bi-la'binna pano di solasohontato mampetahpa'. 11 Ita manahpaia' indepangnguki'ku sikäyyäng, aka' kalaekung pole' angmangnguki'. 12 Yato ang pemala umpahsakoa'di lle mesa supu suhunna anna sika napanoai.Dianto aka' mahea' la nadahha to Yahudi,aka' keaha' ke dioaitee supung mala taudipemarohoing ke umpetahpa'i tau Kristus angpuha mate yaho di kayu sitambeng. 13Annayato tau ang noa moinnakato untuhu'i ada'didiona lle, ampo' dasiang untuhu'i asangingkänna ihsinna Atohanna Musa. Ampo'napeäng lalanna anna di llekoa' anna malaiaha napolalang ungngangka'-angka' kalaena keuntuhu'ia' pepakuhunna. 14Ampo' di kodi'nakoo tantu anna dai kuaku la ungngangka'-angka'kalaeku aka' kaha-kaha ang senga' sehalinnayato ang puha nababe Dehatanta Puang YesusKristus yaho di kayu sitambeng. Dianto ang lakupa'käyyängngi. Naonge dipatei Puang Yesus

6.15–18 867

Kristus yaho di kayu sitambeng, sihapang matetouä' kodi' sibaha Puang Yesus Kristus lambi'dang la kupayaling di inaha yato ang si nakärä'itau ang taungnginsang Puang Yesus Kristus;anna sika noa toi nei' damä' aha napayaling diinahannaii. 15Aka' di lleraka tau bahtu' daraka,ya' dai maaka, aka' setonganna tontong sinnoasiang di olona Puang Alataala. Ang handangpahallu supung ke mendahing tau to bakahuang senga'mi. 16Anna ingkänna tau ang untuhu'iinde pepakuhu la namana' Puang Alataalakamasannangang anna pa'kalemu. Ingkännayato tau sipäto' disanga to Israel si'da-si'dabahtu' dioatee petauang ang napillei PuangAlataala. 17Mane ahai kuoatee: dang aha tau moiporo la mesa ang la mala umpamasuhsa bouä'.Aka' mai'ding bila' pano di kalaeku tandana topen ndo'naä' Puang Yesus. 18Oa' ingkämmusolasohongku, ke la malai Dehatanta Puang YesusKristus umbehekoa' para-para. Aming.

Efesus

1 1 Pano di ingkänna petauanna PuangAlataala di ng di Efesus ang tontong lolo

mampetahpa' yaling di Kristus Yesus. Haomai di kodi' Paulus, mesa touä' kodi' rasulnaKristus Yesus aka' pangngelo'na Puang Alataala.2 Kuhannuang ke la malai Puang AlataalaAmbetaa' sibaha Puang Yesus Kristus Dehatantala umbehekoa' anna namana'koa' kamasahkeangsibaha kamasannangang. 3Dipudi sangannaPuang Alataala, Ambena Dehatanta PuangYesus Kristus. Puhang nabeaingkea' ingkännapebehe mendehatanna yaho di suruka aka'sangkalebumingkea' Kristus. 4Aka' dake' ahadipadahi inde lino anna puhamingkea' napilleila mesa sibaha Puang Yesus Kristus annamalaingkea' mendahi petauanna ang masero,lambi' dang la aha kasalaanta. Aka' pa'kalemunnaPuang Alataala, 5 lambi' puha napama'tantumengkalao dolu naangka'ingkea' mendahi änä'Kalaena ungngolai pengkähänganna Puang YesusKristus aka' ahana inang la nababe. 6DipudiPuang Alataala aka' mana' pa'kalemunna angmatande, dianto nakalemui liuingkea' ungngolaipengkähänganna Änä'na ang napakamaya.

1.7–13 869

7Aka' tollo hahana Puang Yesus Kristus lambi'nalahpa'ingkea' Puang Alataala, bahtu' dioateeingkänna dosanta naampungngi. Nababeyatoo aka' nakalemui si'da-si'daingkea', 8 annanapapunnoi toingkea'ne' kamanähänganganna kakeaka'ang. 9Aka' pangngelo'na PuangAlataala lambi' napainsangngiingkea' pahtuyumembuninna. Yato pahtuyu puhang nabohtula napasundung yaling di pengkähängannaKristus. 10 Ihsinna yato pahtuyunna dianto:ingkänna-ingkänna siamo, moi ang yaho disuruka anna moi ang yaling di lino, la napamesayaling di Kapahentaanna Kristus. Kaha-kahayatoo la napasundung Puang Alataala ke lambi'mitempona. 11 Ingkänna-ingkänna siamo nakähängPuang Alataala situhu' pahtuyunna. Diantoanna mengkalaoke' dolu inang napilleimangsituhu' pangngelo'na la mendahi petauannaaka' la sangkalebu tau yaling di Puang YesusKristus. 12 Kami' to Yahudi ang handang uhunahannu pano di Puang Yesus Kristus, napilleianganna malaang umpudi Puang Alataala angmatande. 13Anna dioa' ang tadia to Yahudidipamesa tumokoa' dio sibaha Puang YesusKristus naonge anna unghingngiia' yato kahebakatahpa'ang, bahtu' dioatee Kaheba Mapiaang mebaha pano di lalang kasalama'ang.Tahpana mampetahpa'mokoa' pano di Puang

1.14–18 870

Yesus Kristus, ya' nabeamokoa' Puang AlataalaInaha Maserona ang puha nadandiingkoa'.Yato Inaha Masero ang nabeakoa', ya' mendahitanda yaling di kalaemu lambi' diinsangdioatee mendahi tumokoa' dio petauannaPuang Alataala. 14Maleso toi dioatee dai malatala tatahimbo asangnga' aka-aka ang puhanadandiingkea' Puang Alataala, aka' kita'a'petauanna nabeamingkea' Inaha Maseronaang la mamposolaiingkea' lambi' tempona lanapabeba'ingkea' di hao mai di kakarakeang.Dahi la sihatangngingkea' umpudi Puang Alataalaang matande. 15Mengkalao donetoo annakupelelei didiona kapampetahpa'ammua' panodi Puang Yesus Dehatanta anna pa'kalemummua'pano di ingkänna petauanna Puang Alataala,16 ya' ma'kuhhu'sumanga' lolomä' dai' di PuangAlataala aka' dioa'. Anna si kukalehai lolokoa'yaling di sambayangku ke ma'sambayangbumä', 17 aka' kupalau anna malai PuangAlataala, Dehatanna Puang Yesus Kristus, bahtu'dioatee Ambetaa' To Handang Matande, laumbeakoa' inaha ang punno kakeaka'anganna kapainsangang didiona Kalaena lambi' laungkaleso manahpaa' menna setonganna PuangAlataala. 18Anna si kupalau tuke' dai' di PuangAlataala anna malai napamalesoingkoa' yalingdi pihki'mu, lambi' la umpähäng manahpaa'

1.19–23 871

yato pebehe ang unghannuang la nabeakoa',aka' natambaimokoa' mendahi petauanna.Anna la ungnginsang tuke'a' ungngoateeyato pebehe ahana inang napatokaing PuangAlataala pano di petauanna; 19 anna laumpähäng toia' ungngoatee, dai aha angnasinnoaing kakuasaanna Puang Alataala angmengkähäng yaling di kalaeta, ingkännaingkea' tomampetahpa'. Yato kakuasaang ang mengkähängyaling di kalaeta, dia tunto nei' ang napake20 naonge umpatuhoi sumule Kristus di hoi'mai di alla'na to mate, mane napaohko'iyaho di suruka di tando kuananna, diantoongeang kakeangka'ang. 21 KamatandeannaPuang Yesus Kristus matande puha nei' andanakamatandeanna ingkänna to ma'pahenta,tomaraya anna ingkänna to ma'kuasa senga'.Anna noa toi kakuasaanna matande puha nei'andana ingkänna kakuasaang ang mala ditula',moi ang ahang dinoa, noa toi ang mane la aha diallo ang la sule. 22 Puang Alataala umpapataloPuang Yesus Kristus yaling di ingkänna siamo.Anna naängkä' la umpahenta ingkänna angaha. Napanoa anna malai ungkalemui yatokakalebuanna to mampetahpa'. 23 Kakalebuannaingkänna to mampetahpa' sihapang bätängkalaena Puang Yesus Kristus. Anna yatobätäng kalae sangkalebung sibaha bää' lambi'

2.1–6 872

sundung, anna Puang Yesus Kristusmitoo angumpasundungngi ingkänna siamo.

2 1Dolu matekoa' di mendehatanna aka'madosakoa' anna umbali Puang Alataala.

2Dianto ang si umbabea' naonge anna siuntuhu'ikangkoa' kakarakeanna lino annaPongkahana setang. Yato Pongkahana setang siungkuasai ingkänna setang yaho di langi' annatontong lolo tuke' dinoa ungkuasai inahannaingkänna tau ang dai untuhu'i Puang Alataala.3Noa sia tumang kami' dolu, si membabetouang kami' situhu' pampemala karakeki'lambi' moi aka la kibabe ahsala' masannangngiinahangki' anna bätäng pun ngki'. Donetoosetonganna la sihatang touang kami' napahoaiaha' käyyänna Puang Alataala, sinnoa yatotau senga' ang dai mampetahpa'. 4Ampo' daiaha ullondoi pa'kalemunna Puang Alataala!Anna sundung yato pa'kalemunna pano dikita' 5 lambi' napatuhoingkea' sumule sibahaKristus moinnakato anna matekingkea' dimendehatanna donetoo aka' daingkea'tuhu'-tuhu'ang. Pa'kalemunnantoo PuangAlataala lambi' napasalama'mingkea'. 6Annakasikenteanta Kristus lambi' napatuhoingkea'sumule Puang Alataala sibaha KristusYesus di hoi' mai di alla'na to mate annanapaohko'ingkea' sibaha yaho di suruka yato

2.7–12 873

di ongeang kamatandeang. 7NapanoantoPuang Alataala anna malai di allo ang la sule latandaang pa'kalemunna pano di kita'a' yalingdi kamapiaang inahanna aka' kasikenteantaKristus Yesus. 8Aka' pa'kalemunnanto PuangAlataala lambi' napasalama'mokoa' aka'mampetahpa'koa' pano di Puang YesusKristus. Tadia aka' pembabe mapiammulambi' napasalama'koa', ampo' aka' mana'pa'kalemunna. Dahi dai aha mesa tau ang lamala mangngoatee, "Pembabekuntoo annamalaä' salama'." 9 (2:8) 10Aka' kita' indee diantopampadahinna Puang Alataala. Ungngolaikasikenteanta Kristus Yesus lambi' malaingkea'umpembabeing ingkänna yato pembabemapia ang puhaingkea' napatoka lohpo'ing.11 Ingkämmua' solasohongku ang inang tadia toYahudi, naonge anna dakangkoa' mampetahpa'si naita-ita naungkoa' to Yahudi, nasangaikoa'"to tadi lle," bahtu' dioatee "tadia petauannaPuang Alataala," aka' sika unsangane' kalaena "todi lle," aka' dianto tanda ang nakähäng hupataudi hao kale di kalaena. Pahallua' ungkalehaiungngoatee 12 donetoo dakangkoa' sikenteKristus, anna disangaikangkoa' "tau senga'," tadiato Israel, petauanna Puang Alataala. Daia' dio ahatahamu yaling yato di pa'dandiang ang nadandiPuang Alataala pano di petauanna. Daia' dio la

2.13–17 874

unghannuang anna dai aha kasikenteammua'Puang Alataala, ampo' tuho kalekoa' dio yalinginde di lino. 13Ampo' dinoa, sikente tumokoa'dio Kristus Yesus. Moinnakato dolunna annasikahaoangkoa' Puang Alataala, ampo' dinoasirungku'mokoa' aka' hahana Kristus ang tollo.14Aka' Puang Yesus Kristusmitoo ang umpakapiaiialla'na to Yahudi anna tau ang tadia to Yahudilambi' ma'mesang pole'. Moinnakato annasipa'balii dolu sihapang naalla'i hala batu, ampo'puhang napa'dai Puang Yesus Kristus yaling dikamateanna. 15 Kamateannantoo lambi' dangtau pahallu la untuhu'i yato ingkänna atohanganna pepaturu yaling di peada'anna to Yahudi.Napanoa anna malai to Yahudi sibaha tau angtadia to Yahudi la mendahi mesa tau bakahu angsangkalebu sibaha. Dianto lalang ang napakeumpaaha kasikenteang mapia. 16 KamateannaPuang Yesus Kristus yaho di kayu sitambengumpamesa to Yahudi anna tau ang tadia toYahudi, anna umpakapiai sumule kasikenteannahupatau anna Puang Alataala lambi' mapialiu. 17Dianto anna suleng Puang Yesus Kristusnapepainsangnging naoatee la mala dipakapiaisumule kasikenteanna hupatau anna PuangAlataala. Yatoo napainsangngi pano di dioa' angtadia to Yahudi, ang dolu diangka' sikahaoangPuang Alataala, noa toi to Yahudi, ang diangka'

2.18–3.2 875

sirungku'ne' Puang Alataala. 18Aka' supungungngolai pengkähänganna Puang Yesus Kristuslambi' malaingkea' mengngolo di Ambeta,moi to Yahudi, moi tau ang tadia to Yahudi.Malaingkea' sule di hao di olona ungngolaimesa Inaha Masero. 19Dahi tadiamokoa'pole' tau senga' bahtu' to sule. Ampo' dinoamendahi asammokoa' petauanna Puang Alataala,anna sanghapumokoa' sibaha Puang Alataala.20 Kasikenteantaa' to mampetahpa' sihapangmesa dasang ang napake'de' Puang Alataala dihahona ingkänna rasul sibaha nabi. Aka' rasulsibaha nabi sihapang busung. Anna Kristus Yesusnei', sihapang lapohki'. 21Aka' kasikenteantaPuang Yesus Kristus, lambi' sangkalebumingkea'sihapang dasang ang napake'de' ang la mendahiongeang maserona Puang Alataala. 22Aka'sikentekoa' Puang Yesus Kristus dahi mengetoukoa' dio dipapia la mendahi ongeang ang lanaonge tohho Inaha Maserona Puang Alataala.

3 1Aka' ingkänna yato ang puha nababeingkoa'Puang Alataala, lambi' kodi' Paulus,

ang ditahungkung aka' ungkähängngä'pengkähänganna Kristus Yesus yaling kuduluikoa'ingkämmu ang tadia to Yahudi, kusambayangngilolokoa'. 2 Tantunte' anna ungnginsammia'ungngoatee nakalemuiä' Puang Alataala lambi'nabeaä' inde pengkähängang anna malakoa'

3.3–9 876

kudului. 3Aka' napalosaiä' pahtuyu membuninnaPuang Alataala, lambi' kuinsang. Anna didionainde kaha-kaha, ya' puhang kuuki' sai'di'. 4 Ponnake umbatangnga', ya' la ungnginsammia' pole'ungngoatee kukalesong anna kupähämmi yatokara membuninna didiona Kristus. 5Dolu yatopahtuyu nabunike', dake' aha napepainsangngingpano di hupatau. Ampo' dinoa napepainsammingpole' Inaha Maserona Puang Alataala pano diingkänna to napama'tantu mendahi rasulnasibaha nabinna. 6 Yato ang dioainte karamembuni, bahtuanna: moi tau ang tadia toYahudi, noa tunne' to Yahudi, mendahi mesanganna para-para la untahimbo yato mana'naPuang Alataala, ang inang puha nadandi aka'pengkähänganna Kristus Yesus. Ingkänna yatoomala dahi aka' umpetahpa' tau Kaheba Mapia.7Mana' pa'kalemunnanto Puang Alataalaanna malamä' nasuo umpepainsangnging yatoKaheba Mapia. Anna mala kutahimbo yatopengkähängang aka' kakuasaanna. 8Di alla'naingkänna petauanna Puang Alataala kodi'mitoang handang madihoi'ang. Ampo' moinnakatonoa, nabea touä' kodi' Puang Alataala mana'pa'kalemunna la umpepainsangnging KahebaMapia didiona pa'kalemunna Kristus ang daiaha puhanna pano di ingkänna tau ang tadiato Yahudi. 9Anna kupakaleso toinne' pano di

3.10–17 877

ingkänna tau umba napanoa Puang Alataala angumpadahi ingkänna aka-aka umpembabeingyato pahtuyunna ang buni mengkalao dolu.10 Yato pahtuyunna Puang Alataala la umpamesaingkänna to mampetahpa' anna malai nainsangpole' ingkänna malaeka' anna kakuasaangsenga' yaho di langi' naoatee, "Ingkänna aka-akanainsang asang Puang Alataala." 11Dianto yatopahtuyunna Puang Alataala mengkalao dolu angla nakähäng yaling di Kristus Yesus, Dehatanta.12Aka' kapampetahpa'anta anna kasikenteantaPuang Yesus Kristus, lambi' damingkea' la mahea'anna bata-bata mengngolo dai' di Puang Alataala.13Dianto anna kupalauia' ma ng kuoatee,dakoa' la kuhang inaha didiona kamasuhsaangkumengeä' yaling di tahungkung aka' dianto angla mambahaingkoa' kamapiaang. 14Aka' yatoingkänna ang puha nababeingkoa', dianto annamenombaä' anna ma'sambayangngä' dai' diAmbeta Puang Alataala, to napoambe ingkännakasanghapuang, noa ang yaho di suruka, noaang yaling di lino. 15 (3:14) 16 Kupalau dai' annamalai kakuasaanna, ang dai aha mantondongkamatandeanna, la umpamatohoa' inahammuungngolai pengkähänganna Inaha Maserona,17 anna malai tohho lolo Kristus yaling di bätängsungnga'mua' aka' kapampetahpa'ammua'.Anna ma'sambayang touä' anna malai ingkänna

3.18–4.3 878

pembabemua' la mengnguhaka' anna menumpuyaling di pa'kalemu, 18 lambi' malakoa',ingkämmu petauanna Puang Alataala, para-paraumpähäng manahpa umba noa malua'na,kalambe'na, malängkä'na, anna matamannapa'kalemunna Kristus. 19Moinnakato anna daimala nalosa lahpa' pihki'na hupatau, ampo'kupalauke' dai' di olona Puang Alataala annamalai unsa'dingnga' yato pa'kalemunna lambi'malakoa' napunnoi sipa'na Puang Alataala. 20 Yatokakuasaanna Puang Alataala yaling di kalaetaa',dianto ang mengkähäng lambi' nabeaingkea'pampemalanta la'bi puha nei' andana yato angtapalau, moi yato ang dake' nalambi' pihki'ta.21Dahi sihatang pano di ingkännaingkea' tomampetahpa' la umpa'käyyängngi PuangAlataala ungngolai Kristus Yesus mengkalaodinoa lambi' sapano-panona! Aming.

4 1Aka' yato kaha-kaha ang puha kutula'langngena', dianto suhunna anna kupalauia'

ma ng. Lella'ä' ditahungkung aka' umbabeä'pengkähänganna Dehata, pemalaä' ke la malaiyaling di katuhoammu anna pembabemua' laumbabe aka ang sihatang, aka' puhamokoa'natambai Dehata la mendahi petauanna. 2 Lapahallukoa' punno kamahempo'ang inahaanna kamalunä'ang inaha. La sisa'bara'angkoa'mesa anna mesa anna sikalemuikoa'. 3 Peäng

4.4–11 879

si'da-si'daia' lalang anna malakoa' tontonglolo mesa inaha. Aka' puhamokoa' napamesainaha Inaha Masero anna la tontong lolokoa'sangkalebu ke mesa inahakoa'. 4 Ingkännaingkea'to mampetahpa', sangkalebumingkea' sihapangmesa bätäng kalae, anna supung aha mesaInaha Masero. Noa tuntone' supung ahamesa panghannuang ang dibeaingkea' naongeditambaiingkea'. 5 Supung aha mesa Dehata,mesa kapampetahpa'ang, mesa pantero'ang6 anna mesa Puang Alataala ang tapoambeingkännaingkea' hupatau. Dianto ang ungkuasaianna ang mengkähäng yaling di ingkänna siamo.Anna tohho toi yaling di kalaetaa'. 7Ampo'pantangngingkea' namana' pengkähängang dimendehatanna situhu' aka ang mebea Kristus.8Aka' yaling di Bahtakara Dehata aha uki'naoatee, "Tahpana dai' di ongeang ang matandemai'di to natalo ang nabaha anna ma'kahupa-hupa pebeana ang nasusa pano di hupatau."9Nasuhung anna dioaitee, "dai' di ongeang anghandang matande," aka' haling tuhung mentamainde di lino, bahtu' mala dioate ongeang anghandang madihoi'ang. 10Anna Yato ang halituhung, Dia sia tunto nei' ang hali dai' di ongeangang handang matande anna handang mayahoangandana langi', anna malai umpasundungingkänna siamo. 11Dia sia tunto nei' ang

4.12–15 880

umbeaingkea' yato pengkähängang. Sinnoannaaha ang nabea pengkähängang mendahi rasulna,aha ang nabea pengkähängang mendahi nabi,anna aha toi ang nasuo umpepainsangngingyato Kaheba Mapia. Senga'na mendahi topangkambi' anna to pampakuhu yaling dijumaa'. 12Nabeaingkea' yato pengkähänganganna malai ingkänna petauanna PuangAlataala dipaturu manahpa lambi' malaasang mengkähäng yaling di bela'na Dehata,anna malai umpamatoho kakalebuanna tomampetahpa' ang dipasihapang bätäng kalaenaKristus. 13 Lambi' mesa inahaingkea' yalingdi kapampetahpa'anta anna kapainsangantadidiona Änä'na Puang Alataala. Anna yato lalangkapampetahpa'anta la mendahi kabiasaanglambi' sundungngingkea' sinnoa Kristus. 14 Ponnake noamingkea' yatoo, ya' damingkea'to la noaänä'-änä' ang mala dipakamaho-maho, bahtu'sihapang lopi ang napalusau-lutama bombang.Aka' ingkänna tau ang mala dipakamaho-mahonapalupano luihao mai ma'kahupa-hupapepakuhunna ingkänna to pampasähsä' lalang.Dahi damingkea' kita' la napasähsä' lalangto pa'bulitu' ang la mebulingngi. 15Ampo'kita'a'-kita', la umpembabe si'da-si'daingkea'kita' katahpa'ang sitonda punno pa'kalemu annamalai yaling di ingkänna kaha-kaha tuhtuang

4.16–22 881

masae tuhtuang malaingkea' umpensinnoaiPuang Yesus Kristus. Anna Kristusmitoo angungkapalai kakalebuanna to mampetahpa'sihapang bää' ungkapalai kalae. 16 Yaling dikakuasaanna, yato kalaena sikente-kente mapia.Sanghupa boitoo, pantang tubunne' umbabekähängang ang sihatang nababe. Anna yaling indedi pengkähänganna mala sidului, ya' tuhtuammilobo', lambi' sanghupa boitoo yato di kalae latuho masahke anna punno pa'kalemu. 17Dahiyaling di sanganna Dehata la kutula'ingkoa'.Aha ang pahallu la umpehingngii manahpaa',dianto: Damokoa' la tuho anna membabe sinnoatau ang dake' ungnginsang Puang Alataala, angsupung nainsang ma'pihki' takekuna. 18 Yatotau ang noa, dai kepihki'. Dai ungngampuangyato katuhoang ang mebea Puang Alataala,aka' dai ungnginsang Puang Alataala. Nasuhungsika noa aka' makahha' bää' asang. 19Daisika ungnginsang sili, supung untuhu'i ihsiinahanna, tuho beba' supu ungngindä'-indä'pa'bannetauang. 20Ampo' ingkänna yatoo dainoa yato ang dipaturuingkoa' didiona Kristus.21Aka' puhangnga' unghingngi didiona Kalaena.Anna yaling di kasikenteammua' Puang YesusKristus puhamokoa' dipaturu didiona yato karakatahpa'ang ang dilambi' yaling di Puang Yesus.22Dahi la umpellei asammokoa' yato sipa'

4.23–30 882

karakemu ang dolu yato naonge anna dakangkoa'umpetahpa' Puang Yesus Kristus. Yato kalaemunakarakei kamailuammua' ang mampasähsä'lalangkoa'. 23Dianto anna la pahallui, noainahammu, noa toi pihki'mu, la nabakahui InahaMasero, 24 anna la umpabala'ia' sipa' bakahuang napadahi Puang Alataala napasinnoa sipa'Kalaena, dianto sipa' ang tahpa' si'da-si'da annamasero. 25Dahi la umpelleia' yato kalosengammuanna la untula'koa' katahpa'ang pano disolamu mesa anna mesa. Aka' kita'a'-kita' tamaasammingkea' di kakalebuanna to mampetahpa'.26 Ponna ke keaha'koa', ya' la undakai manahpaandana nabahakoa' yato aha'mu pano didosa. Anna daumpabeii yato aha'mu tontongyaling di kalaemu lambi' tempu' allo, 27 andanamengkähängngi Pongkahana setang yalingdi inahammu. 28Noa tunne' tau ang si biasamaboko dang mala la si maboko. Ampo' diare'la untanang sikunna mengkähäng anna malai laaha toe' pallollonganna ang la napake unduluisolana ang kakuhangang. 29Dia tuke' dakoa' malaumpasohong tula'-tula' karake. Ampo' pa'tula'mapiakoa' anna malai kekuna yato tula'mupano di tau ang manghingngi, aka' dianto ang laumbaha hupatau pano di lalang mapia ang lasihatang diola. 30Datoukoa' la mala umpi'di'-pi'di'Inaha Maserona Puang Alataala. Dianto ang

4.31–5.4 883

puha napatamaiingkoa' di kalaemu mendahitanda pano di dioa' dioatee petauannamokoa'Puang Alataala ang la nalahpa' yaling mai indedi lino ang punno kakarakeang ke lambi'miallo katämpä'anna. 31 Pa'daiia' ingkänna pi'di'inahammu sibaha kakeaha'ang anna pahtuyukarake pano di solamu. Datoukoa' la siba'di-ba'dianna si untula' tahuhu solamu. Anna datumokoa'la sikahiri'-hiri' mesa anna mesa. 32Ampo'la pahallukoa' mapia inaha anna sikalemuimesa anna mesa anna siampungngi, umba noaPuang Alataala puhamokoa' naampungngi aka'pengkähänganna Kristus.

5 1Dinoa aka' mendahimokoa' änä'pakamayanna Puang Alataala, dahi la

pahallua' umpensinnoai pembabena. 2 Ingkännapembabemua' la umbabe sitonda punnopa'kalemu pano di solamu situhu' pa'kalemunnaKristus pano di kita'. Puhang umbeho Kalaenadipatei mendahi mesa penombaang bomammi'di olona Puang Alataala aka' kita'a'. 3Dioa'dio petauannamokoa' Puang Alataala angnapamasero. Dahi ingkänna pembabe karakenoanna: ungngindä'-indä' pa'bannetauang,ma'kahupa-hupa pembabe tasampa' annakamailuang, dasi'da-si'dai la sihatang ditula',londonang la umbabe yaling di alla'-alla'mua'.4Noa tunne' dakoa' la sihatang umpasohong

5.5–11 884

tula' tahuhu, tula' takekuna anna ingkännatula' tasampa'. Ampo' ang pahallua' untula'dianto pa'kuhhu'sumanga'ang dai' di olonaPuang Alataala. 5 Pehingngii liuia' indee: angungngindä'-indä' pa'bannetauang, ang membabetasampa' anna ang mailu di doi', tau ang simembabe noa lolo yatoo dai la ungngala tahayaling di Kapahentaanna Kristus anna PuangAlataala. Aka' yato ang umpihki' supu kalaenasupung umpenombai kaha-kaha di lino. 6Madakamanahpakoa' andana nabulingngikoa' tula'natau ang si ma'tula' takekuna. Aka' ingkännapembabe ang noa yatoo umpakende' aha'käyyänna Puang Alataala pano di tau ang daimantuhu'i pahentana. 7Dahi dasi'da-si'daia' lamala umbea inaha yato ingkänna tau ang noa.8Aka' dolu yaling toukoa' dio di kamalillingangbahtu' mala dioatee napunnoikoa' kakarakeang,ampo' dinoa yalimmokoa' di kamabayaangaka' kasikenteammua' Dehatanta. Dahi lamembabekoa' umba noa ang sihatang nababe toyalimmi di kamabayaang. 9Aka' kamabayaangdianto naongei kende' supung ang mapia,maroho anna tahpa'. 10Anna la umpeäng toia'lalang anna malai ungnginsang manahpa umbakahang pembabe ang la umpamasannanginahanna Dehata. 11Daa untuhu'ia' pembabetakekuna sinnoa ang si nababe tomalilling, ampo'

5.12–20 885

diare' la pahallua' umbelängngi kakarakeannayato pembabe ang noa. 12Aka' yato pembabe,ang si biasa nababe membuni tau karake, moiditula' kale mepakasiling. 13Ampo' ingkännayato pembabe karake la malesong pole'diita ke napatandaammi pembabe mapiannatau ang yaling di kamabayaang. 14Aka'kamabayaammitoo ang mala umpatandaangingkänna-ingkänna siamo. Dianto bahtuannatula' ang naoatee, "Kalehamokoa' ingkämmu tohahe, tuhokoa' sumule di hoi' mai di kamateang!Anna naballoiingkoa' inahammu Kristus."15Dahi dakai manahpakoa' pembabemu.Daumpensinnoaia' yato babena to maho,ampo' diare' pengkakeaka'koa' dio. 16 Pakekunamanahpaia' tempomu umbabe kamapiaangaka' mengeke' dinoa kende' kakarakeang.17Dakoa' mala mentomaho-maho ampo' laumpeäng manahparea'ne' lalang anna malaiungnginsangnga' umbabe pangngelo'na Dehata.18Dakoa' mala la nalango angkoro' aka' lanabahakoa' pano di kakarakeang. Ampo'diare' la tontong lolokoa' napunnoi InahaMasero 19 lambi' tontong lolokoa' sipakatoto'umpakende' pampudiang anna penaniangmendehatanna. Popenanikoa' yato pampudiangsitonda kakahsiang anna sangkalebu inaha dai'di olona Dehata. 20Moi aka ang manghoakoa',

5.21–27 886

la tontong lolokoa' ma'kuhhu'sumanga' dai'di olona Puang Alataala Ambeta yaling disanganna Puang Yesus Kristus, Dehatantaa'.21 La pahallukoa' situhu'i manahpa, aka'umpakeangka'koa' anna umpa'käyyängngiKristus. 22 Ingkämmua' to dipoindo, tuhu'ikoa'muanemu sinnoa untuhu'i Dehata. 23Aka'to dipoambe inang la ungkapalai bahinenasihapang bää' ungkapalai kalae. La pahallunapanoa to dipoambe, sinnoa Kristus ungkapalaiingkänna bätäng kalaena bahtu' dioateekakalebuanna ingkänna to mampetahpa'. AnnaDia sia tunne' ang mendahi To Pepasalama'na.24Dahi sinnoa kakalebuanna ingkänna tomampetahpa' untuhu'i Kristus, la noa siatuntone' to dipoindo pahallu untuhu'i muanenayaling di ingkänna kaha-kaha. 25 Ingkämmua'to dipoambe, pakamayakoa' bahinemu sinnoaKristus umpakamaya kakalebuanna ingkännato mampetahpa', lambi' umpebeaing Kalaenadipatei anna malaingkea' salama'. 26Nasuhunganna napanoai Puang Yesus Kristus diantoanna ahai napolalang umpasähä' kakalebuannaingkänna to mampetahpa' mendahi petauanna.Nabaseiingkea' aka' tapetahpa' kara pepaturunnaanna aka' ditero'ingkea' ang mendahi tandadioatee mampetahpa'ingkea'. 27Napanoaanna malai sika mahasa anna bahahsi, dai

5.28–6.2 887

aha kakarakeanna anna sallaanna naongeanna napapengngolo di Kalaena. 28 La noatuntone' to dipoambe la pahallu umpakamayabahinena sinnoa undama manahpa bätängkalaena. Menna-menna umpakamaya bahinenasihapang sia tunne' umpakamaya kalaena.29Aka' daete' aha tau ang la ungkahiri' bätängkalaena, ampo' nadama anna nadakai manahpasinnoa Kristus undama anna undakai manahpakakalebuanna ingkänna to mampetahpa'.30Nasuhung napanoa aka' sihapammingkea'bätäng kalaena Puang Yesus Kristus. 31 Yaling diBahtakara Dehata aha uki' naoatee, "Diantoanna pahallui muane la umpellei tobaha'na annasikolungngi bahinena, lambi' la mendahi mesangsibaha." 32 Bahtakara yatoo matama bahtuannalambi' masuhsa dipähäng, ampo' kupasihapangkasikenteanna Kristus anna kakalebuannaingkänna to mampetahpa'. 33Ampo' yatobahtakara nahoa toukoa' dio. Dahi la pahalluingkänna to dipoambe umpakamaya bahinenasinnoa ungkalemui kalaena anna la pahallu toe'ingkänna to dipoindo la umpakeangka' muanena.

6 1 Ingkämmua' to dipoänä', tuhu'ikoa' tobaha'mu aka' dianto pembabe ang sihatang

nababe tau ang mampetahpa'mi dai' di Dehata.2 La umpakeangka'koa' to baha'mu. Diantoatohanna Puang Alataala ang uhuna ang

6.3–9 888

napasitonda pa'dandiang naoatee, 3 "Annamalakoa' kehongko' anna mahendeng tuhoyaling inde di lino." 4 Ingkämmua' solasohongkuto dipotobaha', daa ummaromi' umpamapallaänä'mu. Ampo' paturu manahpai umpakepepaturu anna pepakaenga' ang uki' yaling diBahtakara Dehata. 5 Ingkämmua' to diposabua',tuhu'i manahpakoa' pahentana pongkahamuyaling inde di lino. Dia tuke' pakeangka'ianna pa'käyyängngii. Pembabeing ingkännapahentana sitonda unnä' inaha sihapang Kristusang mampopengkähängkoa'. 6Daa supungke naitakoa' anna la tuhu'-tuhu'angngo, aka'ungngoaa'te yaling di inahammu, "Anna malaä'napudi pongkahaku," ampo' aka' sabua'namokoa'Kristus dahi la untuhu'ikoa' pangngelo'na PuangAlataala sitonda sangkalebu inahammu. 7 Laumpembabe manahpaingkoa' kähängammusihapang Dehata ang umpengkähängnging, tadiahupatau. 8Aka' ungnginsammia' ungngoateeingkänna hupatau, moi sabua', noa tunne' angtadia sabua', la nabea asang Dehata sahonasituhu' pembabe mapia ang puha nababe. 9Annaingkämmua' to dipopongkaha, la membabemapia toukoa' dio ke ungngoloi bumokoa'sabua'mu. Anna daia' mala la si umpakahea'-hea', ampo' la ungkalehaia' ungngoatee, "Moikalaeku moi sabua'ku aha mesa Pongkahaki'

6.10–15 889

yaho di suruka ang dai mampasise'la-se'la."10 Katämpä'anna, la pahallukoa' matoho umpakekamatohoang ang sule yaho mai di Dehatayaling di kakuasaanna ang dai aha mallondo.11 Pakeia' yato ingkänna pangkahka' pa'tolla'angdi mendehatanna, yato ang puha nabeakoa'Puang Alataala. Aka' ponna ke diangnga'umpake, ya' la tontong lolokoa' matoho umbalipa'bulitu'na Pongkahana setang. 12Nasuhungla umpakea' yatoo aka' tadia hupatau angtabali, ampo' umbaliingkea' ingkänna setangang ma'kuasa yaling inde di lino kamalillingangbahtu' dioatee lino kakarakeang. Anna umbalitoingkea'ne' kakuasaanna ingkänna dehatakarake ang ungkuasai lino. 13Dianto anna laumpake asammia' yato ingkänna pangkahka'naPuang Alataala ma'tolla' anna malakoa' matohoumbali balimmu ke lambi'mi yato temponakakarakeang. Lambi', ponna ke puhamokoa'ma'tolla', la tontong lolokangkoa' matoho annama hta. 14 Sadia lolokoa' ke'de' mangngempeanna pamatohoia' kapampetahpa'ammu pano dikatahpa'ang ang sihapang salipi ang napantoke'ipangkahka'na to pa'tolla'. Anna pembabemarohokoa' anna malai yato kamarohoammu lasihapang kaya' pa'tolla'ang ang la umpake annadao nalosa pangkahka'na balimmu. 15 Pahallukoa'sadia lolo umpepainsangnging Kaheba Mapia

6.16–20 890

ang la umpakapiai sumule kasikenteannahupatau anna Puang Alataala, anna malai yatokasadiaammu la sihapang sapatu ang napaketo pa'tolla' ke sadia bumi la mao ma'tolla'.16Anna pake loloia' yato kapampetahpa'ammudai' di Puang Alataala dianto pekalapaimmu,bahtu' sihapang untamu, aka' supungkapampetahpa'ammu ang la mala un hpa'anna umpi'dei batu sapingka'na Pongkahanasetang ang sitonda api. 17Hannuangngia'kasalama'ammu sihapang songko' bahsi yaho dibää'mu, anna pakeia' yato Bahtakaranna PuangAlataala ang puha nabeakoa' Inaha Maserosihapang pa'dammu. 18 Yaling di ingkännayatoo, pa'sambayangkoa' anna umpalauidai' di Puang Alataala anna naduluikoa'.Pa'sambayang lolokoa' situhu' pengkähängannaInaha Maserona Puang Alataala. Madaka lolokoa'anna pa'sambayang lolo toingnga'ne' ingkännapetauanna Puang Alataala. 19 Pa'sambayangtoingkä' kodi' anna malai ke ma'tula' bumä'nabeaä' tula' Puang Alataala, lambi' bahaniä'umpepainsangnging Kaheba Mapia, yatoang buni lambi' dinoa. 20Dinoa mengeä'ditahungkung aka' umpepainsangngingkä'yato Kaheba Mapia, aka' pesuonaä' PuangAlataala. Dahi pa'sambayangngingkä' annamalaä' bahani ma'kara, aka' ahana inang la

6.21–24 891

sihatang kubabe yatoo. 21 La napainsangngikoa'ta Tikhikus, solasohontaa' ang tapakamaya,ingkänna siamo didiona kalaeku anna malaia'ungnginsang didiona kalaeku noa tunne'pengkähängangku. Inde ta Tikhikus dianto solakumengkähäng ang tontong mendahi sabua'naDehata. 22 Kusuo ma ng dinoa aka' kuoateeanna malakoa' ungnginsang kahebaki' lambi'matohoa' inahammu. 23 Ke la malai PuangAlataala Ambetaa' anna Puang Yesus KristusDehatanta la umpamesa inahanna ingkänna tomampetahpa' anna la tuhtuang umpakende'pa'kalemummu pano di solamu mesa anna mesasibaha kapampetahpa'ammu pano di PuangYesus Kristus. 24 Ke la malai Puang Alataalala umbehe ingkänna tau ang dai aha nabolima'kalemu pano di Dehatantaa' Puang YesusKristus.

Filipi

1 1 Pano di ingkänna petauanna Puang Alataalaang mampetahpa' pano di Kristus Yesus

di ng di Bohto Mahoa' Filipi. Noa toi ingkännapebulle ada' ang mendahi to pangkambi'yaling di jumaa' anna ang si undului tauyaling di jumaa'. Hao mai di kodi' Paulus,sibahaang ta Timo us, ang sahing sabua'naangKristus Yesus. 2 Kuhannuang ke la malai PuangAlataala Ambetaa' sibaha Puang Yesus KristusDehatanta la umbehekoa' anna namana'koa'kamasahkeang sibaha kamasannangang. 3 Ponnake kukalehai bumokoa', ya' ma'kuhhu'sumanga'bumä' dai' di Puang Alataala ang kupenombai.4Ma'sambayang bouä'too, ya' kupa'sambayangtumingkoa' dio sitonda kakahsiang, 5 aka'mesa inaha loloingkea' umpepainsangngingsau tama yato Kaheba Mapia mengkalao annaumpahandu'ia' mampetahpa' lambi' dinoa. 6 Indepengkähängang mapia puhang napahandu'Puang Alataala yaling di inahammua'. Annakuhannuang liu kuoatee la napatahhi' loloPuang Alataala lambi' napasundung yato diallo kasuleanna Kristus Yesus kapendoanna.7Ahana sihatang kusa'ding ma'pihki' noa indee

1.8–13 893

aka' tontong lolokoa' yaling di inahangkuanna aka' mangngala taha tumokoa' dio yalingyato di pengkähängang ang namana'ingkä'Puang Alataala. Tontong lolokoa' unduluiä',noa dinoa lella'ä' ditahungkung, noa tunne'yato naonge anna kupakaleso manahpaingpano di hupatau ang umbahoi yato KahebaMapia. 8Nainsang Puang Alataala umbanoa kukarohhengngi anna kupakamayakoa'sinnoa pepakamayanna Kristus Yesus di dioa'.9Anna dianto indee ihsinna sambayangku:kupa'sambayangngingkoa' anna malai tuhtuangnapunnoikoa' pa'kalemu sibaha kapainsanganganna kakeaka'ang. 10 Kupalau yatoo annamalakoa' ungnginsang umpasise'la aka anghandang mapia la dibabe anna malai maserokatuhoammua' anna dai aha ang mansallakoa'lambi' kasuleanna Kristus kapendoanna. 11Annala punnoa' yaling di salu katuhoammu ingkännapembabe maroho aka' pengkähänganna PuangYesus Kristus, lambi' la dipa'käyyängngi annadipamatande Puang Alataala. 12Oa' ingkämmusolasohongku, masannang liuä' ke la malaiungnginsangnga' ungngoatee inde yalingngä'di tahungkung dinoa, bilang diang napolalangtuhtuang sembu' sau tama yato KahebaMapia. 13 Lambi' ingkänna tau ang si undakaidasanna tomaraya anna ingkänna tau senga'

1.14–19 894

ang yaling inde di bohto mahoa', sika nainsangasammi suhunna anna ditahungkungngä' aka'umpepainsangngingkä' Kristus. 14Mane ahai,mai'di solasohonta to mampetahpa' yalinginde di bohto mahoa' tuhtuang hannu dai' diDehata, aka' nainsang naoatee naduluiä' yalinginde di tahungkung dinoa, lambi' tuhtuangsika bahani umpepainsangnging BahtakarannaPuang Alataala. 15Aha toe' sangngaka-sangngakatau ang pemala sika umpepainsangngingkahebana Kristus aka' naolanna kale mbuhuanna ma'kasuehe di kodi'. Ampo' aha toe'tau senga' ang umpepainsangnging kahebanaKristus aka' mopahtuyu mapia. 16 Inde maitau ang mopahtuyu mapia membabe noaaka' nakalemuiä'. Aka' nainsammi naoatenasuoä' Puang Alataala sule dinne umpakalesomanahpaing yato Kaheba Mapia pano di tau angmambahoi. 17Ampo' yatone' ang ma'kasueheumpepainsang toinne' Kristus aka' pemalala dipa'käyyängngi. Sika napanoa anna malaituhtuang masuhsaä' yaling di tahungkung.18Ampo' pabei tomande'i. Aka' pano di tauang umpepainsangnging Kaheba Mapia,moi mopahtuyu mapia, bahtu' mopahtuyukarake, sahing umpepainsang siaming Kristus.Dahi yaling inde di kaha-kaha masannangloloä'. Anna la tontong loloä' kahsi 19 aka'

1.20–25 895

kuinsang kuoatee pa'sambayammua' annapetehtena Inaha Maserona Puang Yesus Kristuslambi' la malaä' dilahpa'. 20Aka' kuhannuangsi'da-si'da anna pemalaä' anna dai la ahaang kuposili kubabe di hao di olona Kristusyaling inde di pengkähängangku. Ampo' noayato ang inang si kubabe, la bahani loloä'umpainsangngi hupatau didiona Kristus annamalai, noa yaling di katuhoangku noa toi yalingdi kamateangku, Kristus supu la dipamatandeyaling di pengkähängangku. 21Aka' di kodi'nakodi', tuhoä' anna mate, ya' sinnoa siang. Tuhoä',umpasatutu inahangku dai' di Kristus; noa tunne'ke mateä', ya' la ullambi'ä' kakehongko'ang.22Ampo' dakaleng kuinsang kupillei, aka' ponnake tuhoä' yaling inde di lino, ya' malakä' umbabepengkähängang kekuna. Dianto anna dangkuinsang umba kahang ang la kuola. 23Aka'nasialaiä' inde derua kaha-kaha. Pemalaä' lakupellei inde lino mao umpempakoi Kristus,aka' ahana inang dianto ang handang mapiakusa'ding. 24Ampo' aka' pahallu burakoa' lakudului, dahi dotante' tohhokä' yaling indedi lino. 25Aka' kupetahpa' kuoatee la mapiapuha ke tohhokä' yaling inde di lino, lambi'kuinsang kuoatee la tuhokä' anna la sibaha-bahakingkea' anna malakoa' kudului, lambi'la tuhtuang matohoa' kapampetahpa'ammu

1.26–30 896

anna la tuhtuang käyyäng kakahsiammua' yalingmampetahpa' pano di Puang Yesus Kristus.26Dahi ponna ke sumulemä' ma ng, ya' latuhtuang masannang inahammu umpudi KristusYesus ang mandakaiä'. 27Ang handang pahallu,dianto yaling di ingkänna pembabemua' lamembabekoa' situhu' pembabena tau anguntuhu'i yato Kaheba Mapia didiona Kristus.Aka' ponna ke umpanoaia' yatoo, ya' moisilambi'ingkea' bahtu' daingkea' silambi', lakuinsang lolo kuoatee tontongkoa' mesa inahaanna mesa pahtuyu yaling di kakalebuangang ke'de' matoto' anna ma hta ungngoloipa'tolla'ang. Kuhannuang la umpasatutu loloa'inahammu pano yato di Kaheba Mapia annamalai tuhtuang kehängngäng to mampetahpa'.28Anna moi aka ang la nababe ingkänna balimmuma ng di dioa', dakoa' la mahea'. Aka' ponnake dakoa' mahea', ya' tandaammi dioatee lasika ullambi'ne' katallangang, ampo' dioa'-dio laullambi'koa' kasalama'ang. Ingkänna yatoo PuangAlataala toboe' mangkähäng. 29Aka' puhamokoa'namana' Puang Alataala behe, anna malakoa'dai supung mampetahpa' pano di Kristus, ampo'la ungngolai toukoa' nei' kamadahhaang yalinginde di lino aka' mampetahpa'koa' pano. 30Dinoamangngala taha tumokoa' dio yaling inde dipa'tolla'ang umba noa ang puhaa' ungngita

2.1–9 897

dolu yato ang kuoloi, anna ungnginsangngia'ungngoatee tontong loloke' kuoloi lambi' dinoa.

2 1Aka' mesamokoa' Kristus lambi' matohoa'inahammu anna aka' pa'kalemunna

lambi' makahanga lolokoa'. Tontong lolokoa'naposolai Inaha Maserona Puang Alataala,si umpoinahakoa' kapahalluanna tau senga'anna ma'kalemukoa'. 2Dahi pasundungngikakahsiangku ungngolai mendahikoa' mesainaha, sikalemuikoa' mesa anna mesa, annamesa inahakoa' yaling di pahtuyummu. 3 Yalingdi ingkänna pembabemua' dasi'da-si'dakoa' lamala umpihki' supu kalaemu, anna datoukoa'la malängkä' inaha. Ampo' la mahempo'inahakoa' anna sipakeangka'koa' mesa annamesa la'bi andana kalaemu. 4 Pihki' liu toia'ne'kapahalluanna solamu, daa supung kalaemula umpihki'. 5Anna pengngoya'mua' pahallu lasinnoa Kristus: 6Aka' moinnakato anna PuangYesus Kristus inäng Puang Alataala, ampo'datoete' umpentokei sakali kadehataanna.7Ampo' umpellei ingkänna ang aha di Kalaena,tama inde di lino menghupatau anna mendahiisinnoa siang mesa sabua'. 8 Tahpana mendahihupatau, ya' umpamadihoi'ammi Kalaena annatuhoi untuhu'i pangngelo'na Puang Alataalalambi' mate yaho di kayu sitambeng. 9Diantoanna napamatandeng Puang Alataala anna

2.10–15 898

nabeai kakuasaang ang la ungkuasai asangingkänna kakuasaang senga', 10 anna malaiingkänna aka-aka, noa ihsinna suruka, noaihsinna inde lino, anna noa toi ang di hoi' diapa' tampo, la malimuntu' asang di hao diolona Puang Yesus, 11 anna la sika mangngakunaoatee, "Puang Yesus Kristus dianto Dehata angsetonganna," lambi' dipamatande Puang AlataalaAmbetaa'. 12Dahi ingkämmua' solasohongkuang kukalemui, la tuhu'-tuhu'ang lolokoa' diallo-allo ang la sule sinnoa ang si umpanoatuhu'-tuhu'ang di allo-allo ang puha. Dai supungke di ngngä' sibahaingke, ampo' la la'bi puhanei' ke dä' di ng. Babe loloia' yato aka angla sihatang dibabe aka' puha mepasalama'Puang Alataala. Pembabeingnga' yatoo sitondamahea' anna sikalalla' di hao di olona. 13Aka'Kalaena Puang Alataala mengkähäng yalingdi inahammua', lambi' aha kapemalaammua'umbabe yato pangngelo'na anna umbela si'daa'umbabe. 14 Yaling di ingkänna pembabemudakoa' la mala momämmäng anna datoukoa'la mala sibehta-behta. 15 La umpanoaa' yatooanna malakoa' masero, dai aha sallaammua',anna tandaangngi dioatee änä'-änä'nasi'damokoa' Puang Alataala, dai aha sahsaimmuyaling di alla'-alla'na tau ang karake yaling diinahanna anna babena. La pahallukoa' sihapang

2.16–20 899

pesilona bintäng ang umballoi kamalillingang16 ke umpa'tula'i bumokoa' yato to karakebabena didiona Bahtakara Dehata ang lamebaha pano di katuhoang. Aka' ponnake umpanoangnga' yatoo, ya' ahang ang laumpamahasa liu inahangku ke suleng Kristuskapendoanna. Aka' la tandaang dioatee yatopengkähängangku dai labu' kale ampo' lakeboa. 17Mampetahpa'mokoa' nei' dai' diPuang Alataala anna yato kapampetahpa'ammumendahing mesa penombaang yaho di olonaang tandaang yaling di ingkänna pembabemua'.Ponna ke dipateiä' aka' inde pengkähängangkuyaling umpaturukoa' lalang kasalama'ang,ya' yato hahaku sihapangngete' la ditollodi hahona penombaammua' bahtu' dioateekapampetahpa'ammua'. Ponna ke ahanaiinang la noang, ya' la ma'kuhhu'sumanga'ä'anna ingkännaingkea' la masannang annakahsi. 18Noa sia tungnga' dio la pahallukoa'ma'kuhhu'sumanga', anna la masannangasangngingkea' sitonda kakahsiang. 19Oa'ingkämmu solasohongku, aha pahtuyungkuke naelo'i Dehatanta Puang Yesus, diantopemalaä' la baha' unsuo ma ng ta Timo usnapellambi'ikoa' anna malai ala inahangkuke sumuleng natula'ingkä' kahebamua'. 20Aka'ta Timo us supu ang kusitamaing anna si

2.21–28 900

napihki' si'da-si'daingkoa' kamasannangammu.21 Ingkänna inde mai tau senga' supunne'nainsang umpihki' pengkähängang kalaenaanna umpa'sele-seleiine' pangngelo'na PuangYesus Kristus. 22Ampo' inde nei' ta Timo us,ungnginsammia'ne' ungngoatee inang maladipetahpa'. Puhamang mengkähäng kahha'sibaha-baha, sihapangngang to sipoänä',umpepainsangnging Kaheba Mapia. 23Dahibohtuke' inde kaha-kahangku mane kusuoima ng. 24Anna hannu liuä' dai' di Dehatakuoate la nabuhkeingkä' lalang anna malai baha'ma ng touä' koo kupellambi'ikoa'. 25Didionane'solasohongku ta Epafroditus, yato ang unsuoa'sule naduluiä', ya' sibaha lolomanne' yaling dipengkähängangku anna dai lengka' di behingkunaduluiä' yaling umbali pengkähänganna setang.Ampo' pahallu la kusuong sumule ma ng26 aka' nakarohhengngi liukoa', la'bi-la'binnadai masannang inahanna tahpana nainsangnaoate umpelelengnga' ma ng makorong.27Moinnakato anna tahpa' si'dai makorong annasai'di'i tala mate, ampo' aka' pa'kalemunna PuangAlataala lambi' bono'mi. Dai dia supu nakalemuiPuang Alataala, ampo' nakalemui touä' kodi'anna malai dai tuhtuang masuhsa inahangku.28Dianto anna kuoaite yaling di inahangku,"Mapia ke baha' sumulei ma ng." Kutula'ingkoa'

2.29–3.3 901

noa anna malakoa' kahsi ke silambi'mokoa', diatuke' anna malai kuhang kamasuhsaangku kedamokoa' unnaha-naha ta Epafroditus. 29Dahitammuiia' sibaha punno kakahsiang sihapangkoa'untammui solasohonta ang mampetahpa' dai'di Dehata. Pakeangka'ia' ingkänna tau angsinnoa ta Epafroditus 30 aka' sai'di' tala mateungkähäng yato pengkähängang ang nabeaKristus. Napentuyoi liu anna malai naduluiä'ungkähäng yato ang daia' mala ungkähäng aka'makahaokoa'.

3 1Dia tuke', ingkämmua' solasohongku,sihatang la kahsikoa' aka' sangkalebumokoa'

Dehata. Dai maaka ke kusulei salai yato angpuha kutula'ingkoa', aka' kudakai andananapasähsä' lalangkoa' pepakuhu ang senga'.2Dakai manahpaia' yato ang si unghängngängngiatohang yaling di peada'ang, aka' babe ang noayatoo sihatang disangai "pembabena asu" aka'mepasähsä' lalang. Daa umpehingngii tula'nayato to pembabe karake ang si naoatee, "Daitau mala tala di lle ke pemalai tau mendahipetauanna Puang Alataala." 3Aka' kita'rea'ne'ang mala disangai "to puha di lle si'da-si'da"aka' mendahimingkea' kita' petauanna PuangAlataala. Malaingkea' kita' umpenombai PuangAlataala aka' petehtena Inaha Maserona, annakahsiingkea' umpudi Dehata aka' yalimmingkea'

3.4–9 902

di Kristus Yesus. Tadia tumingkea' kita' ang launghannuang pembabe kalaeta. 4 Ke la ahaikunanna yatoo, setonganna kodi'e' la malaunghannuang pembabe kalaeku. Aka' ponna keahai tau ang la ungngangka' kalaena sihatangunghannuang pembabe kalaena, ya' londonangkodi'. 5Aka' kodi'-kodi', mane pitu benginnasohongku anna di llemä' situhu' AtohannaMusa.Anna inang to Israelä' mengkalao dahingku,aka' peänä'annaä' Benyamin, dahi inang toIbraniä'. Dia tuke', ponna ke ma'tula'i taudidiona menna ang untuhu'i ingkänna atohannapeada'anna to Yahudi, ya' kodi' mesaä' to Farisiang untuhu'i si'da-si'da ingkänna yato atohang.6 Kodi' ang handang bansa' yaling di peada'annato Yahudi lambi' si undahhaä' kakalebuanna tomampetahpa'. Ponna ke ma'tula'i tau didionakatuhu'ang pano di Atohanna Musa, ya' kodi'mimesa ang dai aha sallaangku. 7 Ingkänna yatookuangka' mapia dolu, ampo' dang dinoa, aka'kuoatee mehukiang kale aka' sikentemä' Kristus.8Dai yato supu, ampo' ingkänna siamo yalinginde di lino kuangka' asang mehukiang kale,ke kupasiitai ungnginsang si'da-si'da KristusYesus Dehatangku. Ingkänna yato ang aha di linokuangka' oyo kalane. Anna kupellei asammi annamalaä' mendahi to pen ndo'na Kristus 9 lambi'malaang sangkalebu. Dai mala dioatee nasuhung

3.10–14 903

anna malaä' maroho di olona Puang Alataalaaka' pembabe kalaeku untuhu'i Atohanna Musa.Ampo' nasuhung anna naangka' marohoä' PuangAlataala, dianto aka' mampetahpa'ä' pano diKristus. Dahi kamarohoangku sule yaho mai diPuang Alataala aka' umpetahpa'ä' Kristus. 10Anghandang kupemala ke la malaä' ungnginsangmanahpa Kristus anna kusa'ding toe' yatokakuasaanna ang mampatuho sumule di hoi'mai di kamateang. Kupokahsi ke didahha touä'kodi' sinnoa ang nasa'ding anna mate touä' kodi'sinnoa matena. 11Anna kuhannuang la ullambi'touä' kodi' katuhoang sumule di hoi' mai dikamateang. 12Dai kuoatee umpensinnoaimä'Puang Yesus, bahtu'raka la kuoatee sundummä'koo. Ampo' la tontong lolo kupengkabela-belaiumpellambi'i yato pebea ang napasadiaingkä'Kristus Yesus. Aka' dianto suhunna annanapellambi'imä' napillei mendahi petauanna.13Oa' ingkämmu solasohongku, setongannadai aha kuoatee kulambi'mi yato pebea angnapasadiaingkä' Puang Yesus Kristus. Ampo'ang kubabe diantoo: kupellei asammi ingkännayato pembabeku ang puha kubabe dolu annakupengkabela-belaii kupellambi'i yato aka angkuhannuang. 14 Sihapangngä' mesa to silumbalumumpa'. Noa tuntone' pembabeku, dä'mensaile pano di kuanangku bahtu' kaihingku

3.15–19 904

anna malaä' ullambi' kapataloang, diantokatuhoang lambi' sapano-panona yaho disuruka, aka' dianto suhunna anna natambaimä'Puang Alataala ungngolai yato aka ang nababeKristus Yesus. 15Dahi kita' ang matohongkapampetahpa'anta pahallu ma'pihki' noa yatoo.Ampo' ke ahai yaling di alla'-alla'mua' ang daima'pihki' noa, supung senga'nane' napihki', ya'Kalaena Puang Alataala la mampakalesoing.16Ampo' supung yato ang inang tainsammi,dianto ang pahallu tatuhu'i. 17Oa' ingkämmusolasohongku, kupalau anna malai un ndo'ia'pembabeku. Noa tunne' ita manahpaia' nema ng ingkänna tau ang un ndo'i pembabeki'anna umpensinnoaii. Si membabe mapiaangaka' kioatee anna malaia' ungnginsang aka angla sihatang dibabe. 18 Setonganna pemmai'dingkupainsangngikoa' dolu, ampo' dinoa la kusuleisala bou kupasitonda uhai matangku kuoatee,mai'di tau yaling di salu katuhoanna si membabekarake sihapang dai umpakekuna kamateannaKristus yaho di kayu sitambeng. 19 Tau ang noayatoo katämpä'anna la lutamane' di nahaka aka'dai naaku untuhu'i pangngelo'na Dehata, ampo'nakuasai puha nei' kamailuang bätäng kalaena.Yato ingkänna pembabe kalaena, ang setongannadiposili, bilang diane' sika napokale'de. Annasupunne' kaha-kaha yaling inde di lino ang si

3.20–4.3 905

napihki'. 20Ampo' daingkea' kita' la membabenoa, aka' ihsinnaingkea' kita' suruka. Dianto lanaongei sule Dehatantaa' Puang Yesus Kristus, ToPepasalama'ta ang tapemitai lolo. 21 Ke donentoomane la napapia salai pole' inde kalaetaa' angmai'di sallaanna, la napadahi sinnoa Kalaenaang daine' aha sallaanna. Ingkänna yatoo lanakähäng asang aka' Dianto ang ungngampuangkakuasaang di ingkänna siamo.

4 1 Ingkämmua' ang kukalemui, diongnga'tooang mampamasannangngä' lambi'

kupokale'dekoa'. Dahi, ingkämmua'solasohongku ang kukalemui annakukarohhengngi, la noa indee: yaling disalu katuhoammua' la tontong lolokoa'umpamatoho kapampetahpa'ammu dai'di Dehatanta. 2 Kupalau si'da-si'da panodi solasohongku ta Euodia anna ta Sin keanna malai sika tuho mesa inaha sinnoa angsihatang nababe tau ang mampetahpa' dai' diDehata. 3Anna kupalau toe' ma ng di dioa'sampengkähängku ang mala dipetahpa', ke lamalai umpasikapiai sumule inde derua bahine.Inde to deruai sahing si naduluiä' mengkähängkahha' di allo-allo ang puha, umpepainsangngingKaheba Mapia. Noa tunne' ta Klemen annaingkänna tau senga' ang mamposolaiä'mengkähäng. Tiuki' asammi sanganna yaling

4.4–9 906

di Suha' Katuhoang yaho di suruka. 4 Kahsilolomokoa' aka' sangkalebumokoa' Dehata.Kusulei sala bou kuoatee la tontong lolokoa'tookahsi! 5Anna mapia toe' ke nainsang asangngitau naoate malunä' inahakoa', aka' marungku'mikasuleanna Dehata. 6Dakoa' la malaya' ungngoloiaka siamo. Ampo' yaling di ingkänna kaha-kahala tontong lolokoa' ma'sambayang malau dai'di Puang Alataala. Samai kapahalluammua',palau tomande'i dai' di Puang Alataala sitondama'kuhhu'sumanga'. 7 Ponna ke umpanoaia'yatoo, ya' la unsa'ding kamasahkeang ang nabeaPuang Alataala. La nadakai loloa' inahammu annapihki'mu aka' mesamokoa' Kristus Yesus. Yatokamasahkeang ang nabeakoa' Puang Alataala lanakapusa'i hupatau anna daine' mala napähäng.8Mane ahai, ingkämmua' solasohongku, kupalauma ng ke la malai supung ang mapia anna angsihatang dipudi la umpayalingnga' di inahammu,noanna: kara ang tahpa', pembabe ang tahpa',katahpa'ang, kamaseroang anna ang la mapiadipihki'. Noa tunne' ke ahai aka-aka ang mahasabahtu'raka sihatang la dipa'käyyängngi, diatuntone' ang la umpayalingnga' di inahammu.9 Ingkänna yato ang puha kupaturuingkoa'pahallua' la umpembabeing. Anna ingkännapembabemu la situhu' yato tula'ku ang puhaa'unghingngi anna pembabeku ang puhaa'

4.10–16 907

ungngita. Ponna ke umpanoangnga', ya' lanaposolai lolokoa' Puang Alataala, ang nakasuleikamasahkeang. 10 Kahsi liuä' kusa'ding dinoalambi' ma'kuhhu'sumanga'ä' dai' di Dehata aka'mala boukoa' unduluiä' yaling di ma'kahupa-hupa ongkoso' dinoa ang kupake yaling indedi kamasuhsaangku sinnoa yato ang dolu. Daikuoatee ungkalimpängngimä', ampo' ahanaete'dake'a' aha tempomu umpembabeing. 11Daiaka' kakuhangangku lambi' ma'kara noaä' yatolangngena', aka' kuinsang kupengkaolaangngingkatuhoangku situhu' yato aka ang aha. 12 Yaling disalu katuhoangku haling kusa'ding kakuhanganganna kabosa'ang. Kuinsang toe' umpamasannanginahangku ungngoloi ingkänna kaha-kaha, noabohoä', noa manonoä', noa kekulle mai'di,noa memase-maseä'. 13 Kubela ungngoloiingkänna kaha-kaha ang manghoaä' aka'napamatoho inahangku Puang Yesus Kristus.14Ampo' kupemapia toing nei' yato naongeiunduluiä' yaling di kamasuhsaangku. 15Oa'ingkämmu solasohongku di ng di jumaa' Filipi,naonge la umpelleiä' Poropensi Makedoniadolu, dianto ang naonge kupampahandu'iumpepainsangnging Kaheba Mapia di ng,ungnginsammia' ungngoatee dioa' supu jumaa'ang mambeaä' ongkoso'. 16Anna dai yatoo supuampo' pemmai'dike' si umpakatuingkä' yatoo

4.17–23 908

naonge kakuhangangngä' di hao di Tesalonika.17Dai aka' pemalaä' untahimbo pebea lambi'ma'tula' noaä', ampo' masannangngä' ketuhtuang kehängngängngi boana pembabemapiammua' yaho di suruka. 18Mane ahai, yatoingkänna ang umbeaä' puha asammi kutahimbo.Anna mala dioatee la'bi puha nei' andana yatoaka ang kupahallu. Dai aha kakuhangangku aka'ingkänna yato ang umpapebahaingkä' di taEpafroditus, kutahimbo asammi. Ingkänna yatoang umbeaä' sihapang tunuang bobahängngo'ang dipopenomba di hao di olona PuangAlataala. Nakärä'i liu anna masannanginahanna natahimbo. 19Anna Puang Alataalaang kupenombai la umpasundung ingkännakapahalluammua' situhu' katomakakaannaang dai aha mallondo, aka' sikentemokoa'Kristus Yesus. 20Dipamatande sanganna PuangAlataala Ambetaa' mengkalao dinoa lambi'sapano-panona! Aming. 21 Palambi'ingkä'salama'ku pano di ingkänna to mampetahpa'yaling di Kristus Yesus, dianto ang napasähä'Puang Alataala. Anna salama'na toe' are' ma ngingkänna solasohonta ang kusibahaing dinne.22 Kupalambi' asang toing ma ng salama'naingkänna petauanna Puang Alataala ang tohhoyaling inde di bohto mahoa', la'bi-la'binna yatoang si tohho di hao di dasanna tomaraya. 23 Ke la

4.23 909

malai Dehatanta Puang Yesus Kristus umbehekoa'para-para.

Kolose

1 1 Pano di ingkänna solasohongku ang maserodi ng di Kolose, ang tontong mampetahpa'

pano di Kristus. Hao mai di Paulus ang naängkä'Puang Alataala mendahi rasulna Kristus Yesus.Anna di hao toi mai di ta Timo us, solasohonta.Ambetarang Puang Alataala ang la mambehekoa'anna mampamasahkekoa'. 2 (1:1) 3 Puhakihingngi umba noa kapampetahpa'ammua'pano di Kristus Yesus anna pa'kalemummupano di solata to mampetahpa'. Diantoanna naonge si kisambayangngikoa', ya' sima'kuhhu'sumanga' loloang dai' di PuangAlataala, Ambena Puang Yesus Kristus angtapodehata. 4 (1:3) 5Malakoa' mampetahpa'anna ma'kalemu aka' unghannuang yato angnapatokaingkoa' Puang Alataala yaho di suruka.Puhangnga' unghingngi didiona yatoo naongedipainsangngikoa' yato KahebaMapia ang tahpa'.6 Inde Kaheba Mapia puha dipepainsangngingpano di siku-sikunna lino lambi' tuhtuang mai'ditau mampetahpa' pano di Puang Yesus annamembabe mapia. Noa tumokoa' dio, solasohong.Tahpana unghingngi yato Kaheba Mapia,ya' umpetahpa'mokoa' Puang Yesus lambi'

1.7–12 911

unsa'ding si'da-si'dakoa' mana' pa'kalemunnaPuang Alataala. 7 Kaheba yatoo puhangnga'unghingngi di hao mai di ta Epafras, solaki'mengkähäng ang kikalemui. Dianto mesasabua'na Kristus ang mala dipetahpa' yalingdi pengkähänganna aka' kapahalluammua'.8Dianto ang mampainsangngiang naoatee,ungkalemuikoa' solata to mampetahpa'aka' kakuasaanna Inaha Masero yaling dikalaemua'. 9Dianto anna si kisambayangngilolokoa', tahpana kihingngi didiomua'.Kipalau dai' di Puang Alataala anna malainabeakoa' kapainsangang ang sundunglambi' mala ungnginsang si'da-si'da akapangngelo'na. 10 Ponna noang, malamokoa'totuho situhu' pangngelo'na Puang Alataala annaumpamasannang lolo Inahanna, yaling umbabema'kahupa-hupa kamapiaang anna la tuhtuangkehängngäng kapainsangammua' dai' di PuangAlataala. 11 Kipalau anna malai Puang Alataalaumpamatoho inahammu umpake kakuasaannaang matande lambi' malakoa' tontong lolosa'bara' ungngolai moi aka ang manghoakoa'.12Ma'sambayangngang anna malai inahammua'tontong lolo ma'kuhhu'sumanga' dai' diAmbeta Puang Alataala. Aka' Diaete' angmampasihatangngikoa' untahimbo mana'yaling di kapahentaanna sibaha ingkänna

1.13–18 912

solamu to pen ndo'na ang tuho yaling dikamabayaang. 13 Puhamingkea' nalahpa' yalingmai di kakuasaanna kamalillingang annanaparendeingkea' tama di kapahentaannaÄnä' samboana ang napakamaya. 14Ungngolaiyato Änä'na malaingkea' nasulängngi annaungngampungngi dosanta. 15 Puang Alataaladai landa'. Ampo' yaling di pengkeronaanna kakuasaanna Änä'na, ya' taita tou nei'pengkerona anna kakuasaanna Puang Alataala.Inde Änä'na mala disangai Änä' Ulua, aka'mayahoang di ingkänna siamo ang puhanapadahi Puang Alataala. 16Aka' Dianto angnapake Puang Alataala umpadahi samai angaha, noa yaho di suruka, noa inde di lino;noa ingkänna ang landa', noa ang dai landa';moi setomarayaang ang ma'pahenta, moima'kahupa-hupa malaeka' ang ma'kuasa.Ingkänna yatoo napapia ungngolai Änä'na, annayato ang napapia supung napapiaing Änä'na.17Dolu naonge dake' aha aka-aka, ya' inangahanne' Puang Yesus. Anna ingkänna ang ahadinoa naäto' anna nadakai yaling di kakuasaanna.18 Kita' ang mampetahpa' mala dipasihapangmesa kalae anna Puang Yesus dipasihapangbää'na. Sinnoa bää' ungkapalai kalae, noatuntone' Puang Yesus ungkapalai ingkänna topen ndo'na. Dianto Änä' Ulua, bahtuanna:

1.19–24 913

ang handang dolu tuho di hoi' mai di alla'nato mate, lambi' ungkapalaing ingkänna siamo.19Aka' Puang Alataala toboe' mambohtu annamalai samai pengkerona anna kakuasaanna lasundung toe' yaling yato di Änä'na. 20Annaungngolai inde Änä'na nabohtu Puang Alataalaumpasikapiai sumule Kalaena anna ingkänna angnapadahi, noa ang yaling di lino, noa toi angyaho di suruka. Napanoa indee ungngolai hahanaÄnä'na ang toke' yaho di kayu sitambeng.21Dolu sikahaoangkoa' Puang Alataala, umpa'baliaka' pembabe anna pihki' karakemua'. 22Ampo'dinoa aka' kamateanna Kristus, lambi' malamapia sumule kasikenteammua' sibaha PuangAlataala. Dinoa napamarohomokoa' lambi'maserokoa' anna dang aha kasalaammu di haodi olona. 23Ampo' pahallu la tontong lolokoa'umpamatoho kapampetahpa'ammua'. Daa-daaungkebo'i sumule panghannuammua' angpuha untahimbo naonge anna unghingngiiKaheba Mapianna Puang Alataala. Yato kahebapuhang dipepainsangnging lambi' pano disiku-sikunna lino. Anna Kodi' Paulus puhamä'ko napadahi mesa sabua'na ang la mampalelesau tama. 24Dinoa masannangngä' umbullekamasuhsaang aka' kuduluikoa'. Aka' inangahake' kamasuhsaang ang la pahallu kuolaiyaling di pengkähänna Kristus. Anna yato

1.25–29 914

kamasuhsaang ang menge kuolai dinoa, kuolaiaka' umpengkähängngingkä' ingkänna tau angmampetahpa' pano di Puang Yesus Kristus,dianto ingkännaingkea' ang dipasihapangbätäng kalaena. 25Nasuoä' Puang Alataalamendahi sabua' pano di petauanna anna malaikupepainsangnging ingkänna bahtakarannama ng di dioa'. 26Dianto kaheba ang masaeliung dai napabei Puang Alataala la nainsangtau bahtuanna, ampo' dinoa napakalesomingpano di petauanna. 27Nasuhung napanoaPuang Alataala anna mala toukoa' dio angtadia to Yahudi ungnginsang pole' umba noakamapiaanna anna kamatandeanna inde kahebaang masaeng dai dipepainsangnging bahtuanna.Yato kaheba dianto indee: Kristus tuho yalingdi kalaemua' lambi' ungnginsang ungngoateeinang la ullambi' katuhoang matande sibahaPuang Alataala lambi' sapano-panona. 28DahiPuang Yesusmitoo ang kipepainsangnging panodi ingkänna tau sitonda kakeaka'ang. Kipakalehaanna kipakuhu ingkänna tau anna malai yatoiikipadiolona Puang Alataala sihapang tau angsundung kapampetahpa'anna anna tuho yalingdi Kristus. 29Dianto anna kupengkabela-belaiimengkähäng umpake kamatohoang ang nabeaä',aka' inang matoho yato kakuasaanna yaling dikatuhoangku.

2.1–7 915

2 1 Pemalaä' ke malai ungnginsangnga'umba noa kupengkabela-belai

kupengkähängngingkoa' to Kolose anna toLaodikia, moi ingkänna ang dakä' mangnginsang.2 Pahtuyungku anna malai sika matohoinahanna anna sikalemu-lemui lambi' matoto'kamesaanna. Ang kupemala, dianto la keaka'liukoa' lambi' umpebahtuang pahtuyunna PuangAlataala ang dai kainsangang dolu, dianto laungnginsang si'da-si'da Kristus. 3Aka' PuangYesusmitoo ang umbuhkeiingkea' ingkännakakeaka'anna anna kapainsanganna PuangAlataala yato ang buni dolu. 4 Indee kutula'ma ng anna malai dai aha ang mambulitu'koa'moi ang mammi' tula'na. 5Aka' moinnakatoosikahaoangngingkea', ampo' yaling di inahangkusinnoa ang ahaä' yaling di alla'mu. Annamasannangngä' kuhingngi mesa inahakoa' annatontong lolo kapampetahpa'ammua' yaling diKristus. 6Dahi solasohong, aka' puhamokoa'untahimbo Kristus Yesus mendahi Dehatammu,lambi' samai pembabemu pahallu sihatangyaling di kasikenteammua' Kristus. 7 Pamatamaiinahammu yaling di Puang Yesus, sinnoa poangkayu ang manaung uhaka'na. Noa toi pahalluumpasande' samai katuhoammu pano, sinnoadasang ang dipake'de' matoto'. Tuhtuangpampetahpa'koa' situhu' yato aka ang puha

2.8–13 916

dipakuhuingkoa'. Anna yaling di inahammupa'kuhhu'sumanga' lolokoa'. 8Madakakoa' annadakoa' nabulitu' tau umpake kamanähängannaang dai kekuna lambi' napasähsä' lalangkoa'. Yatokamanähänganna daete' sule yaho mai di Kristus,ampo' suleete' di hao mai di pihki'na hupatauanna di hao mai di dehata lino bahtu' setang.9Aka' ingkänna kau'na anna kakuasaanna PuangAlataala tohho asang yaling di Kalaena Kristus.10Anna napasundungngi toukoa' dio ungngolaikasikenteammu sibaha Kristus, ang ma'kuasapuha nei' andana samai ang ma'kuasa annama'pahenta. 11Naonge anna mampetahpa'koa',ya' mala dioatee, "Di llemokoa'." Ampo' tadialle mentolinona ang nababe hupatau, ampo'lle mendehatanna ang nababene' Kristus anna

malai sipa' dosammu dipa'dai. 12Anna naongeanna ditero'koa' yaling di sanganna PuangYesus Kristus, ya' mala dioatee, "Matemokoa'anna dilamung tumokoa'tee' sibaha." Noatoi mala dioatee, "Puhamokoa' tuho sumulesibaha," aka' umpetahpa' kakuasaanna PuangAlataala ang umpatuho sumule Puang Yesusdi hoi' mai di kamateang. 13Dolu puhamokoa'diangka' mate aka' yato sipa' dosammudake' dialai sihapang mo lle. Pihsanannanapatuhomokoa' Puang Alataala yaling di Kristusanna naampungngiingkoa' ingkänna dosammu.

2.14–19 917

14 Ingkännaingkea' puha untehkai atohang,ampo' puha napa'dai kasalaanta naonge annauntehkaiingkea' yato mai'di atohang angmampa'baliingke, sinnoanna napäso' asang dai'di kayu sitambeng ang naonge Puang Yesus mateunsulängngiingkea'. 15 Yaho di kayu sitambeng,Puang Yesus untalo yato samai setang angma'kuasa anna ma'pahenta lambi' masili. Annadonetoo sika nahele asang ingkänna ang napapiaPuang Alataala. 16Dahi daumpehingngiia'ke ahai tau ang mansallakoa' aka' yato angungngande anna ang ungngenu', bahtu' ke daisi umpakahoa' allo kamahoa'ang peada'anna toYahudi, hapanganna pa'rame-rameang bulangbakahu anna allo katohhoang. 17 Ingkänna yatokabiasaang ang noa, hapang kaleete' kalihayonayato aka ang puha nababe Kristus di tempoang puha napama'tantu. 18Dahi, ponna keahai tau ang mansallakoa' aka' dai untuhu'ipepakuhunna, ya' daumpehingngii. Tau angnoa yatoo unsanga kalaena tau ang mai'dinainsang aka' yato ang hali naita. Si naoateedakoa' la natahimbo Puang Alataala ke dakoa'umpadihoi'ang liu kalaemu sibaha umpenombaisemalaeka'ang. Si malängkä' inaha napobua'pihki' mentolinona, moinnakato anna yatopihki'na mentomaho. 19 Lambi' danne' untokeipepakuhu ang umpakeangka' liu nei' Puang

2.20–3.2 918

Yesus, ampo' setonganna Puang Yesusmitooang tapasihapang bää' anna kita' tapasihapangbätäng kalaena. Sinnoa mesa kalae matohoaka' kasitammuang bukunna anna ihsinna angmampasikente-kente, noa tunne' Puang Yesusumpamesaingkea' anna umpamatohoingkea'situhu' pa'elo'na Puang Alataala. 20 Kita' angmampetahpa', mala dioatee, puhamingkea' matesibaha Kristus lambi' beba'mingkea' pole' dinoadi hao mai di peada'anna anna atohanna to lino.Dahi akana umpihki'i ungngoatee pahallu tauuntuhu'i pahentana to lino? 21Hapanganna: "Daimala ungngan indee," "Dai mala ungngandeindoo," anna "Dai mala untuli nee." 22 Samaiinde atohang dai kekuna di mendehatanna, aka'hupatau ang mampaaha, anna didiona andeanganna senga'nake' ang la puha siang. 23 Ponnadipihki' inde atohang, ya' disanga mahasa, aka'yato ang mantuhu'i sinnoanna ang meada',mahempo' inaha anna undahha kalaena, ampo'setonganna ingkänna indee daasangngi ahakunanna, aka' dai mala untähäng pampemalakarakena hupatau.

3 1 Puhamokoa' dipatuho sumule sibahaKristus. Dahi pahallua' umpayaling di

inahammu aka ang dipatoka yaho di suruka,ang naonge Kristus mohko' di tando kuanannaPuang Alataala, ongeang kakeangka'ang. 2 Pihki'

3.3–9 919

loloi kaha-kaha ang aha kasikenteanna suruka.Daumpihki' loloi ang sikente inde lino. 3Aka' maladioatee: puhamokoa' mate naonge anna mateiKristus, anna dinoa dake' tandaang katuhoammuang la noa si'da, ampo' tuhomokoa' sikentePuang Alataala sinnoa Kristus. 4 Pengkalaoannayato katuhoammu ang si'danna dianto Kristus.Ponna lambi'mi tempona la umpalanda' Kalaenadako', ya' la landa' tumokoa' dio sibaha yalingdi kamatandeanna. 5Dahi aka' puhamokoa'dipatuho sumule sibaha Puang Yesus Kristus,dianto anna pahallumokoa' umpa'dai yatopembabemu ang mentolinona sinnoanna:ungngindä'-indä' pa'bannetauang, umbabekamahoang, pemala samangkamahoinna,pampemala didiona kakarakeang ang senga'anna kamailuang, aka' tau ang mampanoa yatoo,ya' hapang nei' umpenombai yato aka angnapemala. 6 La keaha' liu Puang Alataala pano dihupatau angmembabe tasampa' sinnoa ingkännainde kaha-kaha ang puha ditula', lambi' la sikanatahungkung. 7Dolu membabe noa toukoa'dio, naonge anna untuhu'ikangkoa' pampemalamentolinona. 8Ampo' dinoa, pahallu umpa'daiingkänna yato kaha-kaha. Daumpa'keaha'ang,daunsipaonge-ongei inaha, daumpakahiri',dauntula' tahuhu solamu anna daumpa'karatahuhu. 9Damong si umpa'loseng-loseng pano di

3.10–15 920

solamu, aka' samai kau'mu ang dolu puhangnga'umpa'dai. 10Dinoa untahimbomokoa' katuhoangbakahu yaho mai di Puang Alataala, To Metampa.Nabakahui lolo inahammu anna malaia' tuhtuangungnginsang si'da-si'da lambi' la umpensinnoia'pengkerona. 11Dahi dang aha aka-aka angmampasisenga' di alla'na to Yahudi anna angtadia to Yahudi, ang si disangai tau ang mo lleanna ang dai mo lle; noa toi tau ang mahsikolamalängkä' anna tau ang dai mahsikola; noatoi sabua' anna to beba', aka' Kristus anghandang pahallu anna Dianto ang tuho yalingdi ingkänna kalaetaa'. 12Aka' napakamayakoa'Puang Alataala anna puhamokoa' napillei annanapatani mendahi petauanna, dahi pepaitaingpa'kalemu, kamarota'ang, kamahempo'anginaha, kamalunä'ang inaha, anna kasa'bara'ang.13 Sa'bara'koa' pano di solamu, daunsipaonge-ongei inaha, ampo' siampungngikoa' mesaanna mesa umba noa naampungngi toukoa' dioPuang Alataala. 14Anna ang handang pahalludianto pa'kalemu, aka' mala mepopa'mesaanna umpasundung ingkänna yato kaha-kahamapia. 15Natambaimokoa' Puang Alataalamendahi sihapang mesa bätäng kalae yalingdi kasikenteammua' sibaha Puang Yesus.Dahi patontongngia' kamesaammu annakamasahkeammu ang nabeakoa' Kristus. Anna

3.16–23 921

pa'kuhhu'sumanga' toukoa' nei'. 16 BahtakarannaKristus pahallu la umpatama di inahammulambi' umpunnoi pihki'mu. Pahallu sipakuhulolokoa' anna sikambahoingkoa' mesa annamesa situhu' kakeaka'ang ang sundung.Popenanii pampudiang anna penaniang angnapaturuingkoa' Inaha Masero. Penaniingsitonda ma'kuhhu'sumanga' dai' di PuangAlataala. 17 Samai tula' anna pembabemua'dipembabeing yaling di sanganna Puang Yesus.Anna penau-naukoa' dai' di Puang Alataala,Ambeta, aka' Puang Yesus. 18Oa' ingkämmubahine, tuhu'ikoa' muanemu, aka' inang sihatangpano di bahine ang to pen ndo'na PuangYesus. 19Oa' ingkämmu muane, pakamayakoa'sangkolummu anna daa ungkamasahhu'i. 20Oa'ingkämmu änä', tuhu'i pahentana to baha'mu diingkänna siamo, aka' dianto ang umpamasannangPuang Alataala. 21Oa' ingkämmu to dipoambe,daumpamapi'di'i inahanna änä'mu andanamanahoi inahanna. 22Oa' ingkämmu angdiposabua', tuhu'ii pongkahamu yaling inde dilino. Daa la supungmembabemapiao ke di olonaiaka' pemalao napudi. Ampo' diare' tuhu'ii sitondaunnä' inahammu sibaha umpakeangka'koa'Puang Alataala. 23Dia siamo ang umbabea',pahallu ungkähäng sitonda unnä' inaha sihapangPuang Alataala ang umpengkähängngingnga',

3.24–4.7 922

tadia hupatau. 24Aka' ungnginsang, la untahimbomana' ang la mendahi sahomu dako' yaho mai diPuang Alataala. Aka' Kristus, Dehatammu, Diantopongkahamu ang setonganna. 25Menna-mennaang umbabe kasalaang, dia toboe' ang launtahimbo tahungkunna, aka' Puang Alataala daimampasise'la-se'la.

4 1Oa' ingkämmu pongkaha, beai panodi sabua'mu yato aka ang mahasa anna

sihatang. Kalehaii aha tou dio Pongkahamu yahodi suruka. 2 Pahallukoa' ma'sambayang lolo annamadaka, laona siamokoa' ma'kuhhu'sumanga'dai' di Puang Alataala. 3 Sambayangngi touangkami' annamalai nabuhkeiingkang Puang Alataalamesa lalang ang la kiongei umpepainsangngingKaheba Mapianna Kristus ang masaeng daikainsangang. Aka' dianto indee nasuhungyalingngä' di tahungkung. 4 Sambayangngiä'anna malai kupamaleso si'da-si'da umba noaang la pahallunna. 5 Ponna ke sitammukoa' tauang dai mampetahpa', ya' pahallukoa' keaka'yaling di pembabemu pano, anna pakekunai yatotempomu membabe mapia, andana labu' kalei.6 Samai tula' ang sohong yaling mai di suamua',pahallu mepamasannang anna mala toe' tamadi ahkalang. Anna pahallu toine' ungnginsangmen mba' pano di tau ang mangkutanaikoa'.7Oa' solasohong, kusuoingkoa' ma ng ta Tikhikus

4.8–13 923

ang la mampainsangngikoa' kahebaku. Diantomesa solasohonta ang kikalemui liu, si tontonglolo mengkähäng anna si sibahaang untahiaiPuang Alataala. Kusuo ma ng anna malainapakahangakoa' ke ungnginsammi umba noakahebaki'. 8 (4:7) 9 La ma ng sibaha ta Onesimus,mesa toune' solasohonta ang takalemui,ang sule yaling mai di alla'-alla'mua'. Sika lanapainsangngikoa' ingkänna ang dahi dinne.10 Salama'na ta Aristarkhus ang kusibahaingdinne di tahungkung. Noa toi ta Markus samponata Barnabas. (Didiona inde ta Markus puhangkupalau ma ng di dioa' la untammui manahpake ma mmi.) 11 Salama'na toi ta Yesus angdisangai toe' ta Yustus. Dianto inde supu talluto Yahudi di alla'na solaku to mampetahpa' angumpengkähängnging Kapahentaanna PuangAlataala. Sika napengkalambi'-lambi'i liu tora'napakahangaä'. 12 Salama'na ta Epafras, mesasabua'na Kristus Yesus ang sule toe' yaling maidi alla'mua'. Si nasambayangngi lolokoa' sitondasangkalebu inahanna. Napalau dai' di PuangAlataala anna malai kapampetahpa'ammua'tontong matoho, noa toi la keaka'koa' yalingdi ingkänna siamo lambi' mala umpembabesi'da-si'daing pa'elo'na Puang Alataala. 13 Kusa'biitung kodi' umba noa mengkähäng kahha' aka'dioa' sibaha to Laodikia anna to Hieropolis.

4.14–18 924

14 Salama'na toe' are' Tuandohto' Lukas, angtakalemui, anna ta Demas. 15 Palambi'ingkangsalama'ki' ma ng di santosahaninta to Laodikia.Noa toi pano di ta Nimfa anna samai tomampetahpa' ang si ma'himpung di hao didasanna. 16 Ponna ke puhang umbata indesuha' tama di alla'-alla'mua', poinaha toine'papebahaing tama di to mampetahpa' yalingdi Laodikia anna malai sika nabata. Noa tunne'suha' ang la napapebaha ma ng to Laodikia,pahallu umbata toe'. 17Oaintee ta Arkhipus,"Papuhai kähängammu ang nabeao PuangAlataala!" 18 Salama'ku ma ng di dioa'. Teyyekutobou kodi' ang kupake ungnguki' inde salama'ma ng. Anna kalehaiä'a' aka' yalingkä' ditahungkung. Pa'kalemunnarang Puang Alataalaang la mambehekoa'.

1 Tesalonika

1 1 Pano di jumaa' di hao di Bohto Mahoa'Tesalonika ang mendahi petauanna Ambeta

Puang Alataala anna Puang Yesus Kristus.Hao mai di kodi', Paulus, sibahaang ta Silasanna ta Timo us. Ke la malai ullambi'koa'behe anna kamasahkeang yaho mai di PuangAlataala. 2 Si kipa'sambayang loloingkoa' annama'kuhhu'sumanga'ang dai' di olona AmbetaPuang Alataala ke kikalehai bung umba noapembabemua' aka' kapampetahpa'ammua' dai'di Puang Yesus. Kikalehai toi pa'kalemummua'pano di tau senga' lambi' mengkähäng kahha'koa'undului, anna tontongkoa' hannu si'da-si'da dai'di Puang Yesus Kristus Dehatantaa'. 3 (1:2) 4Osolasohongki' ang nakalemui Puang Alataala,kiinsang kioatee napilleikoa' la mendahipetauanna. 5Aka' indee Kaheba Mapia angkipalambi'ingkoa' tadia tula' kale, ampo' kitula'sibaha kakuasaanna Inaha Masero anna kiinsangsi'da-si'da kioatee mepahannu aka' manahsatahpa' liu. Anna ungnginsangnga' umba kipanoatuho kiduluikoa' naonge yalingkang di alla'-alla'mua'. 6Anna umbelaa' umpensinnoaianganna umpensinnoai Puang Yesus. Moinnakato

1.7–2.2 926

anna ullambi'koa' kamadahhaang, ampo' tontonglolokoa' untahimbo manahpa Kaheba Mapiaanna napunnoikoa' kakahsiang ang nabeakoa'Inaha Masero. 7 Lambi' napohapangangkoa'ingkänna to mampetahpa' yaling di ingkännaPoropensi Akhaya anna Makedonia. 8 Kiinsangindee aka' kaheba didiona Dehatanta PuangYesus mengkalao yaling di alla'-alla'mua'samba pano di bohto senga', dai yaling supudi ingkänna Makedonia anna Akhaya, ampo'samba toe' pano di ongeang senga' kahebadidiona kapampetahpa'ammua' dai' di PuangAlataala lambi' dang mangki' kitula'ing didionakaha-kaha yatoo. 9Aka' dia tubunne' sikamantula' umba umpanoa untahimboang annaumba noa umpengkebo'ikoa' dehata lino annamenombakoa' dai' di Puang Alataala To tahpa'ang tuho sapano-panona, 10 anna ungngempeiikasuleanna sumule Änä'na yaho mai di suruka,dianto Puang Yesus ang puha napatuho sumuledi hoi' mai di alla'na to mate. Dia supu malaullahpa'ingkea' di hao mai di kakeaha'angkäyyänna Puang Alataala ang la melambi' kedako'i.

2 1 Ingkämmua' solasohongku ungnginsammia'ungngoatee dai labu' kasuleangki' tama

di alla'-alla'mua' aka' malakoa' untahimboKaheba Mapia. 2 Setonganna ungnginsang

2.3–8 927

toe'a' ungngoatee puhaang didahha annadipakauho-uho di hao di Filipi naongedakang ma ng. Moinnakato anna mai'ditau mampa'baliang, ampo' malakang bahanima ng umpainsangngikoa' Kaheba Mapiaaka' naduluiang Puang Alataala. 3 Yato karapepakaenga'ki' tadia tula' salao-laona, datoilemba' yaling mai di pahtuyu karake, tadia toipa'bulitu'. 4Ampo' aka anna ma'tula'ang, daila umpamahasa kaleang inahanna hupatau,ampo' umpamahasa inahanna Puang Alataalaang umpangngitai ihsi inahanna mesa-mesa tau.Dianto anna naangka'mang Puang Alataala lasihatang umpepainsangnging Kaheba Mapia.5Anna ungnginsangngia' ungngoatee daangmanse'de'. Datoi aha yaling di inahangki'ma'pihki' karake ang la umpohukia'. Yaling dikaha-kaha indee Puang Alataala mansa'bii.6Anna datouang mengkähäng aka' kioateeanna malai napudiang hupatau, noa dioa',noa tau senga'. Setonganna sihatang toe'ponna ke kipalauikoa' aka ang kipahallu aka'rasulnaang Kristus. 7Ampo' malunä'ang dialla'-alla'mua' sinnoa mesa indo ang undamamanahpa änä'na. 8Noantoo aka' pa'kalemungki'ma ng nasuhung kibeakoa' sibaha kakahsiangKaheba Mapia yaho mai di Puang Alataala.Dai dia supu, ampo' sadia touanne' umbeho

2.9–14 928

salu katuhoangki', moi aka la dibabeingkangaka' kikalemuikoa'. 9Ungkalehai loloke'a'tee'ingkämmua' solasohongku, kiaka noa untanangsikungki' mengkähäng allo bengi, aka' kioateedai kiaku la unsuhsai moi poro la mesa tau yatolella'ang kipainsangngikoa' kaheba mapia yahomai di Puang Alataala. 10 Tuho maseroang annamaroho, dai aha sallaangki' di hao di olomua'ang mampetahpa' dai' di Kristus. Ingkännayatoo unsa'bii asangnga' sibaha Puang Alataala.11Ungnginsangnga' simesa-mesa umba noapengngoya'ki' ma ng, noa pengngoya'na mesaambe pano di änä'na. Noanna kipakaenga'koa'anna kipamatoho inahammu. Kipaturukoa' umbadipanoa tuho situhu' pa'elo'na Puang Alataalaang mantambaikoa' tama di kapahentaangkamatandeanna. 12 (2:11) 13Ma'kuhhu'sumanga'lolo touang kami' dai' di olona Puang Alataalaaka' untahimbomokoa' kara Dehata angkipepainsangnging. Yatoo dai ungngangka'a'kara to lino ampo' ungngangka'a' BahtakarannaPuang Alataala aka' inang noa si'daetee'. YatoBahtakara Dehata mengkähäng lolo yaling dikalaemua' ang mampetahpa' dai' di Puang Yesus.14Aka' ingkämmua' solasohongku, ingkänna yatoang puhaa' unsa'ding, noa tuntone' nasa'dingdolu ingkänna jumaa'na Puang Alataala dihao di Yudea ang mendahi petauanna Kristus

2.15–19 929

Yesus. Yato kamadahhaang unsa'dingnga' di haomai di sola bohtomu siang, noa sia tuntone'nasa'ding ingkänna jumaa'na Puang Alataaladi hao di Yudea di hao sia tunne' mai di solabohtona to Yahudi. 15 Sika dia sianto yatoo angpuha umpatei Puang Yesus sibaha ingkännanabi anna dia sia tunne' ang manghambaiang.Umpa'bali ingkänna tau, anna yato pembabenaiidai nakärä'i Puang Alataala, 16 aka' sikanapa'baliang umpepainsangnging Kaheba Mapiapano di tau ang tadia to Yahudi ang la malamampasalama'. Noanto yato ingkänna to Yahudiumpohängngäng-hängngängngi lolo dosannalambi' mai'di liu. Katämpä'anna nalambi' pole'aha'na Dehata. 17Oa' ingkämmu solasohongki',mengkalao yato anna sisähä'ingkea' sämpäi'makarohheng liuang ma ng. Dianto annaumpeäng loloang lalang umbato ke malaiingkea'siita bou. Moinnakato anna sisähä'i bätängpun ntaa', ampo' tontongngingkea' ma'mesayaling di inaha. 18Aka' pemala liuang la ma ngkipellambi'ikoa'. Kodi', Paulus, pensangngakangkusändä' umpeäng lalang la ma ng ampo'nakalapai loloang Pongkahana setang. 19Dioa'supu ang la mendahi tanda kapataloangki'ang la kihannuang anna ang la umpamahasainahangki' lambi' la kahsiang ma'tula' didiomuke suleng dako' Dehatantaa' Puang Yesus anna

2.20–3.6 930

si ngngayomingkea'. 20 Inang diongnga'too angkipokale'de anna ang umpamahasa inahangki'.

3 1Dahi aka' makarohheng liumang, ya'kibohtung la tohhoang kami' deruaang ta

Silas di hao di Atena 2 anna kisuoine' ma ngsolasohonta, ta Timo us. Diantoo solaki'mengkähäng naposabua' Puang Alataalaumpepainsangnging Kaheba Mapia didionaKristus. Kisuo ma ng napellambi'ikoa' annamalai napakatoto'koa' anna napakaenga'lambi' tontong loloa' kapampetahpa'ammupano di Kristus 3 andana ahakoa' tuhtuangmalamma kapampetahpa'ammu aka' indemai kamadahhaang. Ungnginsang siangnga'ungngoatee inang puha napama'tantu PuangAlataala la nahoaingkea' yato kaha-kaha 4 aka'si kitula' siamingkoa' yato anna sibahakingkekioatee la ullambi'ingkea'too kamadahhaang.Anna ungnginsammia' ungngoatee inangtasa'ding si'dang noa yato tula'ki'. 5Diantoanna kusuong ta Timo us ma ng aka' daihapa' inahangku umpihki' didiona umbang noakapampetahpa'ammua', aka' malaya'ä' nahoaarangkoa' pesändä'na Pongkahana setang lambi'labu' kaleng kähängki'. 6Ampo' mane lambi' suleta Timo us natula'ingkang KahebaMapia didionakapampetahpa'ammua' anna pa'kalemummua'.Natula' toi naoatee si ungkalehai loloang

3.7–13 931

anna pemalakoa' la silambi'ingke, ya' noasia tung kami'. 7Dianto anna ingkämmua'solasohongki', yaling di kamasuhsaang annakamadahhaangki' kahsiang anna matohoinahangki' sumule aka' kiinsang kioateetontong lolo kapampetahpa'ammua'. 8 Ya' dinoamatohong sumule inahangki' aka' tontongloloa' kapampetahpa'ammu dai' di Dehata. 9Daiaha mallondoi pa'kuhhu'sumanga'angki' dai'di olona Puang Alataala aka' unsa'dingngangkapenau-nauang di hao di olona aka'kapampetahpa'ammua'. 10Allo bengima'sambayang loloang kipetatooi, kipalau umbake malai silambi' bouingkea' anna kipaturuboukoa' yato ang la pahalluke' ungnginsang annamalai tuhtuang matoto' kapampetahpa'ammua'.11Umbato ke malai Kalaena Ambeta PuangAlataala sibaha Dehatantaa' Puang Yesus laumpakahaoingkang ingkänna ang la mekalapaianna malaang ma ng kipellambi'ikoa'.12 Kihannuang Dehata la umpapunnoikoa'pa'kalemu anna tuhtuangkoa' sikalemui mesaanna mesa, noa toe' ma'kalemu pano di ingkännatau senga' umba kipanoa kikalemuikoa'. 13 Kenoai yatoo mala napakatoto' inahammua' Dehatalambi' dakoa' kekasalaang ampo' la maserokoa'di hao di olona Ambeta Puang Alataala ke suleng

4.1–8 932

Dehatantaa' Puang Yesus sibaha ingkänna tomaserona.

4 1 Katämpä'anna, ingkämmua' solasohongki',puhamokoa' kipakaenga' anna kipaitai

pohapangang umba dipanoa tuho anna malaiumpamasannang inahanna Puang Alataala.Moinnakato anna inang si umpanoangnga',ampo' dinoa kipalau buke' ma ng annakipaturukoa' sibaha sanganna Dehatantaa' PuangYesus la tuhtuang umpamatama loloke' kaha-kaha yatoo. 2Aka' ungnginsammia' ingkännayato pepaturu ang puha kitula'ingkoa' yalingdi sanganna Dehatantaa' Puang Yesus. 3 Situhu'pa'elo'na Puang Alataala la tuho maserokoa'.Dakoa' membabe tasampa'. 4 Pahallukoa' laungkuasai kalaemu, londonang dioa' muane kemohapumokoa' pahallukoa' tuho masero sibahasangkolummu anna pahallu umpakeangka'.5Dakoa' mala untuhu'i pampemala karakemu,sinnoa ang si nababe to tamampetahpa' dai' diPuang Alataala, 6 andana umbabekoa' tadia babeanna umbulitu' santomampetahpa'mu. Aka'pano di ingkänna ang umbabe katasampa'ang,la nahoa kakeaha'anna Dehata, noa yato angpuha kitula' anna kipakaenga'ingkoa'. 7Aka'daingkea' natambai Puang Alataala la umbabekatasampa'ang, ampo' la tuhoingkea' yaling dikamaseroang. 8Dahi menna-menna ang dai

4.9–14 933

untahimbo inde pepaturungki', tadia hupatauang dai natahimbo, ampo' Puang Alataalaetee'ang mambeaingkea' Inaha Maserona. 9Dangmangki' kipayaling inde di suha'ki' umba laumpanoaa' ungkalemui ingkänna solasohommuto mampetahpa', aka' puhamokoa' napaturuPuang Alataala didiona yatoo. 10 Ya' inangsi ungkalemuikoa' ingkänna solamu tomampetahpa' yaling di ingkänna PoropensiMakedonia. Ampo' moinnakato noa, kipaturuboukoa', ingkämmua' solasohongki', annatuhtuang umpamatamake'a' pa'kalemummu.11 Peängngia' lalang umba la umpanoa annamalakoa' malino yaling di katuhoammu. Daaumpentamai kaha-kahanna solamu, ampo'diare' la untanangkoa' sikummu mengkähängumpeäng katuhoammu, sinnoa yato angpuha kipaturuingkoa'. 12Aka' ponna umbelaa'umpanoa, ya' la tandaangkoa' meada' naita totaumpetahpa' Puang Yesus, anna damokoa' lasi unghannuang lolo kähänna solamu. 13Annamane ahai ingkämmua' solasohongki', daimapia ke daia' ungnginsang manahpa didionalaoanna to mampetahpa' pano di Kristus angpuhang mate, andana masuhsaia' inahammusinnoa tau senga' ang dai aha panghannuanna.14 Tapetahpa'a' taoatee puhang mate PuangYesus anna dinoa tuho sumule. Dianto anna

4.15–5.3 934

tapetahpa' toia' nei' taoatee, ponna ke sulengdako' Puang Yesus, ya' la napasibaha-bahang sulePuang Alataala yato ingkänna to mampetahpa'ang puhang mate napasilambi' Puang Yesus.15Didiona kaha-kaha yatoo, situhu' kara Dehatakitula'ingkoa' dinoa kioatee: ingkäntaa' angtuho loloke' yaling di lino lambi' sule PuangYesus, inang daringkea'te' la umpendolui tauang puhang mate umpellambi'i Puang Yesus.16Aka' tahpana kahingngiang pahenta sitondakamaha käyyäng di hao mai di kapalana malaeka'anna ke moning terompe'na Puang Alataala,ya' Kalaena Puang Yesus la tuhung yaho mai disuruka. Ingkänna to mate ang mampetahpa' dai'di Kristus dia dolu la napatuho. 17 Puhaitoo manekita'i ang tuho loloke' yaling di lino la ängkä'sibaha-baha yato to mate dai' di salehu' annasilambi'ingkea' Puang Yesus yaho di nähäng. Lanoamingkea'too sibaha-baha lolomingkea' PuangYesus lambi' sapano-panona. 18Dahi dianto indetula' ang la umpakea' sipakahanga-hanga.

5 1 Ingkämmua' solasohongki', didiona dipihhang la dahii inde kaha-kaha, dang

mangki' kipayalingngingkoa' inde di suha'ki',2 aka' ungnginsang manahpangnga' nei'ungngoatee allo kasuleanna Dehata la sihapangkasuleanna to paboko ke bengii. 3Di temponama'kara hupatau naoatee, "Mapia asang inaha

5.4–9 935

anna malinong tau," ya' donetoo sule siangkatallangang, sihapang mesa bahine ang pihsa'tomande' mansa'ding aka' la keänä'. Anna daimala tala nahoa asang to tamampetahpa'.4Ampo' dioa' dio ingkämmu solasohongki',dakoa' dio noa tau senga' ang tuho yaling dikamalillingang. Dahi, ke suleng allo yatoo, dakoa'dio la tungke'du' sinnoa tau ang tungke'du'aka' pihsa' nakasulei to paboko. 5Aka' tuhoasangkoa' dio yaling di kamabayaang, sinnoatau ang mellao di allo. Daingkea' tuho yalingdi kamalillingang, sinnoa tau ang mellao dibengi. 6Dianto anna daingkea' kita' la noa tausenga' ang mohahe-hahe supu. Ampo' la suhakaloloingkea' kita' anna la ungkuasaiingkea' kalaeta,dai sinnoa to mäbo'. 7Aka' bengiete' supu angsi naonge tau hahe anna naonge tau mäbo'.8Ampo' kita' indee dianto tau ang tuho yaling dikamabayaang, dahi pahalluingkea' la ungkuasaikalaeta. Pahallu touingkea' mampetahpa' dai'di Puang Yesus anna ma'kalemu pano di para-paranta. Dianto yato kaya' pa'tolla'ang ang lamandakaiingkea' umbali kamalillingang. Pahallutouingkea' hannu lolo la napasalama' PuangYesus. Yato panghannuanta sihapang songko'bahsi. 9Aka' daingkea' napillei Puang Alataala lanatahungkung ampo' napilleiingkea' la namana'kasalama'ang yaling di Dehatanta Puang Yesus

5.10–16 936

Kristus. 10 Puang Yesus mate napasalama'ingkea'anna malai ke sumulei dako' tontongngingkea'kita' la sibaha-baha lolo, diaraka tuhokingkea'nalambi' bahtu' matemingkea'. 11Diantoo annala sipakaleha-lehakoa' anna sipakatoto' lolokoa'noa yato ang inang si umbabea'. 12 Kipalauma ng ingkämmua' solasohongki', pahallukoa'umpakäyyäng tau ang mengkähäng kahha'yaling di alla'-alla'mua', dianto ang napilleiPuang Alataala la mampatehtekoa' yaling di salukatuhoammu ang la mampakalehakoa' andanaumbabekoa' kakarakeang. 13 La umpakeangka'a'anna umpakäyyäng si'da-si'daia' sitondapa'kalemu aka' pengkähänganna yaling dialla'-alla'mua'. Anna la tontong lolokoa' sikalemuimesa anna mesa. 14Anna kipalaui si'da-si'datoukoa' nei' kioatee, pa'karaii solamua' angtengkong bosi mengkähäng ampo' pakahangaine'tau ang pa'mahea'ang. Duluiine' tau angmalamma anna sa'bara'koa' pano di ingkännatau. 15 Pengkakalehaiia' andana sipatumpu-tumpuikoa', ampo' peäng loloi lalang annamembabe mapia lolokoa' pano di para-parammumesa anna mesa, noa toe' pano di tau senga'.16 Yaling di ingkänna kaha-kaha pahallukoa'tontong lolo umpamahasa inahammu,ma'sambayang anna ma'kuhhu'sumanga',aka' dianto pa'elo'na Puang Alataala tama di

5.17–28 937

kalaemua' aka' tuhokoa' yaling di Kristus Yesus.17 (5:16) 18 (5:16) 19Daungkalapai Inaha Masero.20Daungngita-ita naung tula' ang nasangatau sule yaho mai di Inaha Masero. 21Ampo'sändä'i asangngia' dolu, mane untuhu'ia' angmapia 22 anna umpakahaoine' ingkänna angkarake. 23 Kuhannuang Puang Alataala, angmebea kamasahkeang anna kamalinoang, lanapadahikoa' tau ang punno kamaseroang.Anna malai noa inahammu, noa sungnga'mu,noa bätäng pun mmu dai aha sallaanna kesuleng Dehatantaa' Puang Yesus Kristus. 24 PuangAlataala ang mala dipetahpa' ang untambaikoa'dianto ang la umpadahi kaha-kaha yatoo. 25Oa'solasohongki', pa'sambayang touingkang kami'.26 Sisalama'koa' anna sikalemu-kalemuikoa'ingkänna solasohong yaling di Puang Yesus.27 Sibaha sanganna Dehata kupalau liu ma nganna malai inde suha' la dibata nahingngiingkänna solasohontaa' to mampetahpa'. 28 Ke lamalai Dehatanta Puang Yesus Kristus umbehekoa'para-para.

2 Tesalonika

1 1 Pano di jumaa' di hao di Tesalonika angmendahi petauanna Ambeta Puang Alataala

anna Puang Yesus Kristus. Hao mai di kodi',Paulus, sibahaang ta Silas anna ta Timo us.2 Ke la malai Ambeta Puang Alataala sibahaPuang Yesus Kristus umbehekoa' kamasahkeangsibaha kamalinoang. 3 Kisa'ding pahalluang laumbaha lolo pa'kuhhu'sumanga'ang dai' diolona Puang Alataala aka' dioa', ingkämmua'solasohongki'. Anna sihatang kipanoa aka'tuhtuang umpetahpa'koa' Puang Yesus annatuhtuang sikalemu-lemuikoa'. 4Diantooanna yaling di ingkänna jumaa'na PuangAlataala kipokale'de lolokoa' umba umpanoaumpatontong kapampetahpa'ammu yalingdi kamadahhaang anna pesändä' yato angunsa'dingnga'. 5Dianto naongei tandaang annamaleso dioatee Puang Alataala unghohto'ma'hupatau napapara-para lambi' naangka'koa'sihatang la tama di kapahentaanna aka'puhamokoa' unsa'ding yato kamadahhaang aka'untuhu'ikoa' Puang Alataala. 6 Puang Alataalala membabe situhu' kamarohoanna lambi' laumbala' kamadahhaang pano di ingkänna tau

1.7–12 939

ang mandahhakoa' 7 anna la nalahpa'ingkea'kita' di hao mai di ingkänna kamadahhaang. Lanapanoantoo ke suleng Puang Yesus yaho maidi suruka umpalanda' kamatandeanna yaling diapi ang meleä'-leä' sibaha mai'di malaeka'naang ma'kuasa. 8 Ingkänna ang dai ungnginsangPuang Alataala anna dai naaku tuho situhu'Kaheba Mapia didiona Dehatanta Puang Yesus, laditahungkung nei'. 9 Tau yatoo la natahungkungnapasa'dingngi kamadahhaang masuhsa angdai aha kapuhaanna. La dipapensähä' lambi'sapano-panona yaling mai di olona Dehataang punno kamatandeang anna kakuasaang.10 Ke lambi'mi yato allo kasuleanna, la naongeinapa'käyyängngi anna napamatande ingkännato mampetahpa', bahtu' dioatee ingkännapetauanna ang puha napasähä'. Anna nahekengtoukoa' dio aka' umpetahpa'mi yato ang puhakipepainsangnging yaling di alla'-alla'mua'.11Dianto anna kipa'sambayang lolomingkoa'umba ke malakoa' napasihatangngi Dehatanta lanasangai to puha natambai. Kihannuang PuangAlataala sibaha kakuasaanna la umpasundungpampemalammua' umbabe kamapiaang annaumpasundung ingkänna pembabemua' angpuha umbabe aka' kapampetahpa'ammua'.12Noantoo sambayangki' anna malai sangannaDehatanta Puang Yesus dipa'käyyängngi aka'

2.1–5 940

dioa', anna napa'käyyängngi toukoa' PuangYesus. La napanoa indee aka' Ambeta PuangAlataala anna Puang Yesus Kristus ma'kalemusi'da-si'da.

2 1Didiona kasuleanna Dehatantaa' PuangYesus Kristus kapendoanna, anna didiona la

dihimpungngingkea' sibaha Puang Yesus, kipalauma ng, ingkämmua' solasohongki', 2 annadakoa' la maromi' malaya' anna kaängkä'-ängkä'inaha ke ahai kaheba ang dai tahpa' naoateelambi'mi allo kasuleanna Dehata. Hapang keahai kaheba unghingngia' boheng ang sule yahomai di Inaha Masero, bahtu'raka pa'tula'na tau,bahtu'raka unsangaa' kami' ungnguki'i yalingdi suha'ki', dakoa' la pusa'. 3Moi la umba noatula'na tau, daungngakuia' la nabulingngi. Aka'ahaete' kaha-kaha ang la dahi dolu mane suleiallo yatoo, sinnoanna: la mai'di tau umbaliDehata anna la aha kende' mesa tau karake angsi umbali pahentana Puang Alataala. Yato tauinang la natallangngi nei' Dehata. 4 Yato taukarake la umbali ingkänna ang si napenombaihupatau anna la unsanga kalaena mayahoangpuha nei' andana ingkänna yatoo. Setongannala tamake'too di Dasang Ada'na Puang Alataalaanna mohko'i yaling naoatee, "Kodi'mitoo PuangAlataala." 5Darangkaa' dio ungkalehai yatoanna sibaha-bahakingkea' si kutula' loloingkoa'

2.6–13 941

kaha-kaha yatoo? 6Anna dinoa ungnginsammia'aka ang ungkalapai yato tau karake nasuhungungngempeike' yato tempo ang napama'tantuPuang Alataala mane kende'i. 7Aka' yato angumbabe kakarakeang napahandu'mi umpakekakuasaanna, lambi' mai'di tau umpa'balipahentana Puang Alataala, ampo' dake'tandaang yato kakuasaanna, aka' ahake' angmangkalapai. Ampo' ponnato ke dialaing yatoang mangkalapai 8mane tandaangngi pole' yatotau karake. Anna la matei yatoo ke nahoangpenanahanna Puang Yesus anna la pa'dai kenahoang kamakähhänganna. 9Aka' ungngolaipengkähänganna Pongkahana setang yato tokarake la sule sibaha kakuasaang ang käyyäng,lambi' umpadahi ma'kahupa-hupa tanda angmepusa'-pusa' ang la umbulingngi hupatau.La umpake ingkänna hupanna kakarakeang laumbulitu' tau ang inang la ditallangngi aka'dai naaku umpehingngii anna dai ungkärä'ikaheba ang tahpa' didiona Puang Yesusang la mala mepasalama'. 10 (2:9) 11Diantoanna la napakende'ming Puang Alataalakakuasaang ang mambulingngi anna malaisika umpetahpa' kalosenganna yato to karake12 lambi' ingkänna ang dai umpetahpa' kahebaang tahpa', ampo' nakärä'i puhane' ke madosai,la ditahungkung. 13 Kisa'ding pahalluang

2.14–3.1 942

ma'kuhhu'sumanga' lolo dai' di olona PuangAlataala aka' dioa', ingkämmu solasohongki'ang nakalemui Dehata, aka' mengkalaoke'uhu-uhuna anna napilleimokoa' la napasalama'.Napasalama'koa' ungngolai pengkähängannaInaha Masero anna malakoa' masero ungngolaikapampetahpa'ammua' pano di kaheba angtahpa'. 14Dianto pahtuyunna Puang Alataalaanna natambaimokoa' ungngolai Kaheba Mapiaang puha kipakahebaiingkoa' anna mala toukoa'dio mangngala taha yaling di kamatandeannaDehatanta Puang Yesus Kristus. 15Diantoo,ingkämmua' solasohongki', anna la tontonglolomokoa' yaling di kapampetahpa'ammu annala untokei manahpakoa' kara pepaturu ang puhakipalambi'ingkoa', noa yatoo ang kitula'ingkoa',noa tunne' yato ang kiuki' yaling di suha'ki'.16 Ke la malai Dehatanta Puang Yesus Kristussibaha Ambeta Puang Alataala umpamatohololoa' inahammu anna napakatoto', lambi' malamapia lolo, noa babemua', noa tula'mu. Diaetooang ungkalemuiingkea' anna umbeheingkea'pepakahanga sapano-panona anna memana'panghannuang ang mapia. 17 (2:16)

3 1 Katämpä'anna, ingkämmua' solasohongki',pa'sambayang loloingkang anna malai kara

Dehata madihhi' sembu' anna dipa'käyyängngi,noa ang puha dahi yaling di alla'-alla'mua'.

3.2–9 943

2 Pa'sambayang toingkang umba ke malaanglahpa' di hao mai di tau karake, aka' daimampetahpa' asang ingkänna tau. 3Ampo'Dehata ang mala dipetahpa' la umpakatoto'koa'anna ungkambi'koa' ungngoloi yato tau karake.4Nabeaang Dehata kapampetahpa'ang lambi'kioatee si umbabe lolongnga', anna tontong laumpanoa lolo yato ang puha kisuoingkoa'. 5 Kela malai Kalaena Dehata umpatehtekoa' annamala tuhtuang ungnginsangnga' ungngoateePuang Alataala mekalemui anna la nabeakoa'kasa'bara'ang Kristus sinnoa ang puha nasa'dingungngolai kamadahhaang. 6 Ingkämmua'solasohongki', kisuokoa' yaling di sangannaPuang Yesus Kristus dakoa' la umponialaiingkänna santosahaninta ang tengkong bosimengkähäng anna ang dai naaku untuhu'iyato pepaturu ang puha kipaturuingkoa'.7Aka' ungnginsang tubungnga' dio umbala umpanoa pahallu umponialaiang. Aka'daang kami' tengkong mengkähäng yato annasibaha-bahakingkea' 8 anna dakang aha siungngande andeanna tau ke dai kibaya' dolu,ampo' untanangngang sikungki' mengkähängallo bengi andana ahakoa' manii kisuhsaike untahiaiang. 9 Yato kipanoa dai kioateedai sihatang ke kisuokoa' untahiaiang aka'pesuonaang Puang Yesus, ampo' kipanoa

3.10–18 944

anna malai umpohapangangngang. 10Aka' sikipakaenga' siamokoa' yato anna sibahakingkea'kioatee, "Pano di to tengkong bosi mengkähäng,dai mala dibea andeang." 11 Kitula' noa indeeaka' kipelele aha yaling di alla'-alla'mua' angtengkong bosi mengkähäng. Yato tau dai naakumengkähäng, supung nainsang kalao-lao lelenglupano luihao mai umpenghaui uhu'annatau senga'. 12 Tau ang noa yatoo kipakalehaanna kipaturu yaling di sanganna Puang YesusKristus kioatee, la hapa' anna mengkabansa'mengkähäng anna malai aha toe' naande angnapeäng kalaena. 13Ampo' dioa' dio, ingkämmua'solasohongki', daummali'-mali'angngi membabemapia. 14 Ke ahai tau ang dai naaku untuhu'itula'ki' yaling inde di suha', tandaii nei', annadaunsibahaing anna malai masili. 15Ampo'dai la ungngangka'a' sinnoa balimmu, diare' laumpa'karaia' sihapang solasohommu. 16 KalaenaDehatantaa', dianto kasuleanna kamasahkeanganna kamalinoang, la tontong lolo umbehekoa'kamasahkeang anna kamalinoang yaling diingkänna kaha-kaha. Kihannuang la naposolailolokoa'. 17 Salama'ku ma ng. Kalaeku ungnguki'inde kara salama'ku, aka' diantoo ang mendahitanda yaling di ingkänna suha'ku. Noantoo indeepangnguki'ku. Ke la malai Dehatanta Puang YesusKristus umbehekoa'. 18 (3:17)

1 Timo us

1 1 Pano di Timo us, änä'ku ang si'danna yalingdi kapampetahpa'ang. Hao mai di Paulus,

ang napillei Puang Alataala To Pepasalama'taanna Kristus Yesus Panghannuanta la mendahirasulna Kristus Yesus. Ke la malai ullambi'o behe,pa'kalemu anna kamasahkeang yaho mai diAmbe' Puang Alataala anna Kristus Yesus, ToPepasalama'ta. 2 (1:1) 3 Kupemala anna malaitontongngo tohho di ng di Efesus, sinnoaang puha kutula'ingko naonge maoä' pano diPoropensi Makedonia, aka' di ng di Efesus mai'ditau ang umbaha pepakuhu salao-laona. Diantoang la pahallu ullahang anna dai napanoa lolo.4 Pa'karaii anna malai dai sika umpehingngiisupu tohodolu kalosengang anna ma'nenelolo ang si umpakende' kasiba'di-ba'diang.Aka' indee dai aha kasilombunganna yaling dipahtuyunna Puang Alataala pano di kita' angsupung mala diinsang ke mampetahpa'i taudai'. 5 Inde pahtuyungku anna malai sikalemu-lemui tau umpake inaha ang masero annamampetahpa' si'da-si'da. 6Ampo' inang ahangsangngaka-sangngaka tau ang dang mantuhu'i,nasuhung si ma'tula' tomande' ang dai aha

1.7–13 946

kunanna lambi' sähsä' lalammi nei'. 7 Pemalala sika mendahi to pampakuhu ada' Yahudi,ampo' dasiang sika nainsang bahtuanna yatoang napepakuhuing. 8 Tainsammi yato AtohannaMusa mapia ahsala' dipembabe manahpaing.9 Pahallu dipengkakalehai: ingkänna atohangtadia pano di to maroho inaha, ampo' pano ditau ang untehkai bahtu' umpa'bali atohang, toungkebo'i pa'elo'na Puang Alataala bahtu' tomadosa, to taungkahea' Dehata ampo' untuhu'isupu elo'na toboe'; to umpatei tobaha'na, topapateang senga'; 10 to sikamaho-mahoi angdipemalii, noa muane anna bahine, noa muaneanna muane, noa toi bahine anna bahine; toumbalu' tau mendahi sabua', to pa'loseng-losengbahtu' to saboä anna ingkänna ang dai situhu'pepakuhu ang tahpa'. 11 Inde pepakuhu situhu'Kaheba Mapia ang umpamaleso kamatandeannaPuang Alataala. Puhang kutahimbo indeeyaho mai di Puang Alataala, ang sihatangdipudi, anna malai kupopepainsangnging.12Ma'kuhhu'sumanga'ä' dai' di Kristus Yesus,Dehatanta, ang puha mambeaä' kamatohoangyaling di pengkähängangku aka' naangka'ä'sihatang mendahi sabua'na. 13Napanoamoinnakato dolu anna puhai kutula' tahuhusanganna sibaha kudahha to pen ndo'na annamaromi'ä' pakambeang. Ampo' nakalemuiä'

1.14–19 947

Puang Alataala aka' dakä' mampetahpa' donetoo,dahi dai kuinsang aka ang kubabe. 14Napunnoiä'pa'kalemunna ang mepasalama' nasuhungmalaä' mampetahpa' anna ungkalemuiä'para-parangku hupatau. Mala asangngingkea'membabe noa aka' ma'kamesaingkea' yaling diKristus Yesus. 15 Tula' indee tahpa' si'da-si'da annasihatang ditahimbo manahpa, diantoo: KristusYesus mentama di lino anna malai umpasalama'to madosa, anna kodi'mito indee mesa anghandang madosa. 16Ampo' nakalemuiä'Puang Alataala anna malai napalanda' KristusYesus umba noa ingkänna kasa'bara'annaaka' napasalama'ä'. Anna aka' to handangmadosaä', malaä' mendahi pohapangang panodi ingkänna tau ang la mampetahpa' dai' lambi'untahimbo katuhoang sapano-panona. 17 PuangAlataala, Tomaraya ang tontong aha, pahalludipamatande anna dipudi lolo aka' Dianto supuang tontong sapano-panona, dai mala mateanna dai tandaang. Aming. 18O änä'ku Timo us,pengkähängang indee kupama ngngingkosituhu' karanna Puang Alataala ang puha natula'umpake nabinna yaling di jumaa' didiomu.Pahallu la umpake inde kara sinnoa pa'dangyaling di pa'tolla'ang kamapiaang. 19Dahipa'tolla'o mentoke di kapampetahpa'ang annadi inaha bahahsi. Aka' inang ahang ang dai

1.20–2.7 948

mampentokei lambi' pa'da kapampetahpa'annasinnoa kahpala' ang tallang tama di le'bo'.20 Sinnoa ta Himeneus anna ta Aleksander angpuha kubeho pano di kakuasaanna Pongkahanasetang anna malai dai untula' tahuhu lolo PuangAlataala yaling di pampakuhu salao-laona.

2 1Ang handang pahallu liu kupalau dianto kela malai anna dipa'sambayangnging ingkänna

tau, dipehumala'ing sibaha ma'kuhhu'sumanga'dai' di Dehata. 2 Pahallu tapa'sambayangngingtomaraya, to ma'pahenta anna to ma'kuasasenga' anna malai tau tuho malino annamasahke untuhu'i pa'elo'na Puang Alataalasitonda pembabe ang la sihatang dipakeangka'.3Noanto inde ang mapia anna umpamasannangPuang Alataala To pepasalama'ta, 4 aka' inangpemala anna malai ingkänna tau ungnginsangkatahpa'ang lambi' dipasalama'. 5Aka' mesa supuDehatanna ingkänna hupatau annamesa toi supuang la mala umbahanang hupatau dai' di olona,diantoo Kristus Yesus ang mentolino. 6Diantoang umbeho Kalaena unsulängngi hupatau.Di tempo ang napama'tantu kainsangammidioate pemala Puang Alataala umpasalama'ingkänna hupatau. 7Dianto indee suhunna annadisuomä' pano di tau ang tadia to Yahudi annamalai sika kupainsangngi didiona Kaheba Mapiasibaha kupakuhu didiona kapampetahpa'ang

2.8–15 949

ang si'danna. Ingkänna indee tahpa'etee';dä' loseng. 8 Kupemala anna malai ingkännamuane di umba-umba naonge yaling di jumaa'ma'sambayang sitonda kamaseroang, daipa'keaha'ang bahtu' sibehta-behta. 9 Kupemalatoi anna malai ingkänna bahine yaling di jumaa'mampake biasa tomande' ang makanang,daine' mala ang masu'li', sinnoanna: umpakebulahang, mu ara, beluhä' ang kebelo-belo annasenga'nake' ang la mendahi supu pennenne'ang.10Ampo' pahallu nei' mengkero mapia ang lamampamahasa diita, situhu' ang inang sihatangnababe bahine ang unsanga kalaena bansa'ma'sambayang dai' di Puang Alataala. 11 Pahallubahine mellaya' anna ma'pehingngi manahpasupu sibaha mahempo' inaha yaling di jumaa'.12Dai kupabei la mampakuhu anna datoi lakupabei umpahenta muane. Pahallu la mahtang.13Aka' ang handang dolu napadahi PuangAlataala dianto Adam, mane Hawai. 14Noatung nei' tadia Adam ang nabulitu' Pongkahanasetang, ampo' yato bahine, lambi' untehkaipahentana Puang Alataala. 15Ampo' moinnakatoanna la masuhsa liui di tempona keänä', malatoi salama' ahsala' tontongngi mampetahpa',ungkalemui para-paranna hupatau, masero annamakanang di olona Puang Alataala.

3.1–8 950

3 1 Tula' indee tahpa' si'da-si'da dianto: Tauang pemala mendahi pebulle ada' ang

kähänganna undakai jumaa', dianto disangapemala pengkähängang ang mapia. 2Dahipahallu dai kekasalaang, noanna: mesa supubahinena, nainsang undakai kalaena, matahhinginaha, keaka', untahimbo mapia to sulena,mala mampakuhu, 3 dai ma'malango-lango,dai pa'keaha'ang ampo' malunä', dai malama'siba'di anna dai mailu di doi'. 4 Pahallunainsang ungngäto' manahpa sanghapunna annaumpaturu änä'na anna malai tuhu'-tuhu'angsibaha keangka'. 5Aka' ponna ke dai ungnginsangungngäto' hapunna, ya' umbanne' la napanoaungngäto' jumaa'? 6Daine' mala tau angmane tama Sahani mendahi pebulle ada' angkähänganna undakai jumaa', aka' umbai lamalängkä' inaha lambi' manaho sinnoa ang dahipano di Pongkahana setang naonge malängkä'inahai di olona Puang Alataala dolu. 7Ampo'pahallu tau ang mapia sanganna di alla'nahupatau, moi ang dai Sahani, andana nasangai:'to karake' ang la mala napampolalangngiPongkahana setang umpetaha-tahai to Sahani.8Noa tunne' pano di tau ang pemala mendahipebulle ada' ang kähänganna undului jumaa'.Pahallu mapia sanganna aka' pembabenanoanna: tadia to kalasi, dai ma'malango-lango,

3.9–16 951

dai ungkailui maho doi'. 9 Pahallu bahahsiinahanna anna mampetahpa' si'da-si'da pano dipepakuhu ang tahpa' ang puha napalanda' PuangAlataala. 10 Pahallu dipahehsa dolu mane malaidipille mendahi to undului jumaa' ke malesongdai kekasalaang. 11 Pihsananna bahinena toundului jumaa' pahallu toi mapia sangannaaka' pembabena noanna: dai kekara-karabu'bu', nainsang undakai kalaena, anna maladipetahpa' yaling di ingkänna siamo. 12Annayato to undului jumaa' pahallu toi mesa supubahinena anna nainsang ungngäto' mapiasanghapunna. 13 Ingkänna ang umpembabesi'da-si'daing kähänganna yaling di jumaa' lamapia sanganna anna la tuhtuang bahani untula'kapampetahpa'ang yaling di Kristus Yesus.14 Pahtuyungku la ma ng siamä' kupellambi'io,ampo' moinnakato noa, mapia puhane' kekupapebahaingko inde suha' dolu. 15Dahimonna ke dä' baha' lambi', ya' la ungnginsammiumba noa ke tuhoi tau ma'solasohong yaling dijumaa'na Puang Alataala ang tontong aha. Aka'jumaa'rang ang umpamatoto'i anna undakaikatahpa'ang didiona Puang Alataala, sinnoa ahhianna busung. 16 Inang mahasanna pepakuhuang la mebahanang untuhu'i pa'elo'na PuangAlataala. Dolu dai kainsangang, ampo' dinoanapalanda'mi Puang Alataala. Aka' pepakuhu

4.1–6 952

ang tapetahpa' dianto: Puang Yesus Kristus angmenghupatau, ang napakaleso Inaha Maseronaoate Dianto ang tahpa', ang nasa'bii malaeka'.Dipopepainsangnging kahebana di umba-umbanaonge yaling di lino, lambi' napetahpa' mai'ditau. Anna ängkä' dai' di suruka yaling dikamatandeang.

4 1 Inang puha natula' Inaha Masero laaha sangngaka-sangngaka tau umbahoi

pepakuhu ang tahpa' di allo ang la sule. La sikauntuhu'i puhane' to pampasähsä' lalang annaun ndo'i pepakuhunna setang. 2 Pepakuhuang noa napopepainsangnging to kalasi angsi ma'loseng-loseng lolo, nasuhung inahannadang nainsang umpasisenga' ang mapiaanna ang tahuhu. 3 Si ullahang tau kabeng; siullahang tau ungngande andeang ang dipemalii,moinnakato anna napadahii Puang Alataalaanna malai naande anna nakuhhu'sumanga'itau ang mampetahpa' anna ungnginsangkatahpa'ang. 4Aka' ingkänna ang napadahiPuang Alataala mapia asang. Dai aha poro lamesa ang la dipemalii ke ditahimboi sibahama'kuhhu'sumanga', 5 aka' ingkänna yatoo puhanapamasero Bahtakara Dehata anna sambayang.6 Ponna ke umpopepakuhui inde pano dipa'solasohongang yaling di kapampetahpa'ang,ya' mendahimotoo sabua'na Kristus Yesus ang

4.7–14 953

mapia anna la umpamatoho inahammu umpakeBahtakara Dehata anna pepakuhu mapia anginang masaeng untuhu'i sinnoa andeang angumpamatoho kalae. 7Daumpehingngii tohodolukalosengang ang dai mebahanang dai' di PuangAlataala, ampo' pellaya'o untuhu'i pa'elo'naPuang Alataala. 8Aka' umpamatoho kalaesämpäi' supu kunanna, ampo' untuhu'i pa'elo'naPuang Alataala kekuna lambi' sapano-panona.9Ang mane kutula' indee tahpa' si'da-si'da.10 Tahannuang dai' di Puang Alataala ToTontong Aha, ang mambuhkei lalang anna malaiumpasalama' ingkänna hupatau, ampo' supungto mampetahpa'. Aka' tapetahpa' indee, dahipahallu tapengkalambi'-lambi'i mengkähängsi'da-si'da. 11 Popepakuhui anna unsuoi ingkännatau natuhu'i. 12Daumpehingngii ke ahai tauang mangngita-ita naungngo aka' mahä 'o,ampo' ang handang pahallu umbabe dianto laumpatandaangnging pohapangang mapia yalingdi pa'tula'mu, pembabemu, pa'kalemummu,kapampetahpa'ammu anna kamaseroammu.13 Lella' ungngempei kasuleangku, pamabataliuing Suha' Masero pano di tau, umpakuhuanna umpamaleso lambi' nainsang bahtuanna.14 Pakekuna loloi samai behe ang nabeao PuangAlataala naonge lella'o nasahpa pebulle ada'tanda nalan 'o sibaha naonge nabokungngio

4.15–5.6 954

tula' sangngaka-sangngaka nabi. 15 Tuhtuangallo tuhtuang pembabe manahpaing ingkännayatoo anna malai tandaang naita hupatau.16Dakaii katuhoammu anna undakai toine'pepakuhummu. Pahallu la umpanoa lolo yatooanna malai dai dio supu la salama', ampo'ingkänna toe' tau ang mampehingngiio sitondamampetahpa' dai' di Puang Yesus.

5 1Daungkasahhu'i to baha' ampo' pahalluomalunä' lella' mampakuhu sinnoa

ke umpa'karaio ambemu anna indomu.Monna to mahä ' ang muane, pasinnoaisiullu'mu. Noa tunne' pano di änä' bahine,pasihapangngi arimmu sitonda inaha bahahsi.2 (5:1) 3 Pakeangka'o ingkänna balu bahineang inang namesa-mesarang ang dang ahamangkalemui. 4Ampo' monna ke ahai angahake' änä'na bahtu' ampona, pahallu la sikamellaya' untuhu'i pa'elo'na Puang Alataala,dianto untangkung toboe' hapunnaii anna lasika umpengkähängnging to baha'na bahtu'nenena, bala'na pa'kalemunna. Monna kenapanoai, ya' umpamasannammite' PuangAlataala. 5 Balu bahine ang inang tohhonamesa-mesa, panghannuanna supung dai'di Puang Alataala. Umbeho lolo katuhoannaallo bengi yaling di sambayang. 6Ampo' mesabalu bahine ang sahhing babeang, diangka'

5.7–14 955

mate moinnakato tuhoke', aka' dai untuhu'iInaha Masero. 7 Painsangngi asammito indeepano di jumaa' anna malai dai kekasalaang.8Ampo' monna ke ahai ang dai nainsang undakaisolasohonna, londonang sanghapunna, alla'mite'mampetahpa', aka' tasampa' puhane' andana angdai mampetahpa'. 9 Balu bahine ang dihekengsihatang nadului jumaa' anna napopengkähängdianto ang unnumpulo ludai' pahiamannaang pihsang supu kemuane. 10 Pahallu diitapembabena ang mapia, sinnoanna umpopentauänä'na, untahimbo mapia to sulena, mensabua'pano di para-paranna to Sahani anna ungkalemuitau ang masuhsa. Napengkalambi'-lambi'i loloumbabe kamapiaang. 11Ampo' balu bahine angmahä 'ke' daumpasihekengngi ang matua. Aka'umbai dako' la pemala bung kemuane, ya' dangungkalehai Kristus. 12Dahi kekasalaang aka'untehkai yato pa'dandinna ang nadandi doludai' di Puang Yesus. 13Noa toi si tengkong bosianna si mao ullelengngi to kedasang, anna anghandang tasampa' nababe dianto ma'kara-karabu'bu', umpentama alla' uhu'anna tau senga'anna untula' kara ang dai sihatang natula'.14Dianto kupemala anna malai ingkänna balubahine ang mahä 'ke' anna kemuane salai,keänä' anna ungnguhu' hapunna. Ponna noa,ya' dang aha tau la mampatahuhu sangantaa'

5.15–22 956

to Sahani. 15Aka' inang ahang balu bahineang ungkebo'ing Puang Yesus anna untuhu'iPongkahana setang. 16 Sinnoa ang kutula' dilangngena', monna mesa bahine ang Sahani ahasolasohonna ang balu bahine, pahallu naduluiandana unsuhsaii jumaa'. Pihsananna, balubahine ang inang dai kesolasohong mala naduluijumaa'. 17 Penatua ang umbabe manahpakähänganna yaling di jumaa' sihatang untahimbopendoang luhpi' saho, londonang ang si ma'ho'baanna ang mampakuhu. 18Aka' aha uki' yalingdi Suha' Masero ang naoatee, "Daungkambungpatuhoang ke lella'i mengkähäng." Noa tunne',"Tau ang mengkähäng pahallu untahimbosahona." 19Daumpehingngii ke ahai ang untanda'mesa penatua, supung ke ahai derua bahtu'tallu tau ang mansa'bii. 20Monna aha anginang umbabe kasalaang ang ditanda'ing, ya'la ditula' tama di olona jumaa' anna malaiingkänna ang manghingngi mahea'. 21Di olonaPuang Alataala, Kristus Yesus anna ingkännamalaeka' masero, kupalau liu anna malai untuhu'iinde ang kutula'ingko sibaha umpapara-paraasangngo hupatau. 22Daa pihsa' tomande'iumpillei tau mendahi penatua andana ahaitau ang mangkeaha'io ke umbabei kasalaang.Pamapahehsai dolu kau'na mane ullan 'i. Insangtouo dio undakai kalaemu anna malai masero

5.23–6.4 957

lolo. 23Aka' aha sangngaka-sangngaka tau anginang diinsammi dosanna akinna dipahehsa,ampo' aha toe' tau ang mane diinsang ke yalimmidi pampahehsaang. Noa tunne' samai pembabemapia tahpa kaitaang. Bahtu' moinnakato ke ahaiang dai kaitaang, dai mala dibuni lolo. O' io, annadai kukalimpängngi, daungngenu' supu uhaike malamma bung kalaemu, ampo' enu' toine'angkoro' sai'di'. 24 (5:23) 25 (5:23)

6 1 Ingkänna to Sahani ang diposabua'pahallu umpengkähäng manahpaing

pongkahana anna napakeangka' anna malaisanganna Puang Alataala anna pepakuhuntadai napatahuhu tau senga'. 2 Londonang angto Sahani pongkahana, dai mala naoatee,"Dä' malaya' aka' santosahaningku siang."Ampo' pahallu tuhtuang bansa' napengkähängmanahpaing aka' solana siang yaling di PuangYesus ang nakalemui. Ingkänna indee la sikaumpakuhuing anna malai napadiinahanna liu.3Monna ke ahai ang mampakuhu senga' annadai umpehingngii pepakuhu ang tahpa' didionaPuang Yesus Kristus, Dehatanta, anna didionauntuhu'i pa'elo'na Puang Alataala, 4 dianto tauang ma'tomanähäng-nähäng ang setonganna totapainsang. Supung nababe umpeäng kaha-kahaang lamala umpadahi kasitelängang didiona kara,lambi' aha ang sikasuehe, siba'di, situla'-tula'

6.5–12 958

tahuhu, sitanda' tahuhu. Tau ang mampanoadang aha katahpa'ang yaling di pihki'na. Supungnapihki' ke mengkähängngi yaling di kasahaniangla to makaka! 5 (6:4) 6 Inang aha ang la dilambi'yaling di kasahaniang ahsala' masannangngiinaha didiona aka ang aha di kalae. 7Aka' naongedahii tau tama di lino, daete' aha aka ang dibaha.Noa tunne' ke mateng tau, datoi aha aka ang ladibaha. 8 Sundummite' ke ahang ang la diandeanna dipake. 9Ampo' ang la pemala mendahi tomakaka mentomaho aka' mailu si'da-si'da supuyaling di inahanna ang sinnoa ahpang ang lamampatallang ke dako'mi. 10Aka' kamailuang didoi' umpakende' ma'kahupa-hupa kakarakeang.Aha sangngaka-sangngaka tau ang supungmailu di doi', napolalang dang mampetahpa'lambi' nahoa kamasuhsaang. 11Ampo' dioto untuhu'i Puang Alataala, dahi pahalluungkahaoi ingkänna yatoo. Pengkalambi'-lambi'itontongngo maroho inaha di olona PuangAlataala, tuhu' loloi pa'elo'na, pampetahpa'tatooo, kalemuio para-parammu hupatau,sa'bara'o ungngoloi kamasuhsaang annamahempo' inahao. 12 Pa'silumba si'da-si'daoyaling di kapampetahpa'ang aka' nasuhungnatambaio Puang Alataala naonge unsa'biioPuang Yesus di hao di olona tau mai'di annamalai ullambi'o kapataloang dianto tuho

6.13–19 959

sapano-panona. 13Dahi dinoa di olona PuangAlataala, ang umpatuho ingkänna sia annaKristus Yesus ang umpaitai kasa'biang ang tahpa'pano di Pon us Pilatus, kuoaingkotee, 14 Tuhu'iingkänna inde pahenta sitonda inaha marohoanna dao kekasalaang lambi' kasuleanna PuangYesus Kristus. 15 Tempona yatoo la napama'tantutoboe' Puang Alataala, To ma'kuasa annaang sihatang dipamatande, Tomaraya anghandang malängkä', Dehata ang umpadihoi'angingkänna dehata senga'. 16Dianto supu ang daimala mate. Tuho toi yaling di kamabayaangang pansillo' ang dai mala nadungku'i moiporo la mesa tau. Dake' aha tau ang puhamangngita anna datoi aha ang mala mangngita.Supunte' dia ang dipudi anna ma'kuasa lambi'sapano-panona. Aming! 17 Pakalehai pano disantosahaninta ang to makaka anna dai sikamalängkä' inaha anna dai supu hannu pano dikatomakakaanna ang inang dai la tontong. Ampo'pahallu la sika hannu dai' di Puang Alataala angmambea liu ingkänna behe ang mepasuhaka.18 Pakalehai anna malai sika membabe mapialolo, marota' anna si umpebea tomande'ingaka-akanna. 19Aka' monna ke napanoai, ya'unghimpummite' katomakakaang yaho di surukaang la mala dipetahpa' di allo di hundinna,lambi' malang untahimbo katuhoang lambi'

6.20–21 960

sapano-panona ang setonganna. 20O Timo us,dakai manahpai samai ang dipetahpa'ingko.Kahaoii kasitula'-tula'ang ang dai ma'bahtuanganna ang dai mebahanang dai' di Puang Alataalasibaha pepakuhu salao-laona, ang disangakamanähängang ampo' setonganna tadia, angumpa'bali pepakuhu ang tahpa'. 21Aha angman ndo'i lambi' umpellei kapampetahpa'annadidiona pepakuhu ang tahpa'. Puang Alataalarangang la mambeheingkea' para-para.

2 Timo us

1 1 Pano di Timo us, änä'ku ang kupakamaya.Hao mai di Paulus, to napillei Puang

Alataala mendahi rasulna Kristus Yesus. Nasuoä'umpepainsangnging katuhoang ang puhanadandi Puang Alataala pano di tau ang ma'mesayaling di Kristus Yesus. Ke la malai ullambi'obehe, pa'kalemu anna kamasahkeang yaho maidi Ambe' Puang Alataala anna Kristus Yesus, ToPepasalama'ta. 2 (1:1) 3Ma'kuhhu'sumanga'ä'dai' di Puang Alataala ang kupengkähängngingsibaha inaha bahahsi sinnoa ang puha nababeneneku dolu. Daliu lengka' kusambayangngitouo dio allo bengi ke ma'sambayang bumä'.4 Kukalehai liu kamakarohhengammu sitondauhai matammu naonge sisähä'ingke. Diantoanna pemala liumä' sitammu boingkeanna malai sahing masannang liuingke.5Ma'kuhhu'sumanga' touä' aka' kukalehaikapampetahpa'ammu ang si'da-si'da dai' diPuang Yesus Kristus sinnoa kapampetahpa'annanenemu Lois anna indomu Eunike. Kusanganoa tunto dio kapampetahpa'ammu. 6Diantoanna kupakalehamo anna malai tuhtuangungkähäng manahpa yato pengkähängang

1.7–11 962

sinnoa api ang meleä'-leä' ang puha nabeaoPuang Alataala naonge kusahpao tanda dilan '.7Aka' monna ke ahai kamahea'ang yalingdi inahanta, daete' sule yaho mai di PuangAlataala. Aka' puha nabeaingkea' PuangAlataala Inaha Maserona anna malai taumatoho umpembabeing pengkähänganna,ungkalemui tau para-paranta sibaha matahhinginaha. 8Dahi daummasili unsa'bii Puang Yesusanna daumpengkasiliingkä' moi yalingngä'di tahungkung aka' kusa'bii. Ampo' pahalluoungngolai kamasuhsaang sinnoa kodi' aka'Kaheba Mapia. Puang Alataalarang la mambeaokamatohoang ungngolai yato kamasuhsaang.9Dianto ang mampasalama'ingkea' annamantambaiingkea' yaling di kamaseroang, tadiaaka' pembabe kalaeta, ampo' aka' pa'elo'natoboe' anna mana' pa'kalemunna. Aka' dake'aha lino, inang ahang pa'elo'na Puang Alataalaumpalanda' mana' pa'kalemunna pano dikita' yaling di Kristus Yesus. 10Dinoa manetainsangngia' pole' mana' pa'kalemunna aka'dipalanda'mi yaling di kasuleanna Kristus Yesus,To Pepasalama'ta. Dianto ang untalo kamateang,bahtuanna moi mateingkea', la napatuhotoi sumule anna malaingkea' tuho lambi'sapano-panona ang dipalanda' yaling di KahebaMapia. 11Dianto inde suhunna anna dipilleimä'

1.12–18 963

mendahi rasul anna malai umpopepainsangnginganna umpopepakuhuing KahebaMapia. 12Diantosuhunna anna masuhsamä' dinoa. Ampo'moinnakato noa, tontong toi dä' masili, aka'kuinsang Ang kupetahpa' anna kuinsang kuoateeDianto ang ma'kuasa undakai pengkähängangang puha napetahpa' pano di kalaeku lambi'allo kasuleanna Dehata. 13 Tuhu'i manahpaiingkänna ang puha unghingngi di hao mai dikodi' sihapang pepakuhu ang tahpa'. Pentokeiloloi kapampetahpa'ang anna pa'kalemu anginang taampuang aka' ma'mesa tau yaling diKristus Yesus. 14Dakai liui yato aka ang puhanapetahpa' pano di kalaemu. La naposolairakote'Inaha Masero. 15Ungnginsammi ingkännatau ang luilau' mai di Poropensi Asia le'ba'asammi nakebo'iä'. Dang aha moi poro la mesasule mangngo'de'iä', moi ta Figelus anna taHermogenes. 16Ampo' supung ta Onesiforus angsi sule mampasuhakaä'. Daine' aha mahea'na,moi yalingngä' di tahungkung. Puang Alataalarangang la mambehe yaling di hapunna. 17Naongedinneke' di Roma, napeäng lelengngä' lambi'nalambi'ä'. 18Anna ungnginsang tung dio umbanoa naonge naduluiä' di ng di Efesus. Umbatoke la untahimboi pa'kalemu yaho mai di PuangYesus Kristus ke lambi'mi Allo Panghohto'ang.

2.1–9 964

2 1O Timo us änä'ku, pamatohoi inahammuumpake kamatohoang ang tatahimbo yaling

di Kristus Yesus aka' mana' pa'kalemunna PuangAlataala. 2 Pepakuhu ang puha unghingngidi kodi' naonge nasa'bii mai'di tau pahalluumbea toe' pano di tau ang umpetahpa' angmanähäng mampakuhu. 3 Pengkatähängngiiungngolai kamasuhsaang sihapang mesatantarana Kristus Yesus ang sa'bara'. 4Mesatantara ang lella' mengkähäng daete' ahaumpihki' kapahalluang kalaena aka' pemalaumpamasannang inahanna pongkahana. 5Noatoi ke ahai tau angma'silumba ampo' dai untuhu'iatohang pa'silumbaang, ya' daete' la ullambi'piala. 6Noa tuntone' mesa to pobela', bahtu' topangnguma ang mengkähäng kahha', inang diatubunte' ang handang dolu sihatang umpeuhaiipengkähänna. 7 Pihki' manahpai inde samaiang kuoaingko. Dehatarang ang la mambeaokapainsangang anna malai ungnginsang asangingkänna siamo. 8 Kalehai loloi Puang YesusKristus, peänä'anna Tomaraya Daud, ang tuho dihoi' mai di alla'na to mate situhu' Kaheba Mapiaang kupopepainsangnging. 9 Pengkatähängngiiungngolai kamasuhsaang aka' moinnakatoanna nahoamä' aka' kupopepainsangnginginde Kaheba Mapia lambi' dipungoä' sinnoamesa to karake, ampo' Bahtakara Dehata

2.10–16 965

daine' pungo. 10Dianto anna kusa'bara'ammikutahimbo asang. Kupanoa anna malai ingkännahupatau ang napillei Puang Alataala malasalama' yaling di Kristus Yesus anna tuho dikamatandeang lambi' sapano-panona. 11 Tula'indee tahpa' si'da-si'da dianto: Monna ketapetahpa'ia' Puang Yesus mate aka' kita', aka'puha talahpa' katuhoantaa' ang dolu sibahapembabe ang tahuhu, sinnoa mate toingkea'kita' sibaha. Monna noa, la tuho toingkea'kita' sibaha. 12Monna ke ungngolaikingkea'kamasuhsaang sitonda kasa'bara'ang, ya' lama'pahenta toingkea' kita' sibaha. Monna ketapengkasiliing, ya' la napengkasilii toingkea'kita'. 13Monna ke daingkea' mala dipetahpa',tontonne' mala dipetahpa' aka' daine' malaumbahoi pengkerona toboe'. 14 Pahallu laumpakaleha asangnging indee pano di jumaa'. Diolona Puang Alataala pakalehai anna malai daisika unsiba'di-ba'dii kara, ang dai ma'bahtuang.Aka' katämpä'anna la untallangngi tau angmampehingngii. 15 Pengkalambi'-lambi'i liui annamalai naangka' mapiao Puang Alataala annadao pahallu masili didiona pengkähängammu.Pahalluo sitonda katahpa'ang umpopepakuhuingBahtakara Dehata. 16 Kahaoii kasitula'-tula'angang dai ma'bahtuang anna ang dai mebahanangdai' di Puang Alataala. Aka' tau ang situla'-tula'

2.17–22 966

noa, tuhtuang ungkebo'i pa'elo'na PuangAlataala. 17 Pepakuhunnaii sinnoa korong kankerang madihhi' mokalao-lao yaling di kalaena tau.Di alla'naii dianto ta Himeneus anna ta Filetus.18 Sika ungkebo'inne' pepakuhu ang tahpa'anna umpasähsä' lalang kapampetahpa'annasambaheang tau. Sika naoatee, "Katuhoannahupatau di hoi' mai di kamateang puhangdahi." Ampo' setonganna la dahi di allo dihundinna. 19Ampo' katahpa'anna Puang Alataaladai maloyo, sinnoa batu ang untumpungbusung tontong matoho. Di hao yato dibatu aha uki' naoatee, "Puang Alataalaungnginsang petauanna." anna, "Ingkänna tauang ungnginsang kalaena petauanna PuangAlataala pahallu ungkahaoi pembabe angtahuhu." 20 Yaling di dasang ang handangkäyyäng aha ma'kahupa-hupa poreha hapu: ahaang kebulahang anna kepera'; aha toi ang dibabekayu bahtu' tampo. Aha ang dipake ma'tosule;aha toi ang dipake allo-allo. 21 Ponna aha tau angumbahahsii kalaena di hao mai di kakarakeang, lanapopengkähänne' Puang Alataala di kähängangang keangka'. Mendahi tau ang napatani Puangsinnoa poreha ang kekuna liu. Dipatoka laumbabe ingkänna pengkähängang ang mapia.22 Kahaoii pampemala karakena to mahä 'anna malai maroho inahao. Petahpa'i pepakuhu

2.23–3.4 967

ang setonganna sibaha ma'kalemu anna mesainahao sibaha para-parammu ang mampetahpa'dai' di Puang Alataala sitonda inaha bahahsi.23Daumpenghaui to unsiala-alai tula' angdai ma'bahtuang, aka' ungnginsammi yatooumpakende' supu kasiba'di-ba'diang. 24Ampo'sabua'na Puang Alataala daete' mala ma'siba'di;pahalluete' malunä' pano di ingkänna tau, malamampakuhu anna sa'bara'. 25 Pahallu toi napaitaimanahpa lalang sitonda kamahempo'ang inahapano di ingkänna ang mampa'bali. Aka' monnanapanoa, yato tau umbai la mala mengkatoba'lambi' ungnginsang katahpa'ang. 26 Pihsanannamalang pole' pa'kaleha sumule aka' malaing dihao mai di kakuasaanna Pongkahana setang, angpuha mandahha nababeing pa'elo'na, sinnoaolo'-olo' ang mengkalahsu' di hao mai di sea'.

3 1 Kalehaii indee: Di allo-allo di hundinnala mai'di kamasuhsaang. 2Hupatau la

umpihki' supu kalaena noanna: ungkailui doi',ungngangka'-angka' kalaena, pa'pesalaang,dai tuhu'-tuhu'ang di to baha'na, dai nainsangma'kuhhu'sumanga', dai ungkahea' Dehata,3 dai nainsang ungkalemui moi solasohonna,dai naaku ungngampungngi solana, siuntula'-tula' tahuhu solana, dai nainsangundakai kalaena, si masahhu', dai ungkärä'ikamapiaang, 4 si mambulitu', dai ma'pihki'

3.5–10 968

kalambe', si ma'tomanähäng-nähäng, untuhu'ipampemalanna toboe' andana pa'elo'naPuang Alataala. 5Di mentolinona si kamba'mampetahpa', ampo' di mendehatannaungkebo'i kakuasaanna kapampetahpa'ang.Maleke diita ampo' längko. Daumpenghauiiyato tau ang noa. 6 Tau ang noa, ahang ang simentama di dasanna tau senga' anna umpakuhusala-salai bahine ang maromi' dise'de' annaang unsa'ding mai'di dosanna sibaha mai'dipampemalanna ang karake. 7 Yato bahine angnoa pemala loloke' dipakuhu, ampo' dasiangaha ungnginsang pepakuhu ang tahpa' yahomai di Puang Alataala. 8 Sinnoa ta Yanes anna taYambres naonge umbali-balii Nabi Musa, la noatunte'ne' yato tau ang umbali-bali pepakuhu angtahpa' yaho mai di Puang Alataala. Pampihki'naiikarake si'da-si'dang anna kapeimängannadai ditahimbo ke dipahehsai. 9Ampo' inangdannang la aha ullambi' pahtuyu karakena, aka'katomahoannaii la nainsang asang hupatausinnoa yato ang puha naolai ta Yanes annata Yambres. 10Ampo' dio Timo us, inangungnginsammi pepakuhungku, pembabeku,pampemalaangku, kapampetahpa'angku,kasa'bara'angku, pa'kalemungku, umba noakupengkatähängngi yaling di kamasuhsaangnaonge dipakauho-uhoä', sinnoa ang puha

3.11–4.1 969

kuolai di hao di An okhia, di Ikonium anna diListra. Ampo' ingkänna yato kamasuhsaangnalahpa'ingkä' Puang Yesus. 11 (3:10) 12 Ingkännatau ang pemala untuhu'i pa'elo'na Puang Alataalaanna ma'mesa yaling di Kristus Yesus inangla ungngolaiete' kamasuhsaang. 13Ampo' toumbulitu' solana la tuhtuang mentokarake, aka'lella' mambulitu', menge toe' dibulitu'. 14Ampo'dio Timo us, pahallu tontong umpentokeisi'da-si'da yato pepakuhu ang tahpa' angpuha untahimbo anna umpetahpa' liu aka'ungnginsang menna yato ang mampakuhuo.15 Kalehai toine' naonge mengkalaokangkosaohko' anna inang untahimbomo Suha' Masero.Yato Suha' Masero mala nabeao kapainsangangnasuhung mala tau untahimbo kasalama'angyaling di Kristus Yesus. 16 Ingkänna ang uki'yaling di Suha' Masero sohong yaling mai diInahanna Puang Alataala anna kekuna mepakuhukatahpa'ang, ungkambahoing kasalaang annamepatuhoi lalang ang tahpa', anna umpakuhuhupatau anna malai tuho maroho. 17Monnake untuhu'i Suha' Masero, ya' sabua'na PuangAlataala mala dipasundung lambi' umbabeingkänna pengkähängang ang mapia.

4 1Di olona Puang Alataala anna Kristus Yesusang la unghohto' tau ang puhang mate

anna ang tuhoke', anna aka' la sule ma'pahenta

4.2–8 970

sinnoa mesa tomaraya, kupalau si'da-si'da annamalai umbabe indee: 2 Pepakahebai pepakuhuang tahpa', pahalluo umpatoka lolo kalaemumampakuhu, moi dai aha ang mampehingngii,moi aha ang mampehingngii. Pamarohoi lalannatau ang bengko', kambahoing ang umbabekasalaang, pakaenga'i tau sitonda kasa'bara'anganna malai sika membabe maroho. 3Aka' la ahatempona naongei hupatau dai umpehingngiipepakuhu ang tahpa'. Ampo' la sika untuhu'itoboe' pahtuyu karakena anna unghimpungmai'di to pampakuhu salao-laona anna malai sikaumpehingngii supu ang la mampamasannang.4 La sika un mping talinganna di hao mai dikatahpa'ang, ampo' la untungka'i talingannapano di tohodolu kalosengang. 5Ampo'dio Timo us, pahallu la undakai manahpakalaemu di ingkänna sia. Sa'bara'o ungngolaikamasuhsaang. Popepainsangnging KahebaMapia anna umpa lao mapiai pengkähängammuang nabeao Puang Alataala. 6 Ingkänna indekupainsangngio aka' dang masae anna ladipateimä'. Katuhoangku kubeho dai' di PuangAlataala sinnoa penombaang. 7 Tontongngä'tuhu'-tuhu'ang yaling di kapampetahpa'anglambi' dinoa. Sinnoa ang puhamä' ma'silumbayaling di pa'silumbaang kamapiaang annapataloä'. 8Dinoa la ullambi'mä' katuhoang

4.9–17 971

sapano-panona aka' kamarohoang inaha angnabeaä' Puang Yesus Kristus, To Panghohto' angdai mampasisenga'-senga', ang la nabeaä' diallo kasuleanna. Anna tadia kodi' supu la nabea,ampo' ingkänna toe' tau ang unghannuang liukasuleanna Puang Yesus Kristus tama di lino.9 Pengkalambi'-lambi'i baha' suleo 10 aka' taDemas le'ba'mi napelleiä' sau di Tesalonikauntuhu'i linona. Ta Kreskes le'ba'mine' sau diGala a anna ta Titus lupanone' di Dalma a. 11 TaLukasdang supu ang kusibahaing dinne. Humbuita Markus anna maikoa' sibaha aka' dipahalluliu yaling di pengkähängangku. 12 Puhante'ne'kusuo ta Tikhikus sau di Efesus. 13 Ponna kemaimo, bahaingkä' yato ang si kupekumbäng angkupatohho di Troas di dasanna ta Karpus. Baha toiyato suha'-suha'ku, londonang yato ang dipapiadi lollo'. 14 Ta Aleksander yato pande puhaumbabe kakarakeang ang makayang pano dikodi'. Puang Alataala tuburanne' ang la mambala'yato samai pembabe karakena. 15 Kahaoii indetau aka' inang umpa'bali si'da-si'da pepakuhunta.16Naonge uhunai umpebayaiä' kalaeku, dai ahamoi poro la mesa tau ang mamposolaiä', sikale'ba' asang napelleiä'. Umbato ke dai nasallaPuang Alataala yato pembabenaii. 17Ampo'donetoo Puang Yesus tontong di behingku.Nabea loloä' kamatohoang nasuhung malaä'

4.18–22 972

bahani umpopepainsangnging yato samai ihsinnaKaheba Mapia anna malai napehingngii ingkännatau ang tadia to Yahudi. Anna nalahpa'ä' di haomai di kakuasaanna to la mampateiä'. 18Diantoanna la nalahpa'mä' Puang Yesus di hao mai diingkänna kakarakeang ang la manghoaä' lambi'napasalama'ä' anna naposolaä' dai' di suruka,dianto ang naonge Puang Alataala ma'pahentasinnoa tomaraya. Dipamatanderang lambi'sapano-panona. Aming. 19 Salama'ku ma ng dita Priska sibaha ta Akwila anna sanghapunna taOnesiforus. 20 Ta Erastus tohho di Korintus annata Trofimus kupellei di Miletus lella' makorong.21 Pengkalambi'-lambi'i mai akinna uhangngallo.Salama'na are' ta Ebulus, ta Pudes, ta Linus,ta Klaudia anna ingkänna solasohonta. 22 Ke lamalai Puang Yesus umposolai sungnga'mu. PuangAlataalarang ang la mambeheingkea' para-para.

Titus

1 1 Pano di Titus, ang kupoänä' si'da-si'daaka' sinnoa kapampetahpa'anta. Hao mai di

Paulus, ang naängkä' Puang Alataala mendahisabua'na anna rasulna Puang Yesus Kristuslambi' la undakaiä' ingkänna ang napillei PuangAlataala mendahi petauanna anna malai matohokapampetahpa'annaii. Noa tunne' anna malai lasika ungnginsang didiona pepakuhu ang tahpa'ang la mebahanang untuhu'i pa'elo'na PuangAlataala. Ponna dipanoa la aha panghannuangkatuhoang lambi' sapano-panona, ang inangpuha nadandi Puang Alataala akinna umpapialino. Anna inang dai si loseng Puang Alataala.Dahi di tempo ang napillei, napakalesonginde bahtakaranna umpake sabua'na ang lamampepainsangnging. Di alla'naii kodi' mesaang napetahpa' Puang Alataala to Pepasalama'taang la mampepainsangnging pano di hupatau.Ke la malai ullambi'o behe anna kamasahkeangyaho mai di Ambe' Puang Alataala anna KristusYesus, To Pepasalama'ta. 2 (1:1) 3 (1:1) 4 (1:1)5 Pahtuyungku anna kupelleio di ng di Kretaanna malai ungngäto'o ang pahalluke' diäto'.Londonang pahallu la umpilleio sangngaka-

1.6–11 974

sangngaka tau ang la mendahi pebulle ada'ang kähänganna undakai jumaa' yaling di mesaboi bohto sinnoa ang puha kupahentaingko.Noa indee pengkerona ang la pahallu umpillei:6 Pahallu dai kekasalaang, mesa supu bahinena,änä'na dai mala la membabe karake, ampo'mala dipetahpa' anna tuhu'-tuhu'ang pano di tobaha'na. 7Aka' to pangngäto' pengkähängannaDehata, dahi supung ang mala mendahipebulle ada' yaling di jumaa' dianto ang daikekasalaang, dai ungngangka'-angka' kalaena,bahtu' pa'keaha'ang, dai ma'malango-lango,dai maromi' ma'siba'di anna tadia to ungkailuimaho doi'. 8Ampo' pahallu si untahimbo mapiato sulena, si ungkärä'i kamapiaang, matahhinginaha, maroho inaha yaling di pembabena,masero anna si undakai kalaena. 9 Tontongla umpentokei Bahtakara Dehata ang puhanatahimbo. Aka' monna noang yatoo, ya'malantoo umpakuhu tau situhu' inde pepakuhuang mala dipetahpa' anna mala umpalanda'kasalaanna tau ang mampa'bali. 10Aka' mai'dito mampetahpa' di ng ang dai si untuhu'iyato pepakuhu ang tahpa', londo-londona angtontong umpentokei ada' Yahudi. Si umbulitu'tau senga' yaling di kalosengannaii. 11 Tau angsinnoa indee pahallune' dikapu' suana aka'si umpasala' lalang sangngaka-sangngaka to

1.12–2.2 975

pohapu yaling di pepakuhunna ang dai tahpa'.Napanoa indee aka' pemala supu la ullambi'pallolongang ang setonganna dai la sihatangnalambi'. 12Aha dolu mesa nabinna to Kreta toe'mangngoatee, "To Kreta si loseng. Sinnoa toikau'na olo'-olo' mahaila aka' dai aha atohanna,so'bäng anna tengkong bosi." 13 Ingkänna indeang natula', tahpa' asang. Dianto anna pahalluisika ungkambaho manahpaing anna malai sikauntokei lolo pepakuhu ang tahpa'. 14 Lambi' dangla umpentokei tohodolunna to Yahudi sibahaatohang ang nababe to ungkahi'di' katahpa'ang.15 Ingkänna tau ang masero, masero asangingkänna aka-aka ang naoloi; ampo' ingkännane'tau ang ma'pihki' karake anna dai ma'petahpa', latahuhu asang ingkänna aka-aka ang naoloi, aka'pihki'na sibaha inahanna tahuhu moinnakatoanna nasanga mapiai. 16 Si ungngangka' kalaenaungnginsang Puang Alataala, ampo' dasiangnainsang napembabeing yaling di katuhoanna.Sika mehiri'-hiri' liu, dai tuhu'-tuhu'ang anna daiaha pembabena ang mahasa, moi poro la mesa.

2 1Ampo' dio Titus, pahalluo mampakuhusituhu' pepakuhu ang setonganna. 2 Ingkänna

to baha' ang muane pakuhui anna malai sikamatahhing inaha, tuho maroho ang la sihatangla dipakeangka' anna undakai kalaena. Pahallutoe' la sika tontong mampetahpa' si'da-si'da

2.3–10 976

moi yaling di kamasuhsaang, anna ma'kalemuliu. 3Noa tunne' ingkänna to baha' ang bahine,pahallu toe' umpakuhu anna malai sika tuhomapia, situhu' pepakuhu ang sule yaho mai diPuang Alataala. Dai mala sika untula' tahuhu tausenga' anna dai mala menu' lambi' malango.Pahallu sika umpepakuhuing didiona kamapiaang4 anna mala toine' sika umpakuhu bahineang mahä ' la ungkalemui muanena sibahaänä'na, 5 la matahhing inaha, tuho maserolella' ungngäto' mapia hapunna, marota' annatuhu'-tuhu'ang pano di muanena. Aka' monnanoang yatoo, ya' dang aha tau ang la umpesalaipepakuhu ang tahpa'. 6Noa tunne' muaneang mahä ' pahallu la umpakuhu, anna malaisika matahhing inaha. 7 Yaling di ingkännakaha-kaha, pahalluo mendahi pohapangangla membabe mapia. Monna ke mampakuhuo,pahallu la umpesi'da-si'dai ang la sihatangdipakeangka'. 8 Pakei tula' ang mapia ang ladai napesalai tau senga', anna malai balimmumasili aka' dai aha aka-aka ang la napolalangmetula' tahuhuing. 9 Ingkänna sabua', pahallutuhu'-tuhu'ang anna umpamasannang inahannapongkahana yaling di ingkänna siamo. Dai malasika pabali-bali, 10 damong la maboko. Pahallusika la umpalanda' lolo kamapiaanna lambi' malanapetahpa' pongkahana anna malai naaku tau

2.11–15 977

mampehingngii pepakuhunna didiona PuangAlataala, dianto To Pepasalama'ta. 11 Pahallula umpakuhu inde sangngaka-sangngakakombongang la tuho situhu' pepakuhu angsetonganna aka' Puang Alataala puhangumpalanda' mana' pa'kalemunna pano diingkänna hupatau, dianto ang mepasalama'.12Dianto indee ang mampaturuingkea' annamalai daingkea' ungkebo'i pa'elo'na PuangAlataala. Noa toi anna malaingkea' dai untuhu'ipangngelo'na to lino. Dipakuhuingkea' annamalai tuho matahhing inaha, maroho inahayaling di pembabe anna untuhu'i pa'elo'na PuangAlataala. 13Dinoa lella'ingkea' ungngempeiallo kamasannangang ang tahannuang ang latapangngitai kasuleanna anna kamatandeannaPuang Yesus, dianto Dehata To HandangMa'kuasa anna To Pepasalama'ta. 14 Puhaumpebeaing Kalaena dipatei anna malaiunsulängngi ingkänna hupatau di hao maidi kasalaanna. Napamaseroingkea' annamalaingkea' mendahi petaunna toboe'ang bansa' la si membabe mapia. 15Moiumpakalesoing, moi ungkambahoing, pepakuhuasangnging indee pano di ingkänna ang lamampehingngiio sitonda kakuasaang ang nabeaoPuang Yesus Kristus. Ampo' daumpabeii moi porola mesa tau ang la mangngita-ita naungngo.

3.1–8 978

3 1 Pakalehai santosahanimmu anna malaituhu'-tuhu'ang pano di to pa'pahenta anna

ingkänna pongkaha di umba-umba naongei.Pahallu toi la sadia umbabe ma'kahupa-hupakamapiaang. 2 Sika painsangngi toi nei' annamalai dai sipesalai bahtu' siba'di mesa annamesa. Ampo' la pahallu makara anna mahempo'inaha pano di ingkänna tau senga'. 3Aka'Puang Alataala, To Pepasalama'ta, umpalanda'pa'kalemunna anna kamapiaanna pano di kita',moinnakato dolu noaingkea' to maho sibahadaingkea' tuhu'-tuhu'ang anna nakuasaiingkea'ma'kahupa-hupa pampemalaang ang tahuhu,sinnoanna ma'kau' karake, ma'sinuhung annaungkahiri' tau sola. 4 (3:3) 5Napasalama'ingkea'tadia aka' puhamingkea' umbabe kamapiaang,ampo' aka' pa'kalemunna pano di kita'.Napasalama'ingkea' umpake kakuasaangInaha Maserona ang mepadahi sumule annamebea katuhoang bakahu sibaha umbahahsiiingkänna kasalaanta. 6Nabea liuingkea' InahaMaserona Puang Alataala yaling di sangannaPuang Yesus, To Pepasalama'ta. 7Napanoaindee anna malaingkea' naangka' marohoaka' mana' pa'kalemunna anna malaingkea'tuho masannang lambi' sapano-panona, aka'inang dianto ang tanaha-naha la tatahimbo.8 Indee ang mane kutula' tahpa' si'da-si'da.

3.9–15 979

Pahallu umpengnginsangngi si'da-si'da indeeanna malai ingkänna ang mampetahpa' dai' diPuang Alataala napoinaha umbabe ingkännapengkähängang ang mapia, aka' la kekuna panodi ingkänna tau. 9 Kahaoii kasitelängang ang la daima'bahtuang, ma'nene, siba'di didiona atohannaada'. Aka' ingkänna indee dai aha kunanna annadatoe' aha kauntunganna. 10Monna aha tau angumpadahi kasiba'diang, kambahoing meämpä'sipendoang. Ampo' monna dao napehingngii,ya' kahaoii. 11Aka' tau ang noa indee, inangdanne' ungngakui pepakuhu ang tahpa', annapembabena ang inang nainsang tahuhu diantoang mantumäng lambi' ditahungkung. 12 Kehaling kusuoingko ma ng ta Artemas bahtu' taTikhikus, ya' baha' poinahai sule umpellambi'iä'di lau' di Nikopolis aka' pahtuyungku la tohhoä'di lau' yaling di uhangngallo indee di temponamasahhu' bombang. 13 Poinaha si'da-si'daiundului ta Zenas, dianto to manähäng yaling dipambohtuang kaha-kaha ada', anna ta Apoloske mengkalaong anna malai dai kakuhangangaka-aka. 14 Petauanta pahallu mellaya'si'da-si'da umbabe kamapiaang anna malaiumpasundung ang la napokatuhoang. Daa-daasika tuho takekuna. 15 Ingkänna solasohongang kusibahaing dinne umpalambi' salama'ma ng di dio. Palambi'ingkang salama'ki' pano di

3.15 980

ingkänna santosahaninta ang mekalemui. PuangAlataalarang ang la tontong mambeheingkea'para-para.

Filemon

1 1 Pano di solasohongki' Filemon angkisibahaing mengkähäng. Noa tunne' pano

di solasohonta ta Apfia anna ta Arkhipus angtasibahaing mengkähäng kahha' yaling dikapampetahpa'ang sibaha ingkänna to Sahaniang si ma'himpung di ng di dasammu. Haomai di Paulus, to yaling di tahungkung aka'umpepainsangngingkä' kaheba didiona KristusYesus, sibahaang solasohonta ta Timo us. 2 (1:1)3 Ke la malai ullambi'o behe anna kamasahkeangyaho mai di Ambeta, Puang Alataala annaPuang Yesus Kristus, To Pepasalama'ta.4Daliu lengka' kutula' sangammu, Filemon, kema'kuhhu'sumanga' bumä' dai' di Puang Alataalayaling di sambayang, 5 aka' puha kuhingngiumba noa umpesi'da-si'dai mampetahpa' dai'di Puang Yesus anna pa'kalemummu pano diingkänna petauanna. 6 Kusambayangngi annamalai kamesaang ang unsa'ding sibaha solamuto mampetahpa' la tuhtuang matoto' anna latuhtuang ungnginsang ingkänna behe ang puhanabeaingkea' Kristus. 7O solasohongku Filemon,kahsi liuä' kuhingngi umba noa pa'kalemummupano di petauanna Puang Alataala lambi' ala

1.8–17 982

liu inahangku aka' samai to mampetahpa'umpasuhaka asang liu. 8 Kodi', mesa to baha' angtontongke' ditahungkung aka' un ndo'ä' KristusYesus, aha ang la kupalau ma ng. Setongannamala kupahe' tomande'o aka' kakamuä' yalingdi kapampetahpa'ang, ampo' moinnakato noa,aka' pa'kalemummu ang kainsangang anna aka'kupakamayao, ya' malauä' supu ma ng. 9 (1:8)10 Palaungku ma ng dianto didiona ta Onesimusang kupoänä' yaling di kapampetahpa'ang, aka'dinne di tahungkung kupainsangngi didionaPuang Yesus lambi' mampetahpa'. 11Dolu daikekuna di kalaemu, ampo' dinoa dai dio supunaongei kekuna ampo' kekuna tou ko pano dikalaeku. 12Dinoa indee tau ang kupakamayala kusuoingko ma ng sumule. 13 Setongannapemalakä' kupamasae dinne naposolaiä'sihapang bala'mu lella'ä' ditahungkung aka'umpepainsangngingkä' Kaheba Mapia. 14Ampo'dai kuaku membabe ke dai aha kasibohtuanta.Masannang liuä' ke unnä' inahammu tubung dio,daone' la kukehke'i. 15Umbai diante' suhunnanapensähä'io sämpäi' anna malai sibaha lolokoa'lambi' sapano-panona. 16Dinoa tadiang sabua'pälli' kale, ampo' mendahing siullu'ta angdikalemui. Kusa'ding si'da-si'da tama di kalaeku,londonang dio, sihapang sabua' noa toi sihapangmesa solasohong yaling di Puang Yesus. 17Dahi,

1.18–25 983

ponna ke unsanga liuä' solasohommu yaling dikapampetahpa'ang, tahimboi inde ta Onesimussumule sihapang kodi' ang untahimbo. 18 Ponnake inang ahae' kasalaang ang nababe di ngbahtu' keindang, kodi'dang ang la mantangkungasangnging. 19Dahi mapia kuuki' kalaekudone indee dianto: Kodi' Paulus la mambaya'asangnging indanna. Anna dao mangki' lakupakaleha didiona indammu pano di kodi',dianto katuhoammu ang bakahu mendahi toSahani. 20O solasohong, kalemuiä' babeingkä'indee aka' siullu'ingke yaling di Kristus. Kela malai, umpasuhakaä'. 21 Suha' inde kuuki'aka' kuinsang la umpembaberintee' samai angkupalau. Anna kuinsang la mai'di puhake' angla umbabe. 22Mesake' ang pahallu kupalau,aka' kuhannuang natahimboete' Puang Alataalasambayammua' lambi' natehteä' sumule ma ng.Ke la malai ungkalemuiä' anna tohho sängkäkä'di dasammu ke donentoo. 23 Salama'na are' taEpafras ang kusibahaing dinne di tahungkungaka' un ndo' Kristus Yesus. 24 Salama'na toisolaku ang kusibahaing mengkähäng dianto: taMarkus, ta Aristarkhus, ta Demas anna ta Lukas.25 Pa'kalemunnarang Puang Yesus Kristus ang lamambehekoa'.

Ibrani

1 1Dolu pemmai'di ma'tula' Puang Alataalapano di neneta nalombung senabiang,

anna mai'di lalanna ang napake ma'tula' pano.2Ampo' tempo dinoa ang marungku'mi allokatämpä'anna, napa'tula'iingkea' yaling di Änä'Kalaena. Ungngolai inde Änä'na, langi' annalino natampa Puang Alataala. Anna nadandipano yato di Änä'na ingkänna aka-akanna lanamana'ing. 3Dianto ang mampalanda'ingkea'kamatandeanna Puang Alataala. Pengkeronaanna kakuasaanna sinnoa siang pengkeronaanna kakuasaanna Puang Alataala. Dianto angungkuasai anna undakai ingkänna-ingkännasiamo ungngolai bahtakaranna ang ma'kuasa.Puhanna umbasei hupatau di hao mai didosannaii, ya' le'ba'mi dai' anna mohko'i yaho ditando kuananna Puang Alataala yaho di suruka.4Ohko'ang ang natahimbo yato Änä'namalängkä'puha nei' andana ohko'anna ingkänna malaeka',aka' yato sanga ang nabea Puang Alataala londopuha andana yato sanga ang nabea pano diii.5Dai aha natula' Puang Alataala pano di moi porola mesa malaeka' sinnoa yato ang natula' panodi Änä'na naoatee, "Dionto Änä'ku. Mengkalao

1.6–13 985

dinoa umpoambemä'." Datuke' aha natula'Puang Alataala didiona malaeka' sinnoa yatoang natula' didiona Änä'na naoatee, "Kodi' lanapoambe anna Dia nei' la kupoänä'." 6Annatahpana Puang Alataala unsuo Änä' uluanamentama inde di lino, ma'tula'mi naoatee,"Ingkänna malaeka'ku pahallu umpenombai yatoÄnä'ku." 7 Yatone' malaeka' nasangai nei' PuangAlataala, "Pesuoku ang madihhi' noa pepahi,bahtu' sabua'ku ang meahha noa api." 8Ampo'panone' di Änä'na naoatee, "O Dehata, DiontoTomaraya lambi' sapano-panona. Umpahentasitonda kamarohoang. 9Ungkärä'i pengkeromaroho ampo' ungkahiri' nei' pengkero karake.Dianto anna napakeangka'o Puang Alataala,Dehatammu, londo puha andana ingkännasolamu. Naminnä'io tandana napakeangka'oanna malai mahasa inahammu." 10Naoa toe'teePuang Alataala pano di Änä'na, "O Puang,Dionto ang umpadahi lino mengkalao dolu,teyyemuntoo ang umpadahi langi'. 11 Ingkännayatoo inang la ditallangngi, ampo' Dio nei' daola rende. Langi' anna lino la mendahi sinnoakaya' malullu'. 12 La ulluhpi' mane umbala'iiang bakahu. Ampo' Dio, la tontong loloo. Dai laaha kapuhaanna katuhoammu." 13Dake' ahanatula' Puang Alataala pano di mesa malaeka'sinnoa yato ang puha natula' pano di Änä'na

1.14–2.4 986

naoatee, "Ohko'o done di tando kuanangkulambi' ingkänna balimmu kupadihoi'ingko dipengngindä'ammu." 14Ampo' semalaeka'angnei', dianto sabua'na Puang Alataala ang nasuoundului ingkänna tau ang la dipasalama'.

2 1Dahi, aka' Puang Yesus londo puhane'andana malaeka', pahallu liu tatokei yato

kaheba ang hali tahingngi, andana tuhtuangsikahaoangngingkea' kapampetahpa'anta. 2Aka'yato bahtakara, ang napapebaha Puang Alataalapano di neneta ang napalambi' malaeka', tontongtahpa', anna ingkänna tau ang mantehkai, bahtu'dai umpetahpa' yatoo, ditahungkung situhu' yatopembabena. 3Dahi la ma ngngi puha nei' yatotahungkunna Puang Alataala pano di tau ang daiumpehingngii yato kaheba kasalama'ang angnatula' Änä' Kalaena pano di kita'! Aka' mahasapuha yato kaheba andana yato tula'na malaeka'.Dahi ke daingkea' umpehingngii yato kahebakasalama'ang, ya' inang daingkea' la lahpa' dihao mai di tahungkung! Kalaena Puang Yesus anghandang dolu umpepainsangnging inde kaheba.Anna kalaena toe' yato tau ang manghingngidonetoo, dianto ang mampainsangngiang lambi'kiinsang kioatee tahpa'. 4Anna napamatohoPuang Alataala yato kasa'biannaii ungngolaikakuasaang ang nabea pano, lambi' malasika umbabe ma'kahupa-hupa tanda ang

2.5–10 987

mepusa'-pusa'. Anna umbea toi kakuasaangInaha Maserona pano di simesa-mesa yatopahsikolana situhu' pangngelo'na. 5 Tadiamalaeka' ang la umpahenta yato lino bakahudako' ang tatula' dinoa, ampo' kita' hupatau.6Aka' yaling di Suha' Masero aha uki', "Akaturakae'ne' hupatau lambi' ungkalemui? Umbaturakae'ne' noa to lino anna umpemapiaing?7Ampo' puha umpadahi sämpäi' napadihoi'angmalaeka', mane umpadurungngi kamatandeanganna kakeangka'ang. 8Umpopa'kuasa pano diingkänna ang puha umpadahi yaling inde dilino." Dahi yato ang mane tabata ang naoatee,"ingkänna ang puha umpadahi yaling inde dilino," bahtuanna dai aha disehalii. Pano diingkänna asang yatoo napopa'kuasaingkea'Puang Alataala. Ampo' lambi' dinoa dake' taitaa'yato kakuasaanta ang noa. 9Ampo' taita PuangYesus, ang sämpäi' supu dipadihoi'ang puhaandana semalaeka'ang naonge anna dinneke' dilino, anna dinoa dipadurungnging kamatandeanganna kakeangka'ang aka' madahha anna mateaka' kita'. Tahpa'etee', aka' mana' pa'kalemunnaPuang Alataala lambi' nabohtu naoatee PuangYesus la ungngolai kamateang aka' yatokamateanna la unsulängngi ingkänna hupatau.10 Puang Alataala umpapia asang ingkänna yatoang aha, anna ingkänna yatoo untuhu'i asang

2.11–15 988

pangngelo'na. Pahtuyunna anna malai nabeataha yaling di kamatandeanna pano yato dimai'di tau ang mendahi änä'-änä'na. Dianto annanabohtui naoatee pahallu Puang Yesus ungngolaikamadahhaang lambi' mate. Sihatammite'inde napanoa, aka' ungngolai kamadahhaannaPuang Yesus, ya' mendahing To Pesulängang sundung ang sihatang untehteingkea'pano di kasalama'ang. 11 Puang Yesus, angmampamaseroingkea' di hao mai di dosanta,anna kita' ang napamasero, mesa siang Ambetaa'sibaha. Dianto anna dai masili Puang Yesusnasangaiingkea' solasohonna. 12Ma'tula'miPuang Yesus dai' di Puang Alataala naoatee, "Lakupamatande sangammu pano di solasohongku.La kupudio di alla'na ingkänna petauammu."13Naoa toe'tee, "Ang kuhannuang supungPuang Alataala." Mane nalombungngii naoatee,"Dinnemä', sibahaang ingkänna änä' ang nabeaä'Puang Alataala." 14 Yato ingkänna tau angnasangai "änä'" dianto hupatau ang kekalaebiasa ang la mate. Dahi dianto Puang Yesusanna mentolinoi anna tuhoi sinnoa siangnga'kita' hupatau, anna malai yaling di kamateannaumpa'dai kakuasaanna Pongkahana setang,yato ang ma'pahenta di hoi' di ongeannato mate. 15 Yato kamateanna Puang Yesusdianto ang napolalang nalahpa'ingkea' di

2.16–3.3 989

hao mai di kamateang. Aka' dolu tuhoingkea'sihapang sabua' aka' mahea'ingkea' pano yatodi kamateang. 16Dahi tainsang taoatee tadiamalaeka' ang nakalemui, ampo' kita'rea'te'peänä'anna Abraham ang nakalemui. 17DiantoPuang Yesus anna pahallui mentolino annanapensinnoaiingkea' inde solasohonna, annamalai mendahi Handang Pongkahana Imang angma'kalemu anna tontong lolo ungkähäng yatokähängang ang nabea Puang Alataala anna malaiumbaya' yato dosanna ingkänna tau. 18 PuangYesus madahha liu naonge disändä'i, dianto annanainsangngi ungkalemui tau ang lella' disändä'i,aka' puha toe' nasa'ding Kalaena.

3 1Oa' solasohong, petauanna PuangAlataala ang natambai la dai' di suruka,

padiinahammui Puang Yesus, dianto pesuonaPuang Alataala ang mendahing HandangPongkahana Imang yaling di kapampetahpa'angang taakui. 2 Tontong lolo tuhu'-tuhu'ang dai' diPuang Alataala, ungkähäng yato pengkähängangang nasuo nababe, sinnoa Nabi Musa dolu angtuhu'-tuhu'ang ungkähäng pengkähänganna,dianto undakai manahpa Dasanna PuangAlataala. 3 Padiinahammui Puang Yesus, aka'sihatang dipakeangka' puha andana NabiMusa, sinnoa tau ang umpake'de' mesa dasangsihatang dipakeangka' puha andana yato

3.4–10 990

dasang ang napake'de'. 4 Ingkänna dasang,ya' inang aha ang mampake'de'. Ampo' angumpapia asang ingkänna siamo, dianto PuangAlataala. 5Nabi Musa tuhu'-tuhu'ang ungkähängpengkähänganna, dianto undakai Dasanna PuangAlataala, sinnoa mesa sabua' ang tuhu'-tuhu'angyaling di dasanna pongkahana. Yato angnababe Musa mesa pohapanganna ingkännaang la napalanda' ke dako'mi Puang Alataala.6Ampo' Kristus nei' tadia sabua' ampo' inangÄnä'na Puang Alataala, ang tuhu'-tuhu'ang loloumpongkahai Dasanna Puang Alataala. Ihsinnayato Dasanna, dianto kita'a' ingkännaingke,solasohong, ponna inahantaa' tontong lolounghannuang supu Puang Yesus, anna daingkea'bata-bata. 7Dahi, solasohong, pehingngiipepakaenga'na Inaha Masero ang uki' dolunaoatee, "Allo dinoa pahallua' umpehingngiikamahanna. 8Daumpamakahha' inahammu dai',sinnoa ang nababe peneneammua' to Israel dolunaonge dai tuhu'-tuhu'ang di hao di ongeangmakä'däng anna sika unsändä'i kasa'bara'annaPuang Alataala. 9Naoate Puang Alataala,'Dianto ang naongei peneneammu unsändä'ikasa'bara'angku moinnakatoo anna sika ungngitaasangngi ingkänna ang kupembabeing yalingdi uhpa' pulo pahiamanna. 10Dianto annakukeaha'i aka' daloloi tuhu'-tuhu'ang; daloloi

3.11–18 991

sika untuhu'i yato aka ang kupahentaing.11Dahi yaling di kakeaha'angku mopindaä',kuoatee: Daliui la kupabei sika mentama yatodi ongeang kapehileang ang kupatokaing.'" 12Oa' solasohong, dakaii andana meinahakarakekoa' sinnoa yatoii, lambi' ungkebo'ikoa'Puang Alataala ang tuho. 13 Selama ahake'tempo pahallukoa' sipakaleha lolo solamuallo-allo, anna malai dakoa' nabulitu' dosa lambi'meinaha kahha'koa' dai' di Puang Alataala.14 Ponna ke tontong loloingkea' untokei yatokapampetahpa'anta lambi' kapuhaanna, sinnoamengkalao dolu, ya' la aha kasikenteanta yalingdi Kristus. 15Daungkalimpängngii pepakaenga'ang uki' naoatee, "Allo dinoa pahallua'umpehingngii kamahanna. Daumpamakahha'iinahammu sinnoa ang nababe peneneammua'to Israel dolu naonge dai tuhu'-tuhu'ang."16 Inde to Israel, ang nabahanang Nabi Musaumpellei Mesir dolu, unghingnging kamahannaPuang Alataala, ampo' katämpä'anna dai sikanatuhu'i. 17Dianto anna keaha'i pano yalingyato di uhpa' pulo pahiamanna, lambi' mateasang di hao di ongeang makä'däng aka' akatooyato dosannaii. 18 To Israelmitoo ang nalahe'tula'na Puang Alataala naonge ma'tula'i naoatee,"Daliui la kupabei sika mentama yato di ongeangkapehileang ang kupatokaing." Dai napabei

3.19–4.5 992

sika mentama yato di ongeang kapehileang,aka' dai sika untuhu'i pahentana. 19Dahimalesong tainsang taoatee dai sika mentamayato di pehileanna Puang Alataala aka' daimampetahpa'.

4 1 Tontong loloke' pa'dandianna PuangAlataala la mala tau ullambi' yato pehileanna,

dahi pahallu tadakai andana ahai di alla'-alla'taang daine' la nalambi'. 2Aka' yato KahebaMapia napainsangngi toingkea' kita', sinnoa angnapainsangngi toe' pano di to Israel dolu. Ampo'yato Kaheba Mapia dai umbaha behe pano diii,aka' sika nahingngi supu, dai sika mampetahpa'.3 Supung kita' ang mampetahpa' ang la ullambi'yato pehileang sibaha Puang Alataala. Pano ditau ang dai mampetahpa', naoane'tee PuangAlataala, "Yaling di kakeaha'angku mopindaä',kuoatee, 'Daliui la kupabei sika mentama yatodi ongeang kapehileang ang kupatokaing.' "Ma'tula' noa, moinnakato anna yato ongeangkapehileanna puha napatokaing mengkalaoanna dipapiai inde lino. 4 Tainsammi taoateetokang aka' aha uki' didiona allo katohhoangyaling di Suha' Masero naoatee, "Pihsanannadi allo kapitunna mehileng aka' puhangpengkähänganna." 5Anna yato tula'na PuangAlataala ang tahingngia' di langngena' naoatee,"Daliui la kupabei sika mentama yato di ongeang

4.6–11 993

kapehileang ang kupatokaing." 6Dai sika ullambi'kapehileang sibaha Puang Alataala aka' dai sikauntuhu'i pahentana. Ampo' situhu' pahtuyunnaPuang Alataala pahallu aha tau ang la ullambi'yato kapehileang. 7Dianto anna napilleing PuangAlataala tempo ang senga' ang naonge malatau ullambi' yato kapehileanna, dianto allodinoa. Indee napepainsangnging Puang Alataalaungngolai Tomaraya Daud, masaeng puhannanaonge anna tuhoi Nabi Musa, umpake yatotula' ang tahingngi langngena' naoatee, "Allodinoa pahallukoa' umpehingngii kamahanna.Daumpamakahha'i inahammu dai'." 8Dolu Yosuaumbahanang to Israel mentama di Bohto Kanaan,ampo' tadia yatoo ang disangai "kapehileang"dinne. Ponna ke dianto supu yatoo ang mendahikapehileang sibaha Puang Alataala, ya' daila ma'tula' Puang Alataala didiona allo angsenga'na. 9Dahi ahake' kapehileang sibahaPuang Alataala pano di petauanna. Kapehileangyatoo sinnoa kapehileanna di allo kapitunna.10Aka' ingkänna tau ang mentama yato dikapehileanna Puang Alataala la mehile dihao mai di pengkähängannaii, sinnoa PuangAlataala mehileng puhanna pengkähängannadianto untampa lino. 11Dahi, solasohong, latapengkabela-belaia' anna malaingkea' ullambi'yato kapehileang, andana ahai di alla'-alla'ta

4.12–16 994

ang umpellei kapampetahpa'anna sinnoa yatoto Israel dolu. 12Aka' Bahtakaranna PuangAlataala tuho anna ma'kuasa, pahela puha nei'andana pa'dang ang pahe'la' sibali. Aka' noannamesa pa'dang ullosa kasitammuang buku, moilambi' tama di e 'na buku, ya' noa tunne'Bahtakaranna Puang Alataala ullosa pihki'taanna ihsi inahanta. Yaling inde di Bahtakaranna,Puang Alataala umpalanda'mi umba noa kalaetaang setonganna. 13Dai aha ang buni di haomai di matanna. Dia asanna yatoo landa' annamaleso di olona. Di olonantoo la pahallu taakuiasang ingkänna pembabeta. 14Dahi aha HandangPongkahana Imang ang tahannuang ang käyyängsi'da-si'da, dianto Puang Yesus, Änä'na PuangAlataala, ang hali dai' di suruka mengngolopano di Ambena. Dianto anna pahallui tatokeimahha' kapampetahpa'anta pano, sibaha taakuilolo taoatee Puang Yesus dianto Dehatanta.15Aka' inde Handang Pongkahana Imang angtahannuang, ungnginsang kamalammaantaaka' hali nasa'ding ingkänna pesändä' angtasa'ding, ampo' daine' umbabe dosa. 16Dahimala tapengkabahanii undungku'i ohko'angkamatandeanna Puang Alataala ang punnopa'kalemu. Aka' yaho di olona la talambi'mana' pa'kalemunna ang la mekalemui ke ahaikapahalluanta.

5.1–7 995

5 1 Ingkänna ang mendahi handangpongkahana imang dipillei di alla'-alla'na

solana hupatau la umbabe pengkähängannaPuang Alataala. Mengngolo pano di PuangAlataala umpa'tula'ing yato ingkänna tau annauntunu patuhoang ang la umbaya' dosannatau sibaha umbaha penombaang senga'. 2Aka'mesa handang pongkahana imang diantohupatau biasa, ya' si aha kamalammaanna.Dianto anna sika ungkalemui to madosa angdake' ungnginsang lalang ang tahpa', aka'nainsang umba noa kamalammaanna. 3Dahi,aka' malamma toe', dianto anna pahalluiumpopenomba penombaang umbaya' dosakalaena. Dai la umbaya' supu dosanna hupatausenga', ampo' moi dosa kalaena. 4Anna dai ahaang ungngängkä' kalaena mendahi handangpongkahana imang, pahallu napillei annanaängkä' Puang Alataala la ungkähäng indepengkähängang, sinnoa ang dahi pano di taHarun dolu. 5Noa tunne' Kristus, dai ungngängkä'Kalaena mendahi Handang Pongkahana Imang,ampo' Kalaena Puang Alataala ang mangngängkä'naoaintee, "Dionto Änä'ku. Mengkalao dinoaumpoambemä'." 6 Yaling di sallaoang angsenga' naoainte Puang Alataala, "Dionto Imanglambi' sapano-panona, sinnoa siang Melkisedekdolu." 7Naonge Puang Yesus anna tohhoi

5.8–13 996

yaling done inde di lino ma'sambayammi annamehumala'i sitonda dumuseng malau dai' diPuang Alataala. Nainsammi naoatee PuangAlataala ma'kuasa anna mala nalahpa' di haomai di kamateang, ampo' dai naaku untuhu'ipampemala Kalaena, untuhu'i nei' pangngelo'naPuang Alataala. Dianto anna napehingngiingPuang Alataala palaunna. 8Moinnakato annainang Änä'nai Puang Alataala, ampo' napellaya'iuntuhu'i pangngelo'na Puang Alataala yalingdi kamadahhaang sinnoa siang hupatau.9Napanoanto Puang Alataala umpasihatangngiPuang Yesus mendahi Handang PongkahanaImang ang sundung anna mendahi toipengkalaoanna kasalama'ang pano di ingkännatau ang mantuhu'i. 10Anna naängkä' PuangAlataala mendahi Handang Pongkahana Imangsinnoa Melkisedek. 11Oa' solasohong, yalinginde di kaha-kaha mai'dike' ang pemala kutula'ma ng, ampo' masuhsa kupakalesoingkoa' aka'tengkongkoa' ma'pehingngi. 12Masaemokoa'un ndo'i Puang Yesus. Dahi dinoa setongannamalamokoa' umpakuhu tau senga'. Ampo' aka'pahallukangkoa' dipakuhu sala, dahi dake' mala,aka' dake' ungnginsangnga' moi pepakuhunnakasahaniang ang uhuna. Sinnoakoa' änä'malea ang supung sumusuke' aka' dake' malaungngande andeang kahha'. 13Aka' tau ang

5.14–6.4 997

sumusuke', ya' maänä'-änä'ke'. Bahtuannadake' matoho yaling di kasahaniang anna dake'nainsang umpasise'la aka ang mapia anna akaang tahuhu. 14Ampo' andeang makahha' nei'andeannane' tau ang lobo'mi, bahtuanna tau anguntuhu'i pepakuhu ang tahpa' aka' nainsammiumpasise'la yato aka ang tahpa' anna yato akaang karake.

6 1Dahi, solasohong, dotanne' tabolii untula'lolo pepakuhu ang uhuna didiona Kristus

ang sihatanne' pano di tau ang mane mendahito Sahani. Tau ang noa inang pahallu dipakuhumengkatoba' di hao mai di pembabena angtakekuna anna mampetahpa'i dai' di PuangAlataala. Pahallu sika dipakuhu aka suhunnaditero' yaling di sanganna Puang Yesus. Pahalludipakuhu umba noa mesa pebulle ada' umpaketeyyena umpalauing behe hupatau. Pahalludipakuhu aka ang la dahi di allo ang la sule, diantoPuang Alataala la umpatuho sumule ingkänna tomate. Anna la untahungkung ingkänna tau angmembabe karake lolo. Ingkänna inde pepakuhusihatang pano di tau ang mane mendahi toSahani, ampo' daia' mangki' tapa'sule-sulei,dotanne' tatula'i pepakuhu ang matama puha.2 (6:1) 3Anna, ke naelo'i Puang Alataala, ya'dianto ang la tababe. 4 Tau ang naangka'i umpelleikapampetahpa'anna, dang mala ditehte sumule

6.5–10 998

mengkatoba' di hao mai di dosannaii. Aka'dolu sika yaling di kamabayaang, sika unsa'dingpebehena Puang Alataala yaling di katuhoannaiianna untahimbo Inaha Masero sinnoa tau senga'.5Nainsang naoatee mapia Bahtakaranna PuangAlataala anna sika unsa'ding kakuasaanna PuangAlataala ang sule yaling mai di kapahentaanna.6Ampo' puhanna yatoo, ponna sika naangka'iumpellei kapampetahpa'anna, ya' dang maladitehte sumule mengkatoba' di hao mai didosannaii. Aka' mala dioatee sika umpäso'sumule Änä'na Puang Alataala dai' di kayusitambeng anna napakauho-uhoi di olona taumai'di. 7 Ponna aha tampo ang si nakene'i,ya' pinamula yatoo la mai'di boana anna lakekuna pano di puänna, lambi' tampo yatoomala dioatee nabehe Puang Alataala. 8Ampo'ponna yato tampo ke nakatuhoii supu päräng,balimbano sibaha lohpo kedui senga'nake', ya'dai kekuna anna la ditändo. Katämpä'anna ladisohe lambi' mämpu'. 9Ampo' dioa', solasohongang kikalemui, moinnakato anna noai indetula'ki', ampo' kihannuang dakoa' la sinnoa yatotampo ang ditändo. Kiinsang kioatee mahasapuha boamu, dianto kapampetahpa'ammusibaha pembabemu ang sihatang pano ditau ang napasalama' Puang Alataala. 10Aka'Puang Alataala ke mambohtui maroho lolo.

6.11–17 999

Dai la nakalimpängngi pengkähängammuang umbabeing, bahtu' pa'kalemummu angumpepaitaing yaling ungkalemui solamu tomampetahpa', noa ang inang si umbabe lolo.11 Pemala liuang, solasohong, anna indeeang si umbabea' la umpatontong lolo lambi'kapuhaanna katuhoammu anna malai ullambi'si'da-si'da yato ang unghannuang yaho mai diPuang Alataala. 12Daumpabeii ke la ahai di alla'-alla'mua' ang la tengkong ma'pehingngi. Ampo'diare' ndo'i pohapanganna tau ang umpetahpa'Puang Alataala sitonda kasa'bara'ang, aka' inangtau ang noa la untahimbo yato ang nadandiingPuang Alataala. 13Naonge anna ma'dandiiPuang Alataala pano di Abraham, mopindaumpake sanga Kalaena anna malai matoto' yatopa'dandinna. Napanoa aka' dai aha ang londopuha. 14Naoaintee, "La kubehe loloo anna lakupamai'diingko peänä'ammu." 15 Tontong loloAbraham umpetahpa' Puang Alataala lambi'untahimbo yato ang nadandiing pano di kalaena.16 Ponna ke mopindai mesa tau, ya' biasa umpakesanganna mesa ang londo puha nei' andanakalaena. Yato popindana umpamatoto' tula'nalambi' dai aha ang bahani la sibehta-behta.17Noa tunne' Puang Alataala. Naonge ma'dandiipano di Abraham sibaha peänä'anna, pemalaumpamatoho inahannaii lambi' sika la nainsang

6.18–7.2 1000

naoatee inang la dahi yato ang nabohtu. Diantoanna mopindang naola umpamatoto' tula'na.18Dahi puha nabeaingkea' Puang Alataalapa'dandinna anna popindaanna. Inde deruahupanna tula' sahing dai mala dibala'i, aka' inangdaine' aha ma'loseng-loseng Puang Alataala.Dahi kita' ang hali ullambi' pentu'dungangyaling di Puang Alataala tontong hannu annamampetahpa' la nabeaingkea' yato kasalama'angang nadandi. 19 Inde panghannuanta sihapangahhi ang umpamatoto' inahantaa' anna malaidai pahoro kapampetahpa'anta. Anna indepanghannuanta natehteingkea' umpellosaisapa'na suruka lambi' tama di olona PuangAlataala. 20Mendolune' Puang Yesus tama donabuhkeiingkea' lalang. Mendahing HandangPongkahana Imang ang mambahanangngingkea'sapano-panona, sinnoa Melkisedek dolu.

7 1 Indee Melkisedek dianto tomaraya BohtoSalem dolu anna imanna Dehata ang

Handang Malängkä'. Tahpana sumule Abrahamdi hao mai di pa'tolla'ang naonge untaloisangngaka-sangngaka tomaraya, ya' suleng indeMelkisedek natammui anna nabehei. 2 Puhaiyatoo, naalang Abraham bahe sampulonaingkänna aka-aka ang nahampa'i yaling dipa'tolla'ang anna nabeai pano di Melkisedek.Sanganna indeMelkisedek bahtuanna: 'Tomaraya

7.3–7 1001

ang Maroho.' Anna, aka' untomarayai BohtoSalem ang bahtuanna: 'Kamasahkeang,' maladisangai: 'Tomaraya Kamasahkeang.' 3 Ponnatabata tohodolunna, dai aha uki' pengkalaoannadidiona ambena, indona, bahtu' peneneanna.Datoi aha uki' didiona pampahandu'annabahtu' katämpä'anna katuhoanna. Maladioatee indee Melkisedek sinnoa Änä'na PuangAlataala aka' tontong mendahi imang lambi'sapano-panona. 4 Yaling inde di tohodolunnataita umba noa kamalängkä'anna Melkisedek.Panone' di Abraham, ya' malängkä' toe' aka'naponene ingkänna to Israel. Ampo' moinnakatonoa, Abraham umpakeangka' Melkisedeklambi' umbea bahe sampulona ingkännaaka-aka ang nahampa'i yaling di pa'tolla'ang.5 Situhu' atohanna ada' Yahudi, peänä'annaLewi ang mendahi imang pahallu untahimbobahe sampulona aka-aka di hao mai di solanato Israel moinnakato anna peampoannaasangngi Abraham. 6 Indene' Melkisedek,tadia peänä'anna Lewi, ampo' moinnakatoonoa untahimbo toe' bahe sampulona di haomai di Abraham. Dia tuke', moinnakato annahalii Abraham untahimbo pa'dandinna PuangAlataala, ampo' tadia Abraham ang umbeheMelkisedek, ampo' Melkisedek-ete' ang umbeheAbraham. 7Anna maleso tainsang taoatee

7.8–13 1002

tau ang dibehe madihoi'ang nei' andana tauang mambehe. Dahi Melkisedek malängkä'puha nei' andana Abraham. 8 Panone' diingkänna seimangang, si untahimbo toe' bahesampulona di hao mai di solana to Israel. Ampo'si mate asang toe' sinnoa ingkänna hupatau.Ampo' indene' Melkisedek untahimbone' bahesampulona di hao mai di Abraham anna daiaha uki' kamateanna, mala dioatee tuhololoke'. 9Dia tuke', mala dioatee seimangang,bahtu' peänä'anna Lewi ang si untahimbo bahesampulona, puha umbaya' bahe sampulona panodi Melkisedek ungngolai Abraham peneneannaii.10Aka' Lewi ampo kuntu'na Abraham, dahinaonge Abraham anna umbeai yato bahesampulona pano di Melkisedek, ya' yalingke'di kalaena inde ta Lewi ampona. 11 PuangAlataala ungngängkä' sangngaka-sangngaka dialla'na peänä'anna Lewi mendahi imang ang laumbahanang to Israel yaling untuhu'i atohanna.Ampo' hupatau dai mala mendahi marohoungngolai pengkähänna yato seimangang. Diantoanna pahallung kende' imang senga', diantomesa imang ang sinnoa Melkisedek, tadia mesapeänä'anna Lewi hapanganna Harun. 12Dahi, kedibala'i seimangang ang peänä'anna Lewi annamalai aha imang senga', ya' pahallu toe' dibala'iatohanna ada' Yahudi. 13Ang ditula' dinoa dianto

7.14–21 1003

Dehatanta Puang Yesus ang sule di hao mai dipeneneang senga'. Dai aha di alla'na solasohonnaang mendahi imang. 14 Tainsang taoatee PuangYesus umponene Yehuda, dai umponene Lewi.Anna dai aha kasikenteanna Yehuda annaseimangang situhu' atohanna ada' Yahudi angnauki' Nabi Musa. 15Anna maleso puha nei' ketaitaia' anna taoaitee kende'mi mesa Imangsenga', ang sinnoa Melkisedek. 16 Tadia aka'atohang ang mangngoatee: supung peänä'annaLewi ang mala mendahi imang, ampo' indeImang senga' diängkä'mi aka' kakuasaannaanna katuhoanna ang dai aha kapuhaanna.17Aka' aha uki' yaling di Suha' Masero naoatee,"Dionto imang lambi' sapano-panona, sinnoasiang Melkisedek dolu." 18Dahi yato atohangang masae dang dipake aka' malamma annadai kekuna. 19Aka' dai nabela yato atohannaada' Yahudi umpamaroho tau. Ampo' dinoaPuang Yesus mebea panghannuang ang mahasapuha, anna yaling yatoo mala tadungku'i PuangAlataala. 20Dia tuke', Puang Yesus mendahiimang aka' popindaanna Puang Alataala. 21Daiaha imang senga' ang ängkä' noa. Ampo'tahpana Puang Yesus diängkä' mendahi imang,mopindang Puang Alataala naoatee, "Kodi'Puang Alataala kupopindai anna dai la rendetula'ku: Dionto imang lambi' sapano-panona."

7.22–28 1004

22Aka' inde popindaang maleso tainsang taoateePuang Yesus umpamatoto' mesa pa'dandiangang mahasa puha andana yato pa'dandiangang dolu. 23Ahake' bou mesa: seimangangang peänä'anna Lewi mai'di, anna tau biasaasang. Ponna mateng mesa, ya' pahallu aha angmambala'i. 24Ampo' tuhone' Puang Yesus lambi'sapano-panona, anna pengkähänganna tontonglolo, mendahi imang, dai aha ang mambala'i.25Dianto anna ma'kuasai lambi' sapano-panonaumpasalama'ingkea' ang mendungku' pano diPuang Alataala yaling di sanganna. Aka' tuhololo anna tontong napehumala'ingkea' dai' diPuang Alataala. 26Dahi Puang Yesus diantoHandang Pongkahana Imang ang tapahallu, aka'masero, dai aha kasalaanna bahtu' dosanna.Dinoa dipasähä'mi di hao mai di to madosa annadipadai'i di ongeang ang handang malängkä'yaho di suruka. 27Dai sinnoa imang biasa angpahallu umpopenomba penombaang allo-allo:ang napadolu dianto aka' dosanna toboe', manedosannai tau senga'. Ampo' indene' Puang Yesuspihsang supu umpopenomba penombaang dai' diPuang Alataala naonge umbehoi Kalaena dipatei.Yato penombaanna dai pahallu dipa'sule-sulei.28 Tau ang mendahi handang pongkahana imangyaling di atohanna ada' Yahudi malamma aka'hupatau biasa. Ampo' puhanna atohang ada'

8.1–5 1005

Yahudi dibea ungngolai Nabi Musa, PuangAlataala mopinda aka' la ungngängkä' Änä'namendahi Handang Pongkahana Imang. Annainde Änä'na dianto To Pepasalama' ang sundunglambi' sapano-panona.

8 1Dianto indee pungngu' tannunna karangku:Aha kita'a' mesa Handang Pongkahana Imang

ang inang noa ang mohko'mi di tando kuanannaPuang Alataala To Matande yaho di suruka.2 Yahontoo ungkähäng pengkähänganna yalingdi Tambing Handang Masero yaling di BansuliMasero. Inde bansuli dianto Bansuli Masero angsetonganna yaho di suruka, ang napake'de' PuangAlataala, tadia hupatau. 3Ang dioaintee handangpongkahana imang pahallu si umpopenombaingpenombaanna petauanna Dehata sibahapenombaang ang senga'. Noa tunne' HandangPongkahana Imang ang tahannuang pahallu toe'umpopenomba penombaang, dianto Kalaena.4Naonge anna dinnei di lino Puang Yesus,ya' daine' mendahi imang aka' inang ahake'imang ang si umpopenomba penombaangang situhu' atohang ada' Yahudi ang nauki'Nabi Musa. 5 Sika mengkähäng yaling di mesaongeang menomba ang mala dioatee sihapang"kalihayona supu" yato Bansuli Masero angsetonganna yaho di suruka. Aka' dolu Musa,naonge mengei umpasadia aka-aka ang la napake

8.6–10 1006

umbabe Bansuli Masero, ya' ma'tula'mi PuangAlataala naoaintee, "Kalehaii inde tula'ku: lapahalluo umpapia ingkänna aka-aka sinnoasiang yato kambara' ang kupaitaio done indedi tanete." 6Ampo' pengkähänganna PuangYesus londo puha nei' andana pengkähängannaseimangang ang aha done di lino, aka' Diantoang umpamatoto' pa'dandianna Puang Alataalapano di kita'. Anna inde pa'dandiang bakahumahasa puha nei' andana yato ang masae, aka'mahasa puha nei' yato ang la talambi' situhu'yato ang nadandiing. 7 Ke la sundummine' yatopa'dandiang ang uhuna, ya' dante' pahallu laaha pa'dandiang sala bou ang la mambala'i.8Ampo' Kalaena Puang Alataala mangnginsangpahallu la nabala'i aka' kasalaanna petauanna,lambi' naoatee, "La aha tempona la kuongeumpapia pa'dandiang bakahu pano di ingkännato Yahudi, noa peänä'anna Yehuda, noa toi toIsrael ang senga'nake'. 9 Inde pa'dandiang daila sinnoa yato ang kupapia sibaha peneneannadolu naonge kutehtei yaling mai di Bohto Mesir.Dai sika tontong untuhu'i yato pa'dandiangku,dahi kupengkebo'ing. 10Ampo' dianto indeepa'dandiang ang la kupapia sibaha petauangkuto Israel di allo ang la sule: Atohangku lakupatama di pihki'naii, la kuuki' asang tama diinahanna. La mendahiä' Dehatannaii anna sika la

8.11–9.4 1007

mendahi petauangku. 11Anna dai la pahallu sikaumpakuhu solana, datunne' la pahallu umpakuhusolasohonna, naoatee, 'Pahalluo ungnginsangPuang Alataala,' aka' inang sika la nainsangngä',moi ang saohko', moi ang käyyäng. 12Donetoola kuampungngi kasalaannaii, anna ingkännadosanna dang la kukalehai." Noantoo BahtakaraDehata. 13Dahi, solasohong, ke natula'mi PuangAlataala mesa pa'dandiang bakahu, bahtuannayato ang masae dang la kekuna, lambi' dangdipake aka' masaeng.

9 1 Yaling di pa'dandianna Puang Alataalaang dolu pano di to Israel, aha atohang

menomba anna aha toe' ongeang menomba angnababe to lino. 2Ongeang menomba disangai"Bansuli Masero." Yaling aha derua tambing.Ang uhuna sihapang kale yaling di mesa dasang,disangai "Tambing Masero." Dianto naongeaha pampaongeang lampu sibaha meja ang sidipampaongei ro masero. 3Ang kaderuannadisangai "Tambing Handang Masero." Di alla'nayato derua tambing aha samping disapa'iing.4 Yaling di Tambing Handang Masero ahapantunuang penombaang, bulahang dibabenaongei si dipantunui kayu-kayu bomammi'.Aha toe' pah ang kayu dipapia mane dilapi'ibulahang, disanga "Pah Pa'dandiang." Yalingyatoo aha dehpa 'manna' ang puha dipatama

9.5–10 1008

di mesa paongeang bulahang, huntunnata Harun ang mentahe'mi anna yato deruabatu lohpä' ang dipangnguki'i yato SampuloAtohanna Puang Alataala. 5 Yaho di tutu'na PahPa'dandiang aha derua kerub ang bulahangdibabe. Pani'na untu'dungngi ang disanga"Ohko'ang Pa'kalemunna Puang Alataala"yaho di tutu'na. Ampo' ingkänna indee dake'mala dipakaleso asang dinoa. 6Noanto umbanoa diäto' dolu yaling yato di Bansuli Masero.Pihsananna allo-allo si mentamang imang biasayato di tambing ang uhuna la mengkähängyaling. 7Ampo' mesa supu ang la mala mentamadi tambing kaderuanna, dianto handangpongkahana imang. Pihsang supu sahtaungsi napentama anna dai mala mentama kedai umbaha haha. Haha yatoo dianto hahanapatuhoang ang natunu umbaya' dosa kalaenasibaha dosanna tau ang dai sika naangka'i.8Ungngolai inde ada' napakuhuingkea' InahaMasero naoatee dake' buhke lalang lutama diTambing Handang Masero ponna ke tontongke'yato tambing ang uhuna di hao di olona.9 Ingkänna yatoo mesa bou pohapangang pano dikita' ang tuho dinoa. Bahtuanna daingkea' malaumpamasero inahanta di olona Puang Alataalaaka' untunu patuhoang sibaha popenombaangsenga'. 10Aka' ingkänna yato peada'ang ang noa

9.11–14 1009

unghoa supu bätäng pun nta, noanna pemalipano di enu' anna andeang, bahtu' atohang panodi mendeä' anna mambase. Anna supung latontong lambi' tempona Puang Alataala mebeapa'dandiang bakahu. 11Ampo' suleng pole'Kristus sihapang Handang Pongkahana Imangang mebahaing yato kamasahkeang ang ahangdinoa. Mentamang di Bansuli Masero ang ahayaho di suruka, ang mahasa anna masero puhaandana yato ang napake'de' Nabi Musa dolu.Aka' yato ang napentamang dinoa Kristus tadiapampapianna hupatau, bahtuanna dai yalingmai inde di lino. 12Mentamang di TambingHandang Masero tahhi' lambi' pano di olonaPuang Alataala. Anna yato haha ang nabaha,tadiane' hahana beke bahtu' änä' saping, ampo'umbahane' haha Kalaena. Anna pihsanne'supu mentama, dai pahallu napa'sule-sulei,aka' ungngolai yato hahana ang nabaha, ya'nasulängngimingkea' di hao mai di dosantalambi' sapano-panona. 13 Situhu' Atohanna NabiMusa, tau ang diangka' kekasalaang pahalludipamasero ungngolai popenombaang. Natahpi'hahana beke bahtu' saping laki, mane napalolaiitäi hapunna änä' saping ang puha ditunu. Puhaiyatoo, ya' diangka'mi masero situhu' peada'angmentolinona. 14Dahi, ponna yato hahanapatuhoang mala umpamasero tau, ya' la'bi

9.15–19 1010

puhake'ne' hahana Kristus! Yaling yato di hahanamala napamaseroingkea' di hao mai di pembabekaraketa ang mebaha pano di kamateang, annamalai menombaingkea' dai' di Puang Alataala angtuho. Aka' ungngolai Inaha Masero ang ma'kuasasapano-panona, umbehong Kalaena Puang Yesusdai' di Puang Alataala mendahi popenombaangang sundung umbaya' dosantaa'. 15Naonge annatontongke' pa'dandiang ang uhuna, ya' natehkaihupatau yato atohang. Dianto Kristus anna mateiunsulängngi hupatau di hao mai di pantehkainnaanna mendahi to dialla' ang mebahaing mesapa'dandiang ang bakahu di alla'na Puang Alataalaanna hupatau. Napanoa anna malai ingkänna tauang natambai Puang Alataala ullambi' mana'naang lambi' sapano-panona ang nadandiingPuang Alataala pano. 16 Ponna ke la ahai mana',ya' pahallu toe' aha buh nna ang naoateematente' yato tau ang mammana'. 17Aka' suha'mana' dake' kekuna ke tuhoke' yato tau angmambabe; supung kekuna ke mateng yato tau.18Noa tunne' yato pa'dandiang ang uhuna angnabaha Nabi Musa napamatoto' toe' umpakehahana patuhoang ang dipopenomba. Noa indeelalanna: 19 Puhanna napepainsanging Nabi Musayato ingkänna pahenta ang aha uki' yaling diAtohang, ya' ungngalang hahana änä' sapinganna hahana beke laki, mane napasihau-haui

9.20–25 1011

uhai. Pihsananna ungngalang lohpo hisop anghali naba'ba' bulu domba ang namaleai, manenatomme'i naung yato di haha anna natahpi'ingyato suha' Atohang anna ingkänna tau. 20 Lella'yato nababe naoantee, "Dianto indee haha angumpamatoto' pa'dandianna Puang Alataalapano di dioa' ang pahallu la untuhu'i." 21Noatung nei' Musa untahpi' Bansuli Masero sibahaingkänna pangkahka' maserona umpake yatohaha. 22Mala dioatee, situhu' Atohanna Musa,sai'di' tala dipamasero asang umpake haha.Ponna ke dai aha haha tollo, ya' dai mala ladiampungngi dosa. 23 Yato Bansuli Masero angdolu di lino, sibaha ingkänna pangkahka'na,dianto pohapanganna supu ingkänna aka-akaang aha yaho di suruka. Pahallu dipamaseroumpake hahana patuhoang ang dipopenomba.Ampo' yatone' ingkänna aka-aka ang yahodi suruka pahallu aha popenombaang angmahasa puha. 24Aka' Kristus dai mentamadi Bansuli Masero ang napapia hupatau, angnapasihapang supu Bansuli Masero ang si'danna.Dai, ampo' mentamane' di suruka anna dinoanapa'tula'mingkea' di olona Puang Alataala.25 Yaling di peada'anna to Yahudi yato handangpongkahana imang si mentama yato di TambingHandang Masero pihsang sahtaung umbahahahana patuhoang. Ampo' Puang Yesus Kristus

9.26–10.2 1012

daine' napa'sule-sulei mentama umpopenombaKalaena. 26Aka' ponna noa, ya' mengkalao dipampahandu'anna lino pemmai'ding ungngolakamadahhaang lambi' mate. Ampo' dinoa,yaling di tempo ang madungku'mi pano di AlloPampahehsaang, umpalanda'mi Kalaena Kristuspihsang supu anna malai dosanna hupataunapa'dai aka' umbeho Kalaena dipatei. 27 Puhanapama'tantu Puang Alataala naoatee ingkännatau pihsang supu mate mane napahehsai. 28Noatunne' Kristus, pihsang supu mate mendahipopenombaang ang la umpa'dai dosannatau mai'di. La sumule bou tama inde di lino,tadia aka' dosanta, ampo' anna malai umbahakasalama'ang pano di tau ang mangngempeikasuleanna.

10 1 Yato Atohang ang napepainsangngingNabi Musa noa supu kambara'na

bahtu' kalihayona ingkänna kamasahkeangang la sule aka' Puang Yesus. Situhu' yatoAtohanna Musa taung boitoo ingkännatau ang pemala undungku'i Puang Alataalaumbaha popenombaang ang noa lolo, ampo'dasiang mala mendahi maroho ungngolai yatopopenombaannaii. 2 Yato ingkänna tau, ponnake malai mendahi maroho noa, ya' inang lanaboling umbaha yato popenombaannaii.Aka' la nainsang naoatee ingkänna dosanna

10.3–10 1013

puhang diampungngi, lambi' sika la nasa'dingtama di inahanna naoatee dang kekasalaang.3Ampo' setonganna daete' noa. Aka' mengkalaoyato penombaannaii taung boi anna taungboi nakalehai lolo naoatee, "To madosaä'."4Aka' hahana saping anna beke inang dai malaumpa'dai dosa. 5Dianto anna Kristus, naongeannamentamai inde di lino, ma'kara dai' di PuangAlataala naoatee, "Dai ungkärä'i ma'kahupa-hupa penombaang, ampo' moinnakato noa,umpatoka bätäng pun ngku ang la mendahipenombaang. 6Dai ungkärä'i penombaangmetunu bahtu' penombaang hahana patuhoangang la umbaya' kasalaang, 7Dahi kuoatee, 'Suleä'umpembabeing pa'elo'mu, O Dehatangku,sinnoa ang uki' lohpo' didiona Kalaeku yalingdi Suha' Masero.' " 8Naoante Puang Yesus,"Dai ungkärä'i ma'kahupa-hupa penombaang.Dai ungkärä'i penombaang metunu bahtu'penombaang hahana patuhoang ang la umbaya'kasalaang," moinnakato anna ingkänna yatoopahallu situhu' Atohanna Musa. 9 Pihsanannanaoa buntee, "Suleä' umpembabeing pa'elo'mu,O Dehatangku." Dahi napa'dai Puang Alataalayato ingkänna penombaang masae, anna nabala'ipole' penombaanna Puang Yesus. 10Annainang Puang Yesus Kristus umpembabemingpa'elo'na Puang Alataala lambi' umpopenomba

10.11–19 1014

pihsang Kalaena anna malaingkea' maserolambi' sapano-panona. 11 Yaling di peada'annato Yahudi, allo-allo si ke'de' imang anna umbabepopenombaang napa'sule-sulei ang inangdai mala umpa'dai dosa. 12Ampo' PuangYesus, ang mendahi Handang PongkahanaImang, umpopenomba Kalaena aka' dosanta,ang pihsang liu supu nababe anna sihoanglambi' sapano-panona. Puhai yatoo, dai'mi disuruka anna mohko'i yaho di tando kuanannaPuang Alataala. 13Dinoa lella'mi mangngempelambi' ingkänna balinna dipadihoi'ing dipengngindä'anna. 14Dahi aka' yato mesapopenombaang, napamaseromingkea' di haomai di dosanta anna napamarohoingkea' diolona Puang Alataala, lambi' dang aha takalala'ilambi' sapano-panona. 15Anna nasa'bii toe'Inaha Masero didiona inde kaha-kaha, naoatee,16 "Dianto indee pa'dandiang bakahu ang lakubabe sibaha petauangku di allo ang la sule:Atohangku la kupatama di pihki'naii, la kuuki'asang tama di inahanna." Noantoo BahtakarannaPuang Alataala. 17Mane naoaitee, "Kasalaannaiianna ingkänna dosanna dang la kukalehai."18Dahi ponna ke inang diampungnging dosantaanna kasalaanta, ya' dang pahallu la ahapenombaang senga'na. 19Oa' solasohong,sinnoa mesa handang pongkahana imang mala

10.20–25 1015

mentama di Tambing Handang Masero aka' yatohaha ang nabaha, noa tunne' kita' malang pole'beba' undungku'i Puang Alataala aka' hahanaPuang Yesus ang tollo naonge matei. 20Diantoindee lalang bakahu ang mepatuho ang nabuhkeiPuang Yesus Kristus! Dinoa buhkeng pole'pesapa'na Tambing Handang Masero yaho disuruka ang la diola tama. Aka' yato pesapa' mesatunne' pohapanganna Kalaena Puang Yesus.21Dianto ang mendahi Handang PongkahanaImang ang umpahenta ingkänna petauannaPuang Alataala. 22Dahi maimokoa' mendungku'pano di Puang Alataala sitonda unnä' inaha annakapampetahpa'ang matoto', aka' Puang Yesuspuha umpamasero inahanta umpake hahanalambi' tainsang taoatee dang aha kasalaanta.Anna haliingke nadio' uhai ang mendahi tandakabahahsianta. 23 La hannu loloingkea' panodi Puang Yesus, anna daingkea' mahea' taakuitaoatee dianto Dehatanta, aka' inang PuangAlataala la umpasundung pa'dandianna pano dikita'a'. 24 Pahallu umpihki' toingkea'ne' solataanna sidulu-duluiingkea' mesa anna mesaumpalanda' pa'kalemu anna pembabe mapia.25Daa tabolii ma'himpung sibaha-baha, sinnoaang nababe piha tau. Ampo' diare' pahalluingkea'tontong sipakaenga' mesa anna mesa. Annatuhtuang la tapanoa lolo aka' tuhtuang

10.26–31 1016

madungku'mi allo kasuleanna Puang. 26Oa'solasohong, ponna ke taangka'i umbabe lolo dosapuhanna tatahimbo anna tainsang yato kahebakatahpa'ang, ya' dang la aha popenombaangang la mala mansulängngiingkea' di hao mai didosa. 27 Ponna ke noai pengkerota, ya' inang lamahea'ingkea' ungngempei pampahehsaannaPuang Alataala, aka' tahungkung ang la nalambi'balinna Puang Alataala dianto api angmeleä'-leä'.28Dolu tau ang dai naaku untuhu'i AtohannaMusa tahpa ditahungkung mate ahsala' ahaideruaraka bahtu' talluraka ang mantanda'.29 Londo puhane' la makahha' tahungkunna panodi tau ang hali umpellei kapampetahpa'annapano di Puang Yesus! Aka' tau ang noa yatoosinnoa nei' untehkai Änä'na Puang Alataala. Sikanasanga dai kekuna yato hahana Puang Yesus,ang setonganna umpamatoto' pa'dandiannaPuang Alataala anna mepamasero! Sikaungkebo'i Inaha Masero ang nabeaingkea'Puang Alataala aka' mana' pa'kalemunna. 30Dahisolasohong, daumpellei kapampetahpa'ammu,aka' tainsang yato karanna Puang Alataala angnaoatee, "Kodi'mito ang mambala'! Kodi'mitoang mantahungkung!" Anna naoa toe'tee,"Puang Alataala la umpahehsa petauanna."31 Tau ang noa kasalaanna la mahea' liu ke lanapahehsang Puang Alataala ang tuho lolo.

10.32–39 1017

32Daungkalimpängngii naonge anna maneuntahimbokoa' kaheba katahpa'ang ang umballoikatuhoammu. Donetoo mai'di kamadahhaangang manghoakoa', ampo' moinnakato noaumpatontongnga' kapampetahpa'ammu. 33 Siaha tempona dipakauho-uhokoa' di olona taumai'di, anna aha toi tempona si unduluikoa'solamu ang madahha noa. 34 Si ungkarota'ia' tauang ditahungkung aka' kapampetahpa'anna, annanaonge dihampa'ikoa' ingkänna aka-akammu,ya' daia' unsa'ding maaka aka' ungnginsangnga'ungngoatee ungngampui ang mahasa puhaang la tontong lambi' sapano-panona. 35Dahidaumpabeii pa'da yato kapampetahpa'ammudolu ang matoto' si'da-si'da. Aka' ponna ketontongkoa' mampetahpa', la ullolongangkoa'ang mahahsa'. 36 Pahallua' tontong loloumpembabeing pangngelo'na Puang Alataalasitonda kasa'bara'ang anna malai untahimbokoa'yato ang nadandiingkoa' ma ng. 37Aka'sämpäi'dang supu anna dahing aka ang uki'yaling di Suha' Masero naoatee, "Dianto ang lasule inang la sule, dang aha ang la mangkalapaikasuleanna. 38 Tau ang maroho di oloku la tuhomapia aka' kapampetahpa'anna, ampo' daliune'kukärä'i tau ang ungkebo'i kapampetahpa'anna."39Ampo' kita', solasohong, tadiaingkea' tauang ungkebo'i kapampetahpa'anta lambi'

11.1–5 1018

ditahungkung. Kita'mia'too ang mampetahpa'lambi' dipasalama'.

11 1Aka ang dioaintee kapampetahpa'ang?Bahtuanna: yato ang tahannuang yaho

mai di Puang Alataala, tapetahpa' taoatee inangla dahi. Moinnakato anna dake' taita yato angtaempei, ampo' matohong yaling di inahantataoatee inang ahang. 2Aka' kapampetahpa'anna,sangngaka-sangngaka peneneanna to Yahudidolu umpamasannang Puang Alataala. 3Aka'kapampetahpa'anta, lambi' tainsang taoateenaonge Puang Alataala umpapia langi' anna lino,ya' ma'kara supu anna dahing. Dahi ingkännaang taita dinoa napapia mengkalao yato angdai mala diita. 4Aka' kapampetahpa'anna taHabel, lambi' umpopenomba mesa penombaangang mahasa puha andana penombaannakakana, dianto ta Kain. Tainsammi taoateemampetahpa', aka' natahimbong Puang Alataalayato penombaanna ta Habel, anna aka' yatokapampetahpa'anna lambi' naangka' marohongPuang Alataala. Mateng pole' ta Habel, ampo'yato kapampetahpa'anna napakalehakingkea'lambi' dinoa. 5Aka' kapampetahpa'anna taHenokh daine' mate, bilang tahpa ängkä' yalingmai di lino. Dai aha tau mallambi' aka' naängkä'Puang Alataala yaling mai di lino. Aka' naongeanna dake' ängkä', ya' dipakeangka'mi sihapang

11.6–9 1019

mesa ang umpamasannang Puang Alataala.6Anna ke dai aha kapampetahpa'ang, ya' daitau mala umpamasannang Puang Alataala. Aka'ingkänna tau ang pemala mendungku' pano,pahallu napetahpa' naoatee Puang Alataalainang ahang, anna inang umbehe tau dia siamoang mampeäng sitonda sangkalebu inahanna.7Aka' kapampetahpa'anna Nabi Nuh, lambi'untuhu'i pahentana Puang Alataala. Aka' inangpuha napa'karai Puang Alataala pano naoaintee:la aha sompo' le'bo' ang la untallangngi lino.Dahi moinnakato anna dake' aha naita yatoang la dahi, ampo' untuhu'i pahentana PuangAlataala lambi' umpapia kahpala' käyyänganna dai mala limmi' sanghapunna. Aka' yatokapampetahpa'anna lambi' maroho nei' di olonaPuang Alataala, ampo' yato ingkänna tau di linoditahungkung nei'. 8Aka' kapampetahpa'annaAbraham lambi' untuhu'i toe' pahentana PuangAlataala. Natambai Puang Alataala anna nasuoile'ba' pano di bohto makahao ang la natahimbodako' mendahi mana'na. Dahi moinnakato annadake' nainsang yato ongeang ang la naongei,ampo' untuhu'i tomande' nei' pahentanaPuang Alataala. 9Aka' kapampetahpa'annalambi' mebansuli leleng sihapang to sule yatodi bohto ang nadandiing Puang Alataala. Noatunne' Ishak änä'na anna Yakub ampona ang

11.10–16 1020

untahimbo toe' yato pa'dandianna PuangAlataala sinnoa Abraham. 10Mebansuli Abrahamaka' ungngempei bohto ang la napahtuyu annanapake'de'ing Puang Alataala, mesa bohto angdibatui matoto' anna la lambi' sapano-panona.11Aka' kapampetahpa'annaii lambi' Abrahamanna Saramala umpadahi mesa änä', moinnakatoanna matuang Abraham anna Sara tamänängtoe'. Mala aka' nainsang naoatee Puang Alataalaang puha ma'dandi mala dipetahpa'. 12Donetoobätäng pun nna Abraham matua liung, noaang la mateng. Ampo' mengkalao inde mesatau, mai'di liu peänä'anna, noa bintäng yahodi langi' bahtu' sama mai'dinna bunging dibehing le'bo'. 13 Ingkänna yato tau tontongmampetahpa' lambi' matena. Donetoo dake' sikaullambi' yato ang didandiing, supung nainsangnaoatee la masae mane dipasundungngii. Maladioatee sika naita makahao anna masannangnaoate la dipasundung dako', aka' unghekengsupu to sule kalaenaii ang lempäng sämpäi'done inde di lino. 14 Tau ang ma'pihki' noayatoo maleso anna umpeängngi bohto ang lamala naongei tohho. 15 Tadia bohto ang puhanapengkalaoi napeäng, aka' ponna ke noai, ya'mala sika sumule. 16Ampo' yato ang napeängdianto suruka, mesa bohto ang mahasa puhanei'. Dianto Puang Alataala anna dai masili sika

11.17–23 1021

nasangai Dehatanna, aka' umpapiaing mesabohto ang la naonge sika tohho yaho di suruka.17Aka' kapampetahpa'anna Abraham lambi'la umpopenomba Ishak änä'na, naonge annanasändä'i Puang Alataala kapampetahpa'anna.Naoamintee Puang Alataala, "Mengkalao yatodi änä'mu la aha mai'di liu peänä'ammu sinnoayato ang puha kudandiingko." Ampo' moinnakatonoa, ya' sadiake' Abraham la umbeho yatoänä' samboana la ditunu. 18 (11:17) 19Aka'naoate inahanna Abraham, ma'kuasa PuangAlataala lambi' mala la umpatuho sumule Ishakdi hoi' mai di kamateang. Ampo' setongannamalang dioatee, sinnoa ang ungngalang sumuleänä'na di hoi' mai di kamateang. 20Aka'kapampetahpa'anna Ishak lambi' umbehe yatoderua änä'na, Yakub anna Esau anna untula'lohpo' yato ang la dahi di allo ang la sule. 21Aka'kapampetahpa'anna Yakub naonge anna lamateng, lambi' umbehe yato derua ampona,änä'na Yusuf, anna menomba dai' di PuangAlataala mengngohho' pano di huntunna aka'matua liung. 22Aka' kapampetahpa'anna Yusufnaonge anna la pohsu'i penanahanna, lambi'untula' lohpo' kamalaianna to Israel yaling maidi Mesir. Tandana nainsang naoatee la dahisi'da, ya' nasuo sika umbaha bukunna ke lasika malaing. 23Aka' kapampetahpa'anna to

11.24–30 1022

baha'na Musa, lambi' umbuni yato änä'na tallubulanna puhanna dahi. Naita naoatee tadia änä'biasa anna dai sika mahea' untehkai pahentanatomaraya Mesir. 24Aka' kapampetahpa'annaNabi Musa tahpana lobo', lambi' dai naakudisangai ampona tomaraya Mesir. 25Naakupuhane' madahha sibaha petauanna PuangAlataala andana tuhomasannang sängkä yaling dikamadosaang. 26Nasanga dotanne' dipakauho-uho aka' mampetahpa' pano di To Dilan ' laMepasalama' ang la sule, andana untombongkulle di hao di Mesir, aka' napemitai yato angla natahimbo dako' aka' kapampetahpa'anna.27Aka' kapampetahpa'anna, lambi' inde Musamalai yaling mai di Mesir, dai ungkahea'kakeaha'anna tomaraya. Napatahhi' pellaoanna,dai unsaile kebo'na, aka' sinnoang angungngitang Puang Alataala ang dai landa'. 28Aka'kapampetahpa'anna Musa lambi' umpahentangto Israel umpaaha pa'rame-rameang Paska.Pahallu sika untahpi' haha babana dasannaii annamalai änä' uluanaii dai napatei yato malaeka' angumbaha kamateang. 29Aka' kapampetahpa'annato Israel dolu, lambi' sika ullambang Le'bo'Malea sihapang mellao di kalantanang, ampo'tahpana nasändä' toe' to Mesir, ya' limmi' nei'.30Aka' kapampetahpa'anna lambi' inde to Israelungkulilingngi Bohto Yerikho pitu allona, lambi'

11.31–36 1023

ingkänna hala tembo'na yato bohto pihsa'tale-tale. 31Aka' kapampetahpa'anna ta Rahab,

mesa pahsundala' di hao di Yerikho, lambi' daine'dipatei naonge anna tallangngi ingkänna solabohtona. Aka' supung inde ta Rahab ang tuhu'-tuhu'ang dai' di Puang Alataala, lambi' untosulemanahpa mata-matanna to Israel. 32Akake' angpahallu kuoa? Aka' la masae maho ke la kutula'toinne' tohodolunna kapampetahpa'anna taGideon, ta Barak, ta Simson, ta Ye a, TomarayaDaud, Nabi Samuel anna senabiang senga'nake'.33Aka' kapampetahpa'anna, lambi': Sika untalosangngaka-sangngaka bohto ang ketomaraya.Sika ma'pahenta maroho, lambi' sika untahimboaka yato ang nadandiing Puang Alataala. Sikanatutu'ing Puang Alataala suana yato singa. 34Daisika mate naonge anna dipatamai di api. Dai sikamate naonge anna nalolai to popa'dang. Moimalamma ampo' mendahi matoho. Sika bahaniyaling di pa'tolla'ang. Sika untalo tantaranabalinna. 35Aka' kapampetahpa'anna, lambi' ahabahine ang dang masuhsa, aka' yato solasohonnaang hali mate dipatuhong sumule. Ampo'ahane' tau ang naaku didahha lambi' mate aka'kapampetahpa'anna. Tau ang noa yatoo hannula untahimbo katuhoang ang mahasa puhanei' naonge ke dipatuhong sumule. 36Aha pihaang dipakauho-uho anna dipohetong, aha toi

11.37–12.1 1024

ang disangke' anna dipatamai di tahungkung.37Ahake' piha ang disaleba'i batu lambi' mate;aha ang disasa' diperedua; aha toi ang dipateiumpake pa'dang. Sika mekaya' lollo' olo'-olo'tandana memase-mase anna didahhai unsambakalane. 38 Sika mengkaala pano di ongeangmakä'däng, dai' di tanete, membuni tama dileäng anna naung di kahoäng. Setongannainde lino ongeang ang dai sihatang pano diii.39 Ingkänna yato tau umpamasannang PuangAlataala aka' kapampetahpa'annaii. Ampo'dai tahhi' sika untahimbo yato ingkänna angnadandiing Puang Alataala. 40Ampo' suhunnaanna dai sika tahhi' natahimbo, aka' ahapahtuyunna Puang Alataala pano di kita'a'sibaha-baha ang mahasa puha nei'. Pahtuyunnadianto supung la mala ke sibaha-bahamingkea'mane tatahimboia' yato kamapiaang angsundung lambi' sapano-panona.

12 1Oa' solasohong, ingkänna yato angmampetahpa' dolu mendahi sa'bi di

behinta umpamatoto' kapampetahpa'anta. Dahi,aka' kasa'biannaii, kupakaenga'koa' kuoatee:Ta bei ingkänna aka-aka bahtu' kaha-kaha angmangkalapaiingkea'. Ta bei yato dosanta angsi yaling lolo di kalaeta. Anna pahalluingketontong lolo yaling di lalang ang puhanapama'tantuingkea' Puang Alataala, sinnoa

12.2–7 1025

tau ang ma'silumba lumumpa'. 2 Pahalluingkea'un ndo' lolo Puang Yesus ang umpaaha annaumpasundung kapampetahpa'anta. Naakuungngolai kamateang yaho di kayu sitambengaka' umpihki' yato kakahsiang ang la nalambi'ke dako'mi, moinnakato kamateang ang noayatoo mepakasili. Dinoa nalambi'mi pole' aka'mohko'mi yaho di ongeang kakeangka'angtando kuananna Puang Alataala yaho di suruka.3Masuhsa liu yato kamadahhaang ang naolaiPuang Yesus naonge anna napa'balii mai'dito madosa. Didionaa' dio solasohong, ahatungnga' dio balimmu, ampo' yaling untolla'kamadosaang dakangkoa' aha dipatei sinnoaPuang Yesus. Dahi pihki' liui inde PuangYesus anna daia' malamma inahammu lambi'umpelleikoa' kapampetahpa'ammu. 4 (12:3)5Anna daungkalimpängngii pepakuhunnaSuha' Masero naonge anna napa'karaikoa'Puang Alataala sihapang änä'na naoatee, "Oänä'ku, padiinahammui pepakuhunna Dehata,anna daumpamasuhsai inahammu ke lella'inakambahoingko, 6 aka' nakambahoing Dehataingkänna ang nakalemui, anna natahungkungingkänna ang naangka' änä'na." 7 Pahallukoa'sa'bara' ungngolai kamasuhsaang. Pasihapangngipepakuhunna bahtu' pebambana Ambemu yahodi suruka, aka' nakambahoingkoa' Puang Alataala

12.8–14 1026

sinnoa mesa ambe ungkambahoing änä'na.Aka' daete' aha änä' ang dai nakambahoingbahtu' nabamba ambena. 8 Ingkänna tau angnapoänä' Puang Alataala nakambahoing. Dahiponna ke dao nakambahoing Puang Alataala,bahtuanna tadiao änä'na si'da. 9Moi ambetayaling inde di lino mangkambahomingkea' annatapakeangka' liu. Dahi londo puha nei' Ambenasungnga'ta. Ponna ke nakambahoingkea',ya' la tuhu'-tuhu'angngingke anna malaitatahimbo katuhoang ang lambi' sapano-panona.10 Tobaha'ta done inde di lino nakambahoingkea'yaling di sangngaka-sangngaka pahiama supu,situhu' aka ang nasa'ding mahasa. Ampo' PuangAlataala nei' nakambahoingkea' situhu' angnainsang ang la handang mahasa pano di kalaeta,anna malaingkea' mendahi masero sinnoaKalaena. 11 Ponna ke lella'i nakambahoingkea'anna tasa'dingngi pebambana, ya' daliuingkea'masannang anna mapi'di' inahanta. Ampo' kemasae-saeng, ya' ungkeboaming kamarohoanganna kamasahkeang yaling di katuhoantaaka' puha taolai. 12Dahi, dakoa' la malamma.Ampo' diare' pamatohoi kapampetahpa'ammu.13Anna pamarohoi lalang ang la ungngolaiuntuhu'i Puang Yesus anna malai solamu angbata-batake' inahanna dai la manaho, ampo' latuhtuang matoho kapampetahpa'anna. 14 Yaling

12.15–19 1027

di katuhoammua' pengkabela-belaii sikapiaiingkänna tau. Anna poinahai tuho masero, aka'dai tau mala ungngita Puang Alataala ke dai taumasero. 15Dakaii andana ahai di alla'-alla'mua'ang umpengkebo'i mana' pa'kalemunna PuangAlataala. Daumpabeii la aha di alla'-alla'mu tauang umpaaha kasibehtaang ang la untehte mai'disolamu pano di dosa. Aka' tau ang noa sinnoalohpo kehasung sinnoanna lela ng ang si unsoheingkänna ang mangngan . 16Dakaii andanaahai di alla'-alla'mu ang samangkamahoinnahapanganna ungngindä'-indä' pa'bannetauang.Dakaii andana ahai ang mengkero tahuhu sinnoata Esau, aka' dai umpakeangka' behena PuangAlataala. Yato mana'na ang la dimana'ing aka'änä' ulua, nasapi' supu mesa piring andeang!17 Puhai yatoo, pemalake' untahimbo yato mana'di hao mai di ambena, ampo' danne' malaaka' moinnakato anna napalaui napa'sule-suleisitonda dumuseng, ampo' tontong dang ahalalang ang la naola umpapia sumule yato aka angpuha nababe. 18Dakoa' dio aha umpellambi'imesa tanete mentolinona ang mala dian sinnoaang napellambi'i to Israel dolu, dianto TaneteSinai ang naonge sika ungngita api ma'nala-nala,kamalillingang anna pepahi käyyäng. 19 Tahpanasika unghingngi oninna terompe' anna kamahaang sinnoa kundäng, ya' napalaung anna malai

12.20–25 1028

dang sika napa'tula'i bou, 20 aka' dai sika nabelaumbulle yato pahenta ang nasanga ma ngngiang naoatee, "Menna-menna ang untuli indetanete, noa hupatau, noa patuhoang, la disaleba'ibatu lambi' mate." 21 Yato ang sika mangngoloinapakahea'i si'da-si'da. Moi Nabi Musa ma'tula'naoatee, "Sikalalla'ä' mahea'." 22Ampo' dioa'solasohong, umpellambi'imokoa' Tanete Sion,dianto Bohto Mahoa' Yerusalem yaho di suruka,ang naonge tohho Puang Alataala ang tuho,anna ang naonge ma'himpung masannangma'sa'bu-sa'bu malaeka'na. 23 Sulemokoa'umpellambi'i pa'himpunganna ingkänna änä'naPuang Alataala ang uki' sanganna yahodi suruka, dianto ang la sihatang ullambi'mana' sinnoa ang nalambi' änä' ulua. Dinoamen ngngayomokoa' pano di Puang Alataalaang la mampahehsa pembabena ingkännatau. Anna ungngoloimokoa' sungnga'na todisulängngi ang puha dipamaroho di olona PuangAlataala. 24Dinoa men ngngayomokoa' panodi Puang Yesus, To dialla', ang umpamatoto'ingpa'dandiang bakahunna Puang Alataala panodi hupatau. Anna ungngoloimokoa' hahanaPuang Yesus ang londo puha andana hahanata Habel dolu aka' napalaune' Puang Yesus kela malai dosanta diampungngi, dai la dibala'.25Dianto anna pahallukoa' madaka anna

12.26–13.2 1029

umpehingngii manahpai Puang Alataala angmampa'karaikoa' dinoa. Aka' ponna yato to Israeldolu ditahungkung ke dai umpehingngii NabiMusa dinne di lino, ya' la ma ngngi puhane'tahungkuntaa' ke daingkea' umpehingngii PuangAlataala ang mampa'karaiingkea' yaho mai disuruka. 26Naonge anna ma'karai Puang Alataalayaho mai di Tanete Sinai, padanta' lino napobua'kamahanna. Ampo' dinoa ma'dandi naoatee,"Tadia supu lino ang la kudanta', ampo' surukatuke' nei'." 27 Bahtuanna indee: ingkänna angnapapia la padanta' lambi' pa'da. Pihsanannayato ang la lambi' sapano-panona ang dai malapadanta' dianto supu ang la tontong. 28Dahisolasohong, aka' la mangngalatahaingkea' yalingdi Kapahentaanna Puang Alataala ang dai malapadanta', ya' pahalluingkea' ma'kuhhu'sumanga'anna menomba dai' di Puang Alataala sitondamahea' aka' dianto ang la mampamatande,29 aka' inde Puang Alataala ang tapenombaisinnoa api ang mangngämpu'i.

13 1 Patontongngia' sikalemu-lemuimesa anna mesa ang sihatang pano

di to pen ndo'na Puang Yesus Kristus.2Daummali'-mali'angngi umpotosule tauang dake' unsiinsangnging. Aka' aha angmampanoa, aka' si ungkalemui tau, ampo'setonganna tadia tau ang napotosule ampo'

13.3–9 1030

malaeka'etee'! 3Daungkalimpängngi solamu angyaling di tahungkung, ampo' pihki'i sihapangditahungkung toukoa' dio sibaha-baha. Kalemuiitau ang didahha aka' kapampetahpa'anna,anna pihki'i sihapang didahha toukoa'dio. 4 Pakeangka'koa' kasialaang annadauntehkaii. Aka' ingkänna ang ungngindä'-indä'pa'bannetauang, bahtu' samangkamahoinnala natahungkung Puang Alataala. 5 Pakahaoikamailuang di doi', ampo' diare' masannangkoa'yaling yato di ingkänna aka-akammu anginang ahang. Aka' ma'kara Puang Alataalanaoatee, "Dakoa' la kupellei, dakoa' la kupabeikalala'." 6Dahi malaingkea' bahani lambi'ma'tula' taoatee, "Puang Alataalantoo angmangkalemuiä', dahi dä' la mahea' pano ditau. Aka' aka ang la mala nababe hupataupano di kalaeku?" 7Daungkalimpängngi topambahanammu ang mampainsangngikoa'Bahtakara Dehata dolu. Padiinahammui umbanoa pengkerona naonge tuhoi anna di temponala mate, anna ndo'i yato kapampetahpa'annaii.8 Puang Yesus Kristus daine' mokarende-rende,ampo' tontong lolo mengkalao dolu, moi dinoa,lambi' sapano-panona. 9Dauntuhu'i pepakuhuang umpasähsä' lalang tau di hao mai di lalangtahpa'. Aka' kamatohoang inaha tatahimboyaling di mana' pa'kalemunna Puang Alataala,

13.10–16 1031

tadia yaling untuhu'i atohang pano di andeang.Aka' atohang ang noa dai aha kunanna panodi tau ang mantuhu'i. 10Ampo' kita'-kita' ahamesa pantunuang penombaang, ang malataongei mangngala taha, ang daine' mala naongemande moi imang ang sule yaling mai di BansuliMasero. 11 Situhu' peada'ang Yahudi, yatohandang pongkahana imang si umbaha hahanapatuhoang tama yato di Tambing HandangMasero ang la mendahi popenombaang aka'dosa. Ampo' yatone' bahkena patuhoang ditununei' tama di aneanna pebansuliang. 12Noatunne' Puang Yesus mate di aneanna BohtoMahoa' Yerusalem anna malai umpamaserotau di hao mai di dosa yaling yato di hahaKalaena. 13Dahi, solasohong, sinnoa Puang Yesusumpellei bohto anna dipakauho-uhoi, pahallutoingkea' kita' umpellei pepakuhu senga' annaun ndo'ingkea' supu Puang Yesus, moinnakatoanna napakauho-uhoingkea' tau. 14Aka' yalinginde di lino dai aha bohtota ang la tontong.Ampo' bohtota yahoete' di suruka ang la talambi'dako'. 15Ungngolai Puang Yesus ang ma'kadialla',la tapatontong menomba dai' di Puang Alataala.Yato penombaanta dianto tula'ta umpudiPuang Alataala ang la umpamatande sanganna.16Daia' la taboli membabe mapia anna umbeaaka siamo pano di tau ang kalala', aka' dianto

13.17–23 1032

ang umpamasannang Puang Alataala sinnoapenombaang. 17 Tuhu'i to pambahanammuanna umpembabeing pahentana, aka' sikaundakai bätäng sungnga'mu anna pahallu sikaunghahpo' yato pandakainna dai' di PuangAlataala. Dahi tuhu'i anna malai sika masannangmengkähäng. Aka' ke umpamapi'di'i inahannaii,ya' dakoa' la ullambi' behe. 18 Kipalau la tontongunsambayangngiang. Aka' kiinsang kioateebahahsi inahangki' aka' yaling di ingkänna siamopemala loloang la tuho maroho. 19 Kupalau si'da-si'da la unsambayangngiä' anna malaä' baha'sumule ma ng. 20Anna kusambayangngikoa'anna malai Puang Alataala umbeakoa' ingkännaang mapia lambi' malakoa' umpasundungpangngelo'na. Dianto ang umpatuho sumulePuang Yesus di hoi' mai di alla'na to mate,naonge anna tolloi hahana umpamatoto'pa'dandianna ang tontong sapano-panona.Inde Puang Yesus mangkambi'ingkea' aka'sihapangngingkea' dombana. Ke la malai PuangAlataala la mengkähäng yaling di katuhoantaumpaaha yato ang napomasannang, ungngolaiPuang Yesus Kristus, ang la dipamatandelambi' sapano-panona. Aming. 21 (13:20)22Oa' solasohong, kuhannuang la sa'bara'koa'umpehingngii inde pepakahanga ang kuuki'ma ng, aka' kapo'de' supu inde suha'ku. 23Anna

13.24–25 1033

malaia' ungnginsang, solasohonta ta Timo uslahpa'mi pole' di hao mai di tahungkung. Ponnake baha' sulei dinne, ya' la naposolaiä' ma ng.24 Palambi'ingkang salama'ki' pano di ingkännato pambahanammu sibaha ingkänna petauannaPuang Alataala di ng. Salama' toi are' di haomai di to Italia ang mampetahpa'. 25 PuangAlataalarang ang la mambehekoa' para-para.

Yakobus

1 1 Pano di ingkämmua' peänä'anna yatoang sampulo derua änä'na Israel, ang

sembu' pano di bohto senga'. Hao mai diYakobus, sabua'na Puang Alataala anna PuangYesus Kristus, Dehatanta. Salama'kua' ma ng.2 Ingkämmua' solasohongku, ke nalambi'koa'ma'kahupa-hupa pesändä', pasihapangngi mesakakehongko'ang käyyäng, 3 aka' ungnginsammia'ungngoatee yatoo mendahi pesändä' pano dikapampetahpa'ammua' anna malai umpakende'kamatohoang inaha yaling di kalaemua'.4 Pamatoto' loloi yato kamatohoang inahayaling di kalaemu lambi' keboa mapia, annamalai umpasundung anna umpamatoto'kapampetahpa'ammua' lambi' dang aha laungkakuhangngia'. 5 Ponna aha tau yaling dialla'-alla'mua' ang dai nainsang aka ang lanababe ungngoloi pesändä', ya' la umpalaukakeaka'ang dai' di olona Puang Alataala, angsi mebea sibaha kamarota'ang sitonda unnä'inahanna, anna nabeai yato ang napalau.6Ampo' mampetahpa' liu menge napalau, daila bata-bata inahanna, aka' tau ang bata-batainahanna sihapanne' bombang ang nabuhhu'

1.7–15 1035

lusau lutama pepahi. 7Aka' yato tau angma'derua inaha anna dai tontong pembabena daila napemitai la untahimbo aka-aka yaho mai diDehata. 8 (1:7) 9 Ingkämmua', solasohongku angmemase-mase, sipäto'koa' la masannang loloaka' napaohko'mokoa' Puang Alataala yaho diongeang matande. 10Anna dioa' dio to makaka,la kahsi tumokoa'. Noakoa' dio bunga-bungala malahso tomande', aka' ponna mapana'miallo, la ullahso lohpo lambi' dondongngibunganna, ya' pa'da tubunne' kamalekeanna.Noa tuntone' pano di to makaka lella'ke'umpakende' katomakakaanna, pihsananna pa'daasang tomande'. Dahi pano di dioa' to makaka,la kahsimokoa' aka' dipamahempo'mingkoa'inahammu. 11 (1:10) 12 Kahsine' tau ang matohoungngoloi pesändä', aka' ke patalong yalingyato di pesändä', ya' la untahimbong tandakapataloang, dianto katuhoang ang lambi'sapano-panona, ang puha nadandi PuangAlataala pano di tau ang mangkalemui. 13 Keahai tau nahoa pesändä' dai mala la naoatee,"Nasändä'iä' Puang Alataala." Aka' PuangAlataala dai mala nasändä'i kakarakeang, annadatoi aha la sule yaho mai pesändä' pano dihupatau. 14Ampo' simesa-mesa tau nasändä'itoboe' pampemalanna ang karake ang manse'de'umbabe kakarakeang. 15 Ya' ponna patalong

1.16–22 1036

yato pampemalanna ang karake, ungkeboamingdosa. Pihsananna tuhtuang matamang yatodosa ungkeboaming kamateang. 16 Ingkämmua'solasohongku ang kukalemui, daungngakuia'nabulitu' pihki' ang naoatee: yato pesändä' yahomai di Puang Alataala. 17Aka' ingkänna pebeaang mapia anna sundung sule yaho mai di PuangAlataala ang umpaaha kamabayaang yaho dilangi'. Dianto ang tontong lolo, dai noa kalihayoang rende leleng. 18Aka' pa'elo'na lambi'naängkä'ingkea' mendahi änä'-änä'na ungngolaiyato bahtakara katahpa'ang, lambi' malaingkea'mendahi tau ang handang napakäyyäng yalingdi alla'-alla'na pampadahinna. 19 Ingkämmua'solasohongku ang kukalemui, pengkakalehaimanahpaia' ungngoate pano di simesa-mesatau pahallu si'da-si'da tau bansa' ma'pehingngi,la undakai tula'na anna datoi la maromi'keaha'. 20Aka' yato tau ang si keaha', ya' dai simaroho pembabena situhu' pa'elo'na PuangAlataala. 21Dianto anna pahallui di be ingkännakakarakeang, yato ang mai'di liu yaling di kalaeta.Anna tatahimboi sibaha inaha malunä' BahtakaraDehata ang napa tanang yaling di inahanta,aka' dianto ang ma'kuasa umpasalama'ingkea'.22Anna pahallukoa' bansa' umpembabeing akaang uki' yaling di Suha' Masero, dai bansa'supu ma'pehingngi. Aka' ke bansa'koa' supu

1.23–2.1 1037

ma'pehingngi, umpasalanduangkoa' kalaemu.23 Pano di tau ang bansa' supu umpehingngiiBahtakara Dehata ampo' dai napembabeing,dipasihapang tau ang ungkalimpängngi lindonapuhannamodahammeng. 24 Puhai umpahandangkalaena, le'ba'mi. Ya' nakalimpängngi siarangumba noa hupanna. 25Ampo' menna-mennabansa' umpellaya'i manahpa atohang angsetonganna, bahtu' ang dioatee KahebaMapia, anna dai nakalimpängngi yato angpuha napehingngii ampo' napembabe loloing,ya' la nabehe Puang Alataala yaling diingkänna pembabena. Atohang yatoo dai ahakakuhanganna anna ma'kuasa ullahpa' hupatauyaling mai di kakuasaanna dosa. 26 Ponna aha tauunsangai kalaena mesa tau ang tuhu'-tuhu'angyaling di peada'ang, ampo' dai undakai tula'na,tau yatoo umpasalanduang kalaena, aka'labu' yato lupunna tama di kapeada'ang.27 Ponna ke ungkalemuiingke änä' biung sibahabalu bahine yaling di kamasuhsaanna, annaundakaiingkea' kalaeta andana nakärähko'ingkea'lino, dianto kapeada'ang ang masero anna daiaha kakuhanganna di hao di olona Puang AlataalaAmbeta.

2 1 Ingkämmua' solasohongku, aka' tomampetahpa'koa' dai' di Puang Yesus Kristus

Dehatanta ang matande, daa unse'la-se'laang

2.2–8 1038

tau yaling di inahammu. 2 Ponna ke ahai suletau mentama di pa'himpungammua' mesinsingbulahang anna meporeha mapia, mane suletoine' mesa to pemase-mase meporehatahuhu, 3 anna umpa'käyyängngii yato angmeporeha mapia lambi' ungngoaingnga'tee,"Ohko'ingke done inde di ongeang mapia,"ampo' ungngoainne'te yato to pemase-mase,"Ke'de'o di hipe done," bahtu' ungngoaintee,"Ohko'o di hoi' inde di pengngindä'angku,"4 daraka umpasisenga'mi yaling di inahammuanna daraka umpadahimokoa' kalaemu topambohtu kaha-kaha ang ma'pihki' karake?5 Pehingngiia', ingkämmua' solasohongku angkukalemui! To pemase-mase yaling inde di linonapilleine' Puang Alataala mendahi to makakayaling di kapampetahpa'ang, anna diantosihatang ungngala taha yaling di KapahentaannaPuang Alataala yato ang puha nadandiing panodi tau ang mangkalemui. 6Ampo' dioa' dioungngita-ita naungkoa' dio to pemase-mase.Anna setonganna yatore' to makaka umpakauho-uhokoa' anna nahendengkoa' pano di olona topambohtu kaha-kaha. 7Anna daraka tau yatooang untula' tahuhu sanga ang handang matande,ang umpolalammia' mendahi petauanna?8Ampo' ponnatoo ke untuhu'i si'da-si'dakoa'pungngu' tannunna yato atohanna Tomarayanta,

2.9–15 1039

noa ang uki' yaling di Suha' Maserona naoatee,"Kalemuikoa' parammu hupatau noa ungkalemuikalaemu," ya' membabe mapiamokoa'too.9Ampo' monna ke unse'la-se'laang lolokoa' tausituhu' ang landa' ungngita pano, ya' umbabekoa'dosa, anna donentoo naongei tandaangdioatee untehkaikoa' atohang. 10Menna-mennauntuhu'i asang atohang ampo' ahake' mesadai natuhu'i, diangka'ke'ne' untehkai ingkännaatohang. 11Aka' Kalaena mangngoatee, "Daaungngindä'-indä' pa'bannetauang," Dia sia tunne'mangngoatee, "Daa umpapateangnga'." Dahike dakoa' ungngindä'-indä' pa'bannetauangampo' papateangkoa' nei', ya' tontongsiamokoa'te' disanga untehkai atohang. 12Dahila umpapiaa' tula'mu sibaha pembabemuaka' la napahehsakoa' Puang Yesus situhu'atohanna ang ma'kuasa ullahpa' hupatau. 13Aka'yaling umpahehsa lino Puang Alataala, dai laungkalemui tau ang dai pa'kalemu. Ampo' tauang pa'kalemu la napa'daiinne' yato tahungkungpano di kalaena. 14O ingkämmua' solasohongku,akang kunanna ke ahai tau mangngoatee,"Kodi' mesa to mampetahpa'," ampo' dai ahatandaang pembabe mapia nababe? Malarakanapasalama' kapampetahpa'ang ang noa?15 Ponna hapang aha mesa solata, muanerakabahtu' bahineraka, ang dai aha porehana

2.16–23 1040

anna dai aha andeanna, 16 akang kunanna keahakoa' ma'kara ungngoaintee, "Paela'i! Pekaya'makambangngo anna pebohoii," ampo' dai ahaumbea yato ang napahallu pano di kalaena?17Noa tuntone' tanda di kapampetahpa'ang: kedai dipasitonda pembabe mapia, ya' setongannayato kapampetahpa'ang dai aha kunanna.18 Ponna aha toe' tau mangngoatee, "Aha tauang supung unghannuang kapampetahpa'anganna ahake' tau senga' ang supung unghannuangpembabe mapia." Ya' la ku mba'i kuoatee,"Sändä' paitaikä' kapampetahpa'ammu daisitonda pembabe, anna la kupaitaio diokapampetahpa'angku sitonda pembabeku angmampatandaang." 19Umpetahpa'a' ungngoateesupung mesa Puang Alataala, i? Mapia toe'yatoo! Ampo' ingkänna setang napetahpa' toete'noa yatoo, anna sika lalla'i mahea'. 20Oa' tomaho, mangki'dakakoa'to la dipaitai dioatekapampetahpa'ang ang dai sitonda pembabedai aha kunanna? 21Daraka Abraham angtaponene nasangai Puang Alataala to marohoaka' pembabena tempona anna umpenombaingIshak änä'na yaho di pantunuang penombaang?22Dahi maleso diita ahana inang pahalludipasitonda kapampetahpa'ang anna pembabe.Anna yaling di pembabe naongei sundungkapampetahpa'ang. 23 Ya' sundummitoo yato

2.24–3.3 1041

aka ang puha uki' yaling di Bahtakara Dehatanaoatee, "Abraham nasangai Puang Alataala 'tomaroho' aka' mampetahpa'." Dianto suhunnaanna disangaii Abraham 'to napakamaya PuangAlataala.' 24Dahi malesongnga' ungnginsangungngoatee hupatau disangai 'to maroho' aka'pembabena, tadia aka' kapampetahpa'annasupu. 25Noa sia tuntone' ta Rahab, dolunnamesa bahine pahsundala', ampo' nasangaitoe' to maroho Puang Alataala aka' unduluiyato ang nasuo ta Yosua anna nabahai tama didasanna, mane napaitaii lalang senga' ungngalaikalaena. 26Aka' ponna bätäng pun supu, daiaha sungnga', ya' mateetee'; noa sia tuntone'kapampetahpa'ang ke dai sitonda pembabe, ya'mateetee', bahtu' dai kekuna.

3 1 Ingkämmua' solasohongku, daa mai'diidi alla'mua' pemala mendahi tuangkuhu,

aka' ungnginsammia' ungngoatee kami' angmampakuhu la masuhsa puha durungangki' dihao di olona pampahehsaanna Puang Alataalake dako'i! 2Aka' mai'di kaha-kaha taongeiumbabe kasalaang. Ampo' menna-menna nabelalolo undakai lilana andana satula'-tula'nai,tau yatoo sundung kamapiaanna, aka' lanabelang ungkuasai kalaena. 3Hapangannamesa ngangnga', moinnakato saohko', ketapatamai di suana arahang mala umpahe' yato

3.4–11 1042

arahang, lambi' mala takuasai asang kalaena.4 Taala pohapangang toe' mesa kahpala', moiumba noa käyyänna ke nasaui pepahi käyyängmala nakoling pebosena, moinnakato saohko',situhu' pa'elo'na tau ang mampalao. 5Noatuntone' lila, mesa pangkahka' saohko' yalingdi kalaeta, ampo' mala umpakende' kaha-kahakäyyäng. Taita toe' pano di api, moinnakatoanna saohko'i ampo' mala toe' ungngämpu'ipangngala' malohäng. 6 Lilana tau sihapang api,pembanuaanna kakarakeang ma'ongeang yalingdi kalaeta anna paleleang pano di ingkännaaka ang aha yaling di kalaeta. Lila ma'nala-nalalolo noa api la ungngämpu'i lalang katuhoantanapapuhpu pengkähänganna setang. 7 Ingkännaolo'-olo' mahaila ang uhpa' bih 'na, sedansiang,olo'-olo' meme' sibaha olo'-olo' yaling di le'bo'mala dipakanähäng anna ahang napakanähänghupatau. 8Ampo' lila nei', dake' aha mesa tau laungkuasaii lambi' mala napakanähäng. Lila punnokakarakeang, dai mala dipahe' anna mepatei noaile balu pekeki'na. 9 Lila tapake umpudi Dehataang tapoambe, anna dia siang tapake untändoparanta hupatau ang natampa Puang Alataalasinnoa hupanna. 10 Yaling mai di sua naongeilemba' pa'kuhhu'sumanga'ang anna petändo.Ingkämmua' solasohongku, dai sihatang tapakelilata tapanoa. 11Aka' la aharakae' mesa mbu

3.12–17 1043

naongei uhai mapia anna la dia siang naongeiuhai karake? 12 Ingkämmua' solasohongku, noatunne' aharakae' poang ara la ungkeboaing boazaitun, bahtu'raka poang angkoro' la ungkeboaingboa ara? Ya' datoete' la aha mbu uhai karake laumpasohong uhai mapia. 13 Ke ahakoa' to keaka'anna to manähäng, pahallu umpatandaangkakeaka'aammu anna kamanähängammu yalingdi katuhoammua' ungngolai kero mapia annakamahempo'ang inaha ang lemba' di haomai di kakeaka'ang. 14Ampo' ke ahai yalingdi kalaemua' inaha pa'kasueheang sitondama'sihiate anna umpihki' supu kalaena, ya'daa umbaha kahsiia' yatoo anna ungngangka'kakeaka'ang aka' setonganna yato ang umbabea'dai situhu' katahpa'ang. 15Aka' yato ang unsangakakeaka'ang dai sule yaho mai di Puang Alataalaampo' yaling mai di lino, di hao mai di nahsunnahupatau anna di hao mai di setang. 16Aka'umba naongei aha inaha pa'kasueheang annaumpihki' supu kalaena, di hao tunto nei' naongekende' kasiba'diang anna ingkänna pembabekarake. 17Aka' kakeaka'ang ang sule yaho maidi Puang Alataala umpakende' inaha bahahsi,dai ungkärä'i kasiba'diang, marota' pano disolana, tuhu'-tuhu'ang, si ma'kalemu lolo, annamembabe mapia. Dai mampille-pillei anna umbanoa yaling di inahanna, noanto napasohong.

3.18–4.6 1044

18Anna pano di tau ang ungkärä'i kasikapiaiang,la ungngambo' banne kasikapiaiang anna laungkeboaing kamarohoang.

4 1Umba nakasulei kasiba'diang annakasikallaang yaling di alla'-alla'mua'? Daraka

yatoo sule yaling mai di inaha manahsummua'ang sitolla' yaling di kalaemu? 2Mailukoa'pano di aka-aka ampo' dai mala ullambi', ya'umpolalammia' papateang. Anna ma'sihiatekoa'ampo' dasiang aha ullambi' pampemalammua',diang nasuhung umpolalang siteläng-telänganna sikalla-kalla. Ampo' nasuhung annadakoa' mala ullolongang aka-aka, aka' dakoa'aha si malau dai' di Puang Alataala yaling disambayang. 3 Bahtu' malau siamokoa' ampo' daimapia lalang inahammu lambi' dasiangnga' ahaullolongang, aka' yato palaummua' pemalakoa'supu umpakekuna situhu' pampemalammu.4Oa' ingkämmu tau ang dai mesa inahammudai' di Puang Alataala, darakaa' dio ungnginsangungngoatee tau ang untuhu'i lino sipa'baliPuang Alataala? Dahi menna-menna untuhu'ilino sipa'baline' Puang Alataala. 5 Pahallua'ungnginsang ungngoatee ahaete' suhunna annadiuki'i bahtakara masero naoatee, "Yato inahaang yaling di kalaeta, ang napatamaingkea' PuangAlataala, mai'di pampemalanna ang matohosi'da-si'da." 6Ampo' mana' pa'kalemunna

4.7–13 1045

ang nabeaingkea' matoho puhane' andanayato pampemalantaa'. Dianto anna naoantee,"Puang Alataala umpa'bali to malängkä' inaha,ampo' umbehene' to mahempo' inaha."7Dahi malimuntu'koa' di hao di olona PuangAlataala. Balii Pongkahana setang anna la le'ba'nakahaoikoa'. 8 Pengkarungku'koa' pano diPuang Alataala anna narungku'i toukoa' nei'. Oa'ingkämmu to madosa, bahahsiia' teyyemu, annadioa' ingkämmu ang ma'derua inaha, pamaseroiiinahammu. 9 Sohsokoa' babemu anna dusengkoa'anna manahoi inahammu. Daa ungkahsia' annametaha, ampo' la dumusengkoa' anna manahoinaha. 10 Pamahempo'ia' inahammu di hao diolona Dehata anna la napakeangka'koa'. 11Oa'ingkämmu solasohongku, daa ungkekara-karabu'bu' pano di solamu! Aka' menna-mennauntula'-tula' karake solana anna unghohto'tomande' solana, tau yatoo umpasala atohang.Ponna umpasalakoa' atohang, tadiakoa' tauang untuhu' pahenta ampo' tau ang unghohto'karake Bahtakara Dehata. 12Aka' supung PuangAlataala umbabe atohang anna Dia supu ToPampahehsa. Dia tunto ang untokei kakuasaangmepasalama' anna metallangngi. Dahi dioa' diodakoa' sipäto' la umpahehsa tomande' solamu.13 Pehingngiia' inde tula'ku pano di dioa' ang simangngoatee, "Allo dinoa bahtu' marondong la

4.14–5.4 1046

panoang yato di bohto mahoa' anna la di haoangsahtaung ma'bulele umpeäng kauntungang." 14 Siumpanoaa' yatoo moinnakato dake' ungnginsangyato aka ang la dahi marondong. Pihki'ke'a'umba noa katuhoammu. Aka' inde katuhoammusihapang sahobo ang tandaang sämpäi' ampo' daimasae anna pa'da tomande'mi. 15 Setonganna lasi ungngoarea'ne'tee anna mane, "Ponna naelo' iDehata, ya' malaang tuho, anna la mala tukangungkähäng ma'hupa-hupa kähängang." 16Ampo'dinoa unsanga-sangarakoa' dio kalaemu aka'kamalängkä'ang inahammu anna moi ke la darababe noa yatoo karake. 17Dahi pano di tau angungnginsang pembabe mapia ampo' dai naakunapembabeing, tau yatoo madosa.

5 1O ingkämmua' to makaka, pehingngiia':dusengkoa' anna sikakillakoa' aka' la

nalambi'koa' kamadahhaang. 2Aka' ingkännakullemua' bosi tomande' anna porehamukebu'bi'mi. 3 Bulahang anna pera'mu naandengtähkä'. Anna yato tähkä'na la umpatandaangkakarakeammu, dianto kadindingbosiammu. Aka'puhamokoa' untombong tomande' kulle yalinginde di tempo diongei ungngempei kapuhaannalino, dianto anna la naämpu'ikoa' sinnoa api.4 Sika koha napekäyyängngi yato ingkännatau ang umpopengkähäng umpupuingkoa'ihsi bela'mu dai aha unsahoi. Nahingnging

5.5–11 1047

Puang Alataala Dehata ang handang ma'kuasayato pekohanaii. 5 Puhamokoa' dio unsa'dingkatuhoang masannang anna dangnga' aha akaungkalala'i yaling inde di lino. Sihapangkoa'patuhoang ang dipelompoi aka' la ditunu.6 Puhamokoa' untahungkung anna umpateitau ang dai aha kasalaanna, datomande'koa'nabali. 7 Ingkämmua' solasohongku, inang lanalambi'koa' kamadahhaang. Dahi dianto annala sa'bara'mokoa' ungngempei kasuleannasumule Dehatanta Puang Yesus sinnoamesa to pangnguma sa'bara' ungngempei boapengkähänna la kende' mapia. Aka' nasa'bara'angungngempei tempona uhangngallo ke lamangngambo'i anna tempona uhangngallo ke lamantanammi. 8 Pamatoho toia'ne' inahammupunnokoa' kasa'bara'ang, aka' marungku'mikasuleanna Dehatanta. 9 Ingkämmua'solasohongku daumpomämmäng pano di solamuandana ditahungkungkoa'. Aka' setongannadang masae anna suleng To Pambohtukaha-kaha. 10 Ingkämmua' solasohongku alapohapangangngia' kasa'bara'anna ingkännanabi yaling di kamadahhaanna umpalambi'Bahtakara Dehata. 11 Setonganna taangka'kahsine' tau ang tähäng yaling di kamadahhaang.Unghingngi tungnga' yato kasa'bara'anna Ayub,anna ungnginsang toia' umba napanoa nabehe

5.12–18 1048

Dehata katämpä'anna. Aka' Dehata ang marota'anna sundung pa'kalemu. 12Ang handang poko',ingkämmua' solasohongku, daumpopindaa',sinnoanna umpopindai suruka, lino bahtu'senga'nake'. Ampo' diare', ponna inang io, ya'oaia'te, "Io." Ke dai, ya' oaia'te, "Dai," andananalambi'koa' tahungkunna Puang Alataala.13 Ke ahai tau yaling di alla'-alla'mua' nalambi'kamadahhaang, mapia ke ma'sambayangngi. Keahai tau ullambi' kamasannangang, mapia keumpenanii penaniang pampudiang. 14 Ponna ahaang makorong yaling di alla'-alla'mua' pahallula untambai pebulle ada' yaling di jumaa' annamalai sika napa'sambayangnging anna nasuhsu'iminnä' peuhu' yaling di sanganna Dehata.15Aka' ponna dipenumpui ma'sambayanganna sule yaling mai di kapampetahpa'ang,umpabono' yato to makorong, anna Dehata laumpamakahsingngi sumule. Noa tunne' ke ahaiumbabe dosa la naampungngiing. 16Dahi lasipangngakuikoa' anna sipa'sambayangngingkoa'anna malakoa' napabono' Puang Alataala.Sambayanna mesa tau ang maroho di hao diolona Puang Alataala käyyäng kuasanna. 17 Eliamesa hupatau biasa sinnoa siamingkea', ampo'ma'sambayang sibaha sangkalebu inahannaanna malai dai kene'. Lambi' dasi'dai aha kene'yaling di tallu setangnga taung. 18 Pihsananna

5.19–20 1049

ma'sambayang bumi umpalau kene', ya' tuhungsi'da bumi kene' lambi' keboa pinamula.19 Ingkämmua' solasohongku, ke ahai solamua'ang sähsä' lalang di hao mai di katahpa'anganna ahakoa' mesa mamposola sumule panodi olona Puang Alataala, 20 pengnginsangngiia'ungngoatee menna-menna ang umpasumule tomadosa di hao mai di lalang kabulingang, ya'umpasalama' sungnga'na yato to madosa, annamai'di dosa ang la diampungngi.

1 Petrus

1 1 Pano di ingkänna tau ang napillei PuangAlataala, ang sembu' pano di Poropensi

Pontus, Gala a, Kapadokia, Asia anna Bi nia,ang tohho sihapang to sule di alla'-alla'na tauang dake' ungnginsang Puang Alataala. Haomai di Petrus, rasulna Puang Yesus Kristus.2 Situhu' pahtuyunna Puang Alataala mengkalaodolu lambi' napilleikoa', anna napatanikoa'mendahi petauanna ungngolai pengkähängannaInaha Masero, lambi' untuhu'imokoa' PuangYesus Kristus anna napamaseromokoa'yaling di hahana. Ke la malai tuhtuangkoa'untahimbo behe anna kamasahkeang yaho maidi Puang Alataala. 3 Tapudii Puang Alataala,Ambena Dehatanta Puang Yesus Kristus! Aka'pa'kalemunna ang käyyäng lambi' puhamingkea'nabea katuhoang bakahu. Inde katuhoangbakahu tatahimbo ungngolai katuhoanna sumulePuang Yesus di hoi' mai di kamateang. Diantoanna matoto'mi panghannuanta. 4 Tahannuangla untahimboingkea' dako' yato mana' angpuha napatoka lohpo'ingkea' Puang Alataalapano di ingkänna änä'-änä'na. Yato mana'nabe'beiingkoa' yaho di suruka dai mala la karake

1.5–8 1051

anna bosi bahtu' pa'da. 5Anna la nadakaikoa'Puang Alataala ungngolai kakuasaannaang käyyäng lambi' la napasalama'koa' diallo katämpä'anna aka' mampetahpa'koa'dai'. 6Dianto anna kahsikoa' solasohong.Moinnakato anna mapi'di' inahakoa' dinoaaka' mai'di kamadahhaang ang manghoakoa',ampo' la umpamahasa inahammu aka' indekamadahhaang sämpäi' supu. 7Nasuhunganna ahai inde kamadahhaang diantoanna malai umpatandaang kamatoto'annakapampetahpa'ammua'. Sinnoa bulahang, sidisändä'i ditunu tama di api anna malai diinsangdioatee bulahang si'daraka, daraka. Ampo'kapampetahpa'ammua' masuli' puhaete' nei'andana bulahang, aka' inde bulahang daine' lalambi' sapano-panona. Dahi, sinnoa bulahangang disändä'i ungngolai api, ya' noa tuntone'kapampetahpa'ammu disändä'i ungngolaikamadahhaang. Dahi ponna ke maleso liungdioatee mampetahpa' si'damokoa', la napudikoa'Puang Yesus Kristus sibaha napakeangka'koa'anna napamatandekoa' ke sumuleng tama inde dilino. 8 Inde Puang Yesus Kristus, moinnakato annadake' aha ungngitaa' dolu, ampo' ungkalemuia'.Noa tunne' moinnakato anna dake' ahaungngita dinoa, ampo' mampetahpa'koa'pano, lambi' yato kakahsiammua' dakalei

1.9–13 1052

diinsang ditula' tandana mahasa. 9 Pamahasaia'inahammu aka' halimokoa' untahimbo boanakapampetahpa'ammu, dianto kasalama'ang.10 Yato senabiang dolu untula' lohpo' indekasalama'ang ang halingnga' untahimbo dinoa.Sika naoatee la aha tempona nasalama'koa'Puang Alataala. Inahanna Kristus mengkähängyaling di inahannaii lambi' sika napainsangngiPuang Alataala didiona kamadahhaang angla unghoa Kristus, sibaha kamatandeang angla natahimbo ke puhang yatoo. Ampo' yatosenabiang dolu dake' nainsang umba la noala dahi ingkänna indee. Dianto anna sikaumpeängngi lalang anna malai sika nainsangpihhang anna umba noa la dahi yato ingkännaang puha natula' lohpo'. 11 (1:10) 12 Sikanapainsangngi Puang Alataala naoatee yatoang sika natula' lohpo', tadiaete' kalaenaiiang la napahoai, ampo' setonganna diorea'te'ang la nahoa. Dinoa, yato ang natula' lohpo'senabiang dolu, dipamalesoingkoa' ma ng,aka' aha tau ang mampainsangngikoa' KahebaMapia yaling di kamatohoanna Inaha Masero.Noa tunne' moi semalaeka'ang pemala liusika ungnginsang yato kasalama'ang anghalingnga' untahimbo. 13Dahi, solasohong,inang aha inde panghannuang. Dianto annakuoaite ma ng: pakekunaia' pihki'mu, madaka

1.14–18 1053

lolokoa' anna hannu liuo pano di behe ang launtahimbo ke sumuleng Puang Yesus Kristus.14Naangka'koa' Puang Alataala änä'-änä'na, dahituhu'ia' atohanna. Daumpemala lolo untuhu'ipampemala kalaemua', sinnoa ang si umbabedolu naonge yalingkangkoa' di kamalillingang.15 Pahallukoa' masero yaling di ingkännasiamo, aka' inang masero Puang Alataala, annaDianto ang untambaikoa' mendahi änä'-änä'na.16Aka' aha uki' yaling di Suha' Masero dolunaoatee, "Pahallu toukoa' dio masero, aka' Kodi'maseroä'." 17Oa' solasohong, yalingkoa' indedi lino sihapangkoa' supu to lempäng. Annake ma'sambayangkoa' dai' di Puang Alataala,ya' si untambai ungngoatee, "O Ambe." Diantoanna pahallumokoa' tuhu'-tuhu'ang dai' akinnatohhokangkoa' yaling inde di lino. Aka' indePuang Alataala ang umpoambe, dianto toPambohtu ang umbohtu kaha-kahanna ingkännatau situhu' pembabenaii, dai mampasise'la-se'la.18 Tuhu'-tuhu'ammokoa' dai' di Puang Alataala,aka' ungnginsammia' yato ang nabaya' PuangAlataala anna malakoa' beba' di hao mai yatodi pengkeromu ang dolu. Yato pengkeromua'ang dolu, ang namana'ingkoa' tobaha'mu,setonganna dai kekuna. Ampo' napabeba'mokoa'Puang Alataala di hao mai, anna yato pebaya'nadai umpake aka-aka ang dai la lambi' sapano-

1.19–24 1054

panona, hapanganna bulahang bahtu' pera',19 ampo' yato pebaya'na masuli' puha nei',dianto hahana Kristus. Aka' Puang Yesus Kristusdipasihapang änä' domba ang dai aha bila'nabahtu' kärähko'na, ang dipatei unsulängngikoa'.20Naonge anna dake' dipadahi inde lino, indePuang Yesus inang puha napama'tantu PuangAlataala la mendahi to Pesuläng. Anna yalinginde di tempo ang sidungku' allo katämpä', puhatunne' kende' umbaya' dosammu. 21Ungngolaiinde Puang Yesus lambi' mampetahpa'koa'dai' di Puang Alataala. Napatuhong sumulePuang Alataala sibaha napamatande, lambi'mampetahpa'koa' anna hannu dai'. 22Dinoamalamokoa' sikalemu-lemui sihapang tosisolasohong yaling di pa'kalemu ang tahpa',aka' puhamokoa' dibasei di hao mai di dosanaonge anna umpetahpa'ia' yato pepaturuang tahpa'. Dianto anna kupakaenga'koa'kuoatee sikalemuikoa' mesa anna mesa sitondasangkalebu inaha. 23Aka' puhamokoa' untahimbokatuhoang bakahu ang dai sule di hao mai ditau ang la mate. Ampo' yato katuhoammua'sule yahoete' mai di Puang Alataala ang daiaha matena. Untahimboa' inde katuhoang aka'umpetahpa' Bahtakaranna Puang Alataala angtuho anna tontong lambi' sapano-panona.24 Sinnoa ang uki' yaling di Suha' Masero dolu

1.25–2.5 1055

naoatee, "Katuhoanna hupatau sämpäi' sinnoalohpo, anna kamalekeanna sämpäi' sinnoa bungalohpo. Moinnakato la malahso yato lohpo annala dondong bunganna, 25 ampo' BahtakarannaDehata la tontonne' lambi' sapano-panona." YatoBahtakaranna Dehata dianto Kaheba Mapia angdipainsangngikoa'.

2 1Dahi, solasohong, pakahaoi ingkännahupanna kakarakeang sibaha ingkänna kara

pa'bulitu' anna kakalasiang. Daumpa'kasueheanna dauntula'-tula' tahuhu tau senga'. 2 Sinnoamesa änä' malea-leake' unnaha-naha uhaisusunna indona, ya' la noa tumokoa'to diopahallu unnaha-naha uhai susu mendehatanna,ang dai aha hau-haunna, dianto BahtakarannaDehata, lambi' mengkalao yato di BahtakarannaDehata, la sundung yato katuhoanna sungnga'mulambi' salama'. 3Dahi patontong loloi unnaha-naha Bahtakaranna Dehata aka' puhangnga'unsändä' anna ungnginsammia' ungngoateemapia liu Dehata. 4Anna dioa', solasohong,maikoa' lumba Dehata, ang dipasihapangbatu ang tuho. Inde batu na be hupatau aka'sika nasanga dai kekuna. Ampo' napillei annanapakeangka' Puang Alataala mendahi batuesengang matoto' yaling di dasanna. 5Anna malatoukoa' dio napadahi batu ang tuho ang la napakeumpake'de' dasang di mendehatanna. Yaling

2.6–9 1056

yato di dasang la mendahikoa' imang maseroang la menomba dai' di Puang Alataala yaling dimendehatanna. Anna inde penombaammu lanatahimbo Puang Alataala aka' sikentemokoa'Puang Yesus Kristus. 6 Yaling di Suha' Masero doluyato To Pepasalama' ang la sule dipasihapangbatu ang napillei Puang Alataala, ang naoatee,"Pehingngii! Puha kupillei mesa batu masuli'.Kupatoko yaho di Tanete Sion mendahi batuesengang yaling di dasangku. Menna-mennaang mampetahpa' pano yato di batu dai lamanaho inahanna." 7 Yato To Pepasalama' sinnoamesa batu ang inang masuli' pano di dioa' angmampetahpa' pano. Ampo' ingkänna tau ang daimampetahpa' pano inang la ditahungkung, lambi'la sundung yato ang uki' yaling di Suha' Maserodolu ang naoatee, "Yato batu na be to pedasang.Ampo' setonganna yato batu mendahing batuesengang yaling yato di dasang." Anna 8 "Yatobatu mendahing batu ang naonge sika terobahtu' batu ang sika napengkanahoi." Sikatero aka' dai naaku umpetahpa' Bahtakaranna

Dehata, lambi' ditahungkung situhu' yatopahtuyunna Puang Alataala pano diii. 9Ampo'dioa' solasohong, puhakoa' napillei PuangAlataala. Napadahikoa' imang ang si umbabepengkähänganna Tomarayanta. Puhamokoa'napatani mendahi petauanna ang masero

2.10–14 1057

lambi' naampui tubumokoa' dio. Napanoa annamalakoa' umpainsangngi ingkänna tau didionapembabena ang ma'kuasa, aka' puhamokoa'natambai yaling mai di kamalillingang, mentamadi kamabayaanna. 10Dolu dakangkoa' naampui,ampo' dinoa naampuimokoa'. Dolu dake'a'ungnginsang pa'kalemunna, ampo' dinoaungnginsammia'. 11Oa' solasohong angkukalemui, katuhoanta yaling inde di linosihapangngingkea' to sule, bahtu' tau anglempäng kale, aka' tohhoingkea' di alla'-alla'natau ang dake' ungnginsang Dehata. Diantoanna kupakaenga'koa' kuoatee: dauntuhu'ipampemala karakena inahammu, aka' yatopampemala karake umpa'bali katuhoammu dimendehatanna. 12Aha tau ang dai ungnginsangDehata anna dianto yato ang si mampakauho-uhokoa' anna ang si mantanda'koa' naoateekarake babemu. Dianto anna pahallukoa' madakayaling di pembabemu anna malai sika naita lolokamapiaammu. Katämpä'anna la sika naita yatopembabemapiammu lambi' sika la umpudi PuangAlataala di allo kasuleanna. 13 Tuhu'-tuhu'angkoa'pano di ingkänna to ma'pahenta di mentolinona,aka' dianto pa'elo'na Dehata. Tuhu'-tuhu'angkoa'pano di tomaraya, dianto pongkaha ang handangmayahoang di alla'-alla'na hupatau. 14 Tuhu'-tuhu'angkoa' pano di tuambahsa', aka' dianto

2.15–20 1058

ang napake tomaraya untahungkung to pembabekarake anna umpudi tau ang membabe mapia.15Aka' dianto indee pa'elo'na Puang Alataala,lambi' mengkalao di pembabe mapiammudamokoa' la natanda' tau ang dai ungnginsangPuang Alataala. 16 Setonganna kita'a' to Sahanidamingkea' naposabua' dosa. Bahtuanna,beba'mingkea' aka' puhamingkea' nalahpa'Puang Alataala di hao mai di kakuasaannadosa. Ampo' daa yato kabeba'ammu diangla umpolalang umbabe kakarakeang. Ampo'diare' tuhu'i pa'elo'na Puang Alataala, aka'inang sabua'nakoa'. 17 Pakeangka'koa' ingkännatau, kalemuikoa' solamu to mampetahpa',tuhu'-tuhu'angkoa' dai' di Puang Alataala annapakeangka'koa' tomaraya. 18Oa' ingkämmusabua', tuhu'i anna pakeangka'koa' pongkahamu,daa ang mapia supu pengkerona anna marota'.Ampo' moi pongkaha ang makahha' pengkeronapahallua' untuhu'i. 19 Ponna ke ahai di alla'-alla'mu ang nadahha pongkahamu, moinnakatoanna dai aha kasalaanna, anna ke natähängngiungngolai yato kamadahhaang aka' umpihki'lolo pa'elo'na Dehata, ya' la umpamasannangPuang Alataala. 20Daumpihki'i ungngoateela napudikoa' Puang Alataala ke sa'bara'koa'ungngolai kamadahhaang aka' pembabemuang karake. Ampo' ang la umpamasannang

2.21–3.1 1059

Puang Alataala, dianto ke sa'bara'koa' ungngolaikamadahhaang aka' pembabemu ang mapia.21Aka' dianto suhunna lambi' natambaikoa'Puang Alataala: anna malai mapiaa' pembabemumoinnakato anna ungngolaikoa' kamadahhaang.Aka' Kristus hali ungngolai kamadahhaangaka' dioa' anna Dianto yatoo ang mendahipohapangang ang pahallu un ndo'i. 22 "Dai ahaumbabe dosa moi poro la pihsang anna dai ahama'loseng-loseng." 23 Sika natändoi ampo' dainabala'. Sika nadahha, ampo' daine' aha nabala'napakahea'i. Supung umbeho katuhoanna dai'di Puang Alataala ang si umbohtu kaha-kahaanna dai si mampasise'la-se'la. 24 Kalaena PuangYesus ang umbulle tahungkunna dosanta yalingdi Kalaena naonge anna dipateii yaho di kayusitambeng, lambi' dipabeba'ingkea' di haomai di kakuasaanna dosa anna tuhoingkea'untuhu'i pa'elo'na Puang Alataala. Anna diantoyato bila'na ang mampabono'koa'. 25Dolusinnoakoa' domba ang sähsä' lalang. Ampo'dinoa sumulemokoa' pano di to Pangkambi' angmandakai sungnga'mu.

3 1Noa tumokoa' dio bahine, tuhu'-tuhu'angkoa' pano di muanemu, lambi' ke

ahai muanemu ang dake' mampetahpa' pano diBahtakaranna Dehata, ya' mala napetahpa' aka'pembabemua'. Dai pahallu untula'ing aka-aka

3.2–7 1060

pano, 2 aka' ke naitai pembabemu ang maserosibaha katuhu'-tuhu'ammu, ya' yato pembabemula mendahi pepakuhu lambi' la mampetahpa'dai' di Dehata. 3 Ponna pemalakoa' maleke, ya'daa ang di aneanna supu kalaemu umpamaleke,hapanganna umpamahasakoa' beluhä'mu bahtu'umbelo-beloikoa' kalaemu umpake bulahanganna kaya' masuli'. 4Aka' yato kamalekeang angtahpa' sohong yaling mai di inaha, hapangannamesa bahine ang malunä' anna marota'. Diantoyatoo kamalekeang ang tontong lolo anna angmasuli' allinna di olona Puang Alataala. 5Aka'noanto indee yato pengkeronamai'di bahine doluang masero anna mampetahpa' dai' di PuangAlataala. Bahine yatoo umpamaleke kalaenaungngolai tuhu'-tuhu'ang pano di muanena.6 Sinnoanna Sara untuhu'i pahentana Abraham,muanena, anna nasangai "pongkahana." Annadioa', solasohong, mala disangai "änä'na Sara"ke un ndo'ia' pengkerona ang mahasa annadakoa' mahea' pano di aka-aka siamo. 7Noatumokoa' dio muane, pahallukoa' tuho sikarota'ibahinemu. Pihki' liui umba la umpanoa undului,aka' kamatohoannaii dai sinnoa kamatohoannamuane. Ampo' moinnakato noa, bahineta sinnoasiamingkea' kita' di olona Puang Alataala, aka'sika nabea toe' Puang Alataala katuhoang anglambi' sapano-panona sinnoa ang nabeaingkea'.

3.8–13 1061

Dianto anna pahalluia' umpakeangka' sinnoaang sihatang. Aka' ponna ke dakoa' tuhosikarota'i bahinemu, ya' yato sambayammu daila nahingngi Puang Alataala. 8 Katämpä'anna,ingkämmua' solasohong, tuhokoa' sikapiai mesaanna mesa, mesa kara anna mesa inahakoa'.Sikalemuikoa' sihapang to sisolasohong.Sikarota'ikoa' mesa anna mesa anna mahempo'inahakoa' pano di ingkänna tau. 9 Ponna keahai tau ang membabe karake ma ng, ya'daumbala'i kakarakeang. Noa tunne' ke ahaitau ang mantändokoa', ya' daumbala'i petändo.Ampo' diare' bala'ia' yato pembabe karakenaiiumpalauing behe dai' di Puang Alataala, aka'nasuhung natambaikoa' Puang Alataala mendahito pen ndo'na anna malakoa' untahimbobehe yaho mai. 10 Yaling di Suha' Masero ahauki' naoatee, "Menna-menna ang pemala

masannang anna mahasa katuhoanna pahalluundakai pa'karanna anna dai la umpasohongtula' karake bahtu' tula' bulitu'. 11 Pahallu nabolimembabe karake ampo' diare' membabe mapia.Pahallu napengkabela-belai tuho sikapiai tausenga'. 12Aka' Puang Alataala si undakai ingkännatau ang tuhu'-tuhu'ang pano di pa'elo'na, annasi nahingngi lolo sambayannaii. Ampo' tau ang simembabe karake, ya' napa'bali nei'." 13Mennaang la membabe karake ma ng di dioa' ke

3.14–19 1062

membabe mapia lolokoa'? 14Ampo' hapangannake la ungngolaikoa' kamadahhaang aka' pembabemapiammu, ya' setonganna yatoo kehongko'koa'.Dahi daummahea' pano diii bahtu' la bata-batainahammu. 15Ampo' diare' behoi katuhoammupano di Kristus, anna pakeangka'ia' situhu' anginang sihatang pano di Dehata. Patoka lohpo'ipen mba'mu ang la un mba'ing ke ahai tauang mangkutanaikoa' didiona panghannuammudai' di Puang Alataala. Ampo' yaling yato dipen mba'mu pahallukoa' umpake kara angmalunä' sibaha mahempo' inaha. 16Noa tunne'pembabemua' pahallu mapia liu, lambi' ke ahaitau ang unsalla pembabe mapiammu aka' topen ndo'nakoa' Kristus, katämpä'anna la masili.17 Setonganna ke naelo'i Puang Alataala, mahasapuha nei' ungngolaiingkea' kamadahhaang aka'pembabe mapianta andana ungngolaiingkea'kamadahhaang aka' pembabe karaketa. 18Aka'Kristus puhang ungngolai kamadahhaangmoinnakato anna dai aha kasalaanna. Pihsangsupu mate aka' dosanna hupatau, dai pahalludipa'sule-sulei. Daine' kekasalaang, ampo'kita' indee ang kekasalaang ang nabala'i annamalaingkea' nabaha dai' di Puang Alataala.Dipatei di mentolinona ampo' napatuhosumule Inaha Masero. 19Donetoo le'ba'minatehte Inaha Masero umpepainsangnging

3.20–4.1 1063

kaheba kapataloanna pano di sungnga'naingkänna tau ang yaling di tahungkung. 20 Sikaditahungkung aka' umbali Puang Alataaladolu naonge anna tuhoke' Nabi Nuh. DonetooPuang Alataala masae mangngempe annasa'bara' yaling di pa'kalemunna anna malaitau mengkatoba', naonge lella'i Nuh umpapiakahpala'na. Ampo' tahpana sompo' le'bo'untallangngi lino, ya' supung kahua tau angmentama yato di kahpala'na lambi' salama'.21 Yato uhai ang untallangngi lino donetoo diantoang umpatandaang lohpo' ada' kasahaniang,dianto yatoo pantero'ang ang mendahing tandakasalama'ammu. Yato ada' pantero'ang daete'dioatee anna malai umbasei bätäng kalaeta dihao mai di kakärähko'anta, ampo' la mendahitanda pa'dandianta dai' di Puang Alataalamengkalao di unnä' inahanta ang mapia. Indeada' mepasalama' aka' mampetahpa'ingkea'pano di kakuasaanna Puang Alataala angumpatuho sumule Puang Yesus Kristus.22 Puhanna yatoo, dai'mi di suruka anna mohko'iyaho di tando kuananna Puang Alataala, diantoongeang kakeangka'ang. Dinoa semalaeka'angsibaha ingkänna to pa'kuasa senga' pahallutuhu'-tuhu'ang pano.

4 1Dahi Kristus ungngolai kamadahhaangnaonge tuhoi yaling inde di lino. Dianto

4.2–7 1064

anna pahallu toukoa' dio umpamatohoinahammu lambi' sadia tumokoa' dio ungngolaikamadahhaang. Aka' menna-menna naakumadahha aka' Puang Yesus Kristus, ya'bahtuanna naboling umbabe dosa. 2Dahi,akinna tuhokangkoa' yaling inde di lino, damonguntuhu'i lolo pampemalanna hupatau, ampo'diare' tuhu'i pa'elo'na Puang Alataala. 3Aka'samangnga' allona si umbabe sinnoa ang nababetau ang dake' ungnginsang Dehata. Donetootasampa'a' keromu, si untuhu'ikoa' pampemalakalaemu, si ma'malango-langokoa', si ma'rame-rame lolokoa', si samangkamahoinnakoa' anna simenombakoa' pano di dehata lino. 4Ampo' dinoanakapusa'imokoa' yato solamu aka' dangnga' siumposolai yaling umbabe ingkänna yatoo angtasampa'. Dianto anna sika napakauho-uhokoa'.5Ampo' la lambi'mi tempona la sika pahalluun mba' pekutananna Puang Alataala didionayato pembabe karakenaii. Aka' tokang PuangAlataala la unghohto' pembabena ingkännatau, noa ang tuhoke', noa ang mateng. 6Diantoanna dipepainsangnging yato Kaheba Mapiapano di tau ang puha mate. Nasuhung annadipanoai, aka' moi sika mateng di mentolinona,sinnoa ang dahi pano di ingkänna tau, ampo'la tuhoke' di mendehatanna situhu' pa'elo'naPuang Alataala. 7 La lambi'mi katämpä'anna

4.8–13 1065

lino sibaha ingkänna ihsinna. Dianto annapahallukoa' madaka sibaha matoho inaha annamalakoa' ma'sambayang. 8Ang handang pahallu,dianto sikalemuikoa' mesa anna mesa sitondasangkalebu inaha, aka' ponna ke sikalemuiingkea'solata, ya' la tainsang toe' siampungngi mesaanna mesa. 9 Sipotosulekoa' mesa anna mesaanna daumpomämmäng. 10 Ingkännaingkea'pantang untahimbo pebea ang sisenga'-senga'yaho mai di Puang Alataala. Dahi mahasa ketapake manahpai yato pebea yaling ungkalemuitau senga', hapanganna: 11menna-menna nabeapengkähängang ma'ho'ba, ya' pahallu untula'Bahtakaranna Puang Alataala. Anna menna-menna nabea pengkähängang ungkalemuitau senga', ya' pahallu napanoa umpakekamatohoang ang sule yaho mai di PuangAlataala. Lambi' yaling di ingkänna siamoPuang Alataala la dipudi ungngolai PuangYesus Kristus, aka' Dianto ang ma'kuasa annasihatang dipamatande lambi' sapano-panona.Aming. 12Oa' solasohong ang kukalemui,mengekoa' ungngolai kamadahhaang angsinnoa maluhsunna api anna malaia' disändä'ikamatohoanna kapampetahpa'ammu. Ampo'daumpusa'a' anna daumpihki'i ungngoatee,"Liba' maho yato kamadahhaangki' andanatau senga'." 13Ampo' diare' pamasannangngia'

4.14–19 1066

inahammu aka' puhang untahimbo taha yalingdi kamadahhaang ang puha naolai Kristus.Mengkalao yatoo la kahsi liukoa' ke dipalanda'mikamatandeanna. 14 Ponna ke napakauho-uhokoa'tau aka' un ndo'koa' Kristus, setongannakehongko'koa', aka' bahtuanna puhamokoa'untahimbo Inaha ang matande, dianto InahaMaserona Puang Alataala. 15Ampo' daaa' ahaidi alla'-alla'mua' ang la didahha aka' papateang,bahtu' maboko, bahtu' ma'maho-maho, bahtu'umpentamai ang tala napentamai. 16Ampo'ponna ke didahhakoa' aka' to Sahanikoa', ya'daummasili. Pa'kuhhu'sumanga'koa' dai' diPuang Alataala aka' inang to pen ndo'nakoa'Puang Yesus Kristus. 17 La lambi'mi temponakaha-kahanna ingkänna tau la nahohto' PuangAlataala. Anna kita'mia'too ang la handangdolu nahohto'. Anna ponna ke kita'ia' indeänä'-änä'na la nahohto', ya' londo puhaete'ne'pano di tau ang dai umpetahpa' yato KahebaMapia ang sule yaho mai di Puang Alataala.18Aka' aha uki' yaling di Suha' Masero naoatee,"Moi tau ang maroho pengkerona masuhsangdipasalama', ya' la londoke'ne' pano di to karakepembabena anna tau ang dai tuhu'-tuhu'ang dai'di Puang Alataala!" 19Dahia', solasohong, ponnake ahakoa' madahha situhu' pa'elo'na PuangAlataala, ya' behoi katuhoammu dai' di Puang

5.1–6 1067

Alataala To Metampa. Aka' inang la napasundungyato pa'dandianna ma ng di dioa'. Anna daaummali'-mali'angngia' membabe mapia.

5 1Oa' ingkämmu pebulle ada', aha angpahallu kupalau ma ng. Kuuki' noa indee

aka' puha tumä' kodi' mendahi pebulle ada',anna puha tung kusa'bii kamadahhaang ang halinaolai Kristus dolu. Anna ke sumuleng dako'umpalanda' kamatandeanna, ya' la mangngalataha touä' koo yaling. 2 Kupalau la undakaimanahpa yato ingkänna to mampetahpa' angungkambi' sihapang domba. La sika undakaia'sitonda sangkalebu inaha situhu' pa'elo'naPuang Alataala anna daia' umbabe noa yatooaka' umpahsa. Sika kalemuii mengkalao di unnä'inahammu; daumpihki'a' supu saho. 3Annadauntomarayai yato ingkänna tau ang puhadibeakoa' la undakai, ampo' diare' mendahikoa'pohapangang pano diii. 4Anna ke suleng yato angHandang Pongkaha To Pekambi', la nabeakoa'kamatandeang ang la lambi' sapano-panonaang sihapang songko' malekena tomaraya.5Noa tumokoa' dio ang mahä 'kangko, tuhu'-tuhu'angkoa' pano di pebulle ada'. Mahempo'inaha asangkoa' anna sitahiaikoa' mesa annamesa. Aka' "tau ang malängkä' inaha napa'baline'Puang Alataala, ampo' tau ang mahempo' inahanakalemui nei'." 6Dahia', solasohong, mahempo'

5.7–12 1068

inahakoa' anna tuhu'-tuhu'angkoa' dai' diPuang Alataala ang ma'kuasa, anna malakoa'napakeangka' ke lambi'mi tempona. 7 Behoidai' di Puang Alataala ingkänna aka siamo angmampabata-batakoa' aka' Dianto ang mandakailolokoa'. 8Madakakoa' anna pa'kaleha loloo. Aka'balimmu, dianto Pongkahana setang, si kalao-laoleleng sinnoa singa ang lella' mengngehhengumpeäng tau ang la nahopängngi. 9 Baliiumpake kapampetahpa'ammu ang matoho.Aka' ungnginsammia' ungngoatee ingkännasolasohommu to mampetahpa' di umba-umbanaongei di lino si ungngolai kamadahhaangsinnoa yato ang si ungngolaia'. 10Anna kepuhang yato kamadahhaang ang sämpäi' supu,ya' la napasundummingkoa' Puang Alataalaingkänna yato ang ungkalala'i. Bahtuanna: lanapamatohokoa', napakesumanga'koa' sibahanapatontongkoa'. Aka' Dianto pengkalaoannaingkänna pa'kalemu. Dianto ang mantambaikoa'yaling di Kristus, anna malakoa' untahimbotaha yaling di kamatandeanna ang la lambi'sapano-panona. 11 Pudii, aka' Dianto angma'kuasa lambi' sapano-panona. Aming! 12 Lella'kuuki' inde suha' ang kapo'de' ma ng, naduluiä'ta Silwanus ang taangka' mesa solasohonta angmala dipetahpa'. Suhunna kuuki' inde suha'ma ng anna malakoa' kupakesumanga' sibaha

5.13–14 1069

kupainsangngikoa' umba noa pa'kalemunnaPuang Alataala pano di kita'. Pentokei loloia'yato pa'kalemunna. 13 Salama'na are' ma ngsolasohommu to mampetahpa' dinne di BohtoBabel. Noa toi taMarkus ang kupoänä', salama'natoe' are' ma ng. 14 Sisalama'koa' mesa annamesa yaling di pa'kalemu. Anna kuhannuang lanabeakoa' Puang Alataala kamasahkeang aka'sikentekoa' Kristus. Samantoo.

2 Petrus

1 1 Pano di dioa' ang tadia to Yahudi, angmampetahpa' pano di Puang Yesus Kristus

sinnoa kami' to Yahudi. Hao mai di SimonPetrus, sabua'na anna rasulna Puang YesusKristus. Kalaena Puang Yesus Kristus, ToPepasalama', Dehata ang tapenombai, angmampopampetahpa'koa' sinnoaingkea' aka'maroho pembabena anna dai mampasise'la-se'la. 2 Ke la malai tuhtuangkoa' untahimbo beheanna kamasahkeang aka' ungnginsammokoa'Puang Alataala sibaha Puang Yesus, Dehatanta.3 Puang Alataala matande anna mapiainahanna. Mengkalao di kamatandeanna annakamapiaang inahanna natambaiingkea' lambi'aha kasikenteanta sibaha. Anna mengkalao dikakuasaanna ang käyyäng, ya' halimingkea'nabea yato ingkänna aka-aka ang tapahalluyaling di katuhoanta anna yaling un ndo'pengkerona. 4Mengkalao di kamatandeannaanna kamapiaang inahanna, nabeaingkea'pebehe ang käyyäng anna kealli si'da-si'daang puha medandiing. Nasuhung mebeaiyato pebehe, anna malakoa' umpensinnoaipengkerona Puang Alataala anna damokoa'

1.5–11 1071

la untuhu'i pampemala karakemu. Aka' yatopampemala karake si ungkarakei katuhoannatau ang dai ungnginsang Puang Alataala. 5Dahi,solasohong, aka' puhamokoa' nakalemui,ya' tuhtuang hängngängngike'a' pengkeromapia pano yato di kapampetahpa'ammu.Anna pano yato di pengkero mapiammu, ya'hängngängngike' kakeaka'ang. 6 Tahhi'na, ya'la pahalluke' unghängngängngi pengkero angnoa indee: dianto ungkuasai tau kalae, sa'bara'yaling di kamasuhsaang, tuhu'-tuhu'ang taudai' di Puang Alataala 7 anna ungkalemui tausolata to mampetahpa'. Ampo' dai la solatasupu to mampetahpa' dikalemui, ampo' pahallutoe' tau ungkalemui tau senga'. 8Aka' tuhtuangumpanoa, ya' la tuhtuang toe' maleso dioateekekuna si'da katuhoammu mengkalao dikapainsangammua' didiona Puang Yesus KristusDehatanta. 9Ampo' ingkänna tau ang dai noayatoo pembabena, ya' sinnoa to buta. Aka'sinnoa mesa to buta dai maleso pennenne'na, ya'noa tunne' pano di tau ang noa yatoo: dai malesopihki'na aka' dai nakalehai naoatee haling dibaseidi hao mai di dosanna. 10Dahi, solasohong,pengkabela-belaii untuhu'i Puang Alataala, annamalaia' ungnginsang ungngoatee puhamokoa'napillei sibaha natambai. Ponna ke umpanoai,ya' inang dakoa' la manaho. 11Anna di allo ang

1.12–18 1072

la sule la nabuhkeingkoa' baba Puang Alataalaang lutama di suruka; la natahimbokoa' tamadi Katomarayaanna Puang Yesus Kristus, diantoTo Pepasalama' anna Dehata ang tapenombai.Anna yato Katomarayaanna inang dai ahakapuhaanna. 12Dahia', solasohong, moinnakatoanna ungnginsammi ingkänna indee, annamoinnakato matohomokoa' un ndo' pepakuhuang tahpa', ampo' la kupakaleha lolokangkoa'.13 Kuangka' sihatang ke kuuki'ingkoa' suha'pepakaleha didiona ingkänna indee sumbanatuhokä', 14 aka' puha napakalesoingkä' DehatantaPuang Yesus Kristus naoatee dang masaeanna la matemä'. 15Dianto anna mengkähängsi'da-si'damä' anna malaia' ungkalehai ingkännaindee ke matemä'. 16Naonge anna kipaturukoa'kioatee ma'kuasa Puang Yesus Kristus annala sumule bou tama inde di lino, ya' tadiaete'tohodolu kale sinnoa ang napihki' hupatau. Annanasuhung kiinsang kioate tahpa', aka' matangki'tobou kami' paita unsa'bii kamatandeanna.17Dolu yahoang di mesa tanete anna kiitaiPuang Yesus mesilo napobua' kamatandeanganna kakeangka'ang ang natahimbo yaho mai diPuang Alataala, Ambena. Donetoo kahingngiangkamahanna Puang Alataala To Handang Matandenaoatee, "Dianto inde Änä'ku ang kupakamaya,ang umpamasannang inahangku." 18 Kalaeki'

1.19–2.2 1073

ang unghingngi inde kamaha yaho mai disuruka naonge sibaha-bahaang yaho yato ditanete masero. 19Dahi, aka' yato ang kisa'bii,lambi' kiinsang kioatee tahpa' yato ang natula'senabiang dolu. Ya' mahasa ke umpehingngiia'yato tula'naii, aka' sihapang ballo ang mesiloyaling di kamalillingang. Dahi pehingngiia' yatotula'na senabiang lambi' sumule sala PuangYesus tama inde di lino. Kasuleanna la sinnoalelle'na allo, bahtu' sohonna bintäng pambahaallo. 20Ang handang pahallu ungnginsang,dianto dai aha moi poro la mesa tau ang la malaumpekaleso bahtuanna tula'na nabi yaling diSuha' Masero situhu' pihki'na toboe'. 21Aka'senabiang dolu umpepainsangnging tula'naPuang Alataala, dai situhu' pa'elo'na hupatau,ampo' situhu' petehtena Inaha Masero lambi'mala sika untula' Bahtakaranna Puang Alataala.

2 1Dolu inang aha toe' nabi ang si ma'loseng-loseng yaling di alla'-alla'na tau ang untuhu'i

Puang Alataala. Noa tunne' dinoa inang la aha topampakuhu ada' ang si ma'loseng-loseng yalingdi alla'-alla'mua'. Sika la umbaha pepakuhuang dai tahpa' ang la un lakai tau, anna sikala umbahoi Dehata ang mansulängngi. Lambi'kalemba'anna yatoo la sika baha' un lakaikalaenaii. 2Ampo' moinnakato noa, mai'di tau laun ndo'i yato lalang karakenaii, lambi' la aha tau

2.3–8 1074

senga' ang untula' tahuhu pepakuhunna PuangYesus ang tahpa'. 3Aka' napobua' kamailuannapano di doi', lambi' la sika untula' tohodolukalosengang mengkalao di pihki'na toboe' annamalai sika ungngala yato doi'mua'. Ampo' inangmasaeng napatokaing Puang Alataala yatotahungkunna ang la sika manghoa ang tokangdinoa. 4Moi semalaeka'ang ang madosa dolu,inang dai aha sika nalahpa' Puang Alataala, ampo'napatama di nahaka anna natahungkungngitama di kahoäng malilling lambi' tempona allopanghohto'ang. 5Noa tunne' tau karake dolu,dai sika nalahpa' Puang Alataala di hao mai ditahungkunna. Ihsinna inde lino dolu ang daiuntuhu'i Puang Alataala natallangngi ungngolaisompo'na le'bo'. Supung Nabi Nuh sibaha pitu tausenga' nakalemui lambi' dai mate, aka' inde Nuhumpepainsangnging lalang kamarohoang situhu'pa'elo'na Puang Alataala. 6Noa tunne' ihsinnaBohto Sodom anna Bohto Gomora naämpu'iapinna Puang Alataala napobua' pembabekarakenaii. Lambi' inde tahungkunnaii mendahipengkakalehaang pano di ingkänna tau ang dainaaku tuhu'-tuhu'ang dai'. 7Ampo' donetoo ahamesa tau ang disanga Lot natehtene' sohonglambi' salama' aka' maroho nei' anna mapi'di'lolo inahanna ungngita pembabe karakenayato to Sodom. 8Alloboi anna alloboi madahha

2.9–13 1075

ungngita anna unghingngi lolo yato pembabenaiiang untehkai atohanna Puang Alataala. 9Dahi,mengkalao inde di pohapangang, maleso taitaa'kakuasaanna Puang Alataala ungkalemui tau angtuhu'-tuhu'ang dai', lambi' dai sika manaho keungngoloii pesändä'. Anna ungngita toingkea'ne'kakuasaanna untahungkung tau karake lambi' diAllo Panghohto'ang, 10 londonang pano yato diingkänna tau ang naangka'i untuhu'i pampemalakarakenaii anna unte'le-te'le kakuasaanna PuangAlataala. Yato to pampakuhu ang ma'loseng-loseng bahani si'da-si'da anna malängkä'inahannaii lambi' dai sika mahea' untula' tahuhuingkänna to ma'kuasa ang matande. 11Aka' moisemalaeka'ang, ang matoho anna ma'kuasa puhanei' andana yato to pampakuhu kalosengang,datoi sika bahani untula' tahuhu bahtu' unsallayato ingkänna to ma'kuasa ang matande di olonaPuang Alataala. 12Ampo' inde to pampakuhuang ma'loseng-loseng, dai ma'pihki' seha'. Sikauntula' tahuhu aka-aka ang dai sika napähäng.Kau'na sinnoa olo'-olo' mahaila ang dai umpihki'pembabena, bahtu' sinnoa olo'-olo' ang tuhosupung anna malai napatei to poasu. Ya' la sikasinnoanto yato olo'-olo' mahaila yatoii, sika latallang toe'. 13 Yato tahungkung ang la natahimbosihatang pano yato di pembabe karakenaii.Aka' moi di tängngä allo sika untuhu'i lolong

2.14–19 1076

pampemala kalaena. Sika ma'toso'bäng-so'bängke lella'koa' mande sibaha-baha yaling dipa'himpungammu, lambi' masilikoa' annanakoa'-koa' atekoa' ungngita. 14Anna ponnake ahai bahine naita, ya' tahhi' sika pemalanakamahoi. Dai aha namali'-mali'ang umbabedosa. Tau ang malamma kapampetahpa'anna sinabulitu' lambi' manaho tama di dosa. Si mailulolo pano di aka-akanna tau senga'. Tilaka tauang noa yatoo! 15 Sika ungkebo'i yato lalang angtahpa' anna un ndo'i lalang ang karake. Sikaun ndo'i lalang ang na ndo' dolu Nabi Bileam,änä'na Beor, ang si umpihki' supu doi' ang lanatahimbo ke membabe karakei. 16 Pahtuyunnainde Bileam nakalapai Puang Alataala umpakekeledai kalaena Bileam. Napopa'kara yato keledaianna malai ungkambahoing inde nabi aka'katomahoanna. 17Didionane' yato to pampakuhukalosengang, puha napatokaing Puang Alataalaongeang ang mapähtäng. Sika sinnoa mbuang mah ' bahtu' sinnoa salehu' ang nasaupepahi ampo' dai undondong kene'. 18Malängkä'inahannaii untula' ingkänna pembabena ampo'dai kekuna samai yato ang natula'. Sika si umpakepampemala karake anna malai napolalangunse'de' tau ang mane umpellei lalang karake,lambi' sumule yato tau pano yato di lalangang mane puha napellei. 19 Si naoatee yato

2.20–3.2 1077

to pampakuhu ang ma'loseng-loseng, "Ponnake untuhu'i pepakuhungki', ya' damokoa'ne'pahallu untuhu'i yato atohang, la beba'koa'!"Ampo' setonganna yatoii dia siang ang sihapangsabua', aka' nakuasai pengkero ang unnahoanghupatau. Aka' ponna ke nakuasaiingke yatopampemala, ya' naposabua'ringkea'te' disangayato pampemala. 20 Ponna ke sika ungnginsammiPuang Yesus Kristus, To Pepasalama' angtapodehata anna lahpa'mi di hao mai dipembabe karake ang aha yaling inde di lino,pihsananna sika nakuasai sala bou yato pembabekarake, ya' setonganna tahuhu puhaete' nei'yato katuhoanna ang bakahu andana yato angdolu. 21 Pano di tau ang noa yatoo, ya' mahasapuhane' ke dake' ungnginsang dolu yato lalangang tahpa', andana ke nainsammi ampo' dasiangnatuhu'i yato pahentana Puang Alataala anghaling natahimbo. 22 Ponna noa yatoo, ya' yatotau nahoane' yato pohapangang ang naoatee,"Asu ang hali loa sumule sala ungngande yatoloana." Noa toi "Bahi ang hali didio' sumule

mentumbäng naung di hehsä'."

3 1Oa' solasohong ang kukalemui, dianto indeesuha'ku ang kaderuanna ang kuuki' ma ng.

Inde derua suha' kuuki' anna malakoa' ma'pihki'maleso anna masero sibaha kupakalehakoa'didiona yato pepakuhu ang tahpa'. 2Noa

3.3–8 1078

tunne' anna malaia' ungkalehai yato angnatula' dolu ingkänna nabi ang masero sibahapahentana Dehatanta, To Pepasalama', angnabea ungngolai rasulna. 3Ampo' ang handangpahallu ungkalehaia', dianto indee: di allo-alloang la sule la kende' tau ang nakuasai pampemalakarakenaii. 4 La sika naoaitee, "Puang Yesusma'dandi are' naoate la sumule dako'. Ya'umbang naongei? Dai kami' kipetahpa' aka'mengkalao di peneneanta ang mate dolu dai ahaaka-aka senga'na. Tontong lolo ingkänna ang ahamengkalao anna dipadahi inde lino lambi' dinoa."5 Yato tau ang ma'tula' noa naangka'i untutu'imatanna. Bahtuanna, dai sika naaku ungkalehaiumba napanoa Puang Alataala umpadahi langi'dolu umpake supu bahtakaranna. Anna umpapialino sibaha uhai lambi' aha tunne' kalantanangdi alla'na uhai. 6Anna yato uhai napake toe'Puang Alataala untallangngi lino ang dolu. 7Annalangi' anna lino ang aha dinoa nadakai toe'umpake supu bahtakaranna, lambi' di temponaAllo Panghohto'ang. Ke donentoo inde langi'anna lino la natallangngi umpake api, annaingkänna tau ang dai tuhu'-tuhu'ang dai' lanatahungkung. 8Ampo' dioa', solasohong angkukalemui, daungkalimpängngi indee: Aha tauang mangngoatee, "Masae liung ampo' daloloke'sule Dehata." Ampo' di olona Puang Alataala

3.9–14 1079

sansa'bu pahiamanna sinnoa siang sangngallosupu, anna sangngallo sinnoa siang sansa'bupahiamanna. Daete' dioatee napoela' PuangAlataala umpasundungngi yato pa'dandianna.Ampo' nasuhung anna dake' sule, aka' sa'bara'pano di dioa'. Dai naaku moi poro la mesa taula ditahungkung. Aka' ang naelo'i dianto annamalai ingkänna tau aha tempona mengkatoba'.9 (3:8) 10Ampo' inang la sule Dehata! Annayato kasuleanna la mepusa'-pusa', sihapangkasuleanna to paboko. Donetoo la pa'da langi'sitonda oni käyyäng ang moduru-duru, ingkännaaka-aka ang landa' yaho la pa'da, naande api.Noa tunne' inde lino sibaha ingkänna ihsinna lamämpu'. 11Dahia', solasohong, ponna ke inangla ditallangngi ingkänna aka-aka ang aha, ya'umbangnga'ne' noa pano di kita'? Pahalluingkea'umpamasero pembabeta anna untuhu'i PuangAlataala. 12Aka' lella'ingkea' ungngempei AlloPanghohto'anna Puang Alataala. Ya' mahasake tapengkabela-belaii untuhu'i Dehata annamalai baha' sule yato Allo Panghohto'ang. Annake donentoo yato di allo, la mämpu' langi'anna ingkänna ang aha la naande asang api,lambi' loleng napobua' luhsunna. 13Ampo' lataempei yato ang hali nadandi Puang Alataala:dianto langi' bakahu sibaha lino bakahu ang lanaongei tuho to maroho. 14Dahi, solasohong

3.15–18 1080

ang kukalemui, lella' ungngempei yato allo,pengkabela-belaii membabe mapia anna malaimahasa kasikenteammu sibaha Puang Alataala,lambi' dakoa' sala bahtu' masili ke lambi'mokoa'dai' di olona. 15 Kalehaii indee: kasa'bara'annaDehata umbea tempo pano di tau anna malaisika salama'. Dia tuntone' inde ihsinna suha'naPaulus, solasohong ang takalemui, ang nauki'pano di dioa' yaling di kakeaka'ang ang nabeaDehata. 16 Yaling di ingkänna suha'na nauki' noayatoo ke mampakuhu bumi didiona inde kaha-kaha. Aha di alla'na pepakuhunna ang mapahhi'dipähäng. Anna aha toi tau, ang si dai marohopihki'na anna dai matoho kapampetahpa'anna,ang si umputa' pepakuhunna Paulus sibahaihsinna Suha' Masero. Ya' yatoii la sika ullambi'tahungkung napobua' inde pembabenaii.17Ampo' dioa', solasohong ang kukalemui,ungnginsammi ingkänna indee. Dahi madakakoa'anna dakoa' napasähsä' lalang kasalaannato karake, lambi' la manahokoa' yahomai di ohko'ammu ang matoto'. 18Ampo'diare' la tuhtuangnga' unghängngängngikapainsangammu didiona Puang Yesus Kristus,Dehatanta ang mepasalama', anna malaituhtuang unsa'ding mana' pa'kalemunna. Pudiimengkalao dinoa lambi' sapano-panona. Aming.

1 Yohanes

1 1 Yaling inde di suha' kuuki' didiona Toinang ahang di tempona dake' aha lino.

Puhang kiita sibaha matangki' anna kihingngisibaha talingangki' tula'na Yatoo. Puha tungkian sibaha teyyeki' anna kiitang pembabena.Diantoo Bahtakara ang Mepatuho. 2 Puhangdipepaitaing anna kiitang kami'. Ya' kisa'biinganna kipakahebai Yato ang Mepatuho angla tontong lolo lambi' sapano-panona. ToMepatuho indee inang ahang sibaha Ambetamengkalao dolu, anna puhamang kami' dipaitai.3Aka ang puha kiita anna kihingngi diantokipakahebaiingkoa', anna malaingkea' mesayaling di kakalebuang. Dia tuke' kami'-kami'tohhomang yaling di Ambeta anna Puang YesusKristus Änä'na. 4 Kitula'ingkoa' indee, annamalai sundung kakahsiangki'. 5Dianto indekaheba ang kihingngi di hao mai di Puang Yesuskipakahebaiingkoa': Puang Alataala diantokamabayaang bahtu' dioatee kamapiaang,anna dai aha kamalillingang bahtu' dioateekakarakeang yaling di Kalaena. 6 Ponna taoatee,"Tohhomingkea' yaling di Puang Alataala,"ampo' tuhoingkea' yaling di kamalillingang,

1.7–2.2 1082

ya' losendingkea'te' disanga aka' daingkea'membabe situhu' katahpa'anna Puang Alataala.7Ampo' ke tuhoingkea' yaling di kamabayaang,noa kamabayaanna Puang Alataala, ya'sangkalebumingkea'too anna ingkänna dosantanabaseiingkea' haha tollona Puang Yesus,Änä'na. 8 Ponna taoatee, "Dai aha dosanta,"ya' umpasähsä' lalangngingkea' kalaeta annadai tapadiinaha katahpa'anna Puang Alataala.9Ampo' ponna ungngakuiingkea' dosanta dai'di Puang Alataala, la tontonne' umpasulepanopa'dandinna anna membabe situhu'katahpa'anna lambi' la naampungngiingkea'dosanta anna nabaseiingkea' ingkänna pembabekaraketa. 10Ampo' ponna taoatee, "Daingkea'aha madosa," ya' dianto disanga unsangaiingkea'Puang Alataala to pa'loseng-loseng anna daitapadiinaha yato bahtakaranna, ang unsangaiingkänna tau: 'to madosa.'

2 1O ingkämmua' änä'ku, tula' yatookupayalingngingkoa' inde di suha' anna malai

dakoa' umbabe dosa. Ampo' ke ahai tau umbabedosa, dai la mahea' aka' aha Puang Yesus KristusTo Tahpa' ang la mampa'tula'ingkea' di hao diolona Ambeta. 2Anna Dianto umbala'iingkea'dipatei lambi' mala naampungngiingkea' dosantaPuang Alataala. Anna dai supung dosanta,ampo' dosanna toe' ingkänna hupatau yaling

2.3–9 1083

inde di lino. 3 La malesong dioatee ungnginsangsi'daingkea' Puang Alataala ke dituhu'i loloiingkänna pahentana. 4 Ke ahai tau mangngoatee,"Kuinsang si'da Puang Alataala," ampo' daisi natuhu'i pahentana, maleso tau yatooto pa'loseng-loseng anna dai umpadiinahakatahpa'anna Puang Alataala. 5Ampo' menna-menna si untuhu'i si'da-si'da pahentana,tau yatoo sundummi pa'kalemunna pano diPuang Alataala. Menna-menna mangngoatee,"Ungnginsangngä' Puang Alataala," pahallumembabe sinnoa Puang Yesus. Noantoo ladipangnginsangngi dioatee tohhoingkea' yalingdi Puang Alataala. 6 (2:5) 7Oa' solasohongkuang kukalemui, inde kuuki'ingkoa' tadia pahentaang mane dianna ditula', ampo' pahentaang masaeng unghingngi, yato ang puhaditula'ingkoa' mengkalao pampahandu'annamampetahpa'koa' pano di Puang Yesus.8Moinnakato noa, inde pahenta mala toidioatee bakahu, aka' tandaang si'da-si'dang pole'yaling di pembabena Puang Yesus anna yalingdi kalaemua'. Aka' tuhtuang umpelleimokoa'kamalillingang anna mesilong pole' kamabayaangyaling di pembabemua'. 9 Ponna aha taumangngoatee, "Tuho yalimmä' di kamabayaang;dai aha sallaanna pembabeku." ampo' ungkahiri'solana to mampetahpa', ya' tau yatoo tuho

2.10–16 1084

yalingke'te' di kamalillingang. 10Ampo' menna-menna ungkalemui solana to mampetahpa',tau yatoo tuho yalimmi di kamabayaang, annadang aha ka teroanna la napolalang manahotama di dosa. 11Ampo' menna-menna ungkahiri'solana, tau yatoo meinaha karake, dianto yalingloloke' di kamalillingang, anna dai nainsangnaoatee, "Umba la kuola?" aka' dai nainsangumpasise'la kamapiaang anna kakarakeang.12Oa' änä'ku, kuuki'ingkoa' yaling inde disuha' aka' diampungngimingkoa' dosammuungngolai pengkähänganna Puang Yesus. 13Annanoa toi dioa' to dipoambe, kuuki'ingkoa' aka'ungnginsammokoa' Puang Yesus, To inang ahangdi tempona dake' aha lino. Anna ingkämmu toia'änä' muane, kuuki'ingkoa' aka' untalomokoa'Pongkahana setang. 14 Ya' kuuki'ingkoa' yalinginde di suha', änä'ku, aka' ungnginsammokoa'Ambeta. Anna kuoa salakingkoa', to dipoambe,aka' ungnginsammokoa' Puang Yesus, To inangahang di tempona dake' aha lino. Noa toiingkämmua', änä' muane, aka' matoto'mia'kapampetahpa'ammu anna umpayalimmia'di inahammu karanna Puang Alataala,untalo tumokoa' Pongkahana setang. 15Daaumpalupano inahammu di ingkänna kakarakeangyaling inde di lino. Aka' ponna umpanoa, malesoanna dai la lupano inahammu di Ambeta. 16Aka'

2.17–21 1085

yato sipa' karakena hupatau yaling inde di lino,sinnoanna: membabe situhu' pampemalanna,kamailuang, anna kaungngangka'-angka'angkalae, dai sule yaho mai di Ambeta, ampo'dahi yaling di lino. 17 Inde ihsinna lino sibahaingkänna kamailuang karakena daete' la tontonglolo. Ampo' menna-menna umpembabeingpa'elo'na Puang Alataala dianto ang la tuho lololambi' sapano-panona. 18Oa' änä'ku, tempodinoa la ungngoloimingkea' kapuhaanna lino.Puhamokoa' dipainsangngi dioate la sule mesato pambahananna tau ang la umpa'bali PuangYesus Kristus. Anna mai'ding kende' dinoa, diantoanna tainsammi taoatee dinoa la kapuhaannanglino. 19 Yato ingkänna tau ang umpa'bali PuangYesus sule yaling siang mai di alla'-alla'taa',ampo' maleso anna tadiaia' solata. Aka' kela solata si'da-si'daia', la tontong loloingkea'sibaha-baha. Ampo' napelleiingkea' anna malaitandaang dioatee ingkänna yato tau tadia solata.20Ampo' dioa' dio puhamokoa' dipatamai InahaMasero ang napatuhung Puang Yesus Kristuslambi' ungnginsang asammia' pepakuhu angtahpa'. 21 Yaling inde di suha' kuuki'ingkoa',dai kuoate dake'a' ungnginsang yato kahebakatahpa'ang, ampo' setonganna ungnginsammia'yato kaheba katahpa'ang. Anna ungnginsangtoia' ungngoate dai aha kaheba ang dai tahpa' la

2.22–28 1086

sule yaling mai. 22Darakate' tau ang dioainteeto pa'loseng-loseng dianto ang mangngoatee,"Puang Yesus tadia To Dilan ' la Mepasalama'"?Tau yatoo dianto balinna Puang Yesus Kristus,anna dia tunto ang umbahoi Ambeta sibahaÄnä'na. 23Menna-menna umbahoi yato Änä',tau yatoo dai tohho yaling di Ambeta. Ampo'menna-menna tontong lolo ungngakui Änä',inang ungnginsang Ambeta. 24Dahi pahalluumpayaling loloa' di inahammu yato KahebaMapia ang puha unghingngia' mengkalaopampahandu'anna anna mampetahpa'koa'.Aka' ponna ke umpanoangnga', ya' la tohhololomokoa'too yaling di Ambeta anna Änä'na.25Aka' Kalaena Puang Yesus ma'dandi naoatee,"La kubeakoa' katuhoang lambi' sapano-panona."26 Ingkänna inde kuuki'ingkoa' didiona tau angla mampasähsä' lalangkoa'. 27Ampo' dioa' diopuhamokoa' nabea Puang Yesus Inaha Masero.Anna yato Inaha Masero tontong lolo tohhoyaling di kalaemua' lambi' dang pahallu ahatau senga' la umpakuhukoa' pepakuhu angbakahu. Aka' napakuhu lolomokoa' Inaha Maseroingkänna ang la pahallu; anna yatoo tahpa',dai ditula' kale. Dianto anna la umpatontonglolongnga' kapampetahpa'ammu pano diPuang Yesus. 28Dahi, ingkämmua' änä'ku, laumpatontong lolokoa' kapampetahpa'ammu

2.29–3.6 1087

pano di Puang Yesus. Aka' ke umpanoai,suleito umpepaitaing Kalaena, ya' daingkea'la mahea' anna masili di hao di olona. 29Dahiaka' ungnginsammia', lambi' ungnginsangtoe'a' ungngoate ingkänna tau ang membabekatahpa'ang disanga änä'-änä'na Puang Alataala.

3 1 Pihki'mitoo, tandana käyyäng pa'kalemunnapano di kita', lambi' disangaiingkea' änä'-

änä'na. Anna inang änä'na si'damingkea' PuangAlataala. Dianto anna damingkea' nainsang totamampetahpa' yaling inde di lino, aka' daiungnginsang Dehata. 2Oa' solasohongku angkukalemui, dinoa änä'namingkea' Puang Alataala,ampo' dake' nalambi' pihki'ta la umbaingkea' noake dako'mi. Moinnakato noa, tainsang taoateela sinnoaingkea' Puang Yesus ke umpepaitamingKalaena, aka' la taitang pole' umba noa Kalaenaang setonganna. 3Anna menna-menna anghannu pano, la umpamasero pembabenayaling inde di lino, umba noa Puang Yesusmasero. 4Menna-menna umbabe dosa untehkaipahentana Puang Alataala, aka' pembabeyatoo umpa'bali pahentana Puang Alataala.5Ungnginsammi ungngoatee sule Puang Yesustama inde di lino anna malai umpa'dai dosanta.Anna ungnginsang toia' ungngoatee daine'madosa Puang Yesus. 6Dahimenna-menna tohhololo yaling di Puang Yesus dang la si umbabe

3.7–12 1088

dosa. Ampo' menna-menna si umbabe dosa,tau yatoo daine' ungnginsang Puang Yesus annadake'ne' la nakaleso pa'elo'na. 7O ingkämmua'änä'ku, daa umpabeia' tau napasähsä' lalangngo.Menna-menna umbabe pa'elo'na Puang Alataala,tau yatoo mesa to tahpa' umba noa Puang Yesustahpa'. 8Ampo' menna-menna si umbabe lolodosa, tau yatoo änä'-änä'na Pongkahana setang,aka' mengkalaoke' anna dake' aha lino anna inangmadosanne' Pongkahana setang. Diantoo annamentamang di lino Änä'na Puang Alataala aka' laumpa'dai pengkähänganna Pongkahana setang.9Menna-menna mendahing änä'-änä'na PuangAlataala, tau yatoo dang la si umbabe dosa aka'sipa'na Puang Alataala yalimmi di kalaena, diatuke' aka' Puang Alataala mendahing Ambena.10Dahi maleso anna sisenga'angngi diitaänä'-änä'na Puang Alataala anna änä'-änä'naPongkahana setang. Aka' menna-menna daiumbabe katahpa'ang bahtu'raka dai ungkalemuito mampetahpa', tau yatoo tadia änä'-änä'naPuang Alataala. 11Dianto inde kaheba ang puhaunghingngia' mengkalao pampahandu'annamampetahpa'koa': la sikalemuiingkea' mesaanna mesa. 12Daingkea' la membabe sinnoata Kain, aka' yato ta Kain mendahing änä'naTo handang karake babe lambi' umpateiarinna. Akana umpatei arinna? Aka' si

3.13–19 1089

membabe karakene' ta Kain anna si membabemapiane' arinna. 13O solasohongku, daaungkapusa'i ke nakahiri'koa' to tamampetahpa'yaling inde di lino. 14 Tainsammia' taoateelahpa'mingkea' di hao mai di kamateang lutamadi katuhoang. Tandana umpelleimingkea'kamateang, ya' si ungkalemuimingkea' solatato mampetahpa'. Ampo' menna-mennadai ma'kalemu, tontong loloke'ne' yaling dikamateang. 15Anna menna-menna ungkahiri'solana to mampetahpa', tau yatoo sihapangpapateang anna maleso dioatee yato topapateang daine' aha katuhoang sapano-panonayaling di kalaena. 16 Puang Yesus Kristus puhaumpapepatei Kalaena aka' nakalemuiingkea'.Diantoo tapohapangangnga' ma'kalemu. Dahila tapalla'ang toua' kita' umbeho kalaeta launsa'ding ma'kahupa-hupa kamasuhsaang aka'ungkalemuiingkea' solata to mampetahpa'.17Ampo' mesa tau ang sundummi katuhoanna,ke dai ma'kalemu ungngita solana ang daisundung kapahalluanna, ya' dai ma'kalemusinnoa Puang Alataala. 18Oa' ingkämmu änä'ku,yato ang dioaintee pa'kalemu si'da-si'da dai dihao supu di sua, ampo' la pahallu mengkalaoyaling di unnä' inaha lemba' di pembabe.19 Ponna si ungkalemui si'da-si'daingkea'solata to mampetahpa', tainsammia'too

3.20–4.1 1090

taoatee änä'-änä'na si'damingkea' PuangAlataala. Anna la masannammi inahanta aka'daingkea' la bata-bata di hao di olona. 20Aka'moinnakato ma'tula'-tula' inahanta naoatee,"Umbai damä' aha la salama' aka' karakepembabeku," ampo' dai la dipehingngii aka'käyyäng puhane' kakuasaanna Puang Alataalaandana inahanta, aka' Dianto ang ullosa ihsiinahanta. 21Oa' solasohongku ang kukalemui,ponnato dang bata-bata inahanta, damingkea'tola mahea' di hao di olona Puang Alataala.22Anna la nahingnging ingkänna palaunta,aka' si tapembabeming pahentana anna sitapembabeming pampemalanna. 23 Inderanne'pahentana Puang Alataala pano di kita': Laumpetahpa'ingkea' sanganna Puang YesusKristus, Änä'na, anna la sikalemuiingkea'mesa anna mesa umba noa ang puhanapahentaingkea'. 24Menna-menna siumpembabeing yato pahentana, tau yatoo tohhoyaling di Puang Alataala anna Puang Alataalatohho yaling di kalaena. Anna tainsammi taoateetohhong yaling di kalaeta aka' puhamingkea'napatamai Inaha Maserona.

4 1Oa' solasohongku ang kukalemui, dakoa' lasi madihhi' umpetahpa' tau moi la naoatee,

"Nakuasaimä' Inaha Masero." Aka' mai'dingang unsanga kalaena nabi, ampo' setonganna

4.2–6 1091

tadia, kende' anna mao mampakuhu tamainde di lino. Dahi la pahallua' umpemalesoidolu bahtu' la Inaha Maserona si'daraka PuangAlataala ungkuasaii menge mampakuhu, bahtu'la tadiaare. 2 La malesongnga' ungngita tau angnakuasaing Inaha Masero ke naakui naoatee,"Puang Yesus To Dilan ' la Mepasalama'tamang inde di lino menghupatau." 3Ampo'menna-menna ang dai mangngakui, tauyatoo dai napentamai Inaha Maserona PuangAlataala, ampo' napentamaine' inahanna setangbahtu' dioatee balinna Puang Yesus Kristus.Puhangnga' unghingngi la sule inaha yatooanna ahana suleng yaling inde di lino. 4Oa'änä'ku, dioa' dio änä'-änä'namokoa' PuangAlataala anna puhamokoa' untalo ingkännaang unsanga kalaena nabi ampo' setongannatadia, aka' ma'kuasa puhane' Inaha Maseroungkuasaikoa' andana yato inaha ang ungkuasaito tamampetahpa'. 5 Yato ingkänna ang unsangakalaena nabi ampo' setonganna tadia, yalingmai di alla'-alla'na to tamampetahpa' lambi'tula'na situhu' pampemalanna solana annanapehingngii. 6 Kami'mitoo änä'-änä'na PuangAlataala. Dahi menna-menna ungnginsammiPuang Alataala, tau yatoo la umpehingngiipepakuhungki'. Ampo' menna-menna tadiaänä'-änä'na Puang Alataala, tau yatoo daine'

4.7–12 1092

umpehingngii pepakuhungki'. Noantootapangnginsangngi alla'na pepakuhu tahpa'naInaha Masero anna pepakuhunna inaha ang lamepasähsä' lalang. 7 Ingkämmua' solasohongkuang kukalemui, la sikalemuiingkea' mesa annamesa aka' yato pa'kalemu yaho mai di PuangAlataala. Anna menna-menna ang si ma'kalemu,tau yatoo maleso anna änä'-änä'nai PuangAlataala anna ungnginsammi Puang Alataala.8Aka' sipa'na Puang Alataala ma'kalemu. Dahimenna-menna ang dai ungkalemui solana, tauyatoo maleso daine' ungnginsang Puang Alataala.9 Puang Alataala puha unsuo Änä' samboanamentama di lino anna malai nabeaingkea'katuhoang lambi' sapano-panona. Noantoonapaitaiingkea' pa'kalemunna pano di kita'.10Aka' ang dioainte pa'kalemu tadia kita' angungkalemui Puang Alataala, ampo' PuangAlataala ungkalemuiingkea' anna unsuo Änä'naumbala'iingkea' dipatei lambi' mala diampungngidosanta. 11Oa' solasohongku ang kukalemui,aka' noa yato pa'kalemunna Puang Alataalapano di kita', dahi pahallu touingkea' kita'sikalemui mesa anna mesa. 12Moinnakatodake' aha tau moi poro la mesa ungngita PuangAlataala, ampo' ponna sikalemuimingkea' mesaanna mesa, ya' keboanto pa'kalemunna PuangAlataala yaling di kita', anna tontong lolo Puang

4.13–19 1093

Alataala tohho yaling di kalaeta. 13Aka' nasuhungtainsangnga' taoatee tohhomingkea' yaling diPuang Alataala anna tohho toi yaling di kalaeta,aka' puhamingkea' napatamai Inaha Maserona.14Anna puhang kami' kiita anna kisa'biing kioateeAmbeta unsuo Änä'na mentama di lino mendahiTo Pepasalama'. 15Menna-menna mangngakuinaoatee, "Puang Yesus Dianto Änä'na PuangAlataala," tau yatoo tohhong yaling di PuangAlataala anna Puang Alataala tohho yaling dikalaena. 16Anna tainsammi sibaha tapetahpa'taoatee pa'kalemunna Puang Alataala mentamadi kalaeta. Sipa'na Puang Alataala ma'kalemu.Menna-menna ungkalemui lolo solana, tau yatootohhong yaling di Puang Alataala anna PuangAlataala tohho yaling di kalaena. 17Dipasundungpa'kalemu yaling di kalaeta anna malai daingkea'mahea' di hao di olona Puang Alataala kelambi'mi Allo Panghohto'ang. Daingkea' lamahea' aka' sinnoang pembabeta Puang Yesus.18 Ke ahai pa'kalemu yaling di kalae, daingkea' lamahea'. Aka' ponna sundummi pa'kalemu yalingdi kalae, dianto ang la umpa'dai kamahea'ang.Aka' daingkea' la nahoa pantahungkungangyato ang si napihki' hupatau. Dahi menna-menna mahea', tau yatoo dake' sundungpa'kalemunna yaling di kalaena. 19Dianto annasi ma'kalemumingkea' aka' dolu puhane' Puang

4.20–5.6 1094

Alataala ungkalemuiingkea'. 20 Ponna aha taumangngoatee, "Ungkalemuiä' Puang Alataala,"ampo' ungkahiri' solana to mampetahpa',tau yatoo ma'loseng-loseng. Aka' solanaang naita anna dai nakalemui, londonanne'Puang Alataala ang dai naita. 21Anna Diae'ang umbeaingkea' inde pahenta naoatee,"Menna-menna ungkalemui Puang Alataalapahallu toi la ungkalemui to mampetahpa'."

5 1Menna-menna mampetahpa' naoatee,"Puang Yesus To Dilan ' la Mepasalama'," tau

yatoo änä'na PuangAlataala. Annamenna-mennaungkalemui Ambeta, tau yatoo ungkalemui toe'änä'-änä'na Ambeta. 2 Ponna ungkalemuiingkea'Puang Alataala anna tatuhu'i pahentana,tainsammi taoatee ungkalemuiingkea' änä'-änä'na Puang Alataala. 3Aka' ponna untuhu'ingkepahentana Puang Alataala, ya' takalemui tuntonei'. Anna yato pahentana dai ma ngngi,4 aka' ingkänna änä'-änä'na Puang Alataalauntalo ingkänna kakarakeang yaling di lino.Kapampetahpa'ammitoo pano di PuangYesus anna malaingkea' untalo kakarakeang.5Mennakae' lamala untalo ingkänna kakarakeangyaling inde di lino, ke tadiai kita'a' ingkännaang mampetahpa' dioatee, "Puang YesusDianto Änä'na Puang Alataala." 6 Puang YesusKristusmitoo ang puha sule ditero' uhai anna

5.7–13 1095

umpa tollo hahana. Dai sule supung la ditero'uhai, ampo' ditero' uhai sibaha umpa tollohahana. Anna Inaha Maserontoo unsa'biii naoatePuang Yesus Dianto Änä'na Puang Alataala, aka'ahana tahpa' sipa'na Inaha Masero. 7 aka' ahatallu ang unsa'bii didiona Puang Yesus Kristus:8 Inaha Masero, uhai pantero'anna, anna hahatollona; inde tallu dai aha sisala kasa'bianna.

9Aka' kasa'bianna hupatau anna tapetahpa',londoke'ne' kasa'bianna Puang Alataala, aka'Kalaena unsa'bii didiona Änä'na. 10Menna-menna umpetahpa' Änä'na Puang Alataala, tauyatoo umpayalimmi di inahanna yato kasa'biang.Ampo' menna-menna dai umpetahpa' PuangAlataala, tau yatoo unsangai Puang Alataalato pa'loseng-loseng, aka' dai napetahpa'kasa'bianna didiona Änä'na. 11Anna diantoinde kasa'bianna naoatee: Puhamingkea' nabeaPuang Alataala katuhoang sapano-panona, annaÄnä'nantoo Dianto kasuleanna yato katuhoang.12Menna-menna tohho yaling di Änä'na PuangAlataala, tau yatoo ullambi'mi katuhoang.Ampo' menna-menna dai tohho yaling diÄnä'na Puang Alataala, tau yatoo dai ullambi'katuhoang. 13Oa' ingkämmu ang umpetahpa'misanganna Änä'na Puang Alataala, kuuki'ingkoa'yaling inde di suha' anna malai ungnginsangsi'da-si'daa' ungngoatee, "Ullambi'mang

5.14–20 1096

katuhoang sapano-panona." 14Anna daingkea' labata-bata pano di olona Puang Alataala, aka' lanahingngimingkea' ke umpalauingkea' aka-akasituhu' pa'elo'na. 15Aka' tainsammia' taoateenahingnging ingkänna palaunta, dahi la tainsangtoe'a' taoatee taampuing yato palaunta. 16 Ponnaahakoa' ungngita solamu to mampetahpa'umbabe dosa, la umpa'sambayangngingnga'dai' di Puang Alataala, anna malai umpamaserosumule katuhoanna. Ampo' dakoa' kuoaintela pahallu umpa'sambayangnging yato tauang umbabe dosa ang la mebaha pano dikamateang sapano-panona. Aka' aha tau angmembabe noa yatoo. 17 Ingkänna babe karakedipomadosa. Ampo' aha dosa dai la mebahapano di kamateang sapano-panona. 18 Tainsangtaoatee menna-menna mendahing änä'-änä'naPuang Alataala, tau yatoo dang la si umbabedosa. Ampo' pengkähänganna Pongkahanasetang la nadakai lolo Änä'na Puang Alataalaanna malai dai umpasähsä' lalang änä'-änä'na.19 Tainsang taoatee änä'-änä'naingkea' PuangAlataala; anna tainsang toia' taoatee ingkännato tamampetahpa' nakuasaine' Pongkahanasetang. 20 Tainsang toia' taoatee suleng Änä'naPuang Alataala anna nabuhkeiingkea' inahantaanna malaingkea' ungnginsang si'da-si'da PuangAlataala. Ya' tohho si'da-si'damingkea' yaling

5.21 1097

di Puang Alataala anna Puang Yesus KristusÄnä'na. Dianto Dehata ang setonganna annaDianto Katuhoang lambi' sapano-panona. 21Oa'änä'ku, la undakai manahpakoa' kalaemu andanaumpenombaikoa' dehata ang tadia Dehata angsi'da.

2 Yohanes

1 1 Pano di jumaa' ang napillei Puang Alataala.Hao mai di kodi', pebulle ada'. Kukalemui

si'da-si'dakoa'. Dai kodi' supu, ampo' ingkännatoi to ungkalesong katahpa'anna Puang Alataala.Kikalemuikoa' aka' ingkännaingkea' umpetahpa'pepakuhu ang tahpa'. Anna yato pepakuhu latohho lolo yaling di kalaeta, lambi' sapano-panona. 2 (1:1) 3 Ke la malai Puang Alataala,Ambeta, anna Puang Yesus Kristus, Änä'na, laumbeheingkea' anna ungkalemuiingkea' sibahamemana' kamasahkeang anna kamalinoang.Ingkänna yatoo pungngu' anna tandaangyaling di katahpa'ang anna pa'kalemu.4 Kahsi liuä' tahpana kuinsang kuoatee ahangyaling di alla'-alla'mua' membabe situhu'katahpa'ang ang napahentaingkea' Ambeta.5Anna dinoa aha palaungkua' ma ng dianto:Ke la malai anna sikalemui loloingkea' mesaanna mesa. Inde ang kuuki'ingkoa' tadiapahenta ang mane dianna ditula', ampo'pahenta ang inang masaeng tahingngi,yato ang puha ditula'ingkea' mengkalaopampahandu'anna mampetahpa'ingkea' panodi Puang Yesus. 6 Yato ang dioaintee pa'kalemu,

1.7–12 1099

dianto untuhu'i ingkänna pahentana PuangAlataala. Anna yato pahenta inang puhangnga'unghingngi mengkalao pampahandu'anna annamampetahpa'koa' pano di Puang Yesus angnaoatee, la si ungkalemui lolokoa' solamu. 7Aka'mai'ding to pampasähsä' lalang kende' annamao mampakuhu tama inde di lino. Tau yatoodai naakui naoatee, "Puang Yesus To Dilan ' laMepasalama' tamang inde di lino menghupatau."Tau ang noa yatoo dianto to pampasähsä'lalang anna to umpa'bali Puang Yesus Kristus.8Dahi la undakai manahpakoa' kalaemu andanalabu' kalei yato pengkähängangki' anna malaiuntahimbo asangnga' sahomu yaho mai diPuang Alataala. 9Menna-menna dai umpentokeipepakuhunna Kristus, ampo' untuhu'i toboe'pihki' kalaena, tau yatoo dai aha kasikenteannadai' di Puang Alataala. Ampo' menna-mennaumpentokei manahpa pepakuhunna, ya'ahane' kasikenteanna dai' di Puang AlataalaAmbeta sibaha Änä'na. 10 Ponna ke ahai suletau mampellambi'ikoa' umbaha pepakuhu angtadia pepakuhunna Puang Yesus Kristus, daauntahimboi yato tau yaling di dasammu annadaa umbeaia' inaha. 11Aka' menna-mennaumbeai inaha, tau yatoo mempola toe' yalingdi pengkähängang karakena. 12Moinnakatoanna mai'dike' ang pahallu kutula'ingkoa',

1.13 1100

ampo' dai kuaku kupayaling asang inde disuha', aka' mopahtuyumä' la ma ng anna malaisi ngngayoingkea' ma'tula', lambi' la sundungkakahsiantaa'. 13 Salama'na toi are' ma ngsolasohommu dinne di jumaa' ang napillei PuangAlataala.

3 Yohanes

1 1 Pano di Gayus ang kupakamaya, annaang kukalemui si'da-si'da. Hao mai di kodi',

pebulle ada'. 2O solasohongku ang kupakamaya,kupa'sambayangngingko anna malai masahkelolo anna malino katuhoammu yaling di ingkännasia sinnoa kamasahkeanna anna kamalinoannainahammu. 3 Kahsi ponalaä' tahpana suleinde dinne sangngaka-sangngaka solasohontanatula'ingkä' didiona katontongammuumpentokei katahpa'anna Puang Alataala, aka' simembabeo situhu' katahpa'ang yatoo. 4Dai ahanasinnoaing kakahsiangku ke aha boi kupelelekuoatee membabeng änä'-änä'ku situhu'katahpa'ang. 5O solasohongku ang kupakamaya,dai aha ummali'-mali'ang si ungkalemui solata tomampetahpa' ang si lempäng di ng, moinnakatoanna dakangkoa' siinsang. 6Anna puhang natula'pano di jumaa'ki' dinne yato pa'kalemummu. Kela malai tontong loloo ungkalemui di ng tau kemengkalaoi anna malai dai aha kakuhangangyaling di pellaoanna. Ponna ke umpanoai,yato pembabemu la sipäto'mi di hao di olonaPuang Alataala. 7Aka' yaling di pellaoannaumpakaheba sanganna Puang Yesus Kristus, dai

1.8–13 1102

aha aka-aka siamo la natahimbo di hao mai dito taungnginsang Puang Alataala. 8Dahi kita'to mampetahpa', la pahalluingkea' ungkalemuiyatoii anna malai mangngala taha toingkea' kita'yaling umpakaheba katahpa'ang. 9Ahang suha'kuuki' ma ng di jumaa', ampo' daloloang naakuiyato ta Diotrefes ang si pemalane' handangma'kuasa. 10Dahi ponna malaä' lambi' ma ng,mane kupamalesoing jumaa' yato tula' tahuhuang napalele didioki'. Anna dai dia supu yato sinababe, ampo' datoe' naaku untahimbo solatato mampetahpa' anna dai umpabei jumaa'untahimbo yatoii. Anna ponna ke ahai anguntahimbo yato solata, ya' si naalai yaling maidi jumaa'. 11O solasohongku ang kupakamaya,daa umpensinnoai tau ang membabe karake,ampo' la umpensinnoaio tau ang membabemapia. Menna-menna umbabe kamapiaang,tau yatoo änä'-änä'na Puang Alataala. Ampo'menna-menna si umbabe kakarakeang, tau yatoodaine' ungnginsang Puang Alataala. 12Annayatone' ta Demetrius natula' mapia asanne'tau. Anna pembabenantoo umpatandaangkamapiaanna, aka' situhu' katahpa'anna PuangAlataala. Anna kami' toi unsa'bi'i didionakamapiaanna, anna ungnginsammi ungngoateetahpa' tula'ki'. 13Moinnakato anna mai'dike' lapahallu kutula'ingko, ampo' dai kuaku kupayaling

1.14 1103

asang inde di suha', 14 aka' mopahtuyuä' la baha'ma ng anna malai si ngngayoingkea' ma'tula'.(1-15)Kuhannuang la tontongngo masahke annamalino. Salama'na toi ma ng ingkänna solatadinne. Anna la umpalambi' toingkä' salama'kupano di simesa-mesa solata di ng.

Yudas

1 1 Pano di ingkänna tau ang natambai PuangAlataala mendahi petauanna. Nakalemuikoa'

Puang Alataala, Ambeta, anna nadakaikoa'Puang Yesus Kristus. Hao mai di kodi' Yudas,arinnaä' Yakobus, anna mesaä' sabua'na PuangYesus Kristus. 2 Ke la malai tuhtuang nabeakoa'Puang Alataala behena, kamasahkeanna annapa'kalemunna. 3Oa' solasohong ang kukalemui,dolu inang kupahtuyu la kuuki'ingkoa' ma ngsuha' didiona kasalama'ang ang tatahimbosibaha-baha. Ampo' dinoa ang sihatang kusa'dingdianto la kuuki' suha' ma ng anna malaikupamatoto' inahammu lambi' malakoa' untolla'yato ingkänna ang umbali pepakuhu ang tahpa'.Pihsang supu Puang Alataala umbea indepepakuhu pano di petauanna anna sundung.4Aka' aha tau ang dake' ungnginsang Dehata,ang mahta-mahta tama di alla'-alla'ta. Si napihki'naoatee, "Dai maaka ke membabe karakeingke,aka' la naampungngiingke Puang Alataalaaka' mana' pa'kalemunna." Sika umbahoiTomarayanta anna Dehatanta ang mesa supu,dianto Puang Yesus Kristus. Ampo' masaeng annauki'i didiona katallangang ang la naolai inde tau

1.5–8 1105

ang noa. 5 Setonganna ungnginsammia' indeeingkänna ang mane kutula'. Ampo' moinnakatonoa, kupemala la ungkalehai umba noa Dehatauntahungkung ingkänna tau ang si membabekarake. Dolu to Yahudi napabeba' Dehata dihao mai di Mesir. Ampo' puhai yatoo aha dialla'naii ang dai mampetahpa', lambi' napateipiha di hao di ongeang makä'däng. 6 Kalehaiiyato malaeka' dolu yaho di suruka. Aha piha dialla'naii ang dai tontong umbabe pengkähängangang nabea Dehata, ampo' umpellei ongeanna.Lambi' napungo Dehata yato malaeka' umpakehante ang dai la mala bohtu, mane natutu'i tamadi mesa ongeang ang malilling. Sika dipungo loloyaling, lambi' sule tempona la natahungkungDehata yato di Allo Panghohto'ang. 7 Kalehaitoine' Bohto Sodom anna Gomora dolusibaha yato sangngaka-sangngaka bohto angnasidungku'ing. Ihsinna yato bohto membabesinnoa yato malaeka' langngena'. Sika umbabema'kahupa-hupa pembabe tasampa' angmekarakei, lambi' yato bohtona natallangngiPuang Alataala umpake api. Tahungkunnaiimendahi pohapangang pano di ingkänna tau,anna mala dipasihapang apinna nahaka ang daila pi'de, ang la dipantahungkungngi ingkännatau karake. 8 Yato tau karake dolu sinnoasiang inde mai tau ang si mampakuhu loseng

1.9–11 1106

anna ungngangka'-angka' kalaenaii napobua'pangngipinna. Aka' sahing membabe tasampa'ungkärähko'i kalaena anna sahing ungngita-itanaung kakuasaanna Puang Alataala, noa toisi untula' tahuhu ingkänna to ma'kuasa angmatande. 9Ampo' moi kalaena Mikhael, topambahananna semalaeka'ang masero, daine'bahani untula' tahuhu Pongkahana setang.Naonge anna matei Nabi Musa, siba'ding indeMikhael anna Pongkahana setang untula' didionala naaka yato bahkena Musa. Donetoo indeMikhael dai untula' tahuhu Pongkahana setangumpake kakuasaang kalaena. Supung naoatepano, "Ke la nakambahoingko Dehata!" 10Ampo'indene' to pampakuhu ang si ma'loseng-losengsi untula' tahuhu aka-aka ang ma'kuasa angdai nainsang. Ang supung nainsang: membabesituhu' pampemalanna toboe', sinnoa olo'-olo'ang dai ma'pihki'. Anna katämpä'anna la sikatallang napobua' yato pembabenaii. 11 Lamasuhsa liu pano diii! Aka' sika umpensinnoaita Kain ang papateang dolu. Sika un ndo'pembabena ta Bileam, aka' moinnakato annasika nainsangngi naoatee tahuhu yato ang lanababe, ampo' tontong nababe aka' mailupano di doi'. Sika umbali Puang Alataala sinnoata Korah dolu, lambi' sika la natahungkungmate Puang Alataala sinnoa ang dahi pano di

1.12–16 1107

ta Korah. 12Naonge anna ma'himpungkoa', ya'inde to pampakuhu ang si ma'loseng-loseng simande sibaha-bahakoa' sihapang solamu, ampo'mepakasili yato pembabenaii. Si ma'so'bäng-so'bäng ke mandei yato di pa'himpunganganna umpihki' supu kalaena. Sika sinnoa kemalillingngi kalane ampo' dasiang kene' aka'nasau pepahi. Sika sinnoa poang kayu ang puhadilelleng lambi' dang keuhaka': ke lambi'mitempona keboa, ya' daine' keboa aka' matenganna malahsong. 13 Pembabena ang mepakasililanda' liu sinnoa buhana bombang ang mähängdi le'bo'. Sika sinnoa bintäng ang unsambalangi', lambi' ke di ndo'i, ya' la sähsä' lalang tau.Inde to pampakuhu ang si ma'loseng-loseng lanatahungkung Puang Alataala tama di ongeangang malilling si'da-si'da lambi' sapano-panona.14Henokh, mesa peampoanna Adam lapi'kapitunna, ma'tula' lohpo' didiona inde mai tau.Naoatee, "Itai! Mengeng la sule Dehata naposolaima'sa'bu-sa'bu to pen ndo'na ang masero.15 La umpahehsa ingkänna hupatau, anna yatoingkänna ang si mampa'bali la natahungkungaka' pembabe karakenaii. La natahungkungyato ingkänna ang dai tuhu'-tuhu'ang dai', annala nabala' yato ingkänna tula' tahuhunnaii."16 Inde to pampakuhu ang si ma'loseng-losengsi momämmäng lolo anna si unsalla tau senga'.

1.17–23 1108

Sika si untuhu'i pampemala karakenaii. Simalängkä' inaha anna sanda-sanda si natula'ang si nababe, anna si unse'de' tau senga'anna malai sika ullambi' kauntungang. 17Ampo'dioa', solasohong ang kukalemui, kalehaii yatoang naoa dolu rasulna Puang Yesus Kristus,Dehatanta. 18 Sika naoate ma ng, "Ke lalambi'mi Allo Panghohto'ang, ya' la aha tauang si ungngita-ita naung kapampetahpa'anta.Dai sika la untuhu'i Puang Alataala, ampo' launtuhu'i pampemala karakena." 19Dianto indemai tau ang si umpasisähä'-sähä' kamesaannahupatau. Nakuasai pampemala inahannatoboe', aka' daine' aha Inaha Masero yalingdi inahannaii. 20Ampo' dioa', solasohongang kukalemui, sipamatoto' lolokoa' yalingdi kapampetahpa'ammu sibaha solamu, aka'masero liu yato pepakuhu ang tapetahpa'.Pa'sambayang lolokoa' situhu' petehtena InahaMasero. 21 Yaling di katuhoammu pengkerololokoa' ang la sihatang pano di tau ang nakalemuiPuang Alataala. Anna empeii yato pebehe angla nabeakoa' Puang Yesus Kristus ke suleng,dianto katuhoang ang lambi' sapano-panona.22 Ponna ke ahake' tau ang bata-bata inahanna,ya' paitaii pa'kalemummu pano. 23 Ponna ke ahaitau ang ungkebo'i kapampetahpa'anna, ya' tehteisumule sihapang umpasalama'o tau yaling mai

1.24–25 1109

di api. Noa tunne' pano di tau ang si untuhu'ipampemala karake, paitai toine' pa'kalemu,ampo' madakakoa' anna dakoa' natumängdosanna. Paitaii pa'kalemu pano di to madosaampo' kahiri'ine' dosannaii, pasihapangngi kaya'karähko' ang dang diaku dipake. 24 Pudii PuangAlataala, aka' ma'kuasa medakai anna dakoa' lamanaho, lambi' dai la aha kasalaammu anna lakahsi liukoa' ke nabahamokoa' tama di olonaang matande. 25Mesa supu Puang Alataala.Dianto ang mepasalama' ungngolai Puang YesusKristus, Dehatanta. Sihatang dipamatande annadipakeangka', aka' Dianto ang untokei ingkännakamatohoang anna kakuasaang mengkalao dolu,dinoa anna lambi' sapano-panona. Aming!

Pangngitanna Yohanes

1 1 Ihsinna inde suha' dianto didiona kaha-kahaang la baha' dahi ang napalanda' Puang

Alataala pano di Puang Yesus Kristus anna malainapepainsangnging pano di to pen ndo'na.Puang Yesus unsuo malaeka'na pano di taYohanes sabua'na do napaitai yato kaha-kaha.2 Ya' natula' tunne' ta Yohanes yato ingkännaang naita didiona Bahtakaranna Puang Alataalaang nasa'bii Puang Yesus Kristus. 3Menna angla mambata inde suha' didiona ang la dahi annaang mampehingngii sibaha natuhu'i ihsinnadianto ang la ullambi' kamasannangang yahomai di Puang Alataala. Aka' ingkänna indee dangla masae anna dahing. 4 Pano di pitu jumaa'di hao di Poropensi Asia. Hao mai di Yohanes.Oa' solasohongku, ke la malai nabehekoa'anna napamasahkekoa' Puang Alataala, diantoang aha, ang inang ahang anna ang la sule.Noa toi yaho mai di pitu inaha ang aha yahodi olona ohko'ang katomarayaanna, 5 annayaho mai di Puang Yesus Kristus sa'bi ang maladipetahpa'. Dianto ang handang dolu tuho dihoi' mai di alla'na to mate anna ungkuasaisetomarayaang di lino. Puang Yesus mekalemui

1.6–11 1111

liu. Tandana yatoo naaku mate bollo hahanaanna malai nalahpa'ingkea' di hao mai didosanta 6 anna napakamesaingkea' tama di mesakapahentaang ang napatani mendahi imangang la untahiai Puang Alataala dianto Ambena.Puang Yesus dianto ang handang matandeanna ma'kuasa lambi' sapano-panona. Aming.7 Itaia', mengeng la sule yaling di salehu' annaingkänna hupatau la mangngita moi yato angpuha mantobo'. Ingkänna ihsi bohto di lino ladumuseng napobua'. Tahpa' si'daete' inde ladahi. Aming. 8Naoate Puang Alataala, "Kodi'mitoindee Ang Handang Uhuna anna Ang Katämpä',dianto To Handang Ma'kuasa ang aha anna anginang aha anna ang la sule." 9 Kodi' Yohanes,solasohommua' yaling di kapampetahpa'ang,ang unsinnoaing didahha aka' un ndo' PuangYesus Kristus. Dahi sa'bara'ingkea' madahha aka'napakamesaingkea' tama di kapahentaanna.Dihambaiä' pano di Kalantanang Patmos aka'umpepainsangngingkä' Bahtakaranna PuangAlataala sibaha mangngakuä' kuoate, PuangYesus Kristus dianto Dehatangku. 10Aha pihsangallo Dehata nakuasaiä' Inaha Masero, ya'unghingngimä' kamaha ang handang käyyängsinnoa oninna terompe' ma'kara di hao dikebo'ku. 11 Yato kamaha naoatee, "O Yohanes,uki'i aka ang ungngita, anna umpapebahaing

1.12–20 1112

ne suha' pano di pitu jumaa' dianto: to Efesus,to Smirna, to Pergamus, to Tia ra, to Sardis,to Filadelfia, anna to Laodikia." 12 Tahpamensailemä' pano di kebo'ku unnenne'i yato angmampa'karaiä'. Ungngitamä' pitu pampatokoanglampu bulahang dibabe. 13Di alla'na yatopampatokoang lampu aha ke'de' mesa sinnoaliu hupanna tau. Umpake kaya' kalambe' anglambi' naung di bih 'na. Mesalempäng bulahang.14 Bää'na sibaha beluhä'na mabuhsa' sinnoakapa' bahtu' dähko-dähko, matanna pähä'lä'sinnoa api. 15 Bih 'na pangngillo' sinnoa yatobahsi ang mane dihui'i yaling mai di ahha baya.Kamahanna sinnoa yato oninna sälänsäng kebuntu'i. 16 Teyye kuananna untokei pitu bintänganna di suana sohong mesa pa'dang ang pahelasibali. Lindona mesilo sinnoa yato allo koro kemaloe bumi. 17 Tahpana kuita, ya' lumbängsiamä' di olona salamang to mate. Ampo'tahpa nasahpaä' teyye kuananna anna ma'karainaoatee, "Daummahea', Kodi'mito indee AngHandang Uhuna anna Ang Handang Katämpä'.18 Kodi'mito ang tuho moinnakato puhamä'mate, ampo' itai tuhoä' lambi' sapano-panona.Kodi' ungkuasai kamateang anna ongeanna tomate. 19Dahi uki'i samai kaha-kaha ang ungngita,dianto kaha-kaha dinoa anna kaha-kaha angla dahi di allo ang la sule. 20Anna didiona

2.1–6 1113

bahtuanna inde pitu bintäng ang ungngita diteyye kuanangku anna yato pitu pampatokoanglampu bulahang, diantoo pitu bintäng bahtuannapitu malaeka' di pitu jumaa' anna yato pitupampatokoang lampu bulahang, bahtuanna pitujumaa'."

2 1Nalombungnging yato tula'na naoatee,"Pano di malaeka'na jumaa' Efesus,

noa indee ang la ungnguki': Dianto indepepasanna ang untokei pitu bintäng di teyyekuananna, anna mellao di alla'na pampatokoanglampu bulahang. 2 Kuinsang samai angumbabea', umpengkähäng si'da-si'daingkä'anna sa'bara'koa' ungngolai kamadahhaang.Kuinsang toi dakoa' umbea inaha pano di tokarake. Anna tau ang ungngangka' kalaena rasulampo' setonganna tadia, puhangnga' unsändä'i,ya' ullambi'mi kalosengannaii. 3Masuhsakoa'anna sa'bara'koa' aka' kodi', dakoa' ungnginsanglupu umpengkähängngingkä'. 4Ampo' ahake' angkusallaingkoa', dianto dang aha pa'kalemu yalingdi inahammu sinnoa dolu. 5 Kalehaii, makahaoliungnga' ungngongei manaho! Pengkatoba'koa'di hao mai di dosammu, anna umpembabeingyato aka ang puha umbabea' dolu. Ponnadaia' umpanoa, ya' la suleä' kualai yatopampatokoang lampu. 6Ampo' aha ang mapiaa'di kalaemu, dianto: ungkahi'di'koa' pembabena

2.7–11 1114

to pen ndo'na Nikolaus ang kukahi'di' tou kodi'.7 Ponna ke pemalakoa' ungnginsang manahpa,ya' pehingngii si'da-si'dai samai ang natula'Inaha Masero pano di pitu jumaa'! Tau angpatalo la kupabeine' ungngande boana poangkayu ang mepatuho ang tuho yaling di bela'naPuang Alataala." 8Nalombungnging yato tula'nanaoatee, "Pano di malaeka'na jumaa' Smirna, noainde ang la ungnguki': Dianto inde pepasannaang sule yaho mai di To Handang Uhuna annaKatämpä'na, Ang puhang mate ampo' tuhosumule. 9 Kuinsang kamasuhsaammua'. Kuinsangmemase-masekoa' ampo' setongnganna tomakakakoa' di mendehatanna. Kuinsangumba noa kara-kara ang napatanda'ikoa' angunsanga kalaena to Yahudi, ang napillei PuangAlataala, ampo' setonganna kuangka' tadia toYahudi. Yato tau petauanna Pongkahana setang.10Daungkahea'a' kamadahhaang ang dangmasaeanna ullambi'mi. Inang la ahaete' sangngaka-sangngaka di alla'mua' ang la napatamaPongkahana setang di tahungkung nasändä'i.Sampulo allona naongei madahha. Pahallukoa'umpamatoto' lolo kapampetahpa'ammu diKodi' lambi' mate. Ponna umpanoang, ya'la kubeamokoa'te' saho kapataloang diantokatuhoang lambi' sapano-panona. 11 Ponna kepemalaia' ungnginsang manahpa, ya' pehingngii

2.12–17 1115

si'da-si'dai samai ang natula' Inaha Masero panodi pitu jumaa'! Tau ang patalo danne' la unsa'dingkamadahhaang di kamateang kapendoanna. "12Nalombungnging yato tula'na naoatee, "Panodi malaeka'na jumaa' Pergamus, noa inde angla ungnguki': Dianto inde pepasanna ang suleyaho mai di tau ang kepa'dang pahela sibali.13 Kuinsang ang ungngongei tohho, diantoongeanna Pongkahana setang ma'kuasa. Ampo'inang umpetahpa'ä'a', lambi' daia' tora' ahaumbahoi'ä' yato naonge dipateii ta An pas di ngang naonge tohho Pongkahana setang. IndeeAn pas dianto mesa sa'bingku ang tontong lolokapampetahpa'anna di Kodi'. 14Moinnakatonoa, ahake' sangngaka-sangngaka kaha-kaha angkusallaingkoa'. Ahakoa' sangngaka-sangngakaang untuhu'i pepakuhunna Bileam. Inde Bileamumpakuhu ta Balak dolu ang la napanoaumpa naho to Israel tama di dosa. Napaturuiungngande andeang ang puha dipopenombapano di dehata lino anna ungngindä'-indä'pa'bannetauang. 15Noa toi aha di alla'mua'ang untuhu'i pepakuhunna to pen ndo'naNikolaus. 16Dahi pengkatoba'mokoa' di hao maidi dosa. Ponna dai umpanoa, ya' dante' masaeanna tamamä' di alla'-alla'mu anna kutolla'iyato tau umpakeä' pa'dang ang aha di suaku.17 Ponna ke pemalakoa' ungnginsang manahpa,

2.18–22 1116

ya' pehingngii si'da-si'dai samai ang natula'Inaha Masero pano di pitu jumaa'! Tau angpatalo kupabeine' ungngande dehpa manna angbuni, anna pantang la sika untahimbo mesa

batu mabusa di Kodi'. Di hao yato di batu ahauki' mesa sanga ang bakahu, ang dai aha moi

poro la mesa tau mangnginsang supung angmantahimbo toboe'." 18Nalombungnging yatotula'na naoatee, "Pano di malaeka'na jumaa'Tia ra, noa inde ang la ungnguki': Dianto indepepasanna ang sule yaho mai di Änä'na PuangAlataala, ang pähä'lä' matanna sinnoa api, annabih 'na pangngillo' sinnoa bahsi ang mane dihui'iyaling mai di ahha baya. 19 Kuinsang samaia'ang umbabe. Ungkalemuikoa' para-parammuhupatau, mampetahpa'koa', mengkähäng, annasa'bara'koa' ungngolai kamasuhsaang. Kuinsangmai'di puhane' ang ungkähäng dinoa andanadolu. 20Ampo' ahake' ang kusallaingkoa', diantoumbearakoa' dio inaha ta Izebel, mesa bahineang unsanga kalaena nabinna Puang Alataala.Mai'ding petauangku ang napasähsä' lalang annanapaturui ungngindä'-indä' pa'bannetauangsibaha ungngande andeang penombaangpano di dehata lino. 21 Puhang kubea tempomengkatoba' ampo' dasiang aha nabolinnaungngindä'-indä' pa'bannetauang. 22Dahi lakupamakorong. La sika kudahha si'da-si'da

2.23–3.1 1117

sibaha tau ang nasikamahoiing. Supung tora'ke naboling ungngindä'-indä' pa'bannetauang,ya' dai la kupanoa. 23 Ingkänna to pen ndo'nala kupatei asang, anna malai nainsang samaijumaa' naoatee, Puang Yesus ang ungnginsanganna ullosa ihsi inahanna hupatau. La kubala'koa'situhu' pembabemu. 24Ampo' senga'na to Tia raang dai untuhu'i yato pepakuhu salao-laonaanna dai umpellaya'i aka ang dioaintee,'kamanähänganna Pongkahana setang,'kuoane'te tora' daine' la kupahoai durungangang ma ngngi, 25 supung pahallua' umpatontongkapampetahpa'ammu di Kodi' lambi' suleä' dako'.26 Tau ang patalo anna umpembabeing samaipa'elo'ku lambi' mate, la kubea kakuasaangsinnoa ang kutahimbo yaho mai di Ambeku.La sika sundung kakuasaanna umpahentabohto-bohto käyyäng anna untallangngi yatobohto sinnoa unghämu-hämu kohing tampo.27 (2:26) 28 La sika untahimbo bintäng pambahaallo di hao mai di Kodi'. 29 Ponna ke pemalakoa'ungnginsang manahpa, ya' pehingngii si'da-si'daisamai ang natula' Inaha Masero pano di pitujumaa'!"

3 1Nalombungnging yato tula'na naoatee,"Pano di malaeka'na jumaa' Sardis, noa inde

ang la ungnguki': Dianto inde pepasanna angsule yaho mai di tau ang umpahenta pitu inaha

3.2–7 1118

ang aha yaho di olona ohko'ang katomarayaannaPuang Alataala anna untokei pitu bintäng.Kuinsang ang umbabea'. Boheng un ndo'ä'anna naoate tau, 'tuho' ampo' setongannamatekoa'. 2Dahi kalehakoa' anna pamatohoiang ahake' di kalaemu akinna pa'da. Aka' samaipengngoya'mu ang kulambi', dake' sundung diolona Puang Alataala. 3Dahi, pengkakalehaiisumule samai ang puha dipakuhuingkoa' annaang puha unghingngi. Pembabeing yatoo annamengkatoba'koa' di hao mai di dosammu. Ponnadakoa' madaka, la suleä' kudahhakoa', sinnoato paboko kasuleangku daia' la ungnginsang.4Moinnakato noa, ahake' tau di ng di Sardisang madaka anna malai pengngoya'na tontongmapia sinnoa kaya' ang mabahahsi. Ingkännayatoo la kusibahaing mellao umpake kaya'mabusa ang mabahahsi, aka' sihatang nei'. 5 Tauang patalo dipakei noa nei'. Sangannaii dai lakukoso'i yaling di suha' pantekenganna to tuholambi' sapano-panona. Anna di olona Ambekuanna samai malaeka'na kuakune' kuoate topen ndo'ku. 6 Ponna ke pemalakoa' ungnginsangmanahpa, ya' pehingngii si'da-si'dai samai angnatula' Inaha Masero pano di pitu jumaa'!"7Nalombungnging yato tula'na naoatee, "Panodi malaeka'na jumaa' Filadelfia, noa inde angla ungnguki': Dianto inde pepasanna ang sule

3.8–12 1119

yaho mai di To Masero ang tahpa'. Dianto anguntokei pekilinna Tomaraya Daud. Ponna diangmantungka'i, dante' aha moi poro la mesa tauang la mala mantutu'i. Ponna diang mantutu'i,dante' aha moi poro la mesa tau ang la malamantungka'i. 8 Kuinsangnga' pembabemu.Kuinsang toi dai umba sama kamatohoammua',ampo' untuhu'imokoa' pepakuhungku, annaumpetahpa'ä'. Puhang kubuhkeiingkoa' babaang la dai mala natutu'i moi poro la mesatau. 9 Itai, tau ang mendahi to pen ndo'naPongkahana setang la kusuo sule malimuntu'di olomu. Anna la nainsang pa'kalemungkuma ng di dioa'. Yato tau to pa'loseng-losengang si unsanga kalaena to Yahudi ang napilleiPuang Alataala, ampo' setonganna tadia.10Untuhu'imokoa' pahentaku, dianto sa'bara'ungngolai kamasuhsaang, dahi la kudakaikoa' ditempona kamasuhsaang ang la unghoa inde lino.Inde la dahi anna malai unsändä'i ingkänna taudi lino. 11Dang masae anna sulemä'. Pahallua'umpatontong kapampetahpa'ammu di Kodi',anna malai dai aha tau manghampa'ikoa' sahokapataloammu. 12 Tau ang patalo la kupadahiahhi yaling di Dasang Ada'na Puang Alataala,anna la tohho yaling lambi' sapano-panona. Panoyato di kalaena tau la kuuki' bohto mahoa'naDehatangku dianto Yerusalem Bakahu ang la

3.13–18 1120

tuhung yaho mai di Dehatangku di suruka. Lakuuki' toi sanganna Dehatangku anna sangangkuang bakahu. 13 Ponna ke pemalakoa' ungnginsangmanahpa, ya' pehingngii si'da-si'dai samai angnatula' Inaha Masero pano di pitu jumaa'!"14Nalombungnging yato tula'na naoatee, "Panodi malaeka'na jumaa' Laodikia, noa inde angla ungnguki': Dianto inde pepasanna ang suleyaho mai di To Tontong Aha, Sa'bi ang tahpa'ang mala dipetahpa', ang nakasulei ingkännasiamo ang napadahi Puang Alataala. 15 Kuinsangsamai ang umbabea'. Dakoa' masumanga' diKodi' anna datoukoa' masumanga' mambaliä'.Malae' ke la poro ahai mesa, masumanga' diKodi' bahtu' bilang masumanga' mambaliä'.16Ampo' aka' noang babemua' makuhtu,dahi la kupen beingkoa' yaling mai di oloku.17Ungngoaa'tee, 'To makakaang anna sundung;daang aha kalala'.' Ampo' daia' ungnginsangkalaemu meuho-uho anna masuhsa diitakatuhoammu. To pemase-masekoa', daipaita anna mohobeläng. 18Dianto suhunnaanna kupainsangngikoa' anna malai ungngallibulahangku, dianto bulahang ang dai ahamampenghaui, lambi' malakoa' mendahi tomakaka. Noa toi pakeang mabusa la umpakeanna malai dakoa' mohobeläng ang mepakasili.Noa tunne' minnä' la unsuhsu'ing matammu

3.19–4.4 1121

anna malai paita. 19 Tau ang kukalemui diantoang kukambahoing anna kupaturu. Dahipahallukoa' suhaka anna mengkatoba' di hao maidi dosammu. 20 Itai, ke'de'ä' di hao di olo babaanna ma'karaä'. Ponna aha tau ang manghingngikamahangku, anna umbuhkei baba, la tamaä'kupellambi'i. La mandeang sibaha-baha. 21 Tauang patalo, la kupabeine' mohko'ang sibaha diongeang katomarayaangku, sinnoa Kodi' puhapatalo anna dinoa mohko'mä' sibaha Ambekudi katomarayaanna. 22 Ponna ke pemalakoa'ungnginsang manahpa, ya' pehingngii si'da-si'daisamai ang natula' Inaha Masero pano di pitujumaa'!"

4 1 Tahpana kupahandang bou, aha bumikuita mesa baba buhke yaho di suruka.

Pihsananna aha bung yato kamaha sinnoaterompe' ang puha kuhingngi dolu. Yato kamahanaoatee, "Maio done indee anna kupainsangngiodidiona ang la dahi dako'." 2Nakuasai siamä'Inaha Masero. Ungngitamä' ohko'ang tomarayayaho di suruka anna aha mesa tau mohko'yaho. 3 Yato tau pangngillo' sinnoa batu masuli'anna maleke, mamata anna malea hupanna.Mesa tahauhe ullikoi yato ohko'ang tomaraya.Inde tahauhe pangngillo' sinnoa mesa batumelälähäng ang mamata hupanna noa lala'upe. 4Di aneanna inde ohko'ang tomaraya

4.5–10 1122

aha dompulo uhpa' ohko'ang senga' mallipu'i.Pantang naongei mesa to dipakeangka' umpakekaya' mabusa anna mesongko' bulahang.5 Yato di ohko'ang tomaraya aha kila' annama'kundäng-kundängngi. Aha toi pitu ballo angmeleä'-leä', dianto pitu inahanna Puang Alataalaang aha yaho di olona ohko'ang tomaraya.6Aha toi di olona yato ohko'ang tomarayanoa le'bo' mahändäng mala dipodahammeng.Ohko'ang indee nalipu'i uhpa' hupanna angmenanaha ang napunnoi mata di olona annadi kebo'na. 7 Lindona hupanna ang menanahaang uhuna sinnoa singa. Ang kaderuanna sinnoasaping laki. Katallunna sinnoa lindona tau. Angkauhpa'na sinnoa sahebaki ang lella' lumolo'.8Uhpa' inde hupanna ang menanaha pantangunnung pani'na anna napunnoi mata moi angnasamboi pani'na. Allo bengi dai aha natohhoima'penani-nani naoatee, "Masero, Masero,Masero Puang Alataala, To Ma'kuasa, Angaha, anna ang inang ahang anna ang la sule."9 Inde hupanna ang menanaha umpopenanipampudiang, malimuntu' anna menau-nau panoyato ang mohko' di ohko'ang tomaraya, diantoang tuho lambi' sapano-panona. 10 Lella' menanimalimuntu' asammi yato to dipakeangka' pano diolona yato ang tuho lambi' sapano-panona.Maneumpen being yato songko' bulahanna pano di

4.11–5.5 1123

olona yato ohko'ang, tandana umpakeangka'puha yato ang mohko' di ohko'ang tomaraya,lella' siang menani naoatee, 11 "O PuangAlataala Dehatangki', Dio supu ang sihatanguntahimbo pampudiang anna kakeangka'angaka' ma'kuasao. Aka' dio ang umpadahi ingkännasiamo, anna aka' pa'elo'mu toi nasuhung maladahi anna tuho."

5 1 Pihsananna kupahandang bou ungngitamä'sallolongang suha' di teyye kuananna yato

tau ang mohko' yaho di ohko'ang tomaraya.Suha' yatoo keuki' yalinna anna di aneannasibaha dipadehke'i pitu ang ma'hupa katahpeang mampatandaang dake' aha dibuhkei. 2Maneungngitaä' mesa malaeka' matoho kakoha-kohanapekäyyängngi naoatee, "Menna ang sihatangullohka'i katahpena inde suha' lolong annanahuhka'i?" 3Ampo' moi ang yaho di suruka,yaling di lino anna di hoi' di apa' tampo, dai ahaang sihatang mambuhkei anna nanenne'i ihsinna.4 Tahpa musemmä' tora' masuhsa, aka' dai ahamesa tau ang la sihatang mambuhkei annamannenne'i ihsinna. 5Ampo' naoamingkä'te yatomesa to dipakeangka', "Mahtangngo! Itai! Angdisangai 'Singa sule yaling mai di alla'-alla'na toYehuda' anna 'Peänä'anna Tomaraya Daud anglele sau tama,' puhang patalo. Sihatanne' ullo'bä'iyato pitu katahpena suha' anna nabuhkeii."

5.6–11 1124

6Ungngita bumä' mesa Änä' Domba ke'de'sitehe yato ohko'ang tomaraya ang nakulimboiyato uhpa' hupanna ang menanaha annaingkänna yato to dipakeangka'. Yato Änä' Dombanoaranne' ang puhang dikehe'. Pitu tandi'naanna pitu matanna dianto yato pitu inahaang puha nasuo Puang Alataala tama di lino.7 Panong inde Änä' Domba untahimbo yatosuha' di tau ang mantokei ang mohko' yaho diohko'ang tomaraya. 8 Lella' untahimbo suha'inde Änä' Domba, ya' malimuntu'mi yato uhpa'hupanna ang menanaha sibaha yato dompulouhpa' to dipakeangka' di olona. Pantang sikauntokei mesa katapi anna mesa kah bulahangang napunnoi kayu-kayu bomammi' diantosambayanna petauanna Puang Alataala. 9 Sikaumpopenani mesa penaniang bakahu, angnaoatee, "Sihatangngo ungngala ne suha' annaullohka'i katahpena. Aka' puhamo dipatei.Anna kamateammu puhang ungngalliing PuangAlataala yato hupatau di hao mai di ingkännabohto di lino. 10 Puhang sika umpakamesatama di mesa kapahentaang ang napatani launtahiai Dehatanta, sibaha ma'pahenta yalingdi lino." 11 Pihsananna kupahandang bumianna kuhingngii kamahanna malaeka' angma'sa'bu-sa'bu masoona. Sika ungkulimboi yatoohko'ang tomaraya anna yato uhpa' hupanna

5.12–6.3 1125

ang menanaha sibaha to dipakeangka'. 12 Sikamenani napekäyyängngi naoatee, "Änä' Dombaang puha dikehe' ma'kuasa anna sihatanguntahimbo katomakakaang, kamanähänganganna kamatohoang; Sihatang dipakeangka',dipamatande anna dipudi!" 13Mane unghingngiä'ingkänna ang menanaha ang aha yaho di langi',di lino, di hoi' di apa' tampo anna ang aha yalingdi le'bo'. Ingkänna indee menani asang naoatee,"Ke la malai Ang mohko' yaho di ongeangkamatandeang, anna yato Änä' Domba dipudianna dipakeangka' sibaha dipamatande annama'kuasa lambi' sapano-panona!" 14 Puhai yatoo,na mba'mi yato uhpa' hupanna ang menanahanaoatee, "Aming!" Tahpa malimuntu' tunne' yatosamai to dipakeangka' menomba.

6 1 Pihsananna ungngitamä' yato Änä' Dombaullohka'i katahpena suha' ang uhuna sibaha

kuhingngi kamahanna mesa yato uhpa' hupannaang menanaha salamang kundäng naoatee,"Maio!" 2 Kupahandang bumi anna ungngitaä'mesa arahang mabuhsa' anna yato tau angmampensakei untokei pana anna dipasongko'ibulahang, pano sihapang mesa tau ang inang sipatalo ang mao bou umpealai sala kapataloang.3 Tahpana ullohka'i bung yato katahpena suha'ang kaderuanna yato Änä' Domba, unghingngibumä' kamahanna yato hupanna ang kaderuanna

6.4–8 1126

naoatee, "Maio!" 4 Ya' sohong bung mesaarahang ang senga'. Inde arahang pähä'lä'anna ang mampensakei dibea kakuasaang laumpadahi pa'tolla'ang yaling di lino, anna malaihupatau sipate-patei. Dibeang mesa pa'dangkalambe'. 5Ullohka'i bung yato Änä' Dombakatahpena suha' ang katallunna. Unghingngimä'yato hupanna ang katallunna naoatee, "Maio!"Kuita burang landa' mesa arahang maloteng. Angmampensakei untokei sahpasang mbanganganna dibea kakuasaang ungkarakei pinamula.6Ahang kuhingngi noa kamaha di alla'-alla'nayato uhpa' hupanna ang menanaha naoatee,"Sallite' gandum mahasa pa'sangngalloangdisaho allinna, anna tallu lite' gandum tahuhupa'sangngalloang toe' disaho allinna tandanakabuhohangang. Ampo' daungkarakei bela'zaitun anna bela' angkoro' anna malai dai liba'maho yato kabuhohangang." 7 Pihsanannaullohka'i bung yato Änä' Domba katahpena suha'kauhpa'na. Unghingngi bumä' yato hupannaang kauhpa'na naoatee, "Maio!" 8Ungngitamä'mesa arahang alla'na mamata anna mahihi annaang mampensakei disanga Kamateang. Manenapelolaii ang disanga Ongeang Kamateang.Sika dipakuasa umpatei sambahe uhpa'natau yaling inde di lino ungngolai pa'tolla'ang,kabuhohangang, kamakorongang anna olo'-

6.9–16 1127

olo' peande. 9 Puhanna, yato Änä' Dombaullohka'i bung katahpena suha' kalimanna.Ungngitamä' di hoi'na yato pantunuangpenombaang aha sungnga'na tau ang dipateiaka' umpepainsangnging Bahtakaranna PuangAlataala anna mampetahpa' dai' di Puang Yesus.10 Sika koha naoatee, "O Puang, To HandangMa'kuasa ang masero anna tahpa', sangngakake'masaenamane umpahehsai to lino anna umbala'iaka' napateiang?" 11 Sika pantang dibea kaya'kalambe' mabusa anna disuoi mangngempeisämpäi', lambi' sundung yato solana ang ladipatei sinnoa inde maiii. 12Mane ungngita bouä'yato Änä' Domba ullohka'i katahpena suha'kaunnunna. Tahpa dahi siang lino' ang käyyängliu. Mataallo malilling sinnoa kaya' maloteng,anna bulang malea sinnoa haha. 13 Bintängdondongngi yaho mai di langi' sinnoa boa kayuara ang dake' matua anna dondongnging ditempona nahoa pepahi käyyäng. 14 Langi' lolongsinnoa ale mane mengkapa'dai, anna ingkännatanete anna kalantanang masihki' diparende diongeanna. 15 Pihsananna setomarayaang di lino,to keangka', to pambahananna setantaraang, tomakaka anna to ma'kuasa, anna tau senga', moisabua', moi to beba', le'ba' asang membuni tamadi leäng anna tama di sihping-sihping batu yahodi tanete. 16 Yaling yato di pembunianna sika koha

6.17–7.5 1128

naoatee, "O tanete! O batu! Kahompoiang mai.Buniang indo di hao mai di Tau ang mohko' yahodi ohko'ang tomaraya anna kakeaha'anna indoÄnä' Domba! 17Aka' tempo kakeaha'ang suleng.Dinoa sika umpalanda'mi kakeaha'annaii, annadai aha moi poro la mesa tau ang mantähäng diolona."

7 1 Puhanna yatoo, ungngitamä' uhpa' malaeka'ke'de' di uhpa' kasuleanna pepahi di lino.

Sika untähäng pepahi di lino anna malai dai saudi haho tampo, di le'bo' anna di poang-poangkayu. 2Mane ungngitaä' mesa malaeka' senga'lemba' yaling mai di ka mbinganna mataallo umbaha ang la dipake untandai sabua'naDehata, dianto Dehata ang inang aha. Annama'karai napekäyyängngi pano di uhpa' malaeka'ang dibea kuasa la untallangngi kalantananganna le'bo' 3 naoatee, "Daungkarakei sängkäikalantanang bahtu' le'bo' sibaha poang-poangkayu ke dake' puha kupadehke' tanda pano dikandinna sabua'na Dehatanta!" 4Ang kuhingngiyato ang la dibea tanda, sangngatu' uhpa'pulouhpa' sa'bu mai'dinna. Tau yatoo diala yalingmai di sampulo derua peänä'anna Israel. 5Mesaboito bohto sampulo derua sa'bu bung tau.Dianto: to Yehuda, to Ruben, to Gad, to Asyer,to Na ali, to Manasye, to Simeon, to Lewi, toIsakhar, to Zebulon, to Yusuf anna to Benyamin.

7.6–15 1129

6 (7:5) 7 (7:5) 8 (7:5) 9 Tahpana yatoo, ungngitabumä' hupatau mai'di si'da-si'da, dai aha angmala mangngihsa' tandana mai'di. Yato tausule di hao mai di ingkänna bohto di lino. Sikameporeha mabusa anna untokei palapa kelala'tandana mampudi. Sika ke'de' mengngolopano di ohko'ang tomaraya anna pano yatodi Änä' Domba. 10 Sika koha napekäyyängnginaoatee, "Dehatanta dianto ang mepasalama',ang mohko' yaho di ohko'ang tomaraya annayaho mai di Änä' Domba!" 11 Ingkänna yatomalaeka' sibaha to dipakeangka' anna yato uhpa'hupanna ang menanaha ke'de' nakulimboi.Sangka' malimuntu' di olona yato ohko'angtomaraya menomba di Puang Alataala 12 annama'karai naoatee, "Aming! Sihatang dipudi,dipamatande, dipakeangka', dipenanu-nauiDehatanta aka' kakeaka'anna, kakuasaanna,anna kamatohoanna lambi' sapano-panona!Aming." 13 Pihsananna ahang mesa yato todipakeangka' nakutanaiä' naoatee, "Menna indemai tau ang mekaya' mabusa anna umba sikanasule?" 14 Ku mba'mi kuoaintee, "Dai kuinsang,Tuang. Tuang tubure' ang mangnginsang." Ya'naoantee, "Dianto inde tau ang puha salama'naonge ungngolaii kamadahhaang käyyäng.Sika puhang untahpa' pakeanna napamabuhsa'umpake hahana yato Änä' Domba. 15Dianto

7.16–8.5 1130

suhunna anna sika ke'de'mi di olona ohko'angkatomarayanna Puang Alataala, sibaha menombaallo-bengi yaling di Dasang Ada'na. Anna yato angmohko' yaho di ohko'ang tomaraya la mandakai.16Danne' la sika manono anna mahähäng, annadang la napandasa maluhsunna mata allo. 17Aka'yato Änä' Domba ang sitehe ohko'ang tomarayaang la sika mambahanang sinnoa mesa topangkambi'. Sika naposolai pano di kasuleannauhai ang mebea katuhoang. Puang Alataala angla mampahsiiing uhai matannaii."

8 1 Tahpana ullohka'i katahpena suha'kapitunna yato Änä' Domba, mahulla-hulla

siang yaho di suruka umbai setangnga tehte'masaena. 2Ungngitamä' pitu malaeka' ang ke'de'di hao di olona Puang Alataala, sika dibea pituterompe'. 3 Tahpa ahang sule mesa malaeka'senga' umbaha kah bulahang ang si dipaongeikayu-kayu bomammi' anna ke'de'i di olona yatopantunuang penombaang. Dibea mai'di liukayu-kayu bomammi' ang la dipopenomba sibahasambayanna samai petauanna Puang Alataala dihao di ongeang pantunuang bulahang ang aha diolona ohko'ang tomaraya. 4 Sibaha sambayannapetauanna Puang Alataala, hambunna yatokayu-kayu bomammi' ang menge meleä'-leä',mapulu' ludai' mengkalao di kah ang natokeimalaeka' di olona Puang Alataala. 5 Pihsananna

8.6–12 1131

naalang inde paongeang bulahang yato malaeka',anna napangngihsii api ang naala di hao mai dipantunuang penombaang mane napen beingtama di lino. Ya' tahpa mellihpä' siang kundäng,sibaha kila' anna lino'. 6 Pitu malaeka' anguntokei pitu terompe' sadiang la mamponi.7Malaeka' ang uhuna umponi terompe', tahpakene' batu siang anna api masahhu' sihauhaha. Ingkänna indee dipen being tama di lino.Sambahe tallunna lino mämpu', lambi' sambahetallunna poang-poang kayu anna lohpo mämpu'toe'. 8Malaeka' kaderuanna umponi terompe',tahpa kaitaang siang mesa ang käyyäng noatanete ang meleä'-leä' dipen beiing tama dile'bo'. Sambahe tallunna le'bo' mendahi haha.9 Ya' mateng sambahe tallunna ingkänna ihsile'bo' ang tuho anna sambahe tallunna kahpala'tallang. 10Malaeka' katallunna umponi terompe',tahpa dondong siang mesa bintäng käyyängang meleä'-leä' sinnoa ballo yaho mai di langi'anna unghoai sambahe tallunna salu uhai sibahambu. 11 Yato bintäng disanga 'Apsintus' ang

bahtuanna: mapäi'. Ya' mapäi'mi sambahetallunna yato uhai, lambi' mai'di tau matenapobua' yato uhai ang mapäi'. 12Malaeka'kauhpa'na umponi terompe', tahpa sampungsiang sambahe tallunnamata allo, lambi' malillingsambahe tallunna lino. Noa toi di bengi, bulang

8.13–9.7 1132

anna bintäng sampung sambahe tallunnalambi' dai mesilo pano di sambahe tallunna lino.13 Kupahandammi, ya' kuitang mesa sahebakimolo' yaho di nähäng mane kuhingngii mekohanaoatee, "Tilaka! Tilaka! Tilaka ingkänna tolino, ke kahingngiammi tallu malaeka' senga'naumponi terompe'na!"

9 1 Pihsananna umponing terompe'na yatomalaeka' kalimanna. Ya' ungngita bumä'

mesa bintäng dondong yaho mai di langi'. Yatobintäng dibea pekilinna kahoäng ang lunaungdi ongeanna to mate. 2Umbuhkeing kahoängyato bintäng, ya' sohommi hambu di hoi' maisinnoa hambu to pesohe. Malilling siang mataallo anna nähäng napobua' yato hambu. 3 Yatohambu naongei sohongngi kakombäng tuhungnginaung di lino, anna dibeai kakuasaang sinnoaalipang. 4Dai dipabei ungkarakei lohpo, bahtu'poang-poang kayu anna pinamula. Supung malaungkeki' tau ang dai dipadehke'i kandinna tandapetauanna Puang Alataala. 5 Yato kakombäng daidipabei umpatei yato tau, supung la nadahhalima bulanna masaena. Mapi'di'na yato angnapaaha kakombäng sinnoa mapi'di'na pekeki'naalipang. 6 Yaling yato di lima bulanna, pemala sikamengkamate, ampo' dasiang mala, aka' kahaoke'kamateannaii. 7Hupanna yato kakombäng sinnoaarahang ang la dibaha ma'tolla'. Yaho di bää'na

9.8–17 1133

aha sinnoa songko' bulahang. Lindona sinnoalindo tau. 8 Beluhä'na sinnoa beluhä' bahine,anna isinna sinnoa isi singa. 9 Babuana ditutu'inoa hupanna kaya' bahsi. Oninna pani'na sinnoamemuhhunna mai'di bendi ang nahui' arahangke le'ba'i ma'tolla'. 10Aha okinna sinnoa okinnaalipang. Di okinnantoo naongei petohse'na angpabisa ang undahha tau yaling di lima bulanna.11Aha toboe' tomarayanna ang mampahenta.Yato tomaraya dianto malaeka' ang untokeipekilinna kahoäng to mate. Sanganna yatomalaeka' yaling di basa Ibrani dianto 'Abadon'anna yaling di basa Yunani disanga 'Apolion.'Bahtuanna inde sanga dianto 'Pakarakeang.'12 Ka lakaang uhuna lehammi. La deruake'ka lakaang ang la sule. 13 Tahpana malaeka'kaunnunna umponi terompe'na, ya' kuhingngingkamaha sule di hao mai di uhpa' sikunnapantunuang penombaang bulahang di olonaPuang Alataala. 14 Yato kamaha ma'kara panodi malaeka' kaunnunna naoatee, "Lahpa'i yatouhpa' malaeka' ang sangke' di hoi' di BoneEfrat!" 15 Ya' dilahpa' siang yato uhpa' malaeka'ang supung dipatokaing tehte' indee, allo dinoa,bulang dinoa, anna pahiama indee la umpateisambahe tallunna hupatau. 16 Kuhingngingdongngatu' juta mai'dinna yato tantara angmoarahang. 17 Kuitang yato arahang anna ang

9.18–10.2 1134

mampensakei. Yato to pensake umpake kaya'bahsi pähä'lä', mamahta', anna makuni'. Bää'nayato arahang sinnoa bää' singa anna di suanasohong api, hambu anna ang masae puhpunoanna dama'. 18 Sambahe tallunna hupataunapatei inde tallu hupanna kamadahhaang,dianto api, hambu anna noanna dama' angsohong yaling mai di suana yato arahang.19 Kamatohoanna yato arahang di hao di suanaanna di okinna. Okinna kanoaang bää' ile diantoang ungkarakei hupatau. 20Ampo' la'binnahupatau ang dai napatei yato kamadahhaang,dasiang mengkatoba' di hao mai di pembabekalaena, diantoo: dasiang natohhoi umpenombaidehata-dehata lino anna tasanda-sanda angnababe umpake bulahang, pera', tembaga,batu sibaha kayu ang dai mala paita, pahingngianna mellao. 21Datoi sika naboli umbabekakarakeang, noanna papateang, ihsang-ihsang,ungngindä'-indä' pa'bannetauang anna maboko.

10 1 Tahpana yatoo kuitang mesa malaeka'matoho tuhung yaho mai di suruka

nasapu' salehu', anna haho bää'na nalikoitahauhe. Lindona pansillo' sinnoa mata allo,anna bih 'na sinnoa api meleä'-leä'. 2Di teyyenaaha mesa lolongang suha' saohko' ang buhke.Bih ' kuananna mengngindä' di le'bo' annabih ' kaihinna mengngindä' di kalantanang.

10.3–9 1135

3Mekoha napekäyyängngi sinnoa oninna singa.Puhanna mekoha yato malaeka', na mba'ingpempitu kundäng sikäyyäng poduru-durunna.4 Puhanna yato kundäng, pemalamä' kuuki',ampo' tahpa unghingngiä' kamaha yaho mai disuruka naoatee, "Padiinahammui supu samaiang natula' indo kundäng. Damong ungnguki'i!"5 Pihsananna yato malaeka' ang di le'bo' anna dikalantanang ungngängkä' teyye kuananna dai'di langi'. 6Mopinda umpake sanganna PuangAlataala ang tuho lambi' sapano-panona, angumpadahi langi' anna lino sibaha le'bo' annaingkänna ihsinna. Naoate yato malaeka', "Ponnaumponi terompe'na malaeka' kapitunna, laumpembabeminto pahtuyunna Puang Alataalaang dake' aha mangnginsang, sinnoa ang puhanapainsangngi pano di ingkänna nabi, sabua'na.Tempona dang la rende!" 7 (10:6) 8 Tahpanayatoo kuhingngi bumi kamaha ang puhakuhingngi yaho mai di suruka naoaingkä'tee,"Laoo do alai indo lolongang suha' ang buhkepano di teyyena malaeka' ang simesaang bih 'nadi le'bo' anna di kalantanang." 9 Ya' mao siamä'do kupalau yato lolongang suha' saohko' annamalai nabeaä'. Lambi'ku pano naoantee, "Alaianna ungngandei indee. Yaling di suamu launsa'ding matänning sinnoa duho uhani ampo'yaling di kompemmu la unsa'ding mapäi'."

10.10–11.5 1136

10 Kukandoing yato lolongang suha' saohko' manekuandei. Di sua noa tora' mammi'na duho uhani,ampo' tahpana kubilling, yalinna di kompengmapäi'mi. 11 Puhai yatoo, napahentamä' naoatee,"Pepainsang buking pepasanna Puang Alataaladidiona kamadahhaanna ingkänna bohto annasetomarayaang."

11 1 Puhanna yatoo dibeamä' sambose'kayu sinnoa hupanna huntung pepansi,

mane naoaingkä'tee, "Laoo do mete'i DasangAda'na Puang Alataala sibaha pantunuangpenombaang. Ihsa'i sangngaka mai'dinna tauang menomba yaling. 2Ampo' dane' ummete'itähämpä'na, aka' puhane' dibehoing pano ditau ang dai ungnginsang Puang Alataala. Yatotau la sika ungngindä'-indä' bohto mahoa' angmasero yaling di uhpa'pulo derua bulanna,bahtu' tallu setangnga pahiamanna. 3 La unsuoä'derua sa'bingku ang mekaya' ma'tomate, sikaumpepainsangnging kahebaku yaling di sansa'budongngatu' unnumpulo allona, bahtu' tallusetangnga pahiamanna." 4 Yato derua sa'bidianto derua bätänna poang zaitun anna deruapampatokoang lampu ang aha di olona PuangAlataala To umpuängang lino. 5 Ponna ahatau nasändä' la mangkarakei, ya' la aha apisohong yaling mai di suana ungngämpu'i samaibalinnaii. Napanoanto indee umpatei ingkänna

11.6–12 1137

tau ang la mekarakei. 6Aha kakuasaannaanna malai dai kene' yaling di temponaumpepainsangnging kaheba ang sule yaho maiPuang Alataala. Ma'kuasa toi umpopendahihaha samai pengkalaoanna uhai. Mala toiumpaaha ma'kahupa-hupa kamasuhsaang yalingdi lino diamo naonge sihatang napambabei.7 Puhanna sika umpepainsangnging yato kaheba,ya' sohommi olo'-olo' di hoi' mai di kahoäng tomate anna sika natolla'i napetaloi lambi' mate.8 Bahkenaii la sikalampa' pano di lalang käyyängyaling di bohto mahoa', ang naonge Dehatannaditoke' yaho di kayu sitambeng. Sanganna yatobohto dipakonai Sodom bahtu' Mesir tandanamembabe karake pano di petauanna PuangAlataala. 9 Tau di hao mai di ingkänna bohto dilino la umpahandang yato bahke yaling di tallusetangnga allona, anna dai sika napabei diku'bu'.10 Ingkänna to lino sika kahsi didiona kamateannayato derua sa'bi. Sika ma'mahoa'-hoa' annasipakatu sandahupa, aka' yato derua sa'bipuha umpaaha mai'di kamadahhaang pano diingkänna tau di lino. 11Ampo' puhanna yato tallusetangnga allona, ya' napapenanahang PuangAlataala yato derua sa'bi lambi' tuho sumule.Sika ke'de' siang, lambi' yato tau ang mangngitasika mahea' liu. 12 Pihsananna yato derua sa'biunghingnging kamaha napekäyyängngi yaho

11.13–18 1138

mai di suruka sika ditambai dioaintee, "Maikoa'done indee!" Tahpa sika dai' siang di surukanasapu' salehu' naita yato balinnaii. 13Donetoodahi siang lino' käyyäng. Bahe sampulona yatobohto mahoa' sitale-tale, anna pitunsa'bu taumate napobua' yato lino'. Ingkänna tau senga'sika mahea', lambi' sika umpudi Puang Alataalaang ma'pahenta yaho di suruka. 14 Ka lakaangkaderuanna puhang. Ampo' itai! Ka lakaangkatallunna la baha' dahi sia bumi. 15 Pihsanannayato malaeka' kapitunna umponi terompe'na, ya'ahang kamaha napekäyyängngi yaho di surukanaoatee, "Kakuasaang umpahenta to lino ahangdinoa di teyyena Dehatanta sibaha To Nalan ' laMepasalama'. Dianto ang la ma'pahenta lambi'sapano-panona!" 16 Pihsananna malimuntu'miyato dompulo uhpa' to dipakeangka' angmohko' di ohko'annaii di olona Puang Alataalaanna menombai. 17 Sika naoantee, "O PuangAlataala, To Handang Ma'kuasa, ang aha annaang inang ahang! Menau-nauang ma ng aka'puhamo umpake kakuasaammu ang käyyänganna umpahandu'mi ma'pahenta! 18 Ingkännatau ang dao mangnginsang sika keaha', ampo'lambi'mi tempona umpepaitaing kakeaha'ammu.Lambi' tung tempona umpahehsao ang nababeto mate naonge tuhoke'. Dianto inde temponala umbea saho sabua'mu, samai nabi, anna

11.19–12.5 1139

pano di petauammu ang mampenombaio, moimemase-mase, moi dipakeangka'. Temponatoi untallangngi tau ang ungkarakei to lino!"19 Puhanna yatoo buhke siang Dasang Ada'naPuang Alataala ang yaho di suruka anna landa'iyato Pah Pa'dandiang yaling di huänna. Tahpakila' siang anna kundäng käyyäng sibaha lino'anna kene' batu ang makambang.

12 1 Pihsananna diitang yaho di langi'mesa tanda ang mepusa'-pusa' anna

senga'-senga'. Mesa bahine ang nasapu'mata allo salamang ang napekaya', lella'ungngindä'i bulang. Yaho di bää'na aha songko'nadehke'i sampulo derua bintäng. 2 Yato bahinekehähtäng anna lambi'mi tempona la keänä', ya'mohahaemmi aka' mansa'ding. 3Mane landa'boi yaho di langi' mesa tanda ang mepusa'-pusa'dianto aha mesa saha malea ang käyyäng liu,pitu bää'na anna sampulo tandi'na. Mesa boibää'na mesa bung songko' tomaraya. 4 Yatoookinna unghui' sambahe tallunna bintäng yahodi langi' mane napen being naung di lino.Inde saha di hao di olona yato bahine anglella' mansa'ding, ungngempei yato änä' angla sohong, pemala naande. 5 Keänä'mi indebahine mesa muane-ane ang la umpahentaingkänna bohto sitonda kamatohoang. Ampo'yato änä' tahpa dipensintoing anna dibahai dai'

12.6–12 1140

di olona Puang Alataala di ohko'ang tomaraya.6 Tahpa menanda siang inde bahine pano diongeang makä'däng, ang inang napatokaingPuang Alataala. Dianto naongei didakai yalingdi sansa'bu dongngatu' unnumpulo allona,bahtu' tallu setangnga pahiamanna. 7 Pihsanannatahpa dahi siang kasitolla'ang yaho di suruka.Mikhael, mesa pongkahana malaeka', sibahamalaeka'na untolla' yato saha, noa toi yato sahanaposolai toe' malaeka'na, umbali Mikhael.8Ampo' yato saha käyyäng ditalo anna dilaba'iyaho mai di suruka. Dipen being tama di linosibaha malaeka'na. Dianto ile ang handang doluang disangai 'Pongkahana setang' bahtu' 'inahakarake,' ang umbulitu' ingkänna to lino. 9 (12:8)10Mane unghingngiä' kamaha yaho di surukanaoatee, "Dinoante' tempona Puang Alataalaumpalanda' kasalama'ang. Dinoa Puang Alataalaumpalanda' kakuasaanna ma'pahenta. Dinoayato To Dilan ' la Mepasalama' umpalanda'toe' kakuasaanna! Aka' ang untanda' tahuhusolata to mampetahpa' allo-bengi di olonaPuang Alataala puhang dipen being tama dilino. 11 Puhang nataloii ungngolai yato hahanaÄnä' Domba sibaha kaheba ang tahpa' ang sikanapepainsangnging. Sika nasahane' umpebeaingsungnga'na lambi' mate. 12Dahi kahsi liusuruka anna samai ihsinna ang ma'ongeang

12.13–13.2 1141

yaling! Ampo' lino anna le'bo' laka nei', aka'napentamang Pongkahana setang. Kakeaha'annamasahhu', aka' nainsang sämpäi'dang suputempona." 13 Tahpana nainsang yato saha di betama di lino, ya' napahandu' siang umpalolaleleng yato bahine ang puha ungkeänä'ing mesamuane. 14Ampo' yato bahine puha dipapanoipani'na sahebaki käyyäng, anna malai lumolo'pano di ongeang makä'däng, dianto ang naongedidakai di hao mai inde di saha yaling di tallusetangnga pahiamanna. 15 Pihsananna yato sahaumpembuhha'ming uhai salamang salu uhaiyaling mai di suana pano yato di patunna bahineanna malai nalabu. 16Ampo' lino umposolai yatobahine. Yato lino umbuhkei suana anna unsuhhu'iyato uhai ang sohong yaling mai di suana yatosaha. 17 Yato saha keaha' si'da-si'da pano yatodi bahine, lambi' le'ba' do natolla' peänä'anna,dianto ingkänna ang untuhu'i pahentana PuangAlataala anna ang unsa'bii Puang Yesus.

13 1 (12-18)Ya' tohhong yato saha di hoi' dibehing le'bo'. (13-1)Pihsananna ungngita

bumä' mesa olo'-olo' sampulo tandi'na annapitu bää'na, sohong di hoi' mai di le'bo'. Yatotandi'na pantang kesongko' tomaraya, anna dihao di bää'na pantang aha uki' mesa sangaang untula' tahuhu Puang Alataala. 2Hupannayato olo'-olo' sinnoa tallu hupanna olo'-olo'

13.3–8 1142

peande. Kalaena sinnoa singa anna bih 'nasinnoa bih ' beruang kalambe' kanukunna, annasuana sinnoa suana harimau. Inde olo'-olo'nabea yato saha kamatohoanna ang käyyänganna kakuasaanna ma'pahenta. 3 Kuitang mesabää'na yato olo'-olo' sinnoa ang bila' käyyängang sai'di' tala napobaha mate ampo' bono'mi.Ingkänna ihsi lino pusa' anna untuhu'i yatoolo'-olo'. 4 Sika menomba pano yato di olo'-olo'lella' naoatee, "Dang aha ang sinnoa indeolo'-olo'! Dai aha ang bahani mambali!" Noatoi sika umpenombai yato saha aka' dianto angumbea kakuasaanna pano yato di olo'-olo'. 5 Yatoolo'-olo' dipabei tomande' ungngangka'-angka'kalaena sibaha untula'-tula' tahuhu sangannaPuang Alataala. Dipabei toi ma'pahenta noayaling di uhpa'pulo derua bulanna, bahtu'tallu setangnga pahiamanna. 6 Ya' napahandu'siang untändoi Puang Alataala, noa toi angnaonge tohho anna ingkänna ang aha yahodi suruka. 7Dipabei toe' umpa'bali petauannaPuang Alataala anna nataloi. Dibea kakuasaangumpahenta ingkänna bohto di lino. 8 Yatoolo'-olo' la napenombai ingkänna to lino. Supure'ang puhang uki' sanganna yaling di suha'pantekenganna to tuho lambi' sapano-panonadaine' la mampenombai. Dake' aha dipadahiinde lino inang aha uki' sangannaii tama inde

13.9–16 1143

di suha' ang naampui Änä' Domba ang puhadikehe'. 9 Ponna ke pemalakoa' ungnginsangmanahpa, ya' pehingngii si'da-si'dai: 10 Tau angla ditahungkung inang la ditahungkunna. Angla dipatei umpake pa'dang, inang la dipateinna.Dianto anna pahallui petauanna Puang Alataalasa'bara' anna umpamatoto' kapampetahpa'anna.11Mane ungngita bouä' mesa olo'-olo' senga'sohong di hoi' mai di tampo, derua tandi'nasinnoa änä' domba ampo' kamahanna sinnoaoninna saha. 12 Inde olo'-olo' umpake kakuasaangang käyyäng di olona yato olo'-olo' ang uhuna,ang natahimbo siang di hao mai. Ingkänna ihsilino napahsa umpenombai yato olo'-olo' anguhuna ang bono'mi bila' käyyänna. 13Olo'-olo'inde ang kaderuanna umpaaha tanda angmepusa'-pusa' liu. Di olona ingkänna tauumpadahi api mengkalao yaho di langi' tuhungnaung di lino. 14 Ingkänna tau ang aha di linonabulitu' umpake tanda ang mepusa'-pusa'ang dipabei nababe di olona yato olo'-olo'ang uhuna. Anna sika disuo asang umpake'de'tau-tau sinnoa hupanna yato olo'-olo' ang puhanabila'i pa'dang ampo' tontong tuho. 15 Yatoolo'-olo' kaderuanna dipabei umpapenanahayato tau-tau, lambi' mala ma'kara anna umpateiingkänna tau ang dai mampenombai. 16 Lambi'samai hupatau, keangka' bahtu' dai, to makaka

13.17–14.3 1144

bahtu' to pemase-mase, sabua' bahtu' to beba'napahsa toi yato olo'-olo' untahimbo tandadi hao di teyye kuanannaii bahtu' di hao dikandinna. 17Nasuhung napanoa anna malaidai aha moi poro la mesa ang mala mangngallibahtu' ma'balu' ke dai umpake tanda diantosanganna siang yato olo'-olo' ang uhuna bahtu'hekenganna, ang sinnoa bahtuanna. 18Doneindee pahallu dipihki'. Tau ang manähängmalaete' ungngihsa' bahtuanna yato hekengannaolo'-olo'. Aka' hekenganna dianto sangannamesa tau ang diihsa' unnungngatu' unnumpulounnung.

14 1 Pihsananna kupahandang anna kuitayato Änä' Domba ke'de' yaho di Tanete

Sion sibaha-baha sangngatu' uhpa'pulo uhpa'sa'bu tau sangka' uki' sanga Änä' Domba annasanganna Ambena di hao di kandinnaii. 2Maneunghingngiä' mesa kamaha memuhhung yahodi suruka sinnoa oninna salänsäng malängkä'anna sinnoa kundäng balu. Yato kamaha malekedihingngi sinnoa oninna katapi. 3Di olona yatoohko'ang tomaraya anna yato uhpa' hupannaang menanaha anna to dipakeangka', yatosangngatu' uhpa'pulo uhpa' sa'bu tau sangka'sika umpopenani penaniang bakahu. Penaniangindee dai mala napellaya'i tau senga', ke dai sikadia toboe' ang puha disulängngi yalingmai di lino.

14.4–9 1145

4 Katuhoannaii masero. Sihapang tau ang dai ahaungngindä'-indä' pa'bannetauang, dai aha sikaumpenombai ang senga' supung Änä' Domba.Diamo naola yato Änä' Domba, dia tunne' sikanaola. Puhang sika disulängngi di alla'na ingkännatau di lino. Sinnoanna boa pengkähäng anguhuna dipopenomba, noa tunne' inde mai taudipopenomba dai' di Puang Alataala anna dai' diÄnä' Domba. 5Daliu aha sika loseng anna dai ahasallaanna moi poro la sai'di'. 6Mane kuita boiaha mesa malaeka' lella' lumolo' yaho di nähäng.Yato malaeka' umbaha KahebaMapia ang dai ahapuhanna, la napepainsangnging pano di hupatauang aha yaling di lino dianto pano di ingkännabohto. 7 Yato malaeka' ma'kara napekäyyängnginaoatee, "Penombakoa' dai' di Puang Alataalaanna pamatandei! Aka' temponang PuangAlataala la umpahehsa hupatau. Penombaii yatoang umpadahi langi', kalantanang, le'bo' annaingkänna mbu!" 8Men ndo' siang malaeka'kaderuanna anna ma'karai napekäyyängnginaoatee, "Puhang sitale-tale! Bohto Mahoa'Babel ang käyyäng puhang sitale! To Babelmitoindee ang umpadahi katasampa'ang lambi' samaibohto mamponialai un ndo' pampemalannaang tasampa'! Sinnoanna napaenu' angmepamalango." 9Men ndo' bumi malaeka'katallunna anna ma'karai napekäyyängngi

14.10–14 1146

naoatee, "Tau ang umpenombai yato olo'-olo'anna tau-tau ang nababe, anna ang ketandadi hao di kandinna bahtu' teyyena, 10 diantotau ang la pahallu ungngenu' angkoro'na PuangAlataala. Angkoro' yatoo dianto kakeaha'annaPuang Alataala ang puha napatoka la dienu',dai aha kuhang masahhu'na moi poro sai'di'.Ingkänna yato tau la didahha tama di api handangmaluhsu' di olona semalaeka'ang ang maseroanna yato di Änä' Domba. 11Hambunna yato apiang la sika dipandahhai la mapulu' lolo lambi'sapano-panona. Allo-bengi dai aha tohhona sikadidahha yato ang sika umpenombai olo'-olo' annatau-taunna, anna ang ketanda di hao di kandinnabahtu' di teyyena." 12Dahi petauanna PuangAlataala ang mampehingngii pahentana, annamatoto' kapampetahpa'anna dai' di Puang Yesus,pahallu sa'bara'. 13 Puhai yatoo, unghingngimä'kamaha yaho mai di suruka naoatee, "Uki'iindee: mengkalao dinoa, tau ang mampetahpa'dai' di Puang Yesus lambi' mate, dianto ang laullambi' kamasannangang yaho mai di PuangAlataala!" Men mba'mi Inaha Maserona PuangAlataala naoatee, "Inang tahpa'na. Sika lanatohhoing mengkähäng kahha' aka' boanapengkähängannaii dianto la mamposolai dai' disuruka." 14Ma'pahandang bouä', ya' kuitangmesa ang sinnoa hupatau mohko' di salehu'

14.15–20 1147

mabusa. Mesongko' bulahang anna untokei mesakandao pahe'la'. 15 Pihsananna sohong bumimesamalaeka' yalingmai di Dasang Ada'na PuangAlataala yaho di suruka anna umpa'karaii yatotau ang mohko' yaho di salehu' napekäyyängnginaoaintee, "Pakeng ne kandaomu dinoa, aka'lambi'mi tempona pepaheang. Matuang linomalang dipepahe!" 16 Tahpa ungngängkä' siangkandaona yato tau naung di lino, ya' dikandaonglino. 17Mane ungngita bouä' mesa malaeka'senga' sohong yaling mai di Dasang Ada'na PuangAlataala yaho di suruka ang untokei toe' kandaopahe'la'. 18 Tahpana yatoo, suleng mesa malaeka'senga' ang ma'kuasa didiona api yaling mai dipantunuang penombaang. Umpa'karai yatoang untokei kandao pahe'la' napekäyyängnginaoaintee, "Pakeng ne kandaomu naung di linoanna ungngalai asangngi boana angkoro', aka'matuang!" 19Ungkandao siang boa angkoro' dihao mai di bätänna mane napensaleba'ing tamadi landaang käyyäng, dianto kakeaha'anna PuangAlataala. Dianto inde pohapangang didiona angla napanoa Puang Alataala pano di to karake.20 Landaang yatoo di aneanna bohto mahoa'.Mesalu siang haha sinnoa angkoro' ungngolasahuhang yato di pampihsä'ang salamangsalu uhai. Tallungngatu' kilo makahaona annamalimbenna sai'di' tala dommete'.

15.1–6 1148

15 1 Pihsananna kuitang yaho di surukamesake' tanda ang mepusa'-pusa' anna

senga'-senga'. Aha pitu malaeka' umbaha pitukamadahhaang tamahamu'. Dianto inde angkatämpä'na kakeaha'anna Puang Alataala.2Mane ahai kuita sinnoa le'bo' mahändäng maladipodahammeng sihau api. Kuita toi mai'di tauke'de' di hao di behinna le'bo' lella' siang sikauntokei katapi ang nabea Puang Alataala. Diantoingkänna tau ang puha untalo yato olo'-olo'ang sanganna napotanda hekengang, sibahatau-taunna. 3 Sika umpopenani penaniannaMusa, dianto pesuona Puang Alataala, annapenanianna Änä' Domba. Yato penaniang noainde oninna, "O Puang Alataala To HandangMa'kuasa, mepusa'-pusa' anna senga'-senga'samai ang umbabe! O Tomarayanna ingkännabohto, mannahsa tahpa' anna para-parapa'elo'mu! 4Mennakake' ang dai mahea' ma ngdi olomu, Puang? Mennake' ang dai naakuumpamatande sangammu? Supunte' Dio angmasero. Hupatau di hao mai di ingkänna bohtola sule menomba di olomu, aka' kaitaangpembabemu ang dai mampasisenga'-senga'."5 Puhanna yatoo kuitang yaho di suruka TambingHandang Masero buhke yaling di Bansuli ang sinaongei Puang Alataala umpellambi'i petauanna.6Mane naolai sohong yato pitu malaeka'

15.7–16.4 1149

umbaha pitu yato kamadahhaang tamahamu'.Sika mekaya' mabusa ang mabahahsi annapansillo'. Sika mesalempäng bulahang. 7Mesayato di alla'na uhpa' hupanna ang menanahaumbea yato pitu malaeka' napopantang mesakah bulahang ang punno angkoro' sihapangkakeaha'anna Puang Alataala ang tuho lambi'sapano-panona. 8 Yato Dasang Ada'na PuangAlataala napunnoi hambu tanda yalimmi PuangAlataala ang ma'kuasa anna matande. Lambi' daiaha moi poro la mesa tau mala mentama yato diDasang ke dake' puha yato pitu kamadahhaangtamahamu' ang nabaha pitu malaeka'.

16 1Mane unghingngi bouä' kamahakäyyäng yaling mai di Dasang Ada'na

Puang Alataala ma'kara pano di pitu malaeka'naoatee, "Laoo do umpentolloing yato pitukah kakeaha'anna Puang Alataala naung dilino!" 2 Le'ba'mi inde malaeka' ang uhuna annanapentolloing. Ya' tahpa dahi siang hae angtamahamu' anna malala pano di ingkänna tauang umpotanda yato olo'-olo' anna napenombai.3 Puhai yatoo, le'ba' bung malaeka' kaderuannaumpentolloing yato kah naung di le'bo'. Ya'tahpa mendahi haha siang yato uhai sinnoahahana to dipatei. Matei siang yato samaiihsi le'bo'. 4 Pihsananna malaeka' katallunnaumpentolloing yato kah pano di samai mbu

16.5–11 1150

anna salu uhai, ya' mendahi siang haha yatosamai uhai. 5 Kuhingnging yato malaeka' angungkuasai uhai naoatee, "O Puang Alataalaang aha anna inang aha, To Handang Masero,sihatang kamadahhaang ang umpaaha! 6Aka'puhang sika umbollo hahana petauammu annanabimmu. Dinoa sika umbala'mi umpaenu'uhai ang menghaha. Inang sihatang sikanoa!" 7 Kuhingnging kamaha yato di ongeangpantunuang naoatee, "Io, Puang Alataala ToHandang Ma'kuasa, tahpa' anna para-paraingkänna panghohto'mu!" 8Malaeka' kauhpa'naumpentolloing yato kah tama di mata allo,ya' mapana' liung allo anna dipabei undä'dänghupatau. 9Madahha yato hupatau napobua'mapana'na allo, lambi' sika untula'-tula' tahuhusanganna Puang Alataala ang ma'kuasa didionayato kamadahhaang. Moinnakato noa, dasiangsikamengkatoba' di haomai di dosannaii anna dainaaku umpamatande Puang Alataala. 10 Tahpanamalaeka' kalimanna umpentolloing yato kahnaung di ongeang kakuasaanna yato olo'-olo', ya'tahpa malilling siang anna samai ihsinna ungkeki'lilana napobua' kamapi'di'anna. 11 Lambi' sikauntula'-tula' tahuhu sanganna Puang Alataalaang umpahenta suruka aka' sika mapi'di'sibaha pehae. Ampo' dasia tunne' naaku sikamengkatoba' di hao mai di pembabe karakena.

16.12–17 1151

12Mane malaeka' kaunnunnai umpentolloingyato kah pano di Bone Efrat ang käyyäng . Yatobone mah ' lambi' la mala naola setomarayaangang sule yaling mai di ka mbingang allo.13 Pihsananna ungngitamä' tallu inaha karakesinnoa bahebe hupanna, pantang sohong yalingmai di suana saha, olo'-olo' anna yato angboheng unsanga kalaena nabi. 14 Yato tallu inahakarake ang umbabe ang mepusa'-pusa' maopano di setomarayaang di lino anna malai sikama'mesa la ma'tolla' di allo ang dipa'käyyängngi,dianto allo ang naonge Puang Alataala ToHandang Ma'kuasa la umpahehsa tau. 15 Kalehaiiang natula' Puang Yesus naoatee, "Sinnoa topaboko daia' la ungnginsang kasuleangku! Tauang tontong madaka, dianto ang la ullambi'kamasannangang yaho mai di Puang Alataala.Tau ang noa la undakai porehana anna malaidai mohobeläng mellao sibaha dai masili diolona tau kambang!" 16 Pihsananna yato talluinaha karake umpopa'mesa setomarayaangdi mesa ongeang ang yaling di basa Ibranidisanga 'Harmagedon.' 17 Puhai yatoo,malaeka' kapitunna umpentolloing yato kahyaho di nähäng. Ya' kahingngiammi kamahanapekäyyängngi yaho mai di ohko'anna tomarayadi Dasang Ada'na Puang Alataala naoatee,"Puhang dipembabeing kakeaha'anna Puang

16.18–17.3 1152

Alataala!" 18 Tahpa kila' siang anna noa toikundäng mokaliamba moduru-duru sibahalino' käyyäng. Dake' aha dahi lino' noa suka'nadahi hupatau. Dianto inde lino' ang dai ahamantondong! 19 Yato Bohto Mahoa' Babelang käyyäng peretallu, noa toi samai bohtomahoa' di lino tale-tale asang. NakalehaingPuang Alataala dosanna to Babel anna nadahhailambi' puha yato kakeaha'anna ang napaenu'sinnoa angkoro' masahhu' yaling mai dikah . 20 Ingkänna kalantanang masihki' annatanete pa'da asang. 21 Kene' batu käyyäng angsilimampulo kilo ma ngnginna, dondongngiyaho mai di langi' ungkanahoi hupatau. Ya' sikauntändoing Puang Alataala napobua' yato kene'batu ang masahhu'.

17 1 Puhanna yatoo, suleng mesamalaeka' di alla'na yato to pitu ang

umpentolloing kah naoaingkä'tee, "Maio annakupaitaio ang la dipanoa untahungkung yatopahsundala' kainsangang, ang mohko' di behinnasangngaka-sangngaka uhai. 2 Setomarayaangdi lino sibaha inde mai pahsundala' umbabekatasampa'ang, anna tau di lino malangonapobua' katasampa'anna ang naenu' sinnoaangkoro'." 3Nakuasai siamä' Inaha MaseronaPuang Alataala anna nabahaä' yato malaeka' angdi langngena' pano di ongeang makä'däng. Di

17.4–8 1153

haoi kuita mesa bahinemensake di mesa olo'-olo'malea ang samai kalaena uki' untuna-tunaisanganna Puang Alataala. Yato olo'-olo' pitubää'na anna sampulo tandi'na. 4 Yatoo bahinemekaya' malahtu anna malea anna umpakebelo-belo bulahang, anna ma'kahupa-hupabelo-belo masuli' noanna mu ara. Untokeimesa enu'ang bulahang ang punno angdipasihapang kamahiri'ang anna kärähko',boana katasampa'anna. 5Hao di kandinna ahamesa sanga ang dake' diinsang bahtuanna.Dianto: "Babel ang käyyäng, Indona ingkännapahsundala' anna ingkänna katasampa'ang dilino." 6 Pihsananna kuitang yato bahine malangonapobua' hahana petauanna Puang Alataaladianto tau ang dipatei aka' unsa'bii Puang Yesus.Kuitanna yato bahine pihsa' pusa' liumä'. 7 Ya'naoamingkä'te yato malaeka', "Aka boi annapusa' liuo? Mapianto anna kupainsangngiokalemba'anna yato bahine anna olo'-olo' angpitu bää'na anna sampulo tandi'na. 8 Yatoolo'-olo' inang ahaete' dolu tuho ampo' dinoahopuing. Dako'ke' mane sohongngi di hoi' maidi kahoäng kamateang anna la tallangngi lambi'sapano-panona. Ingkänna tau ang mengkalao dipapianna inde lino dai uki' sanganna tama disuha' pantekenganna to tuho sapano-panona, lasika pusa' asang. Aka' la ungngita yato olo'-olo'

17.9–15 1154

ang inang aha dolu anna dinoa hopuing ampo' laaha bou sule dako'. 9Dahi pahallu dipihki' annadiinsang. Pitu yato bää' donghupa bahtuanna,dianto pitu tanete ang naonge mohko' yatobahine anna ang kaderuanna dianto pitutomaraya. 10 Lima di alla'naii dang ma'pahenta.Mesa lella'ke' ma'pahenta anna mesake' manela sule. Ponna ke suleng, la sämpäi' supuma'pahenta. 11 Yato olo'-olo' ang dolu aha ampo'dinoa mateng, dianto tomaraya kakahuanna. Diatuntone' mesa di alla'na yato pitu tomaraya angla mane tallang dinoa. 12 Sampulo tandi' yato angungngita, dianto sampulo tomaraya ang dake'napahandu' ma'pahenta. Ampo' la sika dibeakakuasaang ma'pahenta sibaha yato olo'-olo'yaling di mesa supu tehte' masaena. 13 Sampuloinde tomaraya sinnoa-noa siang pahtuyunna. Sikaumbeho asang kamatohoanna anna kakuasaannapano yato di olo'-olo'. 14 Sika la ma'tolla' umbaliyato Änä' Domba. Ampo' yato Änä' Domba annasamai to pen ndo'na la sika patalo. Aka' indeÄnä' Domba dianto Dehata ang umpadihoi'angingkänna sedehataang. Dia tunne' tomarayaang umpadihoi'ang ingkänna setomarayaang.To pen ndo'na mala dipetahpa', dianto tau angpuha natambai anna napillei." 15Naoa toingkä'teyato malaeka', "Yato sangngaka-sangngaka uhaiang ungngita ang naonge mohko' pahsundala',

17.16–18.3 1155

dianto ingkänna bohto di lino. 16 Yato olo'-olo'sibaha sampulo tandi' ang ungngita la ungkahiri'yato pahsundala'. Sika la nahampa'i samaiang aha di kalaena lambi' mohobeläng. Sikala naande balena anna napemämpu'i tama diapi. 17Aka' sika napa buhke inahanna PuangAlataala anna malai samai pahtuyunna napalaomapia. Sika napamesa inaha Puang Alataalaumbeho kakuasaannaii pano yato di olo'-olo',anna malai dia ma'pahenta lambi' dahi yatoang natula' Puang Alataala. 18 Yato bahine angungngita dianto bohto mahoa' ang käyyäng angumpahenta setomarayaang di lino."

18 1 Puhanna yatoo, ungngita bumä' mesamalaeka' senga' tuhung yaho mai di

suruka. Aha kakuasaang käyyäng di kalaenalambi' lino mendahi mabaya si'da-si'da napobua'kamatandeanna. 2Mekoha napekäyyängnginaoatee, "Sitale-taleng! Bohto käyyäng Babelsitaleng! Dinoa mendahing ongeanna setanganna inaha karake. Naongei tuho sedansiangang si ungngande bahke, sedansiang angnakahi'di' hupatau. 3Aka' tau di ingkännabohto puha asammi umbabe katasampa'annaBohto Babel. Pampemalanna mepamalangosinnoa tau ang ungngenu' maho angkoro'.Setomarayaang di lino membabe tasampa'sibaha anna setopa'buleleang di lino mendahi

18.4–9 1156

to makaka napobua' yato pampemalanna angliba' maho." 4Mane unghingngiä' kamaha senga'yaho di suruka naoatee, "Oa' petauangku,sohongkoa' yaling mai! Laokoa' pelleii!Daumponialaii pembabena andana nahoatoukoa' dio kamasuhsaang tamahamu' sinnoaang nasa'ding! 5Aka' dosannaii ma'toro'-toro'milambi' dai' di langi' tandana mai'di, annanainsammi Puang Alataala pembabe karakenaii.6 Babe toinne' sinnoa ang puha nababe.Bala'ine' pendoang luhpi' samai ang puhanababe. Pangngihsiing ang masahhu' enu'anna,pendoang luhpi' kamasahhu'anna yato ang puhanapatokaing tau senga' naenu'. 7 Padahiingkamadahhaang sibaha kamasuhsaang angsinsamaang mai'dinna kamatandeang annakasuki'ang ang napaaha toboe'. Aka' si naoatedidiona kalaena, 'Kodi' inde tomaraya bahineang ma'pahenta. Tadiaä' balu bahine; dä' laungngolai kamasuhsaang!' 8Dianto suhunnaanna la sangngalloi supu napihsangngi nahoainde kamadahhaang, dianto kamasuhsaang,kabuhohangang anna kamateang. Kalaena lanaämpu'i api, aka' ang la mampahehsa diantoPuang Alataala ang ma'kuasa." 9 Setomarayaangdi lino umbabe katasampa'ang sibaha annatuho taumpuha aka-akanna. Dinoa la sikaungngumbuing yato bohto mahoa' ke ungngitang

18.10–15 1157

hambu mapulu' ang mengkalao yato di api angmangngämpu'i. 10 La sika nakahaoi aka' mahea'nahoa kamadahhaanna. Sika naoatee, "Bendo'bulangngete' indo bohto ang kainsangang,Bohto Mahoa' Babel ang matoho. Pake yalingsupu di mesa tehte' anna tallang tubung nei'!"11 Setopa'buleleang di lino mumbu asang toe'anna ma'tomate napobua' yato bahine, aka'dang aha ang la mangngalli balu'naii. 12Dang ahamangngalli ang nabalu' noanna: bulahang, pera',belo-belo masuli' ang malehke' noanna mu ara;noa toi kaing balatung, kaing malahtu, kaingpahuhellu', anna kaing malea; ma'kahupa-hupakayu ang dai sadilambi'na, kayu bomammi'ang masuli', ma'kahupa-hupa ang toha masuli'dipapia, ma'kahupa-hupa ang tembaga annabahsi ditampa anna batu pahuhellu' angmabusa hupanna; 13 koli'na kayu bomammi',rampa-rampa, lohpo-lohpo bomammi' noannamur anna kemenyang, angkoro', minnä', tahpungmainnä' anna gandum, saping, domba, arahang,bendi, sabua' anna to disahka. 14 Ingkännato pa'balu' ungngoainte yato bahine, "Samaiang umpemala ungngala dante' aha, annaingkänna ang keangka' anna ang maleke pa'daasammi di kalaemu anna dang aha la dilambi'salake'." 15 Ingkänna to pa'balu' ang suki'mi, aka'ma'balu' yato di bohto mahoa', la le'ba' makahao

18.16–21 1158

aka' sika mahea' nahoa kamadahhaanna. Sikamangngumbui, 16 laona siang ma'kara naoatee,"Bendo' bulangngete' katallanganna indobohto mahoa' ang kainsangang! Si mekaya'palansinang, kaing malahtu anna malea. Sinapunnoi belo-belo bulahang ang kebelo masuli'anna malehke' noanna mu ara. 17Ampo'yaling supu di mesa tehte' anna pihsa' pa'dangkatomakakaanna." Ingkänna to pampalaokahpala' le'bo' sibaha to pa'bulele anna samaitau ang aha yaling mangkahaoi asang. 18 Tahpanaungngita hambu mapulu' sohong di hoi' mai diapi ang ungngämpu'i yato bohto mahoa', sikakohang naoatee, "Daete' aha bohto mahoa'senga' ang nasinnoaing indo bohto." 19 Tahpa sikaumpensahu'ming bunging dai' di bää'na annasika mangngumbuii laona siang naoatee, "Bendo'bulangngete' indo bohto ang kainsangang!Kasuki'anna tapotomakakangnga' samaingkea'ang kekahpala' le'bo'! Pake yaling supu di mesatehte' anna tallang tubung nei'!" 20O ingkännaang aha di suruka, penau-naukoa' ungngitaindo bohto mahoa'! Oa' ingkänna petauannaPuang Alataala, rasul anna nabi penau-naukoa'aka' natallangnging Puang Alataala bala'na yatoang puha nababeingkoa'! 21 Puhanna yatoo,ahang mesa malaeka' ang matoho ungngängkä'mesa batu käyyäng liu mane napensaleba'ing

18.22–19.3 1159

tama di le'bo' anna naoaitee, "Dipanoantoinde dipen being Bohto Mahoa' Babel angkainsangang anna malai dang aha diita, pa'daliung. 22Dang aha la kahingngiang yaling oninnato pokatapi sibaha to penani, to posuling annaang umponi terompe'! Datung aha dilambi'to manähäng kababe-babe anna datoi ahakahingngiang kilingang pahe. 23Dang aha ladiita pansillo'na lampu yaling, anna datung ahakahingngiang pa'rame-rameanna to kabeng.To pa'bulelemu dianto ang handang keangka'di lino, anna to pa'ihsammuntoo umpasähsä'lalang ingkänna bohto di lino! 24 Bohto Babelditallangngi aka' mai'ding yaling haha tähhä',dianto hahana nabinna Puang Alataala, hahanapetauanna, poko'na hahana ingkänna tau angdipatei di lino."

19 1 Puhanna yatoo ahang kamaha kuhingngisinnoa ang mai'di tau bongnga' yaho

mai di suruka naoatee, "Pudii Puang Alataala!Dehatanta dianto ang mepasalama', To HandangMa'kuasa anna matande! 2 Panghohto'na tahpa'anna para-para! Puhang untahungkung yatopahsundala' ang kainsangang ang ungkarakeilino napobua' katasampa'anna. NatallangngingPuang Alataala aka' puha umpatei petauanna!"3Ma'kara bumi naoatee, "Pudii Puang Alataala!Hambu ang mengkalao di api ang ungngämpu'i

19.4–9 1160

yato bohto mahoa' daliu aha la natohhoilambi' sapano-panona!" 4 Ya' malimuntu'miyato dompulo uhpa' to dipakeangka' anna yatouhpa' hupanna ang menanaha menomba diolona Puang Alataala ang mohko' di ohko'angtomaraya. Sika naoatee, "Tahpa' liunte'! PudiiPuang Alataala!" 5Mane ahai kahingngiangkamaha yaho mai di ohko'ang tomarayanaoatee, "O ingkämmua' petauanna angmampenombai, moi sepongkahaang moi sabua',pudii Dehatanta!" 6 Puhai yatoo kuhingngibumi ang umbai kamahanna tau kambangang sinnoa oninna salänsäng malängkä' annasinnoa kundäng balu naoatee, "Pudii PuangAlataala, aka' Dianto Dehatanta To HandangMa'kuasa ang ma'pahenta! 7 Lambi'mi allokakabenganna yato ang disangai Änä' Dombaanna umpasadiang kalaena ang la napobahine.Dahi tapa'rame-rame anna kahsiingkea',tapamatande sanganna! 8 Yato bahine, puhangdipakei kaya' mabahahsi anna palansinäng."(Kaya' ang noa yatoo dipasihapang pembabemapia ang napengngoya'ing petauanna PuangAlataala.) 9Mane napa'karaiä' yato malaeka'naoatee, "Uki'i indee: tau ang dibahai pano dipa'rame-rameang kakabenganna Änä' Dombadianto ang la ullambi' kamasannangang yaho maidi Puang Alataala." Ya' nahängngängngike' tula'na

19.10–16 1161

yato malaeka' naoatee, "Tahpa' liuete' inde angnatula' Puang Alataala." 10 Tahpa malimuntu'mä'di olona yato malaeka' la menomba, ampo'nasängkäiä' naoatee, "Daa! Daumpenombaiä'!Penombaio Puang Alataala! Aka' sabua'turä'to koo; sinnoa siamingke anna ingkännasolasohommu ang unsa'bii Puang Yesus! Aka'ang handang poko' ang natula' ingkänna nabidianto unsa'bii Puang Yesus." 11 Pihsanannaungngitamä' langi' billäng, ya' landa'mi mesaarahang mabusa. Ang mampensakei disangai ToTahpa' ang mala Dipetahpa'. Mampapara-parayaling di pambohtuang kaha-kaha anna naongeuntolla'i balinna. 12Matanna sinnoa api meleä'-leä'. Yaho di bää'na mai'di songko' tomarayaanna di hao di Kalaena uki' mesa sanga angsupung Kalaena toboe' ang mangnginsang.13Disanga toe' "Bahtakaranna Puang Alataala."Kaya' kalambe' ang napake puha ditonängnaung di haha. 14 Ingkänna to pa'tolla' yahodi suruka men ndo' asang, umpensakeiarahang mabusa sibaha umpake kaya' mabusaang bahahsi. 15 Suana naongei sohong mesapa'dang pahe'la' ang la napake untalo ingkännabohto. La sundung kakuasaanna umpahentaii.La ullanda angkoro' yaho di landaang angdipasihapang kakeaha'anna Puang Alataala ToHandang Ma'kuasa. 16Di hao di kaya' kalambe'na

19.17–21 1162

anna di hao di paanna naongei uki' mesasanga dianto, "Tomaraya ang umpadihoi'angingkänna setomarayaang, anna Dehata angumpadihoi'ang ingkänna sedehataang." 17Maneungngitaä' mesa malaeka' ke'de' yaho di mataallo umpa'karai sedansiang ang sika lolo'napekäyyängngi naoaintee, "Maikoa' doneinde himpung umpakahoa' pa'rame-rameangkäyyäng ang napaaha Puang Alataala, 18 annamalai ungngandekoa' balena setomarayaang,setantaraang, to pa'tolla', to poarahangsibaha arahanna anna ingkänna hupatau,moi to keangka', moi to pemase-mase; moisepongkahaang, moi sabua'." 19 Pihsanannakuitang yato olo'-olo', anna setomarayaang dilino sibaha setantaraannaii himpung. La sikauntolla' yato ang umpensakei arahang mabusasibaha ingkänna änä' buana. 20 Ya' disahkang yatoolo'-olo' sibaha yato ang boheng unsanga kalaenanabi ang puha umbabe tanda ang mepusa'-pusa'di olona yato olo'-olo'. (Napanoa inde nabi annamalai umbulitu' tau ang umpotanda yato olo'-olo'anna umpenombai tau-taunna.) Dipen bemingyato derua to pampasähsä' lalang tama diapi handang maluhsu' ang malua' noa le'bo'.21 Ingkänna petauanna dipatei umpake pa'dangang sohong yaling mai di suana yato Tau ang

20.1–5 1163

umpensakei arahang mabusa. Samai sedansiangsule asang ungngande yato balenaii lambi' boho.

20 1 Puhanna yatoo, ungngitamä' mesamalaeka' tuhung yaho mai di suruka

untokei pekilinna kahoäng lunaung di ongeannato mate anna umbaha hante bahsi käyyäng.2Mane unsahkai yato saha, dianto ile anghandang dolu, ang disangai 'Pongkahana setang'bahtu' 'inaha karake,' mane napungoi yaling disansa'bu pahiamannamasaena. 3Napen bemingnaung di kahoäng lunaung di ongeanna to mate,mane natana'i napamakapu', anna malai yatosaha dai umbulitu' ingkänna bohto ke dake'puha yato sansa'bu pahiamanna. Puhaitoo, ya' ladilahpa'mi sämpäi'. 4 Pihsananna ungngitamä'sangngaka-sangngaka ohko'ang anna yatoingkänna tau ang mohko' yaho dibea kakuasaangumbohtu kaha-kaha. Kuita toi sungnga'na tauang puha dipolengngi bää'na aka' sika unsa'biiPuang Yesus anna umpepainsangnging BahtakaraDehata. Yato tau dai umpenombai olo'-olo' bahtu'tau-taunna. Datoi aha sika untahimbo tandaolo'-olo' ang dipapano di kanding bahtu' di teyye.Sika dipatuhong sumule la ma'pahenta sibahaKristus yaling di sansa'bu pahiamanna. 5Di alla'naingkänna to mate dianto inde kombongangtau ang uhuna la dipatuho sumule. Dianto tomasero ang la ullambi' kamasannangang yaho

20.6–12 1164

mai di Puang Alataala. Danne' sika ungngolaikamateang kapendoanna, dianto dipatama diapi nahaka. Sika la dipasinnoa imang untahiaiPuang Alataala anna Kristus, anna sibaha-bahama'pahenta yaling di sansa'bu pahiamanna.(Ampo' to mate senga' dake'ne' dipatuho sumuleyaling yato di tempo sansa'bu pahiamanna.)6 (20:5) 7 Ponna ke puhang yato tempo sansa'bupahiamanna, la dilahpa'mi Pongkahana setangyaling mai di pantahungkunganna, 8 anna le'ba'iumbulitu' ang disangai 'Gog anna Magog,' angbahtuanna ihsi bohto di ingkänna lino. Lambi'sika la himpung do ma'tolla'. Mai'dinna sinnoabunging di behing le'bo'. 9 Ya' sika le'ba'i siangtähhä' tama di lino, anna ulleboi bansulinnaii

petauanna Puang Alataala dianto bohto mahoa'ang napakamaya Puang Alataala. Ampo' sikanaämpu'i api ang tuhung yaho mai di langi'.10 Pihsananna yato Pongkahana setang ang sikamambulitu' dipen being tama di api handangmaluhsu' ang malua' noa le'bo'. Dianto angnaonge dipan bei yato olo'-olo' sibaha yatoang boheng unsanga kalaena nabi. Sika didahhaallo-bengi lambi' sapano-panona. 11 Puhai yatoo,ungngitamä' mesa ohko'ang tomaraya angkäyyäng anna mabusa sibaha ang mohko' yaho.Langi' anna lino mengkapa'da di olona annadang aha diita sala ongeanna. 12Aha toi kuita

20.13–21.3 1165

to mate, noa to dipakeangka', noa tunne' topemase-mase, sika ke'de' di olona yato ohko'ang.Ingkänna tau ang mate di le'bo', noa tunne' angmate di kalantanang, poko'na ingkänna tau di hoi'mai di ongeanna to mate sika ke'de' di olona yatoohko'ang. Mane dihuhka'i mai'di suha'. Yalingyato di suha' aha uki' pembabenaii ingkännato mate. Ya' dipahehsang yato to mate situhu'pembabenaii ang uki'. Dihuhka' tunne' mesasuha' senga', dianto suha' pantekenganna totuho lambi' sapano-panona. 13 (20:12) 14 Tau angdai aha uki' sanganna yaling di suha' to tuho,dipen being tama yato di api malua'. Puhai, ya'dang aha kamateang, datunne' aha ongeanna tomate aka' ingkänna ang dai uki' sanganna yalingdi suha' to tuho dipen be asangnging tama yatodi api malua'. Dianto ang disangai, 'kamateangkapendoanna' ke didahhai tama inde di api.15 (20:14)

21 1 Tahpana yatoo ungngitamä' langi'bakahu anna lino bakahu, aka' langi'

anna lino ang uhuna pa'dang nei', noa tunne'le'bo'. 2 Kuitang Bohto Mahoa' YerusalemBakahu ang masero tuhung yaho mai di surukamengkalao di Puang Alataala. Yato bohto puhangdipasadia sinnoa mesa bahine ang la kabengdipapunnoi belo-belo untammui muanena.3Mane unghingngiä' kamaha käyyäng yaho mai

21.4–8 1166

di ohko'ang tomaraya naoatee, "Dinoa PuangAlataala la tohho sibaha-baha hupatau; ongeannadianto yaling di tängngä-tängngänaii anna la sikasibaha lolong! Sika la mendahi petauanna annaPuang Alataala toboe' la mendahi Dehatanna.4 Puang Alataala la umpahsii uhai mata angaha di matannaii. Kamateang dang la ahasala. Kamasuhsaang, mangngumbui bahtu'kamapi'di'ang datunne' la aha, aka' kaha-kahaang dolu puha tubunne' pa'da." 5 Pihsanannama'karang Puang Alataala ang mohko' yahodi ohko'ang tomaraya naoatee, "La kubabeingkänna siamo mendahi bakahu! Dahi uki'i, aka'tula' indee tahpa' liu anna mala dipetahpa'."6Mane naoa boitee, "Ingkänna dahi asammi!Kodi'mito indee Ang Handang Uhuna anna AngHandang Katämpä'; Kodi'mito Dehata mengkalaodi pampahtunganna lambi' kapuhaanna. Diamotau angmahähäng, la kubea tomande' uhai yalingmai di kasuleang uhai mepatuho sapano-panona.7 Tau ang patalo dianto ang la mantahimboingkänna indee di hao mai di Kodi'. Kodi' lamendahi Dehatanna anna sika mendahine'änä'ku. 8Ampo' ingkänna tau ang pa'mahea'ang,dai mampetahpa' si'da-si'da, ma'pihki' tahuhu,to papateang, tau ang ungngindä'-indä'pa'bannetauang, to pa'ihsang-ihsang, toumpenombai dehata lino anna ingkänna to

21.9–15 1167

pa'loseng-loseng, la dipen be asangngingtama di api handang maluhsu' ang malua'noa le'bo', dianto kamateang kapendoanna."9 Pihsananna suleng mesa di alla'na yato pitumalaeka' ang untokei dolu enu'ang bulahang angnapunnoi pitu kamadahhaang katampä'anna.Sule naoaingkä'tee, "Maio done indee! Lakupaitaio ang la napobahine Änä' Domba."10 Ya' nakuasai siamä' Inaha Masero, annanabahaä' yato malaeka' dai' di hohong taneteang handang malängkä'. Mane napaitaiä' BohtoMahoa' Yerusalem, bohto masero ang sule yahomai di suruka mengkalao di Puang Alataala.11 Bohto yatoo napunnoi kamatandeanna PuangAlataala. Pansillo' sinnoa batu pangngillo' angmamata hupanna, melälähäng sinnoa 'donakene'. 12 Tembo'na sitongko malängkä' lipu',anna sampulo derua babana sibaha pantangnadakai sampulo derua malaeka'. Di hao yatodi baba pantang aha diuki' sanga-sangannasampulo derua bohtona änä'na Israel. 13 Tandodi ka mbingang allo aha tallu baba, noa tunne'tando di katempu'ang allo. Tando di utara ahatallu baba, noa tunne' tando di selatang. 14 Yatotembo' dipaohko' di hahona sampulo derua batukäyyäng ang pantang dipangnguki'i sangannamesa rasulna Änä' Domba. 15 Yato malaeka'ang lella' kusipa'karaing untokei huntung

21.16–20 1168

pepansi ang bulahang dipapia, anna ummete'iyato bohto mahoa', babana anna tembo'na.16 Bohto mahoa' yatoo mosulapa, kalambe'naanna malua'na sinsamaang. Namete'ing yatomalaeka' umpake yato huntung bulahang, ya'donsa'bu uhpa'atu' kilomete' kalambe'na, samatoi malua'na anna malängkä'na. 17 Tahpanaummete'i yato tembo' malaeka' ya' unnumpulolima mete' makambanna. Ang napake malaeka'mammete'i sinnoa siang ang napake hupatau.18 Tembo'na yato bohto mahoa' dipapia di haomai di batu pangngillo' ang mamata hupannaanna ingkänna ang aha yaling dipapiane' di haomai di bulahang ang dai aha mampenghaui,sinnoa dahammeng. 19 Yato sampulo derua batukäyyäng ang dipampake'de'i hala tembo', batumasu'li' asang. Ang uhuna, mesa batu pangngillo'ang mamata hupanna. Kaderuanna, mesa batumelälähäng ang mamata hupanna noa le'bo'.Katallunna, mesa batu ang moalla' hupanna:mabusa anna mahihi. Kauhpa'na, mesa batumelälähäng ang mamata hupanna noa lala' upe.20 Kalimanna, mesa batu ang moalla' hupanna:mabusa anna maloteng. Kaunnunna, mesa batupangngillo' ang malahtu hupanna. Kapitunna,mesa batu melälähäng ang mahihi hupanna noauhai kuni'. Kakahuanna, mesa batu ang mamatahupanna noa bulu sehke'. Kakamehsanna,

21.21–27 1169

mesa batu melälähäng ang mahihi hupannanoa pun mahe. Kasampulona, mesa batupangngillo' ang mamata-mata hupanna noa lala'pun mahä '. Kasampulomesanna, mesa batupangngillo' ang noa langi' hupanna ke kulla'i.Kasampuloderuanna, mesa batu melälähäng anghupanna sinnoa hupanna tahauhe ang handangtanda naung. 21 Yato babana ang sampulo derua,mesa boitoo pantang dipapia di hao mai dikalubibing käyyäng ang pangngillo' mabusa noasihsi' bau. Yato lalang yaling di bohto, bulahangdipapia ang dai aha mampenghaui, pansillo' maladipodahammeng. 22Daine' aha kuita DasangAda'na Puang Alataala yaling yato di bohtomahoa', aka' di umba-umba naongei yaling yatooaha lolo dipenombai Puang Alataala To HandangMa'kuasa sibaha yato Änä' Domba. 23 Yato bohtomahoa' dai pahallu naballoi mata allo bahtu'bulang, aka' kamatandeanna Puang Alataalaanna Änä' Domba mendahi ballo. 24 Ingkännabohto di lino la naballoi anna setomarayaang lasika umbaha katomakakaanna tama yato di bohtomahoa' la napake umpamatande Puang Alataalasibaha Änä' Domba. 25 Samai baba ang diola tamala buhke lolo; dai pahallu ditutu'i di bengi aka'dang la aha kamalillingang. 26 Kakäyyängannaanna katomakakaanna ingkänna bohto la dibahaasang tama. 27Ampo' daine' aha la dibaha

22.1–6 1170

tama moi poro mesa ang mehiri'-hiri', bahtu'tau ang mehiri'-hiri' pembabena bahtu' loseng.Supung ang la mala tama dianto tau ang ahauki' sanganna yaling di suha'na Änä' Domba ang

dipantekengngi to tuho lambi' sapano-panona.

22 1 Pihsananna napatuhoimä' yato malaeka'salu uhai ang mepatuho uhainna. Yato

salu uhai mahändäng sinnoa dahammeng,anna mesalu mengkalao yaho di ohko'angkatomarayaanna Puang Alataala anna yato Änä'Domba 2 yaling di tängngä-tängngäna lalang yatodi bohto. Di behinna yato salu uhai, sibali-balinaongei poang kayu mepatuho, ang pensampuloderua keboa yaling di sampahiama diantopihsang sambulang. Lala'na dipake umpakuliitau di hao mai di ingkänna bohto. 3 Yaling yatodi bohto dai la aha ang nahoa petändona PuangAlataala sinnoa dolu. Ohko'ang katomarayaannaPuang Alataala anna Änä' Domba la ma'ongeangyato yaling di bohto anna ingkänna petauannala menomba pano. 4 Sika la ungngita lindonaanna sanganna Puang Alataala la diuki' pano dikandinnaii. 5 Kamalillingang dang la aha di hao.Dang umpahallu ballo sibaha pesilona mata allo,aka' la sika naballoi Puang Alataala, anna sika lama'pahenta sihapang tomaraya lambi' sapano-panona. 6 Puhanna yatoo, napa'karai bumä' yatomalaeka' naoatee, "Tula' indee tahpa' liu anna

22.7–12 1171

mala dipetahpa'. Puang Alataala ang umbeaInaha Maserona pano di ingkänna nabi, puhangunsuo malaeka'na umpaitai sabua'na didionaang la pahallu baha' dahi." 7Naoate PuangYesus, "Pehingngii manahpai! La baha' sulemä'.Ingkänna tau ang untuhu'i tula' pepakaenga'yaling inde di suha' didiona ang la baha' dahi,dianto ang la ullambi' kamasannangang yaho maidi Puang Alataala!" 8 Kodi' ang disanga Yohanes,puhang kuhingngi anna kuita ingkänna yatoo.Puhanna kuita anna kuhingngi, ya' malimuntu'siamä' di olona yato malaeka' la menomba.9Ampo' naoaingkä'tee, "Daa! Daumpenombaiä'!Penombaio Puang Alataala! Aka' sabua' turä'tokoo; sinnoa siamingke anna sinnoa solasohommuingkänna nabi, anna ingkänna tau ang untuhu'ipepakaenga' yaling inde di suha'!" 10Naoasala buntee, "Daumpadiinahammu kalei indeang yaling di suha', aka' dang masae annala dahing. 11 Tau ang maho-maho, pabeitubunne' umbabe lolo kamahoang; tau angkekasalaang, pabei tubunne' umbabe lolokasalaang; tau ang maroho inahanna, pabeitubunne' membabe maroho lolo; anna tau angumpatani kalaena supung di Puang Alataala, ya'pabei tubunne' napanoa." 12Naoa bunte PuangYesus, "Pehingngii manahpai! Dang masae annasulemä' umbahaing sahona ang la dibea pano di

22.13–18 1172

tau situhu' aka ang puha nababe. 13 Kodi'mitoindee Ang Handang Uhuna anna Ang HandangKatämpä'; Kodi'mito Dehata mengkalao dipampahtunganna lambi' kapuhaanna. 14 Tauang untahpa' kaya'na dianto ang la ullambi'kamasannangang yaho mai di Puang Alataala,lambi' sihatang ungngande boana poang kayuang mepatuho anna beba' mentama yato dibohto mahoa' ungngola baba hala. 15Ampo'samai tau ang mehiri'-hiri' pembabena, toma'ihsang-ihsang, to umbabe katasampa'ang, topapateang, to umpenombai dehata lino anna topa'loseng-loseng, moi tula'na, moi pembabena,ingkänna inde tau ang noa la tohhone' dianeanna yato bohto mahoa'. 16 Kodi' PuangYesus, puhamä' unsuo malaeka'ku ma ng didioa' anna malai umpepainsangnging kaha-kahaindee ang napokapahalluang jumaa'. Kodi' indeePeänä'anna Tomaraya Daud. Kodi'mito indeeBintäng Pambaha Allo." 17Ma'karang InahaMasero sibaha yato bahine ang la napobahineÄnä' Domba naoatee, "Maimo!" Diamo angmanghingngi indee la naoa toe'te, "Maimo!"Menna ang mahähäng sule tomande'o annaunsengko' tomande'i yato uhai ang malamepatuho. 18 Pano di tau ang unghingngi tula'yaling inde di suha', pahallu kupakaenga' dianto:Ponna aha tau ang unghängngängngi ihsinna

22.19–21 1173

inde suha', ya' la napahoai toinne' Puang Alataalaingkänna kamadahhaang ang puha uki' yalinginde di suha'. 19Anna ponna aha ang mangngalaipiha, ya' dai la napabei Puang Alataala yato tauungngande boana poang kayu ang mepatuhosibaha tohho yaling yato di bohto mahoa'ang masero. 20 Puang Yesus ang umpalambi'samai inde kaheba naoatee, "Tahpa', la baha'sulemä'!" Ya' Aming! Sulemote' O Puang Yesus!21 Pa'kalemunnarang Puang Yesus ang la umbeheingkämmua' petauanna. Aming.

Alkitab Aralle-Tabulahan-------------------------------------------------------------------

© 2004 Indonesian Bible Society

Aralle-Tabulahan [ATQLAI/IBS]

http://www.faithcomesbyhearing.com

=========================