6. studi kelayakan bisnis
TRANSCRIPT
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
1/22
STUDI KELAYAKAN BISNIS/USAHA
TUGAS MAKALAH
Oleh :
AYU SUKARNI PUTRI
1301011
S1 VI-A
Dosen Penga!" Ma#a$"l%ah :
&RNI'A PRATI(I M)*a+, A!#)
PROGRAM STUDI S1 FARMASI
SEKOLAH TINGGI ILMU FARMASI RIAU
YAYASAN UNIVERSITAS RIAU
PEKANBARU
2016
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
2/22
KATA PENGANTAR
P"% s."$"+ sa.a sa!a%$an $e ha/%+a# T"han Yang Maha &sa $a+ena
han.a a#as +aha# /an !e#"n"$-N.a sa.a /a!a# en.elesa%$an $a+.a #"l%s e+"!a
a$alah .ang e+"/"l S#"/% Kela.a$an S"s#" Usaha2)
S"e+ /a+% a$alah %n% /%a%l /a+% "$"-"$" .ang e+h""ngan
/engan Ke%+a"sahaan /an la%nn.a .ang /%#aah /engan %n4o+as% .ang
/%/a!a# /a+% !en5a+%an 6+os%ng7 /% %n#e+ne# /an s"e+-s"e+ la%nn.a)
D%an#a+a s"e+-s"e+ #e+se"# sa.a s"s"n se"a %n4o+as% /ala sa#"
a$alah seh%ngga en"+"# sa.a a$alah %n% s"/ah 5"$"! %n4o+a#%4)
Te+%a$as%h $e!a/a se"a !%ha$ .ang %$"# ean#" /ala
!en.elesa%an a$alah %n% #e+"#aa $e!a/a /osen !ega!" a#a $"l%ah
Ke%+a"sahaan) Ma$alah %n% /%"a# aga+ %sa ena/% salah sa#" s"e+ a5aan
.ang /a!a# enaah aasan !ea5a /an "ga /ala een"h% #"gas
#e+s#+"$#"+ a#a $"l%ah $e%+a"sahaan)
Dala !en"l%san a$alah %n% !as#%lah a/a an.a$ $en/ala .ang sa.a
#e"% na"n sa.a e+has%l engha/a!%n.a /an en.elesa%$an a$alah %n% #e!a#
a$#") A$h%+ $a#a %$a a/a ses"a#" .ang #%/a$ e+$enan /% ha#% !ea5a ohon/%a$l"%) Seoga a$alah %n% /a!a# e+an4aa# ag% !ea5a)
Pe$ana+", A!+%l 8019
Pen."s"n
DAFTAR ISI
1
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
3/22
Ka#a !engan#a+))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))%
Da4#a+ Is% )))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))%%
a I Pen/ah"l"an
1)1 La#a+ ela$ang )))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))1
1)8 a#asan asalah )))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))1
1)3 R""san asalah ))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))8
1); T""an a$alah ))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))8
1)< Man4aa# a$alah )))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))8
a II S#"/% Kela.a$an S"a#" Usaha)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))
;
8)1 De4%n%s% S#"/% Kela.a$an %sn%s)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))));
8)8 Pen#%ngn.a S#"/% Kela.a$an %sn%s))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))<
8)3 Man4aa# ))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))9
8); T""an S#"/% Kela.a$an %sn%s)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))9
8)< P%ha$-P%ha$ Yang e+$e!en#%ngan)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))=
8)9 K+%#e+%a %sn%s /%angga! la.a$)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))>
8)= Taha! !en."s"nan SK))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))>
8)? Pe"a#an SK))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))10
8)> As!e$-as!e$ SK ))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))11
8)10 %$a SK ))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))11
8)11 Taha!-#aha! Pela$sanaan %sn%s ))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))1?
8)18 *a$#o+-*a$#o+ $egagalan %sn%s )))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))1>
8)13 H""ngan S#"/% $ela.a$an /engan Il" la%n ))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))1>
a III Kes%!"lan))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))81
Da4#a+ P"s#a$a ))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))88
2
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
4/22
BAB I
PENDAHULUAN
1.1 Latar Bea!a"#
S#"/% $ela.a$an sanga# /%!e+l"$an oleh an.a$ $alangan, $h"s"sn.a
#e+"#aa ag% !a+a %n@es#o+ .ang sela$" !e+a$a+sa, an$ sela$" !ee+%
$+e/%#, /an !ee+%n#ah .ang ee+%$an 4as%l%#as #a#a !e+a#"+an h"$" /an
!e+"n/ang-"n/angan, .ang #en#"n.a $e!en#%ngan se"an.a %#" e+e/a sa#"
saa la%n.a) In@es#o+ e+$e!en#%ngan /ala +ang$a "n#"$ enge#ah"% #%ng$a#
$e"n#"ngan /a+% %n@es#as%, an$ e+$e!en#%ngan "n#"$ enge#ah"% #%ng$a#
$eaanan $+e/%# .ang /%e+%$an /an $elan5a+an !engeal%ann.a, !ee+%n#ahle%h en%#%$-e+a#$an an4aa# /a+% %n@es#as% #e+se"# se5a+a a$+o a%$ ag%
!e+e$ono%an, !ee+a#aan $ese!a#an $e+a, /ll)
Meng%nga# aha $on/%s% .ang a$an /a#ang /%!en"h% /engan
$e#%/a$!as#%an, a$a /%!e+l"$an !e+#%angan-!e+#%angan #e+#en#" $a+ena
/% /ala s#"/% $ela.a$an #e+/a!a# e+aga% as!e$ .ang ha+"s /%$a% /an /%#el%#%
$ela.a$ann.a seh%ngga has%l /a+%!a/a s#"/% #e+se"# /%g"na$an "n#"$
e"#"s$an a!a$ah sea%$n.a !+o.e$ a#a" %sn%s la.a$ /%$e+a$an a#a"
/%#"n/a a#a" ah$an /%a#al$an) Hal #e+se"# /% a#as a/alah en"n"$an aha
/ala s#"/% $ela.a$an a$an el%a#$an an.a$ #% /a+% e+aga% ahl% .ang
ses"a% /engan %/ang a#a" as!e$ as%ng-as%ng se!e+#% e$ono, h"$",
!s%$olog, a$"n#an, !e+e$a.asa #e$nolog% /an la%n seaga%n.a)
Dan s#"/% $ela.a$an %asan.a /%golong$an ena/% /"a ag%an .ang
e+/asa+$an !a/a o+%en#as% .ang /%ha+a!$an oleh s"a#" !e+"sahaan .a%#"
e+/asa+$an o+%en#as% laa, .ang /%a$s"/ a/alah s#"/% .ang en%#%$-e+a#$an
!a/a $e"n#"ngan .ang se5a+a e$ono%s, /an o+%en#as% #%/a$ !a/a laa 6so5%al7,.ang /%a$s"/ a/alah s#"/% .ang en%#%$-e+a#$an s"a#" !+o.e$ #e+se"# %sa
/%alan$an /an /%la$sana$an #an!a e%$%+$an n%la% a#a" $e"n#"ngan
e$ono%s)
1.2 Bata$a" Ma$aa%
1
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
5/22
Mel%ha# /a+% la#a+ ela$ang asalah se+#a eaha% !eahasann.a
a$a sa.a /a!a# ee+%$an a#asan-a#asan !a/a a#e+% engena% :
1) De4%n%s% S#"/% Kela.a$an %sn%s
8) Pen#%ngn.a S#"/% Kela.a$an %sn%s
3) Man4aa#
;) T""an S#"/% Kela.a$an %sn%s
) A!a saa As!e$-as!e$ SK
10) A!a saa %$a SK
11) A!a saa Taha!-#aha! Pela$sanaan %sn%s
18) A!a$ah *a$#o+-*a$#o+ $egagalan %sn%s
13) aga%ana H""ngan S#"/% $ela.a$an /engan Il" la%n
1.) T'*'a" Pe(+ea*ara"
T""an !eelaa+an /%ha+a!$an aga+ ahas%sa a!" enge#ah"% se+#a
eaha% /engan a%$ engena% S#"/% Kela.a$an %sn%s)
1., Ma"-aat Pe(+ea*ara"
Dengan a/an.a a$alah .ang #elah /%s"s"n se5a+a %n4o+a#%4 /an /e#a%l,
/%ha+a!$an /a!a# e+an4aa# se+#a /% a!l%$as%$an oleh ahas%saB%)
2
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
6/22
BAB II
STUDI KELAYAKAN SUATU USAHA/BISNIS
2.1 De-"$
S#"/% $ela.a$an !+o.e$ a#a" %sn%s a/alah !enel%#%an .ang en.ang$"#
e+aga% as!e$ a%$ %#" /a+% as!e$ h"$", sos%al e$ono% /an "/a.a, as!e$
!asa+ /an !easa+an, as!e$ #e$n%s /an #e$nolog% sa!a% /engan as!e$
anaeen /an $e"angann.a, /%ana %#" se"a /%g"na$an "n#"$ /asa+
!enel%#%an s#"/% $ela.a$an /an has%ln.a /%g"na$an "n#"$ enga%l
$e!"#"san a!a$ah s"a#" !+o.e$ a#a" %sn%s /a!a# /%$e+a$an a#a" /%#"n/a /an
ah$an /%#a/a$ /%alan$an)
Men"+"# Kas%+ /an Ca$4a+ 68003: 107 S#"/% $ela.a$an %sn%s a#a" "saha
a/alah $eg%a#an .ang e!elaa+% se5a+a en/ala a#a" %sn%s .ang a$an
/%alan$an, /ala +ang$a enen#"$an la.a$ #%/a$n.a "saha #e+se"#
/%alan$an
S#"/% $ela.a$an "saha a#a" /%se"# "ga anal%s%s !+o.e$ %sn%s a/alah
!enel%#%an #en#ang la.a$ a#a" #%/a$n.a s"a#" %sn%s /%la$sana$an /engan
eng"n#"ng$an se5a+a #e+"s-ene+"s) S#"/% %n% !a/a /asa+n.a eahas
e+aga% $onse! /asa+ .ang e+$a%#an /engan $e!"#"san /an !+oses !e%l%han
!+o.e$ %sn%s aga+ a!" ee+%$an an4aa# e$ono%s /an sos%al
se!anang a$#") Dala s#"/% %n%, !e+#%angan e$ono%s /an #e$n%s sanga#
!en#%ng $a+ena a$an /%a/%$an /asa+ %!leen#as% $eg%a#an "saha)
3
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
7/22
S#"/% $ela.a$an "saha "ga e+"!a$an !enel%#%an #e+ha/a! +en5ana
%sn%s .ang #%/a$ han.a enganal%s%s la.a$ a#a" #%/a$n.a %sn%s /%ang"n,
#e#a!% "ga saa# /%o!e+as%onal$an se5a+a +"#%n /ala +ang$a !en5a!a%an
$e"n#"ngan .ang a$s%al "n#"$ a$#" .ang #%/a$ /%#en#"$an, %saln.a
+en5ana !el"n5"+an !+o/"$ a+")
Has%l s#"/% $ela.a$an "saha !a/a !+%ns%!n.a %sa /%g"na$an an#a+a la%n
"n#"$:
1) Me+%n#%s "saha a+", %saln.a e"$a #o$o, eang"n !a+%$,
en/%+%$an !e+"sahaan asa, e"$a "saha /agang, /an la%n
seaga%n.a)
8) Mengeang$an "saha .ang s"/ah a/a, %saln.a "n#"$ eneah
$a!as%#as !a+%$, e!e+l"as s$ala "saha, enggan#% !e+ala#anBes%n,
enaah es%n a+", e!e+l"as 5a$"!n "saha, /an la%n seaga%n.a)
3) Me%l%h en%s "saha a#a" %n@es#as%B!+o.e$ .ang !al%ng eng"n#"ng$an,
%saln.a !%l%han "saha /agang, !%l%han "saha a+ang a#a" asa, !a+%$as%
a#a" !e+a$%#an, !+o.e$ A a#a" !+o.e$ , /an la%n seaga%n.a)
S#"/% $ela.a$an %asan.a /%golong$an ena/% /"a ag%an e+/asa+$an
!a/a o+%en#as% .ang /%ha+a!$an oleh s"a#" !e+"sahaan .a%#" :
1) e+/asa+$an o+%en#as% laa, .a%#" en%#%$-e+a#$an !a/a $e"n#"ngan
se5a+a e$ono%s,
8) e+/asa+$an o+%en#as% #%/a$ !a/a laa 6sos%al7, .a%#" en%#%$-e+a#$an
s"a#" %sn%s aga+ %sa /%alan$an #an!a e%$%+$an n%la% a#a" $e"n#"ngan
e$ono%s)
2.2 Pe"t"#"a St' Keaa!a" U$a%a
Seel" %n%s a+" /%"la% a#a" /%$eang$an #e+le%h /ah"l" ha+"s
/%a/a$an !enel%#%an #en#ang a!a$ah %sn%s .ang a$an /%+%n#%s a#a"
/%$eang$an a$an eng"n#"ng$an a#a" #%/a$) %la eng"n#"ng$an, a!a$ah
$e"n#"ngan %#" ea/a% /an /a!a# /%!e+oleh se5a+a a$#" .ang laa)
Men"+"# S"+.ana 68000:13>7, enelas$an aha S#"/% $ela.a$an
"sahaB %sn%s a#a" /%se"# "ga anal%s%s !+o.e$ %sn%s %alah s"a#" !enel%#%an
4
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
8/22
#en#ang la.a$ #%/a$n.a s"a#" %sn%s /%la$sana$an /engan eng"#"ng$an
se5a+a $on#%n."2)
Men"+"# S"a/ H"snan 61>>=:13>7, has%l s#"/% $ela.a$an %sn%s !a/a
!+%ns%!n.a /a!a# /%g"na$an an#a+a la%n :17 Un#"$ e+%n#%s "saha a+", %saln.a "n#"$ e"$a #o$o, eang"n
!a+%$ en/%+%$an "saha asa, e"$a "saha /agang /an la%n
seaga%n.a)
87 Un#"$ engeang$an "saha .ang s"/ah a/a, %saln.a "n#"$ enaah
$a!as%#as !a+%$, "n#"$ e!e+l"as s$ala "saha, "n#"$ enggan#%
!e+ala#anB es%n, "n#"$ enaah es%n a+", "n#"$ e!e+l"as
5a$"!an "saha, /an la%n seaga%n.a)
37 Un#"$ e%l%h en%s "saha a#a" %n@es#as%B!+o.e$ .ang !al%ngeng"#"ng$an, %slan.a !%l%han "saha /agang, !%l%han "saha a+ang a#a"
asa, !a+%$as% a#a" aselas%, !+o.e$ A a#a" , /an la%n seaga%n.a)
2.& Ma"-aat St' Keaa!a" B$"$
Dengan e"a# s"a#" !en%la%an #e+le%h /ah"l" seel" ela$"$an
%n@es#as% .ang $e"/%an /%#"ang$an /ala s"a#" la!o+an se5a+a #e+#"l%s,
Man4aa# .ang %sa /%!e+oleh has%l la!o+an s#"/% $ela.a$an %sn%s %n% %sa
/%g"na$an seaga% !e/oanBala# "n#"$ enge#ah"% sa!a% sea"h ana
$eg%a#an %n@es#as% #elah /%la$"$an) Pa/a %n#%n.a la!o+an SK %n% %sa "n#"$
ala# !engaasan)
2.) T'*'a" St' Keaa!a" B$"$
Ke#%$a %ng%n enge#ah"% $ela.a$an %sn%s $%#a, #en#"n.a $%#a ha+"s
enge#ah"% #""ann.a) Dala hal %n% Kas%+ /an Ca$4a+, 68003: 807
enga#a$an !al%ng #%/a$ a/a l%a #""an enga!a seel" s"a#" %sn%s a#a"
!+o.e$ /%alan$an !e+l" /%la$"$an s#"/% $ela.a$an2, .a%#":
1) Mengh%n/a+% +es%$o $e+"g%an) Un#"$ enga#as% +es%$o $e+"g%an !a/a
asa .ang a$an /a#ang ha+"s a/a sea5a $on/%s% $e!as#%an) Kon/%s%
%n% a/a .ang /a!a# /%+aal$an a$an #e+a/% a#a" #e+a/% #an!a /a!a#
/%+aal$an) *"ngs% s#"/% $ela.a$an a/alah e%n%al$an +es%$o .ang
#%/a$ /%%ng%n$an, a%$ +%s%$o .ang /a!a# /%$en/al%$an a"!"n .ang #%/a$
/a!a# /%$en/al%$an)
5
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
9/22
8) Me"/ah$an !e+en5anaan) A!a%la s"/ah /!a# e+aal$an .ang a$an
#e+a/% !a/a asa .ang a$an /a#ang, $%#a /a!a# ela$"$an !e+en5anaan
/an hal-hal .ang !e+l" /%+en5a$an)
3) Me"/ah$an !ela$saan !e$e+aan) e+aga% +en5ana .ang s"/ah
/%s"s"n a$an e"/ah$an !ela$saan "saha) Pe/oan .ang #elah
#e+s"s"n se5a+a s%s#ea#%s, en.ea$an "saha .ang /%la$sana$an /a!a#
#e!a# sasa+an /an ses"a% /engan +en5ana .ang s"/ah /%s"s"n)
;) Me"/ah$an !engaasan) Pela$sanaan "saha .ang ses"a% /engan
+en5ana .ang s"/ah /%s"s"n, a$an e"/ah$an $%#a "n#"$ ela$"$an
!engaasan #e+ha/a!a alan.a "saha) Pengaasan %n% !e+l" /%la$"$an
aga+ #%/a$ elen5eng /a+% +en5ana .ang #elah /%s"s"n)
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
10/22
%n@es#as% .ang /%la$"$ann.a ee+%$an a%nan !engeal%an
%n@es#as% .ang ea/a% a#a" #%/a$) Oleh %n@es#o+, s#"/% $ela.a$an se+%ng
/%g"na$an seaga% ahan !e+#%angan la.a$ a#a" #%/a$n.a %n@es#as%
/%la$"$an)
3) Mas.a+a$a# /an Pee+%n#ah
ag% as.a+a$a#, s#"/% $ela.a$an sanga# /%!e+l"$an #e+"#aa seaga%
ahan $a%an a!a$ah "saha .ang /%/%+%$an a#a" /%$eang$an
e+an4aa# ag% as.a+a$a# se$%#a+n.a a#a" seal%$n.a "s#+"
e+"g%$an, se!e+#% aga%ana /a!a$ l%ng$"ngan, a!a$ah !os%#%4 a#a"
nega#%4) ag% !ee+%n#ah, s#"/% $ela.a$an sanga# !en#%ng "n#"$
e!e+#%ang$an %%n "saha a#a" !en.e/%aan 4as%l%#as la%nn.a)
2.6 Krtera B$"$ a"##a aa!
1. P+o.e$B"saha .ang /%$e+a$an #e+se"# a!" ee+%$an an4aa#
.ang e+a+#% $e!a/a publik 6as.a+a$a#7)
2. P+o.e$B"saha .ang /%$e+a$an #e+se"# a/alah /%angga! a!"
e+$eang (expand) /an .ang #e+!en#%ng e%l%$% $on/%s% $on#%n"%#as
"saha .ang #%ngg%)
&. P+o.e$B"saha .ang a$an /%$e+a$an %#" nan#%n.a /%!e+$%+a$an a$an
a!" #ahan #e+ha/a! e+aga% gon5angan e$ono% (economic
fluctuation) a%$ $a+ena 4a$#o+ /oes#%$ a"!"n gloal)
). P+o.e$B"saha .ang /%$e+a$an #ahan #e+ha/a! e+aga% asalah #e+as"$
%$a #%"ln.a $+%s%s $e!e+5a.aan)
,. P+o.e$B"saha #e+se"# /%ha+a!$an a$an %sa ena!"ng la!angan
!e$e+aan a#a" se5a+a #%/a$ langs"ng #elah en5oa eng"+ang% ang$a
!engangg"+an (unemployment).
6. P+o.e$B"saha .ang a$an /%la$sana$an #e+se"# /%ha+a!$an a!"
ee+%$an s"a#" $e"n#"ngan .ang aa+ /engan "ga a!" "n#"$
engeal%$an 5%5%lan "nga ese+#a !o$o$n.a se5a+a #e!a# a$#")
3. P+o.e$B "saha .ang se/ang /%la$sana$an a/alah sea+ah /engan $onse!
+en5ana !eang"nan !ee+%n#ah a%$ !e/a /an !"sa#)
4. Manae+ .ang eaah% !enge+aan !+o.e$B"saha #e+se"# a/alah
o+ang .ang e%l%$% !engalaan /an !en/%/%$an .ang 5"$"!)
5. Manae+ /an $a+.aan .ang enge+a$an !+o.e$B"saha #e+se"# a/alah
e%l%$% performance .ang /a!a# /%!e+#angg"ngaa$an se5a+a $onse!
7
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
11/22
anaeen o/e+n, se!e+#% $e/%s%!l%nan, lo.al%#as, $e""+an /an
$e%ng%nan "n#"$ #e+"s e!e+a%$% $esalahan)
10. D%ha+a!$an !+o.e$B"saha #e+se"# e+$e%ng%nan /ala ang$a !anang
"n#"$ ene+a!$an !engg"naan #e$nolog% o/e+n g"na engan#%s%!as%
!e+$eangan #e$nolog% .ang /%na%s "ga "n#"$ engan#%s%!as% a$an
"n5"ln.a !a+a !esa%ng
2.3 Ta%a Pe"'$'"a" SKB
Dala s#"/% $ela.a$an lang$ah !e+#aa .ang !e+l" /%#en#"$an a/alah :
I/en#%4%$as% $ese!a#an "saha
Pe+""san
Pen%la%an, ela$"$an !en%la%an #e+ha/a! e+aga% as!e$
Pe%l%han, ela$"$an !e%l%han /engan eng%nga# segala
$e#e+a#asan /an #""an .ang /%5a!a%)
Hal-hal .ang !e+l" /%$e#ah"% /ala e"a# s"a#" S#"/% $ela.a$an a/alah :
1. R"ang l%ng$"! $eg%a#an !+o.e$B%sn%s
2. Ea+a $eg%a#an !+o.e$B%sn%s /%la$"$an
&. &@al"as% #e+ha/a! as!e$-as!e$ .ang enen#"$an #e+ha/a! $ee+has%lan
s"a#" !+o.e$B%sn%s
). Sa+ana .ang /%!e+l"$an oleh !+o.e$B%sn%s
,. Has%l $eg%a#an !+o.e$B%sn%s #e+se"#
6. A$%a# 6/a!a$7, a%$ .ang e+an4aa# a#a" #%/a$ /a+% a/an.a
!+o.e$B%sn%s #e+se"#
Per+eaa" "te"$ta$ $t' !eaa!a"
A/a ee+a!a 4a$#o+ .ang e!enga+"h% %n#ens%#as s#"/% $ela.a$an, .a%#" :
1. esa+n.a /ana .ang /%#ana$an a#a" /%n@es#as%$an
2. T%ng$a# $e#%/a$!as#%an !+o.e$B%sn%s
&. Ko!le$s%#as eleen-eleen .ang e!enga+"h% !+o.e$B%sn%s)
2.4 Pe(+'ata" St' Keaa!a" Pre!/B$"$
*ase !e+#aa /ala e"a# s"a#" s#"/% $ela.a$an !+o.e$B%sn%s
a/alah %/en#%4%$as% $ese!a#an "saha, a+" $e"/%an /%%$"#% 4ase e+%$"#n.a)
Pa/a ""n.a #aha!-#aha! "n#"$ ela$"$an !+o.e$ %n@es#as% seaga%
e+%$"# :
1. Identifikasi) Pa/a #aha! %n% $eg%a#an .ang /%la$"$an e+"!a enelaah
a#a" el%ha# a/an.a $ese!a#an n@es#as% .ang "ng$%n
eng"n#"ng$an)
8
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
12/22
2. Perumusan) Pa/a #aha! %n% $eg%a#an .ang /%la$"$an e+"!a
ene+$eah$an $ese!a#an %n@es#as% $e/ala s"a#" +en5ana
!+o.e$B%sn%s .ang $ong+%#
&. Penilaian. Pa/a #aha! %n% /%la$"$an $eg%a#an anal%s%s s%#"as% /engan ala#
anal%s%s .ang /%!e+l"$an /an en%la% as!e$-as!e$ .ang !en#%ng se+#a
enen#"$an $ee+has%lan s"a#" !+o.e$B%sn%s)
). Pemilihan. e+/asa+$an #aha! !en%la%an a$a /%#en#"$an !%l%han
!+o.e$B%sn%s .ang eng"n#"ng$an)
,. Implementasi. Men.elesa%$an !+o.e$B%sn%s .ang s"/ah /%!%l%h /engan
#e#a! e+!egang !a/a !e+en5anaan /an angga+an .ang #elah /%#en#"$an)
2.5 Et!a St' Keaa!a" B$"$
a) %$a !enel%#% !a/a +es!on/en)
Dala !eng"!"lan /a#a /a+% !a+a +es!on/en , /%!e+l"$an se+#a
/%%nga# ha$ a#as $eeasan !+%a/% seh%ngga +es!on/en #%/a$ a$an
/%+"g%$an a%$ se5a+a 4%s%$ a"!"n se5a+a en#al)
) %$a !enel%#% !a/a $l%en
Dala s"a#" s#"/% $ela.a$an %sn%s !e+#%angan-!e+#%angan e#%s
#e+ha/a! $l%en sanga# !e+l" /%!e+ha#%$an) Ka+ena $l%en e!"n.a% ha$
a#as !enel%#%an .ang /%la$"$an se5a+a e#%s)
5) %$a !enel%#% !a/a as%s#en
Penel%#% %asan.a selal" e%l$% as%s#en !enel%#% , #%/a$ e#%s %$a
en"gas$an seo+ang as%s#en ela$"$an s"a#" aan5a+a .ang %sa
eaha.a$an)
/) %$a Kl%en
C%$a !enel%#% $ela.a$an %sn%s eng%$"#% !e+%n#aan $l%en "n#"$
eng"ah /a#a, enga+#%$an /a#a /a+% seg% .ang eng"n#"ng$an a#a"!"n
engh%lang$an ag%an-ag%an /a+% has%l anal%s%s .ang /%angga! /a!a#
e+"g%$an, a$a %sa a/% !+o4es% !enel%#% #e+se"# a$an han5"+)
2.10 A$e!A$e! St' Keaa!a" B$"$
Se5a+a "" s"a#" !enge+aan !+o.e$B %sn%s .ang a$an /%la$"$an
/%angga! 4eas%le 6la.a$7 a/alah a!a%la een"h% $+%#e+%a /%aah %n%:
1) P+o.e$B%sn%s .ang /%$e+a$an #e+se"# a!" ee+%$an an4aa#
.ang e+a+#% $e!a/a !"l%$ 6as.a+a$a#7)
9
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
13/22
8) P+o.e$B%sn%s .ang /%$e+a$an #e+se"# a/alah /%angga! a!"
e+$eang 6eF!an/7 /an .ang #e+!en#%ng e%l%$% $on/%s% $on#%n"%#as
"saha .ang #%ngg%)
3) P+o.e$B%sn%s .ang a$an /%$e+a$an %#" nan#%n.a /%!e+$%+a$an a$an
a!" #ahan #e+ha/a! e+aga% gon5angan e$ono% 6e5ono%5
4l"5#"a#%on7 a%$ $a+ena 4a$#o+ /oes#%$ a"!"n gloal)
;) P+o.e$B%sn%s .ang /%$e+a$an #ahan #e+ha/a! e+aga% asalah
#e+as"$ %$a #%"ln.a $+%s%s $e!e+5a.aan)
) Manae+ /an $a+.aan .ang enge+a$an !+o.e$B%sn%s #e+se"# a/alah
e%l%$% !e+4o+an5e .ang /a!a# /%!e+#angg"ngaa$an se5a+a
$onse! anaeen o/e+n, se!e+#% $e/%s%!l%nan, lo.al%#as, $e""+an
/an $e%ng%nan "n#"$ #e+"s e!e+a%$% $esalahan)
10) D%ha+a!$an !+o.e$B%sn%s #e+se"# e+$e%ng%nan /ala ang$a !anang
"n#"$ ene+a!$an !engg"naan #e$nolog% o/e+n g"na engan#%s%!as%
!e+$eangan #e$nolog% .ang /%na%s "ga "n#"$ engan#%s%!as% a$an
"n5"ln.a !a+a !esa%ng)
ee+a!a as!e$ .ang #%/a$ %sa /%h%lang$an /ala $a%an $ela.a$an
.a%#":
17 As!e$ S"e+ Da.a Man"s%a 6SDM7
Dala hal eang"n !+o.e$ %sn%s, $e#e+se/%aan SDM-n.a,
.a%#" anae+ !+o.e$ /an s#a4 !+o.e$ hen/a$n.a /%$a% se5a+a 5e+a#)
Kes"$sesan s"a#" !e+en5anaan /an !ela$sanaan !eang"nan se"ah
!+o.e$ %sn%s sanga# #e+gan#"ng !a/a SDM .ang sol%/, .a%#" anae+
10
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
14/22
/an #%n.a) Meang"n se"a# #% .ang e4e$#%4 e+"!a$an s"a#"
$o%nas% an#a+a sen% /an %l" !enge#ah"an) Dala eang"n
se"ah #% .ang e4e$#%4, !e+#%angan ha+"s /%a/a$an "$an han.a
!a/a $eahl%an #e$n%s !a+a anae+ a#a" anggo#a #% sea#a, #e#a!% "ga
!a/a !e+anan !en#%ng e+e$a /an $esela+asan e+e$a /ala e$e+a)
87 As!e$ Te$n%s
&@al"as% as!e$ #e$n%s e!elaa+% $e"#"han #e$n%s !+o.e$,
s!e+#% !enen#"an $a!as%#as !+o/"$, en%s #e$nolog% .ang /%g"na$an,
!engg"naan !e+ala#an /an es%n se+#a lo$as% "saha .ang !al%ng
eng"n#"ng$an)
Se#%a! gagasan $e%+a"sahaan a%$ !+o/"$s% a+ang a"!"n !en.e/%aan asa e!"n.a% as!e$ #e$n%s .ang ha#"s /%anal%s%s sel"
"saha %!leen#as% gagasan /%la$sana$an) A/a /"a lang$ah !en#%ng
/ala !+oses %n%, .a%#":
a) I/en#%4%$as% s!es%4%$as% #e$n%s !en#%ng
&@al"as% gagasan @en#"+a a+" hen/a$n.a /%"la% /engan
%/en#%4%$as% !e+s.a+a#an #e$n%s .ang $+%#%s #e+ha/a!a !asa+ seh%ngga
a!" een"h% ha+a!an /a+% !elanggan !o#ens%al) Pe+s.a+a#an
#e$n%s .ang !al%ng !en#%ng a/alah:1) Desa%n 4"ngs%onal !+o/"$ /an /a.a #a+%$ !ena!%lann.a
8) *le$s%%l%#as, e"ng$%n$an a/an.a o/%4%$as% 5%++% l"a+ /a+%
!+o/"$ "n#"$ een"h% !e+%n#aan $ons"en a#a" !e+"ahan
#e$nolog% /an !e+sa%ngan)
3) Da.a #ahan ahan a$" !+o/"$ /a!a# /%an/al$an, $%ne+a !+o/"$
se!e+#% .ang /%ha+a!$an !a/a $on/%s% o!e+as% no+al
;) Keaanan !+o/"$, #%/a$ en%"l$an aha.a !a/a $on/%s%
o!e+as%onal /a.a g"na .ang %sa /%#e+%a
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
15/22
Pengeangan /an "% 5oa !+o/"$ #e+as"$ "ga s#"/% +e$a.asa,
"% lao+a#o+%", e@al"as% ahan a$" al#e+na#%@e, se+#a 4a+%$as%
o/el /an !+o#o#.!e "n#"$ "% la!angan) Un#"$ se#%a! #aha!
!eng"%an, has%l nega#%@e /an !os%#%4 ha+"s /%#%ang /an /%la$"$an
!en.es"a%an .ang !e+l")
37 As!e$ Peasa+an
Un#"$ enganal%s%s as!e$ !easa+an, seo+ang %+a"saha #e+le%h
/ah"l" ha+"s ela$"$an !enel%#%an !easa+an /engan engg"na$an
s%s#e %n4o+as% !easa+an .ang ea/a% e+/asa+$an anal%s%s /an
!+e/%$s% a!a$ah %sn%s .ang a$an /%+%n#%s a#a" /%$eang$an e%l%$%
!el"ang !asa+ .ang ea/a% a#a" #%/a$) Dala anal%s%s !asa+, %asan.a
#e+/a!a# ee+a!a $o!onen .ang ha+"s /%anal%s%s /an /%5e+a#%, /%
an#a+an.a:
a) Ke"#"han /an $e%ng%nan $ons"en, %$a $e"#"han /an $e%ng%nan
$ons"en #e+!en"h%, e+a+#% !el"ang !asa+ %sn%s $%#a #e+"$a /an
la.a$ %la /%l%ha# /a+% $e"#"hanB$e%ng%nan $ons"en)
) Segen#as% !asa+, !elanggan /%$elo!o$$an /an /%%/en#%4%$as%,
%saln.a e+/asa+$an geog+a4%, /eog+a4%, /an sos%al "/a.a
5) Ta+ge#, #e+ge# !asa+ en.ang$"# an.a$n.a $ons"en .an g /a!a#
/%+a%h)
/) N%la% #aah, %+a"saha ha+"s enge#ah"% n%la% #aah !+o/"$ /an
asa !a/a se#%a! +an#a% !easa+an, "la% /a+% !easo$, agen, h%ngga
$ons"en a$h%+)
e) Masa h%/"! !+o/"$, ha+"s /%anal%s%s a!a$ah asa h%/"! !+o/"$ /an
asa e+#ahan laa a#a" #%/a$)
4) S#+"$#"+ !asa+, ha+"s /%anal%s%s a!a$ah a+ang /an asa .ang a$an
/%!asa+$an #e+as"$ !asa+ !e+sa%ngan #%/a$ se!"+na a#a"se!"+na)
g) Pe+sa%ngan /an s#+a#eg% !esa%ng, ha+"s /%anal%s%s a!a$ah #%ng$a#
!e+sa%ngan #%ngg% a#a" +en/ah, %$a !e+sa%ngan #%ngg% e+a+#% !el"ang
!asa+ +en/ah)
h) U$"+an !asa+, "$"+an !asa+ /a!a# /%anal%s%s /a+% @ol"e !en"alan)
%) Pe+#""han !asa+, !e+#""han !asa+ /a!a# /%anal%s%s /a+%
!e+#""han @ol"e !en"alan)
12
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
16/22
) Laa $o#o+, a!a$ah !e+$%+aan a+g%n laa $o#o+ #%ngg% a#a" +en/ah)
$) Pangsa !asa+, !angsa !asa+ %sa /%anal%s%s /a+% sel%s%h "lah a+ang
/an asa .ang /%%n#a /engan "lah a+ang /an asa /%#aa+$an)
;7 As!e$ P+o/"$s%
ee+a!a "ns"+ /a+% as!e$ !+o/"$s%Bo!e+as% .ang ha+"s /%anal%s%s
a/alah:
a) Lo$as% o!e+as%, "n#"$ %sn%s hen/a$n.a /%!%l%h lo$as% .ang !al%ng
s#+a#eg%s /an e4%s%en, a%$ ag% !e+"sahaan %#" sen/%+% a"!"n ag%
!elanggann.a)
) Vol"e o!e+as%, @ol"e o!e+as% ha+"s +ele@an /engan !o#ens% !asa+
/an !+e/%$s% !e+%n#aan, seh%ngga #%/a$ #e+a/% $ele%han /an
$e$"+angan $a!as%#as)5) Mes%n /an !e+ala#an, es%n /an !e+ala#an ha+"s ses"a% /engan
!e+$eangan #e$nolog% asa $%n% /an .ang a$an /a#ang)
/) ahan a$" /an ahan !enolong, ahan a$" /an ahan !enolong
.ang /%!e+l"$an ha+"s 5"$"! #e+se/%a)
e) Tenaga $e+a, "lah /an $"al%4%$as% $a+.aan ha+"s /%ses"a%$an
/engan $e!e+l"an a $e+a /an $"al%4%$as% !e$e+aan "n#"$
en.elesa%$ann.a)
4) Ta#a le#a$, #a#a +"ang a#a" #a#a le#a$ e+aga% 4as%l%#as o!e+as% ha+"s
#e!a# /an !+osesn.a !+a$#%s seh%ngga /a!a# en/"$"ng !+oses
!+o/"$s%)
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
17/22
Anal%s%s as!e$ $e"angan el%!"#% $o!onen-$o!onen seaga%
e+%$"#:
a) Ke"#"han /ana, .a%#" $e"#"han /ana "n#"$ o!e+as%onal
!e+"sahaan) ) S"e+ /ana, .a%#" s"e+ /ana %n#e+nal /an o/al e$s#e+nal)
5) P+o.e$s% ne+a5a, sanga# !en#%ng "n#"$ enge#ah"% $e$a.aan
!e+"sahaan)
/) P+o.e$s% laa +"g%, !+o.e$s% laa +"g% /a+% #ah"n $e #ah"n
enggaa+$an !e+$%+aan laa a#"a +"g% /% asa .ang a$an /a#ang)
e) P+o.e$s% a+"s $as, /a+% a+"s $as /a!a# /%l%ha# $ea!"an
!e+"sahaan "n#"$ ea.a+ $ea%an-$ea%an $e"angann.a)
=7 As!e$ Kean4aa#anAs!e$ $ean4aa#an .ang /%a$s"/ /%s%n% a/alah aha
!+o.e$B"saha .ang /%$e+a$an #e+se"# nan#%n.a /%ha+a!$an a$an
e+an4aa# ag% as.a+a$a# /an "ga #elah #"+"# ean#"
en."$ses$an !+og+a !ee+%n#ah /ala !eang"nan) As!e$ %n%
/%a$s"/$an "n#"$ e.a$%n% a!a$ah se5a+a ."+%/%s +en5ana %sn%s
/a!a# /%n.a#a$an la.a$ a#a" #%/a$) C%$a s"a#" +en5ana %sn%s .ang #%/a$
la.a$ #e#a! /%+eal%sas%$an, %sn%s e+%s%$o esa+ a$an /%hen#%$an oleh
!%ha$ .ang e+a% a#a" oleh as.a+a$a#) Dala as!e$ %n%
en.ang$"# s%a!a !ela$sana %sn%s, %sn%s a!a .ang /%la$sana$an,
a$#" !ela$sanaan %sn%s, /%ana %sn%s /%la$sana$an /an !e+a#"+an
!e+"n/ang-"n/angan .ang e+la$")
?7 As!e$ Kese!a#an Ke+a
D%s%n% /%ha+a!$an aha !+o.e$B"saha .ang /%$e+a$an #e+se"#
a/alah a!" "n#"$ e"$a la!angan !e$e+aan a+" $e!a/a
as.a+a$a# .ang o#oa#%s %#" a/alah ean#" !ee+%n#ah "n#"$
eng"+ang% "lah ang$a !engangg"+an) M%saln.a !a/a "saha .ang
s%4a#n.a !a/a# $a+.a, elas "n#"$ "saha se!e+#% %n% !en.e+a!an "lah
#enaga $e+a a$an #e+asa sanga# s%gn%4%$an #e+a/%)
>7 As!e$ L%ng$"ngan
As!e$ l%ng$"ngan en.ang$"# e+aga% hal .ang e+h""ngan
/engan l%ng$"ngan /an /a!a$ .ang /%#%"l$an oleh $ee+a/aan
14
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
18/22
s"a#" !e+"sahaan se!e+#% !en5ea+an /an $e+"sa$an l%ng$"ngan .ang
/%#%"l$ann.a) Kese%angan e$os%s#e l%ng$"ngan ha+"s selal"
/%aga !a/a saa# $e+"sa$an l%ng$"ngan s"/ah #e+a/% a$a
engeal%$an $eal% $e!a/a $ese%angan se"la a/alah sanga#
s"l%# $a+ena !+oses s#a%l%#as l%ng$"ngan %#" a/alah ea$an a$#"
.ang sanga# laa)
107 As!e$ &$ono%, Sos%al /an Pol%#%$
a) As!e$ &$ono%, el%!"#% :
1) Ren5ana Peang"nan Nas%onal
8) D%s#+%"s% N%la% Taah
3) Ke"n#"ngan &$ono% Nas%onal
;) Haa#an /% %/ang e$ono%, /an
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
19/22
2.12 Fa!trFa!tr Ke#a#aa" U$a%a Pa$7a SKB
a. Da#a /an %n4o+as% #%/a$ leng$a!à
a/an.a $e#%/a$leng$a!an /an$e!als"an /a#a)
+. T%/a$ #el%#% à a/an.a $e5e+oohan .ang en.ea$an $esalahan)
7. Salah !e+h%#"ngan à a/an.a $esalahan saa# !e+h%#"ngan a#a"!"n
+""s-+""s .ang /%g"na$an)
. Pela$sanaan !e$e+aan salah à a/an.a !e$e+a .ang #%/a$
enge+a$an !+o.e$ e+/asa+$an !e/oan .ang /%#e#a!$an)
e. Kon/%s% l%ng$"ngan à a/an.a "ns"+-"ns"+ .ang #%/a$ /a!a#
/%$en/al%$an)
-. Uns"+ sengaa à a/an.a $esalahan .ang /%sengaa oleh !enel%#%
/engan e+aga% sea) Hal %n% sanga# 4a#al)
e+%$"# a/a ee+a!a hal .ang /a!a# en5egah #e+a/%n.a $egagalan
%sn%sB"saha /%an#a+an.a :
1) Keleng$a!an se+#a $ea$"+an /a#a /an %n4o+as% .ang /%!e+oleh
8) Tenaga ahl% .ang /%%l%$% ena+-ena+ #angg"h
3) Penen#"an e#o/e /an ala# "$"+ .ang #e!a#
). Lo.al%#as #ea s#"/% $ela.a$an %sn%s
2.1& H'+'"#a" a"tara St' Keaa!a" e"#a" $" I(' La""aS#"/% $ela.a$an /%ang"n /a+% /%s%!l%n %l" la%nn.a) Tan!a s"angan
%l" la%nn.a, S#"/% $ela.a$an #%/a$ "ng$%n a/a) S#"/% Kela.a$an
e+"!a$an %l" #e+a!an, seaga% %l" #e+a!an /%g"na$an "n#"$
en.elesa%$an s"a#" asalah /ala $eg%a#an e$ono% /an S#"/% Kela.a$an
/%leng$a!% /engan e+aga% ala# an#" .ang e+asal /a+% e+aga% /%s%!l%n
%l" la%n) Seaga% 5on#oh %saln.a "n#"$ enge#ah"% a!a$ah !+o/"$ .ang
16
Hasil Studi
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
20/22
/%has%l$an /a!a# /%#e+%a !asa+ a#a" #%/a$ #eo+% /an %l"n.a a/a /%
Manaeen Peasa+an, a+ang /an asa .ang /%has%l$an a!a$ah s"/ah
/%!+o/"$s% se5a+a e4e$#%4 /an e4%s%en %sa /%!elaa+% /% Manaeen O!e+as%,
a!a$ah %sn%s .ang a$an /%alan$an eng"n#"ng$an a#a" #%/a$ Manaeen
Ke"angan en.e/%a$an !engh%#"ngan !+o.e$s% laa +"g%, a+"s $as /an +as%o-
+as%o $e"angann.a)
Kon#+%"s% an#a+a %l" la%n /an S#"/% Kela.a$an
17
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
21/22
BAB III
KESIMPULAN
S#"/% $ela.a$an "saha e+"!a$an 5a+a "n#"$ enge#ah"% hal-hal .ang !e+l"
/%!e+ha#%$an /ala e"la% s"a#" %sn%s a#a" "saha) Dala e"la% "saha
an.a$ .ang ha+"s /%!e+ha#%$an, "la% /a+% lo$as%, a+ang .ang a$an /% g"na$an
"n#"$ "saha, sasa+an a#a" oe$ .ang a$an ene+%a a+ang, /ana .ang .ang
/%"#"h$an "n#"$ enalan$an "saha #e+se"#) Seh%ngga !e+l"n.a s#"/% $ela.a$an
"saha)
D%/ala ela$"$an "saha a#a" %sn%s ha+"s /%!e+ha#%$an hal-hal .ang .ang !en#%ng, an#a+a la%n: #""an $ela.a$an "saha, !%ha$ .ang e+$e!en#%ngan se!e+#%
!e%l%$ !e+"sahaan, %n@es#e+ a#a" !ee+% /ana, as.a+a$a# /an !ee+%n#ah, se+#a
!e+l"n.a enge#ah"% as!e$-as!e$ engena% $ela.a$an "saha, .a%#" : As!e$
S"e+ /a.a an"s%a, !+o/"$s%, !easa+an, #e$n%s, $e"angan, $ean4aa#an
a+ang, $ese!a#an $e+a, anaaen, l%ng$"ngan, so5%al, e$ono%, /an !ol%#%$)
Aga+ nan#%n.a /ala e+%+a"saha e+alan lan5a+ /an ses"a% /engan #a+ge# a#a"
#""an .ang $%#a %ng%n$an seh%ngga ena/% %+a"saha .ang s"$ses)
DAFTAR PUSTAKA
*ah%, I+ha) D$$) 8010) Studi Kelayakan Bisnis eori !an "plikasi. Ee#-8)
an/"ng: Al4ae#a
18
-
8/17/2019 6. Studi Kelayakan Bisnis
22/22
H"snan, S"a/,) S"a+ono, 1>>;, Studi Kelayakan Proyek 8 &/%s% Ke#%ga, UPP AMP
YKP Yog.a$a+#a
I+ah%, Ya5o), 8003, Studi Kelayakan Bisnis, Ee#a$an Ke/"a, Ca$a+#a : PT) R%ne$a
E%!#aR"s/%ana, A) 801;) K#$I%"&S"'"" eori dan Praktik. an/"ng: EV P"s#a$a
Se#%a)
S"ag.o, Aha/, 800=, Studi Kelayakan, Ca$a+#a : PT) &leF Me/%a Ko!"#%n/o
Kelo!o$ G+ae/%a)
S"+.ana) 8009) Kewirausahaan. Ca$a+#a: Salea &!a#)
Ua+, H"se%n) 800=) Studi Kelayakan Bisnis Ca$a+#a: PT G+ae/%a P"s#a$a
U#aa)
19