2 bab i, ii, iii, iv, v.docx

730
1 BAB I PENDAHULUAN A. Latar Belakang Obat telah memberikan memberikan manfaat yang luar biasa bagi kehidupan manusia. Obat telah menurunkan angka kematian dan angka kesakitan dengan cara menyelamatkan jiwa, menurunkan jumlah pasien dan meningkatkan kesehatan, tetapi hanya jika obat tersebut aman, berkasiat dan bermutu dan digunakan dengan benar ( Info POM, 2008 ). Sejak dulu setiap orang yang sakit akan berusaha mencari obatnya, maupun cara pengobatannya. Dalam pengobatan suatu penyakit tidak selalu digunakan obat, seringkali dipijat, dikerok dengan menggunakan mata uang logam, dioperasi, dipotong dan sebagainya. tetapi sebagian besar menggunakan obat ( Moh.Anief, 2007 ). Pembangunan kesehatan bertujuan meningkatkan kesadaran, kemauan, dan kemampuan hidup sehat dan 1

Upload: izhaq-olijfolie-zuurstop

Post on 19-Jan-2016

105 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

1

BAB I

PENDAHULUAN

A. Latar Belakang

Obat telah memberikan memberikan manfaat yang luar biasa bagi

kehidupan manusia. Obat telah menurunkan angka kematian dan angka

kesakitan dengan cara menyelamatkan jiwa, menurunkan jumlah pasien

dan meningkatkan kesehatan, tetapi hanya jika obat tersebut aman,

berkasiat dan bermutu dan digunakan dengan benar ( Info POM, 2008 ).

Sejak dulu setiap orang yang sakit akan berusaha mencari obatnya,

maupun cara pengobatannya. Dalam pengobatan suatu penyakit tidak

selalu digunakan obat, seringkali dipijat, dikerok dengan menggunakan

mata uang logam, dioperasi, dipotong dan sebagainya. tetapi sebagian

besar menggunakan obat ( Moh.Anief, 2007 ).

Pembangunan kesehatan bertujuan meningkatkan kesadaran,

kemauan, dan kemampuan hidup sehat dan memiliki akses terhadap

pelayanan kesehatan yang bermutu secara adil dan merata. Obat

merupakan salah satu komponen yang tidak tergantikan dalam pelayanan

kesehatan. Akses terhadap obat terutama obat esensial merupakan

kewajiban bagi pemerintah dan institusi pelayanan kesehatan baik publik

maupun swasta ( Munadhir, 2012 ).

Kebijakan Pemerintah menyangkut peningkatan akses obat telah

ditetapkan antara lain dalam Undang-Undang No. 36 tahun 2009 tentang

1

Page 2: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

2

Kesehatan, Indonesia Sehat 2010, Sistem Kesehatan Nasional (SKN) dan

Kebijakan Obat Nasional (KONAS). Dalam upaya pelayanan kesehatan,

ketersediaan obat dalam jenis yang lengkap, jumlah yang cukup dan

terjamin khasiat, aman, dan bermutu dengan harga terjangkau serta

mudah diakses adalah sasaran yang harus dicapai ( Menkes, 2012 ).

Kurangnya pengetahuan masyarakat seputar obat generik dan obat

paten merupakan salah satu faktor penyebab obat generik dipandang

sebelah mata, disisi lain pandangan masyarakat yang memandang obat

paten sebagai obat bagus tentu tidaklah sepenuhnya salah, tetapi

menganggap obat generik sebagai obat kelas bawah dan bermutu rendah

inilah tidak benar. Pandangan rendah terhadap obat generik jelas

menimbulkan masalah dalam pelayanan kesehatan di tanah air

( Rantetasak K, 2011 ).

Penggunaan obat generik di Rumah Sakit bervariasi antara 42,52-

99,56% dengan rata-rata nasional adalah 66,45% dan di Puskesmas juga

bervariasi antara 93,69-100,00%. Capaian rata-rata penggunaan obat

generik sebesar 82% (Mixed Rate) dan persentase capaiannya sebesar

126% bila dibandingkan dengan capaian pada tahun 2010 sebesar 82%.

Sedangkan untuk provinsi Sulawesi Selatan sendiri ketersediaan obat

generik berlogo mencapai 112,96% dan ketersediaan obat dengan

pelayanan kesehatan dasar sebanyak 181,19% ( Menkes, 2012 ).

1

Page 3: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

3

Kecamatan Sajoanging khususnya desa Barangmamase dengan

jumlah kepala keluarga sekitar 566, berdasarkan tiga bulan terakhir

penggunaan obat mencapai 43,9%.

Pengetahuan tentang obat yang benar tentunya bisa dikatakan

merupakan sesuatu hal yang penting. Hal tersebut karena obat merupakan

komponen penting dalam pelayanan keshatan karena intervensi obat

diperlukan dalam sebagian besar upaya kesehatan, baik upaya preventif,

promotif, kuratif, dan rehabilitatif (Info POM, 2008).

Berdasarkan hasil penelitian oleh saudara Henry S.Sitindaon tahun

2010 bahwa tingkat pengetahuan masyarakat tentang obat generik di

kecamatan Medan Sunggal kelurahan Babura Medan tergolong sedang,

yaitu 52%.

Berdasarkan uraian diatas maka dilakukan penelitian untuk

mengetahui lebih jauh tingkat pengetahuan masyarakat tentang obat

generik dan obat paten.

B. Rumusan Masalah

Berdasarkan latar belakang diatas maka rumusan masalah dalam

penelitian ini adalah bagaimana tingkat pengetahuan masyarakat tentang

obat generik dan obat paten di kecamatan Sajoanging kabupaten Wajo.

C. Tujuan Penelitian

Untuk mengetahui tingkat pengetahuan masyarakat tentang obat paten

dan obat generik di kecamatan Sajoanging Kabupaten Wajo.

1

Page 4: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

4

D. Manfaat Penelitian

1. Sebagai sumber informasi tentang bagaimana pengetahuan masyarakat

tentang obat generik dan obat paten.

2. Sebagai bahan referensi untuk penelitian selanjutnya.

1

Page 5: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

5

BAB II

TINJAUAN PUSTAKA

A. Tinjauan Umum Obat

1. Pengertian Obat

Obat adalah semua bahan tunggal atau campuran yang digunakan

oleh semua makhluk untuk bagian dalam maupun bagian luar, guna

mencegah, meringankan, maupun menyembuhkan penyakit

(Syamsuni, 2007).

Definisi obat adalah zat kimia yang dapat mempengaruhi jaringan

biologi, dan menurut WHO, obat adalah zat yang dapat mempengaruhi

aktivitas fisik atau psikis. Sedangkan menurut Kebijakan Obat

Nasional (KONAS) obat adalah bahan atau sediaan yang digunakan

untuk mempengaruhi atau menyelidiki sistem fisiologi atau kondisi

patologi dalam rangka penetapan diagnosis, pencegahan,

penyembuhan, pemulihan dari rasa sakit, gejala sakit, atau penyakit,

untuk meningkatkan kesehatan dan kontrasepsi ( Priyanto, 2010 ).

Menurut peraturan Kepala Badan Pengawasan Obat dan Makanan

obat adalah obat jadi termasuk obat biologi, yang merupakan bahan

atau paduan bahan digunakan digunakan untuk mempengaruhi atau

menyelidiki sistem fisiologi atau keadaan patologi dalam rangka

penetapan diagnosis, pencegahan, penyembuhan, pemulihan dan

1

Page 6: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

6

peningkatan kesehatan, dan kontrasepsi untuk manusia ( BPOM,

2011).

Menurut Undang – Undang, yang dimaksud dengan obat adalah

suatu bahan atau campuran bahan yang dimaksudkan untuk

digunakan dalam menentukan diagnosis, mencegah, mengurangi,

menghilangkan, menyembuhkan penyakit atau gejala penyakit, luka

atau kelainan badaniah atau rohaniah pada manusia atau hewan,

termasuk memperelok tubuh atau bagian tubuh manusia.

Pengertian obat secara khusus :

a. Obat jadi, adalah obat dalam keadaan murni atau campuran dalam

bentuk serbuk, tablet, pil, kapsul, supositoria, cairan, salep atau

bentuk lainnya yang mempunyai teknis sesuai dengan FI atau buku

resmi lain yang ditetapkan pemeintah.

b. Obat baru, yaitu obat yang terdiri atas atau berisi zat yang

berkhasiat ataupun tidak berkhasiat, misalnya lapisan, pengisi,

pelarut, pembantu atau komponen lain, yang belum dikenal

sehingga tidak diketahui khasiat dan kegunaannya.

c. Obat asli, yaitu obat yang didapat langsung dari bahan – bahan

alami Indonesia, terolah secara sederhana atas dasar pengalaman

dan digunakan dalam pengobatan tradisional.

1

Page 7: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

7

d. Obat tradisional, yaitu obat yang didapat dari bahan alam (mineral,

tumbuhan atau hewan), terolah secara sederhana atas dasar

pengalaman dan digunakan dalam pengobatan tradisional.

e. Obat esensial, yaitu obat yang paling dibutuhkan untuk pelayanan

kesehatan masyarakat terbanyak dan tercantum dalam daftar obat

esensial (DOEN) yang ditetapkan oleh Menteri Kesehatan RI

(Syamsuni, 2007).

2. Penggolongan Obat

a. Menurut kegunaan obat:

1) Untuk menyembuhkan (terapeutik)

2) Untuk mencegah (profilaktik)

3) Untuk diagnosis (diagnostik)

b. Menurut cara penggunaan obat:

1) Medicamentum ad usum internum (pemakaian dalam) melalui

oral, beretiket putih.

2) Medicamentum ad usum externum (pemakaian luar) melalui

implantasi, injeksi, membrane mukosa, rektal, vaginal, nasal,

beretiket biru.

c. Menurut cara kerjanya:

1) Lokal: obat yang bekerja pada jaringan setempat seperti

pemakaian topical.

1

Page 8: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

8

2) Sistemik: obat yang didistribusikan ke seluruh tubuh melalui oral

(Syamsuni, 2007).

d. Berdasarkan jenisnya:

a. Obat bebas dan obat bebas terbatas

Obat bebas adalah obat yang boleh digunakan tanpa

resep dokter (disebut obat OTC = Over The Counter) dan dijual

secara bebas karena aman untuk pengobatan sendiri, biasanya

digunakan untuk pengobatan penyakit ringan, misalnya diare.

Obat bebas terdiri atas obat bebas dan obat bebas terbatas.

Obat bebas merupakan obat yang bisa dibeli bebas di

apotek, bahkan di warung, tanpa resep dokter, ditandai dengan

lingkaran hijau bergaris tepi hitam. Obat bebas ini digunakan

untuk mengobati gejala penyakit yang ringan (Supriyatna,

2009).

Obat ini termasuk obat yang relatif aman, contohnya

adalah paracetamol, vitamin c.

Gambar 1 : Tanda obat bebas

Obat bebas terbatas disebut juga daftar W=

Waarschuwing=peringatan) yakni obat-obatan dalam jumlah

1

Page 9: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

9

tertentu masih bisa dibeli di apotek, tanpa resep dokter,

memakai tanda lingkaran biru bergaris tepi hitam.

Obat golongan ini juga relatif aman selama

pemakaiannya mengikuti aturan pakai yang ada. Pada

kemasan obat seperti ini biasanya tertera peringatan yang

bertanda kotak kecil berdasar warna gelap atau kotak putih

bergaris tepi hitam, dengan tulisan sebagai berikut :

Gambar 2 : Tanda obat bebas terbatas

b. Obat keras

Obat keras atau disebut obat daftar G = gevaarlijk =

berbahaya yaitu obat berkhasiat keras yang untuk

memperolehnya harus dengan resep dokter, memakai tanda

lingkaran merah bergaris tepi hitam dengan tulisan K di

1

Page 10: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

10

dalamnya. Obat ini bila dipakai melebihi dosis dapat

menyebabkan keracunan dan kematian.

Gambar 3 : Tanda obat keras

c. Obat psikotropika dan narkotika

Psikotropika adalah zat / obat yang dapat menurunkan

aktivitas otak atau merangsang susunan syaraf pusat dan

menimbulkan kelainan perilaku. Serta akan menimbulkan

halusianasi , ilusi, gangguan cara berfikir, perubahan alam

perasaan dan dapat menyebabkan ketergantungan serta

mempunyai efek stimulasi bagi para pemakainya.

Narkotika adalah zat atau obat yang berasal dari

tanaman atau bukan tanaman, baik sintesis maupun semi

sintesis yang dapat menimbulkan pengaruh-pengaruh tertentu

bagi mereka yang menggunakan dengan memasukkannya ke

dalam tubuh manusia. Pengaruh tersebut berupa pembiusan,

hilangnya rasa sakit, rangsangan semangat halusinasi atau

timbulnya khayalan- khayalan yang menyebabkan efek

ketergantungan bagi pemakainya ( Supriyatna, 2009 ).

1

Page 11: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

11

Gambar 4 : Tanda obat narkotik

e. B

e

r

d

a

s

a

r

k

a

n

m

e

k

a

n

1

Page 12: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

12

i

s

m

e

k

e

r

j

a

o

b

a

t

:

1) Obat yang bekeja terhadap penyebab penyakit, misalnya

penyakit karena bakteri atau mikroba, contoh: antibiotik.

2) Obat yang bekerja mencegah keaadan patologis dari penyakit,

contoh: serum, vaksin.

3) Obat yang menghilangkan gejala penyakit (simptomatik),

misalnya gejala penyakit nyeri, contoh: analgetik, antipiretik.

1

Page 13: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

13

4) Obat yang bekerja untuk mengganti atau menambah fungsi-

fungsi zat yang kurang, contoh: vitamin, hormon.

5) Pemberian placebo, adalah pemberian sediaan obat yang tanpa

zat berkhasiat.

f. B

e

r

d

a

s

a

r

k

a

n

c

a

r

a

p

1

Page 14: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

14

e

m

b

e

r

i

a

n

n

y

a

:

1) O

r

a

l

,

o

b

a

t

1

Page 15: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

15

y

a

n

g

d

i

b

e

r

i

k

a

n

a

t

a

u

d

1

Page 16: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

16

i

m

a

s

u

k

k

a

n

m

e

l

a

l

u

i

m

u

l

u

1

Page 17: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

17

t

,

C

o

n

t

o

h

:

s

e

r

b

u

k

,

k

a

p

1

Page 18: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

18

s

u

l

,

t

a

b

l

e

t

s

i

r

u

p

.

2) P

a

r

e

1

Page 19: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

19

k

t

a

l

,

o

b

a

t

y

a

n

g

d

i

b

e

r

i

1

Page 20: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

20

k

a

n

a

t

a

u

d

i

m

a

s

u

k

k

a

n

m

e

1

Page 21: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

21

l

a

l

u

i

r

e

c

t

a

l

.

C

o

n

t

o

h

:

1

Page 22: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

22

s

u

p

o

s

i

t

o

r

i

a

,

l

a

k

s

a

t

i

f

.

1

Page 23: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

23

3) S

u

b

l

i

n

g

u

a

l

,

d

a

r

i

b

a

w

a

h

1

Page 24: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

24

l

i

d

a

h

,

k

e

m

u

d

i

a

n

m

e

l

a

l

1

Page 25: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

25

u

i

s

e

l

a

p

u

t

l

e

n

d

e

r

d

a

n

1

Page 26: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

26

m

a

s

u

k

k

e

p

e

m

b

u

l

u

h

d

a

r

a

1

Page 27: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

27

h

,

e

f

e

k

n

y

a

l

e

b

i

h

c

e

p

a

t

1

Page 28: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

28

.

U

n

t

u

k

p

e

n

d

e

r

i

t

a

t

e

k

a

1

Page 29: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

29

n

a

n

d

a

r

a

h

t

i

n

g

g

i

,

C

o

n

t

1

Page 30: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

30

o

h

:

t

a

b

l

e

t

h

i

s

a

p

,

h

o

r

m

1

Page 31: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

31

o

n

e

.

4) P

a

r

e

n

t

e

r

a

l

,

o

b

a

t

s

1

Page 32: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

32

u

n

t

i

k

m

e

l

a

u

i

k

u

l

i

t

m

a

s

1

Page 33: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

33

u

k

k

e

d

a

r

a

h

.

A

d

a

y

a

n

g

1

Page 34: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

34

d

i

b

e

r

i

k

a

n

s

e

c

a

r

a

i

n

t

r

a

1

Page 35: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

35

v

e

n

a

,

s

u

b

k

u

t

a

n

,

i

n

t

r

a

m

1

Page 36: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

36

u

s

c

u

l

a

r

,

i

n

t

r

a

k

a

r

d

i

a

l

.

1

Page 37: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

37

5) L

a

n

g

s

u

n

g

k

e

o

r

g

a

n

,

c

o

n

1

Page 38: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

38

t

o

h

i

n

t

r

a

k

a

r

d

i

a

l

.

6) M

e

l

a

l

1

Page 39: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

39

u

i

s

e

l

a

p

u

t

p

e

r

u

t

,

i

n

t

r

1

Page 40: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

40

a

p

e

r

i

t

o

n

e

a

l

.

g. B

e

r

d

a

s

a

r

k

a

1

Page 41: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

41

n

p

e

n

a

m

a

a

n

n

y

a

:

1) N

a

m

a

K

i

m

1

Page 42: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

42

i

a

,

y

a

i

t

u

n

a

m

a

a

s

l

i

s

e

1

Page 43: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

43

n

y

a

w

a

k

i

m

i

a

o

b

a

t

.

2) N

a

m

a

1

Page 44: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

44

G

e

n

e

r

i

k

(

u

n

b

r

a

n

d

e

d

n

a

m

1

Page 45: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

45

e

)

,

y

a

i

t

u

n

a

m

a

y

a

n

g

l

e

1

Page 46: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

46

b

i

h

m

u

d

a

h

y

a

n

g

d

i

s

e

p

a

k

1

Page 47: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

47

a

t

i

s

e

b

a

g

a

i

n

a

m

a

o

b

a

t

1

Page 48: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

48

d

a

r

i

s

u

a

t

u

n

a

m

a

k

i

m

i

a

.

1

Page 49: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

49

3) N

a

m

a

D

a

g

a

n

g

a

t

a

u

M

e

r

e

k

1

Page 50: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

50

,

y

a

i

t

u

n

a

m

a

y

a

n

g

d

i

b

e

1

Page 51: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

51

r

i

k

a

n

o

l

e

h

m

a

s

i

n

g

-

m

a

s

i

1

Page 52: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

52

n

g

p

r

o

d

u

s

e

n

o

b

a

t

.

O

b

a

t

1

Page 53: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

53

b

e

r

m

e

r

e

k

d

i

s

e

b

u

t

j

u

g

a

1

Page 54: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

54

d

e

n

g

a

n

o

b

a

t

p

a

t

e

n

(

S

i

1

Page 55: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

55

t

i

n

d

a

o

n

S

,

2

0

1

0

)

.

B. Tinjauan Umum Obat Generik

1. Pengertian obat generik

Obat generik adalah obat dengan nama generik, nama resmi yang

telah ditetapkan dalam Farmakope Indonesia dan INN ( International

Non-Propietary Names ) dari WHO ( World Health Organization ) untuk

1

Page 56: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

56

zat berkhasiat yang dikandungnya. Sedangkan menurut WHO ( World

Health Organization ) obat generik adalah obat yang dijual di pasaran

dengan menggunakan nama zat aktifnya misal parasetamol,

amoksisilin (Supriyatna, 2009).

Berdasarkan peraturan Menteri kesehatan Republik Indonesia

Nomor HK.02.02/Menkes/068/I/2010 obat generik adalah obat dengan

nama resmi International Non Propietary Names (INN) yang ditetapkan

dalam Farmakope Indonesia atau buku standar lainnya untuk zat

khasiat yang dikandungnya. Dalam pustaka lain, obat generik (generic

name) adalah obat dengan nama umum tanpa melanggar hak paten

obat bersangkutan (Situmorang M, 2011).

Obat generik sendiri dibagi dua, yakni:

a. Obat generik berlogo (OGB)

Obat generik berlogo yang lebih umum disebut obat generik

saja adalah obat jadi yang menggunakan nama zat berkhasiatnya

(nama generik) yang diedarkan dengan  mencantumkan logo

khusus untuk penandaanya pada kemasan obat (Depkes RI, 1996)

dan merupakan obat yang telah habis masa patennya (off patent),

sehingga dapat diproduksi oleh semua perusahaan farmasi tanpa

perlu membayar royalti.

Obat Generik dalam kemasan obat dapat dikenali dengan logo

lingkaran hijau bergaris - garis putih dengan tulisan "Generik" di

1

Page 57: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

57

bagian tengah lingkaran. Logo tersebut menunjukan bahwa OGB

telah lulus uji kualitas, khasiat dan keamanan sedangkan garis-garis

putih menunjukkan OGB dapat digunakan oleh berbagai lapisan

masyarakat.

Gambar 5 : Logo obat generik

b. Obat branded generik

Obat generik bermerek yang lebih umum disebut obat bermerek

adalah obat yang diberi merek dagang tergantung oleh perusahaan

farmasi yang memproduksinya (Lusia, 2013).

Berdasarkan peraturan Menteri Kesehatan Republik Indonesia

Nomor HK.02.02/Menkes/068/I/2010 obat generik bermerek

bernama dagang adalah obat generik dengan nama dagang yang

menggunakan nama milik produsen obat yang bersangkutan. Dalam

pustaka lain, terdapat istilah yang berbeda yaitu obat merek dagang

(trademark). Obat merek dagang (trademark) adalah obat yang

dibuat dengan mendapatkan lisensi dari pabrik lain yang obatnya

telah dipatenkan (Situmorang M, 2011).

1

Page 58: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

58

2.

P

e

n

g

e

n

a

l

a

n

o

b

a

t

g

e

n

e

r

1

Page 59: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

59

i

k

O

b

a

t

p

a

d

a

w

a

k

t

u

d

i

t

1

Page 60: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

60

e

m

u

k

a

n

d

i

b

e

r

i

n

a

m

a

k

i

m

1

Page 61: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

61

i

a

y

a

n

g

m

e

n

g

g

a

m

b

a

r

k

a

n

1

Page 62: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

62

s

t

r

u

k

t

u

r

m

o

l

e

k

u

l

n

y

a

.

N

1

Page 63: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

63

a

m

a

k

i

m

i

a

o

b

a

t

b

i

a

s

a

n

y

1

Page 64: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

64

a

a

m

a

t

k

o

m

p

l

e

k

s

s

e

h

i

n

g

1

Page 65: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

65

g

a

t

i

d

a

k

m

u

d

a

h

d

i

i

n

g

a

t

1

Page 66: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

66

o

r

a

n

g

a

w

a

m

.

U

n

t

u

k

k

e

p

1

Page 67: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

67

e

n

t

i

n

g

a

n

p

e

n

e

l

i

t

i

a

n

b

i

1

Page 68: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

68

a

s

a

n

y

a

n

a

m

a

k

i

m

i

a

d

i

s

i

1

Page 69: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

69

n

g

k

a

t

d

e

n

g

a

n

k

o

d

e

t

e

r

t

1

Page 70: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

70

e

n

t

u

.

S

e

t

e

l

a

h

o

b

a

t

i

t

u

1

Page 71: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

71

d

i

n

y

a

t

a

k

a

n

a

m

a

n

d

a

n

b

1

Page 72: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

72

e

r

m

a

n

f

a

a

t

m

e

l

a

l

u

i

u

j

i

1

Page 73: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

73

k

l

i

n

i

s

,

b

a

r

u

l

a

h

o

b

a

t

t

1

Page 74: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

74

e

r

s

e

b

u

t

d

i

d

a

f

t

a

r

k

a

n

p

a

1

Page 75: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

75

d

a

B

a

d

a

n

P

e

n

g

a

w

a

s

a

n

O

b

1

Page 76: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

76

a

t

d

a

n

M

a

k

a

n

a

n

(

B

a

d

a

n

1

Page 77: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

77

P

O

M

)

.

O

b

a

t

t

e

r

s

e

b

u

t

m

e

1

Page 78: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

78

n

d

a

p

a

t

n

a

m

a

g

e

n

e

r

i

k

d

a

1

Page 79: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

79

n

n

a

m

a

d

a

g

a

n

g

.

N

a

m

a

d

a

1

Page 80: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

80

g

a

n

g

i

n

i

s

e

r

i

n

g

d

i

s

e

b

u

1

Page 81: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

81

t

n

a

m

a

p

a

t

e

n

.

P

e

r

u

s

a

h

a

1

Page 82: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

82

a

n

o

b

a

t

y

a

n

g

m

e

n

e

m

u

k

a

n

1

Page 83: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

83

o

b

a

t

t

e

r

s

e

b

u

t

d

a

p

a

t

m

1

Page 84: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

84

e

m

a

s

a

r

k

a

n

n

y

a

d

e

n

g

a

n

n

a

1

Page 85: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

85

m

a

d

a

g

a

n

g

.

N

a

m

a

d

a

g

a

n

g

1

Page 86: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

86

b

i

a

s

a

n

y

a

d

i

u

s

a

h

a

k

a

n

y

1

Page 87: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

87

a

n

g

m

u

d

a

h

d

i

i

n

g

a

t

o

l

e

h

1

Page 88: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

88

p

e

n

g

g

u

n

a

o

b

a

t

.

D

i

s

e

b

u

1

Page 89: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

89

t

o

b

a

t

p

a

t

e

n

k

a

r

e

n

a

p

a

1

Page 90: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

90

b

r

i

k

p

e

n

e

m

u

t

e

r

s

e

b

u

t

b

1

Page 91: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

91

e

r

h

a

k

a

t

a

s

p

a

t

e

n

p

e

n

e

m

1

Page 92: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

92

u

a

n

o

b

a

t

t

e

r

s

e

b

u

t

d

a

l

a

1

Page 93: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

93

m

j

a

n

g

k

a

w

a

k

t

u

t

e

r

t

e

n

t

1

Page 94: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

94

u

.

S

e

l

a

m

a

p

a

t

e

n

t

e

r

s

e

b

1

Page 95: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

95

u

t

m

a

s

i

h

b

e

r

l

a

k

u

,

o

b

a

t

1

Page 96: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

96

i

n

i

t

i

d

a

k

b

o

l

e

h

d

i

p

r

o

1

Page 97: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

97

d

u

k

s

i

o

l

e

h

p

a

b

r

i

k

l

a

i

n

1

Page 98: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

98

,

b

a

i

k

d

e

n

g

a

n

n

a

m

a

d

a

g

1

Page 99: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

99

a

n

g

p

a

b

r

i

k

p

e

n

i

r

u

a

t

a

u

1

Page 100: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

100

p

u

n

d

i

j

u

a

l

d

e

n

g

a

n

n

a

m

a

1

Page 101: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

101

g

e

n

e

r

i

k

n

y

a

.

O

b

a

t

n

a

m

a

1

Page 102: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

102

d

a

g

a

n

g

y

a

n

g

t

e

l

a

h

h

a

b

1

Page 103: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

103

i

s

m

a

s

a

p

a

t

e

n

n

y

a

d

a

p

a

t

1

Page 104: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

104

d

i

p

r

o

d

u

k

s

i

d

a

n

d

i

j

u

a

l

1

Page 105: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

105

o

l

e

h

p

a

b

r

i

k

l

a

i

n

d

e

n

g

1

Page 106: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

106

a

n

n

a

m

a

d

a

g

a

n

g

b

e

r

b

e

d

a

1

Page 107: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

107

y

a

n

g

b

i

a

s

a

n

y

a

d

i

s

e

b

u

t

1

Page 108: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

108

s

e

b

a

g

a

i

m

e

-

t

o

o

p

r

o

d

u

c

1

Page 109: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

109

t

d

i

b

e

b

e

r

a

p

a

n

e

g

a

r

a

b

1

Page 110: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

110

a

r

a

t

d

i

s

e

b

u

t

b

r

a

n

d

e

d

g

1

Page 111: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

111

e

n

e

r

i

c

a

t

a

u

t

e

t

a

p

d

i

j

u

1

Page 112: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

112

a

l

d

e

n

g

a

n

n

a

m

a

g

e

n

e

r

i

1

Page 113: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

113

k

.

3.

M

a

n

f

a

a

t

o

b

a

t

g

e

n

e

r

1

Page 114: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

114

i

k

a. S

e

b

a

g

a

i

s

a

r

a

n

a

p

e

l

a

y

1

Page 115: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

115

a

n

a

n

k

e

s

e

h

a

t

a

n

m

a

s

y

a

r

a

1

Page 116: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

116

k

a

t

u

n

t

u

k

m

e

n

i

n

g

k

a

t

k

a

n

1

Page 117: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

117

d

e

r

a

j

a

t

k

e

s

e

h

a

t

a

n

m

a

s

1

Page 118: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

118

y

a

r

a

k

a

t

.

b. D

a

r

i

s

e

g

i

e

k

o

n

1

Page 119: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

119

o

m

i

s

o

b

a

t

g

e

n

e

r

i

k

d

a

p

a

1

Page 120: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

120

t

d

i

j

a

n

g

k

a

u

m

a

s

y

a

r

a

k

a

t

1

Page 121: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

121

g

o

l

o

n

g

a

n

e

k

o

n

o

m

i

m

e

n

e

1

Page 122: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

122

n

g

a

h

k

e

b

a

w

a

h

.

c. D

a

r

i

s

e

g

i

1

Page 123: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

123

k

u

a

l

i

t

a

s

o

b

a

t

g

e

n

e

r

i

k

1

Page 124: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

124

m

e

m

i

l

i

k

i

m

u

t

u

a

t

a

u

k

h

1

Page 125: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

125

a

s

i

a

t

y

a

n

g

s

a

m

a

d

e

n

g

a

n

1

Page 126: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

126

o

b

a

t

y

a

n

g

b

e

r

m

e

r

e

k

d

a

1

Page 127: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

127

g

a

n

g

(

o

b

a

t

p

a

t

e

n

)

.

(

S

i

1

Page 128: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

128

t

i

n

d

a

o

n

S

,

2

0

1

0

)

.

4. Kebijakan obat generik

P

e

r

a

1

Page 129: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

129

t

u

r

a

n

p

e

m

e

r

i

n

t

a

h

y

a

n

g

1

Page 130: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

130

m

e

n

g

a

t

u

r

t

e

n

t

a

n

g

o

b

a

t

1

Page 131: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

131

g

e

n

e

r

i

k

a

n

t

a

r

a

l

a

i

n

a

d

1

Page 132: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

132

a

l

a

h

:

a. S

u

r

a

t

K

e

p

u

t

u

s

a

n

M

1

Page 133: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

133

e

n

t

e

r

i

K

e

s

e

h

a

t

a

n

R

e

p

u

b

1

Page 134: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

134

l

i

k

I

n

d

o

n

e

s

i

a

N

o

m

o

r

H

K

1

Page 135: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

135

.

0

2

.

0

2

/

M

e

n

k

e

s

/

0

6

8

/

I

/

2

0

1

Page 136: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

136

1

0

t

e

n

t

a

n

g

K

e

w

a

j

i

b

a

n

O

1

Page 137: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

137

b

a

t

G

e

n

e

r

i

k

d

i

F

a

s

i

l

i

t

1

Page 138: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

138

a

s

P

e

l

a

y

a

n

a

n

K

e

s

e

h

a

t

a

n

1

Page 139: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

139

P

e

m

e

r

i

n

t

a

h

M

e

n

i

m

b

a

n

g

:

1

Page 140: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

140

1) B

a

h

w

a

k

e

t

e

r

s

e

d

i

a

a

n

o

b

a

1

Page 141: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

141

t

g

e

n

e

r

i

k

d

a

l

a

m

j

u

m

l

a

h

1

Page 142: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

142

d

a

n

j

e

n

i

s

y

a

n

g

c

u

k

u

p

,

1

Page 143: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

143

t

e

r

j

a

n

g

k

a

u

o

l

e

h

m

a

s

y

a

1

Page 144: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

144

r

a

k

a

t

s

e

r

t

a

t

e

r

j

a

m

i

n

m

1

Page 145: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

145

u

t

u

k

e

a

m

a

n

a

n

n

y

a

,

p

e

r

l

u

1

Page 146: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

146

d

i

g

e

r

a

k

k

a

n

d

a

n

d

i

d

o

r

o

1

Page 147: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

147

n

g

p

e

n

g

g

u

n

a

a

n

n

y

a

d

i

f

a

1

Page 148: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

148

s

i

l

i

t

a

s

p

e

l

a

y

a

n

a

n

k

e

s

e

1

Page 149: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

149

h

a

t

a

n

p

e

m

e

r

i

n

t

a

h

.

2) B

a

h

w

a

1

Page 150: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

150

a

g

a

r

d

a

p

a

t

b

e

r

j

a

l

a

n

e

1

Page 151: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

151

f

e

k

t

i

f

p

e

r

l

u

m

e

n

g

a

t

u

r

1

Page 152: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

152

k

e

m

b

a

l

i

k

e

t

e

n

t

u

a

n

K

e

w

a

1

Page 153: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

153

j

i

b

a

n

M

e

n

u

l

i

s

k

a

n

r

e

s

e

p

1

Page 154: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

154

d

a

n

/

a

t

a

u

M

e

n

g

g

u

n

a

k

a

n

1

Page 155: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

155

O

b

a

t

G

e

n

e

r

i

k

d

i

F

a

s

i

l

i

1

Page 156: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

156

t

a

s

P

e

l

a

y

a

n

a

n

K

e

s

e

h

a

t

a

1

Page 157: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

157

n

P

e

m

e

r

i

n

t

a

h

d

e

n

g

a

n

P

e

1

Page 158: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

158

r

a

t

u

r

a

n

M

e

n

t

e

r

i

K

e

s

e

h

a

1

Page 159: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

159

t

a

n

.

b. S

u

r

a

t

K

e

p

u

t

u

s

a

n

M

e

1

Page 160: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

160

n

t

e

r

i

K

e

s

e

h

a

t

a

n

R

e

p

u

b

l

1

Page 161: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

161

i

k

I

n

d

o

n

e

s

i

a

N

o

m

o

r

H

K

.

1

Page 162: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

162

0

3

.

0

1

/

M

e

n

k

e

s

/

1

4

6

/

I

/

2

0

1

1

Page 163: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

163

0

t

e

n

t

a

n

g

H

a

r

g

a

O

b

a

t

G

1

Page 164: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

164

e

n

e

r

i

k

M

e

n

i

m

b

a

n

g

:

1) B

a

h

w

a

1

Page 165: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

165

d

a

l

a

m

r

a

n

g

k

a

m

e

n

j

a

m

i

n

1

Page 166: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

166

k

e

t

e

r

s

e

d

i

a

a

n

d

a

n

p

e

m

e

r

1

Page 167: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

167

a

t

a

a

n

o

b

a

t

u

n

t

u

k

m

e

m

e

n

1

Page 168: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

168

u

h

i

k

e

b

u

t

u

h

a

n

p

e

l

a

y

a

n

a

1

Page 169: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

169

n

k

e

s

e

h

a

t

a

n

,

p

e

r

l

u

d

i

l

1

Page 170: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

170

a

k

u

k

a

n

p

e

n

i

l

a

i

a

n

k

e

m

b

a

1

Page 171: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

171

l

i

h

a

r

g

a

o

b

a

t

g

e

n

e

r

i

k

1

Page 172: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

172

y

a

n

g

t

e

l

a

h

d

i

t

e

t

a

p

k

a

n

1

Page 173: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

173

d

a

l

a

m

K

e

p

u

t

u

s

a

n

M

e

n

t

e

r

1

Page 174: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

174

i

K

e

s

e

h

a

t

a

n

N

o

m

o

r

3

0

2

/

1

Page 175: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

175

M

e

n

k

e

s

/

S

K

/

I

I

I

/

2

0

0

8

.

2) B

a

1

Page 176: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

176

h

w

a

b

e

r

d

a

s

a

r

k

a

n

p

e

r

t

i

m

1

Page 177: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

177

b

a

n

g

a

n

s

e

b

a

g

a

i

m

a

n

d

i

m

a

1

Page 178: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

178

k

s

u

d

d

a

l

a

m

n

o

m

o

r

1

)

,

p

1

Page 179: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

179

e

r

l

u

m

e

n

e

t

a

p

k

a

n

k

e

m

b

a

l

1

Page 180: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

180

i

h

a

r

g

a

o

b

a

t

g

e

n

e

r

i

k

d

1

Page 181: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

181

e

n

g

a

n

K

e

p

u

t

u

s

a

n

M

e

n

t

e

r

1

Page 182: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

182

i

K

e

s

e

h

a

t

a

n

.

c. S

u

r

a

t

K

e

p

u

1

Page 183: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

183

t

u

s

a

n

M

e

n

t

e

r

i

K

e

s

e

h

a

t

a

1

Page 184: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

184

n

R

e

p

u

b

l

i

k

I

n

d

o

n

e

s

i

a

N

1

Page 185: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

185

o

m

o

r

H

K

.

0

3

.

0

1

/

M

e

n

k

e

s

/

1

1

Page 186: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

186

5

9

/

I

/

2

0

1

0

t

e

n

t

a

n

g

P

e

d

o

1

Page 187: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

187

m

a

n

P

e

m

b

i

n

a

a

n

d

a

n

P

e

n

g

1

Page 188: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

188

a

w

a

s

a

n

P

e

n

g

g

u

n

a

a

n

O

b

a

t

1

Page 189: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

189

G

e

n

e

r

i

k

d

i

F

a

s

i

l

i

t

a

s

1

Page 190: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

190

P

e

l

a

y

a

n

a

n

K

e

s

e

h

a

t

a

n

P

e

1

Page 191: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

191

m

e

r

i

n

t

a

h

.

M

e

n

i

m

b

a

n

g

:

1) B

a

h

1

Page 192: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

192

w

a

d

a

l

a

m

r

a

n

g

k

a

p

e

n

g

g

u

1

Page 193: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

193

n

a

a

n

o

b

a

t

g

e

n

e

r

i

k

d

i

f

1

Page 194: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

194

a

s

i

l

i

t

a

s

p

e

l

a

y

a

n

a

n

k

e

s

1

Page 195: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

195

e

h

a

t

a

n

p

e

m

e

r

i

n

t

a

h

,

t

e

l

1

Page 196: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

196

a

h

d

i

t

e

t

a

p

k

a

n

P

e

r

a

t

u

r

a

1

Page 197: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

197

n

M

e

n

t

e

r

i

K

e

s

e

h

a

t

a

n

N

o

1

Page 198: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

198

m

o

r

H

K

.

0

2

.

0

2

/

M

e

n

k

e

s

/

0

6

1

Page 199: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

199

8

/

I

/

2

0

1

0

t

e

n

t

a

n

g

K

e

w

a

j

1

Page 200: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

200

i

b

a

n

O

b

a

t

G

e

n

e

r

i

k

d

i

F

1

Page 201: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

201

a

s

i

l

i

t

a

s

P

e

l

a

y

a

n

a

n

K

e

s

1

Page 202: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

202

e

h

a

t

a

n

P

e

m

e

r

i

n

t

a

h

.

2) B

a

h

w

1

Page 203: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

203

a

a

g

a

r

p

e

n

g

g

u

n

a

a

n

o

b

a

t

1

Page 204: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

204

g

e

n

e

r

i

k

d

i

f

a

s

i

l

i

t

a

s

1

Page 205: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

205

p

e

l

a

y

a

n

a

n

k

e

s

e

h

a

t

a

n

p

e

1

Page 206: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

206

m

e

r

i

n

t

a

h

d

a

p

a

t

b

e

r

j

a

l

a

1

Page 207: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

207

n

d

e

n

g

a

n

e

f

e

k

t

i

f

,

p

e

r

l

1

Page 208: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

208

u

d

i

l

a

k

u

k

a

n

p

e

m

b

i

n

a

a

n

1

Page 209: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

209

d

a

n

p

e

n

g

a

w

a

s

a

n

.

3) B

a

h

w

a

b

1

Page 210: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

210

e

r

d

a

s

a

r

k

a

n

p

e

r

t

i

m

b

a

n

g

a

1

Page 211: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

211

n

s

e

b

a

g

a

i

m

a

n

a

y

a

n

g

d

i

m

1

Page 212: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

212

a

k

s

u

d

p

a

d

a

n

o

m

o

r

1

)

d

a

1

Page 213: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

213

n

n

o

m

o

r

2

)

,

p

e

r

l

u

d

i

s

u

1

Page 214: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

214

s

u

n

P

e

d

o

m

a

n

P

e

m

b

i

n

a

a

n

1

Page 215: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

215

d

a

n

P

e

n

g

a

w

a

s

a

n

P

e

n

g

g

u

n

1

Page 216: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

216

a

a

n

O

b

a

t

G

e

n

e

r

i

k

d

i

F

a

1

Page 217: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

217

s

i

l

i

t

a

s

P

e

l

a

y

a

n

a

n

K

e

s

e

1

Page 218: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

218

h

a

t

a

n

P

e

m

e

r

i

n

t

a

h

y

a

n

g

1

Page 219: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

219

d

i

t

e

t

a

p

k

a

n

d

e

n

g

a

n

K

e

p

u

1

Page 220: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

220

t

u

s

a

n

M

e

n

t

e

r

i

K

e

s

e

h

a

t

a

1

Page 221: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

221

n

(

S

i

t

u

m

o

r

a

n

g

M

,

2

0

1

1

1

Page 222: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

222

)

.

5.

M

u

t

u

o

b

a

t

g

e

n

e

r

i

k

K

e

1

Page 223: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

223

t

i

k

a

m

e

n

d

e

n

g

a

r

o

b

a

t

g

e

1

Page 224: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

224

n

e

r

i

k

,

m

a

s

y

a

r

a

k

a

t

u

m

u

m

1

Page 225: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

225

n

y

a

b

e

r

a

s

o

s

i

a

s

i

o

b

a

t

k

1

Page 226: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

226

e

l

a

s

d

u

a

.

O

b

a

t

g

e

n

e

r

i

k

1

Page 227: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

227

d

i

a

n

g

g

a

p

o

b

a

t

b

a

g

i

k

a

1

Page 228: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

228

u

m

t

i

d

a

k

m

a

m

p

u

.

F

a

k

t

a

n

1

Page 229: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

229

y

a

t

i

d

a

k

d

e

m

i

k

i

a

n

,

k

u

r

1

Page 230: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

230

a

n

g

n

y

a

i

n

f

o

r

m

a

s

i

s

e

p

u

t

1

Page 231: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

231

a

r

o

b

a

t

g

e

n

e

r

i

k

a

d

a

l

a

h

1

Page 232: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

232

s

a

l

a

h

s

a

t

u

f

a

k

t

o

r

p

e

n

1

Page 233: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

233

y

e

b

a

b

o

b

a

t

g

e

n

e

r

i

k

d

i

p

1

Page 234: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

234

a

n

d

a

n

g

s

e

b

e

l

a

h

m

a

t

a

,

p

1

Page 235: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

235

a

d

a

h

a

l

d

e

n

g

a

n

b

e

r

a

n

g

g

a

1

Page 236: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

236

p

a

n

d

e

m

i

k

i

a

n

,

s

e

l

a

i

n

m

1

Page 237: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

237

e

r

u

g

i

k

a

n

p

e

m

e

r

i

n

t

a

h

p

i

1

Page 238: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

238

h

a

k

p

a

s

i

e

n

s

e

n

d

i

r

i

m

e

n

1

Page 239: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

239

j

a

d

i

t

i

d

a

k

e

f

i

s

i

e

n

d

a

l

1

Page 240: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

240

a

m

m

e

m

b

e

l

i

o

b

a

t

.

E

d

u

k

a

s

1

Page 241: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

241

i

k

e

m

a

s

y

a

r

a

k

a

t

m

e

n

g

e

n

1

Page 242: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

242

a

i

o

b

a

t

g

e

n

e

r

i

k

m

e

n

j

a

d

1

Page 243: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

243

i

p

e

r

l

u

d

a

n

w

a

j

i

b

u

n

t

u

1

Page 244: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

244

k

d

i

l

a

k

u

k

a

n

.

K

e

n

a

l

l

e

b

1

Page 245: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

245

i

h

d

e

k

a

t

d

e

n

g

a

n

o

b

a

t

g

1

Page 246: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

246

e

n

e

r

i

k

k

a

r

e

n

a

m

e

s

k

i

h

a

1

Page 247: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

247

r

g

a

m

u

r

a

h

t

e

t

a

p

i

m

u

t

u

1

Page 248: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

248

d

a

n

k

u

a

l

i

t

a

s

n

y

a

t

i

d

a

k

1

Page 249: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

249

k

a

l

a

h

d

e

n

g

a

n

o

b

a

t

p

a

t

e

1

Page 250: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

250

n

y

a

n

g

b

a

n

y

a

k

b

e

r

e

d

a

r

1

Page 251: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

251

d

i

m

a

s

y

a

r

a

k

a

t

.

P

a

r

a

a

h

l

1

Page 252: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

252

i

k

e

s

e

h

a

t

a

n

m

e

n

y

a

t

a

k

a

n

1

Page 253: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

253

b

a

h

w

a

o

b

a

t

g

e

n

e

r

i

k

d

a

1

Page 254: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

254

n

o

b

a

t

p

a

t

e

n

s

a

m

a

s

e

k

a

1

Page 255: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

255

l

i

t

i

d

a

k

b

e

r

b

e

d

a

,

k

e

c

u

1

Page 256: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

256

a

l

i

p

a

d

a

n

a

m

a

,

k

e

m

a

s

a

n

1

Page 257: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

257

d

a

n

h

a

r

g

a

n

y

a

.

O

b

a

t

g

e

1

Page 258: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

258

n

e

r

i

k

s

a

m

a

m

u

t

u

n

y

a

d

e

n

1

Page 259: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

259

g

a

n

o

b

a

t

p

a

t

e

n

,

h

a

r

g

a

n

1

Page 260: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

260

y

a

y

a

n

g

l

e

b

i

h

m

u

r

a

h

b

u

1

Page 261: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

261

k

a

n

k

a

r

e

n

a

m

u

t

u

n

y

a

r

e

n

1

Page 262: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

262

d

a

h

,

t

e

t

a

p

i

k

a

r

e

n

a

b

a

n

1

Page 263: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

263

y

a

k

f

a

k

t

o

r

b

i

a

y

a

y

a

n

g

1

Page 264: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

264

d

a

p

a

t

d

i

p

a

n

g

k

a

s

d

a

l

a

m

1

Page 265: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

265

b

i

a

y

a

p

r

o

d

u

k

s

i

d

a

n

p

e

m

1

Page 266: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

266

a

s

a

r

a

n

(

R

a

n

t

e

t

a

s

a

k

K

,

1

Page 267: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

267

2

0

1

1

)

.

M

u

t

u

o

b

a

t

g

e

n

e

r

1

Page 268: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

268

i

k

t

i

d

a

k

b

e

r

b

e

d

a

d

e

n

g

a

1

Page 269: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

269

n

o

b

a

t

p

a

t

e

n

k

a

r

e

n

a

b

a

1

Page 270: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

270

h

a

n

b

a

k

u

n

y

a

s

a

m

a

.

G

e

n

e

1

Page 271: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

271

r

i

k

k

e

m

a

s

a

n

n

y

a

d

i

b

u

a

t

1

Page 272: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

272

b

i

a

s

a

,

k

a

r

e

n

a

y

a

n

g

t

e

r

1

Page 273: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

273

p

e

n

t

i

n

g

b

i

s

a

m

e

l

i

n

d

u

n

g

1

Page 274: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

274

i

p

r

o

d

u

k

y

a

n

g

a

d

a

d

i

d

1

Page 275: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

275

a

l

a

m

n

y

a

.

N

a

m

u

n

,

y

a

n

g

b

1

Page 276: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

276

e

r

m

e

r

e

k

d

a

g

a

n

g

k

e

m

a

s

a

n

1

Page 277: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

277

n

y

a

d

i

b

u

a

t

l

e

b

i

h

m

e

n

a

r

1

Page 278: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

278

i

k

d

e

n

g

a

n

b

e

r

b

a

g

a

i

w

a

r

1

Page 279: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

279

n

a

.

K

e

m

a

s

a

n

i

t

u

l

a

h

y

a

n

1

Page 280: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

280

g

m

e

m

b

u

a

t

o

b

a

t

b

e

r

m

e

r

e

1

Page 281: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

281

k

l

e

b

i

h

m

a

h

a

l

(

M

u

n

a

d

h

1

Page 282: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

282

i

r

,

2

0

1

2

)

.

C. Tinjauan Umum Obat Paten (Obat Nama Dagang)

Sedangkan yang dimaksud dengan Obat Nama Dagang adalah nama

sediaan obat yang diberikan oleh pabriknya dan terdaftar di departemen

kesehatan suatu Negara, disebut juga sebagai merk terdaftar. Dari satu

nama generik dapat diproduksi berbagai macam sediaan obat dengan

nama dagang yang berlainan, misalnya: Pehamoxil®, Amoxan®

(berisi:Amoxicillin), Diafac® (Berisi:Metformin) dll (Supriyana, 2009).

Obat paten atau specialité adalah obat milik perusahaan tertentu

dengan nama khas yang diberikan produsennya dan dilindungi hukum,

yaitu merek terdaftar (proprietary name). Dalam pustaka lain, obat paten

adalah obat yang memiliki hak paten (Situmorang M, 2011).

1

Page 283: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

283

Obat paten adalah obat yang baru ditemukan berdasarkan riset dan

memiliki masa hak paten yang tergantung dari jenis obatnya. Menurut UU

No. 14 Tahun 2001 masa berlaku hak paten di Indonesia adalah 20 tahun.

Selama 20 tahun itu, perusahaan farmasi tersebut memiliki hak eksklusif di

Indonesia untuk memproduksi obat yang dimaksud. Perusahaan lain tidak

diperkenankan untuk memproduksi dan memasarkan obat serupa kecuali

jika memiliki perjanjian khusus dengan pemilik hak paten. Ada beberapa

tipe obat yang lama masa patennya lebih pendek. Biasanya ini berlaku

untuk obat yang memengaruhi kehidupan umat manusia, seperti obat

HIV/AIDS atau obat flu burung.

Setelah masa patennya habis maka perusahaan farmasi lain bisa

membuat obat yaang sama untuk dibuat generiknya. Namun berapa

perusahaan farmasi tidak membuat generiknya, umumnya mereka

membuat Obat Branded Generik. Isinya tetap obat generik tetapi diberi 

merek dagang. Harganya hampir  sama / lebih murah sedikit dari obat

paten (Lusia, 2013).

D. Fakta dan Mitos Obat Generik dan Obat paten

Anggapan bahwa obat generik adalah obat kelas dua hingga kini

masih beredar di masyarakat. Inilah mengapa terkadang pasien ragu-ragu

meminta obat generik saat berkonsultasi ke dokter. Padahal mutu obat

generik sama baiknya dengan obat paten. Kalau ada perbedaan semata-

mata dari sisi ekonominya saja. Hal ini dapat dijelaskan sebagai berikut:

1

Page 284: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

284

1. Mitos: Obat generik tak seampuh dan seaman obat paten.

Fakta: BPOM dan FDA mensyaratkan obat generik memiliki kualitas,

keampuhan, kemurnian dan kestabilan yang sama dengan obat paten

imbangannya karena memiliki unsur aktif yang sama. Berarti obat

generik memiliki risiko dan manfaat yang juga sama dengan obat paten

tersebut.

2. Mitos: Obat generik bekerja lebih lambat di dalam tubuh.

Fakta: Obat generik harus menghasilkan jumlah unsur aktif yang sama

dengan waktu yang sama seperti obat paten aslinya.

3. Mitos: Obat generik memiliki lebih banyak efek samping.

Fakta: BPOM dan FDA memantau laporan efek samping obat dan

tidak menemukan perbedaan yang nyata dalam peristiwa timbulnya

efek samping.

4. Mitos: Obat generik dibuat dengan fasilitas yang kurang memenuhi

standar.

Fakta: FDA dan BPOM melakukan ribuan kali pemeriksaan setiap

tahun untuk memastikan bahwa fasilitas pabrik obat paten maupun

generik memenuhi standar yang ditetapkan oleh pemerintah.

Sesungguhnya sekitar separuh dari seluruh obat generik diproduksi

oleh perusahaan obat paten yang membuat duplikasi dari obat paten

mereka sendiri atau obat paten dari perusahaan lain (Kompas.com).

1

Page 285: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

285

Pro dan kontra mengenai obat generik selalu menjadi isu menarik di

bidang kesehatan. Tidak diketahui siapa yang mendengungkan, tetapi

sebagian masyarakat dan bahkan dokter sudah terlanjur menganggap

bahwa obat generik adalah obat untuk orang miskin. Peresepan obat

generik dianggap tidak bergengsi, murah , diragukan kemanfaatannya, dan

kandungan zat aktifnya di bawah standar. Harga obat generik yang murah

juga tidak jarang dijadikan alasan untuk penolakan. Mana mungkin obat

yang murah member khasiat yang setara dengan obat yang mahal?

Fenomena tersebut menunjukkan ada yang salah dalam menjelaskan apa

itu obat generik.

Distorsi informasi mengenai obat generik juga diperparah oleh kurang

konsistennya pemerintah dalam menerapkan kebijakan obat generik.

Bahkan pada setiap pergantian kabinet isu generik biasanya hanya

terdengar sehari dua hari dan setelah itu mati. Berbagai kebijakan yang

dituangkan dalam SK Menkes seolah-olah tidak berdaya ketika

berhadapan dengan realita di lapangan. Para dokter tetap meresepkan

obat merek dagang, duta-duta farmasi tetap berkeliaran menyodorkan obat

produk perusahaan, dan masyarakat lebih memilih untuk tidak diresepkan

obat generik.

Lalu bagaimana dengan dokter? Mengapa mayoritas lebih senang

meresepkan obat merek dagang? Bukan rahasia lagi, ada insentif tak

kasat mata di balik peresepan obat merek dagang dan akomodasi gratis

1

Page 286: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

286

hotel berbintang lima untuk menghadiri seminar atau kongres yang didanai

industri farmasi. Rasionalisasinya adalah dokter perlu menambah ilmu

sesuai UU Praktek Kedokteran no 29 tahun 2004. Kelompok dokter inilah

yang sering berujar kepada pasien bahwa kalau ingin cepat sembuh

jangan minum obat generik.

E. Tinjauan Umum Pengetahuan

1. Pengertian pengetahuan

Pengetahuan adalah hasil penginderaan manusia, atau hasil tahu

seseorang terhadap objek melalui indera yang dimilikinya (mata,

hidung, telinga, dan sebagainya). Dengan sendirinya, pada waktu

penginderaan sampai menghasilkan pengetahuan tersebut sangat

dipengaruhi intensitas perhatian dan persepsi terhadap objek.

Sebagian besar pengetahuan seseorang diperoleh melalui indera

pendengaran (telinga), dan indera penglihatan (Intan, 2013).

Pengetahuan (knowledge) merupakan hasil dari tahu dan ini terjadi

setelah orang melakukan pengindraan terhadap suatu objek tertentu.

Penginderaan terjadi melalui pancaindra manusia, yakni: indra

penglihatan, pendengaran, penciuman, rasa dan raba. Sebagian besar

pengetahuan manusia diperoleh melalui mata dan telinga (Sitidaon S,

2010).

Pengetahuan adalah merupakan hasil tahu dan ini terjadi setelah

orang melakukan penginderaan terhadap objek tertentu. Pengetahuan

1

Page 287: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

287

merupakan domain yang sangat penting untuk terbentuknya tindakan

seseorang (Situmorang M, 2011).

2. Tingkat Pengetahuan

Pengetahun yang cukup didalam domain kognitif mempunyai 6

tingkatan, yaitu:

a. Tahu (Know)

Tahu diartikan sebagai mengingat suatu materi yang telah

pelajari sebelumnya. Termasuk ke dalam pengetahuan tingkat ini

adalah mengingat kembali (recall) sesuatu yang spesifik dari

seluruh bahan yang dipelajari atau rangsangan yang telah diterima.

Oleh sebab itu tahu ini merupakan tingkat pengetahuan yang paling

rendah. Kata kerja untuk mengukur bahwa orang tahu tentang apa

yang dipelajari antara lain menyebutkan, menguraikan,

mendefinisikan, menyatakan dan sebagainya.

b. M

e

m

a

h

a

m

1

Page 288: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

288

i

(

C

o

m

p

r

e

h

e

n

t

i

o

n

)

M

e

m

a

1

Page 289: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

289

h

a

m

i

d

i

a

r

t

i

k

a

n

s

e

b

a

g

a

i

1

Page 290: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

290

s

u

a

t

u

k

e

m

a

m

p

u

a

n

u

n

t

u

k

1

Page 291: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

291

m

e

n

j

e

l

a

s

k

a

n

s

e

c

a

r

a

b

e

1

Page 292: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

292

n

a

r

t

e

n

t

a

n

g

o

b

j

e

k

y

a

n

g

1

Page 293: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

293

d

i

k

e

t

a

h

u

i

,

d

a

n

d

a

p

a

t

1

Page 294: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

294

m

e

n

g

i

n

t

e

r

p

r

e

t

a

s

i

k

a

n

m

a

1

Page 295: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

295

t

e

r

i

t

e

r

s

e

b

u

t

s

e

c

a

r

a

b

1

Page 296: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

296

e

n

a

r

.

O

r

a

n

g

y

a

n

g

t

e

l

a

h

1

Page 297: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

297

p

a

h

a

m

t

e

r

h

a

d

a

p

o

b

j

e

k

1

Page 298: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

298

a

t

a

u

m

a

t

e

r

i

h

a

r

u

s

d

a

p

a

1

Page 299: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

299

t

m

e

n

j

e

l

a

s

k

a

n

,

m

e

n

y

e

b

u

1

Page 300: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

300

t

k

a

n

c

o

n

t

o

h

,

m

e

n

y

i

m

p

u

l

1

Page 301: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

301

k

a

n

,

m

e

r

a

m

a

l

k

a

n

,

d

a

n

s

1

Page 302: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

302

e

b

a

g

a

i

n

y

a

t

e

r

h

a

d

a

p

o

b

j

1

Page 303: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

303

e

k

y

a

n

g

d

i

p

e

l

a

j

a

r

i

.

c. A

p

l

1

Page 304: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

304

i

k

a

s

i

(

A

p

p

l

i

c

a

t

i

o

n

)

A

p

l

1

Page 305: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

305

i

k

a

s

i

d

i

a

r

t

i

k

a

n

s

e

b

a

g

a

1

Page 306: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

306

i

k

e

m

a

m

p

u

a

n

u

n

t

u

k

m

e

n

g

1

Page 307: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

307

g

u

n

a

k

a

n

m

a

t

e

r

i

y

a

n

g

t

e

1

Page 308: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

308

l

a

h

d

i

p

e

l

a

j

a

r

i

p

a

d

a

s

i

1

Page 309: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

309

t

u

a

s

i

a

t

a

u

k

o

n

d

i

s

i

r

e

a

1

Page 310: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

310

l

(

s

e

b

e

n

a

r

n

y

a

)

.

A

p

l

i

k

a

1

Page 311: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

311

s

i

d

i

s

i

n

i

d

a

p

a

t

d

i

a

r

t

i

1

Page 312: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

312

k

a

n

s

e

b

a

g

a

i

a

p

l

i

k

a

s

i

a

1

Page 313: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

313

t

a

u

p

e

n

g

g

u

n

a

a

n

h

u

k

u

m

-

h

1

Page 314: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

314

u

k

u

m

,

r

u

m

u

s

,

m

e

t

o

d

e

,

p

1

Page 315: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

315

r

i

n

s

i

p

d

a

n

s

e

b

a

g

a

i

n

y

a

1

Page 316: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

316

d

a

l

a

m

k

o

n

t

e

k

s

a

t

a

u

s

i

t

1

Page 317: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

317

u

a

s

i

y

a

n

g

l

a

i

n

.

d. A

n

a

l

i

s

1

Page 318: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

318

i

s

(

A

n

a

l

y

s

i

s

)

A

n

a

l

i

s

i

s

1

Page 319: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

319

a

d

a

l

a

h

k

e

m

a

m

p

u

a

n

u

n

t

u

k

1

Page 320: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

320

m

e

n

j

a

b

a

r

k

a

n

m

a

t

e

r

i

a

t

1

Page 321: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

321

a

u

s

u

a

t

u

o

b

j

e

k

k

e

d

a

l

a

1

Page 322: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

322

m

k

o

m

p

o

n

e

n

-

k

o

m

p

o

n

e

n

,

t

1

Page 323: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

323

e

t

a

p

i

m

a

s

i

h

d

i

d

a

l

a

m

s

1

Page 324: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

324

a

t

u

s

t

r

u

k

t

u

r

o

r

g

a

n

i

s

a

s

1

Page 325: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

325

i

,

d

a

n

m

a

s

i

h

a

d

a

k

a

i

t

a

1

Page 326: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

326

n

n

y

a

s

a

t

u

s

a

m

a

l

a

i

n

.

K

1

Page 327: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

327

e

m

a

m

p

u

a

n

a

n

a

l

i

s

i

s

i

n

i

1

Page 328: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

328

d

a

p

a

t

d

i

l

i

h

a

t

d

a

r

i

p

e

n

1

Page 329: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

329

g

g

u

n

a

a

n

k

a

t

a

k

e

r

j

a

,

s

e

1

Page 330: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

330

p

e

r

t

i

d

a

p

a

t

m

e

n

g

g

a

m

b

a

r

1

Page 331: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

331

k

a

n

(

m

e

m

b

u

a

t

b

a

g

a

n

)

,

m

1

Page 332: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

332

e

m

b

e

d

a

k

a

n

,

m

e

m

i

s

a

h

k

a

n

,

1

Page 333: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

333

m

e

n

g

e

l

o

m

p

o

k

k

a

n

,

d

a

n

s

1

Page 334: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

334

e

b

a

g

a

i

n

y

a

.

e. S

i

n

t

e

s

i

s

(

S

1

Page 335: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

335

y

n

t

h

e

s

i

s

)

S

i

n

t

e

s

i

s

m

e

n

u

1

Page 336: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

336

n

j

u

k

k

e

p

a

d

a

s

u

a

t

u

k

e

m

a

1

Page 337: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

337

m

p

u

a

n

u

n

t

u

k

m

e

l

e

t

a

k

k

a

n

1

Page 338: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

338

a

t

a

u

m

e

n

g

h

u

b

u

n

g

k

a

n

b

a

1

Page 339: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

339

g

i

a

n

-

b

a

g

i

a

n

d

i

d

a

l

a

m

s

1

Page 340: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

340

u

a

t

u

b

e

n

t

u

k

k

e

s

e

l

u

r

u

h

a

1

Page 341: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

341

n

y

a

n

g

b

a

r

u

.

D

e

n

g

a

n

k

a

1

Page 342: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

342

t

a

l

a

i

n

s

i

n

t

e

s

i

s

a

d

a

l

a

1

Page 343: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

343

h

s

u

a

t

u

k

e

m

a

m

p

u

a

n

u

n

t

u

1

Page 344: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

344

k

m

e

n

y

u

s

u

n

f

o

r

m

u

l

a

s

i

b

1

Page 345: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

345

a

r

u

d

a

r

i

f

o

r

m

u

l

a

s

i

-

f

o

r

1

Page 346: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

346

m

u

l

a

s

i

y

a

n

g

a

d

a

.

f. E

v

a

l

u

1

Page 347: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

347

a

s

i

(

E

v

a

l

u

a

t

i

o

n

)

E

v

a

l

u

a

1

Page 348: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

348

s

i

i

n

i

b

e

r

k

a

i

t

a

n

d

e

n

g

a

1

Page 349: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

349

n

k

e

m

a

m

p

u

a

n

u

n

t

u

k

m

e

l

a

1

Page 350: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

350

k

u

k

a

n

j

u

s

t

i

f

i

k

a

s

i

a

t

a

u

1

Page 351: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

351

p

e

n

i

l

a

i

a

n

t

e

r

h

a

d

a

p

s

u

1

Page 352: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

352

a

t

u

m

a

t

e

r

i

a

t

a

u

o

b

j

e

k

.

1

Page 353: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

353

P

e

n

i

l

a

i

a

n

-

p

e

n

i

l

a

i

a

n

i

1

Page 354: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

354

t

u

d

i

d

a

s

a

r

k

a

n

p

a

d

a

s

u

a

1

Page 355: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

355

t

u

k

r

e

t

e

r

i

a

y

a

n

g

d

i

t

e

n

1

Page 356: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

356

t

u

k

a

n

s

e

n

d

i

r

i

,

a

t

a

u

m

e

1

Page 357: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

357

n

g

g

u

n

a

k

a

n

k

r

i

t

e

r

i

a

-

k

r

i

1

Page 358: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

358

t

e

r

i

a

y

a

n

g

t

e

l

a

h

a

d

a

(

1

Page 359: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

359

I

n

t

a

n

,

2

0

1

3

)

.

3.

F

a

k

t

o

r

1

Page 360: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

360

F

a

k

t

o

r

y

a

n

g

M

e

m

p

e

n

g

a

r

1

Page 361: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

361

u

h

i

P

e

n

g

e

t

a

h

u

a

n

a. F

a

k

t

o

r

1

Page 362: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

362

I

n

t

e

r

n

a

l

1) P

e

n

d

i

d

i

k

a

n

P

e

n

d

1

Page 363: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

363

i

d

i

k

a

n

d

i

p

e

r

l

u

k

a

n

u

n

t

u

1

Page 364: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

364

k

m

e

n

d

a

p

a

t

i

n

f

o

r

m

a

s

i

m

1

Page 365: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

365

i

s

a

l

n

y

a

h

a

l

-

h

a

l

y

a

n

g

m

1

Page 366: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

366

e

n

u

n

j

a

n

g

k

e

s

e

h

a

t

a

n

s

e

h

1

Page 367: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

367

i

n

g

g

a

d

a

p

a

t

m

e

n

i

n

g

k

a

t

k

1

Page 368: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

368

a

n

k

u

a

l

i

t

a

s

h

i

d

u

p

.

M

e

n

u

1

Page 369: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

369

r

u

t

Y

B

M

a

n

t

r

a

y

a

n

g

d

i

k

1

Page 370: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

370

u

t

i

p

N

o

t

o

a

t

m

o

d

j

o

(

2

0

0

3

1

Page 371: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

371

)

,

p

e

n

d

i

d

i

k

a

n

d

a

p

a

t

m

e

1

Page 372: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

372

m

p

e

n

g

a

r

u

h

i

s

e

s

e

o

r

a

n

g

t

1

Page 373: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

373

e

r

m

a

s

u

k

j

u

g

a

p

e

r

i

l

a

k

u

1

Page 374: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

374

s

e

s

e

o

r

a

n

g

a

k

a

n

p

o

l

a

h

i

1

Page 375: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

375

d

u

p

t

e

r

u

t

a

m

a

d

a

l

a

m

m

e

m

1

Page 376: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

376

o

t

i

v

a

s

i

u

n

t

u

k

s

i

k

a

p

b

e

1

Page 377: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

377

r

p

e

r

a

n

s

e

r

t

a

d

a

l

a

m

p

e

m

1

Page 378: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

378

b

a

n

g

u

n

a

n

(

N

u

r

s

a

l

a

m

,

2

0

1

Page 379: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

379

0

3

)

p

a

d

a

u

m

u

m

n

y

a

m

a

k

i

n

1

Page 380: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

380

t

i

n

g

g

i

p

e

n

d

i

d

i

k

a

n

s

e

s

1

Page 381: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

381

e

o

r

a

n

g

m

a

k

i

n

m

u

d

a

h

m

e

n

1

Page 382: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

382

e

r

i

m

a

i

n

f

o

r

m

a

s

i

.

2) P

e

k

e

r

1

Page 383: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

383

j

a

a

n

M

e

n

u

r

u

t

T

h

o

m

a

s

y

a

n

1

Page 384: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

384

g

d

i

k

u

t

i

p

o

l

e

h

N

u

r

s

a

l

a

1

Page 385: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

385

m

(

2

0

0

3

)

,

p

e

k

e

r

j

a

a

n

a

d

1

Page 386: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

386

a

l

h

a

k

e

b

u

t

u

h

a

n

y

a

n

g

h

a

1

Page 387: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

387

r

u

s

d

i

l

a

k

u

k

a

n

t

e

r

u

t

a

m

a

1

Page 388: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

388

u

n

t

u

k

m

e

n

u

n

j

a

n

g

k

e

h

i

d

1

Page 389: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

389

u

p

a

n

n

y

a

d

a

n

k

e

h

i

d

u

p

a

n

1

Page 390: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

390

k

e

l

u

a

r

g

a

.

3) U

m

u

r

M

e

n

u

r

u

t

E

1

Page 391: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

391

l

i

s

a

b

e

t

h

B

H

y

a

n

g

d

i

k

u

t

1

Page 392: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

392

i

p

N

u

r

s

a

l

a

m

(

2

0

0

3

)

,

u

s

1

Page 393: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

393

i

a

a

d

a

l

a

h

u

m

u

r

i

n

d

i

v

i

d

1

Page 394: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

394

u

y

a

n

g

t

e

r

h

i

t

u

n

g

m

u

l

a

i

1

Page 395: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

395

s

a

a

t

d

i

l

a

h

i

r

k

a

n

s

a

m

p

a

1

Page 396: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

396

i

b

e

r

u

l

a

n

g

t

a

h

u

n

.

S

e

d

a

1

Page 397: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

397

n

g

k

a

n

m

e

n

u

r

u

t

H

u

r

l

o

c

k

1

Page 398: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

398

(

1

9

9

8

)

s

e

m

a

k

i

n

c

u

k

u

p

u

1

Page 399: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

399

m

u

r

,

t

i

n

g

k

a

t

k

e

m

a

t

a

n

g

a

1

Page 400: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

400

n

d

a

n

k

e

k

u

a

t

a

n

s

e

s

e

o

r

a

1

Page 401: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

401

n

g

a

k

a

n

l

e

b

i

h

m

a

t

a

n

g

d

1

Page 402: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

402

a

l

a

m

d

a

l

a

m

b

e

r

f

i

k

i

r

d

a

1

Page 403: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

403

n

b

e

k

e

r

j

a

.

b. F

a

k

t

o

r

E

k

s

t

e

1

Page 404: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

404

r

n

a

l

1) F

a

k

t

o

r

l

i

n

g

k

u

n

g

a

n

1

Page 405: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

405

M

e

n

u

r

u

t

A

n

n

.

M

a

r

i

n

e

r

y

a

1

Page 406: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

406

n

g

d

i

k

u

t

i

p

d

a

r

i

N

u

r

s

a

l

1

Page 407: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

407

a

m

(

2

0

0

3

)

l

i

n

g

k

u

n

g

a

n

m

1

Page 408: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

408

e

r

u

p

a

k

a

n

s

u

a

t

u

k

o

n

d

i

s

i

1

Page 409: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

409

y

a

n

g

a

d

a

d

i

s

e

k

i

t

a

r

m

a

1

Page 410: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

410

n

u

s

i

a

d

a

n

p

e

n

g

a

r

u

h

n

y

a

1

Page 411: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

411

y

a

n

g

d

a

p

a

t

m

e

m

p

e

n

g

a

r

u

h

1

Page 412: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

412

i

p

e

r

k

e

m

b

a

n

g

a

n

d

a

n

p

e

r

1

Page 413: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

413

i

l

a

k

u

o

r

a

n

g

a

t

a

u

k

e

l

o

m

1

Page 414: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

414

p

o

k

.

2) S

o

s

i

a

l

b

u

d

a

y

a

S

i

s

t

e

1

Page 415: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

415

m

s

o

s

i

a

l

b

u

d

a

y

a

y

a

n

g

a

1

Page 416: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

416

d

a

p

a

d

a

m

a

s

y

a

r

a

k

a

t

d

a

p

1

Page 417: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

417

a

t

m

e

m

p

e

n

g

a

r

u

h

i

d

a

r

i

s

1

Page 418: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

418

i

k

a

p

d

a

l

a

m

m

e

n

e

r

i

m

a

i

n

1

Page 419: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

419

f

o

r

m

a

s

i

(

I

n

t

a

n

,

2

0

1

3

)

.

1

Page 420: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

420

4. Cara Memperoleh Pengetahuan

a. C

a

r

a

t

r

a

d

i

s

i

o

n

a

l

u

n

t

u

1

Page 421: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

421

k

m

e

m

p

e

r

o

l

e

h

p

e

n

g

e

t

a

h

u

1

Page 422: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

422

a

n

1) C

a

r

a

c

o

b

a

s

a

l

a

h

(

T

r

i

1

Page 423: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

423

a

l

d

a

n

E

r

r

o

r

)

C

a

r

a

y

a

n

g

1

Page 424: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

424

p

a

l

i

n

g

t

r

a

d

i

s

i

o

n

a

l

,

y

1

Page 425: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

425

a

n

g

p

e

r

n

a

h

d

i

g

u

n

a

k

a

n

o

1

Page 426: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

426

l

e

h

m

a

n

u

s

i

a

d

a

l

a

m

m

e

m

p

1

Page 427: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

427

e

r

o

l

e

h

p

e

n

g

e

t

a

h

u

a

n

a

d

a

1

Page 428: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

428

l

a

h

c

a

r

a

c

o

b

a

-

s

a

l

a

h

t

1

Page 429: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

429

r

i

a

l

a

n

d

e

r

r

o

r

.

C

a

r

a

1

Page 430: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

430

i

n

i

t

e

l

a

h

d

i

p

a

k

a

i

o

r

a

n

1

Page 431: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

431

g

s

e

b

e

l

u

m

a

d

a

n

y

a

k

e

b

u

d

1

Page 432: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

432

a

y

a

a

n

,

b

a

h

k

a

n

m

u

n

g

k

i

n

1

Page 433: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

433

s

e

b

e

l

u

m

a

d

a

n

y

a

p

e

r

a

d

a

b

1

Page 434: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

434

a

n

.

2) C

a

r

a

k

e

k

u

a

s

a

a

n

a

t

a

u

1

Page 435: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

435

o

t

o

r

i

t

a

s

D

a

l

a

m

k

e

h

i

d

u

p

1

Page 436: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

436

a

n

s

e

h

a

r

i

-

h

a

r

i

,

b

a

n

y

a

k

1

Page 437: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

437

s

e

k

a

l

i

k

e

b

i

a

s

a

a

n

-

k

e

b

i

1

Page 438: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

438

a

s

a

a

n

d

a

n

t

r

a

d

i

s

i

-

t

r

a

d

1

Page 439: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

439

i

s

i

y

a

n

g

d

i

l

a

k

u

k

a

n

i

t

u

1

Page 440: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

440

b

a

i

k

a

t

a

u

t

i

d

a

k

.

K

e

b

i

1

Page 441: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

441

a

s

a

a

n

-

k

e

b

i

a

s

a

a

n

i

n

i

b

i

1

Page 442: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

442

a

s

a

n

y

a

d

i

w

a

r

i

s

k

a

n

t

u

r

u

1

Page 443: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

443

n

t

e

m

u

r

u

n

d

a

r

i

g

e

n

e

r

a

s

1

Page 444: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

444

i

-

g

e

n

e

r

a

s

i

b

e

r

i

k

u

t

n

y

a

.

1

Page 445: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

445

3) B

e

r

d

a

s

a

r

k

a

n

p

e

n

g

a

l

a

m

a

n

1

Page 446: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

446

p

r

i

b

a

d

i

P

e

n

g

a

l

a

m

a

n

i

t

u

1

Page 447: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

447

a

d

a

l

a

h

g

u

r

u

y

a

n

g

b

a

i

k

1

Page 448: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

448

,

d

e

m

i

k

i

a

n

l

a

h

b

u

n

y

i

p

e

1

Page 449: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

449

p

a

t

a

h

.

P

e

p

a

t

a

h

i

n

i

m

e

n

1

Page 450: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

450

g

a

n

d

u

n

g

m

a

k

s

u

d

b

a

h

w

a

p

1

Page 451: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

451

e

n

g

a

l

a

m

a

n

i

t

u

m

e

r

u

p

a

k

a

1

Page 452: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

452

n

s

u

m

b

e

r

p

e

n

g

e

t

a

h

u

a

n

,

1

Page 453: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

453

a

t

a

u

p

e

n

g

a

l

a

m

a

n

i

t

u

m

e

1

Page 454: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

454

r

u

p

a

k

a

n

s

u

m

b

e

r

p

e

n

g

e

t

a

1

Page 455: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

455

h

u

a

n

,

a

t

a

u

p

e

n

g

a

l

a

m

a

n

1

Page 456: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

456

i

t

u

m

e

r

u

p

a

k

a

n

s

u

a

t

u

c

a

1

Page 457: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

457

r

a

u

n

t

u

k

m

e

m

p

e

r

o

l

e

h

k

e

1

Page 458: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

458

b

e

n

a

r

a

n

p

e

n

g

e

t

a

h

u

a

n

.

O

1

Page 459: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

459

l

e

h

s

e

b

a

b

i

t

u

p

e

n

g

a

l

a

m

1

Page 460: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

460

a

n

p

r

i

b

a

d

i

p

u

n

d

a

p

a

t

d

1

Page 461: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

461

i

g

u

n

a

k

a

n

s

e

b

a

g

a

i

u

p

a

y

a

1

Page 462: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

462

m

e

m

p

e

r

o

l

e

h

p

e

n

g

e

t

a

h

u

a

1

Page 463: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

463

n

.

4) M

e

l

a

l

u

i

j

a

l

a

n

p

i

k

i

r

1

Page 464: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

464

a

n

S

e

j

a

l

a

n

d

e

n

g

a

n

p

e

r

k

e

1

Page 465: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

465

m

b

a

n

g

a

n

k

e

b

u

d

a

y

a

a

n

u

m

a

1

Page 466: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

466

t

m

a

n

u

s

i

a

,

c

a

r

a

b

e

r

f

i

k

1

Page 467: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

467

i

r

m

a

n

u

s

i

a

p

u

n

i

k

u

t

b

e

1

Page 468: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

468

r

k

e

m

b

a

n

g

.

D

a

r

i

s

i

n

i

m

a

1

Page 469: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

469

n

u

s

i

a

t

e

l

a

h

m

a

m

p

u

m

e

n

g

1

Page 470: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

470

g

u

n

a

k

a

n

p

e

n

a

l

a

r

a

n

n

y

a

d

1

Page 471: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

471

a

l

a

m

m

e

m

p

e

r

o

l

e

h

p

e

n

g

e

t

1

Page 472: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

472

a

h

u

a

n

.

D

e

n

g

a

n

k

a

t

a

l

a

i

1

Page 473: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

473

n

,

d

a

l

a

m

m

e

m

p

e

r

o

l

e

h

k

e

1

Page 474: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

474

b

e

n

a

r

a

n

p

e

n

g

e

t

a

h

u

a

n

m

a

1

Page 475: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

475

n

u

s

i

a

t

e

l

a

h

m

e

n

g

g

u

n

a

k

a

1

Page 476: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

476

n

j

a

l

a

n

p

i

k

i

r

a

n

n

y

a

.

b. C

a

r

1

Page 477: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

477

a

m

o

d

e

r

e

n

d

a

l

a

m

m

e

m

p

e

r

1

Page 478: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

478

o

l

e

h

p

e

n

g

e

t

a

h

u

a

n

C

a

r

a

m

1

Page 479: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

479

o

d

e

r

e

n

d

a

l

a

m

m

e

m

p

e

r

o

l

e

1

Page 480: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

480

h

p

e

n

g

e

t

a

h

u

a

n

p

a

d

a

d

e

w

1

Page 481: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

481

a

s

a

i

n

i

l

e

b

i

h

s

i

s

t

e

m

a

t

1

Page 482: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

482

i

s

,

l

o

g

i

s

,

d

a

n

i

l

m

i

a

h

1

Page 483: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

483

(

S

i

t

i

n

d

a

o

n

S

,

2

0

1

0

)

.

1

Page 484: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

484

F. Tinjauan Umum Masyarakat

1. Pengertian Masyarakat

D

a

l

a

m

b

u

k

u

S

o

s

i

o

l

o

g

1

Page 485: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

485

i

,

K

e

l

o

m

p

o

k

d

a

n

M

a

s

a

l

a

1

Page 486: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

486

h

S

o

s

i

a

l

(

A

b

d

u

l

S

y

a

n

i

,

1

Page 487: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

487

1

9

8

7

)

,

d

i

j

e

l

a

s

k

a

n

b

a

h

1

Page 488: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

488

w

a

d

i

d

u

g

a

p

e

r

k

a

t

a

a

n

m

a

1

Page 489: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

489

s

y

a

r

a

k

a

t

m

e

n

d

a

p

a

t

p

e

n

g

1

Page 490: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

490

a

r

u

h

d

a

r

i

b

a

h

a

s

a

A

r

a

b

.

1

Page 491: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

491

D

a

l

a

m

b

a

h

a

s

a

A

r

a

b

,

m

a

1

Page 492: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

492

s

y

a

r

a

k

a

t

a

s

a

l

m

u

l

a

n

y

a

1

Page 493: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

493

d

a

r

i

k

a

t

a

m

u

s

a

y

a

r

a

k

y

a

1

Page 494: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

494

n

g

k

e

m

u

d

i

a

n

b

e

r

u

b

a

h

m

e

1

Page 495: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

495

n

j

a

d

i

m

u

s

y

a

r

a

k

a

t

d

a

n

s

1

Page 496: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

496

e

l

a

n

j

u

t

n

y

a

m

e

n

d

a

p

a

t

k

a

n

1

Page 497: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

497

k

e

s

e

p

a

k

a

t

a

n

d

a

l

a

m

b

a

h

1

Page 498: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

498

a

s

a

I

n

d

o

n

e

s

i

a

,

y

a

i

t

u

M

1

Page 499: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

499

a

s

y

a

r

a

k

a

t

"

.

M

u

s

y

a

r

a

k

,

1

Page 500: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

500

a

r

t

i

n

y

a

b

e

r

s

a

m

a

-

s

a

m

a

,

1

Page 501: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

501

l

a

l

u

m

u

s

y

a

r

a

k

a

t

,

a

r

t

i

n

1

Page 502: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

502

y

a

b

e

r

k

u

m

p

u

l

b

e

r

s

a

m

a

,

1

Page 503: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

503

h

i

d

u

p

b

e

r

s

a

m

a

d

e

n

g

a

n

s

1

Page 504: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

504

a

l

i

n

g

b

e

r

h

u

b

u

n

g

a

n

d

a

n

1

Page 505: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

505

s

a

l

i

n

g

m

e

m

p

e

n

g

a

r

u

h

i

.

S

1

Page 506: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

506

e

d

a

n

g

k

a

n

p

e

m

a

k

a

i

a

n

n

y

a

1

Page 507: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

507

d

a

l

a

m

b

a

h

a

s

a

I

n

d

o

n

e

s

i

a

1

Page 508: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

508

t

e

l

a

h

d

i

s

e

p

a

k

a

t

i

d

e

n

g

1

Page 509: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

509

a

n

s

e

b

u

t

a

n

M

a

s

y

a

r

a

k

a

t

.

1

Page 510: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

510

M

e

n

u

r

u

t

S

o

l

e

m

a

n

B

.

T

a

n

1

Page 511: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

511

e

k

o

(

1

9

8

4

)

,

s

e

c

a

r

a

s

o

s

1

Page 512: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

512

i

o

l

o

g

i

s

m

a

s

y

a

r

a

k

a

t

t

i

d

1

Page 513: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

513

a

k

d

i

p

a

n

d

a

n

g

s

e

b

a

g

a

i

s

1

Page 514: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

514

u

a

t

u

k

u

m

p

u

l

a

n

i

n

d

i

v

i

d

u

1

Page 515: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

515

a

t

a

u

s

e

b

a

g

a

i

p

e

n

j

u

m

l

a

1

Page 516: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

516

h

a

n

d

a

r

i

i

n

d

i

v

i

d

u

-

i

n

d

i

1

Page 517: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

517

v

i

d

u

s

e

m

a

t

a

.

M

a

s

y

a

r

a

k

a

1

Page 518: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

518

t

m

e

r

u

p

a

k

a

n

s

u

a

t

u

p

e

r

g

1

Page 519: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

519

a

u

l

a

n

h

i

d

u

p

,

o

l

e

h

k

a

r

e

1

Page 520: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

520

n

a

m

a

n

u

s

i

a

i

t

u

h

i

d

u

p

b

1

Page 521: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

521

e

r

s

a

m

a

.

M

a

s

y

a

r

a

k

a

t

m

e

r

1

Page 522: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

522

u

p

a

k

a

n

s

u

a

t

u

s

i

s

t

e

m

y

a

1

Page 523: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

523

n

g

t

e

r

b

e

n

t

u

k

k

a

r

e

n

a

h

u

1

Page 524: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

524

b

u

n

g

a

n

d

a

r

i

a

n

g

g

o

t

a

n

y

a

1

Page 525: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

525

.

R

i

n

g

k

a

s

n

y

a

,

m

a

s

y

a

r

a

k

a

1

Page 526: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

526

t

a

d

a

l

a

h

s

u

a

t

u

s

i

s

t

e

m

1

Page 527: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

527

y

a

n

g

t

e

r

w

u

j

u

d

d

a

r

i

k

e

h

1

Page 528: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

528

i

d

u

p

a

n

b

e

r

s

a

m

a

m

a

n

u

s

i

a

1

Page 529: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

529

,

y

a

n

g

l

a

z

i

m

d

i

s

e

b

u

t

s

1

Page 530: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

530

e

b

a

g

a

i

s

i

s

t

e

m

k

e

m

a

s

y

a

r

1

Page 531: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

531

a

k

a

t

a

n

.

2. Unsur Pembentuk Masyarakat

M

e

n

u

r

u

t

S

o

e

r

1

Page 532: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

532

j

o

n

o

S

o

e

k

a

n

t

o

(

1

9

8

2

)

,

1

Page 533: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

533

m

a

s

y

a

r

a

k

a

t

m

e

n

c

a

k

u

p

b

e

1

Page 534: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

534

b

e

r

a

p

a

u

n

s

u

r

,

y

a

i

t

u

s

e

1

Page 535: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

535

b

a

g

a

i

b

e

r

i

k

u

t

:

a. M

a

n

u

s

i

a

1

Page 536: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

536

y

a

n

g

h

i

d

u

p

b

e

r

s

a

m

a

.

D

1

Page 537: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

537

i

d

a

l

a

m

i

l

m

u

s

o

s

i

a

l

t

a

k

1

Page 538: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

538

a

d

a

u

k

u

r

a

n

y

a

n

g

m

u

t

l

a

1

Page 539: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

539

k

a

t

a

u

p

u

n

a

n

g

k

a

y

a

n

g

p

1

Page 540: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

540

a

s

t

i

u

n

t

u

k

m

e

n

e

n

t

u

k

a

n

1

Page 541: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

541

b

e

b

e

r

a

p

a

j

u

m

l

a

h

m

a

n

u

s

i

1

Page 542: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

542

a

y

a

n

g

h

a

r

u

s

a

d

a

.

A

k

a

n

1

Page 543: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

543

t

e

t

a

p

i

s

e

c

a

r

a

t

e

o

r

i

t

a

1

Page 544: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

544

s

,

a

n

g

k

a

m

i

n

i

m

n

y

a

a

d

a

l

1

Page 545: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

545

a

h

d

u

a

o

r

a

n

g

y

a

n

g

b

e

r

c

1

Page 546: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

546

a

m

p

u

r

u

n

t

u

k

w

a

k

t

u

y

a

n

g

1

Page 547: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

547

c

u

k

u

p

l

a

m

a

.

b. K

u

m

p

u

l

a

n

d

1

Page 548: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

548

a

r

i

m

a

n

u

s

i

a

t

i

d

a

k

l

a

h

s

1

Page 549: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

549

a

m

a

d

e

n

g

a

n

k

u

m

p

u

l

a

n

b

e

1

Page 550: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

550

n

d

a

-

b

e

n

d

a

m

a

t

i

s

e

p

e

r

t

i

1

Page 551: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

551

u

m

p

a

m

a

n

y

a

k

u

r

s

i

,

m

e

j

a

1

Page 552: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

552

d

a

n

s

e

b

a

g

a

i

n

y

a

.

O

l

e

h

1

Page 553: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

553

k

a

r

e

n

a

d

e

n

g

a

n

b

e

r

k

u

m

p

u

1

Page 554: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

554

l

n

y

a

m

a

n

u

s

i

a

,

m

a

k

a

a

k

a

1

Page 555: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

555

n

t

i

m

b

u

l

m

a

n

u

s

i

a

-

m

a

n

u

s

1

Page 556: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

556

i

a

b

a

r

u

.

M

a

n

u

s

i

a

i

t

u

j

1

Page 557: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

557

u

g

a

d

a

p

a

t

b

e

r

c

a

k

a

p

-

c

a

k

1

Page 558: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

558

a

p

,

m

e

r

a

s

a

d

a

n

m

e

n

g

e

r

t

1

Page 559: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

559

i

;

m

e

r

e

k

a

j

u

g

a

m

e

m

p

u

n

y

1

Page 560: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

560

a

i

k

e

i

n

g

i

n

a

n

k

e

i

n

g

i

n

a

n

1

Page 561: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

561

u

n

t

u

k

m

e

n

y

a

m

p

a

i

k

a

n

k

e

s

1

Page 562: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

562

a

n

-

k

e

s

a

n

a

t

a

u

p

e

r

a

s

a

a

n

1

Page 563: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

563

-

p

e

r

a

s

a

a

n

n

y

a

.

S

e

b

a

g

a

i

1

Page 564: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

564

a

k

i

b

a

t

h

i

d

u

p

b

e

r

s

a

m

a

i

1

Page 565: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

565

t

u

,

t

i

m

b

u

l

l

a

h

s

i

s

t

e

m

k

1

Page 566: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

566

o

m

u

n

i

k

a

s

i

d

a

n

t

i

m

b

u

l

l

a

1

Page 567: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

567

h

p

e

r

a

t

u

r

a

n

-

p

e

r

a

t

u

r

a

n

1

Page 568: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

568

y

a

n

g

m

e

n

g

a

t

u

r

h

u

b

u

n

g

a

n

1

Page 569: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

569

a

n

t

a

r

m

a

n

u

s

i

a

d

a

l

a

m

k

1

Page 570: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

570

e

l

o

m

p

o

k

t

e

r

s

e

b

u

t

.

c. M

e

r

e

k

1

Page 571: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

571

a

s

a

d

a

r

b

a

h

w

a

m

e

r

e

k

a

m

1

Page 572: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

572

e

r

u

p

a

k

a

n

s

u

a

t

u

k

e

s

a

t

u

a

1

Page 573: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

573

n

.

d. M

e

r

e

k

a

m

e

r

u

p

a

k

a

n

s

u

a

1

Page 574: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

574

t

u

s

i

s

t

e

m

h

i

d

u

p

b

e

r

s

a

m

1

Page 575: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

575

a

.

S

i

s

t

e

m

k

e

h

i

d

u

p

a

n

b

e

1

Page 576: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

576

r

s

a

m

a

m

e

n

i

m

b

u

l

k

a

n

k

e

b

u

1

Page 577: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

577

d

a

y

a

a

n

,

o

l

e

h

k

a

r

e

n

a

s

e

1

Page 578: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

578

t

i

a

p

a

n

g

g

o

t

a

k

e

l

o

m

p

o

k

1

Page 579: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

579

m

e

r

a

s

a

d

i

r

i

n

y

a

t

e

r

i

k

a

t

1

Page 580: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

580

s

a

t

u

d

e

n

g

a

n

l

a

i

n

n

y

a

.

1

Page 581: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

581

G. Kerangka Konsep Penelitian

K

eterang

an :

: Variabel independen

: Variabel dependen

1

Obat Generik

Obat Paten

Pengetahuan

Masyarakat

PengertianHarga

KualitasKemasan

Page 582: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

582

BAB III

METODE PENELITIAN

A. Jenis Penelitian

Jenis penelitian yang digunakan yaitu deskriptif dengan menggunakan

metode pengumpulan data berupa kuisioner.

B. Tempat dan Waktu Penelitian

Tempat penelitian dilakukan di Kecamatan Sajoanging Kabupaten

Wajo. Dengan waktu penelitian dimulai pada bulan Juni – Juli 2013.

C. Populasi dan Sampel

Populasi dalam penelitian ini adalah masyarakat yang ada di

Kecamatan Sajoanging Kabupaten Wajo.

Sampel dalam penelitian ini adalah masyarakat yang ada di Desa

Barangmamase Kecamatan Sajoanging Kabupaten Wajo sebanyak 50

orang.

D. Analisis dan Pengolahan data

Data yang diperoleh ditabulasikan kemudian dipresentasikan lalu

dibuat dalam bentuk grafik batang (bar).

E. Defenisi Operasional

1. Obat adalah suatu zat yang dimaksudkan untuk dipakai dalam

diagnosis, menurangi rasa sakit, mengobati atau mencegah penyakit

pada manusia, hewan dan tumbuhan.

1

Page 583: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

583

2. Obat generik adalah obat dengan nama generik, nama resmi yang telah

ditetapkan dalam Farmakope Indonesia dan INN ( International Non-

Propietary Names ) dari WHO ( World Health Organization ) untuk zat

berkhasiat yang dikandungnya. Nama generik ini ditempatkan sebagai

judul dari monografi sediaan-sediaan obat yang mengandung nama

generik tersebut sebagai zat tunggal.

3. Sedangkan yang dimaksud dengan Obat Nama Dagang adalah nama

sediaan obat yang diberikan oleh pabriknya dan terdaftar di departemen

kesehatan suatu Negara, disebut juga sebagai merk terdaftar. Dari satu

nama generic dapat diproduksi berbagai macam sediaanobat dengan

nama dagang yang berlainan.

4. Pengetahuan adalah hasil penginderaan manusia, atau hasil tahu

seseorang terhadap objek melalui indera yang dimilikinya (mata, hidung,

telinga, dan sebagainya). Dengan sendirinya, pada waktu penginderaan

sampai menghasilkan pengetahuan tersebut sangat dipengaruhi

intensitas perhatian dan persepsi terhadap objek. Sebagian besar

pengetahuan seseorang diperoleh melalui indera pendengaran (telinga),

dan indera penglihatan (mata).

1

Page 584: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

584

BAB IV

HASIL DAN PEMBAHASAN

A. Hasil Penelitian

1. Tanggapan responden

Tabel 1 : Distribusi Tingkat Pengetahuan Responden Terhadap Obat

Generik dan Obat Paten di Kecamatan Sajoanging Kabupaten Wajo.

Nomor Pertanyaan

Tanggapan Responden

Ya Tidak

F % F %

1 23 46 27 54

2 44 88 6 12

3 21 42 29 58

4 28 56 22 44

5 18 36 32 64

6 17 34 33 66

7 14 28 36 72

8 20 40 30 60

9 16 32 34 68

10 16 32 34 68

Sumber : Data diolah 2013

1

Page 585: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

585

2. Tingkat pengetahuan

Tabel 2 : Tingkat Pengetahuan Responden Terhadap Obat Generik

dan Obat Paten di Kecamatan Sajoanging Kabupaten Wajo.

Pengetahuan Frekuensi Persentase (%)

Cukup 18 36

Kurang 32 64

Total 50 100

Sumber : Data diolah 2013

B. Pembahasan

1. Tanggapan responden

Pengetahuan tentang obat yang benar tentunya bisa dikatakan

merupakan sesuatu hal yang penting. Hal tersebut karena obat

merupakan komponen penting dalam pelayanan keshatan karena

intervensi obat diperlukan dalam sebagian besar upaya kesehatan, baik

upaya preventif, promotif, kuratif, dan rehabilitatif.

Salah satu yang mempengaruhi pengetahuan responden adalah

mengenai pengertian dari obat generik dan obat paten itu sendiri. Dari

50 responden terdapat 23 orang (46%) yang mengetahui tentang obat

generik dan obat paten, dan 27 orang (54%) yang tidak mengetahuinya.

1

Page 586: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

586

Jawaban ini menunjukkan bahwa mayoritas responden belum mengerti

betul tentang pengertian obat generik tersebut.

Mengetahui jenis obat yang kita akan konsumsi tentu perlu kita

ketahui obat apa yang akan kita konsumsi, jangan sampai

mengkonsumsi obat tapi tidak tau apa fungsi dari obat tersebut. Dari 50

responden Terdapat 44 orang (88%) yang mengetahui jenis obat yang

pernah dikonsumsinya, dan 6 orang (12%) yang tidak mengetahuinya.

Obat generik dan obat paten sebenarnya dapat di bedakan dengan

melihat kemasannya. Dimana obat generik dikemasan terdapat logo

obat generik sedangkan obat paten tidak ada. Dari 50 responden

Terdapat 21 orang (42%) yang mengetahui perbedaan antara obat

generik dan obat paten berdasarkan kemasannya, dan 29 orang (58%)

yang tidak mengetahuinya. Dengan mengetahui perbedaan obat generik

dan obat paten berdasarkan kemasannya akan membuat konsumen

tidak bingung dalam memilih obat.

Dari segi harga obat generik memang lebih murah dibandingkan

dengan obat paten karena obat generik diatur oleh pemerintah

berdasarkan harga eceran tertinggi. Dari 50 responden Terdapat 28

orang (56%) yang mengetahui bahwa obat generik lebih murah dari

obat paten, dan 22 orang (44%) yang tidak mengetahuinya. Dengan

mengetahui perbedaan harga antara obat generik dan obat paten tentu

1

Page 587: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

587

akan memberikan pertimbangan tersendiri bagi konsumen dalam

memilih obat.

Masalah harga sebenarnya tidak berpengaruh dalam kualitas, mutu,

dan khasiat dari obat. Obat generik yang lebih murah bukan berarti tidak

berkualitas, sebenarnya sama saja dengan obat paten. Dari 50

responden Terdapat 18 orang (36%) yang berpendapat bahwa obat

yang murah tetap bagus dan bermutu, dan 32 orang (64%) yang tidak

berpendapat demikian. Jadi tinggal bagaimana kemampuan ekonomi

dari seorang konsumen.

Pada dasarnya obat paten memang lebih mahal dibandingkan

dengan obat generik, ini disebabkan salah satunya karena obat paten

memerlukan biaya yang besar untuk riset penemuan, memerlukan biaya

untuk iklan dan promosi. Terdapat 17 orang (34%) yang mengetahui

kenapa obat paten lebih mahal dari obat generik, dan 33 orang (66%)

yang tidak mengetahuinya.

Walaupun berbeda harga dan merk itu tidak menjadikan mutu dari

obat generik dan obat paten berbeda. Obat generik dan obat paten

sama saja, karena tetap menggunakan zat berkhasiat yang sama serta

telah lulus dalam CPOB. Dari 50 responden Terdapat 14 orang (28%)

yang mengetahui bahwa mutu obat generik dan obat paten sama, dan

36 orang (72%) yang tidak mengetahuinya. Jadi apa pun jenisnya

1

Page 588: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

588

konsumen tidak perlu mengkhawatirkan mutu karena obat generik dan

obat paten adalah sama.

Berdasarkan Surat Keputusan Menteri Kesehatan Republik

Indonesia Nomor HK.02.02/Menkes/068/I/2010 tentang Kewajiban Obat

Generik di Fasilitas Pelayanan Kesehatan Pemerintah, bahwa

pemerintah mewajibkan obat generik di pelayanan kesehatan

pemerintah dibanding obat paten. Terdapat 20 orang (40%) yang

mengetahui bahwa pemerintah mewajibkan obat generik dari pada obat

paten di pelayanan kesehatan pemerintah, dan 30 orang (60%) yang

tidak mengetahuinya.

Agar obat generik berjalan dengan efektif maka berdasarkan

Keputusan Menteri Kesehatan Republik Indonesia, dokter diwajibkan

meresepkan atau menggunakan obat generik di pelayanan kesehatan

pemerintah. Terdapat 20 orang (40%) yang mengetahui bahwa

pemerintah mewajibkan obat generik dari pada obat paten di pelayanan

kesehatan pemerintah, dan 30 orang (60%) yang tidak mengetahuinya.

Edukasi mengenai obat generik itu penting mengingat harganya

yang berbeda dengan obat paten. Dengan adanya edukasi maka

konsumen dapat mengetahui dengan pasti perbedaan obat generik dan

obat paten. Sehingga masyarakat golongan ekonomi menengah

kebawah tidak mesti harus mengkonsumsi obat paten. Terdapat 16

orang (32%) yang mengetahui bahwa dokter diwajibkan untuk

1

Page 589: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

589

meresepkan obat generik dari pada obat paten, dan 34 orang (68%)

yang tidak mengetahuinya.

Berdasarkan hasil penelitian oleh saudara Henry S.Sitindaon tahun

2010 bahwa tingkat pengetahuan masyarakat tentang obat generik di

kecamatan Medan Sunggal kelurahan Babura Medan tergolong sedang,

yaitu 52%.

Kesadaran masyarakat Indonesia akan konsumsi obat generik

masih kurang. Hal ini disebabkan masih adanya anggapan bahwa obat

generik yang harganya murah tidak berkualitas jika dibandingkan obat

bermerek. Konsumsi obat generik di Indonesia paling rendah jika

dibandingkan dengan negara ASEAN lainnya. Di Thailand, konsumsi

obat generik mencapai 25% dari penjualan obatnya, sedangkan di

Malaysia mencapai 20%. Sedangkan di Indonesia sepanjang tahun

2007, penjualan obat generik yang di konsumsi masyarakat Indonesia

hanya mencapai 8,7% dari total penjualan obat dan nyaris tidak ada

peningkatan di tahun selanjutnya.

2. Tingkat pengetahuan

Berdasarkan tabel 2 menjelaskan tingkat pengetahuan responden

terhadap obat generik dan obat paten di kecamatan Sajoanging

kabupaten Wajo. Tabel tersebut menunjukkan bahwa dari 50 orang

responden, yang memiliki pengetahuan dengan kategori cukup ada 18

orang (36%), dan yang memiliki pengetahuan dengan kategori kurang

1

Page 590: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

590

ada 32 orang (64%). Berdasarkan data tersebut dapat di simpulkan

bahwa tingkat pengetahuan masyarakat tentang obat generik dan obat

paten di kecamatan Sajoangingn kabupaten Wajo dikategorikan kurang

yaitu 64% (<75%).

Jumlah tingkat pengetahuan responden yang baik seharusnya lebih

tinggi dan bisa mencapai angka maksimal yaitu 100%. Hal ini dapat

terwujud bila responden mendapat penjelasan mengenai obat generik

dan obat paten dari dokter, penyuluhan kesehatan ataupun kebijakan

pemerintah serta kerja sama dari pihak farmasi, seluruh petugas

kesehatan dan seluruh lapisan masyarakat dalam mensosialisasikan

obat.

Kurangnya pengetahuan masyarakat disebabkan karena kurangnya

informasi dan edukasi terhadap masyarakat. Di pelayanan kesehatan

misalnya, para tenaga kesehatan perlu menjelaskan kepada

masyarakat tentang obat generik dan obat paten. Selain itu informasi

juga bisa dilakukan dengan dengan memasang poster di puskesmas

atau rumah sakit.

Satu hal yang sangat penting untuk diketahui, bahwa kualitas obat

generik tidak kalah dengan obat bermerek lainnya adalah bahwa obat

generik juga mengikuti persyaratan dalam Cara Pembuatan Obat Yang

Baik (CPOB) yang dikeluarkan oleh Badan Pengawas Obat dan

Makanan Republik Indonesia (BPOM RI). Selain itu, obat generik juga

1

Page 591: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

591

harus lulus uji Bioavailabilitas/Bioekivalensi (BA/BE). Uji ini dilakukan

untuk menjaga mutu obat generik.

BAB V

PENUTUP

A. Kesimpulan

1. Tanggapan responden

Dari 50 responden 46% yang mengetahui tentang obat generik dan

obat paten dan 54% yang tidak mengetahuinya, 88% yang mengetahui

jenis obat yang pernah dikonsumsinya dan 12% yang tidak

mengetahuinya, 42% yang mengetahui perbedaan antara obat generik

dan obat paten berdasarkan kemasannya dan 58% yang tidak

mengetahuinya, 56% yang mengetahui bahwa obat generik lebih murah

dari obat paten dan 44% yang tidak mengetahuinya, 36% yang

berpendapat bahwa obat yang murah tetap bagus dan bermutu dan

64% yang tidak berpendapat demikian, 34% yang mengetahui kenapa

obat paten lebih mahal dari obat generik dan 66% yang tidak

mengetahuinya, 28% yang mengetahui bahwa mutu obat generik dan

obat paten sama dan 72% yang tidak mengetahuinya, 40% yang

mengetahui bahwa pemerintah mewajibkan obat generik dari pada obat

paten di pelayanan kesehatan pemerintah dan 60% yang tidak

mengetahuinya, 40% yang mengetahui bahwa pemerintah mewajibkan

1

Page 592: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

592

obat generik dari pada obat paten di pelayanan kesehatan pemerintah,

dan 60% yang tidak mengetahuinya, 32% yang mengetahui bahwa

dokter diwajibkan untuk meresepkan obat generik dari pada obat paten

dan 68% yang tidak mengetahuinya.

2. Tingkat pengetahuan

Dari 50 orang responden, yang memiliki pengetahuan dengan

kategori cukup ada 18 orang (36%), dan yang memiliki pengetahuan

dengan kategori kurang ada 32 orang (64%), dapat di simpulkan bahwa

tingkat pengetahuan masyarakat tentang obat generik dan obat paten di

kecamatan Sajoangingn kabupaten Wajo dikategorikan kurang yaitu

64% (<75%).

B. Saran

1. Kepada institusi

Kiranya penelitian ini dapat menambah bahan referensi bagi institusi

dan bahan belajar utamanya bagi teman-teman jurusan farmasi yang

sementara mengikuti pendidikan.

2. Kepada tempat penelitian

Diharapkan agar pemerintah setempat khususnya dibidang

pelayanan kesehatan dapat lebih aktif dalam memberikan informasi

mengenai obat baik obat generik maupun obat paten kepada

masyarakat atau pasien.

3. Kepada peneliti selanjutnya

1

Page 593: 2 BAB I, II, III, IV, V.docx

593

Kiranya penelitian ini dapat menambah bahan referensi dan dapat

dijadikan sebagai data awal untuk penelitian selanjutnya.

1