002 konsep akad
TRANSCRIPT
FIQIH MUAMALAH“KONSEP AKAD
DALAM MUAMALAH”
STIS SURABAYAOktober 2015
POKOK BAHASAN
Muamalah Berakad dan Muamalah Tanpa Akad
Pengertian AkadRukun-Rukun AkadAkad Sah dan Akad Tak Sah
MUAMALAH BERAKAD DAN TANPA AKAD
Perbuatan manusia yang terkait hukum syara’ diistilahkan tasharrufaat (tindakan / perbuatan hukum).
Pengertian Tasharruf : أثر له فعل أو قول كل التصرف
فقهيTasharruf adalah setiap perkataan
atau perbuatan yang mempunyai akibat hukum.
Rawwas Qal’ahjie, Mu’jam Lughah Al Fuqoha`, hlm. 99
MUAMALAH BERAKAD DAN TANPA AKAD
Dua macam tasharufat :(1) Tasharufaat fi’liyah, yaitu
tasharruf yang berbentuk perbuatan (fi’liyah), seperti wudhu, sholat, dll
(2) Tasharufaat qauliyah, yaitu tasharruf yang berbentuk perkataan (qauliyah), seperti akad, dll
(Yusuf Sabatin, Al Buyu’, hlm. 8).
MUAMALAH BERAKAD DAN TANPA AKAD
Dua macam tasharufat qauliyah :(1) Akad, yaitu ucapan dari dua
pihak atau lebih, misal akad jual beli.
(2) Bukan akad, yaitu ucapan dari satu pihak saja, misalnya menjatuhkan talak, pengakuan (iqrar), misalnya pengakuan utang, dll. Disebut tasharruf saja.
(Yusuf Sabatin, Al Buyu’, hlm. 8).
MUAMALAH BERAKAD DAN TANPA AKAD
Dari dua macam tasharrufat qauliyah itulah, maka ada dua muamalah ditinjau dari segi ada tidaknya akad :
(1) Muamalah dengan akad, seperti jual beli, ijarah, syirkah, dll.
(2) Muamalah tanpa akad, seperti; dhoman/ (jaminan harta), kafalah/ (jaminan badan), wasiyat, waris, dll.
(Taqiyuddin An Nabhani, As Syakhshiyah Al Islamiyah, 2/350).
PENGERTIAN AKAD
Akad menurut bahasa artinya ikatan (ar-rabthu), pengukuhan (al-ihkam), penguatan (at-taqwiyah).
باالخر الواحد ربط أي الحبلين عقد Aqada al-hablaini, artinya dia mengikat yang
satu dengan yg lain.
Yusuf As-Sabatin, Al-Buyu’, 13.
PENGERTIAN AKAD
Akad menurut istilah syar’i : محله في اثره يظهر مشروع وجه على بقبول ايجاب ارتباط
Akad = ikatan ijab dengan kabul yang sesuai hukum syara’ yang menimbulkan akibat hukum pada objek akad.
(Yusuf As-Sabatin, Al-Buyu’, 13)
RUKUN-RUKUN AKAD
Rukun-rukun akad adalah pokok-pokok akad yang wajib ada dalam suatu akad.
Jika salah satu rukun akad tak ada, maka akad yang ada tidak sah.
Kedudukannya sama seperti rukun-rukun sholat.
Jika salah satu rukun sholat tidak ada, misalnya niat, berdiri, membaca Al Fatihah, sholatnya tidak sah.
RUKUN-RUKUN AKAD
ADA TIGA RUKUN AKAD :1. AL-AQIDANI (DUA PIHAK
YG BERAKAD)2. MAHALLUL AQAD /
ma’qud alaihi (OBJEK AKAD)
3. SHIGHAT AKAD (IJAB KABUL)
AKAD SAH DAN TIDAK SAH
AKAD ADA DUA MACAM :
• AKAD YANG SAH (MEMENUHI RUKUN AKAD)
• AKAD YANG TIDAK SAH (TIDAK MEMENUHI RUKUN AKAD)
AKAD SAH DAN TIDAK SAH
DUA MACAM AKAD YANG TIDAK SAH :
AKAD BATIL = AKAD YG CACAT PADA RUKUN AKAD; YAITU CACAT SALAH SATU RUKUNNYA, ATAU CACAT PADA SYARAT YANG WAJIB MELEKAT PADA RUKUN AQAD.
AKAD FASID = AKAD YANG CACAT PADA SIFAT AKAD DI LUAR RUKUN-RUKUN AKAD.
AKAD SAH DAN TIDAK SAH
DUA MACAM HUKUM SYARA’ : (1) HUKUM TAKLIFI = YAITU
HUKUM UTK MENGATUR PERBUATAN MANUSIA :
5 HUKUM TAKLIFI : WAJIB, MANDUB, MUBAH, MAKRUH, HARAM
(2) HUKUM WADH’I = HUKUM UTK MENGATUR HUKUM TAKLIFI :
5 HUKUM WADH’I : SEBAB, SYARAT, MANI’ AZIMAH, RUKHSAH, SAH, BATIL, FASID
(BATIL & FASID = TIDAK SAH)
INSYA ALLAHWASSALAM
JUAL BELI 1
POKOK BAHASAN :
1. DEFINISI JUAL BELI2. RUKUN-RUKUN JUAL BELI 3. SYARAT-SYARAT SAH JUAL
BELI
PENGERTIAN JUAL BELIJUAL BELI MENURUT ARTI BAHASA في شيء اعطاء او ، المبادلة مطلق
آخر شيء مقابلة "PERTUKARAN SECARA MUTLAK, ATAU MEMBERIKAN SESUATU SEBAGAI GANTI SESUATU YANG LAIN." (YUSUF SABATIN, AL-BUYU', H. 41)
PENGERTIAN JUAL BELIJUAL BELI MENURUT ISTILAH SYARA'
التمليك سبيل على بمال مال مبادلةتراض عن
"PERTUKARAN HARTA DENGAN HARTA YANG MENIMBULKAN KEPEMILIKAN ATAS DASAR SALING RELA." (RAWWAS QAL'AH JIE, MU'JAM LUGHAH FUQAHA, H. 83)
RUKUN2 JUAL BELI1. AL-'AAQIDAANI (DUA PIHAK YG BERAKAD), YAITU PENJUAL DAN PEMBELI.2. ASH-SHIGHAT (IJAB & KABUL).3. AL-MA'QUUD ALAIHI / MAHALLUL AQDI (YAITU : BARANG DAGANGAN / AL-MABII', DAN HARGA / TSAMAN).(KHALID M. TURBAAN, BAIU AD-DAIN, H. 24).
SYARAT2 JUAL BELI
1. SYARAT UTK AL-'AAQIDAANI = ADA TIGA, YAITU : (1) AQIL (BERAKAL), (2) MUMAYYIZ (=7 TAHUN), (3) MUKHTAR (DAPAT
MEMILIH, TIDAK DIPAKSA).
SYARAT2 JUAL BELI
2. SYARAT UTK AL-MA'QUUD ALAIHI = ADA ENAM , YAITU :
1. Barangnya suci (thohir), yaitu bukan najis.2. Dapat dimanfaatkan (intifa' bihi)3. Milik orang yg berakad (milkiyatul aqid)
SYARAT2 JUAL BELI
4. Dapat diserahterimakan (tasliim)5. Barangnya diketahui (ma'lum)6. Barangnya maqbudh (sudah dipegang penjual)
(AL-BUYU', YUSUF SABATIN, H. 43)
SYARAT2 JUAL BELI
3. SYARAT UTK SHIGHAT (IJAB KABUL) ADALAH : (1) MUWAFIQ, ARTINYA ADANYA KESESUAIAN ANTARA IJAB DAN KABUL. MISAL, PENJUAL BERKATA : "SAYA JUAL RUMAH INI DG HARGA 1000 DINAR." LALU PEMBELI BERKATA,"SAYA BELI RUMAH INI DENGAN HARGA 500 DINAR." => TIDAK SAH.
SYARAT2 JUAL BELI
(2) SATU MAJELIS AKAD, ARTINYA PENJUAL DAN PEMBELI BERADA PADA WAKTU DAN/ATAU TEMPAT YANG SAMA. MISAL, PENJUAL BERKATA ," SAYA JUAL RUMAH INI DG HARGA 1000 DINAR." LALU SEBELUM ADA UCAPAN KABUL DARI PEMBELI, PENJUAL DAN PEMBELI BERPISAH, MAKA JUAL BELINYA => TIDAK SAH.
SYARAT2 JUAL BELI
(3) TIDAK ADA PEMISAH (FASHIL) ANTARA IJAB DAN KABUL. (4) MASING-MASING PENJUAL DAN PEMBELI DAPAT MENDENGAR (SAMA') UCAPAN MASING-MASING.
HUKUM JUAL BELI (2)
POKOK BAHASAN
1. BEBERAPA KAIDAH FIKIH TERKAIT JUAL BELI
2. MACAM-MACAM JUAL BELI 3. JUAL BELI SALAM & ISTISHNA' 4. JUAL BELI BUAH YANG MASIH
ADA DI POHON
1. BEBERAPA KAIDAH FIKIH TERKAIT JUAL BELI
PENGERTIAN KAIDAH FIKIH :الكلي = رعي الش الحكم الفقهية القاعدة
جزئياته على المنطبق "Kaidah fikih adalah hukum syar'i yang bersifat
menyeluruh (kulliy) yang berlaku untuk bagian-bagiannya (juz`iyat).“
Kaidah fiqih = qaidah syar’iyyah = qaidah kulliyah.
Kaidah fiqih beda dgn kaidah ushul fiqih (qawaid ushuliyah).
1. BEBERAPA KAIDAH FIKIH TERKAIT JUAL BELI
KAIDAH 1 : فبيعه العباد على� م� ح�ر م�ا كل�
حر�ام� "SETIAP APA YANG DIHARAMKAN
ATAS HAMBA, MAKA MENJUALBELIKANNYA HARAM.“
KAIDAH 2 :
المعامالت في روط الش في األصلاإلباحة
"HUKUM ASAL MEMBUAT SYARAT-SYARAT DALAM MUAMALAH ADALAH BOLEH.“
1. BEBERAPA KAIDAH FIKIH TERKAIT JUAL BELI
KAIDAH 3 :حرام معصية على اعان بيع كل
“SETIAP JUAL BELI YANG MEMBANTU KEMAKSIATAN, HARAM.“
KAIDAH 4 :فهو به إال الواجب يتم ال ما
واجب "JIKA SUATU KEWAJIBAN TIDAK
TERLAKSANA KECUALI DENGAN SESUATU, MAKA SESUATU ITU WAJIB PULA HUKUMNYA.“
2. MACAM-MACAM JUAL BELI
A. MACAM-MACAM JUAL BELI BERDASARKAN BARANG DAGANGAN (MABII') : => 4 MACAM
(1) JUAL BELI MUTLAK (al-bai' al-muthlaq) = pertukaran uang (naqd) dgn barang ('ain) .
(2) JUAL BELI SALAM (bai'us salam/ السلم disebut juga Salaf = jual ,( بيع
beli suatu barang yang diserahkan kemudian, dengan uang (tsaman) yang dibayarkan di depan.
2. MACAM-MACAM JUAL BELI
(3) JUAL BELI SHOROF (bai'ush shorof) = pertukaran uang (naqd) dengan uang (naqd), baik yang sejenis (misal rupiah dg rupiah) maupun yang beda jenis (misal rupiah dg dolar AS).
NB : jika sejenis, disyaratkan mumatsalah (nilainya sama) dan taqabudh (kontan).
Jika beda jenis, syaratnya 1 saja, yaitu taqabudh (kontan).
(4)JUAL BELI BARTER (bai'ul muqaayadhah) = pertukaran harta (mal) dengan harta (mal), yang bukan uang.
2. MACAM-MACAM JUAL BELI
B. MACAM-MACAM JUAL BELI BERDASARKAN CARA PENENTUAN HARGA => 3 macam :
(1) JUAL BELI TAWAR MENAWAR (bai'ul musaawamah) = jual beli tanpa menunjukkan harga pokok (modal).
(2) JUAL BELI LELANG (bai'ul muzaayadah) = jual beli dimana penjual menawarkan harga barang di pasar, kemudian para pembeli berlomba menawar dengan harga yang lebih tinggi dari pembeli lainnya, dan penjual menjual kepada pembeli yang menawar dengan harga tertinggi.
2. MACAM-MACAM JUAL BELI
(3) JUAL BELI AMANAH (bai'ul amaanah) = jual beli yang harganya sama dengan modal, atau lebih, atau kurang dari modal, ada 3 macam :
(3.1) JUAL BELI MURABAHAH = jual beli pada harga modal, dengan tambahan harga tertentu, yang disepakati kedua pihak.
(3.2) JUAL BELI TAULIYAH = jual beli dengan harga modal, tidak kurang dan tidak lebih dari itu.
(3.3) JUAL BELI WADHI'AH = jual beli dengan harga yang kurang dari modal.
2. MACAM-MACAM JUAL BELI
C. MACAM-MACAM JUAL BELI BERDASARKAN CARA PENYERAHAN HARGA (UANG) :
(1) JUAL BELI DGN HARGA KONTAN (bai'u munjiz ats-tsaman), disebut juga bai'u an-naqd atau bai'u ats-tsaman al-haal = yaitu jual beli yang mensyaratkan pembayaran harga di depan (kontan).
(2) JUAL BELI DGN HARGA BERTEMPO (bai'u mu`ajjal ats-tsaman) ( مؤجل بيع jual beli yang mensyaratkan = (الثمنpembayaran harga kemudian (tidak kontan).
2. MACAM-MACAM JUAL BELI
(3) JUAL BELI DGN PENYERAHAN BARANG KEMUDIAN (bai'u mu`ajjal al-matsman) ( المثمن مؤجل jual beli = ( بيعdengan penyerahan barang kemudian, contohnya : jual beli salam dan istishna‘.
(4) JUAL BELI DGN PENYERAHAN HARGA DAN BARANG KEMUDIAN (bai'u mu`ajjal al – 'iwadhoin) ( مؤجل بيع jual beli dengan = (العوضينpenyerahan barang dan uang kemudian. Yg ini hukumnya haram.
(Lihat : Shalah Ash-Shawi & Abdullah Mushlih, Maa Laa Yasa'u At-Tajiru Jahlahu, h. 80-dst; Abdur Rouf Hamzah, Al-Bai' fi Al-Fiqh Al-Islami. 14-dst)
3. JUAL BELI SALAM
PENGERTIAN :اجل الى ة الذم في موصوف شيء بيع هو لم الس
ل معج بشيء "SALAM ADALAH MENJUAL SUATU BARANG
YANG DIJELASKAN SIFATNYA DALAM TANGGUNGAN (TIDAK HADIR) HINGGA TEMPO TERTENTU DENGAN HARGA YANG DIBAYARKAN DI DEPAN.“
SALAM HUKUMNYA BOLEH. MERUPAKAN PERKECUALIAN (ISTITSNA`) DARI MENJUAL SESUATU YANG TIDAK DIMILIKI YG DILARANG BERDASARKAN HADIS : عندك ليس ما تبع ال
"JANGANLAH KAMU MENJUAL APA YANG TIDAK ADA DI SISIMU." (HR KHAMSAH, SAHIH)
3. JUAL BELI SALAM
DALIL BOLEHNYA SALAM :
كيل في فليسلم اسلم مناجل الى معلوم ووزن معلوم
معلوم "BARANGSIAPA MELAKUKAN
SALAM, HENDAKLAH DIA MELAKUKAN SALAM PADA TAKARAN YANG DIKETAHUI DAN TIMBANGAN YANG DIKETAHUI, HINGGA TEMPO YANG DIKETAHUI." (HR BUKHARI)
3. JUAL BELI SALAM
SYARAT-SYARAT SAH SALAM : SYARAT PADA BARANG OBJEK
SALAM (MUSLAM FIIHI) : 1. BARANG OBJEK SALAM HARUS
DIKETAHUI DGN JELAS (MA'LUM) SIFATNYA (TAKARAN ATAU TIMBANGANNYA). MISAL : SATUANNYA HARUS JELAS BERAPA KILOGRAM, ATAU BERAPA TON, DSB.
2. BARANGNYA TERMASUK BARANG YANG DIHITUNG, DITAKAR, DITIMBANG. Contoh : gula, beras, dll. Tidak boleh salam pada br yg tak duhitung, ditakar, ditimbang, mis : tanah, bangunan, mobil, dsb.
3. JUAL BELI SALAM
3. BARANGNYA DIJUAL SECARA BERTEMPO (ILA AJAL) (DISERAHKAN KEMUDIAN)
SYARAT2 HARGA (RO`SUL MAL): 1. HARGANYA HARUS JELAS DIKETAHUI
(MA'LUM) 2. HARGANYA HARUS DISERAHKAN DI
DEPAN (DI MAJELIS AKAD) 3. HARGANYA TIDAK MENGALAMI
GHABAN FAHISY (JAUH LEBIH TINGGI/RENDAH DARI HARGA PASAR)
3. JUAL BELI ISTISHNA’
PENGERTIAN :في مبيع على عقد هو اإلستصناع
وجه على العمل فيه شرط الذمةمعلوم بثمن مخصوص
'ISTISHNA' = AKAD ATAS SUATU BARANG DALAM TANGGUNGAN (TIDAK HADIR/ADA) YANG MENSYARATKAN ADANYA PEKERJAAN [pembuatan barang], MENURUT CARA TERTENTU, DENGAN HARGA TERTENTU.”
3. JUAL BELI ISTISHNA’
DALIL KEMUBAHANNYA :وسلم عليه الله صلى النبي أن
تأمر أن المرأة من طلبالمنبر بصنع غالمها
“BHW NABI SAW PERNAH MEMERINTAHKAN SEORANG WANITA, AGAR BUDAK LAKI-LAKINYA MEMBUATKAN MIMBAR BAGI NABI SAW." (HR BUKHARI)
3. JUAL BELI ISTISHNA’
APAKAH ISTISHNA' TERMASUK JUAL BELI ATAU TERMASUK IJARAH ?
1. JIKA BAHANNYA BERASAL DARI SHANI' (PEMBUAT BARANG), MAKA TERMASUK JUAL BELI.
2. JIKA BAHANNYA BERASAL DARI MUSTASHNI' (YANG MINTA DIBUATKAN BARANG), MAKA TERMASUK IJARAH.
JIKA TERMASUK JUAL BELI, APAKAH TERMASUK SALAM?
1. MENURUT MAZHAB HANAFI => ISTISHNA' MERUPAKAN AKAD TERSENDIRI.
2. MENURUT MAZHAB JUMHUR (MALIKI, SYAFII, HAMBALI) => ISTISHNA' TERMASUK JUAL BELI SALAM.
4.JUAL BELI BUAH YANG MASIH DI POHON
1. HUKUMNYA HARAM, JIKA BUAH BERASAL DARI POHON YG TERTENTU DAN BUAHNYA BELUM ADA. INI TERMASUK SALAM YANG TIDAK DIBOLEHKAN.
DALIL KEHARAMANNYA :السلم عن سلم و عليه الله صلى الله رسول نهى قد و
معين شجر ثمار في "Rasulullah SAW telah melarang jual
beli salam pada buah dari pohon tertentu." (Lihat An-Nabhani, Syakhshiyah, 2/299).
4.JUAL BELI BUAH YANG MASIH DI POHON
2. HUKUMNYA BOLEH, JIKA TIDAK DITENTUKAN DARI POHON TERTENTU DAN BUAHNYA BELUM ADA. TERMASUK JUAL BELI SALAM YANG DIBOLEHKAN.
3. HUKUMNYA BOLEH, JIKA BUAHNYA SUDAH MATANG (SUDAH CUKUP LAYAK DIMAKAN) & BUAH ITU DARI POHON TERTENTU.
4.JUAL BELI BUAH YANG MASIH DI POHON
DALILNYA :وسلم عليه الله صلى النبي انيبدو حتى الثمر بيع عن نهى
صالحه "Sesungguhnya Nabi SAW
melarang jual beli buah (yang ada di pohonnya) hingga nampak kematangannya." (HR Bukhari, Muslim, Ahmad)
TAMMAT.
INSYA ALLAHWASSALAM